Artykuł - Elsevier

Stomatologia estetyczna
Tom 8, nr 2, kwiecień-czerwiec 2012, s. 146-157
Abrazyjne wykańczanie i polerowanie w stomatologii
odtwórczej: współczesny stan wiedzy
Steven R. Jefferies, MS, DDS
Department of Restorative Dentistry, Temple University School of Dentistry, 3223 North Broad Street, Philadelphia, PA 19140, USA
Przedrukowano z Dental Clinics of North America 51 (2007),
Steven R. Jefferies „ Abrasive Finishing and Polishing in
Restorative Dentistry: A State-of-the-Art Review”, s. 379–397,
Copyright 2012 za zgodą Elsevier.
Skuteczne wykańczanie i polerowanie wypełnień
stomatologicznych zapewnia nie tylko optymalny
wygląd estetyczny, ale także zdrowie tkanek miękkich i trwałość pobrzeża wypełnienia. W opublikowanym wcześniej artykule przeglądowym autor
zwrócił uwagę na problemy wynikające z niedostatecznie wykończonych i wypolerowanych wypełnień, m.in. „nadmierne gromadzenie płytki, podrażnienie dziąseł, zwiększone odkładanie osadów
na powierzchni oraz niezadowalający lub suboptymalny wygląd estetyczny odbudowanych zębów” [1].
Niniejsza praca poglądowa na temat zastosowania
technik abrazyjnych w stomatologii przedstawia
podstawy wiedzy na temat abrazji oraz niektóre badania dotyczące aspektów klinicznych. W artykule
tym omówiono także niektóre najnowsze innowacje
w dziedzinie narzędzi do wykańczania i polerowania w stomatologii odtwórczej. Przedstawiono także szereg niedawno opublikowanych i opartych na
faktach informacji dotyczących znaczenia właściwej
wiedzy na temat technik i materiałów do wykańczania i polerowania. Nadrzędnym celem jest wzrost
świadomości i poszerzenie wiedzy czytelnika na temat zasad i narzędzi, które pozwalają na optymalne
wykończenie powierzchni i zapewniają integralność
wypełnień stomatologicznych.
Adres do korespondencji:
Steven R. Jefferies
Adres e-mail:
[email protected]
146
Reprinted from Dental Clinics of North America 51 (2007),
Steven R. Jefferies „ Abrasive Finishing and Polishing in
Restorative Dentistry: A State-of-the-Art Review”, p. 379–397,
Copyright 2012 with permission from Elsevier.
Trybologia
wykańczania
i polerowania
w stomatologii
Polerowanie w trybie
3 ciał ze ścierniwem
w stanie wolnym
1) Pasty polerskie
z tlenkiem glinu
2) Pasty polerskie
z diamentem
Polerowanie
w trybie 2 ciał
1) Wiertła do frezowania
i ścierania
2) Gumki impregnowane
ścierniwem
3) Narzędzia do wykańczania
i polerowania z nasypem
Ryc. 1. Procedury wykańczania i polerowania w stomatologii odtwórczej przebiegają zgodnie z trybologicznymi
zasadami ścierania abrazyjnego w konfiguracji dwóch
lub trzech ciał.
Fig. 1. Finishing and polishing procedures in restorative
dentistry follow tribiologic principles of abrasive wear
in two-body and three-body configurations.
Podstawowe zasady trybologii
w odniesieniu do technik
abrazyjnych w stomatologii
Podstawy mechanicznego wykańczania i polerowania przy użyciu cząstek abrazyjnych należą do dziedziny trybologii zajmującej się nauką o materiałach,
fizyką, chemią i inżynierią kontaktów powierzchniowych [2]. Opis systemu trybologicznego obejmuje
zestaw parametrów eksperymentalnych (np. obciążenie, prędkość i czas trwania ruchu) oraz strukturę systemu (np. dwa ciała w kontakcie, środek sprzęgający
i środowisko).
Narzędzia, materiały i procedury wykańczania
oraz polerowania mają na celu wywołanie zamierzonego, wybiórczego i kontrolowanego ścierania powierzchni odtwórczych materiałów stomatologicznych. Ścieranie definiuje się jako zjawisko kumulacyjnego niszczenia powierzchni, w ramach którego
dochodzi do usuwania materiału w postaci drobnych cząstek, głównie na skutek procesów mechanicznych. Mechanizm ścierania polega na transferze energii wraz z usuwaniem lub przemieszczaniem
materiału. Cztery główne mechanizmy ścierania
to adhezja, abrazja, zmęczenie powierzchniowe i reakcje trybochemiczne. W przypadku polerowania
z użyciem cząstek abrazyjnych podstawowym mechanizmem jest ścieranie abrazyjne, ale możliwe są
także inne mechanizmy. Należą do nich zmęczenie
powierzchniowe oraz powstawanie rowków lub zarysowań, którym w niektórych przypadkach towarzyszą pęknięcia Hertza. W niniejszym artykule
zastosowano klasyfikację trybów abrazyjnego ścierania opartą na najszerzej przyjętych terminach.
Są to abrazja dwóch ciał i abrazja trzech ciał. Terminy te ilustrują sytuacje eksperymentalne, z jakimi spotykamy się podczas wykańczania i polerowania, co przedstawiono na rycinie 1. W trybie dwóch
ciał cząstki abrazyjne są mocno przytwierdzone do
substratu (Ryc. 1). W trybie abrazji trzech ciał wolne
(lub luźno osadzone) cząstki tworzą zawiesinę pomiędzy powierzchnią polerowanego materiału i płaskim substratem polerskim (Ryc. 1). Wolne cząstki
w trybie trzech ciał może stanowić celowo zastosowany środek ścierny lub drobinki odczepione od trącej powierzchni. Większość rozwiązań do wykańczania i polerowania w stomatologii działa w trybie
dwóch ciał. Jednak dentyści, higienistki i technicy
dentystyczni wykorzystują tryb abrazji trzech ciał,
stosując dodatkowy środek ścierny, na przykład pasty profilaktyczne/polerskie.
Ścieranie abrazyjne trzech ciał ma miejsce wtedy,
kiedy swobodne cząstki poruszają się pomiędzy powierzchnią materiału i narzędzia polerskiego. Dzieje się tak w przypadku zamierzonego zastosowania
środka ściernego, który ma przemieszczać się po
powierzchni substratu polerskiego, jak również podczas ostatniego etapu polerowania, kiedy stosuje się
bardzo drobne ścierniwo na miękkich, nawilżonych
krążkach. Tryb trzech ciał może także mieć miejsce
wtedy, kiedy dochodzi do odrywania drobnych fragmentów materiału od polerowanej substancji i ich
uwięźnięcia lub krążenia w strefie pomiędzy dwoma
pierwszymi ciałami.
Objawami ścierania abrazyjnego są zmiana stopnia chropowatości powierzchni na skutek usuwa-
nia materiału oraz zmiana właściwości fizycznych
i chemicznych powierzchni i leżących głębiej warstw
w miejscu wypukłości. Deformacje te, które można opisać, stosując terminologię mechaniczną i geometryczną, przebiegają z miejscowym wydzielaniem
ciepła oraz powstawaniem miejscowych ubytków
i wad powierzchniowych polerowanego materiału.
Skąd zainteresowanie wykańczaniem
i polerowaniem w stomatologii?
Lekarzy dentystów zawsze zachęcano, aby poświęcali
czas i wysiłek na właściwe wykańczanie i polerowanie
wypełnień. Argumenty za starannym wykańczaniem
i polerowaniem miały charakter kliniczny i naukowy [3]:
1. Usunięcie nadmiaru materiału i wykończenie pobrzeża wypełnienia.
2. Zmniejszenie ryzyka pękania, które jest większe
w przypadku chropowatej powierzchni.
3. Zmniejszenie niedoskonałości powierzchni prowadzące do zmniejszenia jej pola, a w efekcie zmniejszenia ryzyka zniszczenia i korozji.
4. Stworzenie gładkiej powierzchni, na której
w mniejszym stopniu odkłada się płytka.
5. Poprawa czynności jamy ustnej i żucia dzięki temu,
że pokarm łatwiej przesuwa się po wypolerowanych
powierzchniach zębów.
6. Uzyskanie gładkich powierzchni, które ułatwiają
zabiegi higieniczne, z dostępem do wszystkich powierzchni, okolicy pobrzeża i przestrzeni międzyzębowych podczas zwykłego szczotkowania i nitkowania.
7. Uzyskanie gładkich kontaktów zwarciowych, co
zmniejsza ścieranie zębów przeciwstawnych i sąsiadujących.
8. Stworzenie bardziej estetycznych, odbijających
światło wypełnień.
W dalszej części artykułu opisano dokładniej wyniki niektórych badań dotyczących tych kwestii klinicznych.
Co kryje się za określeniami
„wykańczanie” i „polerowanie”?
Wykańczanie i polerowanie oznacza nadawanie ogólnego konturu wypełnienia w celu uzyskania pożądanej
anatomii oraz redukcję i wygładzanie nierówności i zarysowań stworzonych przez narzędzia do wykańczania. Terminy, definicje i procedury wchodzące w skład
wykańczania i polerowania prowadzą do pewnych
niejasności związanych z tymi pojęciami. Wykańczanie odnosi się do całego procesu, a zarazem do jednej
aktywności w ramach tego procesu. Ogólnie pojęcia
wykańczania i polerowania dotyczą wielu dziedzin,
gałęzi przemysłu i zastosowań. W kontekście stomatologicznym (a niniejszy artykuł dotyczy wykańczania
147
Abrazyjne wykańczanie i polerowanie…
●
Steven R. Jefferies
i polerowania wypełnień stomatologicznych) przydatne mogą być następujące pojęcia:
• Wykańczanie: proces obejmujący usuwanie nierówności pobrzeża, nadawanie zarysu anatomicznego oraz wygładzanie nierówności wypełnienia. Wykańczanie obejmuje m.in. wykańczanie pobrzeża,
opisane poniżej.
• Wykańczanie pobrzeża: jeden z etapów wykańczania, który obejmuje usuwanie nadmiaru materiału
w linii połączenia wypełnienia z tkankami zęba oraz
stosowanie różnych technik wykańczania w celu uzyskania gładkiego, jednorodnego pobrzeża i dobrej
adaptacji brzeżnej. W efekcie pobrzeże powinno mieć
kształt i cechy zgodne z prawidłową budową anatomiczną. Optymalna sytuacja ma miejsce, kiedy podczas tej procedury nie dochodzi do uszkodzenia ani
nadmiernego usuwania sąsiadujących naturalnych
tkanek zęba. Linia pobrzeża ma często kluczowe znaczenie dla trwałości uzupełnień wykonywanych techniką bezpośrednią i pośrednią, ponieważ siły powstające podczas polimeryzacji, żucia oraz rozszerzania
i kurczenia termicznego przenoszone są na tę okolicę.
• Polerowanie: proces przeprowadzany po wykończeniu rekonstrukcji i wykończeniu pobrzeża w celu usunięcia drobnych zarysowań powierzchni wypełnienia
i nadania jej gładkiego, odbijającego światło połysku.
Proces polerowania ma ponadto doprowadzić do uzyskania homogennej powierzchni o minimalnych zarysowaniach i załamaniach w skali mikroskopowej.
Wykańczanie i polerowanie w stomatologii odtwórczej obejmuje etapy 1) nadawania konturu wypełnieniu w celu uzyskania pożądanej anatomii, 2) znoszenia
i wygładzania nierówności oraz zarysowań powierzchni spowodowanych przez narzędzia do wykańczania w
procesie formowania i wstępnego polerowania oraz 3)
uzyskiwania bardzo gładkiej, odbijającej światło, przypominającej szkliwo powierzchni poprzez ostateczne
polerowanie. Procedura wykańczania w stomatologii
obejmuje zwykle trzy lub cztery oddzielne etapy i liczne
narzędzia, co przedstawia rycina 2.
Procedura wykańczania i polerowania opiera się
na pewnych podstawowych zasadach, które pozwolą
lepiej zrozumień ich wykorzystanie w stomatologii.
Wydajność narzędzi do wykańczania lub polerowania oraz uzyskana w efekcie szorstkość powierzchni
zależy od wielu czynników [6, 9]:
1. Struktury i właściwości mechanicznych wykańczanego i polerowanego substratu (np. materiału kompozytowego, materiałów kompozytowych modyfikowanych polikwasem, tzw. „kompomerów”, glasjonomerów, amalgamatu, materiałów ceramicznych).
2. Różnic twardości pomiędzy narzędziami ściernymi i substratem.
148
Ostateczne
polerowanie
Dalsze wykańczanie
i wstępne polerowanie
Wstępna redukcja, ogólne wykańczanie
i wykańczanie pobrzeża
Ryc. 2. Wykańczanie i polerowanie materiałów stomatologicznych obejmuje kolejne etapy, od zgrubnego
dostosowania i konturowania po ostateczne polerowanie.
„Piramida” odzwierciedla empiryczne obserwacje dotyczące czasu i wysiłku, jaki pochłaniają poszczególne etapy
tego procesu. Jednak rosnące znaczenie przypisywane
estetyce i wypolerowaniu powierzchni może spowodować
wydłużenie czasu poświęcanego procedurom ostatecznego
polerowania.
Fig. 2. Finishing and polishing of dental restorative materials encompasses a progression ofsteps from gross reduction and contouring to final polishing. The ‘‘triangle’’
representation reflects empirical observations regarding
the relative amount of time and effort spent on each segment of the process. However, emphasis on aesthetics and
surface polish, which has been increasing, may result in
greater time and attention to final polishing procedures.
3. Twardości, wielkości i kształtu cząstek ścierniwa
użytych w narzędziu.
4. Właściwości fizycznych materiału, który jest
nośnikiem dla ścierniwa (jego sztywności, elasty-czności, giętkości, grubości, miękkości, porowatości).
5. Prędkości i siły nacisku ścierniwa na substrat.
6. Nawilżania w czasie stosowania ścierniwa (np.
woda, polimery rozpuszczalne w wodzie, glicerol,
smar silikonowy, wazelina).
Rodzaje i skład substancji ściernych
Tlenek glinu
Związek ten składa się z glinu i tlenu, jego wzór
chemiczny to Al2O3. W górnictwie, przemyśle ceramicznym i materiałoznawstwie używa się często nazwy korund. Ze względu na stopień twardości stosuje się go jako ścierniwo oraz element narzędzi tnących. Tlenek glinu jest zwykle produkowany
w postaci cząstek przyklejonych do papieru lub dysków czy pasków polimerowych, albo jako impregnat gumowych krążków i stożków. Jest on także wykorzystywany do produkcji kamieni Arkan-
sas, które są stożkami ze spiekanego tlenku glinu
o różnych kształtach. Ze względu na twardość tlenku glinu (9 w skali Mohsa) nadaje się on do polerowania porcelany, ceramiki i materiałów kompozytowych. Drobne cząstki tlenku glinu można dodać do
pasty polerskiej w celu uzyskania gładkiej, wypolerowanej powierzchni różnego rodzaju wypełnień i uzupełnień, w tym wykonanych z akrylu i kompozytów.
Węgliki
Węgliki stosowane jako ścierniwo obejmują węglik
krzemu, węglik boru i węglik wolframu. Skrawające
części drobnych frezów do wykańczania są wytwarzane z kawałków węglika wolframu. Węglik krzemu i boru w narzędziach do wykańczania mają zwykle postać cząstek wtłoczonych w wiertła na mikrosilnik w kształcie dysków, kieliszków, stożków i kulek.
Węglik krzemu może być także nanoszony na krążki
z papieru lub polimeru, które są szczególnie skuteczne w przypadku materiałów odtwórczych na bazie żywic z mikrowypełniaczem.
Krzemian cyrkonu
Krzemian cyrkonu to naturalny minerał, często stosowany jako środek polerski w paskach, krążkach
i pastach profilaktycznych.
Na rycinie 3 przedstawiono szeroki wybór narzędzi
do wykańczania i polerowania oraz preparatów zawierających jako ścierniwo tlenek glinu lub diament.
Są to dwa środki ścierne najczęściej stosowane w stomatologii. Mogą występować na powierzchni wierteł szybko- lub wolnoobrotowych, jako elastomerowe
ścierne narzędzia do wykańczania, lub polerowania,
albo w formie wolnej, jako ścierne pasty polerskie.
W tabeli I przedstawiono twardość względną niektórych środków ściernych oraz przykłady
ich zastosowania w narzędziach do wykańczania
i polerowania, co zostanie szerzej opisane w kolejnej
części artykułu.
Ścierniwo diamentowe
Diament, który składa się z atomów węgla, jest najtwardszą znaną substancją. Ze względu na swoją
twardość diament jest bardzo skutecznym ścierniwem, odpornym na ścieranie i utrzymującym swoją
ostrość. Pył lub cząstki diamentu o różnych rozmiarach i ziarnie można nanosić na sztywną matrycę,
stosować do impregnacji matrycy elastomerowej albo
wykorzystywać jako pastę lub zawiesinę polerską.
Dwutlenek krzemu
Dwutlenek krzemu stosuje się głównie jako ścierniwo
dodawane do gumek lub elastomerowych narzędzi do
wykańczania i polerowania. W stomatologii używa się
go przede wszystkim w formie gumowych lub elastomerowych kieliszków i stożków. Ścierniwo to stosuje
się w narzędziach do wstępnego wykańczania i narzędziach do polerowania w systemie Astropol (Ivoclar
North America, Amherst, Nowy Jork) [4].
Tlenek cyrkonu
Podobnie jak dwutlenek krzemu, także tlenek cyrkonu w narzędziach stomatologicznych stosowany jest przede wszystkim w postaci elastycznych lub
gumowych narzędzi obrotowych do wykańczania
i polerowania. Przykład zastosowania tego ścierniwa
stanowią Silicone Points typu C (Shofu Dental, Kyoto,
Japonia), które wg Watanabe i wsp. [5] zawierają tlenek cyrkonu, o średnicy 25 μm.
Ryc. 3. Narzędzia i preparaty do wykańczania i polerowania zawierające jako ścierniwo tlenek glinu i diament. W
prawym górnym rogu przedstawiono tak zwane kamienie
Arkansas, twarde kamienie ze spiekanego tlenku glinu.
Poniżej po prawej stronie widoczne są dwa wiertła pokryte nasypem diamentowym. Po stronie lewej przedstawiono ścierne pasty polerskie. Biała pasta na górze po
lewej stronie zawiera tlenek glinu. Szara pasta na dole po
lewej stronie jest pastą diamentową. W części środkowej
przedstawiono elastomerowe narzędzia impregnowane
cząstkami tlenku glinu lub diamentu.
Fig. 3. Finishing and polishing devices and compositions
containing aluminum oxide and diamond abrasives. On the
upper right-hand side are two rigid bonded abrasive burs,
called white stones, which use sintered aluminum oxide.
The two devices on the lower right are diamond-coated
abrasive burs. On the left are loose abrasive polishing
pastes. The white paste on the upper left is aluminum
oxide. The gray paste to the lower left is diamond paste.
In the center are elastomeric bonded abrasives containing
aluminum oxide or diamond particles.
149
Abrazyjne wykańczanie i polerowanie…
●
Steven R. Jefferies
Przegląd stomatologicznych narzędzi
ściernych do wykańczania i polerowania
Lekarze mają do dyspozycji liczne metody i narzędzia przeznaczone do wykańczania i polerowania
wypełnień. Należą do nich frezy z węglików spiekanych, wiertła diamentowe, kamienie, krążki i paski
z nasypem ściernym, pasty polerskie, miękkie i twarde gumki, stożki i krążki impregnowane różnego rodzaju ścierniwem.
Diamentowe wiertła do wykańczania
Narzędzia diamentowe wprowadzono do użytku
w stomatologii w Stanach Zjednoczonych w 1942 roku,
jeszcze przed pojawieniem się frezów z węglików [6].
Wiertła diamentowe do wykańczania wypełnień stosuje się do konturowania, dostosowywania i wygładzania materiałów odtwórczych, takich jak kompozyty i porcelana. W przeciwieństwie do frezów z węglików (patrz poniżej), wiertła diamentowe nie skrawają krawędziami tnącymi, ale poprzez abrazję. Powierzchnia tych wierteł jest pokryta przemysłowymi diamentami. Narzędzia diamentowe składają się
z trzech części: metalowego trzonka, proszku lub
ziarna diamentowego oraz metalowej główki, która łączy nasyp diamentowy z trzonkiem [6]. Są one
produkowane w różnych kształtach i rozmiarach,
różnią się też wielkością ziarna, która wynosi od 7
do 50 μm, w zależności od producenta. W większości przypadków stosuje się je kolejno, rozpoczynając od grubszego nasypu i przechodząc do drobniejszego. Wiertła diamentowe należy zawsze stosować
z chłodzeniem wodnym w celu rozpraszania ciepła.
Należy także używać raczej wolniejszych obrotów
turbiny. Kliniczna wydajność narzędzi diamentowych zależy od takich czynników jak wielkość, gęstość, jednorodność, ekspozycja oraz zamocowanie
diamentowych drobin. Diamentowe wiertła do wykańczania bardzo skutecznie usuwają materiał, ale
pozostawiają stosunkowo szorstką powierzchnię, która
wymaga dalszego wykończenia i wypolerowania [7].
Dlatego po zastosowaniu diamentowych wierteł zwykle używa się innych narzędzi do wykańczania i polerowania, takich jak frezy z węglików, pokryte ścierniwem krążki, ścierne gumki polerskie oraz pasty polerskie. Jednak w porównaniu z krążkami z tlenkiem glinu lub wiertłami z węglików, bardzo drobne wiertła
Materiał ścierny
Twardość (skala
twardości Mohsa)
Przykłady narzędzi
Diament
10
Diamentowe wiertła do skrawania i wykańczania,
elastomerowe (gumowe) narzędzia do polerowania
z wtopionym ścierniwem, abrazyjne pasty polerskie
Węglik krzemu
9–10
Krążki do wykańczania/
polerowania pokryte ścierniwem
Węglik wolframu
9
Wiertła do wykańczania z węglików
Tlenek glinu
9
Kamienie Arkansas, elastomerowe (gumowe)
narzędzia do wykańczania/ polerowania
z wtopionym ścierniwem, krążki do wykańczania/polerowania pokryte ścierniwem, abrazyjne pasty polerskie
Krzemian cyrkonu
7–7,5
Ścierniwo w profilaktycznych pastach stomatologicznych
Pumeks
6
Ścierniwo w profilaktycznych pastach stomatologicznych
Szkliwo
5
Naturalna tkanka zęba
Zębina
3–4
Naturalna tkanka zęba
Porcelana
6–7
Materiały odtwórcze
Złoto i stopy złota
2,5–4
Materiały odtwórcze
Materiały kompozytowe
5–7
Materiały odtwórcze
Amalgamat
4–5
Materiały odtwórcze
Tabela I. Twardość względna różnych materiałów ściernych stosowanych w stomatologii, naturalnych tkanek zębów
i materiałów odtwórczych [6, 9]
Table I. Relative hardness values for various dental abrasive compounds, natural tooth structures,
and restorative materials [6,9]
150
diamentowe (40 μm) usuwają mniej zębiny wokół
brzegu dodziąsłowego wypełnień klasy V wykonanych z płynnego kompozytu [8].
Wiertła do wykańczania z węglików
Dostępne są różne kształty wierteł z węglików, przeznaczonych do nadawania zarysu i wykańczania.
Najpowszechniej stosowane wiertła mają od 8 do
40 rowków, które mogą biec prosto lub spiralnie.
Najczęściej wiertła do nadawania zarysu oraz wygładzania różnych materiałów odtwórczych i tkanek zębów mają 12, 20 lub 40 rowków [9]. Wiertła do wykańczania z węglików mają mniej abrazyjne działanie, dzięki czemu mogą być delikatniejsze dla tkanek miękkich wzdłuż brzegu dziąsłowego w porównaniu z wiertłami diamentowymi lub narzędziami do konturowania z wtopionym
ścierniwem. Uzupełnienia wykonywane metodą pośrednią, na przykład z porcelany i innych materiałów ceramicznych, wymagają wykańczania i polerowania z użyciem specjalnych materiałów i technik.
W badaniu in vivo jakości pobrzeża oraz powierzchni kompozytowych i ceramicznych wkładów koronowych wykazano, że wstępne wykańczanie diamentem
o nasypie 30 μm z wykończeniem wiertłem z węglika wolframu dawało znacząco większą ciągłość pobrzeża niż wykończenie z użyciem dwóch wielkości
nasypu diamentowego (30 μm, a następnie 20 μm)
[10]. Wyniki tego badania sugerują stosowanie wierteł z węglików w celu poprawy jakości powierzchni
i pobrzeża po wcześniejszym zastosowaniu diamentu do wstępnego konturowania i preparacji.
Kamienie
Kamienie stomatologiczne zawierają cząstki ścierniwa
spiekane ze sobą lub zatopione w organicznej matrycy
w taki sposób, że tworzą spójną masę [9]. Kolor kamienia informuje o wskazaniach do jego zastosowania: kamienie z węglikiem krzemu są zielone, natomiast białe
kamienie zawierają tlenek glinu. Kamień jest koncentrycznie osadzony na obracającym się metalowym
trzonie. Kamienie są przeznaczone do nadawania zarysu i wykańczania wypełnień, charakteryzują się mniejszą wydajnością skrawania lub ścierania niż wiertła
diamentowe. W zależności od wielkości użytego ziarna, kamienie mogą wykazywać znaczny, umiarkowany
lub łagodny stopień ścierności.
Krążki i paski do wykańczania
i polerowania z nasypem ściernym
Krążki i paski z nasypem ściernym powstają przez
naniesienie cząstek ścierniwa na cienką podkładkę
z polimeru lub tworzywa sztucznego [9]. Krążki sto-
suje się do wstępnego formowania, konturowania,
wykańczania i polerowania wypełnień. Cienka warstwa ścierniwa pokrywającego te krążki zachowuje
skuteczność tylko przez określony czas pracy, dlatego są to narzędzia jednorazowego użytku. Większość
z nich jest pokryta tlenkiem glinu, chociaż stosuje
się także węglik krzemu, granat, szmergiel i kwarc
(w kolorze sepii). Stosuje się je kolejno, rozpoczynając od grubszego nasypu i kończąc na bardzo drobnym ziarnie. Krążki i paski pokryte ścierniwem są
szczególnie przydatne w przypadku płaskich lub
wypukłych powierzchni. Sprawdzają się szczególnie dobrze w obrębie wypełnień w zębach przednich, na przykład wypełnień obejmujących brzegi
sieczne i wcięcia interproksymalne, a do pewnego
stopnia także w obrębie wypełnień kompozytowych
w zębach bocznych, zwłaszcza na powierzchniach
interproksymalnych oraz niektórych powierzchniach przedsionkowych/językowych. Krążki do wykań-czania i polerowania mają ograniczoną przydatność na powierzchniach zwarciowych zębów bocznych oraz wklęsłych powierzchniach językowych zębów przednich. W tych okolicach lepiej zastosować
stożki i kieliszki impregnowane ścierniwem, a także
najnowsze szczoteczki, które opisano w dalszej części pracy.
Skuteczność krążków z nasypem ściernym wykazano w
wielu badaniach [5, 11–18]. Zakres rozmiarów ścierniwa
stosowanego w krążkach wynosi od 55–100 μm, w przypadku krążków gruboziarnistych, po 7–8 μm w przypadku krążków bardzo drobnoziarnistych [19]. Jak
wynika z cytowanych powyżej badań, krążki pokryte ścierniwem można stosować w celu wykańczania
i wstępnego polerowania oraz polerowania ostatecznego różnych materiałów odtwórczych. Niektóre badania wykazały, że krążki ścierne są szczególnie skuteczne w wykańczaniu tradycyjnych materiałów kompozytowych z mikro-wypełniaczem [11].
Krążki ścierne wytwarza wielu producentów. Zaliczamy tu między innymi EP Esthetic Polishing System (Brassler), FlexiDisc (Cosmedent), Moore-Flex
Polishing System i Moore-Silicon Carbide Discs (E.C.
Moore), OptiDisc (Kerr Corporation), system Sof-Lex
(3M ESPE) i Super-Snap (Shofu).
Gumowe dyski, kieliszki i stożki
Gumki polerskie stosuje się do wykańczania, wygładzania i polerowania materiałów kompozytowych. Te
narzędzia ścierne zawierają drobne lub bardzo drobne cząstki ścierne, zanurzone w miękkiej, elastycznej
matrycy. Różnorodne gumki uzupełniają krążki ścierne w miejscach, gdzie trudno nimi dobrzeć, na przykład na powierzchniach językowych zębów przed-
151
Abrazyjne wykańczanie i polerowanie…
●
Steven R. Jefferies
nich i powierzchniach zwarciowych zębów bocznych. Gumki o różnych rozmiarach i wymiarach
dostępne są w kształcie dysków, tarcz, kieliszków
i stożków. Na rycinie 4 przedstawiono szeroki wybór dostępnych elastomerowych gumek do wykańczania i polerowania. Są one często sprzedawane
w postaci zestawów o różnych kształtach i wielkości
ziarna, odpowiadających różnym wymiarom i konturom zębów, z jakimi spotyka się lekarz. Te elastyczne narzędzia ścierne produkuje się poprzez zatapianie cząstek ścierniwa o różnej wielkości ziarna i gęstości w matrycy z elastomeru. Matrycę tę może stanowić naturalna lub syntetyczna guma, silikon lub
inne syntetyczne polimery. Na etykiecie systemu Enhance Composite Finishing & Polishing System oraz
Pogo One Step DiamondMicro-Polisher ich producent Dentsply/Caulk (Milford, Delaware) podaje numer patentu (patent USA 5078754) dotyczącego użycia elastycznego polimeru „uretanowego”, w którym
można zatapiać różnego rodzaju ścierniwa, w tym
tlenek glinu i diament [20].
Odlewane lub impregnowane gumki ścierne mają
różną wielkość ziarna, rozmiar, kształt i stopień twardości. Zwykle są osadzane na mandrylu na mikrosilnik z zapadką. Mandryle te są wykonane ze stali
nierdzewnej lub wytrzymałego tworzywa sztucznego. Niektóre gumki można po sterylizacji używać
ponownie. Stosowane w nich ścierniwo składa się
Ryc. 4. Rotacyjne gumki do wykańczania i polerowania.
W górnym rzędzie znajdują się narzędzia o grubszym
nasypie, przeznaczone do wykańczania i wstępnego polerowania. Narzędzia do polerowania znajdują się w dolnych
dwóch rzędach.
Fig. 4. Elastomeric or rubberized abrasive rotary finishing
and polishing devices. Coarser finishing and prepolishing
devices are on the top row. Polishing devices are on the
lower two rows.
152
zwykle z węglika krzemu, tlenku glinu, diamentu,
dwutlenku krzemu [4] i tlenku cyrkonu [5]. Podawany w piśmiennictwie zakres wielkości ziarna to od
około 40 μm, w przypadku narzędzi elastomerowych
z tlenkiem glinu przeznaczonych do wykańczania [5,
15, 18, 21], po 6 μm, w przypadku silikonowych gumek do polerowania z diamentem [5, 18]. Niektóre
z tych narzędzi mogą służyć do natychmiastowego
wykańczania i nadawania kształtu anatomicznego, jak
również do wstępnego polerowania. W najnowszych
badaniach oceniano skuteczność różnego rodzaju
elastomerowych impregnowanych narzędzi do wykańczania i polerowania [4, 5, 15, 18–24]. Do komercyjnych narzędzi do wykańczania i polerowania (w
tym kompletnych zestawów), ocenianych w tych badaniach, należą:
Astropol
(Ivoclar Vivadent, Schaan, Liechtenstein) [4, 19],
Comprepol i Composhine
(Diatech Dental, Heer-brugg, Szwajcaria) [25],
Enhance
(Dentsply/Caulk, Milford, Delaware,) [1, 5, 12–15,
18, 19, 21],
Flexicups
(Cosmedent, Chicago, Illinois) [17],
Identoflex Points
(Identoflex AG Buchs, Szwaj-caria) [15],
Identoflex
(Kerr Corporation, Orange, Kalifornia) [24],
Silicone Points typu C
(Shofu, Kyoto, Japonia) [5, 18].
W ostatnim czasie wprowadzono także inne narzędzia elastomerowe i gumki impregnowane diamentem, przeznaczone do drobniejszego polerowania
wstępnego lub polerowania ostatecznego. Skuteczność
uzyskiwania gładkich powierzchni wypełnień wykonywanych metodą bezpośrednią jest różna, jednak
szczególnie efektywne wydają się być gumki impregnowane diamentem. Wiele systemów jedno- lub
dwuetapowych zapewnia gładkość powierzchni porównywalną do wieloetapowych systemów krążków
ściernych. Do tego typu jednoetapowych diamentów
polerskich, opisywanych w niektórych artykułach, należą Compomaster (Shofu, Kyoto, Japonia) [5, 18] i Pogo
(Dentsply/Caulk, Milford, Delaware) [21–24]. Narzędzia polerskie zawierające diament wytwarzają pod
wpływem tarcia więcej ciepła niż inne narzędzia impregnowane ścierniwem. Dlatego dla uniknięcia znaczącego wzrostu temperatury powierzchniowej, który
mógłby niekorzystnie wpływać na wypełnienie, jak i na
sam ząb, ważne jest, aby stosując narzędzia polerskie
z diamentem, nie wywierać zbyt dużego nacisku.
Pasty polerskie i rotacyjne aplikatory
Pasty polerskie stosuje się szeroko w przemyśle i nauce [2]. W procesie polerowania typu trzech ciał
ścierniwo w postaci pasty powoduje skrawanie
i skrobanie w skali mikro- i nanometrów. Przez wiele dziesięcioleci dentyści stosowali do wykańczania
i polerowania pasty, idąc za przykładem innych dziedzin przemysłu i nauki. Stomatologiczne pasty polerskie są oparte głównie na zawieszonych w nich bardzo drobnych cząstkach tlenku glinu lub diamentu
[1]. Pasty polerskie zawierające tlenek glinu są zwykle
produkowane na bazie gliceryny. Średnia wielkość
cząstek ścierniwa nie przekracza 1 μm. Diamentowe pasty polerskie także są oparte na glicerynie, jednak zawierają bardziej zróżnicowane cząstki ścierniwa, od 10 μm do < 1 μm. Z dwóch opisywanych
w piśmiennictwie diamentowych past polerskich
jedna zawiera cząstki ścierniwa o rozmiarach 4 do 6
μm,natomiast druga cząstki < 1 μm [26]. Cytowane
badanie miało na celu ocenę morfologii powierzchni i gładkości przejścia wkładu z ceramiki szklanej
w powierzchnię wiążącego materiału kompozytowego. Próbki wykańczane przy użyciu sekwencji wierteł diamentowych o malejącym nasypie (45, 25 i 10
μm), a następnie polerowane najpierw pastą diamentową o ziarnie 4 do 6 μm, po czym pastą o ziarnie poniżej 1 μm, wykazywały najbardziej gładkie przejście
kompozytu we wkład. Porównywalne znaczenie mają
badania, które wykazały [1, 2, 27], że sposób aplikacji i struktura oraz skład stosowanego w tym celu narzędzia mogą być równie ważne jak skład pasty polerskiej. Powszechnie stosowaną metodą nanoszenia
pasty polerskiej jest elastyczny kieliszek profilaktyczny, jednak wyniki badań nad stopniem chropowatości sugerują, że ta metoda powoduje większy stopień
nierówności, a w najlepszym razie brak poprawy powierzchni. Z drugiej strony stosowanie miękkich
aplikatorów z pianki lub filcu może znacząco poprawić skuteczność past polerskich, szczególnie tych na
bazie tlenku glinu. Po zastosowaniu pasty polerskiej
z tlenkiem glinu wielkości 1 μm z użyciem porowatego kieliszka z syntetycznej pianki uzyskano zmniejszenie stopnia szorstkości o 50% (Ra ~ 0,10) w porównaniu z nanoszeniem tej samej pasty konwencjonalnym gumowym kieliszkiem (Ra ~ 0,20) [27] (Ra oznacza „średnią szorstkość powierzchni”, definiowaną
jako „wartość bezwzględna wahań profilu w próbce
lub na mierzonej długości”).
Na rycinie 5 przedstawiono szeroki wybór aplikatorów pasty polerskiej, wykonanych z filcu i pianki, najlepszych do polerowania wypełnień stomatologicznych. Aplikatory te można stosować wraz z pastami
na bazie tlenku glinu lub diamentu.
Ryc. 5. Aplikatory pasty polerskiej z syntetycznej lub naturalnej pianki oraz z filcu. Narzędzia te zapewniają większą wydajność i skuteczność ostatecznego polerowania z
użyciem pasty. Po stronie lewej i w środku przedstawiono
aplikatory z syntetycznego i naturalnego filcu. Najbardziej
z prawej znajduje się „kieliszek” z syntetycznej pianki.
Fig. 5. Synthetic and natural foam or felted polishing
paste rotary applicators. These provide a more efficacious
and efficient final polishing step using loose abrasive polishing pastes. Synthetic and natural felt applicators are
on the left and center. A synthetic foam ‘‘cup’’ applicator
is on the far right.
Kluczowe znaczenie ma także technika nakładania
pasty. Na podstawie doświadczeń z branży naukowej i przemysłowej zaleca się częste nakładanie nowej porcji pasty i utrzymywanie krążka w stanie wilgotnym, aby zapobiegać krystalizacji składników koloidalnych (takich jak krzemionka), które mogą powodować zarysowania [2]. Prawdopodobnie pasty polerskie mogą działać w sposób bardziej agresywny
w fazie wykańczania/ polerowania wstępnego, jeśli
będą stosowane na sucho, bez wody, ale z kolei użycie wody ułatwia delikatniejszą abrazję powierzchni
w skali nano. W tym trybie pasty polerskie pozwalają
uzyskać wyższy współczynnik odbicia zwierciadlanego [9], co przekłada się na wizualnie bardziej błyszczącą powierzchnię [12].
Jeśli chodzi o porównanie wydajności past polerskich jako metody ostatecznego polerowania materiałów kompozytowych, wielu badaczy opisuje lepsze
możliwości uzyskania bardzo gładkich, odbijających
światło powierzchni [5, 15, 18, 28]. Prace te obejmowały zarówno konwencjonalną profilometrię kontaktową z diamentowym ostrzem, jak i bezkontaktową,
trójwymiarową analizę profilu powierzchni [15].
Zwrócono także uwagę na różny wpływ pasty polerskiej na poszczególne materiały [19, 21]. Optymalny
efekt uzyskiwano w przypadku submikronowego ma-
153
Abrazyjne wykańczanie i polerowanie…
●
Steven R. Jefferies
teriału hybrydowego z dużą zawartością wypełniacza.
Poziom gładkości powierzchni był porównywalny do
zapewnianego przez dostępne na rynku narzędzia polerskie impregnowane diamentem (bez użycia pasty
po-lerskiej). Badania wykazały także zalety stosowania
pasty polerskiej z tlenkiem glinu po użyciu sekwencji
krążków z nasypem z tlenku glinu w celu wykończenia i polerowania wstępnego [1, 11, 27, 28]. W jednym
z badań wykazano nawet, że kolejno stosowane pasty
polerskie z tlenkiem glinu zapewniają wizualnie gładką i odbijającą światło powierzchnię kompozytów
z mikrowypełniaczem i drobnocząsteczkowych kompozytów hybrydowych po sekwencyjnym użyciu frezów z węglików o 12 i 30 do 40 rowkach [29]. Ten sam
autor zaznacza, że jest możliwa sekwencja wykańczania i polerowania z przejściem od drobnych frezów
z węglików do kolejnych past polerskich. Jednak inni
badacze uważają za pożądane włączenie pośredniego etapu wykańczania i wstępnego polerowania (np.
za pomocą krążków z nasypem i gumek impregnowanych ścierniwem) pomiędzy wiertłami i diamentami
na turbinę, przeznaczonymi do konturowania, a użyciem past polerskich, zarówno w przypadku kompozytów [14], jak i porcelany [30].
Najnowsze technologie w dziedzinie
wykańczania i polerowania wypełnień
Większość nowych produktów do wykańczania i polerowania w stomatologii stanowi udoskonalenie dotychczasowych materiałów i narzędzi. Co jakiś czas
pojawiają się jednak nowe pomysły lub ścierniwa, które wzbudzają większe zainteresowanie. W niniejszym
artykule przedstawiono dwa takie nowe produkty.
Szczoteczki impregnowane
ścierniwem i narzędzia z filcu
Szczoteczki do polerowania na mikrosilnik impregnowane ścierniwem wprowadzono na rynek stomatologiczny pod koniec lat 90. XX wieku. Szczoteczki te mają
różne kształty (stożkowate, kielichowate), a ich „włókna”, wykonane z różnych polimerów, są impregnowane
różnego rodzaju ścierniwem. Szczoteczki mają dotrzeć w zagłębienia, bruzdy oraz przestrzenie międzyzębowe uzupełnień ceramicznych i wypełnień kompozytowych, do których nie można dosięgnąć innymi narzędziami, nie powodując mimowolnego zniszczenia anatomicznych bruzd, szczelin i konturów.
Kilka takich szczoteczek przedstawiono na rycinie 6.
W piśmiennictwie dotyczącym własności intelektualnej znaleźć można dwa patenty US, swoiste dla tej
technologii [31, 32]. Aschmann i Von Weissenfluh
[31] opisują „szczoteczkę do preparacji powierzchni
w stomatologii odtwórczej, która składa się z jednego
154
lub kilku płytkowych elementów ściernych”. Dubbe
i Lund [32] opisują „szczoteczkę na mikrosilnik stomatologiczny, z przynajmniej częścią włókien wykonanych z materiału elastomerowego, w którym znajdują się cząstki ścierne”. Według 3M ESPE, właściciela patentu na szczoteczkę 3M Sof-Lex Brush, użytym
w niej ścierniwem jest tlenek glinu [33].
Prekursorem technologii impregnowanych szczoteczek wydają się być impregnowane diamentem tarcze filcowe, przeznaczone do polerowania kompozytów hybrydowych [34]. Tarcze te skutecznie wygładzają powierzchnię kompozytów hybrydowych po
ich wstępnym wykończeniu z użyciem różnych sekwencji wierteł diamentowych na turbinę, frezów
z węgliku wolframu lub jednych i drugich. W roku
1999 opublikowano wstępny raport na temat tych
nowych narzędzi polerskich [31], w którym opisano
nową szczoteczkę do polerowania Occlubrush (Hawe-Neos, obecnie Kerr Corporation, dział Danaher Corporation, Orange, Kalifornia), zbudowaną ze
sztywnych włókien poliwęglanowych, impregnowanych drobinami węgliku krzemu. Badacze stwierdzili,
że szczoteczki polerskie z włosiem impregnowanym
węglikiem krzemu zachowują podczas polerowania
teksturę powierzchni, a uzyskana gładkość jest pośrednia pomiędzy diamentem do wykańczania o ziarnie 25 μm,a bardzo drobnym krążkiem ściernym, ponadto szczoteczki te dają połysk powierzchni (kompozytu i szkliwa) znacząco większy niż bardzo drobne krążki ścierne. Mogą być sterylizowane w autokla-
Ryc. 6. Szczoteczki impregnowane ścierniwem, nowy produkt do polerowania wypełnień. Trzy szczoteczki po lewej
stronie zawierają drobiny diamentu. Szczoteczka najbardziej po prawej zawiera węglik krzemu.
Fig. 6. Abrasive-impregnated brushes, a recent technological development in restorative polishing. The three
abrasive brushes from left to right contain diamond particles as the abrasive. The brush on the far right contains
silicon carbide.
wie i używane ponownie 15 do 19 razy. Dla szkliwa
i pobrzeża wypełnienia nie są bardziej szkodliwe niż
wiertło diamentowe o ziarnie 25 μm.
W ostatnim czasie przeprowadzono kilka badań in
vitro, oceniających skuteczność polerowania z użyciem tych szczoteczek. Yap i wsp. [22, 23] oceniali szorstkość powierzchni po zastosowaniu szczoteczek Sof-Lex Brush (3M ESPE, St. Paul, Minnesota) i stwierdzili, że szczoteczka pozostawia gładką,
wypolerowaną powierzchnię, porównywalną z uzyskiwaną za pomocą gumek impregnowanych diamentem. Venturini i wsp. [17] oceniali szczoteczki polerskie impregnowane węglikiem krzemu Jiffy Polishing Brush (Ultradent, South Jordan, Utah)
po wykończeniu i polerowaniu wstępnym kolejnymi kieliszkami gumowymi (Flexicups/Cosmodent).
Stwierdzili oni wysoki poziom gładkości kompozytów z mikrowypełniaczem i kompozytów hybrydowych po zastosowaniu tej impregnowanej szczoteczki, zarówno w technice natychmiastowego, jak
i odroczonego polerowania. Jest to ciekawe narzędzie, które zapewnia lepszy „mikrodostęp” niż tradycyjne narzędzia impregnowane ścierniwem, ale
wymaga dalszych badań laboratoryjnych oraz klinicznych.
Rotacyjne narzędzia na bazie żywic do usuwania przebarwień, cementów i kompozytów
Ostatnio pojawiło się kilka narzędzi na bazie polimerów lub żywic o „kontrolowanym” stopniu ścierności,
które wybiórczo usuwają przylegające do powierzchni materiały, w tym materiały kompozytowe i pozostałości cementu. Przykład przedstawiciela tej nowej
klasy narzędzi abrazyjnych stanowi StainBuster (Danville, San Ramon, Kalifornia oraz Carbotech, Ganges, Francja) – rotacyjne podłużne włókno na mikrosilnik wykonane z kompozytu, które wg Danville
pozwala usuwać pozostałości materiału kompozytowego, nie uszkadzając szkliwa ani porcelany. Inne
wskazania wymieniane przez producenta obejmują
usuwanie pozostałości kleju ortodontycznego, wygładzanie korzeni i usuwanie przebarwień z powierzchni zębów w miejscach o utrudnionym dostępie. Jak
wynika z etykiety, produkt ten jest wytwarzany przez
Carbotech na podstawie patentu Stanów Zjednoczonych nr 6386874 [35]. W streszczeniu patentu można
przeczytać, że „pałeczkowate” wiertło „jest wykonane
z włókien i może być dodatkowo impregnowane ścierniwem w matrycy na bazie żywic, co zapewnia powierzchni pracującej trwałe właściwości abrazyjne”.
Podstawowa deklaracja zawarta w patencie brzmi:
„Narzędzie higieniczne, przeznaczone do oczyszczania i polerowania powierzchni zębów i/lub mate-
Ryc. 7. Najnowsze rotacyjne narzędzia do wykańczania
i/lub polerowania. Białe wiertła wykonane z polimeru
impregnowanego włóknem są przeznaczone do pracy
„minimalnie” abrazyjnej (tzn. usuwania przebarwień,
wybiórczego usuwania kompozytu). Niebieskie wiertło
rotacyjne (po prawej) jest przeznaczone do usuwania
cementu tymczasowego i oczyszczania preparacji przed
ostatecznym cementowaniem uzupełnień.
Fig. 7. Recent rotary finishing–polishing devices.
The white, fiber-impregnated polymer rotary burs have
been suggested and indicated for ‘‘minimally’’ abrasive
action (ie, stain removal, selective composite removal).
The blue rotary bur (right) is suggested for removal and
cleaning of temporary cement on tooth preparations
before final cementation.
riałów kompozytowych, z których wykonane są wypełnienia stomatologiczne”.
Omawiane narzędzie ma kształt pałeczki, która jest
zbudowana z włókien zatopionych w matrycy na bazie
żywic. Włókna te są wykonane ze szkła wzbogaconego tlenkiem cyrkonu, dzięki czemu narzędzie wykazuje wysoką odporność na przynajmniej jeden środek
zasadowy i kwasowy oraz jest wykrywane przez promieniowa-nie elektromagnetyczne.
Kolejnym nowym produktem w tej klasie jest
OptiClean (Kerr Dental, dział Danaher Corporation, Orange, Kalifornia), wiertło na mikrosilnik,
zbudowane z aromatycznego poliamidu z 40-μm
tlenkiem glinu. Według producenta, OptiClean jest
przeznaczone do usuwania cementu tymczasowego i resztek z opracowanych zębów przed osadzeniem uzupełnienia ostatecznego i jako takie zastępuje inne metody oczyszczania powierzchni preparacji, na przykład kieliszek gumowy z pumeksem
lub narzędzia ręczne. Na etykiecie wiertła producent
podaje patent USA 5882201 [36]. Patent ten mówi
o rotacyjnym wiertle stomatologicznym o określonych
wymiarach i składzie, przeznaczonym do „usuwania powierzchownych zanieczyszczeń z powierzchni
155
Abrazyjne wykańczanie i polerowanie…
●
Steven R. Jefferies
zęba”. Oba te produkty, przedstawione na rycinie 7,
wymagają dalszych niezależnych badań, które pozwolą w pełni poznać ich działanie.
Podsumowanie
Podstawowym celem wykańczania i polerowania w stomatologii odtwórczej jest stworzenie wypełnień, które są naturalnie estetyczne i harmonizują pod względem czynności i wyglądu z otaczającymi zdrowymi tkankami zęba. Wysoce skuteczne i wydajne procedury wykańczania i pole-
rowania pozwalają osiągnąć ten cel poprzez tworzenie wypełnień, które gładkością powierzchni
i stopniem odbijania światła przypominają naturalne tkanki zęba. Optymalne właściwości powierzchniowe i gładkość są także ważne dla zabiegów higienicznych na pobrzeżu zęba i wypełnienia. Niniejszy artykuł to przydatne klinicznie, oparte na wynikach badań omówienie dostępnych i dobrze znanych
produktów, jak również rzut oka na nowe pomysły
w dziedzinie wykańczania, polerowania i utrzymywania powierzchni w stomatologii odtwórczej.
P i ś m i e n n i c t w o
1. Jefferies SR. The art and science of abrasive finishing and polishing
in restorative dentistry. Dent Clin North Am 1998;42:613–27.
2. Remond G, Nockolds C, Philips M, et al. Implications of polishing techniques in quantitative x-ray microanalysis. J Res Natl
Inst Stand Technol 2002;107:639–62.
3. Jones CS, Billington RW, Peason GJ. Interoperator variability
during polishing. Quintessence Int 2006;37(3):183–90.
4. U.S. Air Force Dental Evaluation & Consultation Service, 61–19
Astropol Finishing and Polishing System (Project 00-13). Available at: https://decs.nhgl.med.navy.mil/Dis61/sec12.htm.
5. Watanabe T, Miyazaki M, Takamizawa T, et al. Influence of polishing duration on surface roughness of resin composites. J Oral
Sci 2005;47:21–5.
6. Bayne SC, Thompson JY, Sturdevant CM, et al. Sturdevant’s art
&science of operative dentistry. In: Roberson TM, Heymann
HO, Swift EJ, editors. Chaper 7: instruments and equipment for
tooth preparation. St. Louis: Mosby; 2002. p. 307–44.
7. Jung M. Surface roughness and cutting efficiency of composite
finishing instruments. Oper Dent 1997;22(2):98–104.
8. Mitchell CA, Pintado MR, Douglas WH. Iatrogenic tooth abrasion comparisons among composite materials and finishing
techniques. J Prosthet Dent 2002;88(3):320–8.
9. O’Brien WJ. Dental materials and their selection. In: O’Brien
WJ, editor. Chapter 10: abrasion, polishing, and bleaching. Chicago: Quintessence Books; 2002. p. 156–64.
10. Jung M, Wehlen O, Klimek J. Finishing and polishing of indirect
composite and ceramic inlays in-vivo: occlusal surfaces. Oper
Dent 2004;29(2):131–41.
11. Jefferies SR, Smith RL, Barkmeier WW, et al. Comparison of
surface smoothness of restorative resin materials. J Esthet Dent
1989;1:169–75.
12. Hondrum SO, Fernández R Jr. Contouring, finishing, and polishing Class V restorative materials. Oper Dent 1997;22(1):30–6.
13. Yap AUJ, Lye KW, Sau CW. Surface characteristics of toothcolored restoratives polished utilizing different polishing systems. Oper Dent 1997;22(3):260–5.
14. Hoelscher DC, Neme AM, Pink FE, et al. The effect of three finishing systems on four esthetic restorative materials. Oper Dent
1998;23(1):36–42.
15. Marigo L, Rizzi M, LaTorre G, et al. 3-D surface profile analysis: different finishing methods for resin composites. Oper Dent
2001;26:562–8.
156
16. Üçtaşli MB, Bala O, Güllü A. Surface roughness of flowable and
packable composite resin materials after finishing with abrasive
discs. J Oral Rehabil 2004;31:1197–202.
17. Venturini D, Cenci MS, Demarco FF, et al. Effect of polishing
technique and time on surface roughness, hardness and microleakage of resin composite restorations. Oper Dent 2006;
31(1):11–7.
18. Watanabe T, Miyazaki M, Moore BK. Influence of polishing instruments on the surface texture of resin composites. Quintessence Int 2006;37(1):61–7.
19. Gedik R, Hürmüzlü F, Cosxkun A, et al. Surface roughness of
new microhybrid resin-based composites. J Am Dent Assoc
2005;136(8):1106–12.
20. Jefferies SR, Smith RL, Green RD. Finishing/polishing system.
US Patent 5,078,754. January 7, 1992.
21. Türkün LS, Türkün M. The effect of one-step polishing system
on the surface roughness of three esthetic resin composite materials. Oper Dent 2004;29(2):203–11.
22. Yap AUJ, Yap SH, Teo CK, et al. Finishing/polishing of composite and compomer restoratives: effectiveness of one-step
systems. Oper Dent 2004;29(4):275–9.
23. Yap AUJ, Ng JJ, Yap SH, et al. Surface finish of resin-modified
and highly viscous glass ionomer cements produced by new
one-step systems. Oper Dent 2004;29(1):87–91.
24. St-Georges AJ, Bolla M, Fortin D, et al. Surface finish produced
on three resin composites by new polishing systems. Oper Dent
2005;30(5):593–7.
25. Özgü naltay G, Yazici AR, Görücü J. Effect of finishing and
polishing procedures on the surface roughness of new toothcoloured restoratives. J Oral Rehabil 2003;30:218–24.
26. Ashe MJ, Tripp GA, Eichmiller FC, et al. Surface roughness of
glass-ceramic insert-composite restorations: assessing several
polishing techniques. J Am Dent Assoc 1996;127(10):1495–500.
27. Jefferies SR, Smith RL, Barkmeier WW, et al. Benefit of polishing pastes on various resin composites [abstract 1006]. J Dent
Res 1991;70(spec iss):291.
28. Turssi CP, Saad JRC, Duarte SLL, et al. Composite surfaces after
finishing and polishing techniques. Am J Dent; 13(3):136–8.
29. Boghosian AA, Randolph RG, Jekkals VJ. Rotary instrument
finishing of microfilled and small-particle hybrid composite
resins. J Am Dent Assoc 1987;115:299–301.
30. Al-Wahadni A. An in-vitro investigation into the surface rough-
ness of 2 glazed, unglazed, and refinished ceramic materials.
Quintessence Int 2006;37(4):311–7.
31. Aschmann F, Von Weissenfluh BA. Brush for use in restorative
dentistry. US Patent 6,312,257. November 6, 2001.
32. Dubbe JW, Lund YI. Dental handpiece brush and method of using the same. US Patent 6,554,614. April 29, 2003.
33. 3M ESPE. 3M Worldwide. Available at: http://www.3m.com/
espe. Accessed December 16, 2006.
34. Krejci I, Lutz F, Boretti R. Resin composite polishingdfilling the
gaps. Quintessence Int 1999;30(7):490–5.
35. Bachmann MW, Bachmann S, Bachmann N. Hygiene instrument for cleaning and polishing the surface of the teeth and the
composite materials of dental filings, in the shape of a rod. US
Patent 6,386,874. May 14, 2002.
36. Salem G. Dental debridement method and tool therefore. US
Patent 5,882,201. March 16, 1999.
157