Zastosowania kliniczne współczesnej radiologii Badanie gruczołu

Zastosowania kliniczne współczesnej radiologii Badanie gruczołu

Zastosowania kliniczne
współczesnej radiologii
dr n. med. Jolanta Meller
Badanie gruczołu piersiowego
• Rak sutka – najczęstszy nowotwór wśród kobiet w
wieku 40-60 lat
• wcześnie rozpoznany i leczony może być
wyleczalny w 90% przypadków
• guz osiąga średnicę 1cm w ciągu 7-8 lat
• objawy radiologiczne nasuwające podejrzenie raka
to: obecność guza, skupiska mikrozwapnień,
zmiana architektury gruczołu sutkowego,
poszerzenie naczyń żylnych, pogrubienie skóry
Badania radiologiczne gruczołu
piersiowego
•
•
•
•
•
•
•
•
mammografia klasyczna
ultrasonografia (sonomammografia)
rezonans magnetyczny
mammoscyntygrafia
pozytonowa tomografia emisyjna
galaktografia (mammografia kontrastowa)
pneumocystomammografia
kseromammografia (metoda historyczna)
1
Mammografia
• aparat pozwala na uzyskanie
promieniowania miękkiego 2,5 – 4,5 kV
Mammografia
• warunkiem prawidłowej interpretacji otrzymanych zdjęć jest
przejrzysta struktura sutka
• w młodości przeważa tk. gruczołowa, tłuszczowa, kolagen
i włókna elastyczne (konsystencja sutka jest gęsta )
• mammografia jest badaniem z wyboru u kobiet po 35 roku
życia, których piersi w większej części zbudowane są z tkanki
tłuszczowej
• badanie powinno być wykonane w I fazie cyklu, najlepiej ok. 7
dnia, gdyż w II fazie zagęszczenie miąższu sutka utrudnia
interpretację badania
Skuteczność diagnostyczna mammografii, połączona z badaniem
klinicznym palpacyjnym, oceniana jest na 80-97 %
Mammografia
• celem mammografii jest uzyskanie na zdjęciach
obrazu miękkich tkanek sutka
• badanie każdego sutka w dwóch projekcjach
( skośnej i osiowej ) oraz zdjęcia celowane
• można wykryć zmiany już od 0,5 mm
• czułość 80 %, swoistość 90 %
• najdokładniejszym badaniem jest mammografia
cyfrowa (obraz charakteryzuje się dużą
rozdzielczością, możliwość analizowania go przez
komputer oraz porównywanie kolejnych badań)
2
Mammografia
konwencjonalna
cyfrowa
Wskazania do mammografii
•
•
•
•
•
•
•
•
badanie profilaktyczne u kobiet po 35 roku życia
ból sutka
podejrzenie procesu złośliwego
podejrzenie procesu łagodnego, w celu dokładniejszej
diagnostyki
przed hormonoterapią, np. leczenie zastępcze w okresie
menopauzy
wyciek z brodawki sutkowej
zlokalizowanie zmian przed planowaną operacją
kontrola skuteczności leczenia operacyjnego,
chemioterapii, radioterapii
Wskazania do mammografii
Ponadto badanie mammograficzne pozwala na:
• pobieranie materiału do badania mikroskopowego
• właściwe ukierunkowanie biopsji
• śródoperacyjną kontrolę wyciętego materiału
• obiektywną kontrolę wyników leczenia
chemicznego lub/i radiologicznego raka sutka
3
Skrining mammograficzny
• badanie przesiewowe mające na celu wykrycie
zmian chorobowych w sutku u kobiet, w populacji
o zwiększonym ryzyku zachorowania
• pozwala na wychwycenie zmian w stadium
przedklinicznym ( systematyczne badania w grupie
wysokiego ryzyka zmniejszają wystąpienie
choroby nowotworowej nawet o 50 % )
• wg American Cancer Society u kobiet powyżej 40
lat badanie co rok
Ultrasonografia gruczołu
piersiowego
• zaletą jest duża łatwość wykonywania
celowanych biopsji
• jest uzupełnieniem badania
mammograficznego w gęstych
gruczołowych sutkach
• mała czułość i swoistość w wykrywaniu
zmian klinicznie bezobjawowych
Rezonans magnetyczny
• najbardziej czuła metoda uzupełniająca badanie
mammograficzne
• w badaniach sutków wykonuje się zawsze MR dynamiczne
(z zastosowaniem Gd-DTPA): zmiany złośliwe ulegają
szybkiemu i intensywnemu wzmocnieniu, brak
wzmocnienia z dużym prawdopodobieństwem wyklucza
raka
• czułość metody w wykrywaniu zmian złośliwych
przekracza 95 %
• MR bez podania środka cieniującego wykonuje się tylko
w badaniach sutków z wszczepionymi endoprotezami
4
Galaktografia (mammografia
kontrastowa)
• badanie wykonuje się, gdy stwierdza się wyciek
z sutka, zwłaszcza krwisty, któremu nie
towarzyszą zmiany zapalne
• podanie środka kontrastowego do wydzielającego
przewodu mlecznego
• pozwala na ustalenie lokalizacji niewyczuwalnych
i niewidocznych w klasycznej mammografii
zmian patologicznych w obrębie przewodów
gruczołowych
Pneumocystomammografia
• Celem badania jest wykluczenie lub
potwierdzenia procesu rozrostowego
(łagodnego lub złośliwego) w obrębie
ściany torbieli
• Po ewakuacji płynu podaje się powietrze i
wykonuje się zdjęcia w typowych
projekcjach
Badania radiologiczne
w otolaryngologii
•
•
•
•
•
diagnostyka nosa i zatok przynosowych
uszu
urazów kości skroniowej
krtani
gruczołów ślinowych
5
Diagnostyka nosa i zatok
przynosowych
•
•
•
•
zdjęcia przeglądowe rtg
zdjęcia warstwowe
TK
MRI
• USG, scyntygrafia, badania naczyniowe
Zdjęcia przeglądowe
• Pozycja Wotersa (potyliczno-bródkowa)
przy otwartych ustach w celu oceny dużych
zatok wraz z zatoka klinową
Wskazania do TK jam nosa
i zatok przynosowych
• udokumentowane nawracające zapalenie
zatok
• planowany zabieg chirurgiczny metodą
endoskopową
• zmiany chorobowe stwierdzane podczas
badania endoskopowego
6
Rezonans magnetyczny
pozwala na :
• ocenę rozrostów nowotworowych zatoki szczękowej do
dołu podskroniowego lub dołu skrzydłowopodniebiennego, oczodołu i przestrzeni przygardłowej
• ocenę rozrostu nowotworu z sitowia do zatok czołowych,
przedniego dołu czaszki, nosogardła, zatoki klinowej
i zatoki jamistej oraz oczodołu
• ocenę węzłów chłonnych (zapalenie czy nowotwór)
• różnicowanie zmian zapalnych od nowotworowych
• ocenę struktur naczyniowych leżących w sąsiedztwie
zatok ( tętnice szyjne wewnętrzne, zatoki jamiste, inne)
Diagnostyka uszu
Przedmiotem badania radiologicznego
w chorobach ucha jest kość skroniowa
(zdjęcia przeglądowe w specjalnych
projekcjach)
Diagnostyka urazów kości
skroniowej
• złamanie kości skroniowej – zdjęcia
w różnych ułożeniach
7
Diagnostyka krtani
• zdjęcie części miękkich szyi w pozycji
bocznej
• zdjęcia warstwowe w pozycji czołowej
• tomografia czynnościowa przy porażeniu
nerwu zwrotnego (ocena fałdów
głosowych)
Diagnostyka gruczołów
ślinowych
•
•
•
•
•
badanie przeglądowe (ocena złogów w kamicy)
badanie kontrastowe (sialografia)
scyntygrafia izotopowa
tomografia komputerowa
ultrasonografia ( umiejscowienie powiększonych
węzłów chłonnych okołośliniankowych)
Diagnostyka radiologiczna
układu moczowego
•
•
•
•
•
•
rentgenodiagnostyka konwencjonalna
TK
USG
MRI
scyntygrafia nerek
arteriografia tętnic nerkowych
8
Rentgenodiagnostyka układu
moczowego
•
•
•
•
•
•
zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej
urografia
pielografia
cystografia mikcyjna
ureterografia
cystoureterografia mikcyjna
Zdjęcie przeglądowe jamy
brzusznej do celów
urologicznych
• jako odrębne badanie lub wstęp do urografii
• w projekcji AP, powinno obejmować obszar
od XII kręgu piersiowego do spojenia
łonowego (górne bieguny nerek po dolną
część pęcherza moczowego)
• ochrona radiologiczna (gonady)
Urografia
• polega na dożylnym podaniu jodowego środka
cieniującego, który wydziela się przez kłębuszki
nerkowe do dróg moczowych
• pozwala ocenić budowę i czynność układu
moczowego
• Fazy: nefrologiczna (miąższ nerek)
wydzielnicza (układ kielichowomiedniczkowy, moczowody,
pęcherz moczowy)
9
urografia
Wskazania do urografii
•
•
•
•
•
•
•
•
ocena nieprawidłowych zmian ogniskowych w nerce
złogi (kamienie) w drogach moczowych
zmiany zapalne
choroby pęcherza moczowego
wodonercze
urazy
nadciśnienie tętnicze
ocena czynności i budowy ukł. moczowego u chorych
przygotowywanych do operacji
• jako przygotowanie do biopsji nerki
• choroby gruczołu krokowego
Pielografia
• środek cieniujący podaje się bezpośrednio do dróg
moczowych
– wstępująca (cewnikowanie moczowodu)
– zstępująca (przezskórne nakłucie miedniczki nerkowej
lub jednego z kielichów pod kontrola USG)
• Wskazania
– niewydolność nerek
– uczulenie na jodowy środek cieniujący
10
Pielografia
zstępująca
wstępująca
Cystografia mikcyjna
• zakłada się cewnik do pęcherza i podaje
środek cieniujący
• wykonuje się zdjęcie statyczne i zdjęcie
mikcyjne
Cystografia mikcyjna
11
Cystoureterografia mikcyjna –
podstawowe badanie
w urologii dziecięcej
• wykonuje się w celu wykrycia refluksów
pęcherzowo-moczowodowych i oceny
pęcherza i cewki moczowej
• metody: cewnik do pęcherza lub nadłonowo
Środki cieniujące stosowane
do badań obrazowych układu
moczowego
• urotropowe środki cieniujące (rozpuszczalne
w wodzie) podawane donaczyniowo
wydalają się przez nerki (urografia,
angiografia, TK)
• podawane bezpośrednio (ureteropielografia,
pielografia zstępująca, cystografia)
Wykorzystanie ramienia C do zabiegu
pozaustrojowego kruszenia kamieni
nerkowych
• wykorzystanie aparatu rentgenowskiego z ramieniem C
w systemie obrazowania kamienia umożliwia
wykonanie takiego zabiegu z maksymalną dokładnością
przy zminimalizowanym naświetleniu chorego
• litotrypsja (ESWL) – rozbijanie kamieni za pomocą fali
uderzeniowej
• do zabiegu pacjent musi być przygotowany jak do
urografii
12
Przygotowanie pacjenta
do litotrypsji
•
•
•
•
•
„ jelita wolne od powietrza”
pacjent nie powinien mieć stanu zapalnego nerki
należy wykluczyć ciążę pacjentki
potencjalne uszkodzenie wszczepionych aparatów
tydzień przed zabiegiem należy odstawić leki
p/krzepliwe
• minimum 1 miesiąc przerwy przed ponownym
zabiegiem
Diagnostyka gruczołu
tarczowego
• scyntygrafia tarczycy
• badanie jodochwytności tarczycy
• ultrasonografia tarczycy
Badania izotopowe
• Jod 131 – emituje cząstki beta (stosowane w terapii) oraz
cząstki gamma. Okres półtrwania ok. 8 dni
• Jod 132 – emituje promieniowanie gamma, okres
półtrwania 2-3 godz. (znacznie mniejsze napromienianie
tarczycy, badania u dzieci)
• Jod 125 – emituje promieniowanie gamma, okres
półtrwania 60 dni ( głównie do badań scyntygraficznych)
• Tc 99 – emituje promieniowanie gamma, okres
półtrwania 6 godzin
13
Scyntygrafia tarczycy
• określa stopień gromadzenia jodu w miąższu
gruczołu ( nieprawidłowe rozmieszczenie izotopu
świadczy o obecności zmian patologicznych)
• Jod 131, 125; badanie wykonuje się 24 godziny
po doustnym podaniu dawki
• Tc 99m uwidacznia również guzki zimne,
powoduje mniejsze napromienianie tarczycy
Scyntygrafia tarczycy c.d.
• w czasie badania pacjent leży w pozycji na wznak
z odchyloną głową a detektor scyntygrafu
przesuwa się ruchem meandrycznym ponad szyją
• scyntygrafię wykonuje się zazwyczaj w
warunkach podstawowych. Niekiedy przy ocenie
guzków wykonuje się badania po zahamowaniu
jodochwytności tarczycy preparatami hormonów
tarczycy oraz po pobudzeniu jodochwytności
tarczycy TSH
Wskazania do scyntygrafii
tarczycy
• wole miąższowe, guzkowe, zamostkowe
• zapalenie tarczycy
• wady rozwojowe
14
Diagnostyka guzków tarczycy
• w zależności od stopnia gromadzenia izotopu jodu
guzki dzielą się na zimne, chłodne , ciepłe i gorące
• częstość rozrostu nowotworowego w guzkach jest
proporcjonalna do stopnia zmniejszania się
wychwytu izotopu w ich obrębie
Diagnostyka guzków tarczycy c.d.
• guzki zimne- torbiele i krwiaki
• guzki ciepłe – zwykle łagodne, aczkolwiek
dużo częściej niż gorące okazują się rakiem
• guzki gorące – wysoko zróżnicowane
gruczolaki
Badanie jodochwytności tarczycy
• test określający czynność tarczycy
• polega na doustnym podaniu radioizotopu i
wykonaniu po 6 i 24 godzinach pomiarów
promieniowania tarczycy
• na wynik testu ma wpływ dieta, położenie
geograficzne miejsca zamieszkania, jodowe środki
cieniujące oraz leki obniżające jodochwytność
tarczycy (jodyna, Enteroseptol, sterydy, bromki,
salicylany, tyreoidyna, trójjodotyronina)
15
Badanie jodochwytności tarczycy
c.d.
• w zależności od rodzaju stosowanego
preparatu obniżającego jodochwytność
tarczycy okres karencji wynosi od 6 tygodni
do 3 miesięcy a nawet do roku w przypadku
zastosowania organicznych związków
jodowych ( środków cieniujących)
USG tarczycy
• pozwala na ocenę morfologii gruczołu ( wielkość ,
kształt, położenie)
• możliwość różnicowania guzków, torbieli
i krwiaków
16