Scenariusz z tematyki różnorodności społeczno

Scenariusz z tematyki różnorodności społeczno

Scenariusz warsztatów dla młodzieży z tematyki
różnorodność społeczno-kulturowa
– skomponowany w ramach projektu „NaPrawa Zwrot!”
przez grupę nieformalną Studio Pozytywnych Zmian.
Wszystkie trzy scenariusze opracowywaliśmy z głównym założeniem wykorzystania i wypróbowania
ich w trakcie realizowania projektu „NaPrawa Zwrot!” - podczas przeprowadzonych przez nas po raz
pierwszy warsztatów z młodzieżą w wieku ponadgimnazjalnym z mniejszej miejscowości. Wyjściowo
zakładaliśmy także, że wypracowane scenariusze będą stanowiły gotowy materiał do stosowania
podczas zajęć z młodzieżą także dla innych początkujących osób zainteresowanych tematyką i
pragnących włączyć metody aktywne w swoje działania edukacyjne. Z perspektywy całego procesu
uczenia się w projekcie – uczestniczenia w naszych szkoleniach wewnętrznych, tworzenia
scenariuszy i przygotowywania warsztatów - widzimy jednak, że wypracowywaliśmy te „narzędzia” nie
jako zupełnie początkujące osoby. Dlatego ważne jest dla nas, aby przybliżyć zainteresowanym na
czym bazowaliśmy – jeśli chodzi o naszą wiedzę, postawy i umiejętności – i co według nas należy
wziąć pod uwagę przy decydowaniu się na samodzielne przeprowadzenie zajęć o tematyce praw
człowieka.
Przede wszystkim w dużym stopniu bazowaliśmy na naszej wiedzy na temat zagadnień związanych z
ochroną praw człowieka, wiedzy na temat zagadnień dotyczących stereotypów i uprzedzeń,
mechanizmów wykluczenia, rodzajów dyskryminacji i sposobów im przeciwdziałania. Wiedzę jak i
nasze postawy większość z nas miała okazję kształtować wcześniej przez kilka lat, działając w
organizacjach pozarządowych zajmujących się podobną tematyką, uczestnicząc w warsztatach i
szkoleniach antydyskryminacyjnych, oglądając wiele filmów dokumentalnych poruszających różne
obszary tematyki praw człowieka, czy zapoznając się z publikacjami edukacyjnymi lub też naukowymi
odwołującymi się do poszanowania różnorodności społeczno-kulturowej. Tak też miała okazję
kształtować się w nas pewnego rodzaju wrażliwość na przejawy dyskryminacji (np. w języku
używanym na co dzień) i poszukiwanie sposobów radzenia sobie z nimi.
Z perspektywy całego procesu uczenia się pracy trenerskiej w ramach projektu „NaPrawa Zwrot!”
dostrzegamy jak wiele kompetencji potrzebnych jest profesjonalnemu/-ej trenerowi/trenerce
zajmującemu/zajmującej się edukacją o prawach człowieka. Choć nasze warsztaty przeprowadzone
według przedstawionych poniżej scenariuszy przebiegły pomyślnie :-D i nasze kompetencje (jako
osób chcących zajmować się edukacją o podobnej tematyce) wzrosły, zdajemy sobie sprawę, że
kompetencje trenerskie rozwija się przez lata, a nam w dużej mierze pomógł też nasz entuzjazm.
Grupa nieformalna Studio Pozytywnych Zmian z Krakowa
(Łączny czas: max 185 minut)
•
Przywitanie się i przedstawienie siebie i projektu, rozdanie taśmy i markera z prośbą o
przyklejenie swojego imienia/ ksywy/tego jak osoba chciałaby aby się do niej zwracano w widocznym
miejscu.
•
Zebranie oczekiwań i obaw (Czas: ok. 5 minut)
Cel: poznanie oczekiwań i obaw związanych z zajęciami, umożliwienie prowadzącym odniesienia się
do oczekiwań i obaw, zebranie informacji wprowadzających do kolejnego ćwiczenia (kontraktu)
-Rozklejamy flipczarty z napisami „oczekiwania” i „obawy”,
-Rozdajemy kolorowe post-ity i wyjaśniamy, że na jednym kolorze piszemy oczekiwania związane z
zajęciami, a na drugim to, co może nam przeszkodzić, obawy itp.
-następnie prosimy o przyklejenie karteczek w odpowiednich miejscach, a osoba prowadząca
odczytuje i omawia to co zaproponowały OU.
•
Kontrakt (Czas: ok. 5 minut)
Cel: ustalenie zasad pracy z grupą podczas zajęć, zbudowanie dobrych relacji i zaufania pomiędzy
OU oraz OU i OP, zmobilizowanie do przestrzegania wspólnie ustalonych zasad, przeciwdziałanie
temu co OU wymieniły jako obawy w poprzednim ćwiczeniu
-rozwieszamy przygotowany wstępnie wcześniej schemat-kilka przykładowych propozycji, ale pytamy
czy się na nie zgadzają
-prosimy OU o podawanie swoich propozycji kolejnych punktów, za każdym razem pytając czy na
pewno wszyscy się zgadzają
a.
Dyskrecja (nic nie wychodzi poza)
1
b.
c.
d.
e.
f.
g.
Nie ma głupich wypowiedzi
Każdy mówi w swoim imieniu
Nie przerywamy sobie
Propoz OU
Propoz OU itd.
Część proponujemy na bieżąco, na podst, tego co pojawiło się w obawach i oczekiwaniach.
•
Portret Picassa + Linia życia (Czas całości: ok. 20 minut)
Cel: integracja grupy, stworzenie swobodnej atmosfery, zainicjowanie kontaktów pomiędzy OU,
poznanie doświadczeń OU związanych z tematyką różnorodności, praw człowieka, dyskryminacji itp.
przełamanie barier związanych z mówieniem o sobie na forum
-Dzielimy grupę na pary (np.odliczamy do pięciu, jeśli jest 10 osób), każdej osobie wręczamy kartkę i
marker, prosimy aby OU usiadły w parach naprzeciwko siebie.
-Następnie każda osoba ma za zadanie zastanowić się nad trzema najważniejszymi wydarzeniami z
jej życia, związanymi różnorodnością, prawami człowieka, (ale tak jak im się wydaje, ich skojarzenia nie wyjaśniamy dużo), a na kartce rysuje oś czasu i zaznacza na niej te wydarzenia wraz z krótkim
opisem/rysunkiem itp. (ok. 5-10 minut)
- Potem prosimy aby OU wymieniły się w parach kartkami i na odwrocie podpisały kartkę imieniem
drugiej osoby z pary. Następnie wyjaśniamy zadanie: należy narysować portret drugiej osoby bez
patrzenia na kartkę, a cały czas patrząc na rysowaną osobę. W trakcie rysowania pary opowiadają
sobie o swoich liniach życia. Zaznaczamy, że potem opowiemy grupie o tym, czego się
dowiedzieliśmy o drugiej osobie (ok. 5-10 minut).
-Po upływie wyznaczonego czasu prosimy by OU usiadły w kręgu i po kolei zaprezentowały portrety
swojej partnerki/a z pary, krótko opowiadając to czego się o niej dowiedziały.
•
Film TALK (Czas całości: ok. 20 minut)
Po filmie dyskusja (jakie są wrażenia OU, co ich zdziwiło, czy widzą jakiś związek z doświadczeniami
ze swojego/innych znanych im osób, życia itp.)
•
Fragmenty mojej tożsamości (Czas całości: ok 40 minut)
Cel: lepsze wzajemne poznanie się, refleksja na temat własnej identyfikacji z różnymi grupami i
postrzegania samego siebie, wyjaśnienie, czym jest tożsamość i co się na nią składa, kształtowanie
postaw otwartości i tolerancji.
-Wyjaśniamy, że ćwiczenie dotyczy naszej identyfikacji z różnymi grupami, następnie rozdajemy karty
zadań informując, że karty nie będą zbierane i pokazywane.
-Prosimy OU o wpisanie swojego imienia lub ksywy w środku karty a następnie o uzupełnienie
pustych pól nazwami grup, z którymi się identyfikują/czują że do nich należą. Zaznaczamy, że należy
to zrobić spontanicznie. Można podać kilka jak najbardziej różnorodnych przykładów (żeby nie
zasugerować). (10 minut)
-Następnie prosimy, aby każda osoba wybrała grupę która wydaje jej się najważniejsza.
-Prosimy OU, aby dobrały się w pary i przedstawili sobie nawzajem grupy, które reprezentują, a także
zastanowili się, czy odpowiada im przynależność do tych grup. (10 minut)
-Mówimy, że za chwilę będziemy odczytywać nazwy pewnych kategorii. Jeżeli wyczytana przez
kategoria odpowiada grupie zapisanej przez OU na karcie zadań, to osoba ta
powinna wstać. W czasie tej części ćwiczenia nie można rozmawiać, należy tylko obserwować
sytuację.
-Mówimy OU, że mogą nie wstawać, jeżeli nie chcą upubliczniać swoich wyborów.
-Po przeczytaniu przez pierwszej kategorii i powstaniu osób identyfikujących się
z nią, prosimy by te osoby, dla których ta kategoria jest najważniejsza, pozostały w pozycji stojącej —
reszta siada. Po kilku sekundach wszyscy siadają, czytamy następną kategorię i powtarzamy tę
samą procedurę. Upewniamy się, że wszyscy siedzą, zanim przeczytamy następne hasło. Nie
spieszymy się! Jeżeli okaże się, że przy pewnych kategoriach nikt nie wstaje, nie wyczytujemy od razu
następnej, ale milczymy przez kilka sekund.
Proponowane kategorie:
— religia
— pochodzenie
— płeć
— orientacja seksualna
— zawód
— wiek
— status społeczny
— hobby, czas wolny
2
— rodzina
— przyjaciele
— szkoła, uniwersytet
— sport
— działalność charytatywna
— orientacja polityczna
— sąsiedztwo, dom
— język
— mniejszości
— muzyka i sztuka
— zwyczaje żywieniowe (np. wegetarianizm)
Kategorie mogą być dobrane w zależności od potrzeb. Podana lista jest tylko propozycją.
Można ją uzupełnić lub stworzyć inną.
Po wykorzystaniu listy zaproponowanych kategorii prosimy OU o dodanie innych, które nie zostały
wymienione, a być może pojawiły się w ich kartach zadań lub wydają się im istotne.
Wprowadzając nowe kategorie realizujemy ćwiczenie w ten sam sposób jak poprzednio.
Następnie omawiamy z OU ćwiczenie: Proponowane pytania:
— Czy coś sprawiało wam trudność w czasie wykonywania tego ćwiczenia?
— Jak się czuliście, gdy staliście sami, a jak kiedy stali prawie wszyscy?
— Co czuliście, gdy siedzieliście sami (lub prawie sami), podczas gdy inni stali?
— Czy dowiedzieliście się czegoś nowego na temat innych osób w grupie? Czy coś was zaskoczy
ło?
— Czy są jakieś grupy, przy których trudniej jest stać bądź siedzieć?
— Czy zależy to od tego, czy lubi się przynależeć do danej grupy?
— Czy odkryliście w czasie tego ćwiczenia, że nie pomyśleliście o różnych grupach, do których
należycie? Jaki jest tego powód? Czy miało to wpływ na wasze samopoczucie?
— W czasie ćwiczenia nie mieliście szansy wyjaśnienia, dlaczego wstawaliście. Czy nie mieliście
wrażenia, że znajdujecie się w niezręcznej dla was sytuacji?
— Czym jest tożsamość? Czy można ją jednoznacznie zdefiniować? Jak kształtuje się tożsamość
człowieka? Co ma na to wpływ?
W ćwiczeniu ważne jest, żeby zwrócić uwagę na to, że tożsamość oznacza przynależność do
wielu grup (dlatego symbolicznie składa się z fragmentów). Powinno się podkreślić fakt, że nie
mamy świadomości tego, że należymy do pewnych grup, bo przynależność do nich wydaje nam
się oczywista (np. kolor skóry, płeć, pochodzenie). Pokazanie, że każdy w różnych sytuacjach
identyfikuje się z różnymi grupami i że nikt nie jest wyłącznie kimś, np. kobietą, Romem, nauczycielem
czy policjantem, uświadamia nam, że ludzi nie da się określić jedynie na podstawie płci,
narodowości, wyznania czy wykonywanego zawodu.
Pytanie: Czy dowiedzieliście się czegoś nowego na temat innych osób w grupie? — może prowadzić
do nadinterpretacji czy stereotypowego postrzegania innych. Wytłumacz uczestnikom,
że fakt, że ktoś wstał po wyczytaniu kategorii „orientacja seksualna” niekoniecznie oznacza, że
osoba ta jest orientacji homoseksualnej. Może to równie dobrze oznaczać, że ktoś zdefiniował
siebie jako osobę heteroseksualną. Wstanie po wyczytaniu kategorii „religia” czy „orientacja
polityczna”może oznaczać, że osoba zdefiniowała siebie jako ateistę czy kogoś niezainteresowanego
polityką, itp.
Jeśli podczas ćwiczenia, na którymś jego etapie, pojawi się śmiech, żarty, uwagi — OP
powinna zareagować i zapytać, co się dzieje, co jest przyczyną takiego zachowania. Należy
wyjaśnić, że ćwiczenie odwołuje się do naszych wartości, dotyczy grup i osób, które są w naszym
życiu ważne. Tego typu reakcje mogą być bardzo przykre, mogą także powodować spadek
•
Ćwiczenie „Albatros” (Czas całości: ok. 40 minut)
Cel: omówienie roli kultury i pochodzenia kulturowego w kształtowaniu wizerunku
własnego i innych ludzi, uświadomienie konsekwencji postrzegania innych przez tzw. okulary
kulturowe, refleksja nad różnicami kulturowymi i ich wpływem na relacje między
ludźmi,kształtowanie postaw zrozumienia i tolerancji w stosunku do innych.
-OU siedzą na ustawionych w kręgu krzesłach. W środku kręgu znajduje się puste krzesło.
-Mówimy OU, aby wyobrazili sobie, że przyjechali z wizytą studyjną na wyspę Albatros
i za chwilę będą mieli szansę poznać mieszkańców wyspy (granych przez OP).
Poinformuj, że razem z drugą OP wyjdziemy z sali na 2–3 minuty, aby przygotować się do
krótkiej inscenizacji.
3
Część 1 (odgrywanie ról przez OP; 5 min)
-OP (kobieta i mężczyzna) odgrywają role mieszkańców wyspy.
Wchodzą na salę, cały czas mrucząc pod nosem jakąś monotonną melodię. Mężczyzna powinien
mieć na nogach buty, kobieta powinna być boso. Wchodzą do kręgu. Kobieta idzie w pewnej
odległości za mężczyzną i niesie miskę z orzeszkami ziemnymi, którą kładzie pod pustym krzesłem.
Oboje spacerują, pozdrawiają siedzących delikatnym ukłonem, podchodzą do uczestników,
chwytają ich za obie stopy i stawiają je na podłodze. Chodzi o to, żeby wszyscy siedzący w kręgu,
obiema stopami dotykali podłogi. Mężczyzna (trener) dotyka tylko mężczyzn, a kobieta (trenerka)
— przedstawicieli obojga płci.
Wszystkie czynności wykonują w milczeniu, w komunikacji między sobą i uczestnikami wykorzystują
niewerbalne formy przekazu (kontakt wzrokowy, potakiwanie, dotyk, mruczenie).
Następnie mężczyzna siada na krześle, a kobieta klęka przy nim na podłodze. Kobieta bierze
miskę z orzeszkami i częstuje mężczyznę. On bierze orzeszki i zjada kilka, głośno mlaskając.
Potem mężczyzna daje miskę z orzeszkami kobiecie i ona zaczyna jeść. Po posiłku mężczyzna
kładzie swoją rękę na szyi kobiety, a ona trzy razy schyla się i dotyka czołem podłogi.
Po kilku sekundach oboje wstają, skłaniają się lekko uczestnikom, tak jakby ich pozdrawiali,
i wychodzą z sali w ten sam sposób, jak weszli.
Część 2 (dyskusja; 10–15 min)
-Prosimy OU, aby opisali to, co przed chwilą zobaczyli. Zadajemy kilka pytań, które zainicjują
krótką dyskusję.
— Co możecie powiedzieć o kulturze panującej na wyspie Albatros?
— Czy chcielibyście tam mieszkać?
— Jak wyglądałoby na tej wyspie wasze życie jako kobiety lub mężczyzny?
Część 3 (rozwiązanie; 5–10 min)
Po zakończeniu dyskusji na temat kultury panującej na Albatrosie opowiedz uczestnikom, jak
naprawdę wygląda życie na tej wyspie.
O mieszkańcach wyspy Albatros
Ludzie na wyspie Albatros są bardzo spokojni i szczęśliwi. Największym bóstwem jest Matka
Ziemia, która otaczana jest najwyższą czcią. Kontakt z ziemią uważany jest za duży przywilej.
Zadbanie o to, aby goście dotykali stopami ziemi, jest więc wyrazem ogromnego szacunku.
Dzięki temu mogą bowiem czerpać energię kosmiczną z wnętrza ziemi.
Kobiety na wyspie są płcią uprzywilejowaną, ponieważ to one dają życie, tak jak Matka Ziemia.
Mężczyźni muszą zawsze iść w pewnej odległości przed kobietą, aby ochronić ją przed potencjalnym
niebezpieczeństwem (np. przed wężami).
Mężczyźni zawsze muszą spróbować jedzenia, zanim zacznie jeść kobieta.
Kobiety — w przeciwieństwie do mężczyzn — mają przywilej siedzenia na ziemi, aby być blisko
Matki Ziemi.
Zgodnie z wyspiarskim rytuałem mężczyźni mogą doświadczać intensywniejszego kontaktu z ziemią
poprzez położenie dłoni na szyi kobiety, podczas gdy ona dotyka czołem ziemi. Tylko w ten
sposób mężczyźni mogą pobierać kosmiczną energię płynącą z Matki Ziemi. Rytuał ten kobieta
może zaoferować mężczyźnie, gdy darzy go szczególnym szacunkiem.
Poza tym rytuałem mężczyźni nie mogą dotykać kobiet bez ich pozwolenia.
Omówienie ćwiczenia i ewaluacja (10–15 min)
Po przedstawieniu opisu kultury na wyspie Albatros rozpoczynamy dyskusję z uczestnikami:
Proponowane pytania do dyskusji:
— W jaki sposób wasze doświadczenie kulturowe wpłynęło na postrzeganie kultury na wyspie?
— Jakie czynniki mają wpływ na naszą percepcję rzeczywistości, postrzeganie innych ludzi?
— Czy sprawy dla ciebie istotne (np. bycie wyemancypowaną kobietą) miały wpływ na interpretację
kultury na wyspie?
— Czy doświadczyliście już kiedyś takiej sytuacji, gdy fałszywie, niezgodnie z rzeczywistością
interpretowaliście pewne fakty?
— Czy po wysłuchaniu opowieści o życiu na Albatrosie ktoś zmienił zdanie dotyczące chęci
zamieszkania na tej wyspie?
— Wyobraźcie sobie, że jesteście mieszkańcami tej wyspy. Czy próbowalibyście coś na niej
zmienić? Jeśli tak, to co?
— Dlaczego łatwiej jest nam zaakceptować niektóre praktyki kulturowe, a inne trudniej?
— Czy znacie jakieś praktyki kulturowe, które są według was, brutalne bądź nieludzkie?
— Czy powinny być zakazane?
Dodatkowe informacje
Czasem dyskutanci zbyt mocno akcentują kwestię nierówności płci. Staraj się wtedy pokierować
4
rozmową tak, by uczestnicy skupili się na głównym temacie, podkreślając wpływ pochodzenia
kulturowego na postrzeganie innych. Zwróć uwagę na to, jak nasze pochodzenie kulturowe
wpływa na interpretację rzeczywistości osadzonej w innej kulturze, wartościach i normach.
Ćwiczenie to nie powinno przekonywać, że wszystkie konflikty czy nieporozumienia można
wytłumaczyć różnicami kulturowymi, a tylko pomóc zrozumieć, że na nasz sposób postrzegania
i komunikowania się wpływają różne czynniki.
•
Gra symulacyjna Etykiety (Czas całości: ok. 30-40 minut)
Cel: uświadomienie działania mechanizmów stereotypizacji, wejście w rolę dyskryminującego i
dyskryminowanego, uświadomienia krzywdzącego działania przypisywanych ludziom etykiet
-Wyjaśniamy OU, że teraz będą mieć do wykonania zadanie, które będzie wymagało od nich
współpracy. Powiedz, że będą musieli zaplanować w jaki sposób zorganizować w tym roku Dni
Krzeszowic (jakie imprezy, jaki budżet, kto sfinansuje, kogo zaprosić, jakich gości, jakie zespoły, jakie
atrakcje dla mieszkańców itp.)
-Następnie rozdajemy kartki prosząc OU by szybko spisały sobie swoje pomysły na kartce (ok. 5
minut). W tym czasie przyklejamy każdej osobie na plecach etykietki: osoba zarażona wirusem HIV,
lesbijka, feministka, gej, uchodźca, osoba czarnoskóra, Rom/ka, dziecko, profesor, osoba bezrobotna,
bizneswoman, narkomanka, alkoholik, osoba niepełnosprawna ruchowo, katoliczka, buddysta,
świadek Jehowy, burmistrz, bezdomny, itp. .
- Prosimy OU, aby obejrzały jakie etykiety noszą poszczególne osoby, ale zaznaczamy, aby nie
zdradzały innym, jakie etykiety noszą.
-Następnie prosimy OU, aby spróbowały zrealizować zadanie (zaprojektować obchody Dni
Krzeszowic) odnosząc się do poszczególnych osób zgodnie ze stereotypami im przypisywanymi (10
minut)
Dyskusja:
-Cały czas obserwujemy w jaki sposób zachowuje się grupa. Potem pytamy OU czy udało im się
zrealizować zadanie i rozpoczynamy dyskusję.
Czy OU domyślają się jaką etykietę mają na plecach? Czy trudno było się domyślić, dlaczego?
-Prosimy aby każdy zdjął i przeczytał swoją etykietę.
-Pytamy, czy OU odczuły, że były w ćwiczeniu inaczej traktowane niż zwykle? Na czym to polegało?
Czy łatwo było wymyślić w jaki sposób traktować pozostałych? Jeśli tak, to dlaczego? Jakie uczucia
towarzyszyły im podczas ćwiczenia?
Na końcu koniecznie: odczarowanie!
Rozdaj OU małe kartki, poproś, aby napisały na nich nazwę przydzielonej roli, następnie poproś, aby
zapisały poniżej jakie uczucia towarzyszyły im w tej roli, jak się z nią czuły(ok. 2-3 minuty) Potem
poproś o złożenie kartek i podarcie ich na małe części i wyrzucenie do środka koła w którym siedzi
grupa.
•
List do siebie za pół roku (ewaluacja) (Czas: 5-10 minut)
Cel: ewaluacja zajęć, spowodowanie, że OU podsumują sobie doświadczenia związane z zajęciami,
stworzenie prowadzącym możliwości przypomnienie o zajęciach za kilka miesięcy
Prosimy OU, żeby wyobraziły sobie siebie samych za pół roku. Prosimy o napisanie listu od siebie z
przyszłości – biorąc pod uwagę, co rozwinęli, czego się nauczyli, co osiągnęli, w co się zaangażowali
– opowiadając o tym (5-10 minut)
Wzór:
„ Drogi/Droga…
Pół roku temu byłam/byłem na warsztatach i od tego czasu…
Na zajęciach podobało mi się…
A nie podobało…
Dzięki udziałowi w nich dziś…
Najważniejsze, że po zajęciach pamiętam…
Serdecznie Cię pozdrawiam,
…”
-Rozdajemy koperty i prosimy o zaadresowanie ich (by za pół roku naprawdę je wysłać!)
•
Na zakończenie „Kłębek” (Czas: 5 minut)
-Mówimy OU, że zajęcia dobiegają końca, że dziękujemy im bardzo za uczestnictwo, ale chcemy
jeszcze dowiedzieć się jak się po nim czują.
5
-Osoba prowadząca trzyma w ręku kłębek wełny i wyjaśnia, że prosimy o wybranie jednego słowa,
które oddaje ich wrażenie po warsztacie.
-Następnie wybiera swoje słowo i rzuca kłębek do innej wybranej osoby, która po wypowiedzeniu
swojego słowa odrzuca kłębek do kolejnej osoby itd.
- Gdy każdy potrzyma kłębek i wypowie swoje słowo, rozcinamy powstałą sieć pomiędzy OU i
zawiązujemy sobie nitkę wokół nadgarstka, jako „pamiątkę” i symbol więzi jaka wytworzyła się w
trakcie zajęć, zachęcamy do tego pozostałe osoby.
Opracowano na podstawie:
„KOMPAS. Edukacja o prawach człowieka w pracy z młodzieżą” Stowarzyszenie dla Dzieci i
Młodzieży SZANSA, CODN, Warszawa 2005.
„Antydykryminacja. Pakiet edukacyjny” Sekretariat Pełnomocniczki ds. Równego Statusu Kobiet i
Mężczyzn 2005
„Przeciwdziałanie dyskryminacji. Pakiet edukacyjny dla trenerów i trenerek” Lambda Warszawa 2005
Doświadczenia, wspomnienia i wnioski własne z warsztatów oraz szkoleń w projekcie NaPrawa Zwrot!
6