raport otwarcia - EFNI 2012 - Europejskie Forum Nowych Idei

Transkrypt

EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI
RAPORT
TERMIN PANELU:
26 września 2012, godz. 17.00 – 18.15
TEMAT PANELU:
Czego biznes oczekuje od uniwersytetów przyszłości?
PARTNER:
TESCO
MODERATOR:
Paweł Rabiej, THINKTANK, Polska
PANELIŚCI:
1. Attilio Celant, Uniwersytet la Sapienza, Włochy
2. Katarzyna Chałasińska-Macukow, Uniwersytet Warszawski,
Polska
3. Leszek Czarnecki, Getin Holding SA, Polska
4. Arjun Gupta, TeleSoft, Indie
5. Czesław Grzesiak, TESCO, Polska
6. Tadeusz Kulik, Politechnika Warszawska, Polska
AUTOR BRIEFU:
Paweł Dudek
1|
© Copyright by PKPP Lewiatan
Poniższe opracowanie ma na celu wprowadzenie w główne aspekty dyskusji panelowej „Czego
biznes oczekuje od uniwersytetów przyszłości?”. Materiał został podzielony na dwie części: pierwszą
identyfikującą główne problemy w zakresie celów i misji uniwersytetu w XXI wieku, zasady
finansowania uczelni wyższych oraz prezentującą krótko najważniejsze oczekiwania współczesnego
biznesu. W drugiej części przedstawiono wybrane doświadczenia ze współpracy uczelni i binzesu w
takich krajach jak: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy, Szwecja i Polska. W każdej części
pojawiają się otwarte pytania do refleksji, na które będziemy szukać odpowiedzi podczas panelu.
Główne wyzwania tematyczne i pytania:
1.
Jakie zadania stoją przed nowoczesnymi uczelniami?
•
Czy uniwersytet powinien pozostać universitas magistrorum et scholarum, czy też zmienić
się w kuźnię kadr dla biznesu?
•
Jaki jest sens studiowania kierunków „niekomercyjnych”?
•
Czy wykształcenie oznacza zawód?
2.
Dotychczasowe modele współpracy uczelni i biznesu
•
Jak pogodzić różne systemy pojęć i wzajemnych oczekiwań uczelni i biznesu?
•
Co - poza darowiznami - biznes dzisiaj może dać uczelniom?
•
Jak rozwijać przedsiębiorczość studentów?
3.
Jak usprawnić wzajemne relacje uczelni i biznesu?
•
Dlaczego duża i różnorodna pula wykwalifikowanych pracowników w dziedzinie nauki i
techniki w UE nie znajduje zatrudnienia w sektorze biznesowym?
•
Jak pokonać bariery w zakresie własności intelektualnej?
4.
Jakie zmiany muszą nastąpić, aby sprostać wyzwaniom gospodarki i rynku?
•
Jaki jest najlepszy model finansowania uniwersytetu?
•
Jak dostosować prawo i zachęty podatkowe do inwestowania w R&D?
•
Co zrobić, by łatwiej i szybciej komercjalizować wynalazki?
2|
•
Jak w świecie nieustających zmian modelu biznesowego i rozwoju e-gospodarki przewidzieć
przyszłość i dostosować do niej edukację uniwersytecką?
•
Co zrobić, by europejskie uniwersytety znalazły się w światowej czołówce?
Cele i misja uniwersytetu w XXI wieku
Zadając fundamentalne pytanie o rolę uniwersytetu we współczesnym świecie trzeba się
zastanowić, czy tak jak przez wieki uniwersytety mają kształcić umysły, czy też potrzebne są dziś
wyłącznie jako źródło zasobów ludzkich dla biznesu? Czy uniwersytet ma nadal uczyć krytycznego
myślenia oraz poszukiwania i zgłębiania wiedzy dla niej samej, czy też w świecie nowych technologii
zwyczajnie nie ma na to czasu, a potrzeba tylko wykwalifikowanych kadr z dyplomem wyższej
uczelni?
Idąc dalej można zapytać o sens studiowania kierunków niekomercyjnych. Czy student ma wybierać
określoną szkołę i kierunek, podążając za pasją i zainteresowaniami, czy też ma się kierować
wyłącznie kryteriami komercyjnymi i analizować szanse zatrudnienia, porzucając myśl o kierunkach,
które takich możliwości nie dają? Czy część kierunków uniwersyteckich - jak dinozaury - skazana
jest na wyginięcie? Kto jeszcze w XXI w. będzie miał czas i kogo stać będzie na poznawanie
meandrów filozofii lub studiowanie literatury i języka innych krajów?
Trzeba także zastanowić się, czy wykształcenie oznacza zawód? Czy absolwent wydziału chemii lub
fizyki nie ma szans na zatrudnienie poza laboratorium i nie może na przykład w firmie
konsultingowej poszukiwać rozwiązań dla niebanalnych problemów? Na ile istotny jest dyplom tej
lub innej uczelni i czy tym samym nie fetyszyzujemy edukacji, skoro dyplom London School of
Economics otwiera każde drzwi w biznesie, a absolwent archeologii podwodnej może tylko
pomarzyć o pracy w zawodzie?
Dyskutując o misji uniwersytetu trudno wreszcie uniknąć odpowiedzi na pytanie, czy powinien on
być masowy i otwarty dla wszystkich żądnych wiedzy, czy też dla zachowania jakości studiów i
relacji mistrz-uczeń musi pozostać elitarny? Czy ideałem jest Stanford, który ma tylko 15 tysięcy
studentów, czy też przykładowo Uniwersytet Warszawski, w którym ogółem studiuje ponad 50
tysięcy studentów, z czego na studiach stacjonarnych przeszło 32 tysiące.
Podsumowując, można zapytać o cechy dobrego uniwersytetu. W referacie wygłoszonym na
Zgromadzeniu Ogólnym PAN prof. dr hab. Jerzy Wilkin odpowiadając na tak zadane pytanie wskazał
na 4 najważniejsze cechy:
•
zapewnia ponadprzeciętną jakość kształcenia
•
ma status „uniwersytetu badawczego”, czyli prowadzi badania frontier research
(poszerzające granice wiedzy)
3|
•
spełnia misję cywilizacyjną i wzorcotwórczą
•
ma wysoką pozycję w skali krajowej i międzynarodowej1.
Warunki finansowania uczelni wyższych
Jeśli chodzi o finansowanie uczelni wyższych, należy zapytać, czy możliwe jest utrzymanie w
dłuższej perspektywie kształcenia bezpłatnego, dotowanego przez rządy, czy też preferowany jest
model współfinansowania zarówno przez studentów (kredyty studenckie), jak i przez biznes? Trzeba
rozważyć, czy system, w którym środki budżetowe dzielone są między poszczególne uczelnie w
zależności od liczby studentów jest optymalny? Czy minister może i powinien odgórnie decydować o
minimalnej wymaganej liczbie pracowników naukowych uniwersytetu? Jak najlepiej „utylizować”
szerokie kadry naukowe w biznesie? Jaki przyjąć system zachęt podatkowych do inwestycji w
badania prowadzone przez uczelnie wyższe? Wreszcie, czy należy nadal inwestować w laboratoria
uniwersyteckie, czy raczej skupić się na tych prowadzonych przez komercyjne firmy i instytuty,
gwarantujące większe i szersze wykorzystanie mocy i potencjału poszczególnych narzędzi
badawczych?
W przywołanym wyżej referacie prof. Wilkin cytuje za raportem „Higher Education in the World
2006” przykładowe wysokości publicznych wydatków na szkolnictwo wyższe w przeliczeniu na
jednego studenta. Wynika z nich, że wydatki w Danii są blisko trzykrotnie, a w Szwajcarii
dwukrotnie wyższe niż w Stanach Zjednoczonych, ale „nie przekłada się to na pozycję uczelni
tych krajów w rankingach międzynarodowych”2.
Oczekiwania biznesu
•
Czy biznes może lub powinien pozostać darczyńcą uniwersytetów, czy też powinien raczej
być inwestorem, oczekującym wymiernych rezultatów i szybkiego zwrotu z poczynionych
inwestycji?
•
Czy rację bytu mają tylko te wydziały i uczelnie, które generują wynalazki i innowacje?
•
Czy biznes może wspierać uczelnie i kierunki stricte humanistyczne i w jakim celu?
•
Czy absolwent filologii klasycznej ma przejść w czasie studiów obowiązkowy kurs
przedsiębiorczości i podstaw prowadzenia działalności gospodarczej?
1
Zob.: Jerzy Wilkin, Ile kosztuje dobry uniwersytet w: Nauka 4/2010, s. 138, cyt. za:
https://portalwiedzy.pan.pl/images/stories/pliki/publikacje/nauka/2010/04/N410-17-Wilkin.pdf
2
Tamże, s. 139.
4|
•
Czy zapewniając wykształcone kadry, uniwersytety powinny – zamiast wykładów – kłaść
nacisk na samodzielną pracę studentów pod kierunkiem profesorów oraz rozwijać zdolności
komunikacji i pracy w zespole i czy będzie to remedium na najważniejsze potrzeby biznesu?
Komisja Europejska
W raporcie „Innovation Union Competitiveness Report 2011”3 Komisja Europejska przedstawia
dosyć pesymistyczny obraz dzisiejszych relacji nauki i biznesu.
Niskie nakłady na badania i rozwój w biznesie w Europie powodują zapóźnienia Unii względem
globalnych konkurentów. UE ma mniejszy, niż USA udział w gospodarce sektorów wytwórczych,
wykorzystujących najnowocześniejsze technologie. Co więcej, od 15 lat gospodarka unijna coraz
bardziej orientuje się na usługi i spada w niej udział sektorów produkcyjnych.
Co roku w krajach Unii przyznaje się blisko dwa razy więcej tytułów doktorskich, niż w Stanach
Zjednoczonych. W efekcie jakość poświęcana jest w imię ilości, co stwarza ryzyko, że nie
zostaną spełnione oczekiwania sektora biznesowego.
Ponad połowa państw UE w ogóle nie wytwarza patentów dotyczących nowoczesnych technologii, a
jedną z kluczowych przyczyn jest wysoki koszt zgłoszenia i utrzymania patentu. We
wszystkich 27 krajach UE firma z sektora MSP musi wydać na opłaty prawne 168 000
EUR, podczas gdy w Stanach ochrona na taki sam okres kosztowałaby zaledwie 4000
EUR.
W 2007 roku nakłady sektora małych i średnich przedsiębiorstw na badania i rozwój w USA
wyniosły 0,30 proc. PKB, a w Unii 0,25 proc.
Obrazu prac i wyzwań, jakie stoją przed Unią dopełnia fakt znacznego zróżnicowania warunków dla
działań badawczo-innowacyjnych między poszczególnymi państwami UE. W czołówce plasują się
państwa północnoeuropejskie. Nowe państwa członkowskie zajmują odległe miejsca.
Stany Zjednoczone
Model uniwersytetu amerykańskiego często przedstawiany jest za wzór relacji nauki i biznesu. W
artykule „Harvard w Polsce nielegalny” Paweł Dobrowolski, prezes utworzonej przez Leszka
Balcerowicza Fundacji Obywatelskiego Rozwoju wskazuje na swobodę fundowania uniwersytetu,
dowolność w zatrudnianiu kadry oraz konstruowaniu programu studiów. Podkreśla także rolę
prezydenta uczelni, wybieranego przez radę powierniczą, w ktorej skład wchodzą absolwenci
uniwersytetu, ale nie związani zawodowo z uczelnią, co więcej – to osoby, które same nie są
3
Zob.: http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/competitiveness-report/2011/executive-summaries/pl.pdf
5|
naukowcami. „Prezydent uczelni amerykańskiej ma o wiele więcej władzy od polskiego
rektora. Sam dobiera sobie zarząd, z którym kieruje administracją i finansami uczelni.
Jeśli dobrze rządzi, może władzę sprawować przez dziesięciolecia”4.
Greg Mankiw, profesor ekonomii z Uniwersytety Harvarda zauważa na swoim blogu, że w procesie
rekrutacji nowych nauczycieli umiejętności nauczania maja niewielkie znaczenie. Na ocenę w 90
proc. wpływają prowadzone przez nich i planowane badania5. Te zaś realizowane są w realnym
świecie gospodarki, na przykładach konkretnych firm. Amerykański profesor wychodzi poza ramy
nauczyciela akademickiego i staje się swego rodzaju konsultantem, praktykiem biznesu.
Dla lepszego obrazu sytuacji uniwersytetów w USA warto raz jeszcze przywołać cytowany tekst
prof. Jerzego Wikina, który wskazuje na ważny, a w wielu przypadkach najważniejszy element
finansowania najlepszych uniwersytetów amerykańskich: endowment – kapitał żelazny uczelni
pochodzący z darowizn i wcześniej zainwestowanych zasobów. Jest to źródło prawie
niewykorzystane w Polsce i spełniające niewielką rolę w uniwersytetach europejskich. Na Harvard
University przychody z endowment stanowiły w 2009 roku 37 proc. przychodów tej uczelni, a
przychody z czesnego tylko 18 proc. Dla porównania w University of Cambridge, najwyżej
notowanym uniwersytecie europejskim, przychody z endowment dostarczały 6,2 proc. ogólnych
przychodów, a przychody z czesnego 12,3 proc.6.
Część krytyków wskazuje na dwa poważne zagrożenia dla amerykańskich uczelni: rozrzutność i
niezdrową rywalizację. Mark C. Taylor, publicysta Bloomberga powołuje się m.in. na raport Richarda
Kneedlera z Marshall College w Pensylwanii, który szacował już w 2009 roku, że spośród 700
badanych uczelni wyższych w USA dwie trzecie stały na krawędzi finansowej klapy (...). „Budowlany
wyścig zbrojeń na kampusach to najbardziej widoczny przykład rywalizacyjnego amoku. Uczelnie
wyższe w USA chcą być na tyle konkurencyjne dla studentów, że podejmują zbyt ambitne
inwestycje”7.
Wielka Brytania
Sir Rchard Lambert, Kanclerz Uniwersytetu Warwick i były dyrektor Confederation of British
Industry twierdzi, że współpraca uczelni z firmami będzie się pogłębiać i poszerzać8. Jako przykład
przywołuje sześcioletni program realizowany przez uniwersytety Durham i Exeter z firmą KPMG, po
4
Paweł Dobrowolski, Harvard w Polsce nielegalny, Rzeczpospolita, 18 maja 2012, s. A16 lub:
http://www.rp.pl/artykul/877153-Harvard-w-Polsce-nielegalny.html
5
http://gregmankiw.blogspot.com/2006/05/what-makes-good-professor.html
6
Zob.: Jerzy Wilkin, Ile kosztuje dobry uniwersytet w: Nauka 4/2010, s. 141, cyt. za:
7
Zob.: http://forsal.pl/artykuly/619533,usa_konkurencja_zabija_system_szkolnictwa_wyzszego.html
8
Zob.: http://www2.warwick.ac.uk/knowledge/themes/exchange/lambert/
6|
którym studenci uzyskują pełne kwalifikacje księgowych oraz program partnerstwa strategicznego,
jaki rozwija Uniwersytet Warwick z firmą Jaguar Land Rover. „Zmierzamy w kierunku świata, w
którym publiczne dotowanie edukacji będzie wspierało pożyczki dla studentów i nie będzie
kierowane bezpośrednio do uniwersytetów” – twierdzi Sir Lambert.
Z drugiej strony zauważa on, że wybór kierunków studiów motywowany wyłącznie możliwością
zatrudnienia (employability) może być nieużyteczny i błędny – z faktu iż jeden rocznik po
ukończeniu studiów znalazł pracę nie wynika, że to spotka kolejne, a znalezienie pracy będzie coraz
trudniejszym wyzwaniem, wymagającym szeregu kompetencji poza dobrymi ocenami (wolontariat,
wstępne doświadczenie, interesujące prace wakacyjne, dodatkowe dyplomy i certyfikaty z miękkich
umiejętności, o sile relacji – networkingu oraz proaktywności nie wspominając).
Przy takich wyzwaniach biznes będzie musiał wyraźniej akcentować swoje potrzeby i wskazywać
możliwości zatrudnienia, będzie musiał bliżej pracować ze studentami jeszcze, gdy będą w murach
szkoły i dużo wcześniej budować relacje z potencjalnymi pracownikami. Kanclerz Lambert podkreśla
jednak, by ostrożnie wprowadzać siły rynkowe do systemu edukacji, aby pod przymusem
wspierania nauk ścisłych i technologii nie zapominać o roli nauk społecznych w zdrowej gospodarce.
Innym przykładem relacji nauki i biznesu w Wielkiej Brytanii może być nowy rodzaj tworzącej się
sieci specjalistycznych szkół zawodowych UTC – University Technical College. Dwie takie szkoły już
działają, 17 kolejnych ma powstać wkrótce, a politycy mają nadzieję, ze w ciągu najbliższych trzech
lat sieć będzie miała sto placówek w całej Anglii.
Jessica Shepard z „The Guardian” w artykule z 31 maja 2012 roku9 pisze, że obok profilu
inżynierskiego, część będzie przygotowywała do pracy w budownictwie, mediach cyfrowych, a także
we wszystkich dziedzinach wymagających umiejętności praktycznych i obsługi specjalistycznego
sprzętu.
Rok szkolny w UTC podzielony jest na pięć ośmiotygodniowych modułów, w których uczniowie
pracują nad konkretnym zadaniem. Efekt końcowy prezentowany jest pracownikom firmy
współpracującej ze szkołą, którzy doradzają co i jak ulepszyć, dzielą się doświadczeniem oraz
zapewniają swoisty coaching i mentoring dla młodych inżynierów.
Warto jednak zauważyć, że przez ostatnie 30 lat Anglia kilkakrotnie i kosztem milionów funtów
bezskutecznie próbowała wprowadzić system kształcenia zawodowego, a kolejni ministrowie
obmyślali jak wykształcić pożądanych na rynku pracowników.
Interesującym przykładem rozwoju współpracy nauki i biznesu jest walijski program KESS –
Knowledge Economy Skills Scholarships, który w latach 2009 – 2014 ma zrealizować ponad 400
projektów badawczych na poziomie magisterskim i doktoranckim. Wśród projektów, jakimi może się
9
Zob.: Jessica Shepherd, Inzynierowie i brytyjski snobizm, tłum: Ludwika Włodek w: Europa. Duży Format, Gazeta
Wyborcza, nr 23/979 z 31 maja 2012r, s. 10.
7|
pochwalić Bangor University są badania nad nowym materiałem przeznaczonym do pracy i
przetrwania w ekstremalnych warunkach zimowych prowadzone wraz z firmą Blizzard Survival Ltd.
Z kolei Swnasea University wraz z Pure Wafer International Limited prowadzi badania nad
wdrożeniem nowego systemu fotowoltaicznego, a Cardiff Univeristy w kooperacji z firmą Cultech
Ltd prowadzi badania z zakresu zdrowia i biotechnologii10.
W analizie modelu brytyjskiego ciekawym sygnałem jest zaobserwowany przez rządową agencję
UCAS spadek zainteresowania takimi kierunkami, jak sztuki piękne, architektura czy media. Nie
można także pominąć rosnących kosztów nauki. Jak pisze Jeevan Vasagar w artykule „Droga
wiedza na Wyspach” – czesne z poziomu 3 tysięcy funtów w roku 2003 na niektórych uczelniach
wzrośnie w roku 2012 nawet trzykrotnie, co da łączny koszt za całe studia licencjackie na poziomie
27 tysięcy funtów. Dwadzieścia najbardziej prestiżowych uczelni zrzeszonych w tzw. Russell Group
chciałoby całkowitego zniesienia limitów czesnego. Zapewnienie każdemu studentowi opiekuna
naukowego powoduje, że ich średni roczny koszt kształcenia przekracza kwotę 17 tysięcy funtów za
studenta. W tej sytuacji uczelnie muszą dokładać do procesu kształcenia pieniądze z dotacji i
darowizn11.
Niemcy
W Niemczech tzw. dualny system kształcenia pozwala na równoległe zdobywanie wiedzy i
umiejętności praktycznych. „Najbardziej rozwiniętym segmentem szkolnictwa wyższego są
tam wyższe szkoły zawodowe. (..)
Praktyczne ukierunkowanie szkół widać też na przykładzie kadry akademickiej – wielu
wykładowców to praktycy, którzy mają doświadczenie z pracy w przemyśle czy
biznesie. Dzięki temu studenci otrzymują wiedzę odpowiadającą oczekiwaniom przedsiębiorców.
Te umiejętności dodatkowo kształtują obowiązkowe praktyki studenckie, które trwają semestr, a
niekiedy dwa. Prace dyplomowe studentów powstają we współpracy z zakładami pracy, co oznacza
ich ścisłe odniesienie do praktyki” – pisze Artur Grabek w artykule „Praktycznie i blisko biznesu –
tak uczą na świecie”12.
Ciekawym przykładem rozwiązań przyjętych w Niemczech może być Wyższa Szkoła
Zrównoważonego Rozwoju w Eberswalde, w której wszystkie kierunki mają profil ekologiczny –
począwszy od odnawialnych źródeł energii, przez surowce odnawialne, ekologiczne rolnictwo aż po
ochronę lasów i rozwój turystyki regionalnej, a w statucie szkoły zapisane są procedury ekologiczne,
10
Zob: Connecting Universities to Regional Growth: A Practical Guide, European Union Regional Policy, September 2011, s.
22 za: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/presenta/universities2011/universities2011_en.pdf oraz
http://www.higherskillswales.co.uk/kess
11
Zob: Jeevan Vasagar, Droga wiedza na wyspach, tłum: Ludwika Włodek w: Europa. Duży Format, Gazeta Wyborcza, nr
23/979 z 31 maja 2012r, s. 12.
12
Zob: http://www.rp.pl/artykul/19,878033-Praktycznie-i-blisko-biznesu---tak-ucza-na-swiecie.html
8|
takie jak sterowanie temperaturą i oświetleniem pomieszczeń, czy pozyskiwanie prądu z paneli
słonecznych. To przykład jednej z ok. 160 małych szkół (40 profesorów i mniej niż dwa tysiące
studentów), które powstały z dawnych państwowych szkół inżynierskich, a po reformach w latach
70. i 80. ubiegłego stulecia ich status zrównano z uniwersytetami. Co ciekawe – jak zuważa Johann
Osel z „Suddeutsche Zeitung” – „uniwersytety nieufnie patrzą na mniejszych i bardziej elastycznych
konkurentów i boją się o swój wyłączny przywilej kształcenia doktorantów”13. W „małych” szkołach
program ustalany jest w ścisłym porozumieniu z lokalnymi firmami - otrzymują one takich
absolwentów jakich potrzebują. Ten model jest atrakcyjny także dla studentów, którzy uczą się
bliżej domu i z praktycznym doświadczeniem mają większe szanse na pracę. Korzysta z tego
również samorząd –powstanie takiej szkoły w terenie wiejskim wpływa na jego rozwój.
Nie brakuje jednak głosów, które wskazują na możliwość zachwiania proporcji między wiedzą
podstawową a specjalistyczną i niebezpieczeństwo, że absolwent szkoły działającej w porozumieniu
z producentem części do samochodu będzie specjalistą tylko w budowie określonego rodzaju
karoserii, a nie będzie się znał na budowie całego samochodu.
Szwecja
W modelu szwedzkim szkolnictwo wyższe jest w całości publiczne, a studia są dla wszystkich
bezpłatne. Cechą charakterystyczną tego modelu jest taka organizacja toku studiów,
która pozwala, aby samodzielnie kreowali ją studenci. By ich wybory były efektywne i
powiązane z oczekiwaniami pracodawców, mogą liczyć na podpowiedź ze strony doradcy
zawodowego, a także indywidualnego tutora. Zajęcia na szwedzkich uczelniach nastawione są na
rozwój praktycznych umiejętności, pracę w grupach oraz zarządzanie projektami. Nabyte
umiejętności sprawdzane są w trakcie egzaminów, które opierają się na wykonaniu, często w
grupie, jakiegoś projektu. Wymagania są tak konstruowane, aby studenci musieli wykorzystać w
praktyce cały materiał z danego przedmiotu”14.
Ciekawe przykłady ze Szwecji przywołuje unijny raport: „Connecting Universities to Regional
Growth”. Pierwszym jest Universum, wspierane m.in. przez Chalmers University of Technology,
University of Gothenburg oraz Izbę Handlową Zachodniej Szwecji. Centrum, przez organizowane
spotkania i prowadzone badania, ma ambicje usprawniać dialog między studentami a firmami, które
chcą ich zatrudnić. Przebadało dotychczas potrzeby ponad 400 tysięcy studentów oraz zrealizowało
usługi i konkretne projekty biznesowe dla ponad 1200 firm. Universum, wspólnie z partnerami
uzgadnia programy szkolne, organizuje seminaria i szkolenia, które mają ułatwić wzajemne
zrozumienie potrzeb uczelni, biznesu i studentów15.
13
Zob: Johann Ossel, Bliżej domu i pracy, tłum: Krystyna Kądziela w: Europa. Duży Format, Gazeta Wyborcza, nr 23/979 z
31 maja 2012r, s. 12.
14
Zob: http://www.rp.pl/artykul/19,878033-Praktycznie-i-blisko-biznesu---tak-ucza-na-swiecie.html.
15
Zob: Connecting Universities to Regional Growth, dz. cyt. s. 31, oraz http://www.universumglobal.com/
9|
Drugim ciekawym przykładem jest współpraca Uniwersytetu Karlstad z regionem Varmland. Jej
efektem jest program SLIM – Systematic Leadership and Innovative Management uruchomiony w
roku 2009 za kwotę ponad 3 milionów EUR i zapewniający regularną współpracę studentów,
środowiska badawczego oraz sektora małych i średnich przedsiębiorstw, które inaczej nie podjęłyby
współpracy z uniwersytetem. W ponad tysiącu spotkań uczestniczyło 420 studentów, 260
naukowców i ponad 220 firm, które zanotowały ponad 15 proc. wzrost zatrudnienia, 30 proc.
wzrost sprzedaży, 35 proc. wzrost współpracy z innymi firmami a 70 proc. z firm uczestniczących w
projekcie stwierdziło, że udział w programie doprowadził do wdrożenia nowych usług i produktów16.
Polska
Polskę, od 2004 roku członka Unii Europejskiej, dotyka większość bolączek przedstawionych
powyżej potęgowana przez trwające od 20 lat procesy reform i zmian całego systemu, w tym także
edukacji. Przez lata, biznesu, w rozumieniu europejskim, w Polsce nie było, zatem nie istniał także
dialog tego środowiska z uczelniami. Były to dwa różne światy, bez wspólnego języka, bez szerokich
kontaktów, bez udrożnionych kanałów komunikacji. Dopiero teraz mozolnie postępuje proces
„odczarowania” i zachęcania naukowców do wchodzenia w spółki z biznesem, a przede wszystkim
do ożywienia wzajemnych kontaktów i prób przekładania wiedzy teoretycznej i prowadzonych
badań na innowacyjne produkty gotowe do wprowadzenia na rynek.
Z pewnościa nie pomagają w tym wciąż niskie nakłady na badania i rozwój, zapóźnienia w
sektorach opartych na wiedzy specjalistycznej oraz znikomy poziom patentów dotyczących
nowoczesnych technologii. Widać jednak pierwsze jaskółki przemian.
Cytowany raport „Connecting Universities to Regional Growth” podaje jako wzowowe przykłady
działań Uniwersytetu Adama Mickiewicza z Poznania oraz Krakowskiego Parku Technologicznego.
Pierwszy z nich od roku 2000 promuje przedsiębiorczość. 28 zwycięzców ogłaszanych przez
uniwersytet rozpoczęło własną działalność gospodarczą. W Krakowie nie tylko oferuje się przestrzeń
inkubatora z wyposażonymi biurami i miejscami spotkań, ale także szerokie wsparcie doradcze,
dostęp do baz danych, pomoc w kontaktach z potencjalnymi partnerami czy wreszcie pomoc w
znalezieniu finansowania dla start-up’ów17.
Uczelnie z innych ośrodków akademickich także otwierają sie na współpracę z firmami, a te korzystając z wykształconej kadry - uruchamiają nowe ośrodki badawczo-rozwojowe. Warto
16
Zob: Connecting Universities to Regional Growth, dz. cyt. załącznik, s.1 oraz http://www.varmland.se/en/aboutvarmland/varmland-innovation-system
17
Zob: Connecting Universities to Regional Growth, dz. cyt. s. 18 i 19.
10 |
wspomnieć np. Google i IBM w Krakowie, Microsoft i 3M we Wrocławiu, czy zatrudniający ponad
1300 specjalistów w zakresie wzornictwa przemysłowego ośrodek General Electric w Warszawie18.
Warto także wspomnieć o działaniach Akademii Góniczo-Hutniczej, która ma 50 mln zł dochodów z
kilku rodzajów działalności biznesowej i podpisała z firmami ponad 250 umów o współpracy.19
Rektorzy szkół wyższych zrzeszeni w Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich przyznają,
że kondycja polskiego szkolnictwa wyższego jest słaba i wymaga szybkich zmian. W dostosowaniu
do wyzwań przyszłości nie pomaga mała liczba prac badawczych, brak działań motywujących do
samorozwoju, wieloetatowość pracowników naukowych oraz ich niska mobilność, a także, czy może
przede wszystkim, nadmierna biurokracja. Dodatkowo – jak twierdzą rektorzy uczelni
niepublicznych – finansowanie uniwersytetów z budżetu państwa w oparciu wyłącznie o liczbę
studentów, bez kryterów jakościowych, powoduje tylko wzrost liczby studentów i nie motywuje do
większej aktywności w zakresie badań naukowych czy współpracy z biznesem20.
Andrzej Klesyk, prezes PZU, największej firmy uzbezpieczeniowej w regionie Europy ŚrodkowoWschodniej oskarżył uczelnie, że są „fabrykami bezrobotnych”. Firmy – zauważa prezes Klesyk szukają pracowników „zdolnych do myślenia holistycznego i nieschematycznego, umiejących
selekcjonować wiedzę i pracować w zespołach lub w sieci, umiejących zaplanować i wykonać na
czas swoją pracę, rozumiejących innych, zdolnych do stawiania sobie ambitnych celów i osiągania
ich bez naruszania godności innych” 21.
Z drugiej strony prof. Łukasz Turski z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN twierdzi: „fabryki
bezrobotnych, wytwórnie dyplomowe – co za różnica jak je nazwiemy? Cały polski eksperyment
edukacyjny okazał się klęską (…). Środowisko akademickie zawiodło. W piekle będę się smażył za
to, że walczyłem o prywatne uczelnie, bo to one są przyczyną tej klęski (...) Wszystko trzeba
zmienić, od przedszkola po doktorat”22.
Z kolei dr Izabela Wagner, socjolog z Uniwersytetu Warszawskiego, zauważyła, że większość
przedsiębiorstw w Polsce to małe i średnie firmy, często rodzinne, które nie potrzebują zbyt wielu
specjalistów z wyższym wykształceniem. „Przekonanie, że w Polsce da się dostosować profil
kształcenia do potrzeb rynku pracy, to iluzja. Świat się bardzo szybko zmienia. Nawet w Niemczech,
gdzie prognozują, jakich specjalistów będą potrzebowali za 20 lat, w dużym stopniu się mylą. Nikt
nie jest w stanie przewidzieć fluktuacji rynku – w tym rynku pracy”23.
18
Zob: O krok dalej: Polsko-Amerykańska współpraca gospodarcza. Stan obecny i perspektywy. American Chamber of
Commerce in Poland, PKPP Lewiatan, US-Poland Business Council, Warszawa, kwiecień 2012, s. 31, 71 – 73.
19
Zob: Agata Nowakowska, Dominika Wielowieyska, Nauka pod rękę z biznesem za 1 proc, Gazeta Wyborcza, 19-20 maja,
s. 6, a także: Małgorzata Grzegorczyk, Biznes atakuje, nauka się broni, Puls Biznesu, 18-20 maja 2012, s. 10.
20
Zob: Artur Grabek, Studenci płacą za słabe uczelnie, Rzeczpospolita, 15 maja 2012, s. A8.
21
Zob. Andrzej Klesyk, Diamenty z miękkimi kompetencjami, Gazeta Wyborcza, 23 kwietnia, 2012, s. 8.
22
Zob. Aleksandra Pezda, Piotr Cieśliński rozmawiają z prof. Łukaszem Turskim, Nie uczymy fizyki, uczymy dzieci, Gazeta
Wyborcza, 2-3 czerwca 2012, s. 14 – 16.
23
Adam Leszczyński, dr Izabela Wagner, Uniwersytety to nie produkcja wykfalifikowanych robotników, Gazeta Wyborcza,
28-29 kwietnia, s. 16-17.
11 |
Przedsiębiorcy skupieni w Amerykańskiej Izbie Handlowej postulują, aby w celu wypełnienia luki,
jaka istnieje w Polsce we współpracy między przemysłem i uczelniami rząd:
•
ulepszał i promował ulgi podatkowe związane z badaniami i rozwojem, zachęcające do
kierowania funduszy na uczelnie,
•
poszerzał wiedzę o współpracy nauki i biznesu,
•
mierzył efekty finansowania działalności badawczo-rozwojowej,
•
stworzył międzyresortowy komitet na rzecz zmniejszania barier administracyjnych,
utrudniających współpracę obu środowisk.
Z drugiej strony zachęcają środowiska akademickie do:
24
•
otwarcia swoich drzwi dla przemysłu,
•
ustanowienia form wymiany doświadczeń i wiedzy między firmami a uczelniami,
•
włączenia przedstawicieli biznesu do organów decyzyjnych uczelni,
•
szerszego uwzględniania w programach nauczania kursów spełniających zapotrzebowanie
przemysłu, także w zakresie umiejętności miękkich (np. praca w zespole)24.
Zob: O krok dalej: Polsko-Amerykańska współpraca gospodarcza, dz. cyt., s. 33
12 |
Dane do dyskusji:
Liczba uczelni i studentów w Polsce i na świecie
W roku akademickim 2010/2011 w Polsce funkcjonowało 470 uczelni, z czego 132 to uczelnie
publiczne, a 338 to uczelnie niepubliczne. W uczelniach kształciło się ponad 2 miliony
studentów, co daje Polsce jeden z najwyższych na świecie wskaźników skolaryzacji
oraz największą liczbę instytucji szkolnictwa wyższego w Europie25. W 2010 roku, w 27
krajach Unii kształciło się blisko 20 milionów studentów na ponad 4 tysiącach uniwersytetów, tyle
samo ile w całych Stanach Zjednoczonych na prawie 6 tysiącach uniwersytetów (średnio ponad 100
na 1 stan). W UE tylko Polska, Niemcy, Francja i Wielka Brytania miała ponad 2 miliony studentów,
a Japonia mogła się pochwalić blisko 4 milionami studentów26.
Przychody uniwersytetów – porównanie:
Przychody Harvard University w 2009 roku wynosiły 13 011 mln zł. Według rocznika statystycznego
GUS w 2007r. wydatki publiczne na całe szkolnictwo wyższe w Polsce wyniosły 10 850 mln zł.
•
Na Harvard University przeznaczono w roku 2009 na stypendia i granty dla studentów 1 407
mln zł (nie licząc kredytów studenckich). Pomoc materialna dla studentów w całej Polsce
wyniosła w 2007 roku - 1 578 mln zł.
•
W 2009 r. na badania przeznaczono w Harvard University 2 397 mln zł (w tym 78% pochodziło
z budżetu federalnego). W 2008 roku w Polsce na R&D wydano z budżetu państwa 4,3 mld zł
27
25
Zob: http://www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze/dane-statystyczne-o-szkolnictwie-wyzszym/
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&plugin=0&language=en&pcode=tps00062
27
Zob: Jerzy Wilkin, Ile kosztuje dobry uniwersytet w: Nauka 4/2010, s. 141, cyt. za:
26
13 |
Wydatki na szkolnictwo wyższe w przeliczeniu na jednego studenta28:
Kraj
Wydatki
Dania
24 241
Szwajcaria
18 980
Niemcy
11 948
Stany Zjednoczone
9 629
Węgry
5 093
Chiny
2 728
Indie
2 559
Polska
2 515
Europa (średnia)
5 353
Nakłady na badania naukowe29:
W latach 1995 – 2008 realny poziom nakładów na badania naukowe w UE wzrósł o
50 proc., w
60 proc., w Japonii, Korei Południowej,
Singapurze i Tajwanie o 75 proc., w państwach BRIS (Brazylia, Rosja, Indie, RPA) o 145
proc., a w Chinach o 855 proc. W stosunku do PKB przedsiębiorstwa w Japonii lub Korei
tym samym okresie w Stanach Zjednoczonych wzrósł o
Południowej inwestują w badania i rozwój dwukrotnie więcej niż przedsiębiorstwa w Europie.
28
Zob.: tamże, s. 139.
Poniższe dane za: http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/competitiveness-report/2011/executivesummaries/pl.pdf
29
14 |
Zatrudnienie naukowców:
Ponad połowa naukowców w UE (54
proc.) jest zatrudniona w sektorze publicznym, a 46
proc. pracuje w sektorze biznesowym. W Chinach udział naukowców zatrudnionych w sektorze
prywatnym wynosi 69 proc., w Japonii 73 proc., a w Stanach Zjednoczonych 80 proc..
Transfer wiedzy i współpraca publiczno – prywatna:
Liczba wspólnych publikacji podmiotów prywatnych i publicznych w przeliczeniu na liczbę ludności
jest w UE mniej więcej o połowę niższa niż w Stanach Zjednoczonych i o jedną trzecią niższa niż w
Japonii.
Liczba wniosków o udzielenie patentu:
Analizując liczbę wniosków o udzielenie patentu regulowanego przez Traktat o współpracy
patentowej można zauważyć, ze wzrost w Japonii i Korei Południowej był blisko dwukrotnie wyższy
niż w UE. Jeśli ten trend się utrzyma, to w roku 2020 sytuacja może wyglądać następująco: UE –
18 proc., Stany Zjednoczone – 15 proc., a 5 wiodących państw azjatyckich – 55 proc.
Poniższe wykresy na podstawie:
15 |
http://ec.europa.eu/research/innovation-union/index_en.cfm?section=competitivenessreport&year=2011
Wskaźniki wzrostu 27 krajów Unii:
(obszar zaznaczony na szaro to średnia unijna dla wszystkich wskaźników)
Wskaźnik innowacyjności 27 krajów Unii Europejskiej i najważniejszych konkurentów:
16 |
BIBLIOGRAFIA:
17 |
Opracowania i raporty:
Główny Urząd Statystyczny, Szkoły wyższe i ich finanse w 2010, Warszawa 2011:
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_e_szkoly_wyzsze_2010.pdf
European Commission, Innovation Union Scoreboard 2011, European Union 2012:
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2011_en.pdf
European Commission, Research & Innovation, Innovation Union Competitiveness Report 2011,
streszczenie, European Union 2012:
http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/competitiveness-report/2011/executivesummaries/pl.pdf
European Commission, Research & Innovation, Innovation Union Competitiveness Report 2011:
http://ec.europa.eu/research/innovation-union/index_en.cfm?section=competitivenessreport&year=2011
European Union, Regional Policy, Connecting Universities to Regional Growth: A Practical Guide,
September 2011:
http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/presenta/universities2011/universities2011_e
n.pdf
OECD, Higher Education to 2030,
OECD, Jobs for Youth, Poland:
http://www.oecd.org/findDocument/0,3770,en_2649_39263238_1_119666_1_1_37455,00.html
American Chamber of Commerce in Poland, PKPP Lewiatan, US-Poland Business Council, O krok
dalej: Polsko-Amerykańska współpraca gospodarcza. Stan obecny i perspektywy. Warszawa,
kwiecień 2012:
http://www.summit2012.pl/pl/dokumenty
Artykuły z prasy i stron www:
http://www2.warwick.ac.uk/knowledge/themes/exchange/lambert/
18 |
http://www.rp.pl/artykul/877153-Harvard-w-Polsce-nielegalny.html
http://www.rp.pl/artykul/19,878033-Praktycznie-i-blisko-biznesu---tak-ucza-na-swiecie.html
http://forsal.pl/artykuly/619533,usa_konkurencja_zabija_system_szkolnictwa_wyzszego.html
http://gregmankiw.blogspot.com/2006/05/what-makes-good-professor.html
Jessica Shepard, Inżynierowie i brytyjski snobizm, tłum: Ludwika Włodek w: Europa. Duży Format,
Gazeta Wyborcza, nr 23/979 z 31 maja 2012r, s. 10.
Jeevan Vasagar, Droga wiedza na wyspach, tłum: Ludwika Włodek w: Europa. Duży Format, Gazeta
Johann Ossel, Bliżej domu i pracy, tłum: Krystyna Kądziela w: Europa. Duży Format, Gazeta
Roland Preuss, Biedny zostaje głupi, tłum: Krystyna Kądziela w: Europa. Duży Format, Gazeta
Agata Nowakowska, Dominika Wielowieyska, Nauka pod rękę z biznesem za 1 proc, Gazeta
Wyborcza, 19-20 maja, s. 6
Małgorzata Grzegorczyk, Biznes atakuje, nauka się broni, Puls Biznesu, 18-20 maja 2012, s. 10.
Artur Grabek, Studenci płacą za słabe uczelnie, Rzeczpospolita, 15 maja 2012, s. A8.
Andrzej Klesyk, Diamenty z miękkimi kompetencjami, Gazeta Wyborcza, 23 kwietnia, 2012, s. 8.
Aleksandra Pezda, Piotr Cieśliński rozmawiają z prof. Łukaszem Turskim, Nie uczymy fizyki, uczymy
dzieci, Gazeta Wyborcza, 2-3 czerwca 2012, s. 14 – 16.
Adam Leszczyński, dr Izabela Wagner, Uniwersytety to nie produkcja wykwalifikowanych
robotników, Gazeta Wyborcza, 28-29 kwietnia, s. 16-17.
19 |

raport otwarcia - EFNI 2012 - Europejskie Forum Nowych Idei

Transkrypt

Podobne dokumenty

Konferencja START-UP! Jak innowacyjnie wspierać innowacje?

Jak wolny dostęp do wiedzy zmieni świat?

Groźna (?) marginalizacja nadzoru finansowego

Biuletyn ZPPZ Lewiatan 17(49)2013 Lewiatan komentuje w Kurierze