Leasing w Polsce – stan prawny i perspektywy rozwoju

86 Systemy Finansowe
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
Leasing w Polsce – stan prawny
i perspektywy rozwoju
Marcin Kruk
Wst´p
Niniejszy artyku∏ jest próbà usystematyzowania wiedzy
o leasingu, stosunkowo m∏odym narz´dziu finansowym,
od 2002 r. stopniowo zdobywajàcym uznanie rynku. Jego narodzinom towarzyszy∏o wiele burzliwych wydarzeƒ. Poczàtkowy brak regulacji systemowych skutkowa∏
du˝à swobodà interpretacji niedoskona∏ego prawa, rodzàc trudne do przewidzenia konsekwencje. Zasada
swobody gospodarczej dopuszcza∏a mo˝liwoÊç prowadzenia przedsi´biorstwa Êwiadczàcego us∏ugi lesingowe
przez podmioty majàce ograniczone zaplecze finansowe.
Te czynniki sprawi∏y, ˝e ró˝ne Êrodowiska mogà odmiennie odbieraç histori´ rozwoju bran˝y leasingowej.
Zasadne wydaje si´ przedstawienie obecnego dorobku bran˝y, która w ostatnich latach przesz∏a radykalnà metamorfoz´. Doczeka∏a si´ ogólnych regulacji
prawnych, które stworzy∏y ramy prawne umowy
leasingu. Uporzàdkowano rynek pod kàtem dostawców
us∏ug, g∏ównie powiàzanych z sektorem finansowym.
W pierwszej cz´Êci artyku∏u przedstawiono obowiàzujàce przepisy prawne regulujàce funkcjonowanie
umowy leasingowej. Zaprezentowano g∏ówne cechy leasingu, zarówno jego konsekwencje podatkowe, jak
i bilansowe. W dalszej cz´Êci porównano leasing z kredytem, pokazujàc cechy leasingu i przyczyny wysokiej
popularnoÊci tego produktu wÊród ma∏ych i Êrednich
przedsi´biorstw.
Dla zobrazowania znaczenia leasingu w gospodarce zaprezentowano rozwój rynku leasingowego w Europie i w Polsce. Omówiono tak˝e struktur´ leasingu, potencjalne kierunki rozwoju i g∏ówne bariery rozwoju
najwa˝niejszych rodzajów transakcji leasingowych.
tych dwóch umów jest finansowanie zakupu dóbr
trwa∏ego u˝ytku i oddawanie ich do u˝ytkowania.
W tym zakresie ma ona cechy umowy najmu, gdy˝
przekazuje zakupione dobra do u˝ytkowania bez nabywania przez u˝ytkownika prawa w∏asnoÊci przedmiotu umowy w trakcie trwania umowy. Podobieƒstwo do umowy kredytowej sprowadza si´ do pozostawienia przysz∏emu u˝ytkownikowi przedmiotu pe∏nego prawa wyboru nabywanej rzeczy i prawa do oznaczenia zbywcy1. Rola podmiotu udzielajàcego leasingu sprowadza si´ tu, podobnie jak w przypadku umowy kredytowej, do finansowania zakupu ÊciÊle okreÊlonych dóbr.
Drugà cechà upodabniajàcà umow´ leasingu
do umowy kredytowej jest ostateczne przeniesienie
na u˝ytkownika prawa w∏asnoÊci finansowanej rzeczy.
W umowie kredytowej w∏asnoÊç finansowanej rzeczy
pozostaje po stronie kredytobiorcy. W praktyce w∏asnoÊç ta cz´sto jest ograniczana, do czasu ca∏kowitej
sp∏aty kredytu, poprzez ustanawianie ró˝nego rodzaju
ograniczeƒ prawnych stanowiàcych zabezpieczenie
kredytu. W umowie leasingowej w∏asnoÊç finansowanego przedmiotu pozostaje po stronie podmiotu finansujàcego do czasu ca∏kowitego rozliczenia umowy.
Po tym okresie u˝ytkownik dóbr nabywa prawo przeniesienia w∏asnoÊci u˝ytkowanej rzeczy.
Mo˝na zatem przyjàç, ˝e istotà umowy leasingu
jest finansowanie zakupu dóbr trwa∏ego u˝ytku, ich
czasowe odp∏atne oddanie do u˝ytkowania korzystajàcemu, z mo˝liwoÊcià przeniesienia prawa w∏asnoÊci
po zakoƒczeniu umowy.
Problematykà leasingu w prawie mi´dzynarodowym zajà∏ si´ Mi´dzynarodowy Instytut Unifikacji
Prawa Prywatnego w Rzymie (UNIDROIT)2. W maju
1988 r. na konferencji w Ottawie dokona∏ on jednoli-
Istota umowy leasingowej
Leasing jest specyficznà umowà, gdy˝ ∏àczy cechy
umowy najmu z umowà kredytowà. Cechà wspólnà
1 Zbywca – podmiot (osoba) b´dàcy dostawcà (sprzedawcà) przedmiotu
leasingu.
2 www.unidroit.org (http://www.unidroit.org/english/conventions/1988
leasing/1988leasing-e.htm).
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
tej systemowej regulacji problematyki leasingu. Przyj´to „Konwencj´ UNIDROIT o mi´dzynarodowym
leasingu finansowym”, której celem by∏o ujednolicenie zasad prowadzenia mi´dzynarodowej dzia∏alnoÊci
leasingowej przez podmioty prawa z ró˝nych systemów prawnych.
W myÊl postanowieƒ wy˝ej wymienionej Konwencji, przez umow´ leasingu rozumiemy trójstronnà transakcj´, w której finansujàcy dokonuje zakupu
(zgodnie ze specyfikacjà korzystajàcego i na warunkach z nim uzgodnionych), dóbr inwestycyjnych,
których u˝ywanie w celach profesjonalnych przekazuje korzystajàcemu w zamian za zap∏at´ stawki
leasingowej.
W tak zdefiniowanej umowie za∏o˝ono, ˝e finansujàcy dokonuje swojego Êwiadczenia jednorazowo, niejako z góry, poprzez sfinansowanie zakupu dóbr inwestycyjnych i przekazanie ich do odp∏atnego u˝ytkowania na poczàtku trwania umowy. Korzystajàcy zobowiàzany jest zap∏aciç w póêniejszym terminie, z góry
okreÊlonà liczb´ rat. Istotnà cechà takiej umowy jest
roz∏o˝enie w czasie wzajemnych Êwiadczeƒ przez strony umowy. Ta cecha zadecydowa∏a o potrzebie szczegó∏owego uregulowania wzajemnych praw finansujàcego3 i korzystajàcego4. W Êwietle szczegó∏owych postanowieƒ ww. konwencji umowa leasingowa powinna
charakteryzowaç si´ mi´dzy innymi nast´pujàcymi
cechami:
– korzystajàcy samodzielnego wybiera przedmiot
leasingu oraz dostawc´, nie polegajàc wy∏àcznie
na wiedzy finansujàcego.
– finansujàcy nabywa przedmiot leasingu na podstawie i w zwiàzku z umowà, o której dostawca wie, ˝e
zosta∏a zawarta lub b´dzie zawarta mi´dzy finansujàcym a korzystajàcym,
– okreÊlajàc rat´ leasingowà, nale˝y uwzgl´dniç
amortyzacj´ ca∏oÊci lub znacznej cz´Êci przedmiotu
leasingu,
– przedmiot leasingu mo˝e zostaç wykorzystany
wy∏àcznie do celów zawodowych zwiàzanych z prowadzeniem przedsi´biorstwa,
– korzystajàcy przejmuje na siebie ca∏e ryzyko
zwiàzane z u˝ywaniem i posiadaniem przedmiotu
leasingu,
– przedmiot leasingu mo˝e byç przekazany w subleasing5.
Definicje z 1988 r. z jednej strony ograniczy∏y mo˝liwoÊç zawierania transakcji leasingowych z podmiotami prowadzàcymi dzia∏alnoÊç gospodarczà, z drugiej
zaÊ strony istotnie przyczyni∏y si´ do rozwoju bran˝y
3 Finansujàcy – podmiot (osoba) Êwiadczàcy us∏ug´ leasingowà, potocznie
zwany leasingodawcà.
4 Korzystajàcy – podmiot (osoba), korzystajàcy z zakupionych dóbr na podstawie umowy leasingowej, potocznie zwany leasingobiorcà.
5 Subleasing jest to stan, w którym ten sam przedmiot leasingu przekazany jest
do u˝ytkowania kolejnemu korzystajàcemu na podstawie odr´bnej umowy
leasingu.
Systemy Finansowe
leasingowej, dajàc pierwsze essentialia negotii6 umowy
leasingu.
Leasing w Kodeksie cywilnym
Historia rozwoju gospodarczego niejednokrotnie dowiod∏a, ˝e podstawowym czynnikiem gwarantujàcym
sta∏y rozwój gospodarczy sà stabilne i jednoznaczne
uregulowania prawne normujàce relacje gospodarcze.
Polska, wychodzàc naprzeciw powy˝szej regule, nale˝y
do jednego z pierwszych paƒstw w Europie normujàcych poj´cie leasingu w Kodeksie cywilnym. Dokonano
tego 26 lipca 2000 r., kiedy Sejm Rzeczypospolitej
uchwali∏ zmian´ w Kodeksie cywilnym, wprowadzajàc
jednolite systemowe regulacje okreÊlajàce treÊç umowy
leasingu. Autor rozwiàzaƒ koncepcyjnych, prof. dr hab.
Jerzy Poczobut, niewàtpliwie zadba∏ o w∏aÊciwe wywa˝enie praw i obowiàzków stron umowy leasingu, dajàc
tym samym stabilne podstawy do rozwoju rynku
leasingowego w Polsce.
W art. 7091 Kodeksu cywilnego7 nast´pujàco zdefiniowano umow´ leasingu: „Przez umow´ leasingu finansujàcy zobowiàzuje si´, w zakresie dzia∏alnoÊci swojego
przedsi´biorstwa, nabyç rzecz od oznaczonego zbywcy
na warunkach okreÊlonych w tej umowie i oddaç t´
rzecz korzystajàcemu do u˝ywania albo u˝ywania i pobierania po˝ytków przez czas oznaczony, a korzystajàcy
zobowiàzuje si´ zap∏aciç finansujàcemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieni´˝ne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytu∏u nabycia rzeczy
przez finansujàcego”. W dalszej cz´Êci Kodeks cywilny
okreÊla nast´pujàce wyznaczniki umowy leasingu:
• Finansujàcy nie odpowiada przed korzystajàcym
za wybór przedmiotu leasingu.
• Finansujàcy nie odpowiada przed korzystajàcym
za wady przedmiotu leasingu (z wy∏àczeniem wad powsta∏ych na skutek okolicznoÊci, za które finansujàcy
ponosi odpowiedzialnoÊç).
• Finansujàcy kupuje przedmiot leasingu na warunkach okreÊlonych w umowie leasingowej.
• Z mocy ustawy z chwilà zakupu przedmiotu
leasingu na korzystajàcego przechodzà wszelkie
uprawnienia z tytu∏u wad rzeczy z wy∏àczeniem prawa
do odstàpienia od umowy ze zbywcà.
• Bezwzgl´dnym obowiàzkiem korzystajàcego jest
terminowa odp∏atnoÊç za korzystanie z rzeczy w umówionych terminach.
• Korzystajàcy ponosi pe∏ne ryzyko zwiàzane
z u˝ytkowaniem i posiadaniem rzeczy.
• Korzystajàcy nie mo˝e przekazaç przedmiotu leasingu osobie trzeciej bez zgody finansujàcego.
6 Essentialia negotii sà to zasadnicze warunki umowy, które przesàdzajà
o istocie prawnej umowy.
7 Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
87
88 Systemy Finansowe
• Sprzeda˝ przedmiotu leasingu przez finansujàcego nie narusza postanowieƒ umowy leasingu. Nabywca wst´puje w stosunek leasingu w miejsce finansujàcego.
• W przypadku rozwiàzania umowy leasingu
przed terminem z powodu utraty rzeczy lub na skutek
okolicznoÊci, za które korzystajàcy ponosi odpowiedzialnoÊç, rozliczenie umowy powinno si´ odbyç poprzez zap∏acenie przez korzystajàcego wszystkich przewidzianych w umowie, a niezap∏aconych jeszcze rat,
pomniejszonych o korzyÊci, jakie finansujàcy uzyska∏
wskutek ich otrzymania przed umówionym terminem.
Jak widaç z powy˝szego podsumowania, Kodeks
cywilny nie zajmuje si´ kwestià podzia∏u leasingu
na potocznie zwany leasing finansowy czy leasing operacyjny. Nie zajmuje si´ równie˝ opcjà zakupu rzeczy
przez korzystajàcego. Te kwestie zosta∏y doÊç szczegó∏owo opisane w prawie podatkowym i ustawie o rachunkowoÊci. Zaprezentowane uregulowania umowy leasingu wprowadzajà do prawa poj´cie leasingu, wywa˝ajàc
równoczeÊnie prawa i obowiàzki stron umowy leasingu,
która do czasu wprowadzenia definicji kodeksowych
by∏a ró˝nie kszta∏towana przez uczestników rynku. Najwa˝niejszym osiàgni´ciem tego aktu jest uregulowanie
wzajemnych relacji w zakresie skutków utraty rzeczy,
odpowiedzialnoÊci finansujàcego za wady rzeczy oraz
skutków zaprzestania p∏acenia rat leasingu. Drugà wa˝nà cechà omawianych regulacji jest fakt, ˝e wi´kszoÊç
przepisów ma charakter dyspozytywny8. Tym samym
z jednej strony tworzà ramy prawne, wyznaczajàc standard, do którego umowa leasingu powinna dà˝yç.
Z drugiej strony nie hamujà rozwoju tego typu umów,
umo˝liwiajàc stronom doÊç du˝à swobod´ ustalania
wzajemnego stosunku zobowiàzaniowego.
Leasing finansowy i leasing operacyjny
Polskie prawodawstwo nie pos∏uguje si´ nazwami
leasingu finansowego i leasingu operacyjnego. Ustawy:
o podatku dochodowym od osób prawnych9 oraz o podatku dochodowym od osób fizycznych10, jak te˝ ustawa
o podatku od towarów i us∏ug11 przewidujà zawieranie
dwóch rodzajów kontraktów leasingowych. Podstawowà
ró˝nicà mi´dzy tymi umowami jest okreÊlenie strony
umowy dokonujàcej odpisów amortyzacyjnych do celów
podatkowych. W jednym przypadku za∏o˝ono, ˝e amortyzacji przedmiotu leasingu dokonuje korzystajàcy,
w drugim – ˝e finansujàcy. W konsekwencji powy˝szego
podzia∏u w ˝yciu gospodarczym utrzyma∏y si´ nazwy
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
leasing finansowy i operacyjny. Przypadek, w którym
odpisów amortyzacyjnych przedmiotu leasingu dokonuje korzystajàcy, nazwano potocznie leasingiem finansowym. JeÊli natomiast odpisów amortyzacyjnych dokonuje finansujàcy, a czas trwania umowy jest nie krótszy ni˝
40% normatywnego okresu amortyzacji12, mamy do czynienia z leasingiem operacyjnym.
Obie koncepcje wywodzà si´ z cywilistycznej definicji umowy leasingu. Za∏o˝ono w niej, ˝e umowa
leasingu zawierana jest na czas okreÊlony, a op∏ata
leasingowa jest jedynym Êwiadczeniem p∏atnym w ratach i powinna pokrywaç co najmniej wysokoÊç wydatków poniesionych przez finansujàcego na zakup przedmiotu leasingu.
Leasing finansowy i leasing operacyjny w prawie podatkowym
W konsekwencji zmian wprowadzonych przez prawo
cywilne i w zwiàzku z pilnà potrzebà ostatecznego, jednoznacznego uregulowania kwestii opodatkowania
stron umowy leasingu13 opracowano nowelizacj´ ustaw
podatkowych. W dniu 6 wrzeÊnia 2001 r. Sejm uchwali∏ ustaw´ o zmianie ustawy o podatku dochodowym
od osób prawnych i o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nowe przepisy wesz∏y w ˝ycie 1 paêdziernika 2001 r. (w stosunku do cz´Êci przepisów za∏o˝ono, ˝e
b´dà bezwzgl´dnie obowiàzywaç od 1 stycznia 2002 r.).
Najistotniejszym skutkiem omawianych ustaw jest jednoznaczne, klarowne okreÊlenie zasad:
– rozpatrywania kosztów oraz przychodów podatkowych korzystajàcego i finansujàcego w leasingu finansowym i operacyjnym,
– przeniesienia w∏asnoÊci przedmiotu leasingu
na korzystajàcego lub na rzecz osób trzecich,
– podzia∏u leasingu na finansowy i operacyjny,
– realizacji transakcji leasingu nieruchomoÊci.
W tabeli 1 przedstawiono unormowane w omawianych ustawach zasady podatkowego rozliczania leasingu finansowego i operacyjnego.
Drugà bardzo istotnà kwestià uregulowanà przez
omawiane ustawy jest doprecyzowanie definicji umowy leasingu. W pierwszym rozdziale przytoczono kodeksowà definicj´ umowy leasingu. W jednej z jej cz´Êci okreÊlono, ˝e przez umowy leasingu rozumie si´
mi´dzy innymi umowy, w których korzystajàcy dokonuje jednego Êwiadczenia w ratach o sumie równej co
najmniej wartoÊci poczàtkowej przedmiotu leasingu.
W rozumieniu kodeksowym wykup nie jest cz´Êcià tego jednego Êwiadczenia p∏aconego przez korzystajàcego
12
8
Dyspozytywny to znaczy nieobligatoryjny.
9 Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
(Dz.U. nr 54, poz. 654 ze zm.).
10 Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
(Dz.U. nr 14, poz. 176 ze zm.).
11 Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i us∏ug (Dz.U. nr 54,
poz. 535 ze zm.).
Przez normatywny okres amortyzacji rozumiemy okres, w którym zostanie
dokonana ca∏kowita amortyzacja przedmiotu naliczona zgodnie zasadami
okreÊlonymi w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych.
13 Opodatkowanie stron umowy leasingu oraz zagadnienie przeniesienia prawa w∏asnoÊci przedmiotu leasingu do czasu wprowadzenia omawianych ustaw
by∏y ró˝nie interpretowane organy skarbowe. Sytuacja ta istotnie ogranicza∏a
rozwój bran˝y leasingowej, tworzàc w tym czasie atmosfer´ niepewnoÊci co
do ostatecznych skutków podatkowych zawartych kontraktów leasingowych.
Systemy Finansowe
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
Tabela 1 Cechy umowy leasingu finansowego i operacyjnego z punktu widzenia ustaw:
o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o podatku dochodowym od osób fizycznych
/HDVLQJILQDQVRZ\
/HDVLQJRSHUDF\MQ\
2NUHVXPRZ\
]JyU\RNUHĞORQ\EUDNPLQLPDOQHJRRNUHVXWUZDQLD
XPRZ\
2GSLVyZ
DPRUW\]DF\MQ\FK
3U]\FKRGHP
SRGOHJDMąF\P
RSRGDWNRZDQLXVą
.RV]WHPSRGDWNRZ\P
Vą
GRNRQXMHNRU]\VWDMąF\
]JyU\RNUHĞORQ\Z\VWĊSXMHPLQLPDOQ\RNUHVWUZDQLD
XPRZ\LZ\QRVLQRUPDW\ZQHJRRNUHVX
DPRUW\]DFML
GRNRQXMHILQDQVXMąF\
GODILQDQVXMąFHJRW\ONRRGVHWNLNWyUHVąF]ĊĞFLą
RSáDW\OHDVLQJRZHM
GODILQDQVXMąFHJRFDáDUDWDOHDVLQJXF]ĊĞüNDSLWDáRZD
LRGVHWNRZD
3U]HQLHVLHQLHZáDVQRĞFL
SU]HGPLRWXOHDVLQJXQD
NRU]\VWDMąFHJR
GODILQDQVXMąFHJRRGVHWNL
RG]DFLąJQLĊWHJRNUHG\WX
QDILQDQVRZDQLH
WUDQVDNFMLOHDVLQJRZ\FK
GODNRU]\VWDMąFHJR
DNWXDOQ\RGSLV
DPRUW\]DF\MQ\LRGVHWNL
VWDQRZLąFHW\ONRF]ĊĞü
UDW\OHDVLQJRZHM
PRĪHE\üSU]HSURZDG]RQHSRGRZROQHMFHQLH
]QDF]QLHRGELHJDMąFHMRGFHQ\U\QNRZHM
GODILQDQVXMąFHJR
GODNRU]\VWDMąFHJR
NRV]WHPMHVWDNWXDOQ\RGSLV
NRV]WHPMHVWFDáDUDWD
DPRUW\]DF\MQ\LRGVHWNLRG
OHDVLQJRZDF]ĊĞü
]DFLąJQLĊWHJRNUHG\WXQD
NDSLWDáRZDL
ILQDQVRZDQLHWUDQVDNFML
RGVHWNRZD
OHDVLQJRZ\FK
PRĪHE\üSU]HSURZDG]RQHSRFHQLH]QDF]QLH
RGELHJDMąFHMRGZDUWRĞFLU\QNRZHMQLHSU]HNUDF]DMąFHM
KLSRWHW\F]QHMZDUWRĞFLQHWWRU]HF]\LSUDZ
PDMąWNRZ\FK
* Pe∏na definicja hipotetycznej wartoÊci netto okreÊlona zosta∏a przez art. 17a ust. 5 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych ustawa (op.cit.) oraz
art. 23a ust. 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (op.cit.) i sprowadza si´ w uproszczeniu do nast´pujàcej definicji: wartoÊç hipotetyczna równa jest wartoÊci poczàtkowej przedmiotu leasingu pomniejszonej o sum´ odpisów amortyzacyjnych przy zastosowaniu degresywnej metody amortyzacji ze
wspó∏czynnikiem równym 3 dla danego okresu umowy.
w ratach. Stanowi dobrowolnà opcj´, prawo nabycia
rzeczy. W istocie jest oddzielnà od umowy leasingu
umowà kupna sprzeda˝y rzeczy, wynikajàcà z wype∏nienia postanowieƒ umowy leasingu. Po konfrontacji
uregulowaƒ kodeksowych z koncepcjà minimalnej
wartoÊci koƒcowej prawa podatkowego w leasingu operacyjnym zauwa˝amy, ˝e transakcje leasingu operacyjnego zawierane na krótkie okresy nie spe∏niajà warunków okreÊlonych w definicji kodeksowej umowy
leasingu. Dzieje si´ to z czysto ekonomicznych powodów. Koncepcje minimalnej wartoÊci koƒcowej okreÊlajà doÊç wysokie wartoÊci koƒcowe dla krótkich okresów umów leasingu operacyjnego. Je˝eli wartoÊç koƒcowa ustawowo dla danego przedmiotu leasingu wynosi np. 20%, trudno sobie wyobraziç korzystajàcego, który zobowià˝e si´ w okresie trwania umowy do sp∏acenia ca∏ej wartoÊci poczàtkowej przedmiotu leasingu
i jednoczeÊnie na koƒcu, zgodnie z istotà umowy
leasingu, b´dzie oczekiwa∏ przeniesienia w∏asnoÊci
na siebie, p∏acàc dodatkowe 20% wartoÊci przedmiotu
leasingu. Kontrakt taki by∏by nieop∏acalny dla korzystajàcego. Dlatego w tego rodzaju umowach korzystajàcy nie sp∏aca w ratach ca∏ej wartoÊci poczàtkowej
przedmiotu leasingu. Cz´Êç wartoÊci poczàtkowej zawarta jest w wartoÊci wykupu. Taka umowa nale˝y
do grupy umów nienazwanych i zawierana jest zgodnie
z zasadà swobody umów (art. 353 Kodeksu cywilnego).
Pozostawienie takiego stanu prawnego utrzyma∏oby
niepewnoÊç i swobod´ interpretacji zasad opodatkowania tej grupy umów. Dlatego w Êwietle prawa podatkowego wyró˝nik leasingu, polegajàcy na tym, ˝e suma
Êwiadczeƒ p∏aconych przez korzystajàcego ma pokrywaç co najmniej wartoÊç poczàtkowà przedmiotu
leasingu, zosta∏ potraktowany szerzej, ni˝ to wynika
z definicji kodeksowych. Do sumy Êwiadczeƒ p∏aconych przez korzystajàcego prawo podatkowe zalicza
równie˝ cen´ sprzeda˝y, o ile opcj´ t´ zawierajà postanowienia kontraktu leasingowego. Ten niuans w ró˝nym definiowaniu wyró˝nika umowy leasingu staje si´
istotny z punktu widzenia stosowania wobec bardzo
du˝ej grupy umów jednoznacznych zasad opodatkowania stron umowy leasingu.
Przeprowadzone zmiany w prawie podatkowym
nale˝y oceniç pozytywnie. Rozszerzajà one definicje
leasingu, wprowadzajà jednolite zasady opodatkowania. Przyczyniajà si´ tym samym do ograniczenia wyst´pujàcych wczeÊniej szerokich mo˝liwoÊci interpretowania zasad opodatkowywania stron umowy leasingu. Wydaje si´, ˝e spoÊród obszarów nieuregulowanych
w tych ustawach dla dalszego rozwoju bran˝y istotne
jest uporzàdkowanie zasad zmiany korzystajàcego (cesji praw z umowy leasingu na nowego korzystajàcego)
w trakcie trwania umowy leasingu. Przyj´te regulacje
niewàtpliwie przyczyni∏y si´ do dalszego rozwoju
transakcji leasingowych.
Leasing finansowy i leasing operacyjny w polskim prawie bilansowym
Przed 1 stycznia 2002 r., tj. przed wejÊciem w ˝ycie
nowelizacji ustawy o rachunkowoÊci uchwalonej w listopadzie 2000 r.14, leasing w sprawozdaniach finansowych by∏ ewidencjonowany zgodnie z przyj´tym
w kraju ustawodawstwem podatkowym. Wiàza∏o si´
to z istotnym zafa∏szowaniem faktycznej sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotów finansujàcego i korzystajàcego. Korzystajàcy nie by∏ zobowiàzany
14
Ustawa z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci (Dz.U. nr 76, poz. 694
ze zm.).
89
90 Systemy Finansowe
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
do wykazywania umowy leasingu – umowy o charakterze umowy kredytowej – w swoim bilansie w odpowiednich pozycjach majàtku trwa∏ego i zobowiàzaniach. Finansujàcy nalicza∏ amortyzacj´ od przekazanego w leasing majàtku oraz zalicza∏ do przychodów
zarówno udzia∏ w∏asny korzystajàcego, jak i ca∏à rat´
leasingowà. Zachwiano tym samym zasadà adekwatnoÊci w czasie przychodów i kosztów. Takie zasady
rachunkowoÊci prowadzi∏y do patologii poprzez zafa∏szowanie wyników firm leasingowych i sytuacji finansowej korzystajàcego. Mo˝liwe by∏o bardzo istotne
kreowanie wyniku finansowego spó∏ki leasingowej
za poÊrednictwem nowych kontraktów z wysokim
udzia∏em w∏asnym korzystajàcego. W pierwszym
okresie umowy wykazywano wysoki przychód, który
nie mia∏ odzwierciedlenia w kosztach. Koszty by∏y
wykazywane póêniej w rezultacie naliczania odpisów
amortyzacyjnych. Powy˝sze mechanizmy drastycznie
zaciemnia∏y obraz sytuacji finansowej spó∏ek
leasingowych zg∏aszajàcych wysokie zapotrzebowanie
na kapita∏ obcy, niezb´dny do finansowania nowych
kontraktów15.
Wspomniana nowelizacja ustawy o rachunkowoÊci
wychodzi∏a naprzeciw Mi´dzynarodowym Standardom
RachunkowoÊci. Zmiana ustawy o rachunkowoÊci zosta∏a uchwalona w listopadzie 2000 r., lecz z powodu bardzo istotnych zmian prezentowania kontraktów leasin15 Brak przejrzystych regu∏ rachunkowych by∏, wed∏ug autora, jednym z g∏ównych czynników recesji bran˝y leasingowej w latach 2000-2001.
gowych zastosowano roczne vacatio legis i w pe∏nym zakresie zacz´∏a obowiàzywaç od 1 stycznia 2002 r.
Podobnie jak w Kodeksie cywilnym równie˝
w ustawie o rachunkowoÊci w praktyce mamy do czynienia z jednym rodzajem leasingu. Ustawa ta nie
wprowadza podzia∏u na leasing finansowy czy leasing
operacyjny sensu stricto. Zalicza leasing zdefiniowany
przez prawo podatkowe jako leasing operacyjny czy
leasing finansowy do jednej kategorii, o cechach zbli˝onych do cech leasingu finansowego. Pozostawia to, co
prawda, mo˝liwoÊç wystàpienia innej kategorii leasingu ni˝ leasing finansowy. Stworzenie umowy spe∏niajàcej jednoczeÊnie kryteria okreÊlone przez prawo podatkowe dla umowy leasingu operacyjnego i niepodlegajàcej ani jednemu z siedmiu kryteriów art. 3 ust. 4 ustawy o rachunkowoÊci wydaje si´ jednak bardzo trudne.
W praktyce ustawa ta odwróci∏a dotychczasowe
relacje. W sprawozdaniach finansowych spó∏ek leasingowych Êrodki trwa∏e i towarzyszàcà im amortyzacj´
zastàpiono nale˝noÊciami. Do wyniku finansowego zalicza si´ jedynie cz´Êç raty leasingowej jako przychody
odsetkowe. U korzystajàcego w bilansie pojawiajà si´
majàtek trwa∏y i towarzyszàce mu odpisy amortyzacyjne, a po stronie pasywnej – odpowiednio – zobowiàzania krótko- i d∏ugoterminowe. Wprowadzenie tych
zmian by∏o zgodne z podstawowà zasadà rachunkowoÊci: wiernego i rzetelnego odzwierciedlania sytuacji
przedsi´biorstwa. Zasada ta jest ogólnie znana na Êwiecie pod nazwà true and fair i polega na tym, ˝e: „Spra-
Tabela 2 Cechy umowy leasingu finansowego i operacyjnego z punktu widzenia ustawy
o rachunkowoÊci
Leasing
finansowy
/HDVLQJILQDQVRZ\
2NUHVXPRZ\
=JyU\RNUHĞORQ\EUDNPLQLPDOQHJRRNUHVXWUZDQLD
XPRZ\
2GSLVyZ
DPRUW\]DF\MQ\FK
3U]\FKRGHPZUDFKXQNX
Z\QLNyZ
.RV]WHPZUDFKXQNX
Z\QLNyZ
'RNRQXMHNRU]\VWDMąF\
3U]HQLHVLHQLHZáDVQRĞFL
SU]HGPLRWXOHDVLQJXQD
NRU]\VWDMąFHJR
(ZLGHQFMDELODQVRZD
WUDQVDNFMLOHDVLQJRZHM
GODILQDQVXMąFHJRVąW\ONRRGVHWNLNWyUHVWDQRZLą
F]ĊĞüRSáDW\OHDVLQJRZHM
GODNRU]\VWDMąFHJR
GODILQDQVXMąFHJRRGVHWNL
RG]DFLąJQLĊWHJRNUHG\WX
DNWXDOQ\RGSLV
QDILQDQVRZDQLHWUDQVDNFML DPRUW\]DF\MQ\LRGVHWNL
OHDVLQJRZ\FK
VWDQRZLąFHW\ONRF]ĊĞü
UDW\OHDVLQJRZHM
0RĪHE\üSU]HSURZDG]RQHSRGRZROQHMFHQLH
]QDF]QLHRGELHJDMąFHMRGFHQ\U\QNRZHM
GODILQDQVXMąFHJR
íSRVWURQLHDNW\ZyZ
ZQDOHĪQRĞFLDFK
íSRVWURQLHSDV\ZyZ
RGSRZLHGQLRZ
]RERZLą]DQLDFKMHĞOL
WUDQVDNFMĊVILQDQVRZDQR
]HĞURGNyZREF\FK
GODNRU]\VWDMąFHJR
íSRVWURQLHDNW\ZyZ
ZĞURGNDFKWUZDá\FK
íSRVWURQLHSDV\ZyZ
Z]RERZLą]DQLDFK
Leasing
operacyjny
/HDVLQJRSHUDF\MQ\
=JyU\RNUHĞORQ\Z\VWĊSXMHPLQLPDOQ\RNUHVWUZDQLD
XPRZ\LZ\QRVLQRUPDW\ZQHJRRNUHVX
DPRUW\]DFML
'RNRQXMHNRU]\VWDMąF\
GODILQDQVXMąFHJRVąW\ONRRGVHWNLNWyUHVWDQRZLą
F]ĊĞüRSáDW\OHDVLQJRZHM
GODILQDQVXMąFHJRRGVHWNL
XNRU]\VWDMąFHJR
RG]DFLąJQLĊWHJRNUHG\WX
DNWXDOQ\RGSLV
QDILQDQVRZDQLHWUDQVDNFML DPRUW\]DF\MQ\LRGVHWNL
OHDVLQJRZ\FK
VWDQRZLąFHW\ONRF]ĊĞü
UDW\OHDVLQJRZHM
0RĪHE\üSU]HSURZDG]RQHSRFHQLH]QDF]QLH
RGELHJDMąFHMRGZDUWRĞFLU\QNRZHMQLHSU]HNUDF]DMąFHM
KLSRWHW\F]QHMZDUWRĞFLQHWWRU]HF]\LSUDZ
PDMąWNRZ\FK
GODILQDQVXMąFHJR
GODNRU]\VWDMąFHJR
íSRVWURQLHDNW\ZyZ
íSRVWURQLHDNW\ZyZ
ZQDOHĪQRĞFLDFK
ZĞURGNDFKWUZDá\FK
íSRVWURQLHSDV\ZyZ
íSRVWURQLHSDV\ZyZ
RGSRZLHGQLRZ
Z]RERZLą]DQLDFK
]RERZLą]DQLDFKMHĞOL
WUDQVDNFMĊVILQDQVRZDQR
]HĞURGNyZREF\FK
* Pe∏na definicja hipotetycznej wartoÊci netto okreÊlona zosta∏a w art. 17a ust. 5 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz art. 23a ust. 6 ustawy
o podatku dochodowym od osób fizycznych i sprowadza si´ w uproszczeniu do nast´pujàcej definicji: wartoÊç hipotetyczna równa jest wartoÊci poczàtkowej
przedmiotu leasingu pomniejszonej o sum´ odpisów amortyzacyjnych przy zastosowaniu degresywnej metody amortyzacji ze wspó∏czynnikiem równym 3 dla
danego okresu umowy.
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
wozdania finansowe sà cz´sto okreÊlone, jako ukazujàcy prawdziwy i rzetelny obraz przedsi´biorstwa i prezentujà uczciwie sytuacj´ finansowà przedsi´biorstwa,
jego dokonania i zmiany w tej sytuacji.”16
W tabeli 2 przedstawiono konsekwencje bilansowe
(wed∏ug ustawy o rachunkowoÊci) dla umowy leasingu
finansowego i operacyjnego.
Nale˝y zaznaczyç, ˝e w myÊl ustawy o rachunkowoÊci powy˝sze regulacje dotyczà tylko tych podmiotów, których roczne sprawozdania finansowe podlegajà
obowiàzkowi badania17. Zastrze˝enie to jest bardzo
istotne, gdy˝ w praktyce omawiana zmiana nak∏ada
na korzystajàcych, których sprawozdania finansowe
podlegajà obowiàzkowi badania, prowadzenie ksiàg rachunkowych wed∏ug dwóch schematów: na potrzeby
rozliczenia podatkowego i na potrzeby rachunkowe18.
Pozosta∏a grupa mo˝e prowadziç jednà ksi´g´ rachunkowà zgodnie z wczeÊniej omówionymi przepisami podatkowymi.
Podatek VAT w umowie leasingu finansowego i operacyjnego
Âwiadczenie wy˝ej zdefiniowanych us∏ug leasingowych obj´te jest podatkiem VAT. Ustawodawca wprowadzi∏ jednak dwie zasady opodatkowania umowy
leasingu podatkiem VAT19:
– leasing zakwalifikowany przez prawo podatkowe do kategorii leasingu finansowego potraktowano jak
dostaw´ towaru, opodatkowujàc z góry ca∏à wartoÊç
Êwiadczenia, jakà korzystajàcy ma zap∏aciç w zwiàzku
z zawarciem umowy leasingu,
– leasing zakwalifikowany przez prawo podatkowe do kategorii leasingu operacyjnego uznano za us∏ug´, w której podstawà do naliczenia nale˝nego podatku
VAT jest wartoÊç Êwiadczonej w danym okresie us∏ugi
wyra˝onej w bie˝àcej racie leasingowej.
Zastanawiajàce jest, ˝e ustawa o VAT dzieli umowy spe∏niajàce wczeÊniej wskazane kryteria cywilistyczne – okreÊlajàce w istocie takà samà treÊç wzajemnego stosunku zobowiàzaniowego i ró˝niàce si´ prawem do dokonywania podatkowych odpisów amortyzacyjnych – w pierwszym przypadku leasing traktowany jest jak sprzeda˝ na raty, natomiast w drugim przypadku jak us∏uga, której celem jest odp∏atne korzystanie z rzeczy – zgodnie z cywilistycznà istotà umowy
leasingu.
Wprowadzenie powy˝szego podzia∏u w sposobie
naliczania podatku VAT rodzi bardzo istotne konse16
J. Ostaszewski: Cywilno-prawne, podatkowe i bilansowe uregulowania
transakcji leasingowych wed∏ug stanu prawnego na dzieƒ 01.01.2002 r. Materia∏ wewn´trzny Kredyt Lease SA, s. 20.
17 Art. 3 ust. 6 ustawy o rachunkowoÊci.
18 Ta sama umowa leasingu na potrzeby prawa podatkowego b´dzie umowà
leasingu operacyjnego, a na potrzeby prawa rachunkowego – leasingiem finansowym.
19 Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i us∏ug (Dz.U. nr 54,
poz. 535 ze zm.).
Systemy Finansowe
kwencje dla dalszego rozwoju poszczególnych rodzajów leasingu.
Leasing finansowy cechuje si´ znacznie wi´kszym
obcià˝eniem podatkowym w momencie zawierania
kontraktu. Korzystajàcy na poczàtku umowy leasingu
finansowego zobowiàzany jest do zap∏acenia podatku
VAT naliczonego od ca∏oÊci wartoÊci Êwiadczenia, jakie ma zap∏aciç finansujàcemu. Stanowi to istotnà barier´ zawierania takich kontraktów. W leasingu operacyjnym korzystajàcy p∏aci podatek VAT naliczony
od wartoÊci us∏ugi Êwiadczonej w danym okresie.
Na poczàtku kontraktu VAT nalicza si´ tylko od wartoÊci udzia∏u w∏asnego i innych op∏at towarzyszàcych.
Zasady odliczania przez korzystajàcego naliczonego
podatku sà takie same dla obu rodzajów umowy leasingu.
Zasady odliczania podatku VAT od samochodów osobowych
Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów
i us∏ug zmieni∏a zasady odliczania podatku VAT od samochodów osobowych i samochodów osobowo-ci´˝arowych. Po przesz∏o nieca∏ym roku funkcjonowania
tzw. wzoru Lisaka, art. 86 ust. 3 omawianej ustawy odchodzi od koncepcji w nim prezentowanych. Radykalnie ograniczono prawo do odliczania podatku VAT
od samochodów osobowych majàcych homologacj´ samochodu ci´˝arowego. Przesta∏o istnieç poj´cie samochodu osobowego z „kratkà”. W zamian wprowadzono
rozwiàzanie korzystniejsze dla posiadaczy samochodów osobowych. W przypadku nabycia samochodu
osobowego lub innego pojazdu o masie ca∏kowitej nieprzekraczajàcej 3,5 tony odliczenie wyniesie maksymalnie 60% podatku zawartego w cenie auta, jednak
nie wi´cej ni˝ 6 tys. z∏.
Leasing a kredyt – porównanie
Porównanie cech umowy leasingu i kredytu pod kàtem
ekonomicznych skutków decyzji o finansowaniu dzia∏alnoÊci inwestycyjnej za pomocà leasingu lub kredytu
wymaga powrócenia do opisanych wczeÊniej cech
leasingu. W tabeli 3 zestawiono cechy leasingu operacyjnego, finansowego i kredytu bankowego.
Najpierw przeanalizowano zagadnienie VAT w inwestycji. VAT nie jest podatkiem, którego ostatecznym
p∏atnikiem jest przedsi´biorca. Dlatego dokonuje on
kompensaty VAT-u naliczonego z nale˝nym VAT-em
na zasadach okreÊlonych w ustawie o podatku od towarów i us∏ug. W uproszczeniu sprowadza si´ to do pomniejszenia wartoÊci podatku, jaki przedsi´biorca zobowiàzany jest odprowadziç do urz´du skarbowego
z tytu∏u sprzeda˝y w danym miesiàcu, o wartoÊç podatku VAT zap∏aconego kontrahentom w wyniku dokonanych zakupów niezb´dnych do Êwiadczenia us∏ugi lub
prowadzenia przedsi´biorstwa.
91
92 Systemy Finansowe
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
Tabela 3
9$7ZLQZHVW\FML
.RV]WHPX]\VNDQLDSU]\FKRGX
GODNRU]\VWDMąFHJRMHVW
:áDVQRĞüSU]HGPLRWX
LQZHVW\FMLZF]DVLHWUZDQLD
XPRZ\
Leasing
operacyjny
/HDVLQJRSHUDF\MQ\
5R]áRĪRQ\QDUDW\
SURSRUFMRQDOQLHGRREFLąĪHĔ
ILQDQVRZ\FKZ\QLNDMąF\FK]
XPRZ\OHDVLQJX.RU]\VWDMąF\
PDSUDZRGRVXNFHV\ZQHM
NRPSHQVDW\9$7X
QDOLF]RQHJR]9$7HP
QDOHĪQ\PZHGáXJRJyOQ\FK
]DVDG
8G]LDáZáDVQ\LFDáDUDWD
OHDVLQJRZDF]ĊĞüNDSLWDáRZDL
RGVHWNRZD
3RVWURQLHILQDQVXMąFHJR
JeÊli w danym miesiàcu wartoÊç zakupów na potrzeby prowadzenia przedsi´biorstwa jest mniejsza
od sumy uzyskiwanych przychodów ze sprzeda˝y, nie
wyst´puje „nadp∏acenie” VAT-u. Jest to sytuacja powszechna w okresach, w których nie prowadzi si´ inwestycji. Odwrotnie jest w okresach aktywnoÊci inwestycyjnej. Suma wydatków cz´sto jest wówczas wy˝sza
od wartoÊci miesi´cznych przychodów. Nast´puje nadp∏acenie podatku VAT. Przedsi´biorca niejako finansuje podatek do czasu dokonania pe∏nej kompensaty lub
otrzymania zwrotu nadp∏aconego podatku.
W przypadku finansowania inwestycji Êrodkami
w∏asnymi, kredytem bankowym czy poprzez leasing finansowy20 podmiot decydujàcy si´ podjàç aktywnoÊç
inwestycyjnà musi zapewniç Êrodki na okresowe finansowanie VAT-u. Leasing operacyjny w tym zakresie
wychodzi naprzeciw oczekiwaniom klienta. To przedsi´biorstwo leasingowe kupuje przedmiot inwestycji,
bioràc na siebie rozliczanie podatku VAT od dokonanych zakupów. Podatek VAT naliczany jest proporcjonalnie do wartoÊci us∏ugi Êwiadczonej przez finansujàcego, a wi´c jest rozk∏adany na raty. Korzystajàcy mo˝e
dokonywaç bie˝àcej kompensaty podatku naliczonego
z podatkiem nale˝nym. Cecha ta niweluje jednà z powa˝nych barier prowadzenia dzia∏alnoÊci inwestycyjnej przez przedsi´biorstwa. Zosta∏a zauwa˝ona i bardzo
doceniona przez ma∏e firmy, które wykorzystujàc
leasing operacyjny rozwiàzujà równie˝ zagadnienie finansowania VAT-u w inwestycjach, oszcz´dzajàc dzi´ki temu wiele czasu potrzebnego na procedury zwiàzane z otrzymaniem zwrotu VAT-u z urz´du skarbowego.
Dalsze porównanie narz´dzi finansowania inwestycji b´dzie si´ odnosiç do ca∏kowitego efektu ekonomicznego inwestycji przeprowadzonej za pomocà leasingu
operacyjnego i kredytu bankowego. Leasing jako produkt
bardziej z∏o˝ony, którego dostarczenie przez instytucje
20
W konsekwencji potraktowania przez ustaw´ o podatku od towarów i us∏ug
leasingu finansowego jako dostawy.
Leasing
finansowy
/HDVLQJILQDQVRZ\
Kredyt
bankowy
.UHG\WEDQNRZ\
3áDWQ\]JyU\íQDOLF]RQ\RG
FDáHMZDUWRĞFLXVáXJL
.RU]\VWDMąF\PDSUDZRGR
NRPSHQVDW\9$7X
QDOLF]RQHJR]9$7HP
QDOHĪQ\PZHGáXJRJyOQ\FK
]DVDG
3áDWQ\]JyU\íQDOLF]RQ\RG
FDáHMZDUWRĞFLLQZHVW\FML
,QZHVWRUPDSUDZRGR
NRPSHQVDW\9$7X
QDOLF]RQHJR]9$7HP
QDOHĪQ\PZHGáXJRJyOQ\FK
]DVDG
%LHĪąF\RGSLVDPRUW\]DF\MQ\
RUD]F]ĊĞüRGVHWNRZDUDW\
OHDVLQJRZHM8G]LDáZáDVQ\QLH
MHVWNRV]WHPX]\VNDQLD
SU]\FKRGX
3RVWURQLHILQDQVXMąFHJR
%LHĪąF\RGSLVDPRUW\]DF\MQ\
RUD]]DSáDFRQHEDQNRZLRGVHWNL
RGNUHG\WX8G]LDáZáDVQ\QLH
MHVWNRV]WHPX]\VNDQLD
SU]\FKRGX
3RVWURQLHLQZHVWRUDF]ĊVWR
RJUDQLF]RQDSUDZHPZáDVQRĞFL
VWDQRZLąF\P]DEH]SLHF]HQLH
VSáDW\NUHG\WX
finansowe wymaga poniesienia wy˝szych kosztów, b´dzie wy˝ej oprocentowany od kredytu bankowego. Dlatego w zaprezentowanej analizie za∏o˝ono, ˝e koszt leasingu jest o 1,5% wy˝szy od kosztu kredytu. W zaprezentowanej symulacji przyj´to poni˝sze za∏o˝enia.
Przedmiotem inwestycji jest samochód ci´˝arowy
o wartoÊci 80.000 z∏ netto:
– stawka amortyzacyjna – 20% rocznie,
– stawka podatku dochodowego dla podmiotów
gospodarczych – 19%,
– okres umowy – symulacja:
model A: 48 miesi´cy,
model B: 24 miesiàce,
– udzia∏ w∏asny – 20% = 16 000 z∏,
– op∏ata manipulacyjna – 1,5%,
– stopa procentowa zastosowana w umowie:
dla leasingu: 9%,
dla kredytu: 7,5%.
Mimo przyj´cia za∏o˝enia o wy˝szej stopie procentowej dla umowy leasingu wynik analizy wskazuje
na wy˝szà op∏acalnoÊç finansowania inwestycji za pomocà leasingu operacyjnego. W omawianym przypadku
po 24 miesiàcach finansowania inwestycji za pomocà
kredytu jedynie 44% poniesionych wydatków stanowi
koszt uzyskania przychodu. W leasingu operacyjnym
po dwóch latach 86% wydatków stanowi koszt uzyskania przychodu. Wykazany efekt b´dzie mala∏ wraz ze
zrównywaniem si´ d∏ugoÊci trwania kontraktu leasingowego z normatywnym okresem amortyzacji zakupionego przedmiotu. W takim przypadku nalicza si´ 100%
odpisów amortyzacyjnych, które stanowià koszt uzyskania przychodów. WielkoÊç tarczy podatkowej21 b´dzie
podobna dla obu modeli finansowych. O efektywnoÊci
21
Tarcza podatkowa (ang. tax shield) – skutek zmniejszenia obcià˝eƒ podatkowych jednostki w wyniku poniesienia pewnych kosztów uznawanych
w przepisach podatkowych za koszt uzyskania przychodów. Rodzaje tarcz podatkowych i g∏´bsze wyjaÊnienie poj´cia mo˝na znaleêç w: Finanse ma∏ych
i Êrednich przedsi´biorstw. Praca zbiorowa pod red. W. Pluty, Warszawa
2004, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 60.
Systemy Finansowe
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
Tabela 4
w z∏
Wyniki
:\QLNL
Sposób wyliczenia
6SRVyEZ\OLF]HQLD
Wyniki
:\QLNL
Sposób wyliczenia
6SRVyEZ\OLF]HQLD
Leasing A Leasing
B
/HDVLQJ$
/HDVLQJ%
Leasing
B
.UHG\W$A Leasing
.UHG\W%
8G]LDáZáDVQ\
[W\V
[W\V
2SáDWDPDQLSXODF\MQD
[W\V
[W\V
5DW\RGVHWNRZH
5DW\NDSLWDáRZH
:\NXS
í
í
í
KLSRWHW\F]QHM
ZDUWRĞFL
$PRUW\]DFMD
ODWD ZDUWRĞüSRF]ąWNRZD
àąF]Q\Z\GDWHNQDLQZHVW\FMH
.RV]W\X]\VNDQLDSU]\FKRGX
7DUF]DSRGDWNRZD
[
[
)DNW\F]Q\Z\GDWHN
±
±
5yĪQLFDZZ\GDWNDFK
:DULDQW$
:DULDQW%
PQLHMSU]\OHDVLQJX
PQLHMSU]\OHDVLQJX
Rozwój leasingu w Europie
Leaseurope22 dane o wartoÊci Êrodków trwa∏ych oddanych w Europie w leasing si´gajà 1978 r. Od tego czasu
obserwujemy sta∏à tendencj´ do wzrostu rynku.
W ostatnich pi´ciu latach Êredni roczny wzrost wartoÊci
Êrodków oddanych w leasing w Europie wynosi∏ 7,5%.
Wspó∏czynnik penetracji leasingu, liczony jako wartoÊç
Êrodków oddanych w leasing w stosunku do inwestycji
ogó∏em, w ciàgu ostatnich pi´ciu lat mia∏ tendencj´
wzrostowà i w krajach Europy wyniós∏ Êrednio 17,2%.
Wspó∏czynnik ten jest ró˝ny dla poszczególnych regionów Europy i przyjmuje wartoÊci od 24,5% dla Wielkiej
Brytanii do 8% dla paƒstw Beneluksu. WartoÊç Êrodków zaanga˝owanych w finansowanie przedmiotów
leasingu na koniec 2004 r. w Europie ocenia si´ na 603,8
mld EUR. Dane te Êwiadczà o ciàg∏ym wzroÊcie popularnoÊci leasingu jako narz´dzia finansowego.
W Polsce rozwój bran˝y leasingowej ÊciÊle wià˝e
si´ z transformacjà ustrojowà. Wraz z otwarciem gospo22 Leaseurope jest europejskà organizacjà, której celem jest reprezentowanie
interesów bran˝y leasingowej i wspieranie jej w budowaniu przyjaznego Êrodowiska umo˝liwiajàcego rozwój transakcji leasingowych.
Wykres 1 WartoÊç Êrodków trwa∏ych
oddanych w leasing w Europie w latach
1978–2004
WartoÊç Êrodków trwa∏ych w mld EUR
narz´dzi finansowych zadecyduje wtedy oprocentowanie przyj´te w umowach. Porównanie za pomocà powy˝szej metody dwóch modeli finansowania inwestycji
dla transakcji, których d∏ugoÊç jest równa normatywnemu okresowi amortyzacji przy za∏o˝eniu równych stóp
procentowych, da podobne wyniki.
Porównujàc leasing operacyjny jako narz´dzie finansowania inwestycji z kredytem inwestycyjnym,
mo˝na zaobserwowaç nast´pujàce prawid∏owoÊci:
a) dodatni efekt zastosowania leasingu operacyjnego jest tym wi´kszy, im:
– krótszy jest okres leasingu w stosunku do normatywnego okresu amortyzacji,
– wy˝szy jest udzia∏ w∏asny,
– wy˝sza jest stawka podatku dochodowego;
b) korzystajàcy nie musi z góry finansowaç podatku VAT od inwestycji; podatek VAT roz∏o˝ony jest
na raty i mo˝e byç sukcesywnie rozliczany w czasie
trwania kontraktu;
c) przedmiot leasingu jest g∏ównym zabezpieczeniem kontraktu; nie wyst´pujà dodatkowe koszty zwiàzane z ustanowieniem zabezpieczeƒ na przedmiocie inwestycji;
d) z us∏ugà leasingowà zazwyczaj dostarczany jest
nast´pujàcy dodatkowy pakiet us∏ug:
– atrakcyjne ubezpieczenie Êrodków trwa∏ych,
– rejestracja pojazdu w przypadku Êrodków
transportu.
250
200
150
100
50
0
1978
Jak wspominano, umowa leasingu jest stosunkowo
m∏odym narz´dziem finansowym. Publikowane przez
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych Leaseurope
(www.leaseurope.org)
2002
2004
93
94 Systemy Finansowe
23 W ciàgu ostatnich 10 lat udzia∏ w rynku firm leasingowych niepowiàzanych
z bankiem spad∏ z 50% do 2%.
Wykres 2 WartoÊç leasingowanych
przedmiotów
13 751
14 000
12 000
11 081
10 252
10 000
mln z∏
darki rynkowej zacz´∏y powstawaç podmioty gospodarcze, których celem by∏o Êwiadczenie us∏ug leasingowych. Poczàtkowo by∏y to przewa˝nie ma∏e firmy obs∏ugujàce lokalne rynki. Swojà ofert´ kierowa∏y do rozwijajàcych si´ w latach 90. ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Sektor MSP wykazywa∏ wówczas wysokie zapotrzebowanie na zewn´trzne êród∏a finansowania inwestycji. Cechy transakcji leasingowej pozwoli∏y stworzyç produkt finansowy wychodzàcy naprzeciw oczekiwaniom klientów. Wymagania formalne ograniczono
do minimum, a os∏ona podatkowa, jakà daje transakcja
leasingu operacyjnego, zdoby∏a uznanie przedsi´biorców. Te dogodne warunki rozwoju bran˝y leasingowej
zak∏óci∏o jednak powstanie wielu patologii. CzeÊç
z nich wiàza∏a si´ z brakiem spójnego unormowania
umowy leasingu w prawie (stan prawny do 2000 r.).
Cz´Êç wynika∏a z finansowania bardzo m∏odej gospodarki nara˝onej na wysokie ryzyko niepowodzenia podejmowanej dzia∏alnoÊci gospodarczej.
Brak systemowych uregulowaƒ prawnych przyczyni∏ si´ do tego, ˝e na rynku nie wyst´powa∏ jednolity standard umowy leasingu. Organy skarbowe ró˝nie
interpretowa∏y niespójne w tym zakresie regulacje, wydajàc postanowienia, które cz´sto mia∏y negatywne
konsekwencje dla stron umowy leasingu.
Finansowanie m∏odej gospodarki o niskim kapitale
pierwotnym, po∏àczone z prowadzeniem liberalnej polityki oceny zdolnoÊci kredytowej, wobec braku przep∏ywu informacji mi´dzy podmiotami Êwiadczàcymi us∏ugi leasingu skutkowa∏o wyst´powaniem wysokiego odsetka z∏ych d∏ugów. Prywatne spó∏ki leasingowe cz´sto
ukrywa∏y powsta∏e straty, wykorzystujàc ówczeÊnie
obowiàzujàce przepisy rachunkowe do zaliczania
do przychodów spó∏ki ca∏ego udzia∏u w∏asnego z nowego kontraktu leasingowego. Mo˝liwe by∏o zatem prezentowanie zysków w rachunku wyników, choç w rzeczywistoÊci poziom strat z nietrafionych leasingów przewy˝sza∏ kapita∏y w∏asne spó∏ki. Mechanizm ten oraz
fakt, ˝e bank, finansujàc obcà spó∏k´ leasingowà, traci
mo˝liwoÊç prowadzenia w∏asnej polityki kredytowej,
sta∏y si´ w 1999 r. podstawowà przyczynà prowadzenia
przez niemal wszystkie banki w Polsce jednolitej polityki w sprawie stopniowego ograniczania finansowania
obcych spó∏ek leasingowych.
Brak nowych zewn´trznych êróde∏ finansowania
dzia∏alnoÊci leasingowej prowadzi∏ do masowego zamykania prywatnych spó∏ek, cz´sto z nara˝eniem interesu korzystajàcych oraz banków finansujàcych prywatne spó∏ki23.
Omówione powy˝ej czynniki doprowadzi∏y do powstania nieprzychylnej atmosfery wokó∏ umowy
leasingu, zarówno wÊród klientów, jak i wÊród banków
finansujàcych transakcje leasingowe.
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
7 544
8 000
6 610
6 000
0
6 906
6 445
2000
2001
4 205
4 000
2 000
7 841
1 460
1995
2 518
1996
1997
1998
1999
2002
2003
2004
III kw.
2005
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych ZPL (www.leasing.org.pl)
Dopiero wprowadzenie omówionych wczeÊniej
regulacji prawnych, zapoczàtkowanych w 2000 r.,
oraz dzia∏anie spó∏ek leasingowych powiàzanych
z sektorem bankowym zacz´∏y normowaç rynek
i nadawaç transakcjom lesingowym dzisiejszy kszta∏t.
Uregulowania Kodeksu cywilnego, pomimo charakteru przepisów dyspozytywnych, sta∏y si´ dla bran˝y
standardem, jaki musi spe∏niaç kontrakt leasingowy.
Nowe przepisy podatkowe zakoƒczy∏y blisko dziesi´cioletnià dowolnoÊç interpretacyjnà opodatkowywania stron umowy leasingowej, otwierajàc nowe mo˝liwoÊci rozwoju bran˝y. Potwierdzeniem powy˝szych zdarzeƒ sà dane obrazujàce wielkoÊç rynku
leasingowego w Polsce.
W 2000 i 2001 r. nastàpi∏a recesja na rynku. WartoÊç Êrodków przekazanych w leasing spad∏a. Dokona∏a si´ gwa∏towna wymiana uczestników rynku,
po czym stopniowo odbudowywano zaufanie do kontraktu leasingowego, umo˝liwiajàc spe∏nianie przez
leasing funkcji akceleratora rozwoju przedsi´biorczoÊci. Jest on podstawowym narz´dziem finansowania
dzia∏alnoÊci inwestycyjnej mikroprzedsi´biorstw. Sektor MSP staje si´ g∏ównym odbiorcà us∏ug leasingowych w Polsce.
Dynamika wzrostu wartoÊci Êrodków oddanych
w leasing w Polsce w ciàgu ostatnich trzech lat jest
znacznie wy˝sza od Êredniej europejskiej i wynosi
Êredniorocznie 29%. Zdefiniowany wy˝ej wskaênik penetracji leasingu na koniec 2004 r. wyniós∏ oko∏o 11%.
Dane te Êwiadczà, ˝e bran˝a leasingowa w Polsce znajduje si´ obecnie w fazie stabilnego rozwoju. Wymienione wskaêniki makroekonomiczne w porównaniu ze
Êrednimi wartoÊciami w innych krajach europejskich
pozwalajà na stwierdzenie, ˝e w Polsce istnieje du˝y
potencja∏ wzrostu bran˝y leasingowej.
Struktura rynku leasingowego
Na rynku leasingowym wyst´puje silna specjalizacja
w finansowaniu poszczególnych rodzajów dóbr inwestycyjnych. Prowadzi to do podzia∏u rynku na siedem
podstawowych grup Êrodków trwa∏ych, które tworzà
niemal oddzielnie dzia∏ajàce rynki. O ich rozwoju decydujà odmienne czynniki makroekonomiczne i prawne.
Cz´Êç przedsi´biorstw leasingowych specjalizuje si´
Systemy Finansowe
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
w finansowaniu tylko wybranych Êrodków trwa∏ych.
Powy˝szy kszta∏t rynku jest wynikiem wyst´powania
dwóch g∏ównych prawid∏owoÊci. Po pierwsze, ka˝da
grupa Êrodków trwa∏ych wymaga∏a zbudowania oddzielnych kana∏ów dystrybucji. Po drugie, poszczególne
grupy Êrodków trwa∏ych ró˝nià si´ mi´dzy sobà tempem utraty wartoÊci w czasie, co determinuje tempo
utraty wartoÊci zabezpieczenia kontraktu leasingowego.
Pierwotnie powy˝szy podzia∏ nie by∏o taki klarowny. Na poczàtku lat 90. spó∏ki leasingowe specjalizowa∏y si´ w finansowaniu Êrodków transportu i pozosta∏ych Êrodków trwa∏ych. Stosunkowo wysoki by∏ udzia∏
przedmiotów kwalifikowanych dzisiaj do grupy „inne”. Oferowano us∏ugi leasingowe dla poszczególnych
grup Êrodków trwa∏ych i prowadzono ocen´ zdolnoÊci
leasingowej wed∏ug jednej metodologii, wspólnej dla
wielu grup Êrodków trwa∏ych. DoÊwiadczenia w póêniejszym okresie pokaza∏y, ˝e budowanie portfela
leasingowego wed∏ug jednakowej metodologii, bez wyraênej specjalizacji jest nieefektywne i prowadzi do wysokich strat na portfelu.
Dzisiejszy rynek cechuje specjalizacjà, za którà stojà wieloletnie doÊwiadczenia w tworzeniu oferty w po∏àczeniu z ocenà zdolnoÊci leasingowej. To Êwiadomy
wybór firm leasingowych. Determinuje on ich gotowoÊç do finansowania przedmiotów leasingu z poszczególnych grup Êrodków trwa∏ych, rozwijajàc tym
samym poszczególne podrynki.
Wyró˝niamy nast´pujàce grupy Êrodków trwa∏ych:
– Êrodki transportu,
– samochody osobowe,
– maszyny i urzàdzenia przemys∏owe,
– nieruchomoÊci,
– komputery i sprz´t biurowy,
– samoloty, statki, tabor kolejowy,
– inne.
Wykres 3 Struktura Êrodków przekazanych
w leasing w latach 1999–2005
Cztery pierwsze kategorie sà filarami rynku leasingowego i na koniec III kwarta∏u 2005 r. stanowi∏y blisko
94% ca∏ego rynku. Koncentracja ta dowodzi wyspecjalizowania si´ rynku w finansowania wybranych grup
Êrodków trwa∏ych. Dane publikowane przez Zwiàzek
Przedsi´biorstw Leasingowych si´gajà 1999 r. Wspó∏czynnik koncentracji w wymienionych czterech grupach wynosi∏ wówczas 88% i stopniowo roÊnie wraz
z opisywanym wczeÊniej normowaniem rynku. Wykres
3 obrazuje zmian´ struktury rynku leasingowego w Polsce w latach 1999–2005.
Udzia∏ rynku Êrodków transportu (razem z samochodami osobowymi) stopniowo roÊnie: z 39,9%
w 1999 r. do 68,7% w 2003 r. Od 2003 r. obserwujemy
stopniowy spadek udzia∏u Êrodków transportu w inwestycjach finansowanych leasingiem. Tendencj´ t´ mo˝na t∏umaczyç wystàpieniem dwóch czynników. Pierwszy to zahamowanie rozwoju rynku sprzeda˝y nowych
Êrodków transportu. Wzrost wartoÊci Êrodków oddanych w leasing mo˝e si´ tu odbywaç jedynie poprzez
zwi´kszanie penetracji leasingu. Drugi czynnik wynika
z osiàgni´cia przez spó∏ki leasingowe wysokich przyrostów wartoÊci Êrodków oddanych w leasing w grupach:
maszyny i urzàdzenia oraz leasing nieruchomoÊci. Powy˝szà tendencj´ bardzo dobrze obrazuje wykres 4.
Pod koniec 2003 r. spó∏ki leasingowe, Êwiadome
barier wynikajàcych z planowanych zmian w ustawie
o VAT i konsekwencji przy∏àczenia Polski do Unii Europejskiej, rozpocz´∏y przygotowania oferty wychodzàcej naprzeciw zmieniajàcym si´ wymogom rynku. Spodziewane zahamowanie rozwoju rynku sprzeda˝y Êrodków transportu zrekompensowano nowymi inwestycjami stymulowanymi akcesjà Polski do Unii Europejskiej. Spó∏ki leasingowe znacznie cz´Êciej finansowa∏y
wi´c maszyny i urzàdzenia oraz nieruchomoÊci. Dane
Wykres 4 Struktura Êrodków przekazanych
w leasing w latach 1999–2005 wed∏ug wartoÊci
14000
%
12000
100
10000
80
8000
60
6000
40
4000
20
2000
0
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
III kw.
2005
Inne
Samoloty, statki, tabor kolejowy
1999
2000
2001
2003
2004
III kw.
2005
Inne
Samoloty, statki, tabor kolejowy
Komputery i sprz´t biurowy
Komputery i sprz´t biurowy
NieruchomoÊci
NieruchomoÊci
Maszyny i urzàdzenia
Maszyny i urzàdzenia
Samochody osobowe
Samochody osobowe
Ârodki transportu
Ârodki transportu
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych ZPL (www.leasing.org.pl)
2002
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych ZPL (www.leasing.org.pl)
95
96 Systemy Finansowe
pokazujà znaczny przyrost wartoÊci Êrodków trwa∏ych
z tych kategorii. Ju˝ po trzech kwarta∏ach 2005 r. wartoÊç maszyn i urzàdzeƒ przekazanych w leasing by∏a
równa wartoÊci wszystkich maszyn przekazanych w
leasing w 2004 r. Prezentowany spadek wartoÊci rynku
nieruchomoÊci w 2005 r. jest niereprezentatywny, gdy˝
nie obejmuje pe∏nych okresów sprawozdawczych.
Transakcje leasingu nieruchomoÊci cechujà si´ d∏ugim
okresem realizacji. Dlatego do pe∏nej oceny rozwoju tego segmentu wymagane jest porównywanie pe∏nych
okresów sprawozdawczych.
Wzrost rynku samochodów osobowych jest wynikiem zmian zapisów ustawy o podatku od towarów
i us∏ug dotyczàcych rozliczania podatku VAT od tej
grupy Êrodków trwa∏ych. Wed∏ug ustawy mimo dokonania zmian konstrukcyjnych w samochodach osobowych majàcych homologacj´ samochodu ci´˝arowego
przesta∏y istnieç dotychczasowe mo˝liwoÊci pe∏nego
odliczenia podatku VAT. Wprowadzono nowe zasady
rozliczania podatku VAT od samochodów osobowych.
Popyt przesunà∏ si´ z jednej grupy Êrodków trwa∏ych
na drugà. Wykres 4 prezentuje spadek wartoÊci Êrodków transportu przekazanych w leasing na rzecz wzrostu wartoÊci samochodów osobowych przekazanych
w leasing na koniec III kwarta∏u 2005 r.
Potencjalne obszary rozwoju rynku
W artykule wskazano jedynie mo˝liwe kierunki rozwoju
bran˝y leasingowej. Analiz´ potencjalnych obszarów rozwoju rynku leasingowego przeprowadzono oddzielnie
dla ka˝dej z wy˝ej wymienionych grup Êrodków trwa∏ych, gdy˝ o mo˝liwoÊciach rozwoju ka˝dej grupy decydujà odmienne czynniki makroekonomiczne i prawne.
Ocen´ rozpocz´to od zbadania potencja∏u rozwoju grupy dominujàcej na rynku, tj. Êrodków transportu drogowego. Obejmuje ona dwie podgrupy: Êrodki
transportu drogowego24 oraz samochody osobowe.
Potencja∏ rozwoju omawianego rynku b´dzie zale˝a∏
g∏ównie od sytuacji na rynku sprzeda˝y nowych samochodów, gdzie obserwujemy ju˝ stan uznawany
przez specjalistów za kryzys. Sprzeda˝ nowych samochodów w Polsce w paêdzierniku 2005 r. spad∏a
o 27% 25 w stosunku do tego samego okresu
poprzedniego roku. W krótkiej perspektywie oznacza
to równie˝ sp∏ycenie tej cz´Êci rynku leasingowego.
Wzrost wartoÊci Êrodków trwa∏ych przekazanych
w leasing jest mo˝liwy jedynie poprzez zwi´kszenie
ju˝ wysokiego wskaênika penetracji dla tej kategorii.
Pozwala na to udost´pnienie leasingu nowym grupom konsumentów. Wprowadzone regulacje w Ko24 Do Êrodków transportu drogowego zalicza si´: wszelkiego rodzaju samocho-
dy ci´˝arowe, samochody dostawcze, przyczepy, naczepy, samochody specjalne i specjalizowane, ciàgniki siod∏owe.
25 èród∏o: Samar (www.samar.pl).
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
deksie cywilnym umo˝liwiajà wykreowanie nowej
grupy odbiorców leasingu. Do dzisiaj odbiorcami
leasingu by∏y jedynie osoby prowadzàce dzia∏alnoÊç
gospodarczà. Obecnie prawo dopuszcza udzielanie
leasingu osobom fizycznym. Us∏uga taka nazywana
jest leasingiem konsumenckim. Powstanie nowego
produktu daje szanse na pojawienie si´ nowego potencja∏u wzrostu rynku w omawianej kategorii. O jego praktycznym znaczeniu b´dà decydowaç dalsze
ewentualne zmiany w ustawie o podatku od towarów
i us∏ug, dotyczàce traktowania leasingu finansowego
jako us∏ugi, a nie dostawy. W krótkiej perspektywie
nie nale˝y wi´c oczekiwaç wysokiego wzrostu tego
rynku leasingowego. W d∏ugiej perspektywie w przypadku zmiany zapisów ustawy o podatku VAT,
w ocenie autora, nastàpi wzrost rynku.
Drugà wa˝nà kategorià rynku leasingowego jest finansowanie maszyn i urzàdzeƒ. Cechuje si´ ono znacznie ni˝szym wspó∏czynnikiem penetracji rynku ni˝ rynek samochodów. Ewentualny wzrost rynku mo˝e nastàpiç dzi´ki zwi´kszeniu inwestycji finansowanych
poprzez leasing oraz wzrostowi popytu inwestycyjnego. Obserwuje si´ wzrost obu wymienionych czynników. Za wzrostem wspó∏czynnika penetracji przemawia aktywna polityka banków w zakresie wspierania
leasingu za poÊrednictwem bankowych kana∏ów dystrybucji. Na wzrost popytu inwestycyjnego ze strony
firm wp∏ywa przystàpienie Polski do Unii Europejskiej,
co powoduje o˝ywienie gospodarcze i wzrost popytu
inwestycyjnego26. Rynek leasingu maszyn i urzàdzeƒ
znajduje si´ wi´c w fazie wzrostu.
Nast´pnà kategorià jest rynek nieruchomoÊci. Ze
wzgl´du na istot´ przedmiotu leasingu nieruchomoÊci nale˝à do grupy przedmiotów ch´tnie finansowanych przez spó∏ki leasingowe. Do czasu wejÊcia Polski do Unii Europejskiej wyst´powa∏y bariery administracyjne. Leasing nieruchomoÊci przez podmioty
zagraniczne wiàza∏ si´ z koniecznoÊcià uzyskania
zgody Ministerstwa Spraw Wewn´trznych i Administracji na nabycie nieruchomoÊci. Powy˝sze regulacje
wyd∏u˝a∏y czas realizacji transakcji i wprowadza∏y
w praktyce wymóg minimalnej wartoÊci transakcji.
Przystàpienie Polski do Unii Europejskiej znios∏o
opisane restrykcje, otwierajàc nowe mo˝liwoÊci rozwoju rynku. Przynios∏o to wymierne efekty ju˝
w 2004 r. Dalszy rozwój rynku b´dzie zale˝a∏ nie tylko od wartoÊci nowo budowanych obiektów, tj.
od popytu inwestycyjnego w tym zakresie. Dzi´ki
leasingowi nieruchomoÊci mo˝na refinansowaç ju˝
istniejàce budynki lub przekszta∏caç zobowiàzania
krótkoterminowe s∏u˝àce do wybudowania nieruchomoÊci w docelowe finansowanie dopasowane do dochodów uzyskiwanych z pracujàcego obiektu. Istnieje zatem wysoki potencja∏ wzrostu rynku. Mo˝na roz26
K. Bielecki: Polski rynek leasingu. Gemini, 2003, s. 55.
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
wa˝aç rozszerzenie tego rynku o nowà kategori´
klientów. Wydaje si´, ˝e leasingowanie mieszkaƒ dla
osób fizycznych mo˝e byç atrakcyjne w sytuacji dynamicznie rozwijajàcego si´ rynku kredytu hipotecznego. Oferta taka mo˝e byç równie˝ ciekawà alternatywà wobec cz´sto spotykanego wynajmu mieszkaƒ.
Rozwa˝ania na ten temat sà jednak czysto teoretyczne, gdy˝ istniejà dwa bardzo istotne ograniczenia wynikajàce ze sposobu opodatkowania takiego produktu
leasingowego podatkiem VAT27.
Pozosta∏e trzy kategorie rynku leasingowego (komputery i sprz´t biurowy, samoloty, statki i tabor kolejowy oraz inne) majà marginalne znaczenie dla rynku.
Przedmioty z grup komputery oraz inne cechujà si´
szybkà utratà wartoÊci. Przedmioty z grupy samoloty,
statki i tabor kolejowy wymagajà z kolei d∏ugiego okresu finansowania. Ze wzgl´du na szybszy spadek wartoÊci przedmiotów leasingu z tych grup ni˝ tempa sp∏aty
kapita∏u sà mniej ch´tnie finansowane przez bran˝´
leasingowà. Przy dzisiejszym stanie egzekucji prawa
w∏asnoÊci w Polsce wydaje si´ ma∏o prawdopodobne,
aby omawiane grupy w bliskiej perspektywie wykazywa∏y tendencj´ wzrostowà.
Bariery rozwoju bran˝y leasingowej
Do podstawowych barier rozwoju rynku leasingowego
nale˝y zaliczyç zmieniajàce si´ prawo. Od maja 2004 r.
do sierpnia 2005 r. dwukrotnie zmieniono ustaw´ o podatku od towarów i us∏ug oraz podstawowe zasady
opodatkowania transakcji leasingowych. Sytuacj´ rynku komplikuje doÊç z∏o˝ony uk∏ad legislacyjny traktujàcy leasing odmiennie dla ka˝dej z grup prawa: cywilistycznego, bilansowego i rachunkowego28. Poni˝ej
wymieniono jedynie podstawowe bariery bezpoÊrednio
wp∏ywajàce na rozwój g∏ównych rynków leasingowych. Nie jest to katalog zamkni´ty. Obejmuje jedynie
bariery zewn´trzne, niezale˝ne bezpoÊrednio od bran˝y, lecz wp∏ywajàce na kszta∏t rynku. Nie omówiono tu
regulacji i barier determinujàcych zasady funkcjonowania przedsi´biorstw leasingowych jako specjalistycznych organizacji finansowych, np. z zakresu finansowania dzia∏alnoÊci leasingowej (zagadnienie cienkiej
kapitalizacji29), czy zasad uznawania dochodu od wypowiedzianych umów leasingu.
27
Szczegó∏owe wyjaÊnienie niniejszej bariery rozwoju rynku znajduje si´
w nast´pnym rozdziale.
28 Traktowanie leasingu finansowego w rozumieniu ustawy o VAT jako dostawy doprowadzi∏o np. praktycznie do zamierania produktu.
29 Cienkà kapitalizacjà nazwano stan opisany przez art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61
ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych.
Ogranicza ona mo˝liwoÊç zaliczania w koszty uzyskania przychodów odsetek
od po˝yczek (kredytów) udzielanych spó∏ce przez podmioty bezpoÊrednio lub
poÊrednio powiàzane ze spó∏kà, w sposób, o którym mowa w tym przepisie.
Przepisy te majà zastosowanie w przypadkach, kiedy zad∏u˝enie spó∏ki (po˝yczkobiorcy) wobec tych podmiotów przekroczy okreÊlony pu∏ap, liczony
w stosunku do wielkoÊci kapita∏u zak∏adowego po˝yczkobiorcy.
Systemy Finansowe
Opisane poni˝ej bariery dotyczà czterech podstawowych grup Êrodków trwa∏ych, które stanowià 94%
rynku leasingowego w Polsce.
A. Rynek Êrodków transportu
B. Rynek samochodów osobowych
Krótkoterminowà barierà rozwoju rynku jest odczuwana do dzisiaj zmiana zasad rozliczania podatku
VAT od do Êrodków transportu wykorzystywanych
w dzia∏alnoÊci gospodarczej. Wprowadzone zmiany
w krótkim czasie zdestabilizowa∏y rynek. Obecnie obserwujemy stopniowe dostosowywanie si´ uczestników rynku do nowych regulacji i powolnà przebudow´
rynku. Wprowadzone zmiany zmniejszy∏y kategori´
Êrodków transportu drogowego na rzecz samochodów
osobowych. Podstawowà barierà rozwoju rynku samochodów dla nowej grupy konsumentów – osób fizycznych jest opodatkowanie z góry podatkiem VAT leasingu finansowego. Regulacja ta determinuje zasady funkcjonowania produktu, zacierajàc podstawowe ró˝nice
mi´dzy leasingiem a kredytem.
C. Rynek maszyn i urzàdzeƒ
Dla tej kategorii istotnà barierà rozwoju wydaje si´
stopieƒ egzekucji prawa w∏asnoÊci w Polsce. Cechà
charakterystycznà transakcji leasingowej jest zabezpieczenie transakcji na prawie w∏asnoÊci leasingowanego
przedmiotu. Prawo w∏asnoÊci do przedmiotu leasingu
przenoszone jest na korzystajàcego po ca∏kowitej sp∏acie zobowiàzaƒ zaciàgni´tych na podstawie umowy
leasingu. Do tego czasu przedmiotem fizycznie dysponuje korzystajàcy, jednak bez prawa w∏asnoÊci. W przypadku niewywiàzywania si´ przez niego z postanowieƒ
umowy leasingu finansujàcy ma prawo skorzystaç z posiadanych praw w∏asnoÊci. Od skutecznej egzekucji
praw w∏asnoÊci zale˝y zaanga˝owanie towarzystw
leasingowych w finansowanie poszczególnych grup
maszyn i urzàdzeƒ.
D. Rynek nieruchomoÊci
Ustawy podatkowe zdefiniowa∏y leasing operacyjny nieruchomoÊci jako transakcje cechujàce si´ minimalnym dziesi´cioletnim okresem trwania, w których
wyst´puje wysoka wartoÊç koƒcowa, wynikajàca z definicji hipotetycznej wartoÊci netto przedmiotu leasingu. Regulacje te sà barierà rozwoju leasingu operacyjnego nieruchomoÊci. Przedsi´biorstwo leasingowe anga˝ujàce si´ w finansowanie nieruchomoÊci zainteresowane jest liniowà sp∏atà kapita∏u. Koncepcja minimalnej wartoÊci koƒcowej jest sprzeczna z powy˝szym
za∏o˝eniem. W trakcie trwania umowy leasingu nie nast´puje ca∏oÊciowa sp∏ata kapita∏u. W porównaniu
z klasycznym kredytem inwestycyjnym wartoÊç poczàtkowa jest sp∏acana wolniej. W transakcji leasingu
operacyjnego na koƒcu kontraktu pozostaje znaczna
wartoÊç wykupu, co jest dodatkowym êród∏em ryzyka
transakcyjnego.
Transakcje leasingu nieruchomoÊci poprzez
leasing finansowy ogranicza zmieniona w 2005 r. usta-
97
98 Systemy Finansowe
wa o podatku VAT, w której wymaga si´ odprowadzenia VAT-u od ca∏ej wartoÊci us∏ugi. W przypadku leasingu nieruchomoÊci, charakteryzujàcego si´ wysokimi wartoÊciami, powstaje du˝a bariera finansowania
podatku VAT od zawartej transakcji leasingowej.
JeÊli chodzi o leasing nieruchomoÊci dla nowej
grupy klientów – osób fizycznych, to op∏acalne b´dzie
Êwiadczenie takich us∏ug dopiero po:
– zniesieniu opodatkowania z góry podatkiem
VAT transakcji leasingu finansowego,
– zrównaniu stawki podatku VAT od nowo wybudowanych lokali mieszkalnych ze stawkà podstawowà
naliczanà od us∏ugi leasingowej.
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 6
Podsumowanie
Wprowadzenie opisanych wy˝ej uregulowaƒ w celu
ostatecznego unormowania leasingu w prawie cywilnym, podatkowym i rachunkowym przyczyni∏o si´
do spopularyzowania tej formy finansowania dzia∏alnoÊci inwestycyjnej. Jednoznaczne ramy prawne zlikwidowa∏y mo˝liwoÊç szerokiej interpretacji przepisów podatkowych. Zmiany te sà widoczne w ˝yciu gospodarczym. Jego uczestnicy dostrzegli zalety tej formy
finansowania inwestycji, otwierajàc tym samym mo˝liwoÊci dalszego rozwoju rynku leasingowego w Polsce.
Bibliografia
1. K. Bielecki: Rynek leasingu w Polsce. Polski Rynek Leasingu, 2005, s. 20.
2 M. Groszek: Perspektywy i szanse rozwoju leasingu. Polski Rynek Leasingu, 2003, s. 51.
3. M. Groszek: Rynek leasingu w Polsce. Polski Rynek Leasingu, 2005, s. 14.
4. Kodeks cywilny. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.)
5. Komentarz do informacji statystycznej nt. rynku leasingu za IV kwarta∏ oraz za ca∏y 2004 rok. Zwiàzek Przedsi´biorstw Leasingowych.
6. J. Niemcewicz, wystàpienie w Sejmie RP 3. kadencji, 74. posiedzenie, 1. dzieƒ (28.03.2000) (www.sejm.gov.pl).
7. M. Okr´glicka: Leasing. Aspekty prawne, organizacyjne i ekonomiczne. Warszawa 2004, Difin.
8. K. Ostrowska: Rynek leasingu wzroÊnie o 10-20 procent. „Rzeczpospolita” nr 117/2004, dodatek „Leasing w Polsce”, s. 1–15.
9. J. Poczobut: Umowa leasingu w prawie krajowym i mi´dzynarodowym. Warszawa 1995, PWN.
10. D. Tobolska: Leasing w obrocie krajowym i zagranicznym. Koszalin 1996, Miscellanea.
11. P. Tryba∏a: Leasing. Poradnik przedsi´biorcy. Warszawa 2005, Zwiàzek Przedsi´biorstw Leasingowych.
12. 16. M. Turzyƒski: Leasing po zmianie ustawy o VAT – skutki ekonomiczne i bilansowe. „RachunkowoÊç”
nr 9/2004, s. 52.
13. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. nr 54, poz. 654 ze zm.).
15. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. nr 14, poz. 176 ze zm.).
16. Ustawa z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci (Dz.U. nr 76, poz. 694 ze zm.).
17. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i us∏ug, tekst jednolity (Dz.U. nr 54, poz. 535).
18. Vademecum leasingu. ¸ódê 2002, Bankowy Fundusz Leasingowy SA, s. 1–16.
19. www.leaseurope.org
20. www.unidroit.org
21. www.leasing.org.pl
22. www.nbp.org.pl
23. www.parp.gov.pl
24. www.worldbank.org