E-portfolio jako innowacyjna metoda nauczania i oceniania

Lechosław Hojnacki
www.hojnacki.net
E-portfolio jako innowacyjna metoda nauczania i oceniania
Początki: portfolio - teczka prac
Portfolio już od dawna służy do efektywnego wykazywania możliwości twórczych
i prezentacyjnych przez artystów i rzemieślników oraz kandydatów na kierunki artystyczne
uczelni. Jest używane także przez modeli i modelki oraz firmy sprzedające niektóre rodzaje
dzieł i usług. W tych tradycyjnych zastosowaniach portfolio pojawia się wszędzie tam, gdzie
zaprezentowanie możliwości, umiejętności, talentów, oferowanych prac, dzieł, innych
produktów czy też własnej osoby (np. modela czy aktora) – wiąże się z koniecznością
subiektywnej oceny zjawisk i obiektów, przede wszystkim wizualnej. W takim też kontekście
portfolio jest szeroko rozpoznawalne w Polsce jako pojęcie.
Portfolio spotyka się w Polsce także w innych zastosowaniach, w tym związanych
z edukacją (chociaż tam – zwykle tradycyjnie pojawia się pod innymi nazwami). Warto
wymienić choćby spotykaną w przede wszystkim w edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej
teczkę prac ucznia. Tam – ze względu na wiek wychowanków – zwykle to ich nauczyciele
zbierają, gromadzą, przechowują, a często także sortują i opisują ich prace.
W starszych klasach teczka bywa często uzupełnieniem realizowanego projektu
edukacyjnego, w ramach którego uczeń przez jakiś czas gromadził zadania, ćwiczenia
i materiały na określony temat. Teczka zastępuje zatem w praktyce pedagogicznej
nauczycieli zwykły wykaz stopni szkolnych zawsze tam, gdzie podlegające ocenie
aktywności, prace, wytwory, umiejętności i osiągnięcia ze względu na swoją złożoność nie
poddają się dobrze czynności sprowadzenia do zwykłych stopni szkolnych i komentarzy.
Także tam, gdzie zastosowane aktywizujące metody pedagogiczne (metoda projektu jest tu
bardzo dobrym przykładem) angażują uczniów na wielu polach aktywności jednocześnie, do
różnorodnych działań, także pozaszkolnych, międzyprzedmiotowych, ponadprzedmiotowych,
gdzie uzyskujemy efekty w obszarze rozwoju uczniów głębsze, szersze, bardziej
wielostronne, stojące wyżej w hierarchii taksonomii celów nauczania niż wiadomości
i umiejętności przedmiotowe, z którymi na co dzień nauczyciele radzą sobie wystarczająco
dobrze za pomocą standardowych systemów oceniania opartych na skali stopni szkolnych.
Nauczyciele stosujący zatem metody pedagogiczne najefektywniejsze z punktu
widzenia celów strategicznych nowoczesnej i światłej szkoły, w poszukiwaniu adekwatnych
metod i narzędzi oceniania efektów pracy uczniów sięgają po teczkę prac, teczkę projektu,
prezentację (tu w sensie technicznym – np. prezentacji PowerPoint) lub tym podobne.
Nauczyciele ci zwykle podkreślają duży nakład pracy, jakiego wymaga ze strony
uczniów prowadzenie teczki, a z ich strony – jej ocenianie, ale jednocześnie notują znaczny
wzrost motywacji, która towarzyszy często długoterminowej, czasochłonnej, wykraczającej
poza ramy zajęć szkolnych pracy uczniów, a także znaczny wzrost satysfakcji uczniowskiej,
która towarzyszy prezentacji efektów, zwłaszcza jeżeli ta prezentacja wykracza poza
przedstawienie teczki nauczycielowi i kolegom z klasy szkolnej.
W opisywanych powyżej przykładach teczka stanowi rodzaj portfolio, zaś ściślej
biorąc, jeden z etapów portfolio traktowanego jako nowoczesna metoda pedagogiczna,
w którym to etapie traktujemy portfolio jako produkt, który może stanowić zwieńczenie
pewnego etapu procesu uczenia się, przyczynek do refleksji nad rozwojem, podstawę do
prezentacji osiągnięć i do ich oceny. Uczniowie podczas tworzenia tego produktu poza
rozwijaniem ściśle przedmiotowej wiedzy i umiejętności mają okazję rozwijać i doskonalić
także
umiejętności
systematycznego
zbierania,
kompletowania,
katalogowania
i ewaluowania informacji, artefaktów, własnych prac oraz dowodów swoich umiejętności.
To bardzo wiele w porównaniu z oczekiwanymi efektami tradycyjnego podejścia do
sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów, jednak jest to nadal nie wszystko, czego
możemy
się
spodziewać
po
kompleksowym
zastosowaniu
portfolio
jako
metody
pedagogicznej. Teczka, o jakiej mowa powyżej, jest raczej statycznym zbiorem prac
dokumentujących osiągnięcia uczniów konkretnych dziedzinach. Skupia się na pewnego
rodzaju produkcie końcowym działań składających się np. na zadanie o złożonej strukturze
lub projekt edukacyjny.
Jesteś nauczycielem? To prawdopodobnie masz swoje portfolio
Portfolio jest znane każdemu nauczycielowi, który zaczął się wspinać po szczeblach
drabiny awansu zawodowego (chociaż nie każdy nauczyciel sobie z tego zdaje sprawę).
Teczka rozwoju stanowi w istocie całkiem rozsądnie zaprojektowane, przemyślane,
osadzone w prawie portfolio. Jego twórca i właściciel dokumentuje rozmaitymi artefaktami
swoje dotychczasowe osiągnięcia oraz realizację poczynionych na początku planów rozwoju.
Kategoryzuje je, opisuje, opatruje refleksjami. Ma stosunkowo dużą autonomię - dowolność
doboru sposobu zaplanowania, zrealizowania i udokumentowania swojego rozwoju. Przepisy
prawa określają natomiast, w jakich dziedzinach (w pewnym zakresie wybieranych przez
nauczyciela) jego rozwój powinien zostać udokumentowany. Doprawdy nie trzeba wiele,
by dokonać adaptacji tej znakomitej metody do potrzeb ucznia i do zastosowań
edukacyjnych w szkole.
Portfolio elektroniczne to znacznie więcej niż portfolio
Dzięki możliwościom elektronicznego zapisu bardziej multimedialnym, niż zapis
tekstu i obrazu, elektroniczna teczka prac może zostać wzbogacona np. o zapis ruchu
(wideo) i dźwięku. Prezentowanie zbioru może być bardziej dynamiczne (np. ruchome
prezentacje audiowizualne, prezentacje typu PowerPoint etc.).
Najprostsze zyski z zamiany tradycyjnej teczki prac na elektroniczny dokument lub
zestaw dokumentów, to zatem:
 uzyskanie możliwości umieszczania w portfolio multimedialnych artefaktów,
 ułatwienie edycji i korekty treści opisów tekstowych,
 ułatwienie replikacji i przesyłania.
Dalsze rozszerzenie potencjału elektronicznego portfolio niesie ze sobą zastosowanie
mechanizmów
opartych
na
WWW,
dzięki
czemu
znacznie
wzrastają
możliwości
publikowania i zdalnego korzystania z portfolio. Naprawdę całkiem nowy potencjał kryje
jednak dopiero oparcie elektronicznego portfolio na nowoczesnych, przyjaznych dla
użytkownika, bazodanowych mechanizmów pozwalających kształtować nie tylko treści
e-portfolio, ale także powiązaną z nimi komunikację, refleksję, informację zwrotną, jak
również szybko tworzyć uporządkowane według różnych kryteriów podzbiory artefaktów oraz
towarzyszących im metadanych. Użycie takich technologii całkowicie zmienia podejście do
systematyzowania i prezentowania komponentów składowych e-portfolio. Dopiero one
stanowią dobrą bazę dla e-portfolio nie tylko jako produktu, lecz także jako metody
dydaktycznej i metody oceniania - adekwatnej do zadań nowoczesnej szkoły. Szerzej o tym
w następnym ustępie, najpierw jednak usystematyzujmy dostępne i stosowane technologie
tworzenia e-portfolio.
Cztery generacje technologiczne e-portfolio
1. Quasi papier (dokumenty elektroniczne naśladujące teczkę prac, np. w MS Word,
folder ze scanningami, prezentacja MS PowerPoint etc.)
Do tej generacji zaliczymy je także wtedy, gdy zostaną opublikowane na stronach
WWW lub jako statyczne strony WWW, gdyż cechą dystynktywną tej generacji jest
nie tyle brak możliwości publikacji lub przesyłania, ile konieczność ich tworzenia
i korygowania offline, brak możliwości pracy, edycji, korekty online, interaktywności,
dynamicznego kształtowania treści, opisów i refleksji i informacji zwrotnej po
opublikowaniu lub przesłaniu.
2. E-portfolio offline (budowane specjalizowanym oprogramowaniem offline, także
złożone
dokumenty
Word,
Excel,
PowerPoint,
oparte
na
specjalistycznych
szablonach).
Podobnie jak w przypadku pierwszej generacji, także i tu opublikowanie ich
w Internecie na stronach WWW lub w postaci stron WWW lub też przesłanie za jego
pośrednictwem nie jest podstawą do zaliczenia ich do generacji nowszych.
3. E-portfolio online (budowane za pomocą mechanizmów umożliwiających tworzenie
i edycję online, a także przypisywanie artefaktom opisów, refleksji i informacji
zwrotnych, np. w postaci systemu komentarzy; tej generacji e-portfolio można dziś
budować nawet w oparciu o nowoczesne, wysoko interaktywne, ogólnodostępne
serwisy powszechnego użytku zaliczane do generacji Web 2.0, jak choćby Google
Blogger, Google Sites lub mechanizmy Wiki).
4. Dynamiczne e-portfolio online (budowane za pomocą bazodanowych, zwykle
wyspecjalizowanych serwisów WWW, mocno oparte na metadanych i XML,
umożliwiających zastosowanie tagów (słów kluczowych), zarządzanie czasem
publikowania,
grupami
odbiorców
i
komentatorów,
dynamiczne
tworzenie
jednocześnie kilku podzbiorów według różnych kryteriów i dla różnych zastosowań).
Stosuje się tu zwykle wyspecjalizowane serwisy WWW (takie jak np. Mahara, często
sprzężone
z
platformą
e-learningową
(np.
moduły
portfolio
dla
Moodle).
O przynależności do tej generacji stanowią nie tyle potencjalne możliwości
techniczne konkretnego serwisu podczas tworzenia i użytkowania e-portfolio.
Decydujące jest celowe posłużenie się mechanizmami kategoryzacji (tagi, słowa
kluczowe, etykiety, datowanie) zarówno podczas tworzenia e-portfolio, jak i podczas
korzystania z niego przez odbiorców.
5. (Przyszłość) - serwisy oparte na sieciach semantycznych, zgodne ze standarderm
RDF (Resource Data Framework).
Dziś mechanizmy e-portfolio piątej generacji są technicznie i finansowo dostępne
dla większości potencjalnych użytkowników. Dają do dyspozycji imponujące możliwości
wspierania nowoczesnego procesu edukacyjnego i są ze wszech miar godne polecenia.
Rekomendacje technologiczne:

osobom i instytucjom korzystających z platformy Moodle zaleca się rozważenie
zastosowania jednego z bezpłatnie dostępnych jej rozszerzeń;

osobom i instytucjom mającym dostęp do jakiegokolwiek serwera WWW
umożliwiającego
instalowanie
własnych
skryptów
bazodanowych
(także
w hostingu) zaleca się rozważenie instalacji bezpłatnego systemu Mahara;

osobom i instytucjom nie dysponującym żadnymi zasobami sprzętowymi
i finansowymi zaleca się rozważenie użycia ogólnodostępnych serwisów Web 2.0
takich jak Google Blogger oraz Witryny Google lub Wordpress; przemyślane
użycie dostępnego w serwisach blogowych systemu etykiet (tagów) i komentarzy
w połączeniu z odpowiednio przemyślanym i przygotowanych szablonem
(template) pozwoli uzyskać estetyczne i przejrzyste e-portfolio na pograniczu
czwartej i piątej generacji bezkosztowe, bezterminowo działające i umożliwiające
(to ważne!) emigrowanie twórcy i właściciela e-portfolio ze szkoły w dalsze etapy
życia i rozwoju oraz z instytucji do instytucji.
E-potrfolio a osobiste środowisko uczenia się (PLE)
E-portfolio jest (a przynajmniej powinno być) ściśle powiązane z sieciowym osobistym
środowiskiem uczenia się (PLE, Personal Learning Environment, por. poz. 17. netografii).
Szerszy opis PLE przekracza ramy niniejszego opracowania, jednak Czytelnik powinien
sięgnąć do pozycji 17 netografii. Poniżej, na rys. 1 zestawiono narzędzia, aktywności
i obiekty stanowiące najważniejsze punkty styczne między PLE i e-Portfolio.
Rys. 1. Osobiste środowisko uczenia się (PLE) – składniki. Na podstawie: Jeremy Hieberts, 2006 [19].
Co takiego ma e-potrfolio…
…czego nie ma tradycyjny proces dydaktyczny.
E-portfolio pozwala kształtować i wzmacniać wewnętrzną motywację do
samozarządzania, uczenia się i rozwoju; pozwala także połączyć w jedną całość wiele
aspektów nowoczesnego procesu nauczania-uczenia się wykraczającego poza tradycyjny
system klasowo lekcyjny, nakładcze nauczanie frontalne, przedmiotowy podział wiedzowego
systemu szkolnego. Jego atuty, to:
 wzmocnienie motywacji do uczenia się i rozwoju,
 pobudzanie do głębokiej autorefleksji nad własnymi mocnymi i słabymi stronami
ucznia,
 samodzielna praca ucznia – kształtowanie umiejętności ważnych społecznie.
E-portfolio jako proces
Poniżej zestawiono cztery podstawowe aspekty e-portfolio jako metody nauczaniauczenia się, wspomagania rozwoju i oceniania. W pewnym sensie odzwierciedlają one także
kolejne etapu pracy nad własnym e-portfolio. Należy podkreślić, że e-portfolio powinno być
traktowane jako proces ciągły, długoterminowy, całożyciowy nawet. W tym kontekście
wymienione poniżej etapy następują cyklicznie.
Proces e-portfolio:

e-portfolio
robocze
(working):
budowa
–
praca
nad
tworzeniem
(klucz: kolekcjonowanie artefaktów),

e-portfolio refleksyjne (reflective): CO? (mam) - NO TO CO? (z tego wynika) –
cele, wnioski) - CO TERAZ? (czynić dalej)
(klucz: samorozwój),

e-portfolio
strukturalne
zależności,
powiązań
(connected):
między
szukanie,
zgromadzonymi
badanie
elementami,
i
budowanie
zastosowań
(klucz: ścieżki, zależności, refleksja),

e-portfolio
prezentacyjne
(presentation):
publikacja
ukierunkowana
na
konkretnego odbiorcę, ocena jakości i efektywności, informacja zwrotna, ocena
wzajemna
(klucz: cv, publikacja, odbiorca).
Przykładowe e-portfolia

inka.eportfolio.kn.edu.pl (osobiste ePortfolio w Google Bloggerze, PL)

www.svenbraune.ca (osobiste ePortfolio – statyczna strona WWW, ANG)

piotr.szlagor.net (blog i eportfolio w Bloggerze, PL)

piotr.szlagor.net/2009/09/cenna-lekcja-o-eportfolio.html (ciekawy wpis tamże)

eportfolio.citytech.cuny.edu/ePortfolio_examples.shtml (eportfolia
amerykańskiego college’u wg wspólnego schematu, ANG)

www.eportfolio.lagcc.cuny.edu/basic_gallery.html (eportfolia z innego
amerykańskiego college’u wg wspólnego schematu, ANG)

electronicportfolios.org/ALI/samples.html (przykłady b. różnch typów ePortfolio,
ANG)

www.uwstout.edu/static/art/artedportfolios/example/index.html#in
NETOGRAFIA
1. ePortfolio w edukacji, rozwoju i karierze – najobszerniejszy polski, autorski portal eportfolio
http://eportfolio.enauczanie.com
2. An overview of E-Portfolios
http://www.educause.edu/ir/library/pdf/ELI3001.pdf
3. An overview of institutional E-Portfolios
http://www.educause.edu/ir/library/pdf/ELI3002.pdf
4. Demonstrating and Assessing Student Learning with E-Portfolios
http://www.educause.edu/ir/library/pdf/ELI3003.pdf
5. Definiowanie e-Portfolio http://www.slideshare.net/maximise/eportfolio-usability
6. Effective Practise with E-Portfolio
http://www.jisc.ac.uk/media/documents/publications/effectivepracticeeportfolios.pdf
7. Electronic Portfolios and Digital Storytelling for Lifelong and Lifewide Learning
http://electronicportfolios.com/
8. Electronic Portfolios: Engaged Students Create Multimedia-Rich Artifacts
http://www.rcetj.org/index.php/rcetj/article/view/29/35
9. Graham Attwell o e-portfolio
http://www.pontydysgu.org/category/e-portfolios/
10. ePortfolios – Celebrating Learning
http://www.foxedu.co.nz/2009/07/celebrating-learning/
11. ePortfolios – A Personal Space for Learning
http://www.foxedu.co.nz/2008/02/eportfolios-a-personal-space-for-learning/
12. ePortfolios for Learning
https://my.wsu.edu/portal/page?_pageid=177,301634&_dad=portal&_schema=PORT
AL
13. ePortfolios: Information Literacy & Web 2.0
http://www.slideshare.net/pru_mitchell/eportfolios-information-literacy-and-web-20
14. Hands-on E-Portfolio Workshop using Google® Tools GoogleDocs® Document &
Presentation
http://electronicportfolios.org/google/workshop.html
15. Warsztaty ePortfolio (prezentacja)
http://www.slideshare.net/agniech/warsztaty-cel-eportfolio-ue-120308
16. Webfolio
http://www.tnellen.com/cybereng/webfolio.html
17. PLE versus ePortfolio
http://www.slideshare.net/michaelc/ples-and-eportfolios-whats-the-difference
18. ePortfolio portal
http://www.danwilton.com/eportfolios/
19. E-Portfolio Model
http://headspacej.blogspot.com/2006/02/e-portfolio-model.html
20. Why do we need ePortfolio
http://www.eife-l.org/publications/eportfolio/
21. Wykorzystanie e-portfolio w szkołach (audio)
http://www.edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=552&Itemid=5
75
22. Zadbaj o swój wizerunek w Sieci (Dziennik Internautów)
http://di.com.pl/news/18241,1.html