1. Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, quod

Transkrypt

Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
Wykład VII
Paremie i sentencje łacińskie – prawo spadkowe
I. Dziedziczenie
1. Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, quod
defunctus habuerit D. 50.17.62 – dziedziczenie (spadek) jest wejściem
w ogół praw zmarłego
D. 29.2.37, Pomponius, 5 ad Sab.: Heres
in omne ius mortui, non tantum singularum
rerum dominium succedit, cum et ea, quae in
nominibus sint, ad heredem transeant.
Spadkobiercy wstępują w ogół
uprawnień zmarłego a nie tylko w
prawo własności poszczególnych
rzeczy, ponieważ przechodzą na nich
również i te uprawnienia, które wynikają
z zobowiązań.
D. 50.17.128.1, Paulus, 19 ad ed.: Hi, qui
in universum ius succedunt, heredis loco
habentur.
Ci, którzy wstępują we wszelkie prawa
[zmarłego], uważani są za
spadkobierców.
D. 5.6.3.2, Ulpianus, 16 ad ed.: Hae autem Skargi przysługują spadkobiercom i
actiones mihi dantur, quae heredi et in heredem przeciwko spadkobiercom.
competunt.
D. 21.1.48.5, Pomponius 23 ad Sab.:
Aediliciae actiones et heredi et in heredem
competunt, ut tamen et facta heredum quae
postea accesserint et quod experiri potuerint,
quaerantur.
Skargi edylskie [na podstawie edyktu
edylów kurulnych] przysługują i
spadkobiercom i przeciwko
spadkobiercom; ale jednak powinno być
przeprowadzone dochodzenie co do
każdego działania, jakie zostało podjęte
przez spadkobierców, jak i co do tego,
czy mają oni prawo do wszczęcia
postępowania.
D. 37.1.3.2, Ulpianus, 39 ad ed.: Bonorum
igitur possessionem ita recte definiemus ius
persequendi retinendique patrimonii sive rei,
quae cuiusque cum moritur fuit.
Zatem w ten sposób właściwie
definiujemy bonorum possessio; jest to
prawo do dochodzenia i zatrzymania
majątku lub rzeczy, która należała do
jakiejś osoby w chwili jej śmierci.
D. 18.4.1, Pomponius, 9 ad Sab.: Si
hereditas venierit eius, qui vivit aut nullus sit,
nihil esse acti, quia in rerum natura non sit
Jeśli prawo do dziedziczenia (spadek)
zostało sprzedane jeszcze za życia
osoby, która miała majątek, lub jeśli
1
quod venierit.
zostało sprzedane kiedy było
bezwartościowe, sprzedaż jest nieważna,
bowiem nie istniało nic, co mogło
zostać sprzedane.
 art. 922 k.c.
§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na
jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.
§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą,
jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby
niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim
zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym
środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o
zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, jak również inne
obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.
 art. 1030 k.c.: Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi
odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia
spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.
D. 46.1.22, Florentinus, 8 inst.: ... quia
hereditas personae vice fungitur, sicuti
municipium et decuria et societas.
… spadek występuje jako osoba
[prawna], podobnie jak gmina, rada
miejska i spółka.
D. 41.1.34, Ulpianus 4 de cens.: Hereditas
enim non heredis personam, sed defuncti
sustinet, ut multis argumentis iuris civilis
comprobatum est.
Spadek bowiem przedstawia osobę
zmarłego, a nie spadkobiercy, co zostało
potwierdzone przez liczne argumenty
prawa obywatelskiego.
2. Pactum de successione futura est illicitum C. 8.38.4 – umowa o
dziedziczenie przyszłe jest zabroniona
C. 8.38.4, Imperatores Diocletianus,
Cesarze Dioklecjan i Maksymianus:
Maximianus: Ex eo instrumento nullam vos Przedstawiając taki dowód [zawarcia
habere actionem, quia contra bonos mores de
umowy], nie będziecie mieć prawa do
successione futura interposita fuit stipulatio,
otrzymania żadnego powództwa,
manifestum est, cum omnia, quae contra bonos ponieważ jest oczywiste, że wbrew
mores vel in pacto vel in stipulatione
dobrym obyczajom jest zawarta
deducuntur, nullius momenti sint. [293 n.e.]
stypulacja co do przyszłego
dziedziczenia, tak jak wszystkie
formalne umowy, jak i nieformalne
porozumienia zawarte wbrew dobrym
2
obyczajom, są nieważne.
 art. 1047 k.c.: Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w tytule
niniejszym umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna
 art. 1049 k.c.
§ 1. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się,
chyba że umówiono się inaczej.
§ 2. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia,
zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku
 OSN 20.03.1984
II. Spadek
1. Nemo plus commodi heredi suo relinquit, quam ipse habuit D.
50.17.120 – Nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam
ma
2. Hereditatis appellatio sine dubio continet etiam damnosam
hereditatem D. 50.16.119 – określenie „spadek” obejmuje niewątpliwie
także spadek nadmiernie zadłużony
D. 50.16.119, Pomponius, 3 ad Q. Muc.: Termin „spadek wg prawa
‘Hereditatis’ appellatio sine dubio continet
obywatelskiego” (hereditas) obejmuje bez
etiam damnosam hereditatem: iuris enim
wątpienia także spadek obciążony
nomen est sicuti bonorum possessio.
długami: jest to bowiem termin prawny,
podobnie jak „spadek wg prawa
pretorskiego” (bonorum possessio).
D. 50.17.196, Modestinus, 8 reg.:
Privilegia quaedam causae sunt, quaedam
personae. et ideo quaedam ad heredem
transmittuntur, quae causae sunt: quae
personae sunt, ad heredem non transeunt.
Pewne przywileje związane są ze
stosunkiem prawnym, a inne z osobą; i
dlatego na spadkobiercę przechodzą te,
które są związane ze stosunkiem
prawnym, te zaś związane z osobą na
spadkobiercę nie przechodzą.
D. 3.2.6.6, Ulpianus, 6 ad ed.: ...: non
tamen in tutela vel pro socio heres suo nomine
damnari potest, quia heres neque in tutelam
neque in societatem succedit, sed tantum in aes
alienum defuncti.
… spadkobierca nie wstępuje ani w
stosunek opieki, ani spółki, lecz
przejmuje tylko długi [powstałe z tych
stosunków] zmarłego.
3
3. In poenam heres non succedit D. 39.1.22 – kary spadkobierca nie
dziedziczy
D. 39.1.22, Marcellus 15 dig.: Cui opus
Osoba, wobec której został wniesiony
novum nuntiatum est, ante remissam
sprzeciw (operis novi nuntiatio) przez
nuntiationem opere facto decessit: debet heres
kogoś, kto poczuł się zagrożony w
eius patientiam destruendi operis adversario
swoim prawie na skutek wznoszenia
praestare: nam et in restituendo huiusmodi
nowej budowli, zmarła, zanim
opere eius, qui contra edictum fecit, poena
otrzymała wycofanie sprzeciwu; jej
versatur, porro autem in poenam heres non
spadkobierca musi pozwolić temu, który
succedit.
złożył sprzeciw, aby zburzył budowlę,
bowiem i za odbudowanie tego typu
budowli kara musi być zapłacona przez
tego, kto naruszył postanowienia
edyktu; ale spadkobierca nie dziedziczy
obowiązku zapłaty kary.
 art. 922 k.c.
§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na
jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.
§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą,
jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby
niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim
zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym
środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o
zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, jak również inne
obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej
4. Crimina morte extinguuntur – przestępstwa wygasają na skutek
śmierci sprawcy
D. 50.17.111.1, Gaius, 2 ad ed. provinc.: In Na spadkobiercę co do zasady nie
heredem non solent actiones transire, quae
przechodzą skargi karne, które powstają
poenales sunt ex maleficio, veluti furti, damni
z tytułu czynu niedozwolonego, takie,
iniuriae, vi bonorum raptorum, iniuriarum.
jak z tytułu kradzieży, szkody
majątkowej wyrządzonej w sposób
bezprawny, rabunku czy zniewagi.
 art. 17 § 1 pkt 5 k.p.k.
§ 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających
podejrzenie jego popełnienia,
4
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca
nie popełnia przestępstwa,
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
5) oskarżony zmarł,
6) nastąpiło przedawnienie karalności,
7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało
prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,
8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,
9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela,
10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego
od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,
11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
§ 2. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa
uzależnia ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących
zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających
do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane.
§ 3. Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania
dotyczącego zastosowania środków zabezpieczających.
 art. 15 § 1 k.k.w.
§ 1. Sąd umarza postępowanie wykonawcze w razie przedawnienia wykonania kary,
śmierci skazanego lub innej przyczyny wyłączającej to postępowanie.
§ 2. Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca postępowanie
wykonawcze, a w szczególności jeżeli nie można ująć skazanego albo nie można
wykonać wobec niego orzeczenia z powodu choroby psychicznej lub innej
przewlekłej, ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się w całości lub w części na
czas trwania przeszkody.
§ 2a. Na postanowienie w przedmiocie umorzenia lub zawieszenia postępowania
wykonawczego przysługuje zażalenie.
§ 3. Zawieszenie postępowania wykonawczego nie wstrzymuje biegu
przedawnienia, chyba że skazany uchyla się od wykonania kary. Okres wstrzymania
biegu przedawnienia nie może przekroczyć 10 lat.
§ 4. Wykonywanie kary pozbawienia wolności, kary aresztu lub środka przymusu w
tej samej lub innej sprawie wstrzymuje bieg przedawnienia.
 wyj. art. 529 k.p.k.: Wniesieniu i rozpoznaniu kasacji na korzyść
oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zatarcie skazania, akt
łaski ani też okoliczność wyłączająca ściganie lub uzasadniająca zawieszenie
postępowania.
5
5. Fructus omnes augent hereditatem D. 5.3.20.3 – Wszystkie pożytki
powiększają spadek
D. 5.3.20.3, Ulpianus, 15 ad ed.: Item non I podobnie, nie tylko majątek, który
solum ea quae mortis tempore fuerunt, sed si
istniał a momencie śmierci, ale i ten,
qua postea augmenta hereditati accesserunt,
który został następnie dołączony do
venire in hereditatis petitionem: nam hereditas majątku spadkowego, powinien być
et augmentum recipit et deminutionem. sed ea, objęty skargą wydobywczą (hereditatis
quae post aditam hereditatem accedunt, si
petitio); bowiem majątek może zarówno
quidem ex ipsa hereditate, puto hereditati
się powiększyć, jak i zmniejszyć;
accedere: si extrinsecus, non, quia personae
uważam, że cokolwiek zostało włączone
possessoris accedunt. fructus autem omnes
do majątku po tym, jak został on objęty
augent hereditatem, sive ante aditam sive post
[przez spadkobiercę], jeśli w
aditam hereditatem accesserint. sed et partus
rzeczywistości zostało uzyskane dzięki
ancillarum sine dubio augent hereditatem.
samemu majątkowi, powinno być do
niego włączone; lecz jeśli zostało
uzyskane z innych źródeł, nie powinno,
ponieważ taka własność należy do
posiadacza; pożytki także w całości
stanowią korzyść dla spadku, czy zostały
uzyskane przed jego objęciem, czy po
jego objęciu; lecz i dziecko niewolnicy
bez wątpienia powiększa majątek
spadkowy.
III. Testament
1. Testamentum est voluntatis nostrae iusta sententia de eo, quod quis
post mortem suam fieri velit D. 28.1.1 – testament jest prawnym
wyrazem naszej woli co do tego, co ktoś pragnie, aby stało się po jego
śmierci
2. Testamentum est mentis nostrae iusta contestatio, in id sollemniter
factum, ut post mortem nostram valeat Regulae Ulpiani 20.1 –
testament jest to właściwe wyrażenie naszej woli, dokonane w
uroczystej formie dlatego, aby miało moc po naszej śmierci
Ldt 5.3-5: Uti legassit super pecunia tutelave
suae rei, ita ius esto. Si intestato moritur, cui
suus heres nec escit, adgnatus proximus
familiam habeto. Si adgnatus nec escit, gentiles
familiam habento.
Tak, jak [ktoś] rozporządził [w
testamencie] co do majątku i opieki nad
swymi rzeczami, niech będzie prawem.
Jeśli [ten], kto nie ma własnego
spadkobiercy, umrze bez testamentu,
6
najbliższy agnat niech obejmie spadek.
Jeśli nie ma agnata, niech spadek mają
członkowie rodu.
D. 29.2.39, Ulpianus 46 ad ed.: Quam diu
potest ex testamento adiri hereditas, ab
intestato non defertur.
Dopóki spadek może być nabyty na
podstawie testamentu, nie oferuje się go
spadkobiercom beztestamentowym.
I. 2.12: Non tamen omnibus licet facere
testamentum. … Praeterea testamentum facere
non possunt impuberes, quia nullum eorum
animi iudicium est; item furiosi, quia mente
carent.
Nie wszystkim jednak wolno sporządzać
testament. … ponadto nie mogą
sporządzić testamentu niedojrzali,
ponieważ umysł ich nie ma żadnego
rozeznania; także umysłowo chorzy,
bowiem są pozbawieni rozumu.
I. 2.14.5: neque enim idem ex parte testatus et Ta sama osoba nie może umrzeć
ex parte intestatus decedere potest ...
rozporządziwszy co do części [majątku]
testamentem, a co do innej części bez
testamentu…
 art. 926 k.c.
§ 1. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.
§ 2. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy
spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie
chce lub nie może być spadkobiercą.
§ 3. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe
co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części
spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku,
nie chce lub nie może być spadkobiercą.
 art. 941 k.c.: Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez
testament.
 OTK 25.11.2003
3. Nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest ex D.
50.17.7 et I. 2.14.5 – nikt nie może pozostawić spadkobierców w części
testamentowych, w części zaś ustawowych
D. 50.17.7, Pomponius 3 ad Sab.: Ius
nostrum non patitur eundem in paganis et
Prawo nasze nie dopuszcza, aby
ktokolwiek zmarł jako testator lub nie
7
testato et intestato decessisse: earumque rerum
naturaliter inter se pugna est ‘testatus’ et
‘intestatus’.
porządziwszy testamentu; bowiem
istnieje naturalny antagonizm pomiędzy
terminami „z testamentem” i „bez
testamentu”.
I. 2.14.5: Hereditas plerumque dividitur in
duodecim uncias, quae assis appellatione
continentur. habent autem et hae partes propria
nomina ab uncia usque ad assem, ut puta haec;
uncia, sextans, quadrans, triens, quincunx,
semis, septunx, bes, dodrans, dextans deunx,
as. non autem utique duodecim uncias esse
oportet. nam tot unciae assem efficiunt quot
testator voluerit, et si unum tantum quis ex
semisse verbi gratia heredem scripserit, totus as
in semisse erit: neque enim idem ex parte
testatus et ex parte intestatus decedere potest…
Spadek przeważnie dzieli się na 12 uncji,
które określa się nazwą as; mają zaś i te
części, od uncji do asa, własne nazwy,
mianowicie: dwunasta część asa (uncia),
szósta część asa (sextans), czwarta część
asa (quadrans), trzecia część asa (triens),
pięć uncji (quincunx), pół asa (semis),
siedem uncji (septunx), dwie trzecie asa
(bis triens = bes), as mniej jedna czwarta
asa (de asse quadrans = dodrans), as minus
szósta część asa (dempto sextante =
dextans), as minus jedna uncja asa
(dempta uncia = denux), as (as); nie jest zaś
konieczne, aby zawsze było 12 uncji;
albowiem as składa się z tylu uncji, ile
chce testator, i jeśli na przykład
ustanawia tylko jednego spadkobiercę w
6 uncjach, cały as będzie składał się z 6
uncji, gdyż ta sama osoba nie może
umrzeć rozporządziwszy co do części
testamentem, a co do innej części – bez
testamentu…
 art. 926 § 3 k.c.: Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych,
dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy
spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z
kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być
spadkobiercą
4. Ambulatoria enim est voluntas defuncti usque ad vitae supremum
exitum D. 34.4.4 – wola spadkodawcy może być zmieniona aż do jego
śmierci
5. In testamento nemo sibi legem dicere potest, a qua recedere non
possit ex D.32.22 pr. – nikt nie może uczynić w testamencie
postanowienia, którego nie mógłby sam zmienić
8
D. 34.4.4, Ulpianus, 33 ad Sab.: Quod si
iterum in amicitiam redierunt et paenituit
testatorem prioris offensae, legatum vel
fideicommissum relictum redintegratur:
ambulatoria enim est voluntas defuncti usque
ad vitae supremum exitum.
Jeśli strony powrócą do przyjaźni i
testator uprzednie przewinienia puści w
niepamięć, legat lub fideikomis, który
został przeznaczony, zostanie w pełni
przywrócony; bowiem wola
spadkodawcy może być zmieniana aż do
ostatniego tchnienia życia.
D. 32.22 pr., Hermogenianus, 4 iuris
epit.: Si quis in principio testamenti
adscripserit: ‘cui bis legavero, semel deberi volo’,
postea eodem testamento vel codicillis sciens
saepe eidem legaverit, suprema voluntas potior
habetur: nemo enim eam sibi potest legem
dicere, ut a priore ei recedere non liceat. sed hoc
ita locum habebit, si specialiter dixerit prioris
voluntatis sibi paenituisse et voluisse, ut
legatarius plura legata accipiat.
Jeśli ktoś na początku testamentu
napisał: „chcę, aby temu, komu w
legacie pozostawiłem podwójnie, jeden
raz otrzymał”, i następnie, w tym
samym testamencie lub w kodycylu,
świadomie zapiał ten sam majątek
kilkakrotnie tej samej osobie, jego
ostatnia wola będzie wiążąca, bowiem
nikt nie może powiedzieć, że ktokolwiek
nie jest uprawniony do odwołania
swojej ostatniej woli; ta zasada ma
jednak zastosowanie tylko, kiedy on
wyraźnie zaznaczył, że zmienił swoją
pierwszą wolę i chciał, aby legatariusz
otrzymał kilka zapisów.
 art. 943 k.c.: Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały
testament, jak i jego poszczególne postanowienia.
 art. 947 k.c.: Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając
w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia
poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego
testamentu.
6. Qui testamento heres instituitur, in eodem testamento testis esse non
potest D. 28.1.20 pr. – kto w testamencie jest spadkobiercą, nie może
w tym samym testamencie występować jako świadek
D. 28.1.20 pr., Ulpianus 1 ad Sab.: Qui
Kto w testamencie jest ustanowiony
testamento heres instituitur, in eodem
jako spadkobierca, nie może być
testamento testis esse non potest. quod in
świadkiem przy sporządzaniu takiego
legatario et in eo qui tutor scriptus est contra
testamentu; inną regułę stosuje się do
habetur: hi enim testes possunt adhiberi, si
tego, kto został wskazany jako
aliud eos nihil impediat, ut puta si impubes, si legatariusz, lub został powołany jako
in potestate sit testatoris.
opiekun, bowiem taka osoba może byś
świadkiem, jeśli żadna inna przeszkoda
9
nie istnieje, jak np. jeśli nie osiągnął on
jeszcze wieku dojrzałego lub też
znajduje się pod władzą testatora.
 art. 957 k.c.
§ 1. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w
testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również
świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego
stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
§ 2. Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie
poprzedzającym, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej
osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego
stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z
treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia
spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament
7. Codicillorum ius singulare est, ut, quaecumque in his scribentur,
perinde haberentur, ac si in testamento scripta essent D. 29.7.2.2 – Dla
prawa dotyczącego kodycylu to jest szczególne, że wszystko, co w nim
zostało napisane traktowane jest tak, jakby było napisane w
testamencie
IV. Interpretacja testamentu
1. In testamentis plenius testatoris intentionem scrutamur D. 50.17.12 –
w testamencie należy badać zamiar spadkodawcy
D. 50.17.12, Paulus, 3 ad Sab.: In
Interpretując testament, w jak
testamentis plenius voluntates testantium
najpełniejszym zakresie wolę testatora
interpretamur.
należy odtworzyć.
D. 34.5.24, Marcellus, 11 dig.: Cum in
testamento ambigue aut etiam perperam
scriptum est, benigne interpretari et secundum
id, quod credibile est cogitatum, credendum est.
Jeśli w testamencie niejednoznacznie lub
nawet zupełnie opacznie coś napisano,
życzliwie interpretować [to] należy, tak
by to co wydaje się wiarygodne, zostało
zachowane .
D. 28.1.4, Gaius, 2 inst.: Si quaeramus, an
valeat testamentum, in primis animadvertere
debemus, an is qui fecerit testamentum habuerit
testamenti factionem, deinde, si habuerit,
requiremus, an secundum regulas iuris civilis
Gdybyśmy badali, czy testament jest
ważny, najpierw trzeba rozważyć, czy
ten, kto go sporządził, posiadał
zdolność do sporządzenia testamentu a
następnie jeśliby posiadał, czy
10
testatus sit.
sporządził testament zgodnie z
wymogami prawa obywatelskiego.
 art. 944 k.c.
§ 1. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do
czynności prawnych.
§ 2. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.
 art. 945 k.c.
§ 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie
woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie
działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.
§ 2. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po
upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o
przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia
spadku
Causa Curiana (94-92 p.n.e.) jako przykład controversia ex scripto et sententia
Cicero, De oratore 1.180: Clarissima M'.
Curi causa Marcique Coponi nuper apud
centumviros quo concursu hominum, qua
exspectatione defensa est? Cum Q. Scaevola,
aequalis et conlega meus, Homo omnium et
disciplina iuris civilis eruditissimus et ingenio
prudentiaque acutissimus et oratione maxime
limatus atque subtilis atque, ut ego soleo dicere,
iuris peritorum eloquentissimus, eloquentium
iuris peritissimus, ex scripto testamentorum
iura defenderet negaretque, nisi postumus et
natus et, ante quam in suam tutelam veniret,
mortuus esset, heredem eum esse posse, qui esset
secundum postumum et natum et mortuum
heres institutus; ego autem defenderem eum hac
tum mente fuisse, qui testamentum fecisset, ut,
si filius non esset, qui in suam tutelam veniret,
M'. Curius esset heres, num destitit uterque
nostrum in ea causa in auctoritatibus, in
exemplis, in testamentorum formulis, hoc est, in
medio iure civili versari?
Przy jak licznej widowni i z jakimi
oczekiwaniami słuchano niedawno mów
obrońców w słynnej sprawie Maniusza
Kuriusza i Marka Koponiusza przed
sądem centumwirów? Gdy Quintus
Scaevola, mój rówieśnik i kolega w
konsulacie, człowiek, który zarówno
posiadł największą ze wszystkich wiedzę
z zakresu prawa obywatelskiego (ius
civile), jak też jest obdarzony
najprzenikliwszym umysłem i wrodzoną
mądrością, w mowach swych niezwykle
staranny i wnikliwy, oraz, jak zwykle
mówię, wśród znawców prawa jest
najlepszym mówcą, zaś wśród mówców
najlepszym znawcą prawa. Otóż on
właśnie bronił praw swego klienta na
podstawie brzmienia testamentu i
stwierdził, że o ile potomek urodzony
po śmierci spadkodawcy urodził się i nie
zmarł, nim osiągnął pełnoletność, ten,
11
kto został ustanowiony spadkobiercą na
wypadek narodzenia i śmierci
pogrobowca, nie może dziedziczyć. Ja
zaś argumentowałem, że intencją tego,
kto zostawił testament było, by w
wypadku gdyby on nie miał syna, który
dojdzie do pełnoletniości, spadkobiercą
był Manniusz Kuriusz. Czyż w tym
procesie obydwaj nie mieliśmy ciągle do
czynienia z powagą wydanych orzeczeń,
z przykładami, z formułami
testamentowymi, to jest z samą istotą
prawa obywatelskiego?
Cicero, Brutus 52.194-53.198: Quare quis
ex populo, cum Q. Scaevolam pro M. Coponio
dicentem audiret in ea causa de qua ante dixi,
quicquam politius aut elegantius aut omnino
melius aut exspectaret aut posse fieri putaret?
[195] cum is hoc probare vellet, M.'. Curium,
cum ita heres institutus esset, 'si pupillus ante
mortuus esset quam in suam tutelam venisset',
pupillo non nato heredem esse non posse: quid
ille non dixit de testamentorum iure, de
antiquis formulis? quem ad modum scribi
oportuisset, si etiam filio non nato heres
institueretur? [196] quam captiosum esse
populo quod scriptum esset neglegi et opinione
quaeri voluntates et interpretatione disertorum
scripta simplicium hominum pervertere? [197]
quam ille multa de auctoritate patris sui, qui
semper ius illud esse defenderat? quam omnino
multa de conservando iure civili? quae quidem
omnia cum perite et scienter, item breviter et
presse et satis ornate et pereleganter diceret, quis
esset in pop ulo, qui aut exspectaret aut fieri
posse quicquam melius putaret? {53} at vero,
ut contra Crassus ab adulescente delicato, qui
in litore ambulans scalmum repperisset ob
eamque rem aedificare navem concupivisset,
exorsus est, similiter Scaevolam ex uno scalmo
c aptionis centumvirale iudicium hereditatis
Któż zatem z ludu, po wysłuchaniu
mowy Kwintusa Scaevoli
reprezentującego Marka Koponiusza, w
tej sprawie, o której wspomniałem
wcześniej [Brut. 39.144 nn.],
oczekiwałby czegoś subtelniejszego albo
elegantszego, albo w ogóle lepszego, czy
też choćby sądził, ze coś takiego w
ogóle jest możliwe? 195. Scewola chciał,
aby uznanie zyskała teza, że Marek
Kuriusz – wyznaczony na spadkobiercę
pod takim warunkiem, że „syn – sierota
urodzony po śmierci ojca umarłby
przed osiągnięciem pełnoletniości” –
nie może zostać spadkobiercą w
sytuacji, gdy owo dziecko w ogóle się
jeszcze nie urodziło. Czego to nie
powiedział o prawie dotyczącym
testamentów, o dawnych prawniczych
formułach? A w jakiż to sposób
powinno się sporządzić testament skoro
nawet ustanawia się spadkobiercę dla
nienarodzonego syna? 196. Jak
niebezpieczne okazuje się dla obywateli,
że lekceważy się spisany dokument; że o
tym, jaka była czyjaś wola, wyrokuje się
na podstawie przypuszczeń; że pisma
zwykłych, prostych ludzi może obalić
12
effecisse: hoc in illo initio consecutus, multis
eiusdem generis sententiis delectavit animosque
omnium qui aderant in hilaritatem a severitate
traduxit; quod est unum ex tribus quae dixi
ab oratore effici debere. deinde hoc voluisse eum
qui testamentum fecisset, hoc sensisse, quoquo
modo filius non esset qui in suam tutelam
veniret, sive non natus sive ante mortuus,
Curius heres ut esset; ita scribere plerosque et id
valere et valuisse semper. haec et multa eius
modi dicens fidem faciebat; quod est ex tribus
oratoris officiis alterum. [198] deinde aequum
bonum, testamentorum sententias voluntatesque
tutatus est: quanta esset in verbis captio cum in
ceteris rebus tum in testamentis, si neglegerentur
voluntates; quantam sibi potentiam Scaevola
adsumeret, si nemo auderet testamentum facere
postea nisi de illius sententia. haec cum graviter
tum ab exemplis copiose, tum varie, tum etiam
ridicule et facete explicans eam admirationem
adsensionemque commovit, dixisse ut contra
nemo videreur. hoc erat oratoris officium
partitione tertium, genere maxumum. ...
interpretacja umiejących dobrze
przemawiać [prawników]? 197. Ileż to
nie powiedział o prawniczym
autorytecie ojca swojego, który zawsze
bronił takiego pojmowania prawa? Jak
wiele w ogóle o przestrzeganiu prawa
obywatelskiego? Gdy tak fachowo i
mądrze, a zarazem krótko i zwięźle,
przy tym dość ozdobnie i wytwornie
wypowiedział się na temat wszystkich
tych rzeczy, czy ktoś z ludu oczekiwałby
w ogóle czegoś lepszego, czy też choćby
sądził, że coś lepszego w ogóle jest
możliwe? {53} A wtedy Krassus zaczął
swoją odpowiedź od anegdoty o
kapryśnym chłopcu, który znalazłszy
dulkę podczas spaceru nad brzegiem
morza, zapragnął dobudować do niej
statek. Podobnie Scewola na podstawie
testamentowej niejasności wielkości
dulki doprowadził do toczącego się
przed kolegium centumwirów procesu o
spadek. Po takim początku bawił dalej
wszystkich obecnych licznymi tego
rodzaju sentencjami i poważny nastrój
przemienił w wesoły; a jest to, jak
powiedziałem, jedno z trzech zadań,
które powinien spełniać mówca.
Następnie, że taka była wola autora
testamentu, tak to rozumiał: jeśli z
jakiegoś powodu nie byłoby syna, który
osiągnąłby pełnoletniość, bo albo by się
w ogóle nie narodził, albo wcześniej
zmarł, spadkobiercą ma być Kuriusz; że
wielu tak pisze testamenty i że mają one
i zawsze miały swoją moc. Przytaczając
takie i jeszcze wiele innych podobnych
argumentów, wzbudził zaufanie
słuchaczy; 198. a to jest drugi z owych
trzech obowiązków mówcy. Następnie
bronił równości i sprawiedliwości,
zapisów testamentowych i wyrażanej w
13
nich woli: jak bardzo dwuznaczne mogą
wydać się słowa, a dotyczy to zarówno
testamentów, jak i pozostałych
dokumentów, gdy lekceważy się intencję
piszącego; jak ogromną władze
uzurpowałby sobie Scewola, gdyby od
czasu tej sprawy nikt nie odważył się
sporządzić testamentu niegodnie z jego
[Scewoli] wykładnią. Przedstawiając te
argumenty, z jednej strony z pełną
powagą, a z drugiej zilustrowane
wieloma przykładami, i różnorodne,
także zabawnie i dowcipnie je
wyjaśniając, wzbudził taki podziw i
uznanie, że wydawało się, że nikt nie
byłby w stanie powiedzieć czegoś
przeciw. I to był ten trzeci, największy
spośród obowiązków oczekiwanych od
mówcy. …
D. 28.5.9.13, Ulpianus 5 ad Sab.: Si duo
sint heredes instituti, unus ex parte tertia fundi
Corneliani, alter ex besse eiusdem fundi,
Celsus expeditissimam Sabini sententiam
sequitur, ut detracta fundi mentione quasi sine
partibus heredes scripti hereditate potirentur, si
modo voluntas patris familias manifestissime
non refragatur.
Jeśli ustanowionych zostało 2
spadkobierców, jeden do trzeciej części
gruntu Korneliańskiego, a drugi do
dwóch/trzecich tego samego gruntu,
Celsus przyjął niezwykle słuszną opinię
Sabinusa, że pozostawiając ową
wzmiankę dotyczącą gruntu jako bez
znaczenia, spadkobiercy, którzy zostali
wskazani w testamencie są uprawnieni
do majątku tak, jak gdyby udziały nie
zostały wskazane; oczywiście, jeśli jest
absolutnie oczywiste, że wola ojca –
testatora będzie przestrzegana.
D. 34.4.6.2, Paulus, 5 ad l. Iul. et Pap.:
Item si pro fundo decem legentur, quidam
putant non esse ademptum prius legatum: sed
verius est ademptum esse: novissima enim
voluntas servatur.
Podobnie jak w przypadku, gdy zamiast
gruntu 10 [aureusów] zostało zapisane,
niektórzy [juryści] uznali, że nie został
odwołany pierwszy zapis; ale jest
bardziej prawdziwe [słuszne] przyjąć, że
został: bowiem to najnowsza wola
powinna być brana pod uwagę jako
wiążąca.
14
 art. 948 k.c.:
§ 1. Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze
urzeczywistnienie woli spadkodawcy.
§ 2. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką
wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im
rozsądną treść.
 OSN 16.12.1997
V. Spadkobierca
1. Heredis institutio caput et fundamentum totius testamenti est Gai
2.229 – Za początek i fundament całego testamentu uważa się
ustanowienie spadkobiercy
Gai 2.229: Ante heredis institutionem
Przed ustanowieniem spadkobiercy
inutiliter legatur, scilicet quia testamenta uim
dokonywanie zapisów testamentowych
ex institutione heredis accipiunt, et ob id uelut jest bezskuteczne, dlatego że testamenty
caput et fundamentum intellegitur totius
nabywają moc z ustanowienia
testamenti heredis institutio.
spadkobiercy, co jest uważane za
początek i podstawę całego testamentu.
I. 2.14.4: Et unum hominem et plures in
infinitum, quot quis velit, heredes facere licet.
Wolno jest uczynić spadkobiercą i
jednego człowieka, i wielu, ilu kto
zechce.
Gai 2.123-124: Item qui filium in potestate
habet, curare debet, ut eum uel heredem
instituat uel nominatim exheredet; alioquin si
eum silentio praeterierit, inutiliter testabitur.
124. Ceteras uero liberorum personas si
praeterierit testator, ualet testamentum: sed
praeteritae istae personae scriptis heredibus in
partem adcrescunt, si sui heredes sint, in
uirilem, si extranei, in dimidiam.
Ten, kto ma syna po władzą ojcowską,
powinien zatroszczyć się o to, aby albo
uczynić go spadkobiercą, albo
wydziedziczyć imiennie; w przeciwnym
razie, jeśliby pominął go [w testamencie]
milczeniem, testament będzie nieważny.
124. Jeśliby zaś testator pominął
milczeniem inne osoby zstępnych,
testament jest ważny, lecz owe
pominięte osoby otrzymują część
spadku kosztem spadkobierców
wymienionych w testamencie: jeśliby to
byli spadkobiercy domowi – część
określoną wg liczby osób; jeśli inni –
połowę.
D. 5.2.3, Marcellus, 3 dig.: Inofficiosum
testamentum dicere hoc est allegare, quare
Aby uznać testament za inofficiosum,
należy uzasadnić, dlaczego ktoś nie
15
exheredari vel praeteriri non debuerit: quod
plerumque accidit, cum falso parentes
instimulati liberos suos vel exheredant vel
praetereunt.
powinien być wydziedziczony lub
pominięty; co zdarza się często, kiedy
rodzice wydziedziczają lub pomijają
swoje dzieci, mylnie je obwiniając.
 por. art. 941 k.c.: Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie
przez testament.
 por. art. 959-961 k.c.
art. 959. Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka
osób.
art. 960. Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku
kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w
częściach równych.
art. 961. Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie
poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę
tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę
powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało
dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za
powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi
wartości przeznaczonych im przedmiotów
 por. art. 991 i n. k.c.: Zachowek
art. 991. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby
powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do
pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału
spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś
wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci
uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku,
bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o
zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego
uzupełnienia.
art. 992. Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania
zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców,
którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli
się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
16
art. 993. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast
dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione
przez spadkodawcę.
art. 994. § 1. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych
darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed
więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób
nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
§ 2. Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku
darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie
dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta
dni przed urodzeniem się zstępnego.
§ 3. Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku
darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa
art. 995. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej
dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
art. 996. Darowiznę uczynioną przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku
zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy
zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę
uczynioną przez spadkodawcę wstępnemu uprawnionego.
art. 997. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na
należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz
wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę
przyjętą w danym środowisku.
art. 998. § 1. Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia,
ponosi on odpowiedzialność za zapisy i polecenia tylko do wysokości nadwyżki
przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia
należnego uprawnionemu zachowku.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy zapis na rzecz
uprawnionego do zachowku został obciążony dalszym zapisem lub poleceniem
albo uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
art. 999. Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony
do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki
przekraczającej jego własny zachowek.
art. 1000. § 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego
mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy
17
darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia
zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko
w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
§ 2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on
odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do
wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
§ 3. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do
uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.
art. 1001. Spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi
odpowiedzialność stosownie do przepisów artykułu poprzedzającego tylko wtedy,
gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby,
która została obdarowana później.
art. 1002. Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby
uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób
uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.
art. 1003. Spadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku
mogą żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń.
art. 1004. § 1. Zmniejszenie zapisów i poleceń następuje w stosunku do ich
wartości, chyba że z treści testamentu wynika odmienna wola spadkodawcy.
§ 2. W razie zmniejszenia zapisu obciążonego dalszym zapisem lub poleceniem,
dalszy zapis lub polecenie podlega stosunkowemu zmniejszeniu.
art. 1005. § 1. Jeżeli spadkobierca obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu
zachowku sam jest uprawniony do zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów
i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu jego własny zachowek.
§ 2. Jeżeli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, zapis uczyniony na jego
rzecz podlega zmniejszeniu tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego
własny zachowek.
art. 1006. Jeżeli zmniejszeniu podlega zapis, którego przedmiot nie da się podzielić
bez istotnej zmiany lub bez znacznego zmniejszenia wartości, zapisobierca może
żądać całkowitego wykonania zapisu, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną.
art. 1007. § 1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia
spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń przedawniają się z upływem lat
trzech od ogłoszenia testamentu.
18
§ 2. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu
otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat trzech od
otwarcia spadku.
art. 1008. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i
rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami
współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób
umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy
czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
art. 1009. Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać
z treści testamentu.
art. 1010. § 1. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku,
jeżeli mu przebaczył.
§ 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności
prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
art. 1011. Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku,
chociażby przeżył on spadkodawcę.
2. Semel heres semper heres D. 28.5.89 – kto zostaje spadkobiercą,
pozostaje nim na zawsze
D. 28.5.89, Gaius l. sing. de Cas.: Ei qui
W przypadku, gdy ten, który był
solvendo non est aliquo casu evenit, ut et servus niewypłacalny, miał dodatkowego
cum libertate heres exsistat et praeterea alius
spadkobiercę, obok niewolnika, który
heres adiciatur: veluti si servo cum libertate
został ustanowiony spadkobiercą wraz z
herede instituto ita adiectum sit: ‘si mihi
obietnicą wolności, przykładowo, kiedy
Stichus heres erit, tunc Titius quoque heres
testator powołując niewolnika jako
esto’: nam Titius, antequam Stichus ex
swego spadkobiercę i jednocześnie do
testamento heres exstiterit, heres esse non potest, wyzwalając, dodał: „Jeśli Stichus będzie
cum autem semel heres exstiterit servus, non
moim spadkobiercą, niech moim
potest adiectus efficere, ut qui semel heres
spadkobierca także będzie Titus”; Titus
exstitit desinat heres esse.
nie może być spadkobiercą zanim
Stichus nim nie zostanie zgodnie z wolą
testatora, i jeśli niewolnik raz zostanie
spadkobiercą, ten, który został dodany
nie może dzielić majątku, bowiem kiedy
19
raz niewolnik zostanie spadkobiercą,
drugi nie może nim być.
 art. 962 k.c.: Zastrzeżenie warunku lub terminu, uczynione przy powołaniu
spadkobiercy testamentowego, uważane jest za nie istniejące. Jeżeli jednak z
treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia
spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne.
Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się
warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.
3. Indigno aufertur hereditas – niegodnemu odbiera się spadek
 art. 928-930 k.c.
art. 928. § 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania
testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych
czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił
jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę
podrobionego lub przerobionego.
§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie
dożył otwarcia spadku.
art. 929. Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym
interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym
dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat
trzech od otwarcia spadku.
art. 930.
§ 1. Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu
przebaczył. § 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do
czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym
rozeznaniem
 OSN 10.12 1999
 OSN 26.06.1968
4. Substitutus substituto est substitutus instituto ex D. 28.6.41 pr. –
substytut substytuta jest substytutem spadkobiercy
D. 28.6.41 pr., Papinianus 6 resp.:
Spadkobierca został podstawiony
Coheredi substitutus priusquam hereditatem
swojemu współspadkobiercy, ale ów
20
adiret aut condicio substitutionis existeret, vita
decessit. ad substitutum eius, sive ante
substitutionem sive postea substitutus sit,
utraque portio pertinebit nec intererit, prior
substitutus post institutum an ante decedat.
zmarł zanim objął majątek, albo zanim
spełnił się warunek, od którego zależała
substytucja; oba udziały w majątku
spadkowym będą należały do tego,
który został podstawiony, zarówno
przed nastąpieniem substytucji, jak i po
niej; nie ma bowiem żadnej różnicy, czy
substytut zmarł przed czy po
ustanowionym spadkobiercy.
Gai 2.175: Et licet nobis uel unum in unius
A wolno nam podstawić bądź jednego,
locum substituere pluresue, et contra in plurium bądź wielu spadkobierców w miejsce
locum uel unum uel plures substituere.
jednego i na odwrót, w miejsce wielu –
podstawić jednego bądź wielu.
 art. 963 k.c.: Można powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek,
gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy
nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie).
5. Heredis heres, et deinceps, heredis appellatione continetur D. 50.16.65
– Spadkobierca spadkobiercy i dalsi uważani są za spadkobierców
D. 50.16.65, Ulpianus, 72 ad ed.: ‘heredis’
appellatio non solum ad proximum heredem,
sed et ad ulteriores refertur; nam et heredis
heres et deinceps heredis appellatione continetur.
Określenia „spadkobierca” używamy nie
tylko do najbliższego spadkobiercy, ale i
do kolejnych także; tak więc
spadkobierca spadkobiercy i kolejny
spadkobiercy objęci są tą nazwą.
 art. 931 k.c.
§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy
oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część
przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy,
który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten
stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
 art. 934 k.c.: Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło
otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu
przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według
zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
21
6. Legatum est delibatio hereditatis, qua testator ex eo, quod universum
heredis foret, alicui quid collatum velit D. 30.116 pr. – zapis jest
uszczupleniem spadku, przez które testator chce uczynić komuś
przysporzenie z tego, co przypada jako całość spadkobiercom.
7. Legatum est donatio testamento relicta D. 31.36 – zapis jest
pozostawioną przez testatora darowizną
Regulae Ulpiani 24.1: Legatum est, quod legis
modo, id est imperative, testamento relinquitur.
Nam ea, quae precativo modo relinquuntur,
fideicommissa vocantur.
Zapisem jest to, co pozostawiono w
testamencie tak stanowczo, jak w
ustawie; te bowiem, które pozostawiono
w formie prośby, nazywa się
fideikomisami.
I. 2.20.1: ... legatum itaque est donatio
quaedam a defuncto relicta.
Zapisem zaś jest jakaś darowizna
pozostawiona przez zmarłego.
D. 35.2.1 pr., Paulus, l. S. ad l. Falcid.:
Lex Falcidia lata est, quae primo capite
liberam legandi facultatem dedit usque ad
dodrantem ...
Wydana została lex Falcidia, która w
pierwszym rozdziale dała pełną
swobodę w dysponowaniu majątkiem w
testamencie aż do ¾ spadku…
 art. 968 § 1 k.c.: Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe
zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia
określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis
zwykły).
 art. 9811. § 1. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego
spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot
zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).
§ 2. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości,
2) zbywalne prawo majątkowe,
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
VI.
Skutki dziedziczenia
1. Aes alienum est onus universi patrimonii non certarum rerum – długi
obciążają cały majątek, a nie jedynie określone rzeczy
22
 art. 1030 k.c.: Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi
odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia
spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.
 art. 913 k.p.c.:
2. Qui totam hereditatem adquirere potest, is pro parte eam scindendo
adire non potest D. 29.2.1 – kto może przyjąć spadek w całości, nie
może przyjąć go w części
D. 29.2.10, Ulpianus 7 ad Sab.: Si ex asse
heres destinaverit partem habere hereditatis,
videtur in assem pro herede gessisse.
Jeśli jedyny spadkobierca postanowił
mieć część spadku, jest uważany za
spadkobiercę co do całości.
 art. 1014 k.c.
§ 1. Przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z
tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału
spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu.
§ 2. Spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu
przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu.
§ 3. Poza wypadkami przewidzianymi w paragrafach poprzedzających spadkobierca
nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić
3. Heres quandoque adeunto hereditatem iam tunc a morte successisse
defuncto intellegitur D. 29.2.54 – przyjmuje się, że spadkobierca
wstąpił w prawa zmarłego już z chwilą jego śmierci, niezależnie od
tego, kiedy objął spadek
 art. 922 § 1 k.c.: Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z
chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi
niniejszej.
 art. 924 k.c.: Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.
 art. 925 k.c.: Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.
4. Res hereditariae, antequam aliquis heres existat, nullius in bonis sunt
D. 1.8.1 pr. - Reczy należące do spadku, dopóki nie pojawi się
spadkobierca, nie należą do nikogo
D. 1.8.1 pr., Gaius, 2 inst.: … id vero,
… to, co podlega prawu ludzkiemu, w
quod humani iuris est, plerumque alicuius in
większości przypadków należy do
bonis est, potest autem et nullius in bonis esse: czyjegoś majątku, ale może także i nie
nam res hereditariae, antequam aliquis heres
należeć do nikogo; i tak, rzeczy należące
existat, nullius in bonis sunt…
do spadku, dopóki nie pojawi się
23
spadkobierca, nie należą do nikogo …
5. Portio portioni accrescit D. 7.1.33.1 – udział przyrasta do udziału
D. 7.1.33.1, Papinianus 17 quaest.: Usum
fructum in quibusdam casibus non partis
effectum optinere convenit: unde si fundi vel
fructus portio petatur et absolutione secuta
postea pars altera quae adcrevit vindicetur, in
lite quidem proprietatis iudicatae rei
exceptionem obstare, in fructus vero non obstare
scribit Iulianus, quoniam portio fundi velut
alluvio portioni, personae fructus adcresceret.
Zostało ustalone, że w określonych
okolicznościach użytkowanie
(ususfructus) nie może być uznawane za
część majątku; i, dlatego, kiedy
powództwo dotyczyło części gruntu lub
użytkowania i pozwany wygrał sprawę i
następnie skarga wydobywcza została
wniesiona w celu odzyskania innej
części, która została uzyskana na drodze
przyrostu, Julian stwierdził, że
roszczeniu skargi wydobywczej, na
podstawie pierwszej sprawy
zakończonej wyrokiem, może być
przeciwstawiony zarzut rzeczy
osądzonej (exceptio rei iudicatae); lecz
przeciwko skardze dotyczącej
użytkowania, zarzut nie może być
przyznany, bowiem część gruntu, który
został dodany, np. jako przymulisko
(alluvio), będzie należał do gruntu, z
którym się połączył, ale powiększenie
użytkowania będzie na korzyść osoby.
 art. 965 k.c.: Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców
testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą,
przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy,
przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do
przypadających im udziałów (przyrost).
 OSN 12.10.1973
6. Fiscus semper idoneus successor sit, et solvendo D. 23.5.2 – Skarb
Państwa jest zawsze zdolny do dziedziczenia i wypłacalny
D. 23.5.2, Ulpianus, 5 de adult.: Si maritus Jeśli mąż miałby powrócić do stanu
fuerit in servitutem redactus, an dominus
niewolniczego, czy jego właściciel
alienare hunc fundum non possit? quod puto
mógłby pozbyć jego ziemię? Myślę, że
esse verius. quare et si ad fiscum pervenerit,
słuszniej jest uznać, że nie może.
nihilo minus venditio fundi impeditur, quamvis Dlatego, jeśli majątek męża miałby być
fiscus semper idoneus successor sit et solvendo.
przejęty, i tak sprzedaż ziemi powinna
być wstrzymana; nawet jeśli fiscus jest to
24
spadkobierca zawsze zdolny [do
dziedziczenia] i wypłacalnym.
 art. 1023 k.c.
§ 1. Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy
ustawy.
§ 2. Skarb Państwa ani gmina nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a
spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza
Inskrypcje nagrobkowe
FIRA 3 § 83 g: Hic monumentum ustrinum
aplicari non licet.
Ten pomnik nie może służyć jako
miejsce palenia zwłok.
FIRA 3 § 83 h: … ne quis hic urinam faciat … niech nikt nie oddaje tu moczu…
…
FIRA 3 § 83 k: Quisquis hunc titulum sive
monumentum siive sepulchrum est deasciaverit
aut violaverit vendiderit (sestertium) CC milia
n (ummum) aerario populi Romani damnas
esto dare ...
Ktokolwiek odłupie, pogwałci albo
sprzeda tę tabliczkę [z inskrypcją],
pomnik lub grobowiec, zostanie skazany
na zapłacenie 200000 monet na rzecz
skarbu ludu rzymskiego …
CIL 6.7579: Sit tibi terra levis.
Niech ci ziemia lekką będzie.
CIL 11.6243: Viator, viator, quod tu es ego
fui, quod nunc sum tu eris.
Przechodniu, kim ty jesteś, ja byłem;
czym teraz jestem, ty będziesz.
CIL 2.1262: Tu qui stas et leges titulum
meum – lude, iocare, veni.
Ty, który stoisz i czytasz moje napisy
nagrobne – baw się, żartuj, przyjdź.
Prawo funeralne
Ldt 10.1: Hominem mortuum in urbe ne
sepelito neve urito.
Niech nikt w mieście nie grzebie ani nie
pali zmarłego.
Gai 2.2-6,9: Summa itaque rerum diuisio in
duos articulos diducitur: nam aliae sunt diuini
iuris, aliae humani. 3. Diuini iuris sunt ueluti
2. Podstawowy jest podział rzeczy na
dwie kategorie: jedne podlegają prawu
boskiemu, a drugie prawu ludzkiemu. 3.
25
res sacrae et religiosae. 4. Sacrae sunt, quae
diis superis consecratae sunt; religiosae, quae
diis Manibus relictae sunt. 5. Sed sacrum
quidem hoc solum existimatur, quod ex
auctoritate populi Romani consecratum est,
ueluti lege de ea re lata aut senatus consulto
facto. 6. Religiosum uero nostra uoluntate
facimus mortuum inferentes in locum nostrum,
si modo eius mortui funus ad nos pertineat. ...
9. Quod autem diuini iuris est, id nullius in
bonis est ....
Prawu boskiemu podlegają np. rzeczy
święte i uświęcone. 4. Reczami świętymi
są te, które zostały poświęcone bogom
wyższym [niebiańskim]; rzeczami
uświęconymi są te, które zostały
poświęcone bogom podziemnym
[opiekującym się kultem zmarłych]. 5.
Uważa się, że za rzecz świętą może być
uznane jedynie to, co zostało
poświęcone [bogom] z upoważnienia
ludu rzymskiego, np. przez uchwalenie
ustawy lub wydanie uchwały senatu w
tej sprawie. 6. Recz staje się uświęcona
na skutek naszej woli, gdy chowamy
zmarłego w naszym miejscu, jeśli jego
pogrzebanie należy do nas (…). 9. To
zaś , co podlega prawu boskiemu, nie
przynależy do niczyjego majątku, to
natomiast, co podlega prawu ludzkiemu,
znajduje się zwykle w czyimś majątku
(…).
D. 1.8.6.4-5, Marcianus, 3 inst.:
Religiosum autem locum unusquisque sua
voluntate facit, dum mortuum infert in locum
suum. in commune autem sepulchrum etiam
invitis ceteris licet inferre. sed et in alienum
locum concedente domino licet inferre: et licet
postea ratum habuerit quam illatus est
mortuus, religiosus locus fit. 5. Cenotaphium
quoque magis placet locum esse religiosum, sicut
testis in ea re est Vergilius.
Miejsce zaś uświęca każdy na skutek
swej woli, kiedy grzebie zmarłego w
miejscu, które do niego należy; we
wspólnym grobowcu wolno pochować
zmarłego także wbrew woli pozostałych
współwłaścicieli; również i w miejscu
należącym do kogoś innego, za zgodą
jego właściciela, wolno pochować
zmarłego; i chociaż właściciel wyraziłby
zgodę na to [pochówek] dopiero po
pochówku, miejsce staje się otoczone
czcią religijną. 5. Należy uznać, że pusty
grobowiec także jest miejscem
otoczonym czcią religijną, jak przekazał
Wergiliusz.
Vergilius, Aeneis 3.303: libabat cineri
Andromache Manisque uocabat Hectoreum ad
tumulum, uiridi quem caespite inanem et
geminas, causam lacrimis, sacrauerat aras ...
… dobroczynną ucztę i żałobne dary
przyniosła prochom Andromacha,
Many przywołująca na grób Hektorowy,
na pusty kopiec okryty murawą, który
26
podwójnym ołtarzem uczciła, aby tam
płakać…
[tłum. Z. Kubiak]
D. 11.8.1.7, Ulpianus, 68 ad ed.: Facere
Nikomu nie można zakazać budowy
sepulchrum sive monumentum in loco, in quo ei grobowca lub wznoszenia pomnika w
ius est, nemo prohibetur.
miejscu, do którego ma prawo.
D. 11.7.2.5-6, Ulpianus, 25 ad ed.:
Sepulchrum est, ubi corpus ossave hominis
condita sunt. Celsus autem ait: non totus qui
sepulturae destinatus est, locus religiosus fit, sed
quatenus corpus humatum est. 6.
Monumentum est, quod memoriae servandae
gratia existat.
5. Grobowcem jest to miejsce, gdzie
pochowano ciało lub kości człowieka;
według Celsusa nie cały grunt
przeznaczony na pochówek jest
miejscem uświęconym, lecz jedynie taka
jego część, gdzie pochowane zostały
zwłoki ludzkie; 6. pomnikiem jest zaś
to, co istnieje dla zachowania pamięci.
D. 11.7.42, Florentius, 7 inst.:
Monumentum generaliter res est memoriae
causa in posterum prodita: in qua si corpus vel
reliquiae inferantur, fiet sepulchrum, si vero
nihil eorum inferatur, erit monumentum
memoriae causa factum, quod graeci
kenot£fion appellant.
Pomnikiem jest przedmiot wzniesiony
dla potomności: jest on grobowcem,
jeśli zostały w nim pochowane zwłoki
lub szczątki; jeżeli zaś nic nie zostało
pochowane, będzie to pomnik
pamiątkowy, przez Greków zwany
„kenotafion”.
D. 11.7.6.1, Ulpianus, 25 ad ed.: Si adhuc
monumentum purum est, poterit quis hoc et
vendere et donare. si cenotaphium fit, posse hoc
venire dicendum est: nec enim esse hoc
religiosum divi fratres rescripserunt.
Dopóki pomnik jest czysty [bowiem nie
pochowano w nim zwłok], może być
sprzedany i darowany; przyjmuje się, że
sprzedać można także pomnik
pamiątkowy, zwany z grecka
„kenotafion”, gdyż na podstawie
reskryptu boskich braci [Marka
Aureliusza i Luciusza Verusa], taki
pomnik nie jest traktowany jako rzecz
uświęcona.
D. 11.8.1.5, Ulpianus, 68 ad ed.: Praetor
ait: ‘quo illi ius est invito te mortuum inferre,
quominus illi in eo loco sepulchrum sine dolo
malo aedificare liceat, vim fieri veto’.
Pretor mówi: „Kto ma prawo bez twojej
zgody grzebać zmarłych, tym bardziej
wolno mu w tym miejscu, bez złego
zamiaru, wybudować grobowiec; w
związku z tym zabraniam stosowania
siły.”
27
D. 43.7.2, Iulianus, 48 dig.: Nemini licet in
via publica monumentum exstruere.
Nikomu nie wolno rozbierać pomnika
postawionego na drodze publicznej.
D. 11.8.1.10, Ulpianus, 68 ad ed.: Is qui id Kto tak postępuje, że niszczy
agit, ut labatur sepulchrum, hoc interdicto
grobowiec, podlega temu interdyktowi
tenetur.
[interdictum de mortuo inferendo et sepulchro
aedificando].
D. 43.24.22.4, Venuleius, 2 interd.: Si quis
proiectum aut stillicidium in sepulchrum
immiserit, etiamsi ipsum monumentum non
tangeret, recte cum eo agi, quod in sepulchro vi
aut clam factum sit, quia sepulchri sit non
solum is locus, qui recipiat humationem, sed
omne etiam supra id caelum: eoque nomine
etiam sepulchri violati agi posse.
Gdyby ktoś wybudował balkon lub
okap nad grobowcem, mogę przeciwko
niemu wystąpić, choćby nawet nie
dotknął samego pomnika, bowiem siłą i
potajemnie naruszył grób; ponieważ
grobowcem jest nie tylko to miejsce,
gdzie nastąpiło pogrzebanie ciała, lecz
także to wszystko, co znajduje się nad
nim, aż do nieba; z tego powodu
możliwe jest wniesienie skargi o
znieważenie grobu [sepulchri violatio].
D. 11.7.2.2, Ulpianus, 25 ad ed.: Praetor
ait: ‘sive homo mortuus ossave hominis mortui
in locum purum alterius aut in id sepulchrum,
in quo ius non fuerit, illata esse dicentur. qui
hoc fecit, in factum actione tenetur et poena
pecuniaria subicietur’.
Mówi pretor: „Jeżeli człowiek zmarły
lub jego kości zostały pochowane w
miejscu niepoświęconym, należącym do
innej osoby lub w grobowcu, do
którego zmarły nie miał uprawnienia,
przeciwko temu udzielona zostanie
skarga in factum i będzie podlegał karze
pieniężnej.”
D. 47.12.3 pr., Ulpianus, 25 ad ed. praet.:
Praetor ait: ‘cuius dolo malo sepulchrum
violatum esse dicetur, in eum in factum
iudicium dabo, ut ei, ad quem pertineat, quanti
ob eam rem aequum videbitur, condemnetur. si
nemo erit, ad quem pertineat, sive agere nolet:
quicumque agere volet, ei centum aureorum
actionem dabo. si plures agere volent, cuius
iustissima causa esse videbitur, ei agendi
potestatem faciam. si quis in sepulchro dolo
malo habitaverit aedificiumve aliud, quamque
sepulchri causa factum sit, habuerit: in eum, si
Mówi pretor: „Kto umyślnie znieważył
grobowiec, przeciwko temu udzielę
skargi na mocy przysługującej mi
władzy, aby zasądzono od niego taką
kwotę, jaka wyda mi się słuszna, na
rzecz osoby, której przysługuje prawo
do grobu; jeśli nie byłoby takiej osoby
albo nie chciałaby wszcząć procesu,
przyznam skargę temu, kto zechce
prowadzić proces, o zapłatę 100
aureusów; gdyby chciało pozwać więcej
osób, udzielę skargi temu, czyja sprawa
28
quis eo nomine agere volet, ducentorum
aureorum iudicium dabo’.
wydaje się najbardziej słuszna; jeżeli
ktoś podstępnie zajął grobowiec lub
postawił na nim budowlę o
przeznaczeniu innym niż grobowiec,
udzielę przeciwko niemu skargi o
zapłatę 200 aureusów, każdemu, kto
wystąpiłby o jej udzielenie.
Pauli Sententiae 1.21.5-6: Qui sepulchrum
violaverint aut de sepulchro aliquid sustulerint,
pro personarum qualitate aut in metallum
dantur aut in insulam deportantur. 6. Qui
sepulchrum alienum effregerit vel aperuerit
eoque mortuum suum alienumve intulerit,
sepulchrum violasse videtur.
5.Kto znieważyłby grób lub coś na nim
postawił, w zależności [od jego stanu
społecznego] zostanie skazany na pracę
w kopalni lub deportowany na wyspę. 6.
Kto rozbiłby lub otworzył cudzy grób
albo złożył w nim swojego lub obcego
zmarłego, uważa się, że znieważył grób.
Pauli Sententiae 1.21.8: Qui monumento
inscriptos titulos eraserit vel statuam everterit
vel quid ex eodem traxerit, lapidem
columnamve sustulerit, sepulchrum violasse
videtur.
Kto usunąłby pomnik z napisami lub
przewrócił statuę, albo coś sobie z nich
przywłaszczył, zabrał kamień lub
kolumnę, uważa się, że znieważył grób.
C. 3.44.4 pr., Imperator Alexander
Severus: Si sepulchrum monumenti
appellatione significas, scire debes iure dominii
id nullum vindicare posse, sed et, si familiare
fuit, ius eius ad omnes heredes pertinere nec
divisione ad unum heredem redigi potuisse.
[223 n.e.]
Aleksander Sewer: Jeżeli grobowiec
określisz mianem pomnika, powinieneś
wiedzieć, że nikt – powołując się na
prawo własności – nie może domagać
się jego zwrotu; jeśli zaś grobowiec
należał do rodziny, prawo do niego
przysługuje wszystkim spadkobiercom i
nie może przypaść jednemu z nich na
skutek działu spadku.
C. 8.16/17.3, Imperator Antoninus: Si
monumento corpus filiae tuae intulisti,
religiosum id fecisti: quo facto obligari a
quoquam prohibente iuris religione non posse in
dubium non venit. [215 n.e.]
Karakalla: Jeżeli w [pustym] grobowcu
pochowałeś zwłoki swej córki, miejsce
to uświęciłeś; nie ulega wątpliwości, że
ze względu na jego uświęcenie z mocy
prawa nie może ono być przedmiotem
zobowiązania.
Edykt Teodoryka 110: Qui sepulchrum
destruxerit, occidatur.
Kto zniszczy grób, niech będzie zabity.
29
Zwroty i powiedzenia
 acquisitio hereditatis
 aditio hereditatis
 animus defuncti / animus testatoris
 beneficium deliberandi
 beneficium inventarii
 benigna interpretatio
 bona avita
 bona caduca
 bona vacantia
 coheres
 collatio bonorum
 contra tabulas
 cum omni formalitate
 cum viribus hereditatis
 de nomine
 delatio hereditatis
 dies cedens
 dies veniens
 durante vita
 ex aequo
 ex capite
 ex testamento
 exheredatio
 expressis verbis
 favor testamenti
 heredis institutio
 hereditas
30

































-
hereditas damnosa
hereditas iacens
heres
institutus
legitimus
substitutus
ab intestato
hic situs est / hic est depositus
in articulo mortis
in bello
in casum necessitatis
in dubiis clementia
in dubiis mitius
in forma speciali
incapacitas
indignitas
iure caduco
ius adcrescendi
ius repraesentationis
ius successionis
legatum
mortis causa
nuda voluntas
pars legitima (portio legitima)
pars pro toto
per capita
per testamentum
postumus
pro parte
rata portio
res incorporalis
secundum ordinem
separatio bonorum
sine prole
substitutio heredis
substitutio vulgaris
successio
successio ab intestato
31








successio contra tabulas
successio graduum
successio ordinum
successio ordinum et graduum
successio secundum tabulas
successio singularis
successio universalis
tempus deliberandi / tempus ad deliberandum
tempus lugendi
testamentum
apud acta
holographum
testimonium mortis
transmissio
tutor testamentarius
verbatim et litteratim
voluntas testatoris
32

1. Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, quod

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wyrazy, wyrażenia, sentencje łacińskie

wyk³ad X ³tp

Uroczystość konsekracji kościoła lub jej rocznica

wyklad I ³tp

WIGILIA BOŻEGO NARODZENIA