I N F O R M A T O R

KOMENDA GŁÓWNA POLICJI
BIURO SŁUŻBY PREWENCYJNEJ
Wersja niepublikowana
INFORMATOR
O MNIEJSZOŚCIACH NARODOWYCH
I ETNICZNYCH W POLSCE
Warszawa, 2004 r.
SPIS TREŚCI
Spis treści
1
Wstęp
2
I.
Białorusini
3
II.
Czesi
4
III.
Karaimi
4
IV.
Litwini
5
V.
Łemkowie
6
VI.
Niemcy
7
VII.
Ormianie
8
VIII.
Romowie
10
IX .
Rosjanie
13
X.
Słowacy
13
XI.
Tatarzy
14
XII.
Ukraińcy
14
XIII.
Żydzi
16
XIV.
Ochrona prawna mniejszości
narodowych i etnicznych
1. Podstawowe prawa
2. Wydział ds. Mniejszości Narodowych
Departamentu Administracji Publicznej
MSWiA
3. Międzyresortowy Zespół ds. Mniejszości
Narodowych
XV
Przedsięwzięcia podejmowane przez Policję
w zakresie zwalczania przemocy na tle rasowym
i ksenofobicznym
Zał.
Mapa - Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce
17
18
20
21
22
1
WSTĘP
Polska jest krajem o wielowiekowej tradycji tolerancji etnicznej. W czasach, gdy
w Europie śmierć na stosie groziła osobom innego wyznania, bądź których narodowość
uznano za niepożądaną, Polska zasłużyła na dumne miano „państwa bez stosów”. Narody
tradycyjnie przepędzane z innych krajów europejskich – Żydzi, Romowie, Ormianie, Karaimi
– w Polsce znajdowali gościnę. Kraj nasz w Europie uznawany był za wyjątkowy, budził
podziw swoja tolerancją i umiejętnością współżycia różnych grup etnicznych. Każdy naród
miał swoje prawa , a pochodzenie etniczne nie odgrywało roli.
Na skutek zmian, jakie dokonały się w wyniku drugiej wojny światowej, Polska
z kraju o różnorodnej strukturze narodowej stała się państwem niemal jednolitym etnicznie.
Władze komunistyczne lansowały model państwa, w którym trudno było o miejsce dla
mniejszości narodowych. Dopiero po 1989 roku pojawiła się możliwość przywrócenia
mniejszościom narodowym należnych im praw. Przypomniano, że obywatelami polskimi są
także: Niemcy, Ukraińcy, Białorusini, Romowie, Litwini, Słowacy, Żydzi, a kilka tysięcy
osób przyznaje się jeszcze do innych mniejszości narodowych i etnicznych.
Narodowość była przedmiotem badania w naszym kraju w okresie przedwojennym
w spisach ludności z lat 1921 oraz 1931, przy czym w tym ostatnim – narodowość była
ustalana pośrednio na podstawie wyznania oraz języka ojczystego. W latach powojennych po
raz pierwszy zagadnienia narodowościowe włączono do spisu ludności w 2002 roku. Z uwagi
na duży stopień trudności badań narodowości, uzyskane wyniki wymagają bardzo ostrożnej
interpretacji - bezwzględnie, w powiązaniu z zastosowaną w spisie definicją pojęcia
narodowości, przez którą rozumie się... „deklarowaną /opartą na subiektywnym odczuciu/
cechę indywidualną każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny /uczuciowy/,
kulturowy lub genealogiczny /ze względu na pochodzenie rodziców/ z określonym narodem”.
Pomimo przyjętej definicji narodowości, niektóre uzyskane w badaniu spisowym
odpowiedzi, dotyczące przynależności narodowościowej, wychodzą poza zakres dość szeroko
rozumianego pojęcia narodowości i obejmują grupy etniczne.
Uzyskane w spisie wyniki wskazują na dużą różnorodność społeczności
narodowościowych, etnicznych czy nawet etniczno-regionalnych. Należą do nich:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Białorusini
Czesi
Karaimi
Litwini
Łemkowie
Niemcy
Ormianie
Romowie
Rosjanie
Słowacy
Tatarzy
Ukraińcy
Żydzi
-
47.640 osób,
386
43
5.639
5.850
147.094
262
12.731
3.244
1.710
447
27.172
1.055
2
I. BIAŁORUSINI
Liczebność i rozmieszczenie
Jest to mniejszość narodowa, licząca 47.640 osób, w większości tradycyjnie
zamieszkujących na terenie woj. podlaskiego. Należy zaznaczyć, że w województwie
podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych,
dysponując większością w radach niektórych powiatów i gmin. Mniejszość białoruską
reprezentują w Sejmie RP posłowie: Eugeniusz Czykwin i Aleksander Czuż, natomiast
w Senacie RP - Sergiusz Plewa /wszyscy trzej z SLD-UP/.
Według danych GUS swojego języka ojczystego uczy się w 39 szkołach publicznych
ok.3,8 tys. dzieci i młodzieży należących do mniejszości białoruskiej. Od kilku lat obserwuje
się nieznaczną tendencję spadkową liczebności Białorusinów, spowodowaną głównie
przyczynami demograficznymi. Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości
białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Największe imprezy kulturalne:
* Festiwal Białoruskiej Muzyki Młodzieżowej "Basowiszcza";
* Festiwal "Piosenka Białoruska" w Białymstoku;
* Jesień Białoruskiej Poezji Śpiewanej w Warszawie;
* Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku;
* Święto "Kupalle" w Białowieży.
Najważniejsze tytuły prasowe:
* "Niwa" - tygodnik;
* "Czasopis" - miesięcznik;
* "Przegląd Prawosławny" - miesięcznik;
* "Białoruskie Zeszyty Historyczne" - półrocznik;
Główne organizacje:
* Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne;
* Związek Białoruski w RP;
* Związek Młodzieży Białoruskiej;
* Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża";
* Białoruskie Towarzystwo Historyczne;
* Bractwo Prawosławne św. Cyryla i Metodego;
* Młodzieżowe Bractwo Prawosławne.
3
II. CZESI
Liczebność i rozmieszczenie
Społeczność tej mniejszości narodowej, licząca 386 osób, zamieszkuje rejon Kotliny
Kłodzkiej, Lubelszczyznę i Zelów k/Piotrkowa Trybunalskiego.
Przodkowie obecnej mniejszości czeskiej przybyli do Polski między XVI a XVIII w. Byli to
głównie ewangelicy, którzy uciekali z Czech w wyniku prześladowań na tle religijnym.
Czesi zamieszkujący dziś w Polsce również w większości są wyznawcami tej religii.
Główna organizacja:
* Towarzystwo Słowaków w Polsce /w jego strukturach działają
przedstawiciele mniejszości czeskiej/.
III. KARAIMI
Liczebność i rozmieszczenie
Mniejszość etniczna pochodzenia tureckiego, licząca 43 osoby. Mieszkają
w rozproszeniu, w dużych miastach całego kraju. Pierwsze grupy Karaimów przybyły
z Krymu w XIII wieku i osiedliły się na ziemiach księstwa halicko-wołyńskiego /Luck,
Halicz, Lwów/. Karaimi zatracili znajomość języka, wyróżnia ich natomiast religia
karaimska, wywodząca się z judaizmu.
Główna organizacja:
•
Karaimski Związek Religijny.
4
IV. LITWINI
Liczebność i rozmieszczenie
Społeczność tej grupy etnicznej liczy 5.639 osób. Największe skupisko osób
należących do mniejszości litewskiej znajduje się na terenie gmin:
Puńsk, Szypliszki, Krasnopol i Sejny /woj. podlaskie/.
W gminie Puńsk, Litwini stanowiący tam ponad 80% ludności, zyskali znaczny
udział we władzach samorządowych. Mają także swoich przedstawicieli we władzach
powiatu sejneńskiego. Według danych GUS nauczanie języka ojczystego jest zorganizowane
na wszystkich poziomach nauczania w ok. 20 placówkach. Do szkół tych uczęszcza łącznie
około 750 dzieci i młodzieży litewskiej. W zdecydowanej większości polscy Litwini należą
do Kościoła rzymskokatolickiego.
Najważniejsze imprezy kulturalne:
* Jarmark Folklorystyczny "Żolines" w Puńsku;
* Zlot Litwinów w Pszczelniku,
* Coroczny Festiwal Teatrów Stodolanych w Puńsku,
* Saskridis - zlot litewskich zespołów nad jeziorem Gałduś,
* Noc Swiętojańska w Puńsku.
Najważniejsze tytuły prasowe
* „ Auśra" - dwutygodnik
* „ Auśrele" - miesięcznik dla dzieci.
Główne organizacje:
* Wspólnota Litwinów w Polsce,
* Stowarzyszenie Litwinów w Polsce,
* Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza.
5
V. ŁEMKOWIE
Liczebność i rozmieszczenie
Społeczność tej grupy etnicznej liczy 5.850 osób. W przeszłości zamieszkiwali tzw.
Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. W związku z akcją
"Wisła" /z 1947 roku; potępioną przez Senat RP w 1990 r./, w wyniku której Łemkowie
zostali
przesiedleni,
większość
mieszka
poza
swoim
rodzinnym
terenem
w województwach:
- warmińsko- mazurskim,
- lubuskim,
- zachodniopomorskim,
- dolnośląskim.
Część Łemków podkreśla swoją przynależność do narodu ukraińskiego, inni deklarują
się jako odrębna mniejszość narodowa. Nauka łemkowskiego, jako języka mniejszości jest
realizowana poprzez Stowarzyszenie Łemków i niektóre publiczne placówki oświatowe .
Łemkowie identyfikujący się z narodem ukraińskim to z reguły wierni Kościoła
Katolickiego Obrządku Bizantyjsko-Ukraińskiego, zaś Łemkowie uważający się za odrębny
naród deklarują przynależność do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Największe imprezy kulturalne
* Łemkowska „Watra" w Zdyni,
* „Watra" w Michałowie.
Najważniejsze tytuły prasowe
* „Biesiada" - kwartalnik,
* „Zahoroda" - kwartalnik
* „Łemkiwska Storinka" - dodatek ukraińskiego tygodnika „Nasze Słowo".
Główne organizacje
* Zjednoczenie Łemków / członek Związku Ukraińców w Polsce/,
* Stowarzyszenie Łemków,
* Rusiński Demokratyczny Krąg Łemków „Hospodar",
* Stowarzyszenie „Ruska Burska" w Gorlicach,
* Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej.
6
VI. NIEMCY
Liczebność i rozmieszczenie
Mniejszość niemiecka liczy 147.094 osoby, zamieszkujące tereny województw:
opolskiego, śląskiego, dolnośląskiego, warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego.
W niektórych gminach województwa opolskiego Niemcy stanowią większość mieszkańców,
w związku z tym odgrywają znaczną rolę we władzach samorządowych.
W województwie tym mniejszość niemiecka uplasowała się na drugim miejscu w ostatnich
wyborach samorządowych, dzięki czemu jej przedstawiciele tworzą grupę współrządzącą
w ramach wojewódzkich władz samorządowych.
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej zasiadają w polskim Parlamencie od czasu
wyborów uzupełniających do Senatu w lutym 1990 roku. Po wyborach 27 września 2001
roku w Sejmie RP zasiada dwóch przedstawicieli mniejszości niemieckiej: Henryk Kroll
i Helmut Paździor.
Ponad 30 tysięcy uczniów uczęszcza do 320 publicznych placówek oświatowych
/przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i liceów/.
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej są w większości katolikami, a tylko nieliczni
deklarują protestantyzm /Kościół Ewangelicko-Augsburski/.
Najważniejsze imprezy kulturalne
* Dożynki Diecezjalno - Regionalne na Górze św. Anny,
* Lato Artystyczne Mniejszości Narodowych w Olsztynie,
* Przegląd Chórów - Walce,
* Przegląd Kapel i Orkiestr Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy,
* Przegląd Twórczości Artystycznej Śląska w Dobrodzieniu i Dobrzeniu,
* Rozmowy Mazurskie w Mrągowie.
Najważniejsze tytuły prasowe
„Schlesisches Wochenblatt" - tygodnik,
„ Hoffung” - miesięcznik
„Masurische Storchenpost" - miesięcznik
„Mitteilungsblatt" - miesięcznik
„Zeszyty Edukacji Kulturalnej” - kwartalnik
7
Główne organizacje
* Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim,
* Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego w Raciborzu,
* Niemiecka Wspólnota Robocza " Pojednanie i Przyszłość'
* Związek Młodzieży Niemieckiej w RP,
* Olsztyńskie Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej,
* Stowarzyszenie Mazurskie,
* Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w RP, w Opolu,
* Rada Główna Niemców Górnośląskich ,
* Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej w Gliwicach,
* Związek Stowarzyszeń Niemieckich w byłych Prusach Wschodnich,
* Śląskie Stowarzyszenie Samorządowe,
* Konserwatorium im. Josepha Eichendorffa,
* Stowarzyszenie Autorów i Twórców Mniejszości Niemieckiej w Polsce, w Bytomiu.
VII. ORMIANIE
Liczebność i rozmieszczenie
Na terenie całej Polski, a głównie na Dolnym Śląsku i w Krakowie zamieszkują
Ormianie w ilości 262 osóby. Po II wojnie światowej większość Ormian polskich z dawnych
kresów południowo-wschodnich przeniosła się na południowo-zachodnie ziemie Polski.
Mieszkający w Polsce Ormianie są przeważnie katolikami obrządku ormiańskiego lub
łacińskiego, a zdecydowana większość zatraciła znajomość swojego ojczystego języka.
8
Główne organizacje
* Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne,
* Związek Ormian w Polsce im. ks. abpa J. Teodorowicza.
Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne /OTK/ zostało założone w Krakowie w 1990
roku. Jest społeczno-kulturalną organizacją polskich Ormian, działająca oficjalnie na mocy
Ustawy o Stowarzyszeniach, zarejestrowaną przez Sąd Wojewódzki w Krakowie.
Celem Towarzystwa jest integracja społeczności polskich Ormian oraz dokumentacja
ich historii i kultury. Towarzystwo nawiązuje również kontakty z Armenią i z ormiańską
diasporą poza jej granicami, aby pomóc polskim Ormianom otrzymać duchowy kontakt
z resztą narodu. Stałą formą działalności OTK są zebrania członków połączone z prezentacją
referatów o tematyce związanej z Ormianami i Armenią /regularnie, raz w miesiącu/. Ponadto
w miarę możliwości finansowych Towarzystwo organizuje ogólnopolskie zjazdy środowiska
ormiańskiego /dotychczas odbyło się pięć zjazdów : w 1991, 1992, 1994, 1998 i 2000 roku/.
Trzecią formą działalności OTK jest wydawanie biuletynu Ormiańskiego Towarzystwa
Kulturalnego rozprowadzanego wśród zainteresowanych w ramach prenumeraty.
Przynależność do OTK jest nieograniczona. Członkami Towarzystwa mogą być
osoby zainteresowane tematyką ormiańską. Aktualna ilość członków wynosi 105 osób. Udział
w działalności OTK jest możliwy również dla osób nie należących do Towarzystwa.
Działalność OTK jest finansowana ze składek członkowskich /w 2002 roku – 20 zł/, dotacji
i darowizn. Towarzystwo nie prowadzi żadnej działalności gospodarczej.
Największa impreza kulturalna
* Ogólnopolskie Spotkania Środowisk Ormiańskich w Krakowie.
9
VIII. ROMOWIE
Liczebność i rozmieszczenie
Społeczność Romów w Polsce określa się w ilości 12.731 osób. Romowie mieszkają
na terenie całego kraju, w zdecydowanej większości w miastach i należą do czterech grup:
- Polska Roma,
- Romów Karpackich, zwanych także Bergitka Roma /lub Romami górskimi/,
- Kełderaszy,
- Lowarów.
Romowie z dwóch ostatnich grup do Polski zaczęli napływać w połowie IX w. z terenów
dzisiejszych Węgier i Rumunii. Obecnie tworzą niewielkie społeczności.
Większość Romów prowadzących niegdyś wędrowny tryb życia, mieszka w dużych
miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi i Gdańsku. Romowie z grupy Bergitka
Roma zamieszkują górskie tereny województwa małopolskiego / między Nowym Sączem
a Nowym Targiem/. Romowie z tej grupy mieszkają także w miastach Górnego Śląska
i Nowej Hucie / dzielnicy Krakowa/.
Pierwszy dokument, poświadczający obecność Romów w Polsce sporządzony był
w roku 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XVI wieku do Polski zaczęli przybywać z Niemiec
Romowie nazwani później Polską Romą. Bergitka Roma to potomkowie grup wędrujących
wzdłuż łuku Karpat lub przybywających do Polski od strony Niziny Węgierskiej. Kiełderasze
/Kelderari – kotlarze/ i Lowarzy /Lovari – handlarze końmi/ przybyli do Polski
z Siedmiogrodu i Wołoszczyzny po roku 1850.
Przeważająca część osób pochodzenia romskiego uczęszcza do szkół publicznych
ucząc się w systemie zintegrowanym, razem z uczniami polskimi. Funkcjonują także tzw.
klasy romskie /około 20/. Szczególnym przypadkiem jest Parafialna Szkoła Romska
w Suwałkach – jedna szkoła niepubliczna, która organizuje bezpłatne nauczanie dzieci
pochodzenia romskiego. Około 30% populacji dzieci romskich w ogóle nie wypełnia
obowiązku szkolnego.
Romowie w Polsce to w zdecydowanej większości wyznawcy Kościoła
Rzymskokatolickiego. Są jednak wśród nich członkowie Kościoła Zielonoświątkowców
i Związku Świadków Jehowy.
10
Największe imprezy kulturalne:
♦ Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich w Gorzowie Wielkopolskim,
♦ Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów w Ciechocinku,
♦ Otwarcie i Zamknięcie Sezonu Cygańskiego w Tarnowie.
Najważniejsze tytuły prasowe:
♦ „ Rrom po Drom” – miesięcznik,
♦ „ Dialog – Pheniben” – kwartalnik.
Główne organizacje:
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Centralna Rada Romów w Białymstoku,
Stowarzyszenie Romów w Polsce,
Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Romów „Roma Union”,
Stowarzyszenie Romów w Krakowie,
Centrum Kultury Romów z siedzibą w Tarnowie,
Towarzystwo Społeczno- Kulturalne Romów w RPP.
Trudna sytuacja Romów z grupy Bergitka, zamieszkujących głównie tereny woj.
małopolskiego, spowodowała podjęcie działań nad stworzeniem „Pilotażowego programu
Rządowego na Rzecz Społeczności Romskiej w woj. małopolskim na lata 2001 – 2003”.
Programem tym objęta jest społeczność romska zamieszkująca tereny powiatów:
nowosądeckiego, limanowskiego, tatrzańskiego, tarnowskiego i nowotarskiego.
Zasadniczym celem programu jest doprowadzenie do pełnego uczestnictwa Romów
zamieszkujących tereny województwa małopolskiego w życiu społeczeństwa obywatelskiego
i zniwelowanie różnic dzielących tę grupę od reszty społeczeństwa.
Szczególnie istotne jest doprowadzenie do wyrównania poziomów w takich
dziedzinach jak: edukacja, zatrudnienie, zdrowie, higiena, warunki lokalowe, umiejętność
funkcjonowania w społeczeństwie obywatelskim.
Założeniem programu jest wypracowanie mechanizmów, które pozwoliłyby na
osiągnięcie nakreślonych wyżej celów. Program ma charakter pilotażowy. W miarę
wprowadzania go w życie, zdobywania niezbędnych doświadczeń, jego poszczególne
elementy /zwłaszcza z zakresu edukacji/ będą wykorzystywane także w innych regionach
Polski. Założono, że program powinien mieć charakter długofalowy /minimum kilkanaście
lat/. Program jest finansowany ze środków:
- rządowych,
- samorządów terytorialnych,
- organizacji pozarządowych,
- europejskich funduszy pomocowych.
11
W 2001 r. w budżecie państwa zabezpieczona została rezerwa celowa, przeznaczona
na realizację programu. Obejmowała ona kwotę 987 tys. PLN. Ponadto Ministerstwo
Edukacji Narodowej przeznaczyło w 2001 r. na realizację programu 500 tys. PLN, a
jednostki samorządu terytorialnego, urzędy pracy i Policja z województwa małopolskiego
zadeklarowały kwotę 1.369.990 PLN.
Planowano, że w latach 2002 i 2003 Rząd corocznie przeznaczy na realizację Programu
6 mln. PLN. Uchwała o ustanowieniu Programu weszła w życie 1 marca 2001 roku.
Na terenie woj. małopolskiego powołano dwóch pełnomocników ds. romskich –
jednego - w Biurze Pełnomocnika Zarządu Miasta Nowego Sącza ds. Romów oraz - drugiego
w Starostwie Powiatowym w Nowym Sączu. Swoich pełnomocników powołała też lokalna
społeczność romska.
Przy rozwiązywaniu problemów Romów, Rząd polski współpracuje również
z wyspecjalizowanymi agendami Rady Europy. Prowadzone są także wspólne działania
z Funduszem Know-How zasilanym ze środków rządów Wielkiej Brytanii, które przyniosły
już konkretne rezultaty w niektórych miastach i gminach, np. w Tarnowie i Nowym Sączu
w sferze poprawy warunków mieszkaniowych, czy edukacji dzieci romskich, pomocy
najuboższym. Mniejszość romska podlega również ochronie prawa międzynarodowego.
Do najważniejszych dokumentów w tym zakresie należą:
* Rezolucja nr 65 Komisji Praw Człowieka ONZ z 4 marca 1992 r.
- O ochronie Romów/Cyganów,
* Rekomendacja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 563 z 1969 r.
- O sytuacji Cyganów i innych wędrowców w Europie,
* Rekomendacja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy
- O Cyganach w Europie,
nr 1203 z lutego 1993 r.
* Uchwała Stałej Konferencji Władz Lokalnych i Regionalnych Europy nr 243
z 16-18 marca 1993 r. - O Cyganach w Europie: rola i odpowiedzialność władz
lokalnych i regionalnych,
•
Rekomendacja Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy nr 11 z 1995 r.
- Ku tolerancyjnej Europie: wkład Romów/Cyganów,
*
Rekomendacja Europejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji Rady Europy
nr 3 z 1997 r. - Walka z rasizmem i nietolerancją wobec Romów/Cyganów,
•
Deklaracja Brukselska z 12 lipca 1996 r. uczestników rozmów okrągłego stołu
w Parlamencie Europejskim w Brukseli, dotycząca Romów/Cyganów w Europie.
12
IX. ROSJANIE
Liczebność i rozmieszczenie
Rosjanie to mniejszość narodowa, która liczy 3244 osoby, mieszkające głównie
w Białymstoku, na Suwalszczyźnie i Mazurach. Rosjanie w Polsce deklarują wyznanie
prawosławne. Niewielka część to starowiercy, których od roku 1983 reprezentuje Naczelna
Rada Staroobrzędowców. Grupa ta, jako grupa wyznaniowa, powstała w drugiej połowie
XVII wieku w wyniku rozłamu w Cerkwi rosyjskiej po soborze 1654 r.
Pod koniec XVIII wieku przybyła na Suwalszczyznę.
Główna organizacja
Towarzystwo „Russkij Klub"
X. SŁOWACY
Liczebność i rozmieszczenie
Mniejszość narodowa licząca 1710 osób, zajmująca tradycyjnie teren Spisza
i Drawy. Liczba uczniów pobierających naukę słowackiego, jako języka mniejszości wciąż
spada. Obecnie z nauki korzysta około 350 uczniów w 16 szkołach. Słowacy deklarują
przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego.
Największe imprezy kulturalne
* Dzień Kultury Słowackiej w Jabłonce Orawskiej,
* Przegląd Orkiestr Dętych,
* Przegląd Zespołów Folklorystycznych w Krempachach.
Najważniejsze tytuły prasowe
„Żivot" - miesięcznik
Główne organizacje
* Towarzystwo Słowaków w Polsce
13
XI. TATARZY
Liczebność i rozmieszczenie
Ta mniejszość etniczna, licząca 447 osób, zamieszkuje rdzenne kolonie tatarskie na
Białostocczyźnie /Bohoniki i Kruszyniany/ oraz miasta: Białystok, Sokółkę i Dąbrowę
Białostocką. Polscy Tatarzy mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od
końca XIV wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej
Ordy i z Krymu.
Tatarzy w Polsce zatracili znajomość swojego ojczystego języka, pozostali natomiast
wierni religii i nadal są wyznawcami islamu.
Najważniejsze tytuły prasowe
* Rocznik Tatarów Polskich
Główna organizacja
* Związek Tatarów Polskich w RP.
XII. UKRAIŃCY
Liczebność i rozmieszczenie
Przedstawiciele mniejszości ukraińskiej w Polsce, liczący 27.172 osoby, zamieszkują
głównie na terenie województwa zachodniopomorskiego, pomorskiego, warmińskomazurskiego, dolnośląskiego i podkarpackiego. Powodem takiego rozmieszczenia i oddalenia
od pogranicza polsko-ukraińskiego była przeprowadzona w 1947 roku akcja "Wisła". Części
Ukraińców udało się jednak uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono
na powrót w 1956 roku. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej - w województwie
podkarpackim i małopolskim.
Mniejszość ukraińska posiada własnych przedstawicieli we władzach samorządowych,
głównie w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie na różnych szczeblach zasiada około
50 radnych pochodzenia ukraińskiego /łącznie z przewodniczącym sejmiku województwa/.
Aktywnym działaczem Związku Ukraińców w Polsce jest były sekretarz generalny Unii
Wolności i poseł na Sejm RP w latach 1993-2001 Mirosław Czech.
14
Dane statystyczne dotyczące edukacji w ostatnim dziesięcioleciu wykazują
nieznaczną tendencję wzrostową liczby placówek szkolnych i uczniów pochodzenia
ukraińskiego. Według badań GUS nauczanie języka ukraińskiego, jako języka mniejszości
prowadzone jest w 123 placówkach. Natomiast liczba uczniów waha się w granicach 2 – 3
tys. Wzrasta również liczba ukraińskich nauczycieli.
Pod względem wyznaniowym większość Ukraińców w Polsce to wierni Kościoła
Katolickiego Obrządku Bizantyjsko - Ukraińskiego. Około 20% deklaruje przynależność do
Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Największe imprezy kulturalne:
♦
♦
♦
♦
Festiwal Kultury Ukraińskiej w Sopocie,
Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu,
Dni Kultury Ukraińskiej,
Młodzieżowy Jarmark w Gdańsku.
Najważniejsze tytuły prasowe:
♦ „Nasze Słowo” – tygodnik,
♦ „Svitanok” – dodatek do „Naszego Słowa” dla dzieci,
♦ „Nad Buhom i Narwoju” – dwutygodnik.
Główne organizacje:
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Związek Ukraińców w Polsce,
Związek Niezależnej Młodzieży Ukraińskiej,
Związek Ukraińców Podlasia,
Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie,
Bractwo Cerkiewne św. Włodzimierza,
Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce,
Stowarzyszenie Ukraińców – Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego,
Fundacja Kultury Ukraińskiej,
Fundacja św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej,
Związek Przedsiębiorców Ukraińskich ,
Klub Prawników,
Towarzystwo Miłośników Kultury Materialnej Chełmszczyzny i Podlasia,
Ukraińska Organizacja Skautowa „Płast",
Towarzystwo Miłośników i byłych Mieszkańców Wsi Tworylne,
Towarzystwo im. Bohdana Łepskiego,
Towarzystwo Jarosławian,
Towarzystwo Naukowe im. bpa Hryhorija Łakoty,
Towarzystwo „Ukraiński Dom Ludowy" w Przemyślu.
Związek Ukraińców w Polsce wydaje tygodnik w języku ukraińskim „Nasze Słowo".
Pod jego patronatem działa też wydawnictwo „Tyrsa". Obecnie Prezesem Zarządu
Głównego Związku jest MIRON KERTYCZAK.
15
XIII. ŻYDZI
Liczebność i rozmieszczenie
W Polsce mieszka 1.055 osób pochodzenia żydowskiego. Zamieszkują one na
terenie całego kraju. Obecność Żydów na ziemiach polskich datuje się co najmniej od X
wieku. Liczba Żydów w Polsce zazwyczaj oscylowała w okolicach 10% populacji. Była to
ludność zamieszkująca najczęściej miasta, zajmująca się handlem, rzemiosłem oraz wolnymi
zawodami. Ze względu na nakazany przez tradycję żydowską obowiązek nauki, Żydzi byli
zazwyczaj wykształceni. Rozwój żydowskiego życia w Polsce został brutalnie przerwany
przez II wojnę światową i politykę Endlosung.
Z około 3,5 miliona polskich Żydów wojnę przeżyło ok.200 tys., z czego największa
grupa przetrwała w Związku Radzieckim. Wspomnienia wojenne, brak bliskich, pogrom
kielecki, powstanie państwa Izraela oraz "kampania antysyjonistyczna"1968 r. spowodowały
emigrację niemal wszystkich polskich Żydów.
Obecnie naukę języków żydowskich prowadzą poszczególne gminy żydowskie,
lektorat języka jidisz jest prowadzony na Międzynarodowym Studium Historii i Kultury
Żydów Polskich na Uniwersytecie Jagiellońskim.
W Warszawie funkcjonuje żydowska prywatna szkoła podstawowa Lauder Morasha School
utrzymywana przez Fundację Ronalda Laudera, w której uczą się także dzieci nieżydowskie.
Naukę w tej szkole pobiera 44 dzieci.
Działalność kulturalna:
* Państwowy Teatr Żydowski im. E. R. Kamińskiej /finansowany z budżetu państwa/.
Największe imprezy:
♦
♦
♦
♦
♦
Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie,
Marsz Żywych w Oświęcimiu,
Dzień Pamięci Ofiar Soah,
Dni Książki Żydowskiej w Warszawie,
Rocznica Powstania w Getcie Warszawskim.
Główne organizacje:
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Towarzystwo Społeczno – Kulturalne Żydów w Polsce,
Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu w Polsce,
Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny,
Polska Unia Studentów Żydowskich,
Federacja Organizacji Żydowskich,
Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP
16
XIV. OCHRONA MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH
Z PERSPEKTYWY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ
Ochrona mniejszości narodowych, realizowana jest przez szereg komórek
organizacyjnych działających w ramach instytucji rządowych. Spośród nich należy wymienić
trzy, najważniejsze:
¾ Departament Kultury Mniejszości Narodowych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodowego,
¾ Departament Kształcenia i Wychowania Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu,
¾ Departament Obywatelstwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Za politykę wobec mniejszości narodowych odpowiada Minister Spraw Wewnętrznych
i Administracji, który delegował swoje uprawnienia w tym zakresie na podsekretarza stanu.
Koordynacją tej polityki zajmuje się Międzyresortowy Zespół ds. Mniejszości Narodowych
/praca zespołu zostanie szczegółowo omówiona w dalszej części opracowania/.
Na poziomie regionalnym /wojewódzkim/ sprawami mniejszości narodowych zajmuje
się zarówno administracja rządowa jak i samorządowa. W ramach administracji rządowej
sprawami mniejszości narodowych zajmują się podporządkowane wojewodom, wydziały
spraw obywatelskich.
W ramach administracji samorządowej sprawami mniejszości narodowych zajmują się
urzędy marszałków /marszałkowie stoją na czele regionalnych sejmików wojewódzkich/.
Najbardziej rozbudowana jest struktura w województwie warmińsko-mazurskim,
zamieszkałym m.in. przez mniejszości: niemiecką, ukraińską, białoruską, rosyjską.
Z kolei współpraca i nadzór nad stowarzyszeniami mniejszości narodowych należy do
obowiązków starostów /starostowie stoją na czele administracji powiatów –
w trójszczeblowym podziale administracji samorządowej, jaki funkcjonuje w Polsce,
jednostek pośrednich między województwami i gminami/.
Na szczeblu administracji lokalnej do niedawna brak było wyspecjalizowanych komórek
zajmujących się mniejszościami narodowymi, nawet w tych województwach, w których
mniejszości zamieszkują w sposób zwarty /wyjątek stanowi woj. opolskie, w którym od lat
funkcjonuje instytucja pełnomocnika ds. mniejszości narodowych/.
Wojewodowie nie posiadają istotnych kompetencji w sprawach związanych
z problemami mniejszości narodowych, określonych przepisami administracyjnego prawa
materialnego. Jednak - jako przedstawiciele Rady Ministrów na obszarze swojego
województwa – zobowiązani są do dostosowywania szczegółowych celów polityki rządu do
miejscowych uwarunkowań. Wobec tego, że problematyka mniejszości narodowych
rozproszona była w różnych komórkach urzędów wojewódzkich – głównie w Wydziałach
Spraw Obywatelskich i Gabinetach Wojewodów, powstała potrzeba ujednolicenia rozwiązań
organizacyjnych w ramach rządowej administracji szczebla regionalnego sprawami
mniejszości narodowych i etnicznych. W tym celu zostali powołani pełnomocnicy, których
kwalifikacje merytoryczne i umiejętności negocjacyjne dają gwarancje prawidłowego
rozwiązywania
wszelkich problemów związanych z mniejszościami narodowymi
i etnicznymi. Obecnie pełnomocnicy bądź doradcy działają w pięciu województwach:
małopolskim, lubelskim, opolskim podkarpackim, oraz pomorskim.
17
Do ich obowiązków należy:
¾ monitorowanie stosunków etnicznych w województwie,
¾ pomoc w rozwiązywaniu problemów i zapobieganie ewentualnym konfliktom,
¾ prowadzenie mediacji w sytuacjach konfliktowych,
¾ przygotowywanie informacji na temat sytuacji mniejszości narodowych dla administracji
rządowej,
¾ bieżąca współpraca z mniejszościami narodowymi,
¾ inicjowanie programów dot. mniejszości,
¾ kreowanie rzetelnego wizerunku mniejszości w mediach.
Należałoby zauważyć, że powołanie pełnomocników nie zwalnia z obowiązku Wydziału
Spraw Obywatelskich, które zobligowane są do udzielania pełnomocnikom stosownego
wsparcia. Warto wskazać na pozytywny przykład Wydziału Spraw Obywatelskich
w Krakowie, który aktywnie włączył się w przygotowanie programu na rzecz społeczności
romskiej.
Argumentem potwierdzającym potrzebę zwiększenia aktywności administracji
rządowej w sprawach mniejszości narodowych jest m.in. wzrastające zainteresowanie tą
problematyką w Europie, zarówno w ramach instytucji ogólnoeuropejskich
/Unii
Europejskiej, Rady Europy, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie/, jak
i regionalnych /Rady Państwa Morza Bałtyckiego, Grupy Wyszehradzkiej/.
1.
Podstawowe prawa
Z punktu widzenia ochrony prawnej mniejszości narodowych, regulowanej aktami
prawa wewnętrznego, najważniejsze znaczenie mają postanowienia Konstytucji oraz innych
aktów prawnych, które uwzględniają specyficzne potrzeby tych społeczności.
W Konstytucji Rzeczypospolitej polskiej z 2 kwietnia 1997 r. na szczególną uwagę zasługują
następujące regulacje:
-
art. 13 - zakazujący istnienia partii politycznych i organizacji zakładających w swojej
działalności szerzenie nienawiści rasowej i narodowościowej,
art. 25 - wprowadzający równouprawnienie Kościołów i związków wyznaniowych,
art. 32 - gwarantujący równość wszystkich wobec prawa oraz zakazujący
dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym
z jakichkolwiek przyczyn,
art. 35 - zapewniający obywatelom polskim, należącym do mniejszości narodowych
i etnicznych, wolność zachowania obyczajów i tradycji oraz własnej kultury,
art. 53 - zapewniający wolność sumienia i religii,
art. 54 - zapewniający wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania
i rozpowszechniania informacji,
art. 58 - zapewniający wolność zrzeszania się,
art. 60 - zapewniający, obywatelom polskim prawo dostępu do służby publicznej
na jednakowych zasadach,
art. 87 ust. 1 - stwierdzający, że źródłem obowiązującego w Polsce prawa są:
18
Wśród innych, podstawowych aktów prawnych należy wymienić m.in.:
ƒ ordynację wyborczą,
• prawo o stowarzyszeniach,
• ustawę o języku polskim,
• ustawę o systemie oświaty,
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie kształcenia umożliwiające
podtrzymanie tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do
mniejszości narodowych, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej dot. zwiększenia
subwencji oświatowej dla szkół mniejszości narodowych,
• ustawę o radiofonii i telewizji,
• kodeks karny, kodeks postępowania administracyjnego, cywilnego i karnego,
• ustawę o ochronie danych osobowych.
Polska przyjęła również wiele aktów prawa międzynarodowego, regulujących
prawa mniejszości narodowych. Są to między innymi:
ƒ Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950
roku,
ƒ Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji
Rasowej z 7 marca 1966 roku,
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 roku,
• Konwencja Praw Dziecka z 20 listopada 1989 roku.
W Europie najważniejszym dokumentem regulującym prawa mniejszości
narodowych jest Konwencja ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych.
Polska podpisała ten dokument w 1995 r., a ratyfikowała go 10 listopada 2000 roku. Kraj nasz
stał się stroną Konwencji z kwietnia 2001 r. Zapisy dotyczące praw poszczególnych
mniejszości narodowych znalazły się w traktatach dwustronnych, które Polska zawarła ze
wszystkimi swoimi sąsiadami.
Do podstawowych praw mniejszości narodowych, gwarantowanych prawem polskim należą:
♦ zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada
albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową,
♦ wolność zachowania i rozwoju własnego języka,
♦ wolność zachowania obyczajów tradycji oraz rozwoju własnej kultury,
♦ prawo do nauki języka i w języku mniejszości,
♦ prawo do nieskrępowanej możliwości praktyk religijnych,
♦ prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych oraz takich,
których celem jest ochrona tożsamości,
♦ prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości
narodowej,
♦ przywileje wyborcze dla komitetów wyborczych organizacji mniejszości.
19
Zabezpieczeniu mniejszości narodowych i etnicznych przed prześladowaniami na tle
narodowościowym służą również wprowadzone zmiany w nowym polskim kodeksie karnym.
Zgodnie z art.119 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks Karny /Dz. U. Nr 88 poz.553
z poźn. zm./ stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupy osób lub
poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej,
wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości oraz nawoływanie do takich zachowań jest
zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Art.257 kk stanowi, że
publiczne znieważenie grupy ludności,
jak i poszczególnych osób z powodu ich
przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej
bezwyznaniowości, jak też naruszenie nietykalności cielesnej
jest zagrożone karą
pozbawienia wolności do lat 3.
2. Wydział ds. Mniejszości Narodowych Departamentu Administracji
Publicznej MSWiA
Wydział ds. mniejszości narodowych został powołany w strukturze
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w styczniu 2000 roku.
Do zakresu działania Wydziału należy prowadzenie spraw mniejszości narodowych,
a w szczególności:
♦ opracowywanie – w porozumieniu z przedstawicielami innych ministrów – propozycji
założeń polityki państwa wobec mniejszości narodowych,
♦ obsługa merytoryczna i organizacyjno-techniczna Międzyresortowego Zespołu do Spraw
Mniejszości Narodowych, w tym przygotowywanie materiałów na posiedzenie Zespołu
oraz protokołów z tych posiedzeń,
♦ współdziałanie z organami administracji rządowej i samorządowej na rzecz uwzględniania
lokalnych potrzeb mniejszości narodowych,
♦ utrzymywanie bieżących kontaktów z kierownictwem organizacji społecznych
mniejszości narodowych oraz udzielanie – w miarę możliwości – pomocy tym
organizacjom w realizacji ich celów statutowych,
♦ podejmowanie działań mających na celu przeciwdziałanie zjawiskom naruszania praw
osób należących do mniejszości narodowych,
♦ podejmowanie działań na rzecz respektowania praw mniejszości narodowych,
♦ podejmowanie działań na rzecz rozwiązywania problemów mniejszości narodowych,
♦ opracowywanie i koordynacja programów na rzecz mniejszości narodowych,
♦ opracowywanie informacji problemowych, dotyczących mniejszości narodowych dla
organów administracji rządowej, Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej,
♦ opracowywanie materiałów związanych ze współpracą z instytucjami i organizacjami,
działającymi na rzecz mniejszości narodowych w ramach Komisji Europejskiej, Rady
Europy oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie,
♦ przygotowywanie materiałów dotyczących respektowania praw mniejszości narodowych,
związanych z prawem wewnętrznym i zobowiązaniami międzynarodowymi
Rzeczypospolitej Polskiej,
♦ organizowanie i prowadzenie szkoleń pracowników urzędów wojewódzkich
odpowiedzialnych za problematykę mniejszości narodowych.
20
3. Międzyresortowy Zespół ds. Mniejszości Narodowych
Międzyresortowy Zespół ds. Mniejszości Narodowych został powołany 20
czerwca 1997 roku, jako kolegialny organ opiniodawczo – doradczy Prezesa Rady Ministrów
w zakresie wypracowania i koordynacji polityki rządu wobec mniejszości narodowych.
Przewodniczącym Zespołu jest podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych
i Administracji, wiceprzewodniczącym – podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury
i Dziedzictwa Narodowego, a sekretarzem – naczelnik Wydziału Mniejszości Narodowych
Departamentu Administracji Publicznej MSWiA.
W pracach Zespołu uczestniczą przedstawiciele poszczególnych ministerstw zajmujących się
rozmaitymi aspektami polityki wobec mniejszości narodowych:
- Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
- Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej,
- Ministerstwa Finansów,
- Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu,
- Ministerstwa Spraw Zagranicznych,
- Ministerstwa Sprawiedliwości,
- Głównego Urzędu Statystycznego,
- Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
Do zadań Zespołu miedzy innymi należy:
-
opracowywanie projektów działań rządu zmierzających do tworzenia sprzyjających
warunków dla mniejszości narodowych,
- koordynacja działań administracji rządowej, realizującej zadania na rzecz mniejszości
narodowych,
- dokonywanie ocen i formułowanie propozycji w zakresie realizacji praw i potrzeb
mniejszości narodowych,
- przeciwdziałanie naruszaniu praw mniejszości narodowych,
- inicjowanie działań na rzecz popularyzacji wiedzy o mniejszościach narodowych oraz ich
kulturze a także badań nad sytuacją mniejszości narodowych.
Działalność Zespołu obsługuje, funkcjonujący w strukturze Departamentu Obywatelstwa
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - Wydział ds. Mniejszości Narodowych,
którego naczelnik jest równocześnie sekretarzem Zespołu ds. Mniejszości Narodowych.
21
XV.
PRZEDSIĘWZIĘCIA PODEJMOWANE PRZEZ POLICJĘ W ZAKRESIE
ZWALCZANIA PRZEMOCY NA TLE RASOWYM I KSENOFOBICZNYM.
Rola Policji w zakresie zwalczania przemocy na tle rasowym i ksenofobicznym
wynika przede wszystkim z jej uprawnień w kwestii przestrzegania prawa. Zdolność jej do
działania jest zatem ograniczona zakazami, bądź wymogami prawa. Ze względu na to, że
Policja interweniuje w sprawie samego czynu, nie zaś jego podłoża, zatem i sposób
reagowania na motyw rasistowski czy ksenofobiczny, nie jest ujęty w formie przepisu prawa.
W takich przypadkach przysługiwać może Policji znaczna dowolność co do rodzaju reakcji,
stosownie do rozpoznanych i ocenionych elementów rasistowskich czy ksenofobicznych.
Poważniejsze przypadki napaści na tle rasowym, jakie odnotowano na terenie kraju w latach
dziewięćdziesiątych :
* w Mławie
/1991 r./,
* w Przemyślu
/1994 r./,
* w Bytomiu
/1998 r./,
* w Nowym Sączu / 1999 r./.
We wszystkich tych przypadkach sprawcy zajść zostali ustaleni, zatrzymani przez Policję
i wszczęto wobec nich postępowanie karne, np. sprawca wrzucenia butelki z materiałem
łatwopalnym do mieszkania romskiego w Bytomiu, w wyniku czego została poważnie
zraniona romska dziewczynka, został skazany na karę pięciu lat pozbawienia wolności.
Od kilku lat stan zagrożenia przestępczością nie uległ zasadniczym zmianom. Liczba
przestępstw utrzymuje się na stałym poziomie. Świadczą o tym dane dot. stwierdzonych
przestępstw, dokonanych na terenie kraju w latach 2000 – 2002. W okresie od stycznia do
grudnia 2002 roku popełnionych zostało osiem czynów, w których pokrzywdzonymi byli
Romowie. Motywem działania sprawców przestępstw dokonanych na ich szkodę był głównie
zabór mienia, nieporozumienia i porachunki wewnątrz całej społeczności romskiej.
Statystyki policyjne potwierdzają również incydentalne przypadki dokonywania
przestępstw na szkodę czarnoskórych studentów /1999 r. w Krakowie/, sportowców, bądź
przedstawicieli społeczności Romów polskich, nie mające jednak charakteru masowego, bądź
nie będące efektem działań zorganizowanych grup przestępczych. W sprawach tych brak było
podstaw do przyjęcia, że zdarzenia te zostały popełnione na tle rasistowskim.
Zarówno wspomniane wyżej przypadki, jak i pojedyncze incydenty zgłoszone Policji pod
kątem podłoża ich dokonania, potwierdziły wyłącznie ich chuligański charakter.
Największym zagrożeniem dla Romów i Żydów ze względu na ich pochodzenie
rasowe, etniczne, narodowe i wyznaniowe są ataki ze strony ludzi młodych, np. skinheadów.
Do najczęściej ujawnianych działań przeciwko ww. grupom narodowościowym należy:
- nanoszenie napisów o treściach nacjonalistycznych i faszystowskich na elewacjach
budynków, pomnikach, obeliskach , znakach drogowych, itp.,
- naklejanie w miejscach publicznych ulotek o treściach nacjonalistycznych
i rasistowskich,
Przejawy takich zachowań są przez Policję monitorowane na bieżąco /od kwietnia
2000 r. przestępstwa dokonywane na szkodę Romów, a od kwietnia 2002 r. przypadki
zbrodni, o które podejrzani są Romowie i zaistniałe incydenty na tle narodowościowym,
etnicznym, rasowym i wyznaniowym dotyczące wszystkich mniejszości narodowych/.
22
W ramach nawiązanej współpracy Komendy Stołecznej Policji z Przewodniczącym
Gmin Wyznaniowych Żydowskich RP, doprecyzowano zasady współpracy w obszarze
zabezpieczania prewencyjnego obiektów i miejsc będących w zainteresowaniu Gmin
i Stowarzyszeń Żydowskich. Omówiono m.in. zasady:
¾ ochrony obiektów,
¾ ochrony obiektów,
¾ alarmowej łączności między administratorami obiektów a jednostkami Policji,
¾ planowania dyslokacji służb patrolowo–interwencyjnych i obchodowych /przede
wszystkim w czasie świąt i uroczystości żydowskich/.
Rozważyć należałoby również fakt wprowadzenia rejestracji zdarzeń i incydentów
o podłożu rasowym lub ksenofobicznym, z uwagi na to, iż informacje tego typu mogłyby
wspomóc Policję w następujących sprawach:
♦ w określaniu przyczyn aktów przemocy,
♦ w przewidywaniu kiedy i gdzie czyny takie mogą mieć miejsce oraz jakie środki zaradcze
należy podjąć,
♦ w opracowywaniu działań prewencyjnych /programów/,
♦ dokonaniu oceny efektywności podejmowanych działań w zakresie zmniejszania liczby
omawianych incydentów,
♦ monitorowania poszczególnych przypadków, a także zapewnienia podjęcia właściwych
działań we właściwym czasie.
Przedstawiciele mniejszości narodowych /szczególnie Romowie/ zarzucali Policji,
że często bagatelizuje lub zachowuje bierną postawę wobec zgłaszanych przestępstw. Jednak
we wszystkich zgłoszonych Policji przypadkach przestępstw, dokonanych na szkodę
mniejszości narodowych, podejmowane były niezwłoczne działania policyjne zmierzające do
wyjaśnienia zaistniałych zdarzeń i ustalenia sprawców przestępstw oraz wykroczeń.
Nie wszystkie czynności podejmowane przez Policje kończą się pozytywnym
rezultatem. Istotnym elementem utrudniającym działania wykrywcze prowadzone przez
Policję jest nie informowanie o zaistniałych przestępstwach lub wykroczeniach. Ponadto
postawa niektórych przedstawicieli mniejszości narodowych – szczególnie Romów – nie
wykazuje chęci do współpracy z Policją, wyrażającą się m.in. odmową składania
obciążających zeznań.
Należy stwierdzić, iż istnieje wiele przyczyn, dla których członkowie mniejszości
narodowych niechętnie zgłaszają o zaistniałym zdarzeniu lub nie decydują się na przekazanie
jakichkolwiek informacji Policji. Między innymi sprzyjają temu:
- brak wiedzy o tym, jak i komu je zgłaszać,
- problemy językowe,
- strach przed Policją,
- strach przed zemstą ze strony sprawców.
Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami prawa, wszystkie osoby posiadające
zarówno obywatelstwo polskie, jak i obce mają prawo do składania zawiadomienia
o zaistniałym przestępstwie. Osoby te traktowane są w tym względzie jednakowo, według
tych samych procedur, które nie preferują, ani nie dyskryminują nikogo ze względu na kolor
skóry czy wyznanie.
23
W celu uregulowania działań Policji w zakresie zapobiegania konfliktom społecznym na tle
narodowościowym oraz wyznaniowym opracowano i przekazano jednostkom terenowym
wytyczne Komendanta Głównego Policji z dnia 22.01.1992 r., zawierające polecenia
rozpoznania symptomów powodujących konflikty społeczne na tle narodowościowym
oraz podejmowania działań zapobiegawczych, w przypadku bezpośredniego zagrożenia
bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zalecenia te są nadal aktualne.
Przekazywane z jednostek terenowych Policji informacje o zagrożeniach przestępczością
popełnianą na szkodę członków mniejszości narodowych i etnicznych, pozwoliły na
dokonanie analizy tego zjawiska w celu podejmowania i planowania przedsięwzięć
zapobiegawczych. Z uwagi na małe zagrożenie przestępczością ze strony członków
mniejszości narodowych i etnicznych, jak i na ich szkodę, trudno uznać za zjawisko
wymagające podęcia przez Policję kompleksowych działań zapobiegawczych. W związku
z powyższym odstąpiono również od wdrożenia na terenie kraju „Ramowego programu na
rzecz poprawy bezpieczeństwa społeczności romskiej”, opracowanego przez Komendę
Główna Policji.
Odmienność kulturowa społeczności należącej do mniejszości narodowych wymaga
zaznajomienia z nią wszystkich funkcjonariuszy Policji, a szczególnie tych, którzy pracują
w środowiskach tych społeczności. Bez niezbędnego stopnia świadomości i wiedzy w tym
obszarze działania niemożliwe jest koordynowanie jakichkolwiek wysiłków na rzecz poprawy
sytuacji mniejszości narodowych.
Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie jest jednym z podmiotów wdrażających
„Pilotażowy Program Rządowy na Rzecz Społeczności Romskiej w woj. małopolskim na
lata 2001 – 2003”. Zadania dla Policji określone zostały w rozdziale 5 przedmiotowego
dokumentu. Wśród przedsięwzięć przewidzianych w programie jest m.in.:
¾ podjęcie działań mających na celu poprawę bezpieczeństwa Romów,
¾ zwiększenie świadomości wiktymologiczno - prawnej Romów,
¾ zwiększenie zaufania w relacjach Policja – Romowie.
W celu zapewnienia skuteczniejszej realizacji wymienionych wyżej zadań,
w listopadzie 2002 roku przeprowadzono cykl szkoleń pod nazwą „Współpraca Policji
małopolskiej z mniejszością romską – nowe możliwości i wyzwania”, którymi objęci
zostali policjanci oraz liderzy romscy z powiatów objętych programem. Istnieje bardzo duże
zapotrzebowanie w środowisku policyjnym na realizacje tego typu szkoleń, połączonych
z zajęciami warsztatowymi.
Reasumując należy stwierdzić, że zadania związane z zapobieganiem
i zwalczaniem rasizmu, ksenofobii oraz przestępczości dotyczącej mniejszości
narodowych i etnicznych, Policja realizuje właściwie, na miarę posiadanych sił
i środków. Nadrzędna zasadą Policji powinno być, m.in. wykonywanie obowiązków
służbowych w stosunku do mniejszości tak samo, jak do wszystkich obywateli, tzn.
należy postępować tak, aby broniąc praw jednych nie naruszać praw innych osób.
Na podstawie materiałów MSW i A
Opracował:
Wydział Profilaktyki Społecznej
Biura Służby Prewencyjnej KGP
24