Przeczytaj fragment

  
seria pod redakcj
BOGDANA SZLACHTY
60



© Copyright by Renata Kurpiewska-Korbut, Kraków 2013
Recenzent:
Prof. dr hab. Micha Choro nicki
Ks. Prof. dr hab. Krzysztof Ko cielniak
Prof. dr hab. Edward Hali ak
Opracowanie redakcyjne:
Renata Czekalska
Agnieszka Kuczkiewicz-Fra
Korekta:
Martyna Tondera
Indeks osobowy:
Mateusz epkowski
Indeks geograczny:
Jaromir Palka
Sk ad:
Józef Paluch
Projekt ok adki:
Oskar Ostan
Ksi ka donansowana przez Wydzia Studiów Mi dzynarodowych i Politycznych
Uniwersytetu Jagiello skiego
Publikacja wydana w dwóch wersjach: drukowanej i elektronicznej.
Pierwotna jest wersja drukowana
ISBN 978-83-7638-236-4
KSI GARNIA AKADEMICKA
ul. w. Anny 6, 31-008 Kraków
tel./faks: 012 431-27-43, 012 663-11-67
e-mail: [email protected]
Ksi garnia internetowa:
www.akademicka.pl
M owi, Mamie i moim S oneczkom
Wst p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Cele pracy, pytania i zagadnienia badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. Zagadnienia teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. Konstrukcja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
11
12
15
19
Rozdzia 1
Kurdystan iracki w polityce Wielkiej Brytanii za czasów brytyjskiej
dominacji w Iraku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.1. Polityka Wielkiej Brytanii wobec Kurdystanu irackiego (wilajetu Mosulu)
podczas I wojny wiatowej i po jej zako czeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.1. Dyplomacja brytyjska wobec kwestii Kurdystanu irackiego podczas
I wojny wiatowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.2. Zmiana brytyjskiego stanowiska wobec Kurdystanu irackiego . . . . .
1.1.3. Dzia alno polityczna szecha Mahmuda Barzind i . . . . . . . . . . . . .
1.1.4. Koncepcje samostanowienia Kurdów irackich wed ug administracji
brytyjskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.5. Argumenty na rzecz w czenia wilajetu Mosulu do Iraku . . . . . . . . .
1.1.6. Zagro enia dla brytyjskiego zwierzchnictwa nad Kurdystanem
irackim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.7. Wznowienie dzia alno ci szecha Mahmuda . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Wp yw postanowie spo eczno ci mi dzynarodowej na sytuacj ludno ci
kurdyjskiej w Iraku w okresie mandatu brytyjskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.1. Konferencje dotycz ce kwestii kurdyjskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.2. Spór o wilajet Mosulu na forum Ligi Narodów . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.3. Implementacja postanowie Ligi Narodów w sprawie Kurdów
irackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.4. Szech Mahmud i kontynuatorzy jego polityki . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Charakterystyka zwierzchnictwa Wielkiej Brytanii nad Kurdystanem
irackim w latach 1918-1932 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1. Istota brytyjskiego zwierzchnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.2. Charakterystyka Kurdów irackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.3. Kurdowie jako „kotwica wp ywów brytyjskich w Iraku” . . . . . . . . .
23
23
24
26
27
29
30
32
34
34
39
42
45
47
47
48
50
Rozdzia 2
Zaanga owanie mocarstw w kwesti kurdyjsk w Iraku
od lat sze dziesi tych do lat osiemdziesi tych XX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.1. Geopolityczne uwarunkowania polityki Iraku w latach sze dziesi tych
i siedemdziesi tych XX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Zaanga owanie mocarstw w kwesti kurdyjsk w Iraku w latach
sze dziesi tych i siedemdziesi tych XX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Wojna iracko-kurdyjska i Porozumienie Algierskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Skutki Porozumienia Algierskiego dla Kurdów irackich . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Charakter pomocy ameryka sko-ira skiej dla Kurdów irackich
wed ug raportu Pike’a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5.1. Mechanizm pomocy ameryka sko-ira skiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6. Zawiedzione kurdyjskie oczekiwania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.7. Kurdowie iraccy podczas wojny iracko-ira skiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.8. Wsparcie zewn trzne dla Iraku w okresie wojny iracko-ira skiej
w latach 1980-1988. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.9. Kampania Al-Anfal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.9.1. Bilans Al-Anfal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.9.2. Raporty na temat ataków chemicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.9.3. Turcja wobec oar Al-Anfal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.9.4. Reakcja spo eczno ci mi dzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
55
58
60
62
64
65
67
68
70
72
73
74
76
Rozdzia 3
Mi dzynarodowa interwencja humanitarna w Kurdystanie irackim
w 1991 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3.1. Kryzys humanitarny na pograniczu iracko-tureckim . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Rezolucja 688 Rady Bezpiecze stwa ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.1. Okoliczno ci przyj cia rezolucji 688 przez Rad Bezpiecze stwa
ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.2. Debata na temat rezolucji 688 na forum Rady Bezpiecze stwa. . . . .
3.2.3. Kontrowersyjny charakter rezolucji 688 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Operacja Provide Comfort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.1. Pocz tki operacji sojuszniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.2. Przebieg operacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.3. Zaanga owanie mi dzynarodowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Zaanga owanie ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.1. Równoleg a dzia alno ONZ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.2. Memorandum of Understanding z 18 kwietnia 1991 r. . . . . . . . . . . .
3.4.3. Aneks do Memorandum of Understanding z 25 maja 1991 r. . . . . . .
3.5. Od polityki nieingerencji do interwencji humanitarnej . . . . . . . . . . . . . . . .
3.6. Problemy polityczne i prawne zwi zane z interwencj humanitarn
pod przywództwem USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81
83
83
85
86
88
88
91
95
96
96
97
99
100
103

3.7. Próba oceny legalno ci operacji Provide Comfort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.8. Bezprecedensowo i nowe spojrzenie na zasad suwerenno ci . . . . . . . . .
3.9. Rola Stanów Zjednoczonych i ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.10. Plany kontynuacji pomocy dla Kurdów irackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
105
109
112
113
Rozdzia 4
Pomoc mi dzynarodowa dla Kurdów irackich w latach 1991-2003 . . . . . . . 117
4.1. Nowy etap pomocy mi dzynarodowej dla Kurdów irackich . . . . . . . . . . . .
4.2. Wydarzenia polityczne w Regionie Autonomicznym Kurdystanu
w pierwszej po owie lat dziewi dziesi tych XX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1. Ustanowienie administracji kurdyjskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2. Niejednoznaczny status autonomii kurdyjskiej . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.3. Kurdyjski konikt wewn trzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Kontynuacja pomocy dla Kurdystanu irackiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.1. Podstawy prawne programu humanitarnego ONZ w Iraku –
Memorandum of Understanding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.2. Wdra anie programu humanitarnego ONZ w Kurdystanie
irackim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.3. Program humanitarny ONZ w Iraku i jego ograniczenia . . . . . . . . . .
4.3.4. Mi dzynarodowe organizacje pozarz dowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.5. Projekty pomocowe realizowane przez mi dzynarodowe
organizacje pozarz dowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.6. Problemy zwi zane z prowadzeniem dzia alno ci pomocowej . . . . .
4.3.7. Wspó praca donatorów i mi dzynarodowych organizacji
pozarz dowych z podmiotami lokalnymi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.7.1. Wspó praca z Regionalnym Rz dem Kurdystanu . . . . . . . . .
4.3.7.2. Kurdyjskie organizacje pozarz dowe i partie polityczne
a pomoc mi dzynarodowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. Normalizacja stosunków politycznych w Regionie Autonomicznym
Kurdystanu w drugiej po owie lat dziewi dziesi tych XX w. . . . . . . . . . . . . . .
4.5. Rezolucja 986 i ustanowienie programu „Ropa za ywno ” ONZ
(1996/7-2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5.1. Mechanizm funkcjonowania programu „Ropa za ywno ” . . . . . . .
4.5.2. Bilans programu „Ropa za ywno ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5.3. Realizacja programu „Ropa za ywno ” w Kurdystanie
irackim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5.3.1. Struktura programu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5.3.2. Problemy zwi zane z realizacj programu . . . . . . . . . . . . . .
4.5.3.3. Wspó praca z w adzami kurdyjskimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5.3.4. Skutki programu w Kurdystanie irackim. . . . . . . . . . . . . . . .
4.6. Mi dzynarodowe zaanga owanie w Kurdystanie irackim w latach
dziewi dziesi tych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
117
118
118
119
120
123
124
126
127
129
132
134
138
138
140
142
145
147
149
151
151
153
154
157
158
Rozdzia 5
Zaanga owanie Stanów Zjednoczonych w sytuacj Kurdów irackich
w latach 1991-2003. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
5.1. Zarys polityki Stanów Zjednoczonych wobec Iraku w latach
1991-2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.1. Polityka powstrzymywania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.2. Polityka zmiany re imu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Rola Kurdów irackich w Irackim Kongresie Narodowym (IKN) . . . . . . . .
5.2.1. Kurdystan iracki obszarem dzia ania CIA i IKN . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2. Kryzys w funkcjonowaniu IKN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.3. Zako czenie aktywno ci CIA i IKN w Kurdystanie irackim . . . . . . .
5.2.4. Opozycja iracka a polityka „zmiany re imu”. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Wysi ki mediacyjne USA na rzecz przywrócenia pokoju w Kurdystanie
irackim w latach 1994-1998 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.1. Dyplomacja mi dzynarodowa w dzia aniach na rzecz pojednania
ugrupowa kurdyjskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.2. Mediacje USA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4. Operacje na rzecz utrzymywania strefy bezpiecze stwa w Kurdystanie
irackim w latach 1991-2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.1. Geneza operacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.2. Operacje Provide Comfort i Provide Comfort II (1991-1996) . . . . . .
5.4.3. Operacja Desert Strike (1996) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.4. Operacja Northern Watch (1997-2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.5. Strefa bezpiecze stwa. Mechanizm ochronny i jego ograniczenia . .
5.4.6. Irak wobec pó nocnej strefy bezpiecze stwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5. D ugoterminowe skutki interwencji w pó nocnym Iraku w 1991 r. . . . . . . .
5.5.1. Enklawa o charakterze de facto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5.2. Wnioski z kryzysu 1996 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5.3. Krytyka dzia alno ci USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5.4. Enklawa jako element polityki os abiania re imu . . . . . . . . . . . . . . .
5.5.5. Dylematy i paradoksy polityki USA wobec Kurdów irackich . . . . . .
5.5.6. Kurdowie wobec USA i strefy bezpiecze stwa . . . . . . . . . . . . . . . . .
163
163
164
166
166
167
168
169
171
171
172
175
175
177
178
179
180
182
183
183
184
186
187
189
190
Rozdzia 6
Polityka Turcji wobec Kurdów irackich w latach 1920-2003 . . . . . . . . . . . . 193
6.1. Turecka polityka niezaanga owania w kwesti kurdyjsk w Iraku –
od lat dwudziestych do lat osiemdziesi tych XX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2. Kryzys humanitarny na pograniczu turecko-irackim w 1991 r. . . . . . . . . . .
6.3. Wp yw Turcji na podj cie decyzji o interwencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4. Stosunki Turcji z Kurdami irackimi w latach 1991-2003. . . . . . . . . . . . . . .
6.4.1. Interwencje Turcji w Kurdystanie irackim w latach
dziewi dziesi tych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
193
195
198
198
202

6.4.2. Pod o e zaanga owania Turcji w Kurdystanie irackim w latach
dziewi dziesi tych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.5. Rola Turcji w ameryka skich przygotowaniach do inwazji w Iraku
w 2003 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.6. Rola Kurdów irackich w ameryka skich przygotowaniach do inwazji
w Iraku w 2003 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.7. Obawy Turcji przed powstaniem pa stwa kurdyjskiego . . . . . . . . . . . . . . .
6.8. Historyczne pretensje Turcji wobec by ego wilajetu Mosulu. . . . . . . . . . . .
203
203
206
209
211
Rozdzia 7
Kurdowie iraccy w polityce Stanów Zjednoczonych i Turcji
od 2003 r.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
7.1. Sytuacja polityczna Kurdów w Iraku od 2003 r.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.1. Rola Kurdów w procesie budowy instytucjonalnej Iraku. . . . . . . . . .
7.1.2. Autonomia – postulat minimum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.3. Federacja – warunek sine qua non . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.4. Kontrowersje wokó zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego . . . . .
7.1.5. Problem Kirkuku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.6. Przemiany polityczne w Regionie Kurdystanu. . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Stosunki Turcji i Regionu Kurdystanu po 2003 r.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.1. Zmiana charakteru polityki tureckiej wobec Kurdów irackich
po roku 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.2. Wspó praca turecko-kurdyjska po 2003 r. i jej ograniczenia . . . . . . .
7.2.2.1. Pog bienie stosunków gospodarczych po 2003 r. . . . . . . . .
7.2.2.2. Problem Kirkuku w stosunkach Turcji z Regionem
Kurdystanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.2.3. Problem PKK w stosunkach Turcji z Regionem
Kurdystanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.2.4. Turecka interwencja militarna na prze omie 2007 i 2008 r.
oraz sprawa PKK w obecnych stosunkach Turcji
z Regionem Kurdystanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.3. Znaczenie Regionu Kurdystanu w polityce Turcji po 2003 r. . . . . . .
7.3. Polityka USA wobec Kurdów od 2003 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.1. Polityka administracji ameryka skiej wobec Kurdów irackich
w latach 2003-2005. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.2. Wybory w 2005 r. i zmiana polityki USA wobec Kurdów
irackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.3. USA wobec kwestii Kirkuku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.4. Znaczenie Regionu Kurdystanu w stosunkach
ameryka sko-tureckich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.5. USA a perspektywy polityczne Kurdów irackich. . . . . . . . . . . . . . . .
213
213
214
216
218
221
223
227
227
227
230
233
235
238
241
243
243
246
249
251
254
Zako czenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Bibliograa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Dokumenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Raporty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. Opracowania i artyku y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. ród a internetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
267
267
267
269
276
Za cznik nr 1. Mapy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Za cznik nr 2. Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Indeks geograczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293