Wojciech Łączkowski - Wydział Prawa i Administracji UAM

Wojciech Łączkowski - Wydział Prawa i Administracji UAM

Wojciech Łączkowski
Wojciech Żelisław Łączkowski urodził się 3 października 1933 r. w Poznaniu.
Atmosfera rodzinnego domu ukształtowała jego charakter, a system wartości, który
z domu wy niósł, na trwale zapisał się w czynach Profesora.
Rodzice Profesora - Maria z domu Stasiewska i Antoni Łączkowski - poznali się
w trakcie plebiscytu śląskiego. Matka była lekarzem, pracownikiem naukowym
w Klinice
Otolaryngologicznej
Uniwersytetu Poznańskiego (specjalność
- laryngolog i foniatra). Ojciec, żołnierz
Legionów,
lekarz,
współzałożyciel
Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego
im. J. Piłsudskiego, w 1939 r. był obrońcą
poznańskiego dworca.
W okresie niemieckiej okupacji
rodzina Profesora zostaje wysiedlona
do Sobkowa
(woj.
Jędrzejów).
Powrót
kieleckie,
do
pow.
Poznania
następuje w 1945 r.
Matura Profesora przypada na rok
1951
w
poznańskim
Liceum
Ogólnokształcącym im. Paderewskiego.
Przez krótki czas jest w drużynie
harcerskiej ks. Zdzisława Biernata.
Ryc. 1. Prof. zw. dr hab. Wojciech Łączkowski, fot.
Archiwum Katedry Prawa Finansowego WPiA UAM.
Studia odbywa Profesor na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego (19511955), a pracę magisterską na temat Prawo karne na ziemiach polskich w okresie
okupacji (1939-1945) pisze pod kierunkiem prof. dra J. Bossowskiego.
Asystentem - wolontariuszem w Katedrze Prawa Finansowego, kierowanej przez
profesora Jana Karola Zdzitowieckiego, zostaje w maju 1958 r.; przedtem pracuje jako
radca prawny.
Równolegle z pracą w Katedrze (asystentura od lutego 1960 r.) odbywa Profesor
aplikację adwokacką (1959-1962), ale po jej ukończeniu nie podejmuje praktyki
adwokackiej.
1
Pierwsze zainteresowania naukowe są zgodne z kierunkiem prac badawczych
prowadzonych ówcześnie w Katedrze Prawa Finansowego i dotyczą problematyki
budżetowej. Stopień naukowy doktora uzyskuje Profesor dnia 22 maja 1964 r. na
podstawie pracy Budżety gromadzkich rad narodowych w województwie poznańskim,
a cztery lata później 14 czerwca 1968 r. odbywa się kolokwium habilitacyjne. Praca
habilitacyjna - Kompetencje organów państwa w zakresie autoryzacji budżetu - zostaje
wyróżniona indywidualną nagrodą Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego.
Promotorem w przewodzie doktorskim był profesor J. K. Zdzitowiecki, także pod
opieką naukową profesora J. K. Zdzitowieckiego powstała praca habilitacyjna.
Po habilitacji praca naukowa Profesora W. Łączkowskiego łączy dwa, ściśle
ze sobą związane i wzajemnie uzupełniające się kierunki: politykę finansową
i ustrojowo-polityczne aspekty budżetu. Pierwszy nurt badawczy znajduje swój wyraz
w takich m.in. opracowaniach monograficznych, jak: Polityka finansowa PRL 1965-70,
Poznań 1970; Polityką finansowa PRL 1971-75, Poznań 1974; Budżetowe i kredytowe
metody kształtowania decyzji, PWN, Warszawa 1978. Ta ostatnia monografia jest
oryginalną nowością w polskiej literaturze naukowej. Teoretyczne rozważania opiera
Profesor na bogatym i różnorodnym materiale faktycznym, jest on poniekąd
sprawdzianem prawdziwości sformułowanych tez. Monografia przynosi Profesorowi
indywidualną nagrodę za osiągnięcia naukowe przyznaną przez Ministra Oświaty
i Szkolnictwa Wyższego.
W opracowaniach monograficznych dotyczących politycznych aspektów budżetu
wypowiada Profesor tezę, że podstawowa przyczyna ograniczająca funkcjonowanie
prawno-finansowych instytucji budżetowych ma zasadniczy charakter, a mianowicie
jest nią ustrój polityczny, gospodarczy i społeczny Polski realnego socjalizmu. Zmiana
tych ustrojowych warunków jest przesłanką powrotu do normalności także
w dziedzinie budżetowej. Z ważniejszych prac dotyczących tego nurtu wymienić
należy: Majątek publiczny i środki finansowe, [w:] System instytucji prawno finansowych PRL, t. 1, Ossolineum 1982; Budżet państwa jako instytucja ustrojowo-polityczna,
[w:] System instytucji prawno-finansowych PRL, t. 2, Ossolineum 1982; Autoryzacja
budżetu, [w:] System instytucji prawno-finansowych PRL, t. 3, Ossolineum 1985;
Prawnofinansowe instrumenty wzrostu efektywności przedsiębiorstw państwowych, [w:]
System instytucji prawno-finansowych PRL, t. 4, Ossolineum 1985.
2
Dnia 3 lutego 1977 r. W. Łączkowski otrzymuje tytuł naukowy profesora
nadzwyczajnego nauk prawnych. W tym czasie pełni funkcję prodziekana Wydziału
Prawa i Administracji (1 września 1975-31 sierpnia 1978); dziekanem zostaje Profesor
1 września 1978 r., a kadencję kończy z dniem 31 sierpnia 1981 r.
Jako dziekan Wydziału zyskuje Profesor szacunek i uznanie społeczności
akademickiej. Jest świadom podziałów w środowisku naukowym; wyraziście
zaznaczyły się one w latach pierwszej Solidarności. Różnice interesów, doświadczeń,
światopoglądów, postaw traktuje Profesor jako naturalną właściwość każdej, w tym
i uniwersyteckiej społeczności. Podejmuje uwieńczone sukcesem wysiłki zapewniające
stabilność Wydziału. Dba o to, żeby rywalizacja nie przekształciła przeciwników
we wrogów; jest ze studentami w czasie podejmowanych przez nich strajków
okupacyjnych; upomina się o godności profesorskie dla tych kolegów, którzy
z przyczyn politycznych nie mogli otrzymać ich wcześniej. Zasada równorzędnego
traktowania, przestrzeganie, by dobro słabszych nie doznawało uszczerbku ze strony
silniejszych, a także osobiste przymioty charakteru Profesora W. Łączkowskiego
sprawiają,
że
Wydział
-
pomimo
dzielących
jego
pracowników
różnic
–
w najważniejszych sprawach mówił jednym i na ogół zgodnym głosem. To, że w latach
pierwszej Solidarności Wydział spełniał na Uniwersytecie ważną rolę, było
w znacznym stopniu zasługą Profesora W. Łączkowskiego.
W wolnych wyborach w roku 1981 kolegium elektorów wybiera Profesora na
stanowisko prorektora Uniwersytetu. Kadencja rozpoczęta 1 września 1981 roku, ma
upłynąć 31 sierpnia 1984 r. Stan wojenny, wprowadzony 13 grudnia 1981 r., burzy
zainicjowane przez Solidarność demokratyczne porządki. W tym stanie rzeczy nowo
powołany Minister Edukacji Narodowej odwołuje Profesora W. Łączkowskiego
z funkcji prorektora Uniwersytetu (podobny los spotyka rektora i kolegów
prorektorów).
Rozpoczyna się okres konspiracyjnej działalności opozycyjnej. Profesor jest
inwigilowany, wielokrotnie przesłuchiwany przez Służbę Bezpieczeństwa, w domu
odbywają się rewizje.
W tym trudnym okresie nie słabnie praca naukowa, ukazuje się drukiem szereg
artykułów
(min.:
Opodatkowanie
ludności,
„Ruch
Prawniczy,
Ekonomiczny
i Socjologiczny" nr 2 z 1984 r.; Prawo a gospodarka, „Palestra" nr 11 z 1985 r.),
3
podręcznik Finanse i prawo finansowe, napisany wspólnie z prof. zw. drem hab.
Andrzejem Komarem. Profesor pisze recenzje rozpraw habilitacyjnych i doktorskich,
a także recenzje wydawnicze prac naukowych. Opracowuje hasła do Encyklopedii
finansów, wygłasza referaty na konferencjach międzynarodowych (m.in. na konferencji
poświęconej
finansom
lokalnym
czy
konferencji
poświęconej
ocenie
stanu
prawodawstwa podatkowego).
Niezwłocznie po reaktywowaniu Wydziału Prawa na Katolickim Uniwersytecie
Lubelskim w początkach lat 80. Profesor W. Łączkowski podejmuje tam pracę na
stanowisku profesora. Prowadzi na tej Uczelni wykłady i seminaria z zakresu prawa
publicznego, pełni funkcję kierownika Katedry.
Zmiana ustroju w Polsce w roku 1989 ponownie zespoliła myśli i czyny Profesora;
łączy on pracę naukową z działalnością ogólnopaństwową. Zostaje sędzią Trybunału
Konstytucyjnego (1989-1997). jest przewodniczącym Państwowej Komisji Wyborczej.
Charakterystyczny jest przedmiot badań naukowych Profesora po roku 1990:
wyraziście zwraca się On ku standardom, którym powinno odpowiadać prawo publiczne.
Jego prace - i to jest nurt pierwszy, dotyczą dociekań nad określeniem podstawowych
wartości, które powinny znaleźć odzwierciedlenie w systemie prawa w ogóle (Stanowisko
Trybunału Konstytucyjnego w sprawie legalności instrukcji MEN dotyczących powrotu
nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/ 9 1, [w:] Nauczanie religii w szkole
w państwie demokratycznym, Lublin 1991; Stare prawo i nowy ustrój, „W Drodze" 1991,
nr 12; Problemy badania zgodności ustaw i innych aktów prawnych z Konstytucją oraz
podstawowymi prawami i wolnościami ludzkimi, [w:] Sądownictwo a obowiązujący
system prawny, Warszawa 1992; Jest wartość wyższa niż prawo, „Spotkania" 1992,
25 czerwca, 1 lipca; Jaką wartością jest prawo, „W Drodze" nr 6 (238), 1993; Aksjologiczne
uwarunkowania prawa, „Życie i Myśl" 1996, nr 4; Czym jest prawo, „Misjonarz" 1997 nr 5).
Drugi wyraźnie zaznaczony kierunek aktywności naukowej dotyczy orzecznictwa
Trybunału Konstytucyjnego w sprawach finansów publicznych (Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w sprawach finansów publicznych, „Glosa" 1995, nr 8;
Problematyka
finansów
publicznych
w
orzecznictwie
polskiego
Trybunału
Konstytucyjnego, [w:] Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania, Warszawa 1996;
Orzecznictwo polskiego Trybunału Konstytucyjnego dotyczące trybu uchwalania ustaw
podatkowych, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, Lublin 1996; Zasada
4
lex retro
non
agit
jako
problem
konstytucyjny
w
orzecznictwie
Trybunału
Konstytucyjnego, [w:] Sądownictwo konstytucyjne, „Studia i Materiały", t. 2, z. 1,
Warszawa 1996; Problemy samorządu terytorialnego w orzecznictwie polskiego
Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Gospodarka - administracja - samorząd, Poznań 1997).
Trzeci nurt związany jest z ocenami i wartościami, które powinny stanowić
przesłanki budowy systemu prawa publicznego w Polsce (Prawo publiczne a katolicka
nauka społeczna, [w:] Prawo obowiązujące w Polsce w świetle katolickiej nauki
społecznej, Warszawa 1991; Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a problem
„dawnego prawa", Wydawnictwo Sądu Najwyższego w Warszawie, 1992; Filozofia
prawa a instytucja Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Filozofia prawa a tworzenie
i stosowanie prawa, Katowice 1992; Prawo a zmiana ustroju państwa, „Roczniki Nauk
Prawnych KUL" 1991-1992, t. 1-2; Trybunał Konstytucyjny a przemiany ustrojowe
w Polsce, „Monitor Prawniczy" 1993, nr 2; Wartości chrześcijańskie a budowa systemu
prawnego, „Chrześcijanin w Świecie" 1993, nr 3; Aksjologiczne problemy stosowania
prawa, „Roczniki Nauk Prawnych KUL", t. 3, 1993; Trybunał Konstytucyjny a problem
wartościowania prawa, „Studia Juridica" t. 21, Warszawa 1994; Natural Law and Statute
Law: for the Presence of the Indispensable Humań Right to Live in the Constitution
of a Jurisprudent (Law - Abiding) State, [w:] Medicine and Law: For or Against Life?,
Citta del Vaticano 1999; Prawnik katolicki a problemy wartości prawa, referat
wygłoszony na III Europejskim Kongresie Prawników Katolickich w Krakowie,
opublikowany [w:] Prawnik Katolicki a wartość prawa, cz. I, Kraków 1999;
Aksjologiczne uwarunkowania prawa, [w:] Prawnik katolicki a wartość prawa...;
Ciągłość prawna między III Rzecząpospolitą Polską a II Rzecząpospolitą Polską - czy
PRL była państwem suwerennym [w:] Przywrócenie ciągłości prawnej między
III Rzecząpospolitą Polską a II Rzecząpospolitą Polską, Warszawa 1999).
Ważne znaczenie ma czwarty nurt badań, stricte podatkowy, z uwagi na walory
teoretyczne i doniosłość zagadnień (Przerzucanie podatków, Acta Universitatis
Wratislaviensis, nr 1183 z 1992; Granice opodatkowania, Acta Universitatis Lodziensis,
Folia Juridica nr 54 z 1992; Zasady podatkowe w orzecznictwie polskiego Trybunału
Konstytucyjnego, [w:] Koncepcje współczesnych reform podatkowych. Europa na drodze
do wspólnej waluty. Książka wydana z okazji 40-lecia pracy naukowej prof. zw. dra hab.
Andrzeja Komara, Poznań 1998).
5
Dnia 1 marca 1992 r. Profesor W. Łączkowski zostaje mianowany na stanowisko
profesora zwyczajnego; jest to wyraz uznania dla osiągnięć w pracy naukowej.
Duże znaczenie przywiązuje Profesor do kształcenia kadr naukowych. Jest
promotorem w szeregu przewodów doktorskich przeprowadzonych na UAM i KUL
(J. Drzewiecki, O. Filipowski, A. Gomułowicz, S. Kryszczyński, E. Tegler, P. Policastro,
M. Rudnicki, S. Fundowicz); pod Jego opieką naukową stopień doktora habilitowanego
otrzymali A. Gomułowicz, E. Tegler; liczne są recenzje dotyczące oceny dorobku
naukowego w przewodach związanych z nadaniem tytułu naukowego profesora
a także doktora honoris causa.
Z inicjatywy Profesora W. Łączkowskiego doktorat honoris causa Uniwersytetu
Poznańskiego otrzymuje słynny w czasie II wojny kurier warszawski, a następnie
dyrektor Rozgłośni Radia Wolna Europa Jan Nowak-Jeziorański. Był promotorem
także w przewodzie doktoratu honoris causa prezydenta Irlandii Mary Robinson.
Profesor W. Łączkowski był członkiem Międzynarodowego Instytutu Finansów
Publicznych, a także Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Polskiego
Towarzystwa Ekonomicznego.
Jego wielką pasją jest żeglarstwo; odbył wiele morskich wypraw, dowodząc
jachtem. Jest kapitanem żeglugi wielkiej jachtowej i członkiem Polskiego Związku
Żeglarskiego. Pełnił obowiązki członka Głównej Komisji Egzaminacyjnej na stopnie
oficerskie. Jest ojcem pięciorga dzieci.
W 1993 r. otrzymał Profesor Medal Komisji Edukacji Narodowej, a wcześniej
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1980).
W 1997 roku Senat RP powołuje Profesora na stanowisko członka Rady Polityki
Pieniężnej na 6-letnią kadencję.
Trudno byłoby ująć credo życiowe Profesora W. Łączkowskiego; może to uczynić
tylko On sam. Sądzę, że w zakresie problemów dotyczących prawa bliska jest mu
łacińska maksyma ex iniuria non oritur ius (z bezprawia nie powstaje prawo).
Andrzej Gomułowicz
6