Niealkoholowe stłuszczenie wątroby — leczyć czy nie leczyć?

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby — leczyć czy nie leczyć?

WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Katarzyna Bukol-Krawczyk
Centrum Medyczne Enel-Med w Warszawie
Niealkoholowe stłuszczenie
wątroby — leczyć czy nie leczyć?
Non-alcoholic steatohepatitis — to treat or not to treat?
STRESZCZENIE
Spośród wszystkich patologii wątroby najczęściej występuje stłuszczenie wątroby. Około
40% chorób wątroby wiąże się ze spożywaniem alkoholu, jednak charakterystyczny obraz
stłuszczenia obserwuje się również u osób, które nie piją alkoholu. (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 66–72)
słowa kluczowe: niealkoholowe choroby wątroby NLFD, stłuszczenie wątroby NASH, insulinooporność,
stres oksydacyjny
ABSTRACT
Hepatic steatosis is predominant pathology of the liver. About 40% of liver diseases are
connected with alcohol abuse, but specific fat accumulation in hepatocytes may also be
observed in patients with no history of drinking. (Forum Zaburzen Metabolicznych 2010,
vol. 1, no 1, 66–72)
key words: non-alcoholic fatty liver disease, nonalcoholic steatohepatitis, insulin resistance, oxidative stress
Adres do korespondencji:
lek. Katarzyna Bukol-Krawczyk
Centrum Medyczne ENEL-MED w Warszawie
Oddział Atrium
ul. Jana Pawła II 29
00–867 Warszawa
e-mail: [email protected]
Copyright © 2010 Via Medica
ISSN 2081–2450
66
W 1980 roku Ludwig i wsp. [1] opisali zmia-
powierzchni i ostrym brzegu, barwie różowo-
ny typowe dla alkoholowego stłuszczenia wą-
żółtawej. W pierwszym etapie — stłuszczeniu
troby u osób negujących nadużywanie alkoho-
prostym (simple steatosis, simple fatty liver)
lu jako niealkoholowe stłuszczenie wątroby
— w obrazie mikroskopowym dominuje
(NASH, nonalcoholic steatohepatitis). Zalicza
drobno kropelkowe nacieczenie cytoplazmy.
się ono do grupy niealkoholowych stłuszcze-
W przypadkach dużego przeładowania he-
niowych chorób wątroby (NFLD, nonalcoho-
patocytów dochodzi do zlewania kropelek
lic fatty liver disease). Podział opiera się na na-
tłuszczu i powstawania torbielek tłuszczo-
sileniu procesu chorobowego.
wych z odczynem zapalnym, klasyfikowane
W obrazie anatomopatologicznym stłusz-
jako stłuszczenie z zapaleniem (NASH, ste-
czenia wątroba jest powiększona, o gładkiej
atohepatitis, fatty liver hepatitis). Na tym etapie
www.fmr.viamedica.pl
Katarzyna Bukol-Krawczyk,
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby
— leczyć czy nie leczyć?
proces chorobowy jest całkowicie odwracal-
tłuszczowych) a utlenieniem i syntezą tri-
ny. W przypadkach dalszego działania czyn-
glicerydów, zachodzącą w mitochondriach
nika toksycznego dochodzi do nasilenia
hepatocytów, oraz uwalnianiem lipoprote-
zmian zapalnych z wtórnym rozrostem
in VLDL o niskiej gęstości (zawierają duże
łącznotkankowym i postępującym włóknie-
ilości białek przy małej koncentracji tłusz-
niem (fatty liver fibrosisis). Ostatecznym eta-
czów). W przypadkach głodu triglicerydy
pem choroby jest całkowita przebudowa
pochodzą z kwasów tłuszczowych krążą-
miąższu wątroby, która prowadzi do stłusz-
cych we krwi oraz uwalnianych z tkanki
czeniowej marskości wątroby (fatty cirrhosis).
tłuszczowej. Po posiłkach triglicerydy po-
Częstość występowania NFDL w popu-
wstają w wyniku syntezy z glukozy i ami-
lacji osób dorosłych wynosi 16–23% bez
nokwasów. Proces ten jest szybszy niż wy-
istotnego względu na płeć, a w ogólnej po-
chwyt triglicerydów z krwi i łączenie ich
pulacji pediatrycznej — około 2,6% [2–5].
z apolipoproteinami. W konsekwencji
Występowanie NFDL wiąże się istotnie ze
dochodzi do gromadzenia triglicerydów
współistnieniem chorób metabolicznych
w hepatocytach. Nasileniu zjawiska sprzy-
— otyłości (57,5–95% dorosłych osób oty-
ja zaburzona synteza apolipoprotein, fos-
łych oraz 22,5–52,8% otyłych dzieci ma
folipidów itp.
stłuszczenie wątroby), cukrzycy (21–55%
Nadal nie wyjaśniono patogenezy tego
przypadków), hipertriglicerydemii (u 20–
zjawiska. Według hipotezy „two-hits” w po-
–92% pacjentów) [6–10]. Progresję zmian
wstawaniu NASH są istotne dwa etapy [14].
w wątrobie obserwowano u około 20% pa-
Pierwszy etap to insulinooporność prowa-
cjentów w ciągu 10-letniej obserwacji,
dząca do zwiększonej lipolizy w tkankach,
a marskość o bardzo powolnym przebiegu
zwiększonej syntezy triglicerydów oraz
— u 4–8% chorych [11–13]. Stłuszczenie
wzmożonego wychwytu wolnych kwasów
wątroby występuje również w takich przy-
tłuszczowych przez wątrobę. W konsekwen-
padkach, jak:
cji dochodzi do gromadzenia triglicerydów
— długotrwałe niedożywienie białkowe
w komórkach wątrobowych, a wtórnie do
— choroba kwashiorkor związana z nie-
upośledzonej gospodarki węglowodanowej
doborem b-lipoprotein i upośledzonym
[15, 16]. Drugi etap to stres oksydacyjny do-
transportem triglicerydów z wątroby do
prowadzający do przejścia stłuszczenia pro-
krwi;
stego w stan zapalny. Do stresu oksydacyj-
— długotrwałe żywienie pozajelitowe;
nego dochodzi w momencie przekroczenia
— zespolenie jelitowe (czczo-kręte) w le-
możliwości eliminowania wolnych rodni-
czeniu otyłości;
ków powstających w przemianach wolnych
— choroba Wilsona;
kwasów tłuszczowych w mitochondriach
— lipodystrofia;
hepatocytów oraz procesach detoksykacyj-
— gwałtowna redukcja masy ciała;
nych zachodzących w cytochromie P-450
— toksyczne działanie leków (metotreksat,
i innych układach enzymatycznych [17].
kortykosteroidy, tamoksyfen, diltiazem,
Przeładowanie hepatocytów żelazem nasi-
amiodaron, nifedypina).
la stres oksydacyjny. Wolne rodniki pobu-
Kumulacja tłuszczów w wątrobie rozpo-
dzają napływ komórek stanu zapalnego, na
czyna się w przypadku zaburzonego bilan-
przykład makrofagów, aktywacje komórek
su między ilością kwasów tłuszczowych
Browicza-Kupffera do uwalniania cytokin
docierających do wątroby (z pożywienia w for-
zapalnych (np. TNF-a). Powoduje to uak-
mie chylomikronów lub uwalnianych z tkanki
tywnienie komórek gwiaździstych wątroby
tłuszczowej niezestryfikowanych kwasów
i rozpoczęcie produkcji kolagenu i stopnio-
Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 66–72
vv Występowanie NFDL
wiąże się istotnie
ze współistnieniem
otyłości, cukrzycy,
hipertriglicerydemii cc
67
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
wego włóknienia [7, 18]. Komórki zrębu
czu w co najmniej 5% hepatocytów, nacie-
wątroby mogą produkować enzymy z grupy
ki zapalne, obecność ciałek Mallorye’go,
proteinaz, które mogą rozpuszczać sub-
zwyrodnienie balonowate hepatocytów
stancję międzykomórkową, jednak są one
i włóknienie w zależności od stopnia nasi-
silnie kontrolowane przez ihibitory aktywo-
lenia choroby [23, 24].
wane czynnikami toksycznymi [19, 20]. Pro-
Zaproponowane przez Powella i wsp.
ces włóknienia jest procesem gojenia nastę-
[11] kryteria diagnostyczne rozpoznania
pującym po działaniu czynników uszkadza-
NFLD obejmują:
jących wątrobę. Na podstawie ostatnich
— abstynencję lub picie alkoholu nie więcej
doniesień istnieje potencjalna możliwość
niż 20 g/d. dla kobiet i 40 g/d. dla męż-
ustąpienia włóknienia po wyeliminowaniu
— wykluczenie innych możliwych chorób
tywności proteinaz w wątrobie. Ponadto
wątroby, zwłaszcza wirusowego zapale-
niejasna jest nadal rola leptyny w rozwoju
nia typu B i C, choroby Wilsona, hemo-
NASH [21].
chromatozy;
Obraz kliniczny stłuszczenia wątroby
vv Powstanie
pierwotnego raka
wątroby może
się wiązać
ze zmianami
zachodzącymi
w hepatocytach
w przypadku
stłuszczenia cc
68
czyzn (w przeliczeniu na etanol);
czynnika toksycznego i przywrócenia ak-
— dodatni wynik badania histopatologicz-
jest bardzo niespecyficzny. Najczęstsze
nego.
skargi dotyczą bólu o charakterze ucisku
Wykonanie biopsji jest niezbędne, aby
w podżebrzu prawym, uczucia osłabienia
ocenić stopień uszkodzenia wątroby u osób
i zmęczenia. W badaniu przedmiotowym
ze zwiększonym rozwojem włóknienia, czy-
u około 50% pacjentów można stwierdzić
li u osób otyłych w wieku 40–50 lat, z cu-
powiększenie wątroby, w badaniach dodat-
krzycą typu 2 oraz nadciśnieniem tętniczym
kowych obserwuje się nieznaczne podwyż-
i zespołem metabolicznym. Prowadzi się
szenie (2–3-krotne) stężenia transaminazy
liczne badania za pomocą bezinwazyjnych
alaninowej i asparginowej, stosunek
metod oceny stopnia włóknienia, które
AspAt/AlAt poniżej 1, w niektórych przy-
głównie dotyczą markerów laboratoryjnych.
padkach podwyższenie stężenia gamma-
Wykazano korelację między włóknieniem
glutamylotransferazy i fosfatazy alkalicz-
wątroby a wskaźnikiem HOMA, kwasem
nej [10, 11]. U 20–50% pacjentów z NASH
hialuronowym, kolagenem typu IV, adipo-
występuje podwyższone stężenie ferrytyny.
nektyną [25, 26].
W przypadku stwierdzenia niedoboru al-
Przebieg naturalny stłuszczenia jest
bumin, podwyższenia stężenia bilirubiny
powolny. Przejście w miażdżycę dotyczy
oraz wydłużenia czasu protrobinowego
niewielkiej grupy pacjentów, jednak
należy ponownie przeanalizować rozpo-
u około 15% chorych oczekujących na prze-
znanie. Charakterystyczny jest obraz „ja-
szczep wątroby nie wyjaśniono przyczyny
snej” wątroby o wzmożonej echogeniczno-
marskości (crypogenic cirrhosis). W tej gru-
ści w badaniu ultrasonograficznym (czu-
pie chorych prawdopodobnie są osoby
łość i swoistość metody wynoszą ok. 90%)
z nierozpoznanym wcześniej stłuszczeniem
oraz niska gęstość miąższu w tomografii
wątroby [27]. Powstanie pierwotnego raka
komputerowej. Jednak żadna z metod ob-
wątroby (hepatocellular carcinoma) może
razowania łącznie z rezonansem magne-
się wiązać ze zmianami zachodzącymi
tycznym nie różnicuje jednoznacznie form
w hepatocytach w przypadku stłuszczenia
niealkoholowych chorób wątroby [22].
[28]. W 25% przypadków marskości za-
Ostatecznym badaniem potwierdzającym
równo związanej z wcześniejszą niealko-
rozpoznanie jest biopsja wątroby, podczas
holową chorobą stłuszczeniową wątroby
której stwierdza się gromadzenie się tłusz-
(NFLD), jak i w przebiegu wirusowego
www.fzm.viamedica.pl
Katarzyna Bukol-Krawczyk,
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby
— leczyć czy nie leczyć?
zapalenia wątroby typu C rozwija się pier-
zbędne nienasycone kwasy tłuszczowe
wotny rak wątroby [29].
(NNKT) powinny pokrywać 10% zapo-
Leczenie stłuszczenia wątroby koniecz-
trzebowania na energię z zachowaniem
nie musi uwzględniać eliminację czynników
proporcji omega-6 i omega-3 na pozio-
uszkadzających. Należy regulować gospo-
mie 4–5:1. Nasycone kwasy tłuszczowe,
darkę węglowodanową i zmniejszyć insuli-
które występują w tłuszczach pochodze-
nooporność, a także stres oksydacyjny.
nia zwierzęcego (masło i przetwory
Wymienia się następujące zalecenia dla
mleczne, mięso i przetwory), nasilają
pacjenta:
stres oksydacyjny w cyklu przemian.
— Redukcja masy ciała. Zmniejszenie
Węglowodany pokrywają co najmniej
masy ciała już o 10% prowadzi do stop-
50% zapotrzebowania energetycznego
niowej normalizacji stężenia enzymów
organizmu. W przypadku stłuszczenio-
wątrobowych i zmienia obraz ultrasono-
wych chorób wątroby istotne jest ogra-
graficzny wątroby. Utrata masy nie
niczenie podaży produktów o wysokim
może być gwałtowna, ponieważ stoso-
indeksie glikemicznym, czyli szybko
wanie diet głodówkowych oraz przewle-
podnoszących stężenie glukozy we krwi.
kłego głodzenia może być przyczyną
Wysokie stężenie glukozy poposiłkowej
stłuszczenia [30–32].
przyczynia się do hiperinsulinemii i roz-
— Stosowanie prawidłowej diety. Proste
woju insulinooporności oraz nasila pro-
stłuszczenie wątroby oraz stłuszczenie
ces syntezy triglicerydów w wątrobie.
z zapaleniem nie upośledzają wydolno-
Ograniczeniu podlega podaż prostych
ści wątroby, dlatego nie jest konieczne
i łatwo przyswajalnych węglowodanów
ograniczanie białek w stosowanej diecie.
— słodycze, owoce, pszenne pieczywo,
Podaż białka w ilości 1g/kg mc./d. powin-
biały ryż, makaron, gotowane warzywa
na pokrywać zapotrzebowanie organi-
korzeniowe, na przykład marchew. Na-
zmu. Przy zwiększonym wysiłku fizycz-
leży pamiętać, że dodatki technologicz-
nym i nasilonych procesach katabolicz-
ne w procesie produkcji żywności mogą
nych i anabolicznych podaż białka wyno-
być węglowodanami o łatwej przyswa-
si około 1,3 g/kg mc./d. Białka dostar-
jalności — modyfikowana skrobia,
czają 20–25% kalorii. Tłuszcze nie po-
mączka chleba świętojańskiego itp. (do-
winny pokrywać więcej niż 30% dzienne-
dawane np. do jogurtów). Ogólnie zale-
go zapotrzebowania energetycznego.
ca się spożywanie węglowodanów złożo-
Dla osoby ważącej około 80 kg i wykonu-
nych i jak najmniej przetworzonych, na
jącej umiarkowany wysiłek fizyczny
przykład razowe pieczywo, razowy ma-
i lekką pracę całkowita ilość tłuszczów
karon, ryż naturalny, kasze gruboziarni-
w diecie powinna stanowić około 90 g.
ste itp. Podaż witamin i minerałów na-
Przy założeniu, że około 50% tłuszczów
leży pokryć, spożywając warzywa i owo-
jest ukrytych w produktach spożywczych
ce. Zaleca się jedzenie surowych warzyw
(mięso, wędliny, jaja, nabiał itp.), doda-
i świeżych owoców ze względu na dużą
nie tłuszczów w formie olejów i tłuszczów
zawartość nietrawionych resztek pokar-
do smarowania pieczywa nie powinno
mowych (frakcje rozpuszczalne i nieroz-
przekraczać 40–45 g. W diecie zaleca się
puszczalne błonnika), które spowal-
tłuszcze roślinne ze względu na obecność
niają procesy wchłaniania i przyspie-
wielonienasyconych kwasów tłuszczo-
szają pasaż jelitowy, co zmniejsza
wych (olej rzepakowy, oliwa z oliwek,
wchłanianie czynników toksycznych dla
miękkie margaryny dobrej jakości). Nie-
wątroby. Korzystne efekty obserwowa-
Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 66–72
vv W przypadku
stłuszczeniowych
chorób wątroby istotne
jest ograniczenie podaży
produktów o wysokim
indeksie
glikemicznym cc
69
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
no również w ograniczeniu podaży żela-
dzono badań dotyczących terapii sylibiną
za w diecie [33].
w NASH.
— Stosowanie leków zmniejszających insu-
Wydaje się, że liczba chorych ze stłusz-
linooporność. Obecnie są prowadzone
czenia wątroby będzie rosła wraz z epidemią
badania z metforminą oraz rosiglitazo-
chorób metabolicznych związanych z otyło-
nem i pioglitazonem. W pilotażowych
ścią, insulinoopornością, wzmożonym stre-
badaniach przedstawiono obiecujące
sem oksydacyjnym. Należy przeprowadzić
efekty terapii [34–37].
dalsze badania nad patogenezą niealkoho-
— Antyoksydanty — prowadzono badanie
lowych i alkoholowych chorób wątroby oraz
pilotażowe wpływu podawania witami-
możliwościami terapeutycznymi, zwłaszcza
ny E u pacjentów z NFLD, w którym ob-
że często obserwuje się postacie mieszane
serwowano obniżenie stężenia trans-
stłuszczenia wątroby u osób z zespołem me-
aminaz oraz zapalenia i włóknienia
tabolicznym i spożywaniem alkoholu.
w wątrobie [38, 39].
— Leki cytoprotekcyjne — badania z pochodnymi choliny, N-acetylocysteiną,
PIŚMIENNICTWO
1.
Nonalcoholic steatohepatitis: Mayo Clinic expe-
we wstępnych analizach wpływały na ob-
riences with a hitherto unnamed disease. Mayo
niżenie stężenia transaminaz [37, 40, 41].
Clin. Proc. 1980; 55: 434–484.
2.
Ballentani S., Saccoccio G., Masuti F. i wsp. Pre-
W Polsce od wielu lat stosuje się prepa-
valence of and risk factors for hepatic steatosis
raty, będące donorami grup sulfhydrylo-
in northern Italy. Ann. Intern. Med. 2000; 132:
wych i metylowych, które są konieczne
112–117.
3.
Nomura H., Kashiwagi S., Hayashi J., Kajiyama
w procesach detoksykacji (Heparegen,
W., Tani S., Goto M. Prevalence of fatty liver in
Methiovit, Hepa-Merz itp.), preparaty
general population of Okinawa, Japan. Jpn.
z zespołem witamin z grupy B, witaminą
J. Med. 1988; 27: 143–149.
4.
Nonomura A., Mizukami Y., Unoura M., Kobay-
E oraz z fosfolipidami wbudowywanymi
ashi K., Takeda Y., Takeda R. Clinicopathologi-
w błony komórkowe.
cal study of alcohol-like liver disease in non-alcoholics; non-alcoholic steatohepatitis and fibrosis.
— Leki roślinne — wyciąg z ostopestu plamistego Sylibum marianum zawierający
Gastroenterol. Jpn. 1992; 27: 521–528.
5.
relationship to obesity. An epidemiological ultra-
stancji sylibiny, sylichrystyny, sylidoniny)
oraz witaminy B2, D, E, K, sole mineralne, karotenoidy, olejki eteryczne i inne
Tominaga K., Kurata J.H., Chen Y.K. i wsp. Prevelence of fatty liver in Japanese children and
sylimarynę (kompleks aktywnych sub-
sonografic surey. Dig. Dis. Sci. 1995; 40: 2002–
–2009.
6.
Matteoni C.A., Younossi Z.M., Gramlich T., Boparai N., Liu Y.C., McCullough A.J. Nonalcoholic
składniki od wielu lat jest stosowany
fatty liver disease: spectrum of clinical and patho-
w ziołolecznictwie (w Azji również jako
logical severity. Gastroenterology 1999; 116:
przyprawa). Najbardziej aktywną sub-
1413–1419.
7.
Garcia-Mozon C., Martin-Perez E., Iacono O.L.
stancją jest sylibilina flawonolignan
i wsp. Characterization of pathogenic and pro-
o działaniu hepatoprotekcyjnym poprzez
gnostic factors of nonalcoholic steatohepatitis
associated with obesity. J. Hepatol. 2000; 33:
stabilizację błon komórkowych i antyoksydacyjne działanie. Korzystne działanie
716–724.
8.
steatohepatitis and liver fibrosis in the severely
tyną i falloidyną (toksyny muchomora
sromotnikowego), alkoholowej chorobie wątroby i marskości wątroby (hamowanie proliferacji i transformacji komórek gwiaździstych) [42, 43]. Nie prowa-
Dixon J.B., Bhathal P.S., O’Brien P.E. Nonalcoholic fatty liver disease: predictors of nonalcoholic
sylibiny obserwowano w zatruciu amani-
70
Ludwig J., Viggiano T.R., McGill D.B., Oh B.J.
kwasem ursodeoksycholowym również
obese. Gastroenterology 2001; 121: 91–100.
9.
Franzese A., Vajro P., Argenziano A. i wsp. Liver
involvement in obese children. Ultrasonography
and liver enzyme levels at diagnosis and during
follow up in Italian population. Dig. Dis. Sci. 1997;
42: 1428–1432.
www.fzm.viamedica.pl
Katarzyna Bukol-Krawczyk,
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby
— leczyć czy nie leczyć?
10. Angulo P., Keach J.C., Batts K.P., Lindor K.D.
24. Brunt E.M., Janney C.G., Di Bisceglie A.M., Neu-
Independent predictors of liver fibrosis in patients
schawander-Tetri B.A., Bacon B.R. Nonalcoho-
with nonalcoholic steatohepatitis. Hepatology
lic steatohepatitis: a proposal of grading and sta-
1999; 30: 1356–1362.
ging the histological lesion. Am. J. Gastroenterol.
11. Powell E.E., Cooksley W.G., Hanson R., Searle J.,
1999; 94: 2467–2474.
Halliday J.W., Powell L.W. The natural history of
25. Shimada M., Kawahara H., Ozaki K., Fukura M.,
nonalcoholic steatohepatitis: a follow-up study of
Yano H., Tsuchishima M., Tsutsumi M., Takase S.
forty-two patients foe up to 21 years. Hepatolo-
Usefulness of a combined of serum adiponectin
gy 1990; 11: 74–80.
level, HOMA-IR, and serum type IV collagen 7S
12. Harrison S.A., Torgenson S., Hayashi P. The na-
level to predict the early stage of nonalcoholic
tural history of non-alcoholic fatty liver disease:
steatohepatitis. Am. J. Gastroenterol. 2007; 102:
a clinical histopathologic study. Am. J. Gastroenterol. 2003; 98: 2042–2047.
1931–1938.
26. Duseja A., Das A., Dhiman R.K., Chawla Y.K.,
13. Ong J.P., Younossi Z.M. Nonalcoholic fatty liver
Thumburu K.T., Bhadada S., Bhansali A. Met-
disease (NAFLD)- two decades later: are a smar-
formin is effective In achieving biochemical re-
ter about its natural history? Am. J. Gastroente-
sponse In patients with nonalcocholic fatty li-
rol. 2003; 98: 1915–1917.
ver disease (NAFDL) not responding to live
14. Day C.P., James O.F.W. Steatohepatitis: a tale
of two “hits”? Gastroenterology 1998; 114;
842–845.
style interventions. Ann. Hepatol. 2007; 6:
222–226.
27. Cadwell S.H., Oeslsner D.H., Iezzoni J.C., He-
15. Chitturi S., Abeygunasekera S., Farrel G.C.
spenheide E.E., Battle E.H., Driscoll C.J. Crypto-
i wsp. NASH and insulin resistance: insulin hy-
genic cirrhosis: clinical characterization and risk
persecretion and specific association with the
factors for underlying disease. Hepatology 1999;
insulin resistance syndrome. Hepatology 2002;
35: 373–379.
29: 664–669.
28. Bugianesi E., Leone N., Vanni E. i wsp. Expan-
16. Sonsuz A., Basaranoglu M., Billir M., Senturk H.,
ding the natural history of nonalcoholic steato-
Ankin P. Hyperinsulinemia in nondiabetic, both
hepatitis; from cryptogenic cirrhosis to hepato-
obese and nonobese patients with nonalcoholic
cellular carcinoma. Gastroenterology 2002;
steatohepatitis. Am. J. Gastroenterol. 2002; 133:
263–274.
123: 134–140.
29. Day C.P. Non-alcocholic fatty liver disease.
17. Weltman M.D., Farrel G.C., Hall P., Ingelman-
W: Evidence-based gastroentewrology and he-
Sundberg M., Liddle C. Hepatic cytochrome
patology. McDonald J.W.D., Burroughts A.K., Fe-
P450 2E1 is increased in patients with nonalco-
agan B.G. (red.). BMJ Blacwell Publishing, Lon-
holic steatohepatitis. Hepatology 1998; 27:
128–133.
18. Tilg H., Diehl A.M. Cytokines in alcoholic and
nonalcoholic steatohepatitis. N. Engl. J. Med.
2000; 343: 1467–1476.
don 2004: 393–403.
30. Palmer M., Schaffner F. Effect of weight reduction
on hepatic abnormalities in overweight patients.
Gastroenterology 1990; 99: 1408–1413.
31. Ueno T., Sugawara H., Sujuku K. i wsp. Thera-
19. Benyon R.C., Iredle J.P., Goddar S., Winwood
peutic effects of restricted diet and exercises in
P.J., Arthur M.J.P. Expresion of tissue inhibitor of
obese patients with fatty liver. J. Hepatol. 1997;
metaloproteinases-1 and -2 is increased in fibrotic human liver. Gastroenterology 1996; 110:
821–831.
20. Iredale J.P., Benyon R.C., Pickering J., McCullen
27: 103–107.
32. Luyckx F.H., Desaive C., Thiry A. i wsp. Liver abnormalities in severely obese subject: effect of
drastic weight loss after gastroplasty. Int.
M., Northrop M., Pawley S. i wsp. Mechanisms of
J. Obes. Relat. Metab. Disord. 1998; 22: 222–226.
spontaneous resolution of rat liver fibrosis: hepa-
33. Yamamoto M., Iwasa M., Iwata K. i wsp. Restric-
tic stellate cells apoptosis and reduce hepatic
tion of dietary calories, fat and iron improves non-
expression of metalloproteinase inhibitors.
alcocholic fatty liver. J. Gastroenterol. Hepatol.
J. Clin. Invest. 1998; 102: 538–549.
2007; 22: 498–503.
21. Chitturi S., Farrel G.C., Frost L. i wsp. Serum lep-
34. Marchesini G., Brizi M., Bianchi G., Tomassetti S.,
tin in NASH correlates with hepatic steatosis but
Zoli M., Melchionda N. Metformin in non-alcoho-
not fibrosis: a manifestation of liptoxity? Hepatology 2002; 36; 403–409.
lic steatohepatitis. Lancet 2001; 358: 893–894.
35. Neuschawander-Tetri B.A., Brunt E.M., Wehme-
22. Saadeh S., Younossi Z.M., Remer E.M. i wsp.The
ier K.R., Oliver D., Bacon B.R. Improved nonalco-
utility of radiological imaging in nonalcoholic fat-
holic steatohepatitis after 48 weeks of treatment
ty liver disease. Gastroenterology 2002; 123:
with the PRAR-gamma ligand rosiglitazone. He-
745–750.
patology 2004; 38: 1008–10017.
23. Neuschawander-Tetri B.A., Caldwell S.H. Nonal-
36. Promrat K., Lutchman G., Uwaifo G.I. i wsp. A pi-
coholic steatohepatitis: summary of an AASLD
lot study of pioglitazone treatment for nonalco-
Single Topic Conference. Hepatology 2003; 37;
holic steatohepatitis. Hepatology 2004; 39:
1201–1219.
188–196.
Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 66–72
71
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
37. Balmer M.L. Siegrist K., Zimmermann, Dufour
agent for patients with nonalcoholic steatohepa-
J.F. Effects of ursodesoxycholic acid in combina-
titis: result of pilot study. Am. J. Gastroenterol.
tion with vitamin E on adipokines and apoptosis
in patient with nonalcocholic steatohepatitis. Liver Int. 2009; 29: 1184–1188.
38. Lavine J.E. Vitamin E treatment of nonalcoholic
steatohepatitis in children: pilot study. J. Pedatr.
2000; 136: 734–738.
39. Hasegawa T., Yoneda M., Nakamura K., Makino I.,
Terano A. Plasma transforming growth factor-beta
Treatment of nonalcoholic steatohepatitis with
N-acetylocysteine. Gastroenterolgy 2000; 118:
A1444.
42. Saller R., Meier R., Brignoli R. The use of silimarin in treatment of liver diseases. Drugs 2001; 61:
2035–2063.
1 level after efficacy of alfa-tocopherol in patients
43. Fuchs E.C., Weyhenmeyer R., Weiner O.H. Ef-
with non-alcoholic steatohepatitis: a pilot study. Ali-
fects of silibinin and of a synthetic analogue on
ment. Pharmacol. Ther. 2001; 15: 1667–1672.
isolated rat hepatic stellate cells and myofibro-
40. Abdelmalek M.F., Angulo P., Jorgensen R.A. Sy-
blast (abstract) Arzneimittelforschumg 1997; 47:
lvester P.B., Lindor K.D. Betaine, a promising new
72
2001; 96: 2711–2717.
41. Gulbahar O., Karasu Z., Ersoz G., Akarca U.A.M.
1383–1387.
www.fzm.viamedica.pl