plik PDF

Ekosystemy leśne
Analiza drzewostanów w programie QGIS
Krajowe warsztaty CASCADOSS
Zastosowania oprogramowania Open Source GIS
(FOSS4G ang. Free and Open Source Software for Geospatial)
w ochronie przyrody
12-13 lutego 2009, Warszawa
Quantum GIS (QGIS) jest oprogramowaniem geoinformacyjnym (GIS). UmoŜliwia
zarządzanie danymi geograficznymi, tworzenie własnych danych, zastosowanie danych GPS,
wykonywanie analiz przestrzennych oraz tworzenie map.
Podstawowe informacje dotyczące programu QGIS.
• Program udostępniany jest na licencji GNU GPL.
• Funkcjonalność programu moŜe być rozszerzona poprzez wykorzystanie dodatkowych
wtyczek (np. georeferencer, wtyczka GRASS).
• Program moŜe być uruchamiany na róŜnych platformach systemowych: Linux, UNIX, Mac
OS X i Windows XP.
• Quantum GIS moŜe pełnić rolę graficznego interfejsu uŜytkownika dla oprogramowania
GRASS. Uzyskujemy w ten sposób łatwy dostęp do wielu modułów tego rozbudowanego
oprogramowania.
• Quantum GIS rozwijany jest przez grupę programistów działających na zasadach
wolontariatu. UŜytkownicy i moderatorzy QGIS na całym świecie są gotowi aby
odpowiedzieć na kaŜde problemowe pytanie związane z programem.
Wolontariusze z całego świata przetłumaczyli bądź w dalszym ciągu tłumaczą QGIS na inne
języki. Oprócz standardowej angielskiej wersji moŜna spotkać wersje francuską, duńską,
rosyjską, japońską, chińską, szwedzką, indonezyjską, słowacką, włoską, łotewską, polską,
niemiecką oraz portugalską.
Elementy GUI (Graphical User Interface)
W widoku programu QGIS moŜna wyróŜnić 3 podstawowe elementy
• pasek menu (umoŜliwia uruchomienie dostępnych opcji poprzez uŜycie odpowiednich
przycisków)
• legendę (w oknie legendy moŜna przeglądać poszczególne warstwy oraz inicjować pracę z
danymi)
• okno mapy (wyświetla zaznaczone warstwy w legendzie oraz na bieŜąco wyświetla
przeprowadzone operacje na poszczególnych warstwach)
Rysunek 1. Okno robocze QGIS.
Menu
Rysunek 2. Menu oraz pasek narzędziowy.
W górnej części okna programu znajduje się standardowe menu (plik, widok, warstwa,
ustawienia, wtyczki, pomoc).
PoniŜej znajdują się przyciski uruchamiające róŜnego rodzaju funkcje, m.in.:zoom in, zoom
out, dodaj warstwę, zapisz projekt itp. Aby uzyskać dostęp do bardziej zaawansowanych opcji
programu QGIS naleŜy uruchomić odpowiednia wtyczkę lub w przypadku jej braku przy
pomocy menadŜera wtyczek naleŜy zainstalować brakującą część oprogramowania.
Rysunek 3. Instalator wtyczek QGIS.
Quantum GIS umoŜliwia m.in.:
• wyświetlanie, edycja i kreowanie zróŜnicowanych formatów wektorowych, równieŜ
formaty ESRI shapefiles , dane wektorowe GRASS , baza w Postgre SQL/PostGIS;
• korzystanie z danych w formatach rastrowych m.in.: geotiff, ERDAS, ArcInfo oraz innych
formatach wspieranych przez GDAL;
• zarządzanie danymi przestrzennymi poprzez PostGIS;
• identyfikacja/selekcja obiektów;
• edycja/wyświetlanie atrybutów;
• etykietowanie;
• wyświetlanie tabeli atrybutów obiektów;
• tworzenie własnych warstw wektorowych;
• tworzenie map (kompozytor map);
• tworzenie dodatkowych wtyczek w języku Python lub C+ + ;
• tworzenie niestandardowych aplikacji GIS przy pomocy języka Python lub C+ +
oraz bibliotek źródłowych QGIS;
• drukowanie map przy uŜyciu kompozytora drukowania mapy;
• moŜliwość połączenia z GRASS GIS;
• narzędzia do digitalizacji;
• wsparcie OGC (WMS, WFS).
Wtyczki
- importowanie tekstu
- openModeller
- generator siatki kartograficznej
- strzałka północy
- podziałka
- narzędzie importowania danych z bazy
PostGIS
- nadawanie georeferencji obrazom
rastrowym
- narzędzie GPS
- GRASS
- WFS (Web Feature Service)
- inne
Rysunek 4. Okno menadŜera wtyczek.
Import oraz eksport danych
- importowanie tekstu i wyświetlanie go jako warstwy
- pobieranie danych bezpośrednio z odbiornika GPS
oraz bezpośrednie wyświetlanie danych w widoku projektu
- importowanie serwisów OGC WMS i WFS
- tworzenie obiektów w QGIS oraz wgrywanie ich do odbiornika GPS
- import plików shape do bazy Postgre SQL/PostGIS
Rysunek 5. Przyciski umoŜliwiające dodanie warstw PostGIS oraz WMS.
Społeczność QGIS
UŜytkownicy i moderatorzy QGIS na całym świecie są gotowi aby odpowiedzieć na
kaŜde problemowe pytanie związane z programem.
Wolontariusze z całego świata przetłumaczyli bądź w dalszym ciągu tłumaczą QGIS na inne
języki. Oprócz standardowej angielskiej wersji moŜna spotkać wersje francuską, duńską,
rosyjską, japońską, chińską, szwedzką, indonezyjską, słowacką, włoską, łotewską, polską,
niemiecką oraz portugalską.
1. Ćwiczenie z wykorzystaniem programu Quantum GIS
1.1. Dane
W ćwiczeniu wykorzystane zostaną następujące warstwy tematyczne:
− drzewostan
− granica
− cieki
− jeziora
Dane te są zapisane w formacie plików shapefile (*.shp).
1.2. Cel ćwiczenia
Celem tego ćwiczenia jest analiza składu gatunkowego drzewostanów i wyznaczenie
obszarów występowania drzew iglastych.
W kolejnym kroku przygotujemy mapę
prezentującą rozmieszczenie gatunków drzew iglastych na badanym obszarze.
1.3. Wprowadzenie do ćwiczenia – przeglądanie właściwości dostępnych danych
a. Uruchom program Quantum GIS,
b. Dodaj warstwę tematyczną do widoku (poniŜej zaprezentowana jest ścieŜka):
Z menu głównego wybierz Warstwa → Dodaj warstwę wektorową → Wybierz
odpowiednią lokalizację pliku *.shp.
c. Po wyświetleniu okna wybierz z listy warstwę „drzewostan” i zatwierdź jej
dodanie do widoku projektu. Podobną operację wykonaj z warstwą „granica”.
Rysunek 4 Okno wyboru plików
d. Po wgraniu danych do widoku rozpoczynamy pracę z warstwami .
W pierwszej kolejności naleŜy jednak zapoznać się ze strukturą i zawartością
danych (format danych, nazwy poszczególnych kolumn). Najlepszą metodą jest
otwarcie tabeli atrybutów w celu przejrzenia jej zawartości. W tym celu:
− kliknij prawym przyciskiem myszy na interesującą nas warstwę,
− wybierz z menu opcję Otwórz tabelę atrybutów.
Rysunek 2 Tabela atrybutów.
Typy danych moŜemy równieŜ przeglądać wybierając zakładkę metadane z okna właściwości
warstwy:
- kliknij prawym przyciskiem myszy na daną warstwę,
- wybierz opcję Właściwości,
- wybierz zakładkę Metadane.
Z zawartości zakładki metadane moŜemy odczytać tylko nazwy pól (kolumn w tabeli
atrybutów) oraz poznać typ danych – bez wartości liczbowych, bądź tekstowych.
Rysunek 3. Okno metadanych.
1.4. Metoda selekcji danych z warstw tematycznych.
Kolejnym krokiem w ćwiczeniu będzie wyselekcjonowanie danych ze wskazanej warstwy
tematycznej. W tym celu:
− otwórz tabelę atrybutów, klikając prawym przyciskiem myszy na warstwę drzewostan, a
następnie wybierz opcję Otwórz tabelę atrybutów,
− kliknij przycisk Zaawansowane… znajdujący się w prawym dolnym rogu okna
zatytułowanego Tabela atrybutów-nazwa warstwy,
Rysunek 4. Okno tabeli atrybutów.
Po wciśnięciu przycisku otworzy się Okno tworzenia kwerendy (Search query builder).
Rysunek 5. Okno tworzenia kwerendy.
− wpisz w okienku zatytułowanym Klauzula where odpowiednią treść zapytania
selekcjonującą obszary leśne z drzewami iglastymi.
Przykładowe zapytanie:
Klauzula 1. GAT = 1 OR GAT = 11 OR GAT = 8
(gatunki drzew 1-So, 11-Św, 40-Db, 60-Brz, 71-Ol, 8-Md)
Istnieje, równieŜ moŜliwość wpisania w/w formuły uŜywając odpowiednich operatorów.
Rysunek 6. Przyciski operatorów w oknie tworzenia kwerendy.
− po wyselekcjonowaniu danych, zatwierdź wybór poprzez naciśnięcie klawisza OK,
− po zamknięciu okna kwerendy oraz okna tabeli atrybutów moŜna obejrzeć wyniki
zapytania w oknie mapy/projektu. Kolorem Ŝółtym zaznaczone są fragmenty obszaru, na
których dominują gatunki iglaste.
JeŜeli uŜytkownik chce zmienić kolor podświetlania danych na mapie to, we
właściwościach projektu (menu główne Ustawienia → Właściwości projektu) moŜna
zmienić m.in. kolor wyświetlania tych danych. Kolor wyświetlania warstwy zmieniamy,
klikając dwukrotnie lewym klawiszem na jej nazwę.
Rysunek 7. Wyselekcjonowane dane z jednej warstwy tematycznej – drzewostan iglasty „podświetlony”
na kolor Ŝółty.
1.5. Selekcja danych z warstwy tematycznej – dodatkowe kryteria wyboru.
W tej części ćwiczenia wyselekcjonujesz dane z warstwy tematycznej stosując dodatkowe
kryteria wyboru. UŜywając języka zapytań SQL moŜesz dodać kolejne kryteria selekcji
danych poprzez uszczegółowienie zapytania. W kolejnym etapie ćwiczenia przygotujesz
mapę pokazującą strefy dominacji gatunków iglastych, spełniających dodatkowej kryteria
selekcji. W tym celu:
− otwórz tabelę atrybutów warstwy drzewostan i kliknij przycisk Zaawansowane…,
− wpisz w odpowiednie pole klauzulę, zawierające dodatkowe zapytanie,
Przykładowe zapytanie:
Klauzula 1: GAT = 1 OR GAT = 11 OR GAT = 8 AND WIEK >= 91
− zamykamy okno kwerendy i tabelę atrybutów,
− przechodzimy do widoku programu,
− klikamy prawym przyciskiem myszy na warstwę, z której wyselekcjonowaliśmy
interesujące nas dane,
− wybieramy opcję Save selection as shapefile, wpisujemy nazwę pliku i zapisujemy efekt
naszej pracy jako nową wektorową warstwę tematyczną.
Przygotowanie mapy będzie moŜliwe tylko wtedy gdy wyniki selekcji zapiszemy w
formie nowego pliku *.shp
Zadanie dodatkowe:
a) W ramach ćwiczenia spróbuj wyselekcjonować np.: same drzewa iglaste lub drzewa
liściaste w wieku równym i większym np.:50 lat.
b) Instalując dodatkową wtyczkę fTools (Narzędzie do analiz i zarządzania danymi
przestrzennymi) moŜesz obliczyć podstawowe statystyki np: powierzchnię dla danej
warstwy. W celu zainstalowania dodatkowej wtyczki skorzystaj z opcji Fetch Python
Plugins, a następnie MenedŜer wtyczek z menu Wtyczki . Po zainstalowaniu wtyczki w
menu obok pomocy pojawi się nowa opcja fTools.
Wybierając kolejno zakładki ftools→ Analysis tools→ Basic statistics ustaw
odpowiednie parametry.
Input Vector Layer - wyselekcjonowany drzewostan
Target field - sprecyzuj nazwę analizowanej kolumny (pow_ha)
Po zatwierdzeniu wyboru odczytaj sumę wyselekcjonowanej powierzchni.
Rysunek 8. Okno Basic statistics.
1.6. Przygotowanie mapy obszarów dominacji gatunków iglastych
Ostatni etap ćwiczenia obejmuje przygotowanie do druku mapy prezentującej
wyselekcjonowane dane.
− otwórz okno nowego projektu (menu główne Plik → Nowy projekt),
− dodaj wcześniej zapisaną warstwę do legendy programu QGIS (menu główne Warstwa →
Dodaj warstwę wektorową),
Dodaj do projektu mapy kolejne warstwy wektorowe
Dodaj warstwę: jeziora, cieki, granica oraz poprzednio wyselekcjonowaną warstwę.
Kolejność wyświetlania warstw na mapie moŜesz zmieniać poprzez przesuwanie danej
warstwy pomiędzy pozostałymi warstwami z legendy.
Pamiętaj, Ŝe warstwa, która znajduje się na samej górze wyświetlana jest na wierzchu mapy.
W przypadku nakładania się warstw na siebie, pierwsza warstwa z legendy (znajdująca się na
samej górze) zostanie wyświetlona na wierzchu reszta warstw będzie znajdować się pod nią.
Ustawienia wyświetlania warstwy oraz symbole legendy moŜesz zdefiniować w zakładce
Symbolika po otwarciu okna Właściwości warstwy. Okno Właściwości warstwy uruchamiamy
po dwukrotnym kliknięciu lewym klawiszem myszy na nazwę warstwy.
Okno Właściwości warstwy zawiera zakładki:
- Symbolika (zmiana typu legendy, opcji stylu, koloru warstwy, przeźroczystości)
- Ogólne (ustawienie nazwy wyświetlanej warstwy, zmiana deklaracji układu współrzędnych)
- Metadane (przeglądanie metadanych)
- Etykiety (ustawianie właściwości wyświetlanych etykiet)
- Akcje (wyświetlają informacje o danym obiekcie)
Korzystając z zakładki Symbolika ustal kolory do poszczególnych warstw.
Lasy - zielony
Jeziora, cieki - niebieski
Granica - brak tła z szarą przerywaną linią graniczną (opcja dash line)
Rysunek 9. Widok wyselekcjonowanych obszarów (zielony kolor reprezentuje drzewa iglaste w wieku
=>91 lat).
Do istniejącego projektu dodaj odpowiednie komponenty mapy: podziałkę, strzałkę
wskazującą kierunek północny oraz legendę.
W tym celu wybieramy z menu opcję Wtyczki.
Rysunek 10. Dostępne opcje w menu kontekstowym.
UŜywając funkcji MenadŜer wtyczek z menu Wtyczki moŜemy włączyć interesujące nas
opcje. Do przygotowania mapy moŜemy wybrać następujące elementy układu graficznego
mapy:
− Informacja o prawach autorskich (wyświetla dane o prawach autorskich)
Wpisz w okno Opis informację dotyczące praw autorskich. W oknie moŜesz równieŜ
ustawić kolor czcionki oraz miejsce wyświetlania praw autorskich.
− Strzałka północy (dodaje strzałkę północy)
We właściwościach wtyczki ustawisz podstawowe parametry wyświetlania strzałki
północy.
− Podziałka (wyświetla podziałkę)
We właściwościach wtyczki ustawisz umiejscowienie podziałki, styl kolor oraz rozmiar
piksela.
− Quick Print (wtyczka umoŜliwiająca szybkie wyeksportowanie mapy do pliku PDF)
Rysunek 11. Okno menadŜera wtyczek.
− Daną warstwę/warstwy moŜna w szybki sposób wyeksportować do pliku PDF korzystając
z opcji szybkiego drukowania. Opcję to moŜna uruchomić z menu głównego Wtyczki →
Quick Print lub klikając na ikonę
znajdującą się na pasku zadań.
Po kliknięciu na opcję Quick Print otworzy się okno, w którym;
Rysunek 12. Okno szybkiego druku.
− wpisz tytuł mapy i jej nazwę oraz podmiot posiadający prawa autorskie do mapy.
(Wybierz format strony, na jakiej ma być zapisana mapa i zatwierdź OK.);
− w kolejnym wyświetlanym oknie wpisz nazwę zapisywanego pliku w formacie *.pdf
i wybierz odpowiednią lokalizację;
− po skończonej operacji otrzymasz gotową mapę.
1.7. Drukowanie mapy przy uŜyciu kompozytora wydruku.
Celem tego ćwiczenia jest przygotowanie oraz wyeksportowanie mapy wcześniej
wyselekcjowanego obszaru.
W tym celu naleŜy przejść do opcji Drukuj z menu Plik.
Po uruchomieniu opcji Drukuj wyświetli się okno zatytułowane QGIS- kompozytor wydruku.
Rysunek 13. Kompozytor wydruku.
W celu zaznaczenia obszaru, w którym zostanie wyświetlona mapa, w okienku po lewej
stronie przypominającym kartkę papieru naleŜy zakreślić czworokąt.
Opcja Dodaj nową mapę dostępna jest z paska zadań - ikona
.
W dalszej kolejności dodaj etykiety, legendę, podziałkę (opcjonalnie obraz).
Opcje te dostępne są na pasku zadań znajdującym się w górnej części okna.
W oknie obok znajdują się dwie zakładki Ogólne oraz Obiekt. Dostępne dzięki nim opcje,
umoŜliwiają zmianę właściwości legendy, etykiet, podziałki i obrazu. Dla obrazów moŜna
ustawić takie parametry jak szerokość, wysokość, skala, kąt ustawienia czy orientacja
(pozioma, pionowa).
Przygotowaną juŜ mapę zapisz w wybranym przez siebie formacie (np.: PDF, SVG, JPG,
TIFF, BMP).
Ikona
zapisuje mapę w formatach BMP, ICO, PNG, PPN, JPG, TIFF, XBM, XPM .
Ikona
zapisuje mapę w formacie SVG.
Ikona
drukuję mapę lub zapisuje w formacie pliku PDF.
Źródło danych
Plan Ochrony Parku Narodowego „Bory Tucholskie”, Operat GIS, 2002 r.
Strony internetowe
Oficjalna strona programu QGIS - http://www.qgis.org/
Polska strona programu QGIS - http://wiki.qgis.org/qgiswiki/Polish