Edukacja pacjenta

Manager Apteki
NA RECEPTĘ
34
Edukacja pacjenta
z cukrzycą
Długoterminowych celów w leczeniu
cukrzycy nie dałoby się osiągnąć
bez pomocy samych diabetyków.
A ta pomoc zależy od poziomu
ich wiedzy na temat choroby.
D
ługoterminowych celów w leczeniu
cukrzycy nie dałoby się osiągnąć bez
udziału w procesie terapii samych diabetyków. A ten udział zależy od poziomu ich wiedzy na temat choroby.
Nie od dziś wiadomo, że w leczeniu choroby przewlekłej sam pacjent ma niemały
udział. Dlatego tak ważna jest edukacja terapeutyczna. Mieści się ona w standardach
postępowania opracowanych przez ekspertów WHO na roboczym spotkaniu w Genewie w 1997 roku.
Na podstawie rozwoju algorytmu postępowania w cukrzycy można prześledzić
kształtowanie się modelu leczenia także innych chorób przewlekłych. Według Assala, algorytm postępowania w cukrzycy składa się
z czterech etapów.
Etap pierwszy to rok 1921, w którym wynaleziono insulinę i zastosowano ją w terapii.
W drugim etapie wprowadzono inne
leki: antybiotyki, pochodne sulfonylomocz Trudności w leczeniu cukrzycy:
•p
roblemy pacjenta w radzeniu sobie z chorobą i różne
poziomy jej akceptacji,
• sposób odbierania choroby i stosowanego leczenia,
• kontrola u lekarza i samokontrola pacjenta,
• utrzymanie dyscypliny niezbędnej w procesie leczenia.
nika, leki stosowane w leczeniu hiperlipidemii
oraz nadciśnienia tętniczego. Farmakoterapia
umożliwiła leczenie cukrzycy typu 2, a także
wszystkich jej powikłań. W 1972 roku rozpoczął się etap trzeci. Wówczas uznano edukację za równoprawny element całościowego leczenia cukrzycy i wprowadzono szkolenia do
terapii tej choroby. Czwarty etap to wprowadzenie (w 1993 roku) systematycznej kontroli
wyrównania cukrzycy. Przełomowe znaczenie
miało tutaj badanie DCCT (Diabetes Control
and Complication Trial).
Milowe kroki
Historia edukacji terapeutycznej w cukrzycy
ma już ponad 125 lat. Za jej początek można uznać zalecane od 1875 roku przez Apollinaire’a Boncherdata stosowanie się pacjentów
do tak zwanego „higienicznego trybu życia”,
który może opóźniać rozwój choroby. Po raz
pierwszy wprowadzono wówczas monitorowanie glikozurii.
Następnym krokiem milowym było wydanie w 1919 roku przez E.P. Joslina z Bostonu
podręcznika dla lekarza i pacjenta. Wprowadził on wówczas pojęcie pielęgniarki edukacyjnej. Z kolei dr Roma z Lizbony opracował
w tym samym czasie jeden z pierwszych programów edukacyjnych.
Za początek nowoczesnej ery edukacji
można przyjąć 1972 rok, w którym dr Leona Miller opublikowała wyniki badań potwierdzające skuteczność edukacji w leczeniu
cukrzycy. Tę właśnie datę uznano za punkt
przełomowy. Kwestia edukacji stała się bar-
35
Manager Apteki
dzo popularna, co przyczyniło się
do powstania w 1974 roku w Stanach Zjednoczonych Amerykańskiego
Stowarzyszenia Instruktorów Edukacji Zdrowotnej w Cukrzycy (AAED).
Jego celem było zwiększenie roli edukatorów i poprawa jakości edukacji
terapeutycznej chorych na cukrzycę.
Natomiast w Europie pierwsze
sympozjum poświęcone nauczaniu
chorych zorganizowano w Genewie
w 1977 roku z okazji dorocznego
zjazdu Europejskiego Towarzystwa
Badań nad Cukrzycą. Coraz większe zainteresowanie edukacją terapeutyczną w cukrzycy na naszym
kontynencie zaowocowało powstaniem grupy edukacyjnej Zespołów do
spraw Nauczania Cukrzycy (DESG).
Programowym założeniem tej grupy
stało się zaliczenie do podstawowych
elementów terapii nauczania chorych
na cukrzycę. Stowarzyszenie miało za
zadanie rozpowszechniać wśród lekarzy, pielęgniarek i dietetyków programy szkoleniowe dla chorych.
Przeprowadzone od tego czasu
badania udowodniły znaczenie zespołowej pracy lekarzy z diabetykami. Z tego względu cukrzycę uznano
za chorobę wymagającą medycznopsychologiczno-społecznego podejścia.
Edukacja w Polsce
W Polsce prekursorem edukacji zdrowotnej był Florian Znaniecki, socjolog
z Uniwersytetu Warszawskiego, który w okresie międzywojennym stworzył podstawy edukacji terapeutycznej. Jednak w Polsce i w innych krajach
Europy Wschodniej dopiero po latach
zainicjowano wielki program szkolenia diabetologicznego. Jego animatorem był profesor Berger z Düsseldorfu.
Od tego czasu zaobserwowano w Polsce szybki rozwój idei włączania edukacji terapeutycznej do standardów
postępowania w cukrzycy.
W ramach Narodowego Programu Walki z Cukrzycą w 1998 roku
opracowano w Łodzi zasady kształcenia edukatorów cukrzycy i przekazano je do Ministerstwa Zdrowia.
Przełom w powołaniu zawodu edukatora cukrzycy nastąpił dopiero rok
temu. Minister zdrowia Ewa Kopacz
skłoniła się ku temu, żeby w taryfikatorze zawodów medycznych umieścić
NA RECEPTĘ
Modele i metody
edukacji terapeutycznej
w cukrzycy
Prowadzenie edukacji terapeutycznej
napotyka liczne trudności. Założenia
programowe takiej edukacji powinny
być zróżnicowane, zależne od:
• t ypu cukrzycy – trzeba stworzyć
oddzielne programy dla chorych
na cukrzycę typu 1 i typu 2,
• w ieku (dzieci, młodzież, dorośli,
osoby starsze),
• poziomu wykształcenia,
środowiska, z którego
pochodzi pacjent,
• możliwości percepcyjnych chorego
na cukrzycę.
tak bardzo potrzebny zawód, jakim
jest edukator ds. diabetologii. Departament Pielęgniarek i Położnych poinformował o zatwierdzeniu w lutym
2011 roku nowego ramowego programu kursu specjalistycznego pod nazwą „Edukator w cukrzycy dla pielęgniarek i położnych”. Jego celem jest
przygotowanie pielęgniarek i położnych do prowadzenia oraz koordynacji działań związanych z edukacją terapeutyczną, podwyższającą jakość
życia osób chorych na cukrzycę.
W połowie roku minister zdrowia wydała rozporządzenie w sprawie
kwalifikacji, jakie powinni mieć pracownicy na poszczególnych stanowiskach pracy w zakładach leczniczych.
W załączonym do rozporządzenia taryfikatorze kwalifikacyjnym w punkcie 118 znajduje się pozycja edukator do spraw diabetologii. W okresie
przejściowym (do roku 2020) rozporządzenie dopuszcza, że pracownik
na stanowisku edukatora do spraw
diabetologii nie będzie się legitymować specjalistycznym wykształceniem podyplomowym. Musi jednak
mieć określony staż w ośrodku o profilu diabetologicznym.
Zanim w polskich szpitalach
i poradniach upowszechnią się profesjonalne zespoły edukacji diabetologicznej, a także będzie właściwie
realizowana współpraca pacjenta, pielęgniarki, edukatora, lekarza, dietetyka, psychologa, rehabilitanta, farmaceuty, każda z nas, pielęgniarek
pracujących z pacjentem z cukrzycą, powinna indywidualnie dążyć do
osiągnięcia profesjonalizmu zawodowego przez systematyczne poszerzanie
wiedzy i doskonalenie umiejętności.
Jak to określiła Anne-Marie Felton, przewodnicząca Foundation of
Europa Nurses in Diabetes (FEND),
żeby właściwie przygotować diabetyka do samoopieki, pielęgniarka czy
położna powinna pełnić następujące
funkcje: edukatora, klinicysty, badacza, menedżera, innowatora, adwokata i doradcy, a ponadto źródła opinii
i informacji. Podobną rolę w edukacji
powinni pełnić także farmaceuci.
Alicja Szewczyk
Przewodnicząca stowarzyszenia Polska
Federacja Edukacji w Diabetologii
Klinika Endokrynologii i Diabetologii
Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia
Dziecka” Warszawa