P - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
P
4638
P [symbol pierwiastka chemicznego fosfor (P,
łac. phosphorus – "niosący światło")] – a
foszfor [egy nemfémes, szilárd kémiai elem]
kémiai jele
p
[1. litera
oznaczająca
spółgłoskę
p;
2. spółgłoska dwuwargowa, bezdźwięczna,
twarda; 3. litera oznaczająca w numeracji
porządkowej: siedemnasty] – (kemény
zöngétlem mássalhangzó és jele)
1
p. – pan - úr, pani – hölgy, úrhölgy
p.2 – patrz. – l., lásd
p3 [symbol jednostki siły pond] – (fiz.) pound
P2P (od ang. peer-to-peer – równy z równym) [1.
model komunikacji w sieci komputerowej,
który gwarantuje obydwu stronom
równorzędne prawa (w przeciwieństwie
do modelu klient-serwer); 2. person to
person, pojęcie opisujące architekturę
sieciową,
w
której
jednostki
komunikujące
się
ze
sobą
są
równorzędnymi
partnerami.
Na
technologii
tej
bazuje
większość
programów
wykorzystywanych
do
bezpośredniej wymiany plików.] - peer-topeer v. P2P (Peer to Peer Computing) [1.
paradigma lényege, hogy az informatikai
hálózat végpontjai közvetlenül egymással
kommunikálnak,
központi
kitüntetett
csomópont nélkül. A peer-to-peer fogalom
két hasonló, de célját tekintve mégis eltérő
fogalomkört is takar: a számítógépek
egyenrangú technológiai szintű kapcsolódási
módját egy helyi hálózaton, valamint
valamilyen célból közvetlenül kapcsolódó
szoftver megoldások működési elvét. A
közvetlen kapcsolat hibatűrőbb felépítést,
skálázhatóságot
jelent.
Hátrányai:
a
nehezebb adminisztráció, az erőforrások
pazarló
használata,
a
nehezebb
megvalósíthatóság. 2. A hálózati eszközök
kapcsolatában az ügyfél-kiszolgáló kapcsolat
melletti másik megoldási lehetőség az
egyenrangú kapcsolat. Vagyis az eszközök
összekapcsolhatók a demokrácia szabályai
alapján: minden gép egyenrangú, és
erőforrásainak egy részét bocsátja a
hálózaton keresztül a többi gép számára.
Ezek az ún. egyenrangú, vagy peer-to-peer
hálózatok.
Ilyen
hálózatokban
is
elképzelhetők, hogy az egyik gép csak
szerverként működik. Ezt azért fontos
megjegyezni, mert nem a gépek információszolgáltatásban nyújtott szerepe a döntő,
hanem az, hogy az egyenrangúság
értelmében bármelyik lehet ügyfél és
szolgáltató. 3. Elosztott számítástechnikai
rendszer, amikor egy feladatot több hálózatba
kapcsolt számítógépen oldanak meg (pl.
SETI, Napster) ill. amikor az informatikai
hálózat végpontjai közvetlenül egymással
kommunikálnak,
központi
kitüntetett
csomópont nélkül.]
P3P (Platform for Privacy Preferences) [funkcja
P3P służy do kontroli plików cookies, a
technologia Content Advisor umożliwia
użytkownikowi określenie, które strony
mogą być otwierane przez przeglądarkę] P3P (Platform for Privacy Preferences) 'P3P' (platform a személyes adatok kívánt
biztonságára) [1. a W3C kezdeményezése az
Internet felhasználók személyes adatainak
védelmére; olyan technikai megoldások
bevezetését
javasolják,
mellyel
a
felhasználók maguk dönthetik el, hogy
adataik közül mit és mire használhatnak fel a
szolgáltatók és az internetes marketinggel
foglalkozó
cégek.
2.
A
W3C
kezdeményezése az Internet felhasználók
személyes adatainak védelmére. 3. a W3Cvilágiroda egyik szabványjavaslata, mely az
Internet felhasználók személyes adatait
hivatott megvédeni; célja, hogy pl. egy Webhasználó maga dönthesse el, hogy mennyi
személyes adatot hajlandó nyilvánosságra
hozni; főleg az Európai Unió kívánja
megszabni, hogy üzleti felhasználók ne
gyűjthessenek személyes adatokat a hálóról,
tulajdonosaik megkérdezése nélkül; ennek
meghatározását az elharapódzó közvetlem
reklámozás
(direct
marketing)
teszi
szükségessé; a megfelelő gátat Netscape és
Microsoft egyaránt hajlandó böngészőibe
beépíteni]
pa! [pot. forma pożegnania używana w
sytuacjach nieoficjalnych] – pá!
Pa1 [symbol jednostki ciśnienia paskal] – pascal
(Pa)
2
Pa [symbol pierwiastka chemicznego protaktyn]
– Pa [protaktínium, a periódusos rendszer
egyik kémiai elemének vegyjele]
pac! [pot. dźwięk spowodowany lekkim
uderzeniem czegoś w coś lub o coś] –
(hangut.) puff! paccs! durr! bumm!
paca [ręczne narzędzie murarskie służące do
nakładania i rozprowadzania zaprawy,
gipsu itp.] – simítófa
Pacanów [1. (prawa miejskie od 1265 do 1869)
leży na skrzyżowaniu dróg łączących
Kielce z Tarnowem, dawniej szlaku
książęcego - królewskiego łączącego
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
4639
Kraków z Sandomierzem. Wieś w Polsce
położona
w
województwie
świętokrzyskim, w powiecie buskim, w
gminie
Pacanów,
na
południowowschodnim skraju Garbu Pińczowskiego.
2. (u Zygmunta Glogera) gdzie kozy kują.
Przysłowie to podług niektórych powstać
miało z tego powodu, że w Pacanowie
mieszkała rodzina kowalska z nazwiskiem
Koza. Wyjaśnienie to jednak nie jest
wystarczające, więc zaznaczyć tylko
musimy, że już w XVIII w. Pacanów
służył do rozmaitych żartobliwych i
szyderczych odpowiedzi. 3. O młodzieńcu
głupim i gburowatym mówiono, że jest „z
akademii pacanowskiej”.] – (földr.)
Pacanów (lengyel falu); (daw., közm.) „ahol
kecskék kovácsolnak”
pace [za pozwoleniem, z całym szacunkiem (dla
opinii dopiero co wygłoszonej) zapowiedź wyrażenia zastrzeżeń lub opinii
negatywnej] – pace [engedély; bejelentés]
PACE [program usamodzielniający dla osób
niepełnosprawnych przy National - Louis
University w Chicago w USA] – PACE
[Professional assistant center for young
adults with multiple learning disabilities
National-Louis University w Chicago w
USA] (kétéves, felsőfokú oktatási program)
pacemaker [[med.] rozrusznik serca; stymulator
serca; zając (prowadzący w biegu do
pewnego momentu, który narzuca
tempo);] – (ang.) pacemaker; mesterséges
ingerkeltő készülék kiesett szerv pótlására
pach [pot. dźwięk spowodowany wybuchem lub
stukotem] – robbanás v. zakatolás, zörgés,
ropogás, pattogás által előidézett hang
pacha [1. wgłębienie między wewnętrzną stroną
ramienia a bokiem klatki piersiowej;
2. otwór na ramię w ubraniu; też: część
ubrania znajdująca się w miejscu
wgłębienia pod ramieniem] – hón, hónalj
pacharzyna - pacharzynka [od XVI w. sakiewka,
mieszek] – (daw) pénztárca, bugyelláris
pachiarski, -a, -ie – bérleti, tejgazdasági
pachciarstwo [dawniej: proces dzierżawienia od
kogoś całego gospodarstwa rolnego lub
jego części] – bérleti gazdálkodás, bérlet;
tehenészet, tejgazdaság
pachciarz, pachciarka – bérlő; tehenész
pachciarzyna – (dawno) szegény bérlő, kisbérlő
pachnący, -a, -e – illatozó, illatos, -illatú,
illatosított; szagos, -szagú; jószagú
pachnąć (pachnie) [wydzielać woń, zapach, który
jest zwykle przyjemny, być pełnym
przyjemnego zapachu; pachnieć] –
illatozni, szagot v. illatot árasztani
-
Wersja 01 01 2017.
pachnąć czym – vmilyen illatú v. szagú; vmilyen
illatot árasztani
pachnidło [1. daw. «olejek lub perfumy; 2.
perfumy, pachnący kosmetyk] – illatszer
pachnieć (pachnie), pachnąć [wydzielać zapach]
– illatozni
pachnie cudzoziemcem – megérezni rajta az
idegent
pachnie różą – rózsaillatot árasztani, rózsaillatú
pachnotka [gatunek jednorocznej rośliny oleistej
z rodziny jasnotowatych, hodowany w
krajach azjatyckich dla owoców, z których
następnie otrzymuje się olej] – (növ.)
porilla
Pachnotka
zwyczajna
(Perilla
frutescens)
[gatunek rośliny jednorocznej z rodziny
jasnotowatych. Nazywany jest także
pachnotką
uprawną,
pachnotką
brazylijską i perillą zwyczajną. Pochodzi z
obszaru Indii, Chin, Japonii, Półwyspu
Indyjskiego i Indochin. Jako uciekinier z
uprawy
lub
gatunek
zawleczony
rozprzestrzeniła się również gdzieniegdzie
poza tymi rejonami. Jest uprawiana w
wielu krajach świata.] – Kínai Bazsalikom;
Feketecsalán ~ Olajperilla (Perilla frutescens
L.); cserjésperilla-levél [A Vietnamban
használt perilla-levél egyik fele lila, másik
fele zöld (vagy mindkét felén bordó).
Erőteljes zamata leginkább a fahéjra, ánizsra
és igazi édesgyökérre emlékeztet.]
pacholątko – legényke, kislegény
pacholę [1. dawne określenie na chłopca,
wyrostka; 2. dawne określenie na chłopca
do
posług
służącego
we
dworze
szlacheckim lub w mniejszych, zamożnych
gospodarstwach; giermek] – fiú, gyerek,
legényke; inas, szolgagyerek; (tört.) apród
pacholęctwo [mały chłopiec nieumiejący jeszcze
mówić,
niemowlę;
pacholątko]
–
gyermekkor, ifjúkor, legénykor, inasság
pacholęcy, -a, -e – ifjúkori, legénykori
pacholik [zdrobnienie od: pachoł - słupek
pełniący rolę ostrzegawczą i ochronną,
stawiany na jezdniach lub torowiskach w
konkretnym celu] – legényke, inas,
kiscseléd, szolgáló gyerek
4640
pachoł [wyrośnięty chłopak (męski odpowiednik
"kalymby")] – legény
pachołek [1. człowiek pełniący jakieś posługi u
kogoś lub pomocnik, który służy w
magistracie, sądzie; 2. (u Zygmunta
Glogera) Pachoł, pachołek i pacholę.
Człowiek, służący możniejszemu do
posług w domu i za domem, zwał się
pachoł. Zgrabniejszych i młodszych
nazywano
pachołkami.
Ponieważ
wysługiwali się zwykle młodzieńcy
ubodzy, więc utarło się wyrażenie „chudy
pachołek”. Od krótkiego strzyżenia
włosów pachołkom powstało słowo
„opacholić”. Na wzór giermków u rycerzy
Zachodu, Polacy do usług rycerskich
przyjmowali
wyrostków,
zwanych
pacholętami.] – (wyrostek) suhanc, legény,
legényke, siheder; (najemnik); (kis) szolga,
inas, béreslegény; (tört.) apród; csizmahúzó
pachołkować – szolgálni, inaskodni; hajbókolni,
hízelegni (vkinek), sürgölődni (vki körül)
pachowy, -a, -e [przymiotnik od: pacha;
powiązany,
należący
do
pachy
anatomicznej lub jej okolic] – hónalji
pacht [1. daw. dzierżawa; 2. dawniej: a)
korzystanie za opłatą z czyjejś własności;
arenda b) opłata za dzierżawę; czynsz] –
bérlet, haszonbérlet, bérlemény, árenda,
bérleti díj
pachtować [mieć coś w pachcie, w dzierżawie;
dzierżawić] – bérelni
pachwina [1. miejsce znajdujące się między
dolną, boczną częścią brzucha a
wewnętrzną powierzchnią górnej części
uda; 2. część liścia znajdująca się między
górną stroną nasady tego liścia a jego
łodygą; 3. u człowieka i niektórych ssaków
(np. małp) zagłębienie między dolną,
boczną częścią brzucha a wewn.
powierzchnią górnej części uda.] – ágyék,
lágyék; véknya, selejtbőr
pachwina ze skórą – bőrös dagadó
pachwinowy, -a, -e [przymiotnik od: pachwina;
związany z pachwiną, umiejscowiony w
pachwinie lub w okolicach pachwiny] –
ágyák-, lágyák-; ágyéki, lágyéki, ágyéktáji,
lágyéktáji
pacierz1 [jest zbiorem modlitw obejmujący
zwykle Modlitwę Pańską (Ojcze Nasz),
Pozdrowienie Anielskie (Zdrowaś Maryjo),
Skład Apostolski (Wierzę w Boga),
Dziesięć przykazań, Dwa przykazania
miłości, Modlitwę do Anioła Stróża
(Aniele Boży), jak również i inne modlitwy
(zależy od stopnia rozbudowania p.), lub
też wyłącznie Modlitwę Pańską. – Nazwa
polska, za pośrednictwem czeskim,
-
Wersja 01 01 2017.
wywodzi się od pierwszych słów modlitwy
w łacinie: Pater noster.] – (modlitwa) ima,
imádság; olvasó, rózsefüzér; miatyánk
pacierz2 – (anat) csigolya; gerinc (csont v. oszlop)
pacierzowy, -a, -e – rózsafüzér-; ima-; gerincpaciorek [1. zdrobnienie: od pacierz; 2. niewielka
kulka wykonana z drewna lub z innego
materiału, posiadająca otwory na nić; 3.
koralik] – műgyöngy; rózsafüzér, olvasó
paciorki [biżuteria; ozdoba na szyję w postaci
nitki z nawleczonymi koralikami] – cérnára
fűzött nyakék; bizsu; divatékszer
Paciorkowce [rodzaj kulistych bakterii Gram
dodatnich. Ich podziały zachodzą wzdłuż
jednej osi i dlatego rosną one w łańcuchu
lub parach (stąd nazwa Streptococcus
pochodząca od greckiego "streptos"
oznaczającego coś łatwo wyginającego
się)]
–
(gör)
streptococcus;
(él)
gyöngyfüzérszerű láncot alkotó bakérium;
lánc- v. fonálszerűen elrendezett kokkuszok
[Gömb
alakú
baktériumok,
melyek
tenyészetben láncot formálva helyezkednek
el. A természetben igen elterjedtek, így az
emberi testen is bőségesen megtalálhatók a
bőrön és a nyálkahártyákon.]
paciorkowaty, -a, -e [podobny do paciorka,
niewielkiej kulki wykonanej z drewna lub
z innego materiału, posiadającej otwory
na nić lub taki, który przypomina sznur
tych kulek; paciorkowy] – gyöngyszerű,
füzérszerű
paciorkowiec [są rodzajem kulistych bakterii
Gram dodatnich. Ich podziały zachodzą
wzdłuż jednej osi i dlatego rosną one w
łańcuchu lub parach (stąd nazwa
Streptococcus pochodząca od greckiego
"streptos" oznaczającego coś łatwo
wyginającego się)] – (orv.) kokkusz, coccus;
(növ.) cystoseira (moszatfajta)
pacjent [chory zwracający się po poradę do
lekarza lub będący pod jego opieką] –
(lat.) paciens („aki tűr”); beteg, orvosi
kezelésben részesülő beteg
pacjent
dochodzący
na
konsultacje
–
konzultációra járó beteg
pacjent hospitalizowany – kórházi v. kórházban
fekvő beteg
pacjent z przeszczepionym sercem – műszíves
pacjentka [chora kobieta zwracająca się o
poradę do lekarza, będąca pod opieką
lekarza] – női paciens, nőbeteg
pacjentura,
'pacjenci'
[przeciw
której
wspomniana notatka występuje, wywołuje
już sprzeciw. W świetle przedstawionego
materiału można chyba z uzasadnieniem
twierdzić,
że
wyraz
projesura
4641
'profesorowie', a zapewne też pacjentura
'pacjenci' , które w języku polskim znane
są od niedawna, powstały pod wpływem
rosyjskim.] – (lat.) pecientúra; az orvos
betegeinek v. magánbetegeinek összessége,
köre
packa [1. przyrząd do zabijania much 2. w
budownictwie:
ręczne
narzędzie
murarskie służące do nakładania i
rozprowadzania zaprawy; paca] –
légycsapó, káposztakeverő rúd; simító;
simítólap
packa do wygładzania – simítólap
packet {rzecz.} (też: suite); pakiet {m.} [komp.]
[W sieci ze współdzielonym dostępem,
kiedy jedna stacja wysyła przekaz do
innej stacji, używa oprogramowania
sieciowego do podzielenia przekazu na
mniejsze części. Poszczególne części to
pakiety.] - packet [1. a hálózatra küldött (és
címzéssel ellátott) egységnyi bitsorozat,
adatcsomag; mérete a használt átviteli
protokoll függvényében nagyon változó
lehet, de többnyire 1500 byte-nál rövidebb;
2. a hálózatra küldött (címzéssel ellátott)
byte-csoport, adatcsomag]
packet driver {rzecz.}; program obsługi
pakietów {m.} [komp.] [zł.] – (ang.) packet
driver [a hálózati kártya és a kommunikációs
protokoll-csomag közé illeszkedő szoftver,
ami egy szabványos felületet nyújt a
hálózatos programok számára]
Packet Filter [program typu zapora sieciowa
stworzony dla systemu OpenBSD przez
Daniela Hartmeiera. PF od wersji 3.0 jest
częścią jądra systemu operacyjnego
OpenBSD. Został stworzony aby zastąpić
pakiet
Ipfilter
pierwotnie
będący
domyślną zaporą sieciową dla tego
systemu. Program posiada możliwość
translacji adresów sieciowych NAT (ang.
Network Address Translation), oraz
zapewniania jakości obsługi/przekazu
QoS (ang. Quality of Service). Packet
Filter został przeportowany do systemów
NetBSD, FreeBSD i DragonFly BSD.] –
(informatika) packet filter – csomagszűrő
packet switching {rzecz.}; komutacja pakietów
{f.} [komp.] [zł.] – (ang.) packet switching
[a nagy számítógépes hálózatok elterjedt
kommunikációs
adatátviteli
eljárása,
amelynél az átvitt információt csomagokra
bontják és ellenőrzött módon továbbítják; a
csomagkapcsolt
hálózatokon
az
adatcsomagok önállóan utaznak a céljuk
felé, és a fogadó számítógép rakja őket újra
sorba, állítja vissza belőlük az eredeti
üzenetet]
-
Wersja 01 01 2017.
Packet switched network (sieć z komutacją
pakietów) [Przesyła informacje do miejsca
docelowego w postaci pakietów przy
użyciu szeregu przełączników.] – Packet
switched network (csomagkapcsolt hálózat)
[1. számítógépes hálózat, amely eltérő
számító- gépek esetében is lehetővé teszi
adatcsomagok biztonságos továbbítását a
hálózat egyik pontjából a másikba (az
internet alapja); küldésnél az információ
adatcsomagokra lesz bontva, fogadásnál
pedig újból össze lesz állítva; az egyes
csomagok a feladótól a fogadóhoz különböző
útvonalakon is haladhatnak, a résztvevő
számítógépek az adatcsomagokat egységes
szabvány szerint kezelik; a csomagkapcsolt
hálózat
első
alkalmazása
a
nagy
megbízhatóságot igénylő, katonai ArpaNet
volt, amely később az Internet alapjául
szolgált.
2.
csomagkapcsolt
hálózat
[számítógépes hálózat, amely eltérő számítógépek esetében is lehetővé teszi adatcsomagok biztonságos továbbítását a hálózat egyik
pontjából a másikba (az internet alapja);
küldésnél az információ adatcsomagokra lesz
bontva, fogadásnál pedig újból össze lesz
állítva; az egyes csomagok a feladótól a
fogadóhoz különböző útvonalakon is
haladhatnak, a résztvevő számítógépek az
adatcsomagokat egységes szabvány szerint
kezelik; a csomagkapcsolt hálózat első
alkalmazása a nagy megbízhatóságot
igénylő, katonai ArpaNet volt, amely később
az Internet alapjául szolgált.]
pacnąć [potocznie: 1. uderzyć, zwłaszcza czymś o
płaskiej, szerokiej powierzchni, np. packą;
2. upaść z charakterystycznym odgłosem;
klapnąć] – megcsapni, megütni, megvágni;
elesni, leesni; elvágódni, levágódni
Pacta conventa – (z łac. pacta – warunki, conventa
– uzgodnione) [załącznik artykułów
henrykowskich. Umowa o charakterze
publiczno-prawnym podpisywana w czasie
sejmu koronacyjnego przez każdego nowo
wybranego króla w drodze wolnej elekcji.
Ich początki sięgają roku 1573. W pacta
conventa
znajdowały
się
osobiste
zobowiązania króla, które musiał spełnić.
Konstytucja 3 maja z 1791 roku
pozostawiała w mocy Pacta Conventa.] –
Pacta conventa (elfogadott szerződési
feltételek) [a lengyel királyválasztásnál
szokásos záradék, melynek kijelentését
először
az
1573-iki
királyválasztó
országgyülésen követelték Valois Henriktől]
(u Zygmunta Glogera) Pacta Conventa. Tak nazywano
umowę dobrowolną pomiędzy narodem a królem,
wybranym przez naród. Z wygaśnięciem Jagiellonów po
mieczu przez śmierć Zygmunta Augusta, po raz pierwszy
4642
Stany Rzplitej umowę taką zawierały z Henrykiem
Walezjuszem, któremu do roty przysięgi włożono, że
jeżeli paktów nie dotrzyma, to i naród zwolniony będzie
od posłuszeństwa dla jego władzy. Zobowiązano go
także, żeby założył skład dla towarów polskich w jednym
z portów francuskich, żeby Polacy, handlujący we
Francyi i krajach francuskich, używali praw równych z
Francuzami, żeby do akademii krakowskiej sprowadził
najuczeńszych profesorów i dochody im zapewnił, sto
młodzieży szlacheckiej dla nauki i ćwiczeń w Krakowie,
Paryżu lub na dworach zagranicznych utrzymywał
własnym kosztem. Żeby tylko przez czas niejaki miał
cudzoziemców do usług domowych, ale żadnemu nie
pozwolił się osiedlać, żeby flotę polską na Baltyku
podźwignął i t. d. Początkowo Pacta Conventa pisane
były po łacinie, a przy obiorze Władysława IV po raz
pierwszy w języku ojczystym i zwyczaj ten ustalił się aż
do ostatniej elekcyi Stanisława Augusta. Ułożeniem
Paktów zajmowali się senatorowie wraz z posłami stanu
rycerskiego. W r. 1696 prawem określono 6-ciu
senatorów i 4-ech posłów do ich spisania. Przy obiorze
ostatnim wyznaczono 13-tu senatorów i 37-miu posłów
ziemskich. Spisywano Pakta w zamku warszawskim, raz
tylko, przy obiorze Augusta II, w polu pod Wolą. Gdy
nowy król Pakta zaprzysiągł, Stany doręczały mu dyplom
elekcyi, po łacinie napisany, przyrzekając w nim
wierność, cześć i posłuszeństwo. Treścią główną Paktów,
zwykle powtarzaną, było: wkładanie na króla zapłaty
długów Rzplitej, odzyskanie krajów utraconych,
budowanie zamków pogranicznych, podźwignięcie floty i
artyleryi, wykupywanie szlachty ruskiej z niewoli
tatarskiej,
windykowanie
sum
neapolitańskich,
utrzymanie swobód stanu rycerskiego, niewypowiadanie
wojny bez zezwolenia Stanów, niewyprowadzanie
wojska z granic Rzplitej, niedopuszczanie cudzoziemców
do
urzędów,
nieużywanie
tytułu
„dziedzica”,
nieużywanie wojska przeciwko Rzplitej i t. d.
III. Henrik francia király (franciául Henri III ,
lengyelül Henryk V Walezy), (Fontainebleau, 1551.
szeptember 19. – Saint-Cloud, 1589. augusztus 2.). II.
Henrik francia király és Medici Katalin királyné fia, a
Valois-dinasztia utolsó uralkodója, mely a Capetingdinasztiának egyik oldalága vot. 1573–1574 között
Lengyelország királya. 1574-től haláláig Franciaország
királya.
Pacta sunt servanda (z łaciny – umów należy
dotrzymywać)
[1.
umów
należy
dotrzymywać.
Pendente
lite
nihil
innovetur - w czasie zawieszenia procesu
nie może być wprowadzone nic nowego; 2.
jedna z podstawowych
norm
w
stosunkach
międzynarodowych,
-
Wersja 01 01 2017.
potwierdzana w wielu aktach prawa
międzynarodowego,
począwszy
od
deklaracji londyńskiej z 1871, Paktu Ligi
Narodów, do Karty NZ z 1945 i Deklaracji
zasad prawa międzynarodowego z 1970.
W konwencji wiedeńskiej o prawie
traktatów zapisano, że każda umowa jest
wiążąca, powinna być wypełniona w
dobrej wierze i nie można złamania
umowy usprawiedliwiać postanowieniami
prawa wewnętrznego. – Zasada ta doznaje
ograniczeń na gruncie prawa polskiego z
uwagi na obowiązywanie klauzuli rebus
sic stantibus, która dopuszcza zmianę
zobowiązania, a nawet rozwiązanie
umowy, w razie nadzwyczajnej zmiany
stosunków powstałych po jej zawarciu.] –
Pacta
sunt
servanda
(lat.
„a
megállapodásokat teljesíteni kell”) [a kötelmi
jog egyik hagyományos alapelve. Lényege
az, hogy a megállapodások a felekre kötelező
erővel bírnak, függetlenül a megállapodás
formájától, illetve attól, hogy beleillik-e az
adott
megállapodás
valamely
szerződéstípusba. – A Bécsi egyezmény a
szerződések jogáról megerősíti mind a pacta
sunt servanda elv mind a szerződéseken
belül
a
felmondására
vonatkozó
rendelkezések tisztázásának fontosságát. – A
természetjog hatására a kontinentális jogban
általános elismerést nyert a pacta sunt
servanda elve. (A pacta sunt servanda
elvének általános elismerése előtt a
szerződési típuskényszer (Typenzwang) volt
uralkodó.) Az angol jog már 1602-től
(Slade's Case 4 Co. Rep. 91a) elismeri a
pacta sunt servanda elvét.]
Pacyfik [Ocean Spokojny; największy i
najgłębszy naturalny zbiornik wodny na
Ziemi] – (ang., földr.) Pacific; Csendesóceán
pacyfikacja [brutalne tłumienie wszelkich
buntów, powstań narodowych siłą zbrojną
oraz prowadzenie polityki terroru wobec
ludności okupowanego terytorium] – (lat.)
pacifikáció, pacifikálás; lecsendesítés, a béke
v.
rend
helyreállítása;
békéltetés,
lecsendesítés,
lázadás
vagy
felkelés
elfolytása
pacyfikacyjny, -a, -e – pacifikációs [np. Sejm
pacyfikacyjny: pacifikáló szejm]
pacyfikalny, -a, -e – pacifikációs
pacyfikator [osoba, która bierze udział w
pacyfikacji, używa siły zbrojnej do
stłumienia buntów, powstań narodowych]
– pacifikátor; leverő
pacyfikować [dokonywać pacyfikacji, tłumić
bunt, powstanie, używając siły zbrojnej] –
4643
(lat.) pacifikálni; békéltetni, megbékéltetni,
lecsendesíteni, békét v. rendet teremteni; a
rendet helyreállítani; lázadást, felkelést
fegyveres erővel, büntető rendszabályokkal
elfojtani; (wojsk) leverni, meghódított
országban a fegyveres ellenállást véglegesen
letörni
pacyfista [zwolennik pacyfizmu]; pacyfistka –
(lat.) pacifista; a pacifizmus híve hn./nn.
pacyfistyczny, -a, -e [przymiotnik od: pacyfizm;
powiązany z pacyfizmem i z jego
zwolennikami lub propagujący, głoszący
hasła pacyfizmu] – (lat.) pacifista; a
pacifizmuson alapuló, rá jellemző
pacyfizm [1. ruch społeczno-polityczny dążący
do pokoju, potępiający wszelkie wojny (a
także przygotowania do nich) bez względu
na ich przyczyny. – 2. ruch społeczny i
polityczny, którego głównym celem jest
propagowanie pokoju i potępianie
wszelkich działań wojennych] – (lat.)
pacifizmus; békemozgalom; a mindenáron
való béke jelszavával mindenféle háborút –
még igazságosat is – ellenző polgári-liberális
irányzat
pacyka – simítódeszka, simítólap; vakolat, habarcs
pacykarz [1. pogardliwe określenie na
kiepskiego malarza; 2. zły, kiepski
malarz] – (gúny) mázoló, piktor,
pacsmagoló; kőműves
pacykować [1. malować obraz w sposób
nieudolny; 2. nieumiejętnie lub niedbale
malować] – (gúny) mázolni, festegetni,
pacsmagolni; (ép) vakolni, habarcsot
simítani
pacykować się [pot. «nieumiejętnie lub
przesadnie malować się] – (átv.)
bepacsmagolja magát
pacykowanie – (gúny) mázolás, mázolmány,
pacsmagolás; (ép) vakolás
pacyna [gwarowo: gruda błota, gliny, gruzu itp.;
pecyna] – földgöröngy
Pacyna [wieś w Polsce położona w województwie
mazowieckim, w powiecie gostynińskim, w
gminie Pacyna] – Pacyna (lengyel falu)
pacynka [rodzaj lalki teatralnej nakładanej na
dłoń jak rękawiczka i poruszanej palcami
aktora-animatora] – (kézre húzható) bábú,
báb; kesztyűsbáb
-
Wersja 01 01 2017.
MAZSOLA - Kesztyűsbáb-sorozat
Rendező: Kende Márta, Simándi József, Deák József,
Nagy György
Zeneszerző: Váry Ferenc
Bábtervező: Bródy Vera
Mazsola: Havas Gertrud, Manócska: B. Kiss István,
Egérke: Kaszner Irén, Varjú bácsi: Rabró Mara,
Fülöpke: Szöllősy Irén
paczesny, -a, -e – daróc-, csalánpaczka [1. przedmiot lub przedmioty zawinięte w
papier, zwykle po to, by je wysłać lub
przewieźć; 2. nieduże opakowanie w
kształcie
prostopadłościanu;
też:
zawartość tego opakowania; 3. pewna
liczba
jednorodnych
przedmiotów,
zwłaszcza papierów, ułożonych razem;
4. pot. grupa zaprzyjaźnionych ludzi; 5.
określona
liczba
arkuszy
wyrobów
papierowych owinięta ze wszystkich stron
materiałem opakowaniowym. W języku
potocznym niektórych papierników zwana
błędnie ryzą. Prawidłowo ryza jest
jednostką liczby arkuszy równą 500.
Nieprawidłowe znaczenie słowa „ryza”
przyjęte zostało również przez niektórych
poligrafów. Ze względu na możliwość
dwuznacznego rozumienia słowa „ryza”
nie stosujemy go w niniejszej prezentacji.]
– csomag (csomagküldemény); csomó; köteg,
nyaláb; (zsarg) kompánia, társaság, banda;
csapat
paczka do śmieci – szemétláda
paczka herbaty – egy csomag tea
paczka kilowa – (egy) kilós csomag
paczka nadana na … - -ra, -re feladott csomag
paczka nie opłacona na poczcie – a postán nem
díjátalányozott csomag
paczka nie rozwiniętya – fel nem bontott v.
felbontatlan csomag
paczka papierosów – egy csomag cigaretta
paczka papryki – egy csomag paprika
paczka pocztowa – postacsomag
paczka za pobraniem – csomag utánvéttel
paczka żywnościowa – élelmiszercsomag
paczkarnia
[pomieszczenie
w
jakimś
przedsiębiorstwie, w którym pakuje oraz
składuje
się
zapakowane
towary;
paczkownia] – csomagoló, csomagolóüzem;
csomagraktár
paczkarz (kierowca doręczyciel paczek) –
csomagkezelő, csomagoló; málházó
paczkę nadam po zalakowaniu – a csomagot
pecsétviaszkkal való lepecsételés után adom
fel
paczkować [umieszczać odpowiednią ilość
jakiegoś towaru w pudełku lub w czymś
podobnym,
przygotowując
go
do
4644
sprzedaży; pakować w paczki] – (ker.)
(adagolva)
szétmérni,
kimérni,
előcsomagolni
paczkowanie [umieszczać odpowiednią ilość
jakiegoś towaru w pudełku lub w czymś
podobnym,
przygotowując
go
do
sprzedaży; pakować w paczki] –
csomagolás
paczkowany, -a, -e – csomagolt; kimért
paczkowane masło – kimért vaj
paczuła (ang. patchouli z tamilskiego) [1. bot.
koleus; 2. biochem. olejek eteryczny
otrzymywany
z
liści
paczulki
(Pogostemon), stosowany w perfumerii
oraz jako środek odstraszający owady.] –
(bengáli→ang.) pacsuli; a hasonló nevű
indiai növény (Pogostemon patchouli és P.
Heyneanus) erősen szagos illóolaja; (átv.)
olcsó, émelyítő illatszer
paczuszka [niewielka paczka] – kis csomag;
csomagocska
paczwork (1) [kolorowa wełniana tkanina o
szorstkiej, rustical powierzchni, która
przypomina mesh] – patchwork-szövet
[Durva, rusztikus felületű, színes gyapjú
típusú szövet, olyan, mintha fonatolt
szerkezetű lenne.]
paczwork (2), patchwork [1. drukowany lub
tkany materiał, który ma wygląd małego,
zszytego kawałka w różnych wzorach i
kolorach; 2. Artystyczna łatanina.
Technika
zszywania
różnorodnych
skrawków tkanin w jedną „tkaninę”.
Sztuka opanowana do perfekcji przez
osadniczki na Dzikim Zachodzie. W
latach sześćdziesiątych element modnego
stylu cygańskiego – gipsy look. Mniej
pracochłonną
techniką
uzyskiwania
efektu patchworkowego jest druk w łatki.
Wraca wraz z tęsknotą do życia na farmie
i prostych, wiejskich ubiorów..] –
foltmunka, patchwork [1. Különböző színű,
mintázatú,
alakú
és
nagyságú
-
Wersja 01 01 2017.
kelmedarabokból
dekoratív
módon
összeállított textilfelület. Ruházaton az 1960as években lett divatos, főként a gipsy-look
stílusban készült ruhákon. 2. Szövött és
nyomott mintázatok, amelyek ránézésre
különböző színű és mintájú kelmedarabokból
összeállítottnak tűnnek (ahogy az eredeti
patchwork, magyarul foltvarrás is készül).]
paczyć [1. zwykle o wilgoci lub wodzie:
wykrzywiać, wyginać coś łukowato; 2.
paczyć się - zwykle o przedmiotach
drewnianych: zmieniać właściwy kształt,
wykrzywiać się, wyginać pod wpływem
wilgoci] – hajlítani, meghajlítani; görbíteni,
meggörbíteni; (átv.) eltorzítani, ferdíteni
paczyć czyją myśl – kiforgatja vkinek a gondolatát
paczyć umysły – félrevezetni, megzavarni,
eltántorítani
paczyć się [1. o przedmiotach drewnianych:
wyginać się pod wpływem wilgoci;
2. ulegać niekorzystnym zmianom] –
meghajolni, megvetemedni, elgörbülni; (átv.)
vetemedni vmire
paćka [pot. gęsta masa] – sűrű massza
paćkać [pot. brudzić kogoś, coś czymś gęstym lub
lepkim] – mázolni, maszatolni, piszkolni,
kenni
paćkać się [1. pot. brudzić samego siebie czymś
gęstym lub lepkim; 2. pot. brudzić siebie
nawzajem czymś gęstym lub lepkim;
3. pot. bawić się, grzebać się w czymś
mazistym] – mázolódni, maszatolódni,
piszkolódni, kenődni; bemocskolódni
paćkanina [potocznie o rysunku, obrazie, który
został wykonany nieumiejętnie albo
niestarannie] – mázolás, maszatolás, kenésfenés
paćkowaty, -a, -e [taki, który przypomina paćkę,
substancję o gęstej konsystencji lub taki,
który jest skomplikowany, niejasny,
niezrozumiały] – mázolt, maszatolt, kentfent<; bemocskolt
Pad (wł. Po, łac. Padus) [rzeka w północnych
Włoszech] – Pó (latinul Padus) [folyó
Észak-Olaszországban. A Nyugati-Alpokban a Monte Viso hegy lábánál ered és
Velencétől 50 km-re délre ömlik az Adriaitengerbe]
4645
padaczka [(inaczej epilepsja bądź też choroba
św. Walentego) - choroba o złożonej,
różnej etiologii cechująca się pojawianiem
napadów padaczkowych.] – epilepszia,
nyavalyatörés, eskór, nehézkórság
padaczkowy, -a, -e [będący czymś typowym dla
padaczki, charakteryzujący, występujący
podczas padaczki] – nyavalyatörős,
epileptikus
padać [csak: pada, padało] (zob. paść) – esni
(eső), zuhanni, hullani; leesni, lerogyni
[padła zemdlona: ájultan esett össze]; (átv.)
elesni, meghalni [padł w walce: elesett a
harcban]; beesni (sugár); (áll.) elpusztulni,
dögleni, megdögleni, felfordulni
padać (o deszczu ze śniegiem) – havas eső esik
pada deszcz – esik az eső, esik; záporoz
pada drobny deszcze – szitál, szemetel az eső;
szemereg
pada grad – jegeseső hull
pada marznący deszcz – ónos eső esik
pada śnieg – havazik, hull a hó, esik a hó
padać a. paść bezsilnie – rogyni; erőtlenül
összesesni
padać na cztery łapy – (közm.) talpára esik, mint a
macska; a jég hátán is megél
padać na fotel – belezuhanni, belerogyni a fotelba
padać a. paść na kolna – leborulni
padać na kolana przed kimś/czymś – térdre
borulni, térdre zuhanni vki/vmi előtt
padać na kolana przed najnowszą produkcją – a
legújabb produkció előtt leborulni
padać na pysk – (közöns) pofára esni
padać ofiarą czegoś – áldozatául esni vminek
padać trupem – holtan esik össze
padać w czyjeś ramiona – nyakába borulni vkinek
padać w wątpliwość – kétségbe vonni
padają pytania – záporoznak a kérdések
padam do nóg – alázatos szolgája! hódolatomat
fejezem ki; esedezem
padam do nóżek – (tréf.) lábai elé borulok
padali jak muchy – hulltak, mint a legyek
padł i ani drgnął – [összeesni és rángatódzani]
holtan összeseni, összerogyni; szörnyethalni
padł jak długi – elesett v. elvágódott egész
hosszában
padł rekord – (sport) megdőlt a rekord
padła bramka – (sport) gól született
padła komenda: ognia! – elhangzott a vezényszó:
tűz!
padło komu na mózg v. rozum – (átv.)
megbolondult, elment az esze
Padnij! – (wojsk) Feküdj!
-
Wersja 01 01 2017.
padać [mówić, powiadać] – [Słowniczek języka
śląskiego] mondani, szólni, beszélni,
elmondani, elbeszélni
padać się [zob. rozpadać się] – süllyedni; apadni
padalec (Anguis) [rodzaj jaszczurki z rodziny
padalcowatych.] – (zool) lábatlan gyík
(Anguis fragilis); vakkígyó; sikló; (átv.)
kígyó, kígyólelkű
Padalec zwyczajny (Anguis fragilis) [gatunek
beznogiej
jaszczurki
z
rodziny
padalcowatych] – lábatlan gyík v. törékeny
gyík, kuszma (Anguis fragilis) [egy, a
nevének megfelelően végtag nélküli, így első
pillantásra inkább kígyónak, mintsem
gyíknak tűnő állatfaj, a lábatlangyík-alakúak
(Diploglossa)
alrendjének
egyetlen
magyarországi képviselője]
padanie; padnięcie [1. szybko zmieniać pozycję
ze stojącej na leżącą 2. ginąć nagłą
śmiercią 3. być zdobywanym przez wroga
4. spadać, zlatywać 5. być wyczerpanym 6.
np. o spojrzeniu: trafiać na coś 7. np. o
deszczu: spadać na ziemię] – esés, hullás,
lehullás; beesés
padanie rozproszone (dźwięku) – diffúz
hangbeesés
padlina [rozkładające się ciało zdechłego
zwierzęcia, będące pożywieniem dla
zwierząt
padlinożernych
i
wszystkożernych] – dög, elhullott állat v.
vad; állati hulla; (átv.) dög
padlinożercy, nekrofagi [organizmy cudzożywne
wyspecjalizowane w odżywianiu się
padliną. Do padlinożerców zalicza się
takie gatunki jak rak, hiena czy sęp.] –
nekrofágok, dögevők
padlinożerny, -a, -e – dögevőpadlinówka cesarska (Lucilia caesar L.) – döglégy
padok [ogrodzony teren przy torze wyścigowym,
po którym oprowadza się konie przed
kolejną gonitwą; paddock] – (ang.)
paddock (kifutó); háztáji bekerített rét,
legelő; bekerített föld, legelő; bekerített
kifutókorlát,
nyergelő,
nyergelőhely
(lóversenytéren); boksz (autóversenyen)
4646
padołki, kraje, obrąbki, frędzle [części płaszczy
kapłańskich, do których przyczepione
były jabłka granatu koloru fioletowego
lub
ciemnoczerwonego
z
małymi
dzwoneczkami
pomiędzy
nimi.
(Widocznie typy duchowych owoców i
świadectwa, które chrześcijanin nosi w
życiu swoim. Każdy Izraelita miał
obowiązek przyszywania do kraju
płaszcza obszywek (obrąbków) i frędzli z
sznura fioletowego albo hiacyntowego,
tzn. koloru nieba, co im miało
przypominać, że mają przestrzegać
przykazań Bożych. Faryzeusze rozszerzali
te padołki, aby przez to pokazać (na
zewnątrz) ich gorliwość, która nie była
szczerą, za co ich Pan potępił. Przez
dotknięcie padołka (frędzli) płaszcza Pana
pewna kobieta została uzdrowiona.] –
palást szegély (papi ruhák része); rojtok
padół [1. rodzaj wklęsłej formy powierzchni
Ziemi, w postaci płytkiego zagłębienia o
wydłużonym kształcie 2. żywot, życie
człowieka] – völgy, mélyedés, szakadék
padół łez – siralomvölgy
padół płaczu – (dawno, egyh.) siralom völgye,
siralomvölgy
Padwa (wł. Padova) [miasto w północnowschodnich Włoszech, w prowincji
Wenecja Euganejska, leżące nad rzeką
Bacchiglione na Nizinie Padańskiej. –
Padova, Pádua (latinul: Patavium, venetói
nyelven: Padoa, németül: Esten) [északolaszországi Veneto régióban és a hasonló
nevű Padova megyében található város.]
padwan, padwana, padovana, padwanek 1. pieśń
miłosna wywodząca się z renesansowej
poezji włoskiej; 2. taniec włoski z XVI w.,
-
Wersja 01 01 2017.
o powolnym tempie] – (daw) olasz
szerelmes dal; olasz tánc
padyszach [1. tytuł dawnych władców tureckich,
szachów perskich oraz od okresu
międzywojennego najważniejszych osób
rządzących Afganistanem; osoba nosząca
ten tytuł; 2. prestiżowy tytuł, którego
nazwa pochodzi od perskiego słowa
padshah, opartego na tytule szach (czyli
król). Był on używany przez kilku
monarchów państw islamskich] – (perzsa)
padisah [nagy király]; a volt török és perzsa
uralkodók címe [Az iráni és török kultúra
hatása alatt álló muzulmán országokban az
uralkodó neve mellett álló cím. A perzsa szó
jelentése „a sahok feje”.]
padze [pada (ziemia rybnicko-raciborska)] –
[Słowniczek języka śląskiego] esik
paenula [1. okrycie wierzchnie z kapturem,
używane w starożytnym Rzymie; 2.
wierzchnie okrycie podobne do peleryny,
często z kapturem, spinane na ramieniu
lub pod brodą. Wykonywane z grubego
sukna lub skóry. Używane szczególnie w
starożytnym Rzymie przez podróżnych,
żołnierzy i niewolników] – (lat.) paenula [A
régi rómaiaknál rövid köpeny, melyet
rendesen a férfiak, de néha zord időben az
asszonyok is viseltek; kerek posztódarabból
állott, melynek középső kerek bemetszése a
nyakat vette körül, sőt csuklyával is el volt
látva. A paenuláról mint misemondó
ruháról.]
[wykrzyknienie
naśladujące
odgłos
wystrzału lub odgłos przypominający
wystrzał; często w wyrażeniu: pif, paf] –
puff! bumm!
PAGART [Polska Agencja Artystyczna; Polska
Agencja Artystyczna PAGART Sp. z o.o..]
– Lengyel Művészeti Ügynökség
pages per minute {l.mn.} (też: ppm); strony na
minutę
{niemęskoos.};
s./min
{niemęskoos.} [komp.] [zł.] – PPM Pages
Per Minute (lap-szám per perc)
pagina [liczba wskazująca numer strony] – (lat.)
pagina; lap, oldal; (nyomd.) lapszám,
oldalszám
paf!
4647
paginacja [przypisywanie kolejnych liczb (lub
wyrażeń liczbowych) do kolejnych stron
rękopisu lub druku. Jedna z dwóch metod
numeracji obok foliacji polegającej na
numerowaniu kolejnych kart] – (nyomd.)
lapszámozás
paginować [numerować, nadawać kolejne
numery
dokumentowi]
–
(nyomd.)
paginálni; lapszámozni, a lapszámokat
feltüntetni
pagoda [dalekowschodnia budowla w kształcie
wielopiętrowej wieży] – (ind→portug)
pagoda; felhajló ereszű emeletekből álló,
torony alakú templom Indiában v. KeletÁzsiában
Horyu-ji: kondo (złota hala) - główny budynek klasztoru
i to (pagoda)
pagórek [1. wypukła forma ukształtowania
terenu - wzniesienie o wysokości
względnej do kilkunastu metrów 2.
niewysokie wzniesienie terenu o łagodnym
stoku; wzgórze, wzgórek; 3. niewielka
wyniosłość o wysokości względnej od paru
do parudziesięciu metrów, która wyraźnie
zarysowuje się terenie. Pagórki różnią się
od otocznia zdecydowanie silniejszym
nachyleniem stoku i każdy z nich
wyodrębnia się od pozostałych. Średnica
pagórków sięga do kilkuset metrów, a jego
wierzchołki są mniej lub bardziej okrągłe]
– halom, domb (do 200 m), emelkedés; hant;
(bonc) vénuszdomb
pagórki leśne – erdős dombok
pagórkowaty, -a, -e [taki, który jest pokryty
licznymi
pagórkami,
wzniesieniami,
fałdami]; pagórzysty, -a, e – dombos,
hepehupás, hullámos, hegyes-völgyes
pagórkowaty krajobraz – dimbes-dombos táj
Paisley (gael. Pàislig) [miasto w Szkocji,
administracyjne centrum Renfrewshire, w
zespole
miejskim
Glasgow,
liczba
mieszkańców: 74 170 (2001). Paisley jest
piątym co do wielkości miastem w Szkocji.
Paisley jest miastem uniwersyteckim.
University of the West of Scotland został
utworzony w 1992 r. z Studiuje na nim
obecnie ponad 18.000 studentów. W
mieście znajduje się największy na świecie
kościół baptystów - Coats Memorial
Church
Przemysł
włókienniczy,
-
Wersja 01 01 2017.
maszynowy,
spożywczy,
metalowy,
chemiczny oraz drzewny. W 2005 roku
rozegrano w Paisley mistrzostwa świata
kobiet w curlingu.] – (ang.) Paisley (skót
város) [nagy gyárakkal, amelyekben cérnát,
selyem-, félselyem-, pamutdivatcikkeket,
vásznat, szeszt, gépeket, szappant készítenek,
továbbá kelmefehérítőkkel és festőkkel, vasrézöntéssel. A gyárak nagyobára a folyó
balpartján
fekvő
óvárosban
vannak.
Legjelentékenyebb épületek a gót ízlésü
városháza 40 m. magas toronnyal, régi
apátsági templom és a baptisták temploma]
paisley, paislejowskie wzory [Orientalne wzory z
charakterystycznym rysunkiem wygiętej
łzy, wypełnionej roślinnym motywem,
potocznie nazywane wzorami tureckimi.
Kopiowanie
motywów
indyjskich
kaszmirowych szali, głównie na bawełnie,
to od początku XIX wieku, specjalność
szkockiego miasta Paisley.] – Paisley-i
minták (keleties minták) [Cifra, távol-keleti
minták veseformájú vagy pálmarügy jellegű
formákkal. Más elnevezése kasmírminta,
török minta.]
paiż lub paiża [1. krótka, metalowa tarcza
używana przez jazdę polską w XVI w.; 2.
tarcza krótsza od pawęży, służąca
rycerzom konnym, gdy pawęż była
pierwotną tarczą wojowników pieszych.
Piotr
Kochanowski
pisze:
„Głowę
obwarował hełmem a piersi paiżą zakrywał”.
Kochowski zaś powiada: „Paiż na ramię
przywiązał”.] – pajzs [A pajzs támadások
elhárítására szolgáló eszköz. A páncélokkal
ellentétben, amelyeket a testen viselnek, a
pajzsokat kézben tartva használják. A korai
pajzsokat az ősi kézifegyverek (kard,
buzogány stb.) valamint a nyílvesszők
támadásának kivédésére tervezték. A pajzs
felépítése történelmi kortól és helyszíntől
függően változott az idők során, de majdnem
minden civilizáció alkalmazta. Európában a
17. századig használták a harcászatban,
amikor is a puskapor elterjedésével elavulttá
váltak.]
pajac (wł. pagliaccio ‘klaun’ od naz. Pagliaccio
postać komedii wł., od paglia ‘słoma’ z łc.
palea) [1. postać daw. komedii wł. i fr.;
arlekin; błazen, trefniś, klaun. 2. przen.
ktoś zachowujący się niepoważnie. 3. rozr.
zabawka przypominająca taką postać,
często
ruchoma
z
kończynami
poruszanymi sznurkami lub drutami.] –
pojáca, paprikajancsi, bohóc
pajacować [wygłupiać się, zachowywać się
niepoważnie, zgrywać się; błaznować] –
bohóckodni, grimaszolni
4648
pajacyk [1. zdr. od pajac; 2. ubranko dla dziecka
rozpinane z przodu, będące połączeniem
koszulki i rajstop lub spodenek; 3.
dzianinowa odzież na górną część ciała
niemowlaków i maluchów, składa się z
zakrywającej
tułów
jednoczęściowej
bluzki, która jest połączona z nogawkami.
Produkowany
jest
zazwyczaj
w
pastelowych kolorach] – rugdalózó
[Felsőrészből és a lábfejet is magában
foglaló nadrágból álló, egy darabot alkotó
kötött ruhadarab csecsemők számára.
Fehérben és pasztell színekben (rózsaszín és
világoskék) készítik.]; napozó, napozóruha
pajacyk dwuczęściowe – kétrészes rugdalózó
pajacyk na suwak – cipzáras rugdalózó
pajacyk na zatrzaski – patentes rugdalózó
pajączek [1. niewielki pająk; 2. ażurowy,
promienisty
motyw
w
hafcie
i
koronkarstwie, kształtem przypominający
pająka] – pókocska
-
Wersja 01 01 2017.
pająk [1. duży, ozdobny żyrandol o licznych
rozgałęzieniach; 2. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) świecznik (żyrandol),
wiszący u pułapu zwykle w środku
świetlicy, sali, izby bawialnej. Pająki
bywały zazwyczaj dwojakie: mosiężne i
bronzowe, jakie dotąd w domach
żydowskich spotkać można, oraz szklane z
ozdób szklanych, wiszących lub na druty
nawleczonych. Bronzowe upowszechniły
się wcześniej od szklanych i zapewne
pierwej po kościołach niż domach
prywatnych. Przedstawiamy tu rysunek
starego pająka z fary w Bieczu (w Galicyi).
Jest on siedmioramienny, lany z bronzu i
cyzelowany, rozmiarów znacznych, wisi u
sklepienia w nawie głównej i w pobliżu
drzwi głównych. Ma charakter stylowy
wczesnego
renesansu
w
giętych
ramionach, w ozdobach w formie płaskich
koników i w figurze Matki Boskiej,
okrągło rzeźbionej w pobliżu zawieszenia,
na dwie strony jednakiej, ale nie równo
pięknej. Ogólny kształt nasuwa uwagę, że
właśnie
tego
rodzaju
świecznikom
musiano w dawnych wiekach nadać nazwę
„pająka”.] – csillár
pająk, pająki (Araneae) [1. małe zwierzę o ośmiu
odnóżach, żywiące się owadami łapanymi
w robione przez siebie sieci; 2.
najliczniejszy rząd pajęczaków, należy do
niego ok. 35 tys. gatunków] – (zool) pók
Pająk domowy (Achaearanea tepidariorum ) [ten
jest najbardziej znany nam wszystkim
pająkiem]
–
közönséges
házipók
(Achaearanea Tepidariorum)
Pająk krzyżak (zob. krzyżak ogrodowy)
[zwyczajowa nazwa niektórych gatunków
pająków z rodziny krzyżakowatych
(Araneidae), zwłaszcza pająków z rodzaju
Araneus (krzyżak ogrodowy, krzyżak
łąkowy,
krzyżak
dwubarwny),
charakteryzujących się często wyraźnym
wzorem krzyża na odwłoku. Są one podobnie jak wszyscy przedstawiciele
rzędu pająków - jadowite, jednak
niegroźne dla człowieka.] – keresztes pók
o krzyżaka łąkowego (Araneus quadratus) Négyes keresztespók (Araneus quadratus)
4649
o krzyżaka
ogrodowego
(Araneus
diadematus) – Koronás keresztespók
(Araneus diadematus)
o tygrzyka
paskowanego
(Argiope
bruennichi)
–
darázspók
(Argiope
bruennichi)
Pająk topik (Argyroneta aquatica) [gatunek
pająka żyjącego pod wodą. Osiąga 15 mm
długości] - búvárpók v. vízipók (Argyroneta
aquatica) [a pókszabásúak (Arachnida)
osztályának a pókok (Araneae) rendjéhez,
ezen belül a főpókok (Araneomorphae)
alrendjéhez és a Cybaeidae családhoz tartozó
Argyroneta nem egyetlen faja]
pająk [ludowa ozdoba ze słomy i kolorowych
bibułek, zawieszana u sufitu] – a
mennyzetre akasztott népi díszítés szalmából
v. színes papírból
pająkowaty, -a, -e – pokszerű, pók alakú
pajda [większy kawałek, większa kromka
chleba] – karaj, karéj; nagy darab karaj
(kenyér); (diákny.) brugó; (wojsk) prófunt
[katonakenyér, komiszkenyér, rúd alakban
sütött barnakenyér]
pajdka [kromka chleba] – karéj, szelet, darabka
(kenyér)
pajety, pajetki <fr. paillette lp> [1. Różnych
kształtów i wielkości blaszki metalowe,
zwykle mosiężne, dawniej pozłacane albo
posrebrzane, więc luksusowe. Używane w
hafciarstwie, ozdabiają kapelusze i
pantofle. 2. kolorowe, pozłacane lub
posrebrzane
cekiny
używane
w
hafciarstwie, zwłaszcza do ozdoby
ubiorów kobiecych] – ezüst- és arany
paillette-ek (díszek)
pajęczak
[1.
małe
drapieżne
zwierzę
bezkręgowe, np. pająk, skorpion; 2.
ogólna
nazwa
każdego
zwierzęcia
należącego do pajęczaków (gromada
drapieżnych stawonogów)] – pókszabásúak
(kis gerinctelen ragadozó állatok)
pajęczaki [gromada drapieżnych stawonogów z
podtypu szczękoczułkowców (licząca
kilkadziesiąt tysięcy gatunków), żyjących
głównie na lądzie jako pasożyty lub
saprofagi,
oddychających
płucotchawkami] – pókalkatúak
-
Wersja 01 01 2017.
pajęczarz,
pajęczyniarz
[1.
człowiek
korzystający z radio lub telewizji bez
uiszczania opłat 2. potocznie o złodzieju
okradającym
strychy]
–
(átv.)
fehérneműtolvaj, ingtolvaj
pajęcznica – (növ.) hőlye (Anthericum L.) [a
liliomfélék bojtos gyökerü, nem hagymás
füve, mintegy 50 fajjal Ausztrália
kivételével, hazánkban 2 faja a csinos
fehérvirágu hegyi liliom. Az Alpeseken a
még szebb A. vagy Paradisia liliastrum L.
(Czackia liliastrum Andrz.) terem, virága
mint a fehér liliom, de az egész növény
kisebb. Itt-ott kerti virág. Hőlyefű hazánkban
gyakran alacsonyabb Bromusok népies
neve.]
Pajęcznica gałęzista (Anthericum ramosum L.)
[bylina z rodziny liliowatych] – Ágas
homokliliom
pajęczy, -a, -e [przymiotnik od: pająk; zrobiony,
wykonany przez pająka lub w jakiś inny
sposób związany z pająkami] – pók-,
pókszerű
pajęczyna [pojedyncza nić lub siatka takich nici,
które zostały wykonane z krzepnącej na
powietrzu
wydzieliny
gruczołów
przędnych pająków i niektórych owadów]
– pókháló; (vad.) háló, tőr; (tolvajny)
fehérnemű
4650
pajęczynowaty, -a, -e [taki, który pod jakimś
względem przypomina pajęczynę] –
pókhálószerű
pajuk [1. w krajach bałkańskich członek straży
magnata; 2. Po persku pejk znaczy laufer,
posłaniec pieszy. W Turcyi oznaczał
pokojowca
sułtańskiego
a
później
żołnierza gwardyi nadwornej.] – (tört.)
(szultáni testőr v. ajtónálló); csatlós; belső
szolga, ajtónálló
pak [1. ostatni produkt frakcjonowanej
destylacji smoły węglowej 2. wieloletni,
dryfujący lód morski] – kátrány,
kátrányszurok, szurok
pak drzewny – faszurok
pak węglowy – kőszénkátrányszurok
paka [1. skrzynia do pakowania przedmiotów; 2.
duża paczka, duży pakunek; 3. potocznie:
areszt, więzienie; ciupa; 4. potocznie:
duże, zgrane towarzystwo; 5. duży gryzoń
z
tropikalnych
lasów
Ameryki
Południowej i Środkowej] – (skrzynia)
láda; bála, köteg, csomag; (közb.) dutyi, sitt
paka na węgiel – szenesláda
paka z drzewa – faláda
paka z węglem – egy láda szén
pakamera [skład, magazyn na towary] – (közb.)
raktár, csomagraktár, lomtár
pakamera gospodarcze – mellékhelyiség
paker [1. muskularny mężczyzna – [Słowniczek
języka śląskiego; 2. muskularny, dobrze
zbudowany mężczyzna (niekoniecznie
napakowany) - odwrotność: muskle jak
kopruch - muskuły jak u komara] – izmos,
erős ffi
pakerny [umięśniony, wielki] – [Słowniczek
języka śląskiego] izmos, nagy
pakiecik [zdrobnienie od: pakiet] – csomagocska,
kis csomagküldemény
pakiet [1. rzeczy zapakowane oraz zawinięte w
papier lub związane czymś; 2. pewna ilość
czegoś tworząca zazwyczaj jakiś przedział
tematyczny; 3. przyjęty w Cezexie termin
określający zapakowaną w paczki lub
pudełka niewielką liczbę arkuszy wyrobu
papierowego o odpowiednim formacie,
szczególnie
przydatnych
w
gospodarstwach domowych i w małych
biurach.] – csomag, csomagküldemény
pakiet akcji – részvénypakett, részvénytömb
pakiet
biurowy
[zbiór
programów
komputerowych służących do typowych
zastosowań biurowych, takich jak edycja
tekstu, wykonywanie obliczeń księgowych,
czy obsługa baz danych, które są
sprzedawane jako jeden zintegrowany
-
Wersja 01 01 2017.
produkt. Pakiety biurowe, jakkolwiek
tworzone z myślą o pracy w biurze, są
także
powszechnie
stosowane
w
komputerach
domowych.]
–
irodai
alkalmazás- v. programcsomagok [olyan
számítógépes
programok
vagy
programkészletek, melyek egy átlagosnak
képzelt hivatalban, munkahelyen az irodai
jellegű
teendők
(szövegszerkesztés,
nyilvántartások kezelése, prezentációkészítés
stb.)
számítógépes
(szoftveres)
megvalósítását teszik lehetővé]
pakiet dysków [w dużych komputerach:
wymienny zespół dysków magnetycznych]
– floppycsomag
pakiet
internetowy
[pakiet
powiązanych
programów komputerowych służących do
korzystania z usług internetowych] –
internetcsomag
pakiet łamliwy – törékeny csomag
pakiet łatwo psujący się – romlandó csomag
pakiet
programów
[zbiór
programów
komputerowych, zazwyczaj aplikacji i
oprogramowania
związanego
funkcjonalnością, często mają więcej lub
mniej wspólnego interfejsu użytkownika i
zdolność by sprawnie wymieniać dane
między sobą] – programcsomag
pakiet tłukący się – törékeny csomag
pakietowiec [kulista lub owalna bakteria
tworząca kolonie podobne do sześcianów;
sześcianek]
–
kockába
rendeződött
baktériumcsoport
Pakistan [Islamska Republika Pakistanu (ang.
Islamic Republic of Pakistan; urdu trl. Islāmī
Jamhūriyat Pākistān, trb. Islami Dźamhurijat
Pakistan) – państwo w południowej części
Azji, położone nad Morzem Arabskim.] –
Pakisztán, (hivatalosan a Pakisztáni Iszlám
Köztársaság) [független ázsiai állam a
Közel-Kelet és Közép-Ázsia határán. Több
mint 1000 km-es partszakasszal érintkezik az
Arab-tengerrel
és
az
Ománi-öböllel,
ezenkívül nyugaton Afganisztán és Irán,
keleten India és északkeleten Kína határolja.
Tadzsikisztántól a néhol csak 20 km
szélességű Vakhan-folyosó választja el.]
Pakistańczyk [obywatel Pakistanu], Pakistanka –
pakisztáni, pakisztán (ffi/nő)
pakistański, -a, -ie [związany z Pakistanem] –
pakisztáni; pakisztán
pakłak [1. z niemiec. Packlaken – grube
suknisko; 2. gruby, najczęściej lniany lub
bawełniany materiał wykorzystywany
niegdyś jako worek na mąkę lub zboże;
paklak] – vastag ruha; len- v. pamutanyag
4651
pakowacz [osoba zatrudniona przy pakowaniu
towarów;
pakarz]
–
csomagoló,
csomagolómunkás (ffi)
pakowaczka
[1. kobieta
zajmująca
się
pakowaniem
towarów;
2. maszyna
pakująca
towary]
–
csomagoló,
csomagolómunkás
(nő);
töltőés
csomagológép
pakować [1. układać coś w paczce, walizce albo
w innym podobnym przedmiocie lub
owijać coś w papier, folię; 2. narażać
siebie lub kogoś na kłopotliwą lub
nieprzyjemną sytuację; 3. ćwiczyć na
siłowni] – csomagolni, becsomagolni,
összecsomagolni; göngyölni; (közb.) dugni,
bedugni, tenni, betenni; (közb.) zabálni,
bezabálni; burkolni [pakuje za cztereci: négy
ember helyett zabál]
pakować co do skrzyni – ládába csomagolni vmit
pakować coś – csomagol vmit
pakować coś do walizki – becsomagol vmit a
bőröndbe
pakować klin w drzewo – éket verni a fába
pakować kogo do kozy – (közb.) bekasztlizni v.
besittelni vkit, dutyiba zárni
pakować kogo do więzienia – börtönbe juttatni
vkit
pakować paczkę – csomagot készíteni v. csinálni
pakować palec do gęby – uját a szájába dugja
pakować papierosa do usta – cigarettát tesz a
szájába
pakować pieniądze w co – (átv.) pénz fektetni v.
beleölni v. dugni vmibe
pakować plik – fájlt tömöríteni, összecsomagolni
pakować swoje rzeczy – összecsomagolja a
holmiját
pakować walizkę – csomagolni a bőröndöt
pakuję walizę i wyjeżdżam – becsomagolok a
bőröndbe és elutazom
pakować się [1. pakować swoje rzeczy; 2. pot.
zbierać się do wyjścia; 3. pot. wchodzić
gdzieś szybko, bezceremonialnie; 4. pot.
angażować się w coś kłopotliwego lub
niebezpiecznego; 5. zob. pakować w zn. 8.]
–
pakolni;
készülődni,
csomagolni,
összecsomagolni, szedi v. felszedi a
sátorfáját; (táj) felkapaszkodni, felmászni
[pakuje się na górę: hegyre kapaszkodik;
pakuje się na wóz: a szekérre v. kocsira
kapaszkodik]
pakować się do sali – befúrja magát, benyomul a
terembe
pakowanie – csomagolás, göngyölés, pakolás;
dugás, tevés
pakowanie
plików
–
fájltömörítés,
összecsomagolás
-
Wersja 01 01 2017.
pakowanie produktów – termékek csomagolása
pakowarka [zob. pakowaczka w zn. 2.] – töltő- és
csomagológép
pakownia [pomieszczenie na terenie jakichś
zakładów
produkcyjnych
zagospodarowane
jako
miejsce
do
pakowania towarów; pakowalnia] –
csomagoló (helyiség v. osztály)
pakowność [cecha przedmiotu mogącego
pomieścić bardzo wiele czegoś] – tágasság;
nagy térfogata, befogadóképessége vminek
pakowny, -a, -e [taki, do którego dużo się
zmieści] – tágas, nagy térfogatú v.
befogadóképességű; (jól) megrakott
pakowna walizka – hatalmas v. feneketlen bőrönd;
(olyan) koffer, amelybe sok fér bele
pakowny wóz – nagy teherbírású kocsi
pakowy, -a, -e [taki, który jest przeznaczony do
pakowania czegoś] – csomagolópakt [umowa, ugoda, zwłaszcza układ
międzynarodowy
o
charakterze
politycznym] – (lat.) paktum; (dipl)
nemzetközi
szerződés;
egyezmény,
szerződés; megállapodás
pakt atlantycki – atlanti paktum v. egyezmény; a
második világháború után az Amerikai
Egyesült Államok vezetésével létrehozott,
háborús és imperialista célokat szolgáló
államszövetség
pakt konsultatywny – konzultatív szerződés
pakt nieagresji [Polsko-sowiecki pakt o nieagresji,
układ podpisany w Moskwie 25 lipca 1932
Pakt o nieagresji między Niemcami a ZSRR
z 23 sierpnia 1939 r.] – megnemtámadási
szerződés
pakt o nieagresji [układ dwu lub więcej państw
zobowiązujących się do niewystępowania
zbrojnego
przeciw
sobie]
–
megnemtámadási szerződés
pakt pokojowy – békeszerződés
Pakt
północno-atlantycki
a.
Pakt
Północnoatlantycki
[zob.
Traktat
Północnoatlantycki zwany też traktatem
waszyngtońskim] – Észak-atlanti Szerződés
 Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego
[ang. North Atlantic Treaty Organisation
(NATO), fr. Organisation du Traité de
l’Atlantique Nord (OTAN)] – az Észak-
atlanti Szerződés Szervezete [ang.: North
Atlantic Treaty Organisation, rövidítve
NATO, franciául Organisation du Traité de
l’Atlantique Nord]
pakt został zawarty – a megállapodást
megkötötték
paktować [prowadzić rokowania, negocjacje w
sprawie zawarcia pokoju, rozejmu lub w
sprawie jakiegoś układu, ugody] – (lat.)
4652
paktálni; tárgyalásokat folytatni; egyezkedni,
alkudozni; összejátszani
paktowanie – paktárlás; egyezkedés, alkudozás
pakuły [szczeliwo hydrauliczne, pasma włókien
konopnych lub lnianych, zwilżone minią
ołowianą
rozrobioną
pokostem.
Stosowane
są
jako
materiał
do
uszczelniania
połączeń
rurowych
skręcanych] – kóc, csepű; kender, len v. juta
gerebenezésekor keletkező kóc; szösz
Pakuły [wieś w Polsce położona w województwie
świętokrzyskim, w powiecie koneckim, w
gminie Radoszyce] – Pakuły (lengyel falu)
pakuły lniane – lenkóc, csepű
pakuły z konopi – szösz, kenderkóc
pakuneczek [zdrobnienie od: pakunek] –
csomagocska
pakunek [1. jakieś rzeczy spakowane w coś i
zawinięte razem; paczka; 2. materiał o
odpowiednich
własnościach
wytrzymałościowych, dobrej odporności
chemicznej i cieplnej, używany do
uszczelniania; szczeliwo; 3. (u Zygmunta
Glogera) nazwa tornistra w wojsku
polskiem. Piechota polska z czasów
saskich nosiła go przewieszonym, jak
torbę, na lewym boku. Około 1790 r.
zaczęto go nosić na plecach. Za czasów
Królestwa Kongresowego sposób noszenia
pakunku
został
ściśle
określony.
Pierwotnie pasy boczne pakunku były
ściągnięte rzemieniem poprzecznym na
piersiach, co wobec przewieszonego przez
piersi płaszcza, zwiniętego w wałek,
gniotło bardzo klatkę piersiową żołnierza.
W r. 1827 zmieniono ten system,
przenosząc rzeczony pasek poprzeczny
niżej do stanu.] – tömítés; poggyász, málha,
csomag; rakomány
1
pal [1. element konstrukcyjny budowli w
kształcie słupa wbijany lub formowany w
gruncie; 2. słup do przywiązywania czegoś
lub ogradzania terenu; 3. zaostrzony
drewniany kół, na który wbijano dawniej
skazańców; 3. słup wbijany w grunt,
służący do podtrzymywania konstrukcji
lub do przywiązywania czegoś] – cölöp,
karó, pózna
pal! [komenda wojskowa: strzelaj!] – (wojsk) tűz!
PAL (ang. Phase Alternating Line) [1. system
telewizji
kolorowej;
2.
standard
nadawania
koloru
w
sygnale
telewizyjnym, używany w telewizji
kolorowej.
Został
opracowany
w
Niemczech przez Waltera Brucha z
zakładów Telefunken i po raz pierwszy
zastosowany w 1967 roku.] – Phase
Alternating Line (a.m. fázist váltó sorok),
-
Wersja 01 01 2017.
rövidítve PAL (színes tévé-rendszer) [1. a
német Telefunken cég laboratóriumában
kifejlesztett egyik analóg színes televíziós
rendszer; 2. Számos európai országban
szokásos
színes
tévé
rendszer.
Másodpercenként 50 félképpel dolgozik, és a
színek közvetítésénél soronként változó, a
színre vonatkozó információkat használ,
miáltal a közvetítést zavaró tényezők
megszűnnek. Ezáltal a színek közvetítése
biztonságosabb mint az NTSC-rendszernél.]
PAL (Polska Akademia Literatury) [istniejąca w
latach 1933-1939 jedna z najważniejszych
instytucji
życia
literackiego
II
Rzeczypospolitej] – (dawno) Lengyel
Irodalmi Akadémia
Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie, siedziba Polskiej
Akademii Literatury
pal go diabli! – [palić] ördög vigye (el)!
pal sześć! – [palić] üsse kő! egye fene! ugyan már!
teljesen v. tök mindegy!
pal zaostrzony – kihegyezett karó
palacz [1. osoba nałogowo paląca tytoń lub
podobne
używki;
2.
pracownik
podtrzymujący
ogień
w
piecach
hutniczych,
kotłach
parowych
lub
systemach ogrzewających] – (na prostatku
itd.) fűtő (jestem palaczem); (palący tytoń)
dohányzó, dohányos
palacz tytoniu – dohányzó ffi
paladyn (łac. palatinus, wł. paladino) [1. rycerz,
czempion, wzór cnót rycerskich; - 2.
sławny,
znakomity
rycerz
będący
zazwyczaj także ulubieńcem panującego] –
(tört.) paladin (lat. palatinus szóból); lovag,
dalia; kóbor lovag
4653
palankin [lektyka używana na Bliskim
Wschodzie,
nierzadko
bogato
i
artystycznie zdobiona, służąca dawniej
zwłaszcza rodzinie cesarskiej, arystokracji
i ludziom zamożnym.] – (ind→portug)
palankin; fedett gyaloghintó, hordszék
(Kelet-Ázsiában); [(palki), Kelet-Indiában
utazásra használt gyaloghintó, melyet négy
szolga
hord
bambusznádfedéllel
és
függönyökkel ellátva. Belül puha ülés és
vánkosok vannak, s két-három utazó
számára van berendezve.]
palant [zespołowa gra na punkty z użyciem
drewnianego kija i piłeczki. Znana w
Europie i Polsce już od czasów
średniowiecza. Rozwijała się w dwóch
odmianach: jako gra szkolna i ludowa.
Istnieje kilkadziesiąt lokalnych odmian tej
gry] – (régi sportjáték) méta; ütő, labdaütő
palarnia [1. pomieszczenie lub miejsce
przeznaczone do palenia tytoniu; 2.
zakład, w którym następuje proces
przetwarzania produktów roślinnych
przez palenie] – dohányzó (helyiség,
terem); (pokój) dohányzószoba; pörkölde,
pörkölő
palatalizacja
(zmiękczenie)
[zmiękczanie
spółgłoski
na
skutek
wzniesienia
środkowej części języka ku podniebieniu
twardemu]
–
(nyelvt.)
palatizáció;
palatizálás; jésítés, lágyítás
palatalizować [o spółgłosce: ulegać zmiękczaniu
na skutek wzniesienia środkowej części
języka ku podniebieniu twardemu] –
palatizálni; lágyítani
palatalizować głoskę – hangot palatizálni
palatalny, -a, -e [o spółgłosce: miękki poprzez
wzniesienie środkowej części języka ku
podniebieniu twardemu] – (bonc) palatális;
íny-; (nyelvt) palatális; jésített, lágyított
Palatium (łac. – wzgórze rzymskie Palatyn)
[nazwa
używana
dla
określenia
starożytnego
lub
średniowiecznego
głównego budynku zamku (nm. Palas),
pałacu cesarza, króla lub biskupa. W
budynku
znajdowały
się:
sala
reprezentacyjna, komnaty władcy i na
ogół kaplica zamkowa.] – 1. Palatinus [a
mai Róma egy városrésze, az ókori Róma
dombja]; 2. palota
Palatum [zob. Podniebienie] – (lat) palatum;
szájpadlás
palatogram [wykres przedstawiający zasięg i
rodzaj kontaktów górnej powierzchni
języka z podniebieniem twardym w czasie
wymawiania poszczególnych głosek] –
(nyevt.) palatogram
-
Wersja 01 01 2017.
Palatyn [dawn. Komes pałacowy (łac. comes
palatinus) – w średniowieczu: zarządca
dworu
królewskiego,
początkowo
zastępował monarchę przy wydawaniu
sądów. W Polsce funkcje palatyna spełniał
wojewoda. W Rzeszy Niemieckiej znany
jako Pfalzgraf, początkowo najwyższy
sądowy
przedstawiciel
niemieckich
królów, później tytuł niemieckich panów
feudalnych, m.in. książąt Lotaryngii,
Nadrenii, Karyntii.] – palotagróf (comes
palatinus); nádor, nádorispán
palatynka [1. poprzedniczka XIX wiecznego boa;
okrycie na szyję i piersi z futra, a czasem z
materiału, którego końce puszczano luźno
z przodu albo owijano nimi stanik i
upinano z tyłu. Uszyte z puszystych soboli
lub z tumaków, czyniły twarz i gors
jeszcze gładszymi. Potem używano
palatynek z piór strusich. W pierwszej
połowie XVII wieku palatynka, niby
chustka na piersi czy kołnierzyk na
ramiona, zakrywała dość duży dekolt
kobiecy. 2. szeroki szal (bądź pelerynka),
używany przez panie w XVII-XVIII w. 3.
szeroki szal lub pelerynka damska; 4.
narzutka futrzana] – női pelerin; prémes
köpeny
paląca kwestia – égetően sürgős v. fontos kérdés
paląca sprawa – sürgős ügy
palący, -a, -e [1. gorący, parzący; 2. ostry,
wywołujący
uczucie
pieczenia;
3. dojmujący,
wywołujący
ból
lub
przykrość; 4. niecierpiący zwłoki] – égő,
égető; rekkenő; (tytoń) dohányzó; (nagły)
égető, sürgős, halasztást nem tűrő; dohányzó
palące problemy doby obecnej – a jelenkort
érdeklő fontos kérdések
palące szkło – gyújtólencse
palący problem – égető v. égetően sürgős
probléma
palący wiatr – forró szél
palący [osoba, która pali papierosy], paląca –
dohányos, dohányzó
palący (-a, -e) się – égő, lángoló
palba (strzelanina) – tüzelés, ágyútűz, puskatűz
palcat [1. dawniej: kij używany do ćwiczeń w
szermierce 2. gruby kij 3. krótki, sztywny
bacik do poganiania konia; 5. (u Zygmunta
Glogera) pręt drewniany, używany do
fechtunku, do wymiaru plag cielesnych i
przez tresujących młode konie.] – pálca,
vessző
palce [część buta, pończochy itp. okrywająca
palce stopy] – cipő, harisnya rész
palce lizać – (átv.) ujját nyalja v. megnyalja
palce u nogi – lábujj v. lábujjak
4654
palce zrośnięte – összenőtt ujjak
palcem nie ruszyć v. kiwnąć v. trącić – a kisujját
sem mozdítja meg
palciarz
–
kabátkésztő
(kizárólag
felsőkabátvarrással foglalkozó szabó)
palcochodny, -a, -e [o cechach palcochodnych
(ssaków, które stojąc, chodząc lub
biegając, nie podpierają się całą
powierzchnią stóp lecz używają jedynie
pewnych odcinków palców)] – (áll)
ujjonjáró
palcochodne zwierzęta – ujjonjárók
palcować [1. przebierać, uderzać palcami
podczas gry na jakimś instrumencie
klawiszowym;
2.
brudzić
jakąś
powierzchnię pozostawiając na niej
odciski palców] – (zene) rakja, tartja az
ujjait
palcowanie [w fryzjerstwie pojęcie polegające na
wyborze
pasma
włosów
zwanego
,,pasmem pamięci", według którego są
odmierzane długości pozostałych pasm
włosów. Palcowanie stosowane jest
szczególnie przy krótkich włosach.] –
(friz.) ujjtartás (hajfazon)
palcowanie na gitarze – (zene) ujjtartás, ujjrakás
palcowy, -a, -e [przymiotnik od: palec] – ujjhoz
tartozó; ujjpalcówka [1. krótkie ćwiczenie muzyczne dla
wyrobienia technicznej biegłości palców;
2. w grach karcianych: wybór jednego z
alternatywnych wariantów rozgrywki,
podjęty
bez
żadnych
logicznych
przesłanek; 3. zaspokajanie potrzeb
seksualnych
poprzez
penetrację,
pieszczoty przy użyciu palców; (ang.
fingering) pieszczoty okolic odbytu,
wejścia do pochwy lub łechtaczki dłonią
lub
palcami
partnera
(połączone
zazwyczaj z wkładaniem palców do
pochwy lub odbytu). Dotyczy zachowań
heteroseksualnych i homoseksualnych.
Samodzielna palcówka to jedna z form
kobiecej masturbacji. Może przechodzić w
fisting. 4. w żargonie wędkarskim:
sztuczna muszka wykonana domowym
sposobem] – (zene) ujjgyakorlat; ujj-játék
palczasty, -a, -e [1. taki, który ma palce; 2. taki,
który ma kontur dłoni z rozstawionymi
palcami] – ujjas, ujjalakú
palczatka cytronelowa (Cymbopogon nardus) citronella (Cymbopogon nardus) [hosszú,
évelő, szabadföldi növény. Megjelenése a
fűfélékhez hasonlít, de a mentafélék rokona.
Leveleinek erős citromillata miatt nagyon
gyakran használják az ázsiai konyhákban]
-
Wersja 01 01 2017.
Palczatka cytrynowa (Cymbopogon citratus) [jest
rośliną
szeroko
uprawianą
w
krajach
tropikalnych]
–
Citromos
fűszercirok, (Cymbopogon citratus)
palec (palce) [1. jeden z pięciu podłużnych
członków będących zakończeniem dłoni
lub stopy człowieka; 2. zakończenie
kończyny u zwierząt; 3. część rękawiczki
okrywająca palec; 4. element maszyny lub
urządzenia w postaci krótkiego pręta do
przekazywania ruchu innemu elementowi
lub do ograniczania ruchu] – ujj [az
emlősök, így például a főemlősök közé
tartozó emberek végtagjain található
tapintószerv]
palec Boży [znak, napomnienie, ostrzeżenie (Wj
8,15): I rzekł Jahwe do Mojżesza:
«Powiedz Aaronowi: Wyciągnij laskę
swoją i uderz proch ziemi, aby zamienił się
w komary na całej ziemi egipskiej». I
uczynili tak: Aaron wyciągnął rękę swoją i
laskę i uderzył proch ziemi. Komary
pokryły ziemię i bydło, cały proch ziemi w
kraju egipskim zamienił się w komary.
Lecz to samo starali się uczynić
czarownicy dzięki swej wiedzy tajemnej,
by sprowadzić komary, ale tego nie
potrafili. Przyszły komary na ziemię i na
zwierzęta. Wówczas rzekli czarownicy do
faraona: «Palec to Boży», ale serce
faraona pozostało uparte i nie usłuchał
ich, co też Pan zapowiedział.] – az isten ujja
palec kciuk – hüvelykujj
palec mały [palec ręki umiejscowiony za palcem
serdecznym] – kisujj
palec na kogo zakrzywić – ujjal megfenyegetni
vkit; (átv.) fügét mutatni vkinek
palec obiera się – gyűlik v. meggyűlik az ujja
palec pierścionkowy – gyűrűsujj
palec serdeczny – gyűrűsujj
palec średni; palec środkowy [jest w krajach
zachodnich powszechnie uznawanym
obraźliwym gestem] – középsőujj; középső
ujj
palec u nogi – lábujj
palec wielki – hüvelykujj
palec wskazujący [palec wskaziciel (wskazujący,
drugi) (łac. index)]; palec wkazujący –
mutatóujj
Palecznik
chiński
(Decaisnea
fargesii)
[reprezentuje rodzinę Lardizabalaceae] Decaisnea fargesi (fagytűrő cserje)
4655
Palecznik chiński (Decaisnea fargesii)
palemka [niewielka palma] – pálmácska
palendra [wierzchnia suknia kobieca z sukna lub
aksamitu, noszona za czasów Jana
Kazimierza. Wyszywana zwykle haftem
srebrnym i podbijana drogim futrem.
Potem także ubiór księży, to samo co
rewerenda] – (daw) női felsőruházat; (rel)
reverenda
palenie – égetés, pörkölés; (w pieciu) fűtés, tüzelés;
dohányzás; égés
palenie kawy – kávépörkölés
palenie papierosów – dohányzás; cigarettázás,
szívás
palenie w żołądku – gyomrégés
palenie wzbronione; palenie zabronione – tilos a
dohányzás!
palenie
zwłok
(trupów)
–
hamvasztás,
halotthamvasztás, halottégetés
palenie się – égés
palenisko [to część pieca lub kotła, w którym
odbywa się spalanie paliwa] – tűzhely,
tűztér
palenisko ogrodowe – kerti tűzhely
paleniskowy, -a, -e – tűzteres; tűzhelypaleo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
dawnymi czasami, prehistorią] – (gör.)
paleo-; ősi, őskori
paleoantropologia
[nauka
zajmująca
się
badaniem budowy i rozwoju człowieka
żyjącego w okresie prehistorycznym oraz
badaniem
przyczyn
ewolucji
tego
człowieka] – (gör.) paleoantropológia; az
embertannak az ősember testi felépítésével
foglalkozó ága
-
Wersja 01 01 2017.
paleobiologia [kierunek w paleontologii badający
zależności między budową organizmów
kopalnych
a
ich
funkcjami,
przystosowaniem
do
środowiska
i
powiązaniami z innymi organizmami tego
okresu
geologicznego]
–
(gör)
paleobiológia; az őslények életviszonyainak
felderítésével foglalkozó tudományág
paleobotanika [nauka badająca skamieniałości
roślin występujących niegdyś na Ziemi
oraz wyjaśniająca sposoby przystosowania
się tych roślin do środowiska i ich rozwój;
paleofitologia] – (gör) paleobotanika;
ősnövénytan,
kihalt
ősnövények
maradványaival foglakozik
paleocen [najstarsza epoka paleogenu. Trwał od
około 65,5 mln do około 56 mln lat temu] (gör) paleocén [a földtörténeti újidő
(kainozoikum)
első
időszakának,
a
paleogénnek első kora. A középidő
(mezozoikum) kréta időszakát követte és az
eocén kort előzte meg. Mintegy 65 millió
évvel ezelőtt (mya) kezdődött és 56 mya ért
véget.]
paleoetnologia [nauka badająca i opisująca
stopniową
ewolucję
człowieka
na
podstawie jego kopalnych szczątków] –
(gör) paleoetnológia; az a tudomány, mely az
ősember társadalmi életének kutatásával
foglalkozik
peleogen [według podziału dokonanego przez
Międzynarodową
Unię
Nauk
Geologicznych w 2004 r. paleogen jest to
starszy okres ery kenozoicznej trwający
od 65,5 ± 0,3 mln do 23 ± 0,3 mln lat
temu.] – (gör.) paleogén; a földtörténeti
újkor legrégibb szakasza
[földtörténeti
időszak, amely 65,5 (± 0,3) millió évvel
(mya) ezelőtt kezdődött és 23,03 (± 0,05)
millió évvel ezelőtt zárult le.]
paleogeografia [dział nauki zajmujący się
badaniem
wcześniejszych
okresów
geologicznych
Ziemi]
–
(gör)
paleogeográfia; az őskori földrajzi viszonyok
rekonstruálásával foglalkozó tudományág
paleografia [1. jedna z nauk pomocniczych
historii, zajmująca się badaniem rozwoju
pisma
w
procesie
historycznym;
Paleografia zajmuje się także badaniem
środowiska, w jakim żył i tworzył dany
pisarz jak również rozpoznawaniem
skrótów
(brachygrafia)
i
"rozszyfrowywaniem" (odczytywaniem)
dawnego pisma np. tekstura, bastarda,
antykwa; 2. nauka o systemach pisma,
głównie sprzed ery druku. Fundamentalna
nauka dla właściwego odczytania i
datowania
niedrukowanych
źródeł
4656
historycznych.] – (gör.) paleográfia;
írástörténet;
az
írások
fejlődésével,
különösen pedig a régi írások megfejtésével
és átírásával foglalkozó tudomány [A
paleográfia tudománya a középkorban
keletkezett
kéziratokkal,
írástörténettel
foglalkozó
tudományág.
Korábban
kifejezetten történeti segédtudományként
alkalmazták, ma már azonban magában is
ágazatokra bomló önálló tudományterület. A
paleográfia szó a görög paleo+graphosz
összetételéből ered, szó szerint régi írás. A
paleográfia hagyományosan kizárólag a latin
írással foglalkozott, ami fokozatosan
kibővült – elsősorban a forráskeresések miatt
– a görög és a cirill betűs írásokra, majd más
írásrendszerekre is. Így ma már minden
betűírásos rendszernek megvannak a
paleográfiához hasonló vizsgálati módszerei.
A tudományág kialakulása oklevéltani
vitáknak köszönhető, a 17. század második
felétől tudományos módszerekkel vizsgálták
a korábbi okleveleket annak megállapítására,
hogy eredetiek-e vagy sem.]
paleolit (zob. paleo, lit) [1. jedna z epok
prehistorii, najstarszy i najdłuższy etap w
dziejach rozwoju społeczności ludzkiej,
zwany też jako starsza epoka kamienna;
2. (starsza epoka kamienna, zob. paleo, lit)
- jedna z epok prehistorii, najstarszy i
najdłuższy etap w dziejach rozwoju
społeczności ludzkiej, zwany też jako
starsza epoka kamienna. Rozpoczyna się z
chwilą pojawienia form przedludzkich
zdolnych do wytwarzania prymitywnych
narzędzi (otoczaki, pięściaki i rozłupce).] –
(gör.) paleolit, paleolitikum (magyarul: régi
kőkorszak, őskőkor vagy pattintottkő
korszak) [1. a régészek adta elnevezés,
amely földtörténeti szempontból a pliocén
végével és a pleisztocénnel esik egybe. A
paleolitikum a legújabb meghatározások
szerint kb. 2,4 millió évvel ezelőtt kezdődött
és kb. 11 500 éve ért véget. [az
őskőkorszakból származó eszközök v.
kőeszközök]; 2. (magyarul „régi kőkorszak”
v.
„őskőkorszak”vagy,,Pattintott
v.
csiszolatlan kőkorszak") a régészek adta
elnevezés, amely földtörténeti szempontból a
pliocén végével és a pleisztocénnel esik
egybe; 3. őskőkor/paleolitikum: eredetileg a
földművelést már ismerő neolitikum és az
azt megelőző korszak megkülönböztetésére
szolgáló elnevezés volt. Később több
fejlődési szakaszra osztották. Az alsó
paleolitikum foglalja magában a szakócákat
készítő iparokat, a középső a moustier-i
kultúrákat, a felső paleolitikum pedig az
őskőkor utolsó nagy szakasza, egészen a
-
Wersja 01 01 2017.
Würm végéig. Nyugat-Európát illetően a
rendszer mindmáig jól használható. A föld
más részein azonban már nem alkalmazkodik
pontosan a helyi tényekhez, és így ott nincs
is időrendi jelentősége.]; (kőkorszakbeli)
kőszerszám
Paleolit dzieli się na:
 paleolit dolny - (ok. 2-2,5 mln lat - ok. 120
tys. lat p.n.e.)
 paleolit środkowy - (ok. 120 tys. - ok. 40 tys.
lat p.n.e.)
 paleolit górny - (ok. 40 tys. - ok. 14 tys. lat
p.n.e.)
 paleolit późny - (ok. 14 tys. lat p.n.e. - 8 tys.
lat p.n.e.)
paleolit środkowy; paleolit średni – középső
kőkor [Kelet- és Dél-Afrikában, valamint
Indiában a szakócák kora utáni szilánkiparok
időszaka. Megfelel az európai, észak-afrikai,
közel-keleti moustier-inek, de annál sokkal
tovább tartott.]
paleolityczny, -a, -e – (gör.) paleolitikus (világ, sír,
művészet
stb.),
paleotikumból
való;
kőkorszakbeli
paleontologia (od gr. palaios – stary + on – byt +
logos – nauka) [nauka o organizmach
kopalnych, wyprowadzająca na podstawie
skamieniałości i śladów działalności
życiowej organizmów wnioski ogólne o
życiu w przeszłości geologicznej. Ściśle
związana z naukami biologicznymi i
geologią, posługuje się często fizyką i
chemią.] – (gör.) paleontológia; őslénytan; a
régi földtani
korzakok állataival és
növényzetével foglalkozó tudomány
paleotherium [najstarszy przodek konia] – (lat)
paleotherium; kihalt emlős, a ló őse az
oligoncénban (a mai lóbál kisbb termetű)
paleotyp [zabytek dawnej sztuki drukarskiej;
inkunabuł] – ősnyomtatvány
paleozoik [trzecia era w dziejach Ziemi, dzieląca
się na sześć okresów] – (gör.) paleozoikum;
a föld történetének őskora [földtörténeti idő
(a görög palaio, "régi" és zoion, "állatok"
szavakból,
jelentése
"ősi élet"),
a
phanerozoikum eon három ideje közül a
legkorábbi. A paleozoikum 542 millió évvel
4657
ezelőt kezdődött és 251 millió évvel ezelőt
fejeződött be. Hat földtörténeti időszakra
oszlik, a legrégebbitől a legújabbig:
kambrium, ordovícium, szilur, devon,
karbon, perm]
paleozoologia [nauka zajmująca się badaniem
świata fauny w minionych epokach
geologicznych] – (gör) paleozoológia; az
ősállatokkal foglalkozó tudományág
palestra [1. ogół adwokatów; adwokatura; 2. kij
do podbijania piłki w niektórych grach; 3.
miejsce w starogreckich gimnazjonach, w
którym szkolono się w zapasach i w walce
na pięści; 4. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Słowo to oznaczało w Polsce stan
rzeczników prawnych. Pierwsi sądownicy
za doby Piastów byli tylko znawcami
praw zwyczajowych i o nich wiemy
bardzo mało. W r. 1238 wymienieni są już
dwaj woźni: Jacobus i Svantos, vosni, t j.
Jakób i Świętosz (Świętosław). Pewniejsze
wiadomości o palestrze polskiej zaczynają
się dopiero od prawodawstwa wiślickiego
w wieku XIV. Wiek XVI i XVII przynosi
nam już bogactwo szczegółów o owej
rzeszy:
patronów,
adwokatów,
mecenasów,
pisarzów,
dependentów,
instygatorów i woźnych – w wyższej
warstwie przy trybunałach w Lublinie,
Piotrkowie i Wilnie, oraz w niższej
warstwie przy sądach ziemskich i
grodzkich po wszystkich województwach.
Zawód prawniczy był zyskowny, skoro się
do niego tak ciśnięto, że sejmy musiały
ograniczać liczbę palestry. Postanowiono
np., że palestrant, bądź mecenas, bądź
dependent, nie może mieć innego urzędu.
Volumina legum ograniczają nieskończoną
liczbę biorących na się imię „palestry” do
30-tu mecenasów, z których każdy za
swoich dependentów odpowiadał. Jako
typy palestrantów polskich w literaturze
naszej XIX w. dominują: woźny z „Pana
Tadeusza” i rejent Milczek z „Zemsty za
mur graniczny” Aleksandra Fredry. Kaz.
Wł.
Wójcicki
opisywał
także
zapamiętanych z lat swej młodości
kontuszowych palestrantów (ob. Patron).]
– (tört.) palaestra; védői testület a régi
Lengyelországban; (jog) ügyvédi kar, védők
palestrant [1. dawniej: prawnik; 2. daw. członek
palestry] – jogász, ügyvéd
Palestyna (hebr. Peleszet, kraj wędrowców) (łac.
Syria Palæstina, hebr. ‫ הניתשלפ‬lub ‫ ָה ינ טְִסשלַּפ‬[Palestina], arab. ‫ نيطسلف‬- [Filasţiinu])
[kraina w Azji, we wschodniej części
basenu Morza Śródziemnego] – Palesztina
(a név a "Filisztea" (vándorlás, a
bevándorlás földje) szóból származik); a
-
Wersja 01 01 2017.
Bibliában Szentföld, Kánaán, héber Erez
Jisraël [egy számos ország által hivatalosan
el nem ismert állam a Közel-Keleten. 1988ban kiáltotta ki függetlennek a Palesztin
Nemzeti Hatóság, és jelenleg 103 ország
elismeri, az ENSZ-ben megfigyelőként van
jelen.]
PALESZTINA. - A név a "Filisztea" (vándorlás,
a bevándorlás földje) szóból származik, terület a
Földközi-tenger keleti partja mentén, amelyen a
filiszteusok laktak (Zsolt 60,10); eredeti neve
Kánaán (2) (1Móz 12,5); a honfoglalás után Izráel
földje néven ismeretes (1Sám 13,19); a görögrómai korban: Júdea; az ország mintegy 105 km
széles és 225 km hosszú volt, északon a
Libanontól délen Beérsebáig terjedt; a Jordántól
nyugatra levő része 9000 km2, a keleti része 6000
km2; északon Akkótól a Genezáret-tóig 42 km,
délen Gázától a Holt-tengerig 71 km; az ország
földrajzilag öt részre oszlik: Sáron síksága és a
filiszteus síkság a tengerpart mentén, ehhez
csatlakozik a sefeleh, vagyis a hegyek nyúlványa;
majd a központi hegyvidék; ezután a Jordán
síksága; végül a Jordántól keletre a transzjordániai
felföld. Palesztina különféle földrajzi szerkezete
igen különböző éghajlati feltételeket teremt: a
tengerparti síkság évi átlaghőmérséklete 13,9 C°
Joppéban, 17,2 C° Jeruzsálemben; Jerikónak és a
Holt-tenger vidékének viszont trópikus klímája
van; ezért az országban a legkülönbözőbb
szélességi fokok növényeivel és állataival lehet
találkozni. A tél, amely novembertől áprilisig tart,
enyhe és esős, a májustól októberig tartó nyár
forró és száraz. A honfoglalás előtt kánaániták,
hitteusok, hóreusok, emoreusok és amálekiták
laktak ezen a földön, akiket Józsué (1), a bírák és
a királyok legyőztek; Kr. e. 931-ben az ország
kettészakadt; az északi ország, Izráel lakóit Kr. e.
722-ben az asszírok, Júda lakóit Kr. e. 587-ben a
babilóniaiak fogságba vitték; Kr. e. 587-től
egészen a makkabeusi korszakig az ország a
babilóniaiak, perzsák, Nagy Sándor, az
egyiptomiak és a szíriaiak uralma alatt állt; Kr. e.
63-ban a Makkabeusoktól a rómaiak vették át az
uralmat, amelyet egészen Kr. u. 638-ig, a
Mohamed által vezetett iszlám hódításig
fenntartottak; az ÚSZ-i korban a Jordántól
nyugatra lévő rész Galilea, Samária és Júdea, a
keletre fekvő rész pedig Dekapolis és Perea
tartományokra volt felosztva.
Palestyńczyk, Palestyńka – palesztin (ffi/nő)
palestyński, -a, -ie – palesztin
paleta [1. płaska, zazwyczaj owalna płytka
służąca do rozrabiania farb; 2. duży,
bogaty wybór czegoś; 3. platforma służąca
do przenoszenia dużych towarów za
pomocą specjalnych wózków]
– (ol.)
paletta;
festőtálca,
festéktálca;
a
festőművészek festékkeverő lapja v. táblája;
raklap
paletka1 [blaszka mosiężna, srebrna lub złota,
jakiemi haftowano i naszywano trzewiki,
gorsety i czepce niewieście, co lud wiejski,
zwłaszcza
krakowski,
naśladując
mieszczan i szlachtę, w ozdabianiu
niektórych
ubiorów
swoich
dotąd
przechował.] – réz-, ezüst- v. arany díszítés
4658
paletka2 [1. (Symphysodon Aequifasciata) ryba z
rodziny pielęgnicowatych występująca w
dorzeczu Amazonki; dyskowiec; 2.
rakietka do tenisa stołowego] - Barna
diszkoszhal (Symphysodon Aequifasciata);
(sport) ping-pong ütő
paletko [1. liche, lekkie palto; 2. niewielkie palto
przeznaczone zazwyczaj dla dzieci;
paltko, palteczko, płaszczyk] – könnyű,
kissé viseltes, kissé kopott kabát; (dawno)
gyermekkabát
pali [najstarszy język średnioindoaryjski,
używany do dziś jako język liturgiczny
przez buddystów] – páli [A páli az ún. ind
nyelvek egyike. E nyelvek hazája az indiai
szubkontinens, de nem minden indiai nyelvet
nevezünk indnek. India nyelvészeti térképe
hasonlatos Európáéhoz:
a
domináns
indoeurópai nyelvek mellett fontos egy
másik nyelvcsalád is, ez ott a dravida, nálunk
a finnugor — nem bizonyos, de
elképzelhető, hogy ugyanannak az ural-altáji
nagycsaládnak távoli leszármazottai. Néhány
elszigetelt nyelv pedig egyik csoportba sem
sorolható, Indiában ilyen a munda, vedda és
nága dzsungellakó törzsek nyelve. Az
indoeurópai nyelveknek egyetlen ágához
tartozik az összes ind nyelv. Mivel ezek ősét
magukat árjáknak, nemeseknek mondó
törzsek
beszélték,
gyakran
indoárja
nyelveknek is nevezzük őket, hogy
világosabban megkülönböztessük a dravida,
munda stb. nyelvektől.]
paliatyw [1. środek lub zabieg przynoszący ulgę,
łagodzący objawy choroby, ale nie leczący
jej 2. przenośnie: środek mało skuteczny;
półśrodek] – paliatív; múló (rendszabáléy,
szer)
paliczek [jedna z kości palców kończyny górnej
lub dolnej] – ujjperec
palić [1. rozniecać i podtrzymywać ogień w celu
ogrzania wnętrza, gotowania, oświetlenia
itp.; 2. włączać urządzenie będące
źródłem światła; 3. niszczyć coś ogniem;
4. wciągać do płuc dym z żarzącego się
papierosa,
fajki,
cygara
i
go
wydmuchiwać; 5. oddziaływać na kogoś
lub na coś wysoką temperaturą;
6. wywoływać uczucie pieczenia, silnego
gorąca, piekącego bólu; 7. przygotowywać
coś, poddając to działaniu wysokiej
temperatury; 8. wywoływać jakieś silne,
męczące uczucie; 9. popełniać błąd przy
wykonywaniu skoku, rzutu itp.; 10. daw.
-
Wersja 01 01 2017.
strzelać; 11. daw. mówić coś szybko, bez
namysłu; 12. oświetlać; 13. wypalać,
prażyć; 14. wdychać dym np. Cygara; 15.
piec, parzyć; 16. wywoływać pieczenie; 17.
palić się: a) płonąć b) świecić] – égetni,
elégetni; felégetni; perzselni, pörkölni; (nap)
tűzni; (np. w piecu) fűteni, befűteni; tüzelni,
eltüzelni; (tytoń) dohányozni; égni, sütni;
(wojsk) tüzelni, lőni
palą kogo namiętności – [palić] (átv.) ég a
szenvedélytől; a szenvedély tüze hevíti v. fűti
pali mię pod podwszwami – (átv.) ég a föld v.
talaj a talpam alatt
pali mnie żołądku – ég a gyomrom;
gyomorégésem van
pali nałogowo – szokásból, szenvedélyből
dohányzik
pali w gardle – éget a torka
pali żywym ogniem – égeti a fájdalom, égető
fájdalmat érez
palić ceglę – téglát égetni
palić co na popiół – elhamvasztani v. hamuvá
égetni vmit
palić cygaro, palić cygara – szivarozni
palić drewnem – fával tüzelni v. fűteni
palić fajkę – pipázni, pipálni
palić kawę – kávét pörkölni
palić kogo na stosie v. na ogniu – máglyán
elégetni v. megégetni vkit
palić lampę – égeti a lámpát
palić mosty za sobą – felégeti a hidakat maga
mögött
palić papierosa, palić papierosy – cigarettázni,
cigarettát szívni
palić torfem – tőzeggel fűteni
palić tytoń – dohányozni
palić w piecu – kályhát fűteni; fűti a kemencét,
tüzel a kemencében
palić wapno – meszet égetni
palić węglem – szénnel fűteni v. tüzelni
palić wódkę – pálinkát főzni v. égetni
palić wsie i miasta – felégetni a falvakat és
városokat
palić za sobą mosty – (átv.) felégeti maga mögött a
hidat
palić się [1. ulegać działaniu ognia; 2. dawać
światło, ciepło, dym, płonąc lub żarząc się;
3. być opanowanym przez jakieś silne,
gwałtowne uczucie; 4. odczuwać do kogoś
silny pociąg seksualny; 5. mieć na coś
wielką ochotę] – égni, lángolni; (do czego)
törekedni (vmire), töri magát (vmi után)
pali się ogień – ég a tűz
palić się! pali się – tűz van!
4659
 pali się do niej – (őrülten) szerelmes belé;
forrón szeret; lángol érte
 pali się na kominie – füstöl a kémény,
fűtenek
 pali się w piecu – ég (a tűz) a kályhában
palić się do roboty – tüzeli a munka; lelkesedik a
munkáért; ég a munkavágytól
palić się płomieniem – lánggal égni, lángolni,
lángolva égni
palić się światło – ég a lámpa v. villany
palijski, -a, -ie – (nyelv) pálipalik [krótki lub cienki pal] – cölöpöcske,
karócska, póznácska
palikować [1. osadzać w gruncie paliki w celu
ogrodzenia
jakiegoś
terenu
lub
przygotowania jakiegoś obszaru do
uprawy
roślin
tyczkowych;
2.
przywiązywać coś do palika] – karózni,
virágot kötözni
palikowanie – karózás, virágkötözés
palimpsest [1. rękopis na pergaminie, z którego
usunięto tekst pierwotny 2. staroż. a.
śrdw. rękopis pisany na pergaminie, z
którego zeskrobano a. starto poprzedni
tekst]
–
(gör.)
palimpszeszt,
palimpszesztosz, palimpszesztus (ismét
eltörölt); papírusz v. pergamen, amelyről az
eredeti
írást
(áztatással,
vakarással)
eltávolították, s helyébe újat írtak
palingeneza
[1.
wg.
teorii
Haeckla:
występowanie u zarodka cech odpowiad.
kolejnym etapom rozwoju rodowego 2.
filoz.
teoria
wiecznych
powrotów,
reinkarnacja 3. proces zachodzący w głębi
skorupy
ziemskiej
prow.
do
nagromadzenia
wtórnej
magmy;
anateksis] – (gör.) palingenezis; (él) a törzs
fejlődési folyamatában már kiküszöbölt
sajátság megjelenése a csírafejlődés során;
ujjászületés, megújulás; reinkarnáció
palinka [tradycyjna węgierska wódka owocowa
o specyficznym posmaku, zależnym od
składu] – pálinka [erjesztett gyümölcsből
készülő, lepárolt szeszes ital]
palinodia [wiersz, w którym autor odwołuje
wypowiadane o kimś ujemne sądy, chwali
to, co poprzednio ganił] – (gör) palinódia;
újraéneklés, viszaéneklés; valamely költői
mű visszavonása
palisada [1. ogrodzenie z grubych, ostro
zakończonych pali; ostrokół, częstokół 2.
rząd pali wbitych dla podtrzymania mostu
lub umocnienia zbocza, skarpy itp.] – (fr.
palissades) (dawno) paliszád (ol. palancato);
szádfal, szádalás; (wojsk) karósánc, cölöpsor,
cölöpfal, palánk, védelmi palánk régebbi
erődítéseknél
-
Wersja 01 01 2017.
palisadować [tworzyć, budować palisady w celu
umocnienia elementów dużych konstrukcji
lub zabezpieczenia stromych zboczy gór] –
elsáncolni, körülcölöpözni
palisadowanie
–
szádalás,
körülcölöpözés,
sáncolás, körülsáncolás
palisadowy, -a, -e [przymiotnik od: palisada;
taki, który pod względem ułożenia
własnych elementów przypomina układ
palików w palisadzie lub taki, który jest w
jakiś inny sposób związany z palisadą] –
szád-, sáncszerű-, karópalisander [1. drewno wielu gatunków drzew
tropikalnych z rodzaju dalbergia; mebel
wykonany z tego drewna; drewno drzew
tropikalnych
z
rodzaju
Dalbergia
rosnących w Ameryce Środkowej (głównie
Hondurasie). Palisandru używa się m.in.
do
wyrobu
mebli
artystycznych,
instrumentów muzycznych; 2. drewno
wielu gatunków drzew tropikalnych z
rodzaju dalbergia; mebel wykonany z tego
drewna; 3. Palisander, rosewood, drzewo
różane: drewno drzew tropikalnych z
rodzaju
dalbergia
(kostręczyna)
Dalbergia.] – (indián→fr.) paliszanderfa;
közép- és dél-amerikai, Brazíliában honos,
forró égövi, vörösbarna színű nemes bútorfa
palisandrowy, -a, -e [wykonany z palisandru (np.
meble palisandrowe)] – paliszander-,
paliszander fából való
palisko – nagy karó, cölöp
paliusz (łac. pallium – płaszcz) [1. element stroju
liturgicznego w postaci białej, wełnianej
taśmy z sześcioma krzyżykami wyszytymi
czarnym jedwabiem, będący oznaką
władzy arcybiskupiej; 2. początkowo
płaszcz noszony przez filozofów, potem
wyższych duchownych, przybierał różne
formy. 3. płaszcz udrapowany za pomocą
broszki lub spięcia na ramieniu;
wierzchnie ubranie rzymian. Nosili go na
tunice, zamiast togi. Także kobiety
zarzucały pallium, ale raczej od święta.
Średniowieczne
pallium
królewskie
nawiązywało do tego płaszcza.] – (egyh)
pallium [1. köpeny, palást; 2. a rk. érsekek
fehér vállszalagja; 3 az öltözék időben
változó, mind szakrálisabb jelentésű és mind
szimbolikusabb darabja. VI. Pál pápa 1978ban kelt „De sacro Pallio” motu proprio
rendelkezése óta csak az érsekek hivatali
jelvénye; korábban más főpapok is viselték.
A kifejezés szó eredete bizonytalan, de
kétségtelenül összefügg a palla szóval. Ez a
jele annak a lelki hatalomnak, amit a pápa
átad az érseknek, mint helyettesének az
egyházkerületben. 4. Azt a hatalmat jelölő
4660
-
Wersja 01 01 2017.
ruhadarab, amellyel a jog a római egyházzal
közösségben lévő metropolitát (érseket)
ruházza fel egyháztartományában. Eredetileg
bal vállra akasztott, hosszú köpeny volt,
mely az ókorban állami hivatali jellé vált.
Később a bal vállra vetett, keresztekkel
díszített sálszerű szövet. Konstantin császár
a pápának palliumot adományozott, aki azt
később megosztotta a metropolitákkal
(érsekekkel), és privilégiumok alapján az
egyes püspökökkel. A korábban bő köpeny
ma csupán keskeny gyapjúszövetcsík, mely a
nyakat gallérként veszi körül, a mell, ill. a
hát közepéig érő két szárral. A nyak résznél
4 fekete kis kereszt, a két lelógó száron 1-1
kereszt van beszőve. Három tű (palliumtű)
rögzíti a miseruhához.]
paliwo [najczęściej płynna substancja używana
do napędzania silników i maszyn lub
używana do rozpalania i podtrzymywania
ognia w piecach] – üzemanyag, fűtőanyag,
tüzelőanyag, tüzelő; fűtőolaj; (átv.) dohány,
bagó
paliwo lotnicze – kerozin; repülőgép-üzemanyag
paliwo rakietowe [to rodzaj paliwa
wykorzystywanego do napędu silników
rakietowych] – rakétaüzemanyagok
[meghatározás szerint olyan anyagok,
melyek égése során nagymennyiségű és
szabályozható hozamú forró gáz keletkezik]
paliwo umowne – egyezményes tüzelőanyag
paliwoda [dawne określenie na człowieka: a)
lekkomyślnego, niepoważnego,
nieodpowiedzialnego; b) nerwowego,
gwałtownego; c) oszusta, łgarza] –
kötekedő, izgága ember; szeles, hebehurgya
ember, hübelebalázs; hazudozó, lódító, Háry
János
palka, palla [1. jest to chusta płócienna
kwadratowa podwójna, dla sztywności
dobrze wykrochmalona, albo w środku
tekturkę
mająca.
Używa
się
do
pokrywania kielicha i pateny. Rozmiar jej
zastosowany jest do pateny, na długość i
szerokość. Na zewnątrz może być wyszyty
krzyżyk lub haft odpowiedni symboliczny,
a brzegi obhaftowane lub obszyte
koronką. 2. część bielizny kielichowej
używanej w Kościele katolickim. Jest
kwadratowym, usztywnionym materiałem
służącym do przykrywania kielicha
podczas Mszy św. Ma ona zabezpieczyć
postacie
eucharystyczne
przed
zanieczyszczeniem np. przez owady
zwabione zapachem wina. 3. Palka służy
do nakrywania kielicha, a czasem takze
pateny z komunikantami. Jest ona
wykonana z kwadratowego, lnianego,
podwójnego płótna, pomiędzy które
włożony jest usztywniający ją kawałek
kartonu. Zabezpiecza ona kielich przed
wpadnięciem do niego nieporządanych
zanieczyszczeń.Palkę w czasie Eucharystii
nakłada się po przygotowaniu darów (po
modlitwie "Błogosławiony jesteś Panie
Boże..."), zdejmuje się przed epiklezą
"Uświęć te dary mocą Twojego Ducha...",
a następnie ponownie przykrywa po
aklamacji
po
przeistoczeniu
(np.
"Tajemnica wiary!"). Zdejmuje się ją
ponownie przy wielkiej doksologii ("Przez
Chrystusa..."), nakłada się po niej - czyni
to diakon asystujący (jeśli jest). Następnie
celebrans przed przyjęciem Komunii
ponownie zdejmuje palkę.] – (lat.) palla;
kehelyfedő
palla
[1. wierzchnie okrycie kobiece w
starożytnym Rzymie 2.
podwójny,
prasowany, zwykle czworokątny kawałek
lnianego płótna, którym przykrywa się
hostię i patenę na kielichu w czasie mszy;
palka, pala] – (lat.) palla [1. ruhadarab a
régi rómaiaknál, mely különböző időben
változott, de mindenesetre a nőknek
köpönyegét (periblema) jelentette. Ilyen
alakban, mint a nők egész testét borító felső
ruhadarab fordul elő a római hölgyek
szobrain. Szabása négyszögletes volt, csak a
hosszuságnak a szélességhez való aránya volt
változó. Hasonlókép változott a használat.
Hol a bal vállon pihen az egyik vége és a
balkar szabadon maradván, a palla körülöleli
a testet és hanyagul a bal vállra lesz
visszavetve (amictus, a Museo Borbonico
herculaneumi hölgyén), hol a bal váll helyett
a bal karra borul (Livia szobra u. o.), majd
már a nyaknál kezdődik a beburkolózás, sőt a
palla egy része fejtakaróul szolgál, ami rossz
időben volt használatos. A pallát leányok és
asszonyok egyaránt viselték, szinre nézve
voltak fehérek, biborszinüek, sötétek és
feketék. 2. palla., a kat. egyházban az a
fehér, vastagabb, négyszögletü kendőcske,
amellyel a szent misében a kehelyt a
felajánlástól egészen az áldozásig befedik.
Kender- vagy lenvászonból készül. 3. A
szentmisében eredetileg az oltárra készített
adományokra ráterítették a felső oltárterítő
egy részét, hogy a kánon alatt védjék a
rovaroktól és a portól. Később kisebb
négyzet alakú kartonnal keményített
kehelyfedő lett belőle, melyet csupán a
kehelybe öntött és átváltoztatott bor
megóvására tettek fel. Az új előírások szerint
használata akkor szükséges, ha valóban
annak a veszélye forog fenn, hogy rovarok
szállhatnak a kehelybe.]
4661
(Pd, łac. palladium) [pierwiastek
chemiczny z grupy metali przejściowych
w układzie okresowym.] – (vegytan)
palladium; (vegy) a platinacsoportba tartozó
ezüst színű nemesfém, vegyi elem (Pd)
palladium [łac. Palladium z gr. Palládion 'posąg
sakralny Pallas Ateny w zbroi (jako
opiekunki
miasta),
od
którego
nienaruszalności
zależeć
miało
bezpieczeństwo miasta' od Pallas (Athēnē)
― chem. pallad; przest. przen. świętość,
talizman chroniący od złego.] – (vegytan)
palladium; Pallasz Athéné istennő Trójában
őrzött
szobra;
jelenlegi
értelemben
védőszköz, védőpajzs
Palladium [1. system operacyjny opracowany
przez Microsoft; 2. zapowiadany element
składowy
nowej
wersji
systemu
operacyjnego MS Windows o roboczej
nazwie Longhorn, a potem Windows
Vista. Ma działać jako podsystem
wykonawczy
systemu
w
zakresie
podniesienia
bezpieczeństwa
pracy
(głównie przed włamaniami z sieci i
kradzieżą
poufnych
danych).]
—
Palladium [Microsoft által kidolgozott
operációs
rendszer.
A
Microsoft
megváltoztatta a Windows operációs
rendszerek
szerves
részét
képező
biztonságtechnikai megoldás, a Palladium
nevét. A szoftvercég -- elvetve a városvédő
Pallas Athéné szobrára utaló elnevezést -- a
Pallad
-
Wersja 01 01 2017.
mitológia források helyett a szellemtelenebb
technológiai szakzsargont választotta. A
Palladium helyett a "a biztonságos
számítástechnika
következő
generációs
alapja." Nevet alkalmazza. A Palladium a
TCPA (Trusted Computing Platform
Alliance) szövetség által megalkotott
hardverplatform biztonsági lehetőségeit
kihasználó szoftverkomponens.]
Pallida Mors aequo pulsat pede pauperum
tabernas regumque turris [(łac.) Blada
śmierć przychodzi jednakowo do chat
nędzarzy i wież królewskich. (Horacy,
Pieśni I, 4)] – (lat.) Pallida Mors aequo
pulsat pede pauperum tabernas / Regumque
turris. (Horatius) ("A sápadt Halál
egyformán kopogtat a szegények kunyhóin s
a királyok tornyain."; Jaj a halál egyformán
eljön a nincstelen kunyhójához és a királyi
tornyokhoz is. )
Palm Beach [lekka wełniana tkanina, która jest
nieco sztywna i szorstka w dotyku.
Wytwarzana z czystych,
wiele razy skręconych czesankowych przędz w
splocie płóciennym, zwykle w lekkich,
nieco szorstkich melanżach. Stosowana na
męskie letniej garnitury i spodnie, oraz na
damskie letnie sukienki i garsonki. Nazwa
"Palm Beach" pochodzi z nadbrzeżnego
centrum kąpieliskowego w USA; jest to
zarejestrowany znak handlowy firmy
Palm Beach Company, Inc.] – Palm Beach
[Könnyű, meglehetősen durva fogású gyapjú
típusú szövet. Finom, erősen sodrott fésült
fonalból (rendszerint melanzs foalból)
vászonkötésben állítják elő. Férfinadrágok és
öltönyök, női nyári ruhák és kosztümök
készítésére használják. Az elnevezés az
USA-ban bejegyzett Palm Beach Company,
Inc. cég védett márkaneve az ilyen típusú
szövetekre.]
palma [1. drzewo tropikalne; 2. gałązka
przystrojona kwiatami, święcona w
kościele katolickim w Palmową Niedzielę;
3. zwycięstwo, pierwszeństwo; pierwsze
miejsce; 4. ma pień nie rozdzielony, bez
gałęzi, duże pierzaste liście, tworzące pęk.
Rośnie w krajach podzwrotnikowych. Z
liści palm robiono kuczki na święta
kuczek. Uchodzi jako symbol płodności.] –
pálma, pálmafa
Palma arekowa (Areca catechu) – Bételdió,
Arékapálma (Areca catechu)
Palma betelowa – bételpálma
palma cukrowa (zob. Arenga pierzasta) – Arenga,
cukorpálma
palma daktylowa (daktylowiec) – datolyapálma
Palma karłowata (Serenoa repens (Bartr.) Small).
[W celach medycznych wykorzystuje się
dojrzałe
owoce.]
–
fűrészpálma,
szabalpálma, amerikai törpepálma [Serenoa
repens (másik nevén Sabal serratula)]
palma kokosowa, drzewo kokosowe
–
kókuszpálma
palma koralowa – korállpálma (Chamedora
wytworna)
4662
Palma oleista; palma olejowa – olajpálma
palma orzechowa – diópálma
palma pierwszeństwa – győzelmi pálma
palma piłkowana, palma sabalowa, bocznia
piłkowana (Serenoa serrulata) (Serenoa
repens) – fűrészpálma (Serenoa serrulata,
Serenoa repens, Saw palmetto)
palma sagowa, drzewo sagowe – szágópálma
Palmerston [ciężka wełniana tkanina, która jest
sztywna w dotyku. Posiada krótkie, grube
runo i wysoki połysk, co pokrywa splot
broken twill lub splo wytwarzany za
pomocą technologii produkcji podwójnego
materiału . Na tyle, są zastosowane
bawełniane lub mieszane zgrzeblone
przędze o niższej jakości. Tkanina jest
spilśniana, wystrzyżona i poddana
wykończeniu
tkaniny
runowej.
Wykorzystywane do męskich zimowych
płaszczy.
Nazwa
pochodzi
od
19.wiecznego polityka brytyjskiego Henry
John Temple Palmerston.] – Palmerston
[Nehéz, merev fogású gyapjú típusú szövet.
A felületét rövid, vastag, fényes száltakaró
borítja, amely elfedi a négyfonalas tört
sávoly vagy kettősszövet-szerkezetet. A
hátoldala pamutból vagy gyenge minőségű,
-
Wersja 01 01 2017.
pamut- vagy pamut típusú kártolt fonalból
készül. A kikészítés során nemezelik és
nyírják. Télikabátszövetként használják.
Elnevezését a 19. században élt Henry John
Temple Palmerston brit államférfiről kapta.]
palmeta [1. fr. palmette 'jw.' od palme 'gałązka
palmowa; piędź' z łac. palma 'dłoń;
daktyl; palma; gałąź palmy' ― prastary
ornament złożony z rozchodzących się
promieniście
stylizowanych
płatków,
przypominający kielich kwiatu (lotosu,
wiciokrzewu itd.); 2. motyw dekoracyjny
w formie stylizowanego liścia palmy] – (fr)
palmetta [A pálmafa koronájának stilizált
rajzából kialakított díszítőmotívum. Az ókori
keleten elterjedt és kedvelt motívum volt. A
görögöknél
az
örökkévalóság
szimbólumaként szerepelt. A magyar
honfoglaláskori ötvösművészetbe szaszanida
közvetítéssel
került.];
pálmalevéldísz;
növényi
ornamentika;
legyezőszerűen
szétterülő, v. szív alakú pálmalevél stilizálása
palmetka [niewielki ornament z rozchodzących
się promieniście płatków, przypominający
kielich
kwiatu]
–
palmetta-;
kis
pálmalevéldísz
palmetowy, -a, -e [dotyczący palmety, mający
formę palmety (np. ornament palmetowy)]
– palmettás; pálmalevéldíszes
palmiarnia
palmiarnia [oszklone, utrzymujące wilgoć i
odpowiednią temperaturę pomieszczenie,
w którym hoduje się palmy lub inne
rośliny egzotyczne; palmiera] – pálmaház
Palmtop (także: PDA, Personal Digital Assistant,
komputer kieszonkowy) [mały, przenośny
komputer osobisty. Mniejszy od laptopa –
z powodzeniem mieści się w dłoni lub w
kieszeni (ang. palm – dłoń, top – na
wierzchu). Palmtopy są komputerami
programowalnymi – można w nich
instalować oprogramowanie, np. pobrane
lub zakupione w Internecie. Palmtopy
obsługuje się między innymi rysikiem,
gdyż wyposażone są w ekran dotykowy.
Większość z nich rozpoznaje pismo
odręczne (lub zbliżone do niego znaki
graffiti), a niektóre posiadają także
4663
wbudowaną miniaturową klawiaturę.] –
PDA (Personal Digital Assistant) tenyérszámítógép, zsebszámítógép (digitális
személyi titkár) [1. az angol personal digital
assistant rövidítése, magyarul digitális
személyi asszisztens, – más néven
kéziszámítógép vagy zsebszámítógép – egy
kisméretű mobil eszköz, zsebben hordozható
számítógép, főleg személyes információk
tárolására és feldolgozására szolgál. A PDAkon általában megtalálhatóak a személyes
előjegyzési naptár, címjegyzék, számológép,
óra,
jegyzettömb,
internet-böngésző
alkalmazások és játékok is. Az újabb
modellek színes képernyővel, elfogadható
minőségű audiorendszerrel, hálózati és/vagy
telefonos kapcsolattal is rendelkeznek, így
webböngészőként, médialejátszóként vagy
akár telefonként is használhatók. A 'PDA'
kifejezés először 1992 január 7-én hangzott
el a Las Vegasi Consumer Electronics Shown; John Sculley, az Apple akkori
vezérigazgatója a show-n elhangzott
megnyitóbeszédében bejelentette a Newton
platformot és meghatározta a "personal
digital assistant" eszköz-kategóriát. 2.
Tollalapú menedzser kalkulátor. 3. a
desktop, laptop, palmtop sorozatban a
legkisebb, tenyérnagyságú számítógép; a
jeleneleg inkább "PDA"-nak, 'személyes
digitális asszisztensenek' nevezett kézigép,
az asztali gépekhez viszonyítva behatárolt
funkcionalitású,
néha
csak
azzal
együttműködve
használható;
hosszabb
lejáratra további fejlődésük várható, aminek
végül a kisméretű kijelzők használhatósága
szab majd határt]
palmowa niedziela [(zwana też Kwietną lub
Wierzbną) – święto ruchome w kalendarzu
chrześcijańskim przypadające 7 dni przed
Wielkanocą. Rozpoczyna Wielki Tydzień.
Zostało ono ustanowione na pamiątkę
przybycia Chrystusa do Jerozolimy.
Według obrzędów katolickich tego dnia
wierni przynoszą do kościoła palemki,
symbol odradzającego się życia.] – (lat.)
palmarum; a pálmák napja, virágvasárnap [a
húsvét előtti vasárnap neve a keresztény
felekezeteknél, a nagyhét kezdete. Ezen a
napon vonult be Jézus Jeruzsálembe
kereszthalála előtti napokban.]
-
Wersja 01 01 2017.
palmowy, -a, -e [przymiotnik od: palma,
przypominający palmę, charakterystyczny
dla palmy lub w jakiś inny sposób
związany z palmą] – pálma-, pálmaszerű,
pálmás
palmy akademickie [wyróżnienie przyznawane
przez Akademię Francuską uczonym,
literatom, artystom za wybitne zasługi] –
Akadémiai Pálma [az egyik legmagasabb
francia állami kitüntetés]
palnąć [1. uderzyć kogoś lub czymś o coś; 2.
zrobić, powiedzieć coś niemądrego bez
wcześniejszego zastanowienia] – (uderzyć)
megütni,
ráverni,
rácsapni,
sújtani;
(wystrelić) lőni, elsütni, tüzelni; mondani,
kikotyogni, kikottyantani; (átv.) elsütni;
kiüríteni, gyorsan felhajtani; (rögtönöz)
kivág
palnąć byka – elhibázni, erősen tévedni, bakot lőni
palnąć czym w co – rácsapni vmivel vmire
palnąć głupstwo – ostobaságokat mondani v.
elsütni
palnąć kazanie – szentbeszédet mondani;
prédikálni; prédikációt tartani
palnąć kieliszek wódki – felhajtani egy kupica
pálinkát
palnąć kogo w łeb (czym) – fejbe kólintani v. fejbe
verni v. kupán vágni vkit (vmivel)
palnąć kogo w ucho – felpofozni vkit; nyaklevest
adni vkinek
palnąć (komu) kazanie – prédikációt tartani
(vkinek)
palnąć komu prawde v. słowa prawdy –
megmondja vkinek a magáét; alaposan
megmondja a véleményét
palnąć komu w gębę – megpofozni v. felpofozni;
arcul ütni; pofon vágni vkit
palnąć komu w łeb – agyonlőni, meglőni v.
fejbelőni; fejbeverni vkit
palnąć (komu) w twarz – lehúz egy pofont (vkinek)
palnąć mówkę – rövid beszédet kivágni; elmondja
a mondókáját
palnąć na odlew – lesújtani, rávágni visszakézből
palnąć sobie łeb – főbe lövi magát
palnąć z bicza – ostorral pattogni, ostort pattogtatni
palnąć z fuzji – elsüni a puskát
palnąć się [pot. uderzyć się] – csattanni, koppanni,
durranni, odaütődni, nekiütődni, nekivágódni
palnąć się głowa a mur – fejjel megy (neki) a
falnak; a falba veri a fejét
palnik [urządzenie lub część jakiegoś większego
urządzenia, służące do wytwarzania
niewielkiego płomienia] – égő
palnik gazowy – gázégő, gázlámpa
palnik naftowy – petróleumégő
4664
palnik spirytusowy – borszeszlámpa, borszeszégő
palność [cecha jakiejś substancji będącej w
stanie się zapalić, poddającej się
procesowi palenia lub spalania] –
égethetőség, elégethetőség; égési képesség,
éghetőség, fűtőképesség
palny, -a, -e [taki, który jest w stanie się zapalić,
poddać procesowi palenia lub spalania] –
égő, gyúlékony; éghető, elégethető;
palony, -a, -e – égetett, pörkölt
palować [1. tworzyć system drewnianych pali na
jakimś terenie w celu przygotowania tego
terenu pod budowę; 2. przytwierdzać coś
do pala utwierdzonego w gruncie] –
kikötni (csónakot), karóhoz kötni; cölöpöt
verni, cövekelni
palowy, -a, -e – cölöp-,
palpitacja (palpitatio) [1. (łac.), kołatanie (np.
serca), drżenie; 2. zbyt silne i szybkie bicie
serca
spowodowane
stanami
nerwicowymi, zaburzeniami rytmu serca
lub innymi wadami serca; kołatanie serca]
– (lat.) palpitáció; nyugtalan mozgás; (serca)
szívdobogásérzés [gyors vagy szabálytalan
szívdobogás érzése; a szívverés kóros,
fokozott észlelése]
palteczko [niewielkie palto przeznaczone
zazwyczaj dla dzieci; paletko, paltko,
płaszczyk] – kisebb gyerekkabát, kabátocska
palto [1. ciepłe, wierzchnie ubranie, zwykle
używane jako płaszcz zimowy]; paltot
[dawne określenie na palto, ciepłe,
wierzchnie ubranie, zwykle używane jako
płaszcz
zimowy;
2.
Jednolub
dwurzędowy, płaszcz zimowy z klapami i
kieszeniami z patką, usytuowanymi na
wysokości talii; jego krój i materiał
dostosowują się do aktualnych trendów w
modzie. I nazwa, i desygnat powoli
przechodzą do historii, wypierane przez
poręczniejsze dla kierowców płaszczokurtki.] – (fr) paletot; télikabát, nagykabát
[1. Olyan ruhadarab, amit a szokásos
felsőruha (ruha, kosztüm, öltöny stb.) fölött,
mint legkülső réteget hordanak az
öltözködésben, elsősorban a hideg elleni
védekezésül. Ilyen pl. a téli- vagy az
átmeneti kabát. 2. Elegáns, egy- vagy
kétsoros
rövidkabát
revers-gallérral.
Eredetileg csak férfi városi kabát volt. A
férfidivatban karcsú, elegáns városi kabátot
értenek alatta], felöltő; (jesionka) nagykabát,
átmeneti kabát; felsőkabát
-
Wersja 01 01 2017.
palto (1) [męski płaszcz produkowany z średniej
wagi tkanin w typie wełny; do noszenia
przez krótki okres. Jego kształt odnosi się
do mody w Klasycyzmie.] – topcoat [Raglán
szabású férfi-felsőkabát közepes súlyú
gyapjúszövetből. Formája a klasszicista
divatstílust idézi.]
palto (2) [krótki płaszcz damski, który sięga
bioder; ma prosto obcięte i wyhaftowane
rękawy oraz kołnierz.] – Topper (női)
[Könnyű, rövid - csípőig érő -, egyenes
vonalú női kabát, hímzett ujjakkal és
gallérral.]
palto (3) [krótki płaszcz męski noszony między
sezonami, produkowany z wełnianej lub
innej lekkiej tkaniny. Ma zawartość
włókien chemicznych o wodoodpornym
wykończeniu.] – Topper (férfi) [Könnyű,
rövid férfikabát, gyapjúból vagy más könnyű
kelméből készül, gyakran raglán szabással,
nyári
viseletre.
Készítik
víztaszító
kikészítéssel is.]
palto jesienne – felöltő, őszi kabát
palto kloszowe – harangszabású felöltő, raglán
palto na futrze – szőrmés v. szőrmével bélelt
felöltő v. télikabát
palto na futrzanym podbiciu – kabát
szőrmebéléssel; szőrmével bélelt kabát
palto na wacie – vatelinnel bélelt kabát
palto podbijane futrem – szőrmével bélelt kabát
palto syberynowe – posztókabát
palto zimowe – télikabát, nagykabát
4665
paltocik [zdrobnienie od: paltot; stare, liche
palto] – kabátocska
paltocina [stare, liche palto; paltocik] – kopott,
ócska kabát
paltot [dawne określenie na palto, ciepłe,
wierzchnie ubranie, zwykle używane jako
płaszcz] – (fr) paletot; télikabát, nagykabát
paluch [duży palec u nogi lub ogólnie o jakimś
dużym palcu] – nagyujj; nagy, vastag ujj;
ujjvédő, ujjtok
paludament [1. rodzaj udrapowanych firanek
nad sceną 2. w starożytnym Rzymie:
płaszcz wojskowy noszony przez cesarza i
naczelnego wodza; paludamentum] (lat.)
paludamentum; a római hadvezér bíborszínű
köpenye
paludyfikacja (zob. zabagnienie) – paludifikáció;
szárazföldi területek elvizenyősödése v.
elmocsarasodása; elmocsarasítás
paluszek [1. zdrobnienie od: palec; niewielki,
zazwyczaj najmniejszy palec u rąk i u nóg
lub ogólnie o jakimkolwiek palcu, który
jest mały; 2. rodzaj ciastka w kształcie
chudej, długiej pałeczki; 3. potocznie o
standardowej baterii] – ujjacska; (paluszki)
(sütemény) rudacska, sósrudacska; (műsz.)
ceruzaelem
paluszek i główka – to szkolna wymówka –
(közm.) (fáj az ujjacska és a fejecske – ez
kifogás, hogy iskolába ne kelljen menni)
iskolába – fáj a lába, hazamenet – nem fáj
semmi
paluszysko – ormótlan ujj
pała [1. duża pałka; 2. potocznie: ocena
niedostateczna; 3. potocznie: głowa] –
furkósbot, bunkósbot, bunkó, husáng; (biz.)
kobak, fej, emberfej; (diákny.) egyes,
szekunda; (közöns.) tökfej, tökfilkó; csuhás
pałac (st.czes. palác, z wł. palazzo, z łac. palātium,
Palātium, Palatyn) [1. reprezentacyjna
budowla mieszkalna będąca rezydencją
królewską lub magnacką; 2. okazały
gmach będący siedzibą władz lub
instytucji społecznych; 3. reprezentacyjna
budowla mieszkalna pozbawiona cech
obronnych, także określenie dla bardziej
okazałych
gmachów
użyteczności
publicznej i urzędów; 4. reprezentacyjna
budowla mieszkalna pozbawiona cech
obronnych,
rezydencja
władcy,
wielkopańska lub patrycjuszowska; od
XIX w. także okazały gmach użyteczności
publicznej, zwłaszcza siedziba władz lub
instytucji państwowych.] – (fr.) palace;
(ol.) palazzo; (lat.) palas, palatinum;
palatium; palota [neve a római császári
építkezésekből ered, amelyek a Palatinusdombon álltak]; kastély [szabadon álló,
-
Wersja 01 01 2017.
gazdagabb kiképzésű és elrendezésű
lakóhely, amely kerttől körülvéve áll],
udvarház, kastély
pałac barokowy – barokk kastély v. palota
(Wilanów)
pałac biskupi – püspöki palota
Pałac Biskupi w Krakowie – a krakkói püspöki
palota
pałac Dożów – Doge-palota
pałac giełdy – tőzsdepalota
pałac i park Lubomirskich – Lubomirski palota és
park
pałac jaśniał tysiącem świąteł – a palota ezernyi
fényben ragyogott
pałac króla Jana Sobieskiego – Sobieski János
király palotája
pałac królewski – királyi palota
pałac kryształowy – kristálypalota
Pałac Kultury i Nauki – Kultúra és Tudomány
Palotája
pałac
luksusowo urządzony – fényűzően
berendezett kastély
pałac łazienkarski – Lazienki palota (Varsóbnan)
pałac magnacki – főúri palota
pałac magnacki Grassalkovicha – Grasslakovich
főúri palota v. kastély (Gödöllő)
pałac pionierów – dawn. úttörőpalota
Pałac
Pionierów
[radzieckie
centrum
młodzieżowe, centra takie prowadziły
zajęcia pozalekcyjne, propagowały sporty,
organizowały wspólną pracę Pionierów.
Placówki takie powstały we wszystkich
republikach radzieckich. Po rozpadzie
ZSRR i bloku wschodniego zostały
przekształcone w młodzieżowe placówki
pozaszkolne.] – dawn. úttörőpalota [Az
úttörőpalota mint intézménytípus egy az
egyben szovjet import: célja a 10-14 éves
korú gyerekek ideológiai befolyásolása, az
egyháztól való eltávolítása, gyermekaktívák
nevelése a mozgalom számára. Ezt úgy
kívánták elérni, hogy a gyermekek tanórán
4666
kívüli szabadidejét is totális felügyelet alá
vonták. Az úttörőpalotákban, tanítás után,
szakköri rendszerben bizonyos szakmák
alapfogásait sajátíthatták el (asztalosműhely,
fémmegmunkáló-műhely,
híradástechnikai-műhely).
Egy-egy
szakkörbe egyidejűleg 20-25 gyermek járt
volna, de rendeztek volna sportversenyeket,
filmvetítéseket, konferenciákat is. Úgy
számoltak, havonta 10-12 ezer gyermeket
lehet így a mozgalomba terelni, akiknek
felügyeletét a szakoktatók mellett képzett
pártmunkásokra - ún. nevelőkáderekre bízták volna.]
pałac „pod Blachą” – (varsói palota, műemlék)
Pałac Potala [zimowa rezydencja nominalnych
władców Tybetu do 1959 roku, kiedy
Dalajlama XIV został zmuszony do
ucieczki w wyniku nieudanego powstania.
Obecna siedziba duchowego i politycznego
przywódcy Tybetańczyków znajduje się w
hinduskiej miejscowości Dharamsala (stan
Himachal Pradesh).] – (tibeti) Potala; a
dalai láma palotája Lhasszában
pałac przedstawia się okazale – büszke palota áll
v. emelkedik
Pałac Sztuki (odpowiednik polskiej Zachęty,
niemieckiej Kunsthalle) – Műcsarnok
Pałac w Wilanowie; Pałac Wilanowski –
Wilanówi Palota
Pałac Wojewodziński – Vajda-palota
Pałace [zawsze były budynkami luksusu;
zamieszkałe przeważnie przez królów.
Salomon zbudował ich kilka dla swoich
pogańskich żon. Świątynię Salomona
nazywano czasami pałacem. Najwyższy
kapłan miał pałac. Jezus Chrystus,
Prawdziwy Najwyższy Kapłan, nie miał
pałacu; prawdziwi chrześcijanie też nie
lubili pierwszych miejsc i nie czytamy o
tym w Piśmie Świętym, żeby budowanie
pałaców tu na ziemi było ich troską.
Prawdziwi chrześcijanie troszczą się o
dom duchowy, a zbierają się w skromnych
(nawet tanich) i schludnych budynkach
nie na pokaz.] – palota (tsz.: paloták) [A
régészek a bibliai kor különböző földjein
számos palotát ástak ki, amelyek közül
számosat fontos kutak és források mellé
építettek.]
pałacowy, -a, -e [przymiotnik od: pałac; taki, w
skład którego wchodzi pałac lub taki,
który w jakiś inny sposób odnosi się do
pałacu] – palotapałacowe skrzydło – palotaszárny
pałacowy – palotagondnok, várkapitány, várnagy
pałacyk [niewielki pałac] – kastély; várkastély
-
Wersja 01 01 2017.
Lubartów
pałać [1. podniośle: świecić bardzo jasno; być
rozpalonym; 2. dawniej: palić się, płonąć;
3. żywić silne uczucie, np. nienawiści,
miłości] – (czym) égni, lángolni (vmitől)
pałać nienawiścią – a gyűlölettől égni
pałać miłością – szerelemben égni, szerelemtől
égni v. izzani, szerelem tüze emészti
pałać nienawiścią do jakiegokolwiek narodu – a
gyűlölettől égni valamiféle v. bármilyen v.
akármilyen v. valamilyen nemzet iránt
pałać od czego – ég vmitől
pałać od ognia – tüzet fog, meggyullad
pałać zemsta – bosszút lihegni
pałają policzki – ég az arca
pałająco – tüzesen, forrón, izzóan, gyújtóan
pałający, -a, -e – égő, lángoló, tüzes
pałający miłością – (forrón) szerelmes, (izzó)
szerelemre gyulladt, szerelemben égő
pałanka [1. zwierzę, przedstawiciel torbaczy o
gęstym, brązowawym lub szarym futrze i
długim, chwytnym ogonie, żyjący na
terenach
Australii;
2.
mała,
średniowieczna
warownia
ziemna
budowana głównie na terenach obecnej
Turcji] – (áll.) erszényes róka; (dawo)
földvár, palánk
Pałanka kuzu, kuzu, lis workowaty (Trichosurus
vulpecula)
[torbacz
z
rodziny
pałankowatych. Zamieszkuje Australię,
Tasmanię i Nową Zelandię.] – Közönséges
rókakuzu (Trichosurus vulpecula)
pałasz [1. broń biała, przeznaczona do cięć, z
prostą, długą i szeroką głownią, oraz z
nachyloną rękojeścią podobną jak u
szabli. Głownia była jednosieczna,
rzadziej obosieczna. Pałasz wywodzi się z
4667
krajów bliskiego wschodu. W Polsce
pałasze używane były w XVI - XVIII
przez husarię, obok szabli, a zamiast
koncerza, oraz na początku XIX wieku
przez
kirasjerów
Księstwa
Warszawskiego. 2. jest bronią przejściową
między mieczem i szablą, do ostatniej
więcej zbliżoną, lecz mniej od niej
zakrzywioną. W inwentarzach z początku
XVIII wieku napotykają się następujące
określenia pałaszów: w srebro oprawny z
głownią białą, blachmalowy, żelazny,
złotem nabijany, czarny,
srebrnopozłocisty, gładki, prosty i t. p. B. Gemb.]
– kard (nem pallos)
pałaszować (jeść, zwłaszcza bardzo szybko) –
falni, habzsolni, zabálni; (dawno) karddal
hadonászni, csapkodni v. vagdalkozni;
pałaszowy, -a, -e – fegyverhordozó
pałąk [1. uchwyt w postaci wygiętego pręta; 2.
część rękojeści broni siecznej służąca do
osłony dłoni; 3. pantograf w postaci
wygiętego pręta, używany do napędzania
pojazdów trakcji elektrycznej; 4. oznaczał
tę część rękojeści miecza, pałasza i szpady,
która służyła do osłony ręki; nazywano ją
również jelcem lub gardą. Przy pałąku
bywał czasem skobelek metalowy do
wkładania wielkiego palca; skobelek ten
zwał się paluchem. B. Gemb.] – görbe;
nyakló; kardkosár
pałąkowaty, -a, -e [taki, który jest zakrzywiony
jak pałąk lub taki, który pod innym
względem jest podobny do pałąka] – ívelt,
görbe
pałeczka [1. zdrobnienie od: pałka; niewielka
pałka
lub
mały
przedmiot
przypominający pałkę; 2. podłużna
bakteria wywołująca zazwyczaj jakieś
stany chorobowe] – pálca, pálcika, bot,
botocska
pałeczka do bębna – dobverő
Pałeczka okrężnicy (łac. Escherichia coli, czyt.:
eszerichia koli) [1. Gram-ujemna bakteria
należąca do rodziny Enterobacteriaceae.
Wchodzi w skład fizjologicznej flory
bakteryjnej jelita grubego człowieka oraz
zwierząt stałocieplnych. W jelicie ta
symbiotyczna bakteria spełnia pożyteczną
rolę, uczestnicząc w rozkładzie pokarmu,
a także przyczyniając się do produkcji
-
Wersja 01 01 2017.
witamin z grupy B i K. Pałeczka
okrężnicy w określonych warunkach
wykazuje
chorobotwórczość
dla
człowieka, wywołując głównie schorzenia:
układu pokarmowego i moczowego.
Nazwa bakterii pochodzi od nazwiska jej
odkrywcy, austriackiego pediatry i
bakteriologa Theodora Eschericha. 2.
fakultatywnie tlenowa, Gram-ujemna
bakteria
należąca
do
rodziny
Enterobacteriaceae.] – (lat.) Escherichia
coli (kólibaktérium v. kólibacilus) [1.
Bélbaktérium.
K12-es
törzse
a
géntechnikában leggyakrabban használt
mikroorganizmus. (Deutschland 1998/1,
30.); 2. egy rövid, Gram-negatív baktérium
az
Enterobacteriaceae
családban,
az
Escherichia nemzetség legismertebb faja.
Általában peritrich csillós, de lehet csillótlan
is. Tokja általában nincs, de lehet tokos.
Aerob, fakultatív anaerob. Könnyen és jól
tenyészthető. Rendszerint meleg vérű állatok
tápcsatornájának alsó szakaszában él. A
legtöbb szerotípus ártalmatlan, de vannak
olyanok is, mint például az O157:H7, mely
emberben ételmérgezést
okozhat.
A
veszélytelen törzsek az emésztőrendszer
normális flórájához tartoznak, K2-vitamint
termelnekJelenlétük megnehezíti egyes
patogének elszaporodását a bélrendszerben.
1885-ben fedezte fel Theodor Escherich
német gyerekorvos és mikrobiológus. Az E.
coli és hasonló baktériumok képesek DNSrészletek átadására bakteriális konjugáció
útján. A T4 fág fertőzi.]
pałeczka sztafetowa – stafétabot
pałeczki (bębna) – dobverők
pałeczki do ryżu – rizspálcikák
pałeczkowaty, -a, -e [mający kształt pałeczki] –
pálca alakú
pałecznik [1. porost zajmujący dolne partie pni
drzew europejskich lasów mieszanych lub
liściastych; 2. niski krzew ozdobny,
rodzący niewielkie, niebieskawe lub
fioletowe strączki] – (növ.) calicium (zuzmó)
pałętać się [chodzić od miejsca do miejsca bez
celu, najczęściej przeszkadzając w jakiś
sposób komuś] – (közb.) csavarogni,
tekeregni, kóborolni, lődörögni
pałka [1. długi, najczęściej drewniany lub
gumowy przedmiot służący do uderzania
lub jedno uderzenie zadane takim
przedmiotem;
2.
długa
trawa
z
charakterystycznymi,
brunatnymi
kolbami,
rosnąca
przy
brzegach
zbiorników wodnych; pałkowiec; 3.
potoczne określenie na funkcjonariusza
4668
policji] – bot, furkósbot, bunkósbot; husáng,
fütykös; verő, pálca; (átv.) fej; tok (tollé)
pałka (bębna); pałka do bębna; pałki – dobverő
pałka gumowa – gumibot
Pałka szerokolistna (Typha latifolia L.) [1.
gatunek rośliny należący do rodziny
pałkowatych
(Typhaceae).
Roślina
nazywana też rogożą; 2. Bylina wysokości
do 2,5 m, o grubym , płożącym się kłaczu.
Kolba kwiatostanowa - pozornie zwarta składa
się
z
2
przylegających
kwiatostanów: dolnego - żeńskiego i
górnego - męskiego; kwiaty żeńskie bez
przysadek. U nas pospolita na brzegach
wód stojących na całym niżu i w niższych
położeniach górskich. Kwitnie VI-VIII.] –
buzogányos gyékény; széleslevelű gyékény
v. bodnározó gyékény (Typha latifolia) [az
egyszikűek (Liliopsida) osztályának a
pázsitfüvek (Poales) rendjéhez, ezen belül a
gyékényfélék
(Typhaceae)
családjához
tartozó faj]
Pałka wąskolistna (Typha angustifolia L.) [1.
gatunek rośliny należący do rodziny
pałkowatych (Typhaceae). W Polsce
roślina dość pospolita, nazywana też
rogożką. 2. Roślina trwała wysokości 1-3
m. Kolba długości 10-35 cm; część kolby z
kwiatami żeńskimi oddzielona nieco od
części z kwiatami męskimi; czasami taka
przerwa wynosi 2-8 cm; kwiaty żeńskie z
przysadkami. Wymagania ekologiczne i
zasięg podobny, jak u pałki szerokolistnej.
Kwitnie VI-VII.] – Keskenylevelű gyékény
(Typha angustifolia)
Pałkierz [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) w
dawnej jeździe polskiej zwany także
Pauker (po niemiec. Paukenschläger) –
-
Wersja 01 01 2017.
konny bębnista czyli dobosz pułkowy,
bijący w kotły (litaury), zawieszone po obu
stronach przedniej kuli siodła. Ostatnim w
wojsku polskiem był pałkierz pułku
lekkokonnego gwardyi Napoleona I, który
występował w paradach na placu przed
pałacem Tuileries w Paryżu (po raz
pierwszy na uroczystościach zaślubin
cesarza z Maryą Ludwiką) i przez swój
piękny ubiór staropolski publiczności
francuskiej wielce się podobał. (B. Gemb.).
Na str. 53 niniejszego tomu Enc. Star.
podaliśmy kocioł Jana Kl. Branickiego,
hetmana wiel. kor. W takie to właśnie
kotły bębnił pałkierz hetmański, jadący w
jego orszaku.] – (ném. Paukenschläger)
dobverő, ezreddobos
pałnąć mówkę – felszólalást rögtönözni, röviden
felszólalni
pałnąć w łeb jak psu – lelőni v. agyonverni, mint
egy kutyát
pałuba [1. płachta stanowiąca przykrycie wozów
lub ogólnie o wozie nakrytym tą płachtą;
2. buda, zasłona na wozie, zapewne tak
nazwana od łubu czyli kory drzew (lipy,
świerku), z których była pierwotnie
robiona. Dotąd na rzekach litewskich
oryle miewają na tratwach budki z łubu
świerkowego.
Pałubami
nazywano
pierwotnie budy i na wozach królewskich;
3. niezgrabna kukła, lalka, figurka lub
osoba przypominająca taką kukłę] –
kocsitető; ostoba, balek; fatörzs, tönk;
fityula, kendő; csúnya játékbaba, bábú;
(kocsi) ernyő
Pamela [imię żeńskie pochodzenia literackiego,
wymyślone przez XVI-wiecznego poetę
Philipa Sidneya na użytek poematu
Arkadia] – Paméla (női név) [angol eredetű
női név, jelentése: mézzel teli]
Pamela Anderson
4669
pamfil [a) dawniej: walet trefl b) rodzaj gry w
karty] – (dawno) (kártya) a treff fiú;
(kártyajáték); (régi jétékokban minden
dáma); szeladon, udvarló
Pamfil [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od greckiego παν (pan) "wszystko, wszyscy" i φιλος (filos) "przyjaciel" i oznacza "przyjaciel
wszystkich". Było to imię licznych
świętych] – Pamfil [görög eredetű férfinév,
jelentése: közkedvelt]
Pamfil z Cezarei, również Pamfilusz, gr.
Παμφίλος, cs. Swiaszczennomuczenik Pamfił
preswitier (ur. ok. 250 w Bejrucie, zm. 310)
[prezbiter,
według
niesprawdzonych
źródeł biskup Cezarei palestyńskiej,
męczennik, święty Kościoła katolickiego i
prawosławny, ojciec Kościoła należący do
nurtu Szkoły aleksandryjskiej.] – Szent
Pamfil és vértanútársa [Mind a 12 vértanú a
palesztinai
Cezareában
szenvedett
vértanúságot Dioklécián császár uralkodása
alatt 308, vagy 309-ben. Pamfil Beritusból
származott, kiváló képzést kapott a pogány
és keresztény tudományokban és Cezarea
áldozópapja lett. Sokat fáradozott azon, hogy
a másolások folytán megromlott helyeit az
Újszövetségi
Szentírásnak
kijavítsa.
Eközben hirdette Krisztus hitét és az igaz
világosságot. Dioklécián császár üldözése
idején kínzások alá vetették Valens
diakónussal, és a jamniai származású Pállal
együtt. A kínzások után mindhármójukat a
börtönbe zárták, két év elteltével lefejezték.
Rajtuk kívül még öt egyiptomi édestestvér
ifjút is lefejeztek. Ezek 130 hitvallót kiíértek
Ciliciába bányamunkára. Visszatértükben
Cezareában szenvedték el a lefejezést.
Pamfil szolgája Porfir, aki kieszközölte az
engedélyt, hogy eltemesse a szent
vértanúkat, és kereszténynek vallotta magát,
tűzben elégették. Szeleukosz katonát
lefejezték, az idős Theoduloszt keresztre
feszítették. Julián a fiatal keresztény,
Cezareába érve, látta a vértanúk kidobott
holttesteit, odament hozzájuk és megcsókolta
őket. A katonák jelentették ezt a
parancsnoknak, és amikor az ifjú
megvallotta a parancsnok előtt keresztény
hitét, tűzzel elégettek.]
pamflecista [1. autor pamfletów; 2. autor piszący
pamflety] – pamfletista, pamfletíró
pamflet [ang. pamphlet 'broszura; krótka
rozprawa, studium na jakiś temat,
wydane jako oddzielna publikacja;
kontrowersyjna rozprawa, esej w jakiejś
kwestii religi. a. polit.' od popularnego;
łac. poematu miłosnego z XII w. pt.
Pamphilus (seu De Amore) 'Pamfil (czyli o
-
Wersja 01 01 2017.
miłości)'; — 1. utwór (wiersz, artykuł itp.)
złośliwie satyryczny, ostry, szyderczy,
demaskujący osobę a. zjawisko życia społ.
czy
polit;
2.
rodzaj
utworu
publicystycznego
lub
literackiego
ośmieszający
osobę
lub
instytucję
(najczęściej
polityczną).
Charakterystycznymi
cechami
tego
gatunku są ekspresyjny styl i skłonność do
satyrycznej hiperboli] – (ang) pamflet;
gúnyirat,
szennyirat,
förmedvény,
gyalázkodó röpirat; röpirat [a pamflet
(röpirat, gúnyirat) Rövidebb terjedelmű
publicisztikai műfaj, melyben a tárgyszerű
érvelést
az
ellenfél
álláspontjának
parodisztikus kicsúfolása, vagy esetleg
személyének támadása helyettesíti. Az
elnevezés egy 12. századi költemény
(Pamphilus sea de amore) címéből
származik,
s
eredetileg
mindenféle
publicisztikai írásra használták. A műfaj
képviselői H. de Rochefort, Szabó Dezső.]
pamfletowy, -a, -e – pamfletszerű-, pamfletpamiątka [1. przedmiot mający przypominać
jakąś osobę, miejsce lub zdarzenie; 2.
zapamiętany obraz przeszłości, pamięć o
kimś lub o czymś, wspomnienie] – emlék,
(przedmiot)
emléktárgy;
szuvenír,
ajándéktárgy; megemlékezés
pamiątka po matce – anyjától maradt emlék
pamiątka z odpustu – búcsúfia, búcsui ajándék
pamiątka z Warszawy – varsói emlék
pamiątkarski, -a, -ie – ajándék-, emlék-,
emléktárgypamiątkarstwo [wyrób drobnych przedmiotów
sprzedawanych
jako
pamiątki]
–
ajándéktárgy készítés
pamiątki historyczne – történelmi emlékek
pamiątkowy, -a, -e – emlék-; emlékezetes
pamięciowo – emlékezetből
pamięciowy, -a, -e – emlékezetből történő v. való;
emlékezet utáni; emlékezet szerint
pamięć [1. zdolność umysłu do przyswajania,
przechowywania i odtwarzania doznanych
wrażeń,
przeżyć,
wiadomości;
2. wspomnienie, upamiętnienie kogoś lub
czegoś; 3. urządzenie w komputerze
służące
do
przechowywania
i
udostępniania
danych;
4. daw.
przytomność, świadomość; 5. zdolność
umysłu
do
zachowywania
wrażeń,
przeżyć,
utrwalania
informacji
6.
pamiętanie, wspominanie 7. urządzenie
przechowujące informacje, stosowane
głównie w komputerach] – emlékezet,
emlékezőtehetség;
memória;
emlék,
megemlékezés;
tekintet,
figyelem,
4670
megemlékezés; emlékezet, emberemlékezet;
ész, meggondoltság; (komputer) memória,
tár; (ang.) memory - 'memória', (digitáslis)
tár [elsősorban félvezető kivitelezésű tárakat
értünk alatta (RAM, ROM, PROM, stb.),
ellentétben a szintén digitális jelek tárolására
használt floppy-, merev- és CD-lemez,
valamint DAT szalagtárolókkal, melyek
mechanikus
meghajtókat
igényelnek;
félvezető memóriák gyorsabbak mint a
mechanikus
kivitelezésűek,
de
megabájtonkint többe is kerül- nek;
számítógépekben legfontosabb alkalmazásuk
a központi, vagy operatív memória és a
gyorsítótár (cache memory)]
pamięć
akustyczna
(ultradźwiękowy)
–
akusztikai
tároló,
ultrahangtároló,
ultrahangmemória
pamięć deklaratywna (ang. declarative memory)
– deklaratív memória [tények és történések
megjegyzése]
pamięć dynamiczna, DRAM (ang. Dynamic
Random Access Memory) [rodzaj ulotnej
pamięci półprzewodnikowej o dostępie
swobodnym,
której
bity
są
reprezentowane przez stan naładowania
kondensatorów. Poszczególne jej elementy
zbudowane są z tranzystorów MOS, z
których jeden pełni funkcję kondensatora,
a drugi elementu separującego.] – DRAM
(Dynamic Random Access Memory), a
Dynamic RAM, dinamikus RAM rövidítése.
(dinamikus
működés
közben
irható,
olvasható tár) [1. Felépítés egyszerű,
azonban ez okozza legnagyobb hátrányát is.
A töltéseket apró kondenzátorok tárolják,
melyek egy idő után elvesztik töltésüket, és
az így tárolt információt is. Azért, hogy ez
ne következzen be a memóriákat a gyártó
által megadott időközönként frissíteni kell.
Ez természetesen időt vesz igénybe, ami alatt
a memóriát nem lehet sem írni, sem olvasni.
Egyes DRAM típusok a frissítést elrejtik egy
olvasási ciklusba. Így ugyan a ciklus
hosszabb lesz egy kissé, azonban ez
rövidebb, mint ha megvárnánk a frissítést. 2.
A
legelterjedtebb
és
legolcsóbb
számítógépes memóriafajta, amely egy-egy
bit tárolására egy kondenzátort és egy
tranzisztort használ. Mivel a kondenzátor
dinamikus,
ezért
egy-két
ezredmásodpercenként frissítésre szorul,
amely úgy történik, hogy kiolvassák a
memória tartalmát. Ezért ez a memória
lassabb, mint a SRAM memóriák. 3. Olyan
olcsó memória melynek elérési ideje
hosszabb a RAM-énál és állandó frissítést
igényel. Bitenként egy tranzisztort és egy
kondenzátort tartalmaz.]
-
Wersja 01 01 2017.
pamięć dyskowa (angielskie disk memory) [typ
masowej pamięci zewnętrznej, w której
nośnik informacji jest umieszczony na
powierzchni aluminiowego dysku, szybko
wirującego w napędzie dyskowym.] – (ang.
disk memory) lemezes tár
pamięć EAPROM [ang. electrically alterable
programmable
read-only
memory]
(programowalna wersja pamięci EAROM)
– (kat.: informatyka) EAPROM, Electrically
Alterable
Programmable
ROM;
elektronikusan átírható programozható ROM
pamięć EEPROM (pamięć tylko do odczytu,
którą można skasować przy pomocy
sygnałów
elektrycznych)
–
(kat.:
informatyka)
EEPROM,
Electrically
Erasable
Programmable
ROM;
elektronikusan törölhető programozható
ROM
pamięć EEPROM (pamięć tylko do odczytu,
którą można skasować przy pomocy
sygnałów
elektrycznych)
–
(kat.:
informatyka) EEROM, Electrically Erasable
ROM; elektronikusan törölhető ROM
pamięć flash, (ang.) flash memory [rodzaj pamięci
EEPROM, pozwalającej na zapisywanie
lub kasowanie wielu komórek pamięci
podczas jednej operacji programowania.
Jest to pamięć trwała (nieulotna) – po
odłączeniu zasilania nie traci zapisanych w
niej danych.] – flashmemória [egy nem
felejtő, megmaradó ("non-volatile") típusú
számítógépes adattároló technológia, mely
elektronikusan
törölhető
és
újraprogramozható. A tároló eszköznek nincs
szüksége tápfeszültségre ahhoz, hogy a
benne
tárolt
információt
megőrizze.
Elsődlegesen memóriakártyákban, USB flash
drive-okban (pl. pen drive) és SSD-kben azaz
szilárdtest-meghajtókban használják őket.]
pamięć główna [to jest ulotnym miejscem
przechowywania danych, traci swoją
zawartość w czasie awarii systemu] –
központi memória
Pamięć górna (ang. Upper Memory Block) [w
procesorach i86 lub x86 pracujących w
trybie rzeczywistym lub wirtualnym 86,
blok pamięci w obszarze adresu fizycznego
między 640kB a 1MB (zwanego UMA) nie
zajęty przez kartę graficzną, inne
urządzenie lub BIOS. W blokach tych
DOS może umieszczać sterowniki karty
graficznej, karty sieciowej i innych
składników sprzętowych w obszary te
mogą być mapowane obszary spoza
przestrzeni adresowej dostępnej w trybie
rzeczywistym lub mogą być używane
przez programy uruchamiane w DOS.] –
4671
UMB (ang. Upper Memory Block) [1. Az
UMB-k az XMS memóriából leszakított
darabok,
amelyeket
az
EMM386
címezhetôvé tesz az alsó 1 MB-os címterület
felsô 384K-s ablakában (Upper Memory
Area), és ezzel lehetôvé teszi, hogy pl. a
device drivereinket ide töltsük (és ezzel
növeljük a 640k alatti szabad terület
méretét); 2. Felső memória terület, 6401024, általában 768 és 960 K között.]
pamięć kogo/czego a. pamięć o kim/czym zmusza
mnie do tego – vkinek/vminek az emléke v.
az emlék vkiről/vmiről kényszerít arra
pamięć komputerowa [to różnego rodzaju
urządzenia
i
bloki
funkcjonalne
komputera, służące do przechowywania
danych
i
programów
(systemu
operacyjnego oraz aplikacji). Potocznie
przez "pamięć komputerową" rozumie się
samą
pamięć
operacyjną.]
–
memóriaegység [Az elektronikus digitális
számítógép
műveleti
memóriája
(memóriaegysége)
adattárakból
(tárolókból) áll. Minden adattár címezhető
memóriaelemekből (rekeszekből) tevődik
össze, ezekben raktározódik el a program, a
számok, a műveletek részeredményei.]
pamięć konwencjonalna (ang. conventional
memory, base memory) [obszar pierwszych
640 KB pamięci operacyjnej w pierwszych
komputerach
klasy
IBM
PC]
–
konvencionális memória
pamięć ludzka – emberemlékezet
pamięć moja szwankuje – kihagy az emlékezetem
pamięć muzyczna [zdolność zapamiętywania
poszczególnych tonów, dźwięków, rytmu i
tempa melodii] – zenei memória
pamięć na co – tekintettel vmire
pamięć niedeklaratywna [rodzaj pamięci
zaproponowanej przez Larry Squire w
1986 r. Pamięć niedeklaratywna gromadzi
wiedzę o tym jak wykonywać czynności.
Jeżdżenie na rowerze, taniec, chodzenie,
mówienie itp. wymagają zapamiętania
wielu doświadczeń i informacji przechowywane są one właśnie w systemie
pamięci niedeklaratywnej. Ten rodzaj
pamięci różni się istotnie od pamięci
deklaratywnej,
która
przechowuje
informacje językowe i abstrakcyjne.] nem-deklaratív memória [általában nem
tudatos, többnyire ismétléssel bevésődő
folyamatok]
pamięć o dostępie swobodnym (ang. Randomaccess memory, RAM) [rodzaj pamięci
komputerowej, która pozwala na dostęp
do przechowywanych danych w stałym
czasie, niezależne od miejsca ich
-
Wersja 01 01 2017.
przechowywania
i
wcześniejszych
operacji. Obecnie ma postać układów
elektronicznych. Przeciwieństwem jest
pamięć o dostępie sekwencyjnym, w której
głowica porusza się względem nośnika
danych. Ustawienie głowicy zajmuje
stosunkowo dużo czasu, więc czas operacji
zależy od położenia głowicy względem
żądanych danych. Przykładami są napędy
taśmowe, dyski magnetyczne i optyczne.
Pamięcią o dostępie swobodnym jest
główna pamięć komputera, ale również
wiele typów pamięci ROM i niektóre
rodzaje pamięci flash.] – véletlen elérésű
memória (elterjedtebb angol nevén Random
Access Memory, azaz RAM) vagy
tetszőleges hozzáférésű memória [Közvetlen
hozzáférésű memória (írható-olvasható), csak
feszültség alatt tartja meg az információt.]
pamięć operacyjna (ang. internal memory, primary
storage) [pamięć adresowana i dostępna
bezpośrednio przez procesor, a nie przez
urządzenia wejścia-wyjścia procesora. W
pamięci tej mogą być umieszczane rozkazy
(kody operacji) procesora (program)
dostępny bezpośrednio przez procesor i
stąd nazwa pamięć operacyjna.] – operációs
memória; központi memória
pamięć podręczna (ang. cache memory) [bardzo
szybki typ pamięci (szybszy od pamięci
operacyjnej),
wykorzystywany
do
buforowania danych wczytywanych z
pamięci operacyjnej oraz instrukcji
wykonywanych
przez procesor.]
–
gyorsítótár, ceche memory
pamięć rezerwowa – háttértároló
pamięć słuchowa [pamięć odznaczająca się
szybszym i łatwiejszym utrwalaniem się w
niej tego, co się słyszy, niż tego, co się
widzi] – hallás utáni emlékezés; hallás
(akusztikus) emlékezet [hallás után hogyan
tudunk megjegyezni és felidézni hang
effektusokat,
hangokat,
szavakat,
mondatokat]
Pamięć stała ROM (ang. Read Only Memory pamięć tylko do odczytu) [jest stosowana w
systemach
procesorowych
do
przechowywania danych, które się nie
zmieniają - np. różnego rodzaju tabele
funkcji, parametry urządzeń, a także
procedury startowe komputera i obsługa
różnych urządzeń wejścia/wyjścia. Cechą
charakterystyczną pamięci ROM jest
przechowywanie zapisanych danych nawet
po wyłączeniu zasilania. Dzięki temu są
one od razu gotowe do użycia tuż po
ponownym
uruchomieniu
systemu
komputerowego. Drugą charakterystyczną
4672
cechą jest stałość zapisanych danych,
których zwykle nie można zmieniać w
trakcie normalnej pracy pamięci gwarantuje
to,
iż przechowywana
informacja
przetrwa
nienaruszona
podczas różnego rodzaju błędów zapisu
pamięci. Stąd bierze swój początek
angielska nazwa ROM - Read Only
Memory, czyli pamięć tylko do odczytu.] –
ROM (csak olvasható memória) [Gyártó
által beégetett adatot tartalmaz, amely nem
módosítható.]
pamięć trwała lub nieulotna (ang. non-volatile)
[rodzaj pamięci komputerowej, która
pozwala na zachowanie zawartości nawet
po odłączeniu zasilania] - NM Nonvolative
Memory (nemfelejtő tároló)
Pamięć USB (znana także pod nazwami: pendrive,
USB Flash Drive, Flash Disk, Flashdrive,
Finger Disk, Massive Storage Device, Flash
Memory Stick Pen Drive, USB-Stick)
[urządzenie
przenośne
zawierające
pamięć nieulotną typu Flash EEPROM,
zaprojektowane
do
współpracy
z
komputerem poprzez port USB i używane
do
przenoszenia
danych
między
komputerami
oraz
urządzeniami
obsługującymi
pamięci
USB.
Spopularyzowana również w Polsce
nazwa marki urządzenia pendrive (ang.
pen, "pióro" + drive, "napęd") odnośnie
wszystkich
typów
pamięci
USB
rozpowszechniła się najprawdopodobniej
ze względu na skojarzenia - pochodzi od
wyglądu przypominającego najczęściej
krótki długopis ze skuwką (na wtyk
USB).] – pendrive (USB-flash-tároló, USBkulcs, pendrájv, tollmeghajtó) [1. USB
csatlakozós,
Flash
RAM
memóriás
információ tároló eszköz. 2. egy USBcsatlakozóval egybeépített flash memória.
Tárolási kapacitása 8 MB-tól 256 GB-ig
terjed. Némelyik képes 10 évig megőrizni az
adatokat, és egymillió írás-törlési ciklust is
kibír. A modern operációs rendszerekkel
szabványos USB mass storage szabványt
használja. Önállóan nem képes adatcserére,
csak személyi számítógépre vagy a
megfelelő csatlakozással ellátott író/olvasó
egységre csatlakoztatott állapotban, arról
vezérelve. Jellemző adatátviteli sebessége
USB 2.0 feltételek megléte esetén 60 MB/s,
USB 1.0 szabványnál kb. 1,5 MB/s. Az
elektromos csatlakozás védelme érdekében
védőkupakkal készül, de létezik védőkupak
nélküli és kitolós változat is. ®]
pamięć wewnętrzna (ang. internal memory)
[podstawowa
pamięć
komputera
-
Wersja 01 01 2017.
montowana najczęściej na płycie głównej
(RAM i ROM).] – belső memória
pamięć wirtualna [mechanizm komputerowy
zapewniający procesowi wrażenie pracy w
jednym dużym, ciągłym obszarze pamięci
operacyjnej podczas gdy fizycznie może
być ona pofragmentowana, nieciągła i
częściowo
przechowywana
na
urządzeniach pamięci masowej. Systemy
korzystające z tej techniki ułatwiają
tworzenie rozbudowanych aplikacji oraz
poprawiają
wykorzystanie
fizycznej
pamięci RAM.] – virtuális memória [egy, az
operációs rendszer vagy a számítógép
hardvere
által
nyújtott
szolgáltatás
(legtöbbször a kettő szoros együttműködése),
amit általában egy külső tárolóterület
(merevlemez) igénybevételével, a futó
program(ok) számára transzparens módon
biztosítja, hogy a program végrehajtáskor a
központi vagy operatív memória fizikai
korlátai észrevétlenek legyenek.]
pamięć wzrokowa [pamięć odznaczająca się
szybszym i łatwiejszym utrwalaniem się w
niej tego, co się widzi, niż tego, co się
usłyszy]
–
vízuális
emlékezet
v.
emlékezőtehetség
pamięć
zewnętrzna
[rodzaj
pamięci
komputerowej, która nie może być
bezpośrednio dostępna przez procesor. Z
tego powodu tego typu pamięci
komputerowe są wolniejsze od pamięci
operacyjnej. Niedogodność tę równoważą
nieulotnością, większą pojemnością lub
niższą ceną przechowywania informacji] –
külső tár v. tároló
pamiętać (pamiętam, pamiętasz) [1. mieć zdolność
do przyswajania, przechowywania w
mózgu
i
odtwarzania
w
jakichś
okolicznościach tego, co już było; 2.
wykazywać się troską o coś lub o kogoś,
myśleć o czymś, o kimś; 3. mieć żal do
kogoś, żywić urazę do kogoś] – (kogo/co)
emlékezni (emlékszik, emlékezik), gondolni;
rágondolni; emlékeztetni (vkire/vmire); nem
felejteni; gondolni, rágondolni, törődni
pamiętać coś – emlékezni vmire
pamiętać jak przez sen – csak halványan
emlékszik rá
pamiętać kogo/co – emlékezni vkire/vmire
pamiętać, jak przez mgłę – homályosan
emlékszik; rámlik neki; ködlik előtte
pamiętać lepsze czasy – (átv.) jobb időket látott;
emlészik a jobb időkre
pamiętać o dzieciach – a gyerekekre gondolni
pamiętać o kim/czym – emlékezni vkire/vmire
4673
pamiętać o zdrowiu – gondol az egészségére v.
egészségével
pamiętaj, abyś… – emlékezzél meg arról, hogy…
v. nehogy azután azután; gondolj arra v. rá,
hogy…
pamiętaj wziąć kłucz ze sobą – ne felejts kulcsot
vinni magaddal, ne felejtsd el a kulcsot
(magaddal hozni)
pamiętam, jak dzisiaj – úgy emlékszem rá, mintha
ma lett volna
pamiętam, jak przez mgłę – homályosan
emlékszem
pamiętanie – emlékezés, megemlékezés
Pamiętne (po łac. memoriale) [było już znane w
prawodawstwie Kazimierza Wiel. Podług
statutu Wład. Jagiełły z r. 1420, pamiętne
było to samo, co przysiężne, znaczyło
zatem opłatę składaną sądowi za słuchanie
przysięgi.]
–
(lat.)
memoriale;
viszaemlékezések, eseménynek elbeszélése
[pl. pásztói Tari Lőrinc "pokoljárása"]
pamiętnik [1. mały album, zeszyt do wpisywania
komuś na pamiątkę rymowanek, wierszy;
2. notatki regularnie prowadzone przez
kogoś, zawierające informacje o bieżących
wydarzeniach; 3. utwór literacki, w
którym autor przedstawia wydarzenia, w
których sam bram udział, zazwyczaj
interpretując je i opisując towarzyszące
im uczucia] – emlékkönyv, napló, emlékirat
pamiętnikarstwo [1. dział piśmiennictwa
obejmujący pamiętniki, dzienniki i
diariusze; 2. pisanie pamiętników] –
emlékirat-irodalom, memoárirodalom
pamiętnikarz [osoba pisząca pamiętniki lub
zajmująca się pamiętnikarstwem] –
emlékiratíró
pamiętniki – emlékiratok
-
Wersja 01 01 2017.
pamiętny, -a, -e [1. ważny, godny pamięci, taki,
który się długo pamięta; 2. pamiętający o
kimś lub o czymś, troszczący się o coś lub
o kogoś] – emlékezetes, fedhetetlen
pamiętne wydarzenie – feledhetetlen esemény
pamiętny rok – emlékezetes év
pamiętny to był dzień – ez emlékezetes nap volt
Pamir [rozległe i wysokie pasmo górskie w Azji
Środkowej. Przeważająca część Pamiru
leży w Tadżykistanie, skrajne części - w
Kirgistanie, Afganistanie i Pakistanie.
Pamir jest dość zwartym obszarem o
powierzchni około 100 tys. km² i o
przeciętnej wysokości 4000 m n.p.m..
Stanowi zwornik kilku wielkich pasm
górskich Azji - łączą się tu Ałaj, TienSzan, Kunlun, Karakorum, Himalaje i
Hindukusz. W Pamirze znajdują się liczne
lodowce górskie.] – Pamír [(Bam-i-Dumah,
Csung-ling), átlag 4000 m. magas fensík K.Ázsia magas hegységeinek Ny-i végében, az
É. sz. 37 és 39°, a K. h. 70 és 76° közt.]
pampa, pampasy [1. rozległy równinny step
porośnięty wysoką trawą w Ameryce
Południowej; 2. amer.hiszp. pampero dosł.
'stepowy' od pampa 'step' z jęz. keczua i
ajmara 'równina' ― rozległa, zazw.
porośnięta trawą równina, step Płd.
Ameryki; preria] – (indián→sp.) pampa,
pampák; (földr.) nagy kiterjedésű, füves
síkság Dél-Amerika mérsékelt övezetében,
főleg Argentínában
pampero [1. silny, chłodny wiatr wiejący z
południa
na
obszarze
Argentyny,
Urugwaju i Brazylii; 2. silny, zimny wiatr
zachodni, a. płd.-zach., wiejący od Andów
przez pampy] – (indián→sp.) pampero;
(földr.) az Andes hegységből az óceán felé
fújó jeges, viharos erejű szél
pampers
[1. pielucha
z
majtkami
do
jednorazowego użytku; 2. lekcew. o
młodym, niedoświadczonym pracowniku]
– pempörsz
pampoń, pampuń [rolnik, gospodarz np srogi
pampoń – bogaty gospodarz na wsi:
nagygazda] – [Słowniczek języka śląskiego]
földműves, gazda, mezőgazda
pampuszek [1. rodzaj niewielkiego pączka z
mąki pszennej smażonego na tłuszczu;
racuszek; 2. pieszczotliwie o tęgawym
dziecku] – (szlovák) pampuska; fánk, (tréf.)
dugóember, (kis gömböc)
PAN (Polska Akademia Nauk) [to państwowa
instytucja naukowa będąca z jednej strony
korporacją najwybitniejszych polskich
uczonych, na wzór Francuskiej Akademii
Nauk, a z drugiej - siecią wspólnie
zarządzanych państwowych instytutów
4674
naukowych,
których
celem
jest
prowadzenie
badań
naukowych
o
możliwie
najwyższym
poziomie
naukowym.] – Lengyel Tudományos
Akadémia
pan [1. mężczyzna; 2. oficjalna forma
grzecznościowa używana przy zwracaniu
się do mężczyzny lub w rozmowie o nim;
3. ten, kto ma władzę nad kimś lub nad
czymś; 4. bogacz; dawniej też: właściciel
majątku ziemskiego; 5. mężczyzna stojący
na czele domu, rodziny, gospodarstwa;
6. daw. pracodawca w stosunku do służby;
7. Pan «Bóg»; 8. pot. nauczyciel szkolny;
9. właściciel
zwierzęcia
domowego,
zwłaszcza psa; 10. władca czegoś] – Úr,
férfi; úriember; úr, úr (vminek a gazdája);
(dawno) úr, uraság, lengyel nagybirtokos
főnemes; (zwrot) Ön, maga; (egyh.) az Úr;
Uram; úr, főnök, gazda; (dawno) férj
Pan (hebr. adon; grec. kurios) [tytuł ten oznacza
poszanowanie. Synowie Ketowi nazywali
Abrahama panem. Sara nazywała
Abrahama, męża swego, panem. Służba
nazywała
tak
pracodawców.
Bóg
nazywany jest Panem (hebr. Adonai).
Jezus uczyniony był Panem i Chrystusem
(Mesjaszem) przez Boga. Prawdziwy
chrześcijanin mówi: ''Pan mój''. W
modlitwie poprawne są zwroty: ''Jezu
Chryste, Panie nasz'' albo ''Jezusie
Chrystusie, Panie nasz''. W Septuagincie
(LXX), która jest przekładem ST na język
grecki,
użyto
greckiego
wyrazu
kurioszam, hebr. Jahwe. To przejęte
zostało bez rodząjnika do NT. W NT
Symeon zwracając się do Boga używa
zamiast kurios, wyrazu despotes, co
oznacza
człowieka
posiadającego
niewolników.] – Úr (megbecsülés, tisztelet,
tiszteletbentartás; kegyelet; házigazda is)
[Emberre és Istenre egyaránt alkalmazott
szó; a tisztesség, méltóság és fenség
különféle fokait jelzi; Jézusra mint Messiásra
is vonatkozik (ApCsel 2,36; Fil 2,9-11; Róm
1,4; 14,8).]
Pan [1. mit. gr. bóg pasterzy, opiekun stad; 2. w
mitologii greckiej Pan (grec. Πάν) to bóg
strzegący pasterzy oraz ich trzody. Ma
tułów i twarz mężczyzny, jest cały
owłosiony, ma kozie nogi, ogon, brodę,
uszy i rogi] – Pán (görögül Πάν) [a görög
mitológiában a pásztorok kecskeszarvú, lábú, és -farkú istene. Kedvencei a kecskeés birkapásztorok, de a halászok és vadászok
is az ő védelmét élvezik. Szoros kapcsolatot
tart fenn a nimfákkal, táncol, énekel és
játszik velük. Jellegzetes hangszere a pánsíp,
mellyel gyakran ábrázolják együtt.]
-
Wersja 01 01 2017.
Táncoló-Pán (50 cm, bronz, 2004.)
Pan Bóg – Atyaisten, Úristen
Pan Bóg, Jego Syn i Duch Święty – Atya, Fiú és
Szent Lélek
Pan Bóg wie ile – az Isten tudja mennyi v. mennyit;
csak a jó isten a megmondhatója, hogy
mennyi v. mennyit
Pan Bóg zabrał go do siebie – Isten örökös
hazájába vitte; az Úristen a mennyei
boldogságnak örömére és nyugodalmára
vitte; magához vette az Isten
pan, całą gębą – nagyúr, grandseigneur
pan chyba żartuje? – ugye, csak viccel?
pan domu – családfő, háziúr, házigazda, a ház ura
pan feudalny – hűbérúr
pan i pani Johnson to państwo, państwo
Johnsowie – Johnson úr és a felesége, ők
Johnsonék
pan jest Amerykaninem, pani Angielką, pani
Amerykanką, a pan Anglikiem – az úr
amerikai, a hölgy angol, a hölgy amerikai, az
úr meg angol
pan jest Amerykaninem? – Ön amerikai?
pan jest na liście – az Úr a listán van
pan jest studentem i uczy się polskiego – az úr
egyetemista, és lengyelt tanul
pan jest temu winien – maga az oka
pan kierownik – vezető úr v. kartárs
pan Kowalski – Kowalski úr
Pan Kowalski proszony jest do informacji –
Kowalski urat kérjük az információhoz
pan mi za mało wydał/pani mi za mało wydała –
kevesebbet adott vissza
pan młody [mężczyzna w dniu swojego ślubu] –
vőlegény; ifjú férj; fiatalúr
Pan Młody * Oblubieniec - (dawno) vőlegény
pan mnie bardzo obowiązuje – ön lekötelez
engem, nagyon hálás leszek önnek
pan mnie obraża – ön megsért
pan nie jest Polakiem? – az Úr (Ön) nem lengyel?
pan nie jest studentem – az úr nem egyetemista
pan Nowak rozmawia z żoną – Nowak úr
beszélget a feleségével
pan prosi o rzeczy niemożliwe – lehetetlent kér
4675
pan przeses – elnök úr
pan psa – a kutya gazdája
pan się nazywa Mark Brown, a pani Jane Smith –
az úr Mark Brown, a hölgy pedig Jene Smith
pan Smith jest Amerykaninem – Smith úr
amerikai
Pan Sprawiedliwość Nasza także Jahwe
Sprawiedliwość Nasza [tytuł Pana
naszego, który używany będzie w
Tysiącletnim Państwie Pokoju.] – 1. "Az
Úr a mi Igazságosságunk" (Jer 33,16); 2.
Jézus királyi neve: „az Úr a mi
igazságosságunk” jelzi, hogy Benne valósult
meg az Isteni igazságosság maradéktalanul.
pan życia i śmierci – élet és halál ura
pan (pani) – ön, maga
pan (pani) doskonale tańczy! – ön nagyszerűen
táncol!
pan (pani) mi za dużo policzył (policzyła) – túl
sokat számolt nekem
pan (pani) pozwoli, że przedstawię – engedje
meg, hogy bemutassam
pan (pani) pozwoli, że przedstawię panu (pani)
[moją żonę, mego męża, mego kolegę,
moją koleżankę, nasza kierownika,
pana/panią …] – engedje meg, hogy
bemutassam önnek [a feleségemet, férjemet,
kollégámat, kolléganőmet, főnökünket, urat,
asszonyt]
pan (pani) pozwoli, że się przedstawię – engedje
meg, hogy bemutatkozzam
pan (pani) świetnie gra – remekül játszik
pan (pani) świetnie mówi po węgiersku – ön
nagyon jól beszél magyarul
pan, pan i pan, panowie – úr, úr és úr, urak
pan, pani, panna jest… – úr, asszony, leány (van)
pan (pani) jest bardzo miły/miła – nagyon kedves
pan (pani) musi leżeć w łóżku przez parę dni –
ágyban kell feküdnie néhány napig
pan (pani) się myli – téved
pan (pani) wysiada tutaj – itt kell leszállnia!
Pan Tadeusz historia szłachecka – a „Pan
Tadeusz” nemesi történet
„Pan Tadeusz” był napisany przez Miskiewicza
– a „Pan Tadeusz”-t Mickiewicz írta
pan tylko tak mówi! – ezt csak úgy mondja!
Pan w jakiej sprawie? – mi járatban van?
Pan X to Węgier – X úr magyar
Pan Zastępów, Sabaoth a. Sebaot [1. tytuł,
nazwanie nadawane Bogu w judaizmie, a
za nim w chrześcijaństwie. Tym mianem
często nazywali Boga żydowscy prorocy,
co miało uwydatniać, że jest władcą
wszystkich potęg duchowych (aniołów) i
kosmicznych (gwiazd), które mu służą. 2.
-
Wersja 01 01 2017.
tytuł ten, nadawany Bogu przez proroków,
uwydatnia, że Bóg jest władcą wszystkich
potęg duchowych (aniołów) i kosmicznych
(gwiazd), które Mu służą.] – Seregek Ura
(héb. Jahve szabaoth) [Isten neve az
Ószövetségben. - Az Úr serege (Kiv 7,4;
12,41; vö. 6,26; 12,17.51; Szám 1,3.52) Izr.
törzsei, amikor Jahvét hadúrnak tekintik (vö.
Kiv 15,3: „Az Úr nagy harcos”; Szám 24,14;
1Sám 17,45; Zsolt 24,8: „Az Úr, a harcban
verhetetlen”), ill. az égi lények, az angyalok
és a csillagok (vö. Ter 2,1; Zsolt 103,21:
„áldjátok az Urat, égi seregek”). A Seregek
Ura név azt fejezi ki, hogy az ég és a föld
minden
hatalmassága
és
ereje
engedelmességgel tartozik Jahvénak (Jer
11,20; Iz 1,9; vö. Róm 9,29). A szentmise
Sanctus tételében a „mindenség Ura, Istene”
az eredetiben Seregek Ura (Iz 6,9).]
pan życia i śmierci – élet és halál ura
Pana Kowalskiego prosimy do informacji –
Kowalski urat kérjük az információhoz
Pana zachowanie mnie zaskakuje – felháborít a
viselkedése
Pana (pani) godność? – szabad a nevét?
pana [przebita opona (zob. → zwroty śląskie)] –
[Słowniczek języka śląskiego] kilyukadt
gumiabroncs
panu dobrze mówić! –maga könnyen beszél!
Pan & scan [Technika polegająca na
dopasowaniu obrazu panoramicznego (np.
w proporcjach 16:9) na ekranie o innych
proporcjach (np. 4:3) poprzez obcinanie
bocznych fragmentów obrazu. Najczęściej
pozostawiany jest fragment centralny,
jednak czasami stosuje się ustawienie,
który dokładnie fragment pozostawić w
każdej scenie, a czasami również fragment
porusza się w celu dopasowania
dynamicznego kadrowania. Najczęściej
stosuje się tę technikę przy przenoszeniu
materiału
przystosowanego
do
wyświetlania w kinie do emisji w telewizji.
Szeroko
stosowana
w
Stanach
Zjednoczonych,
gdzie
standard
wyświetlania telewizji NTSC posiada małą
rozdzielczość poziomą, rzadziej stosowana
w europejskim standardzie PAL. Wzrost
popularności
szerokich
ekranów
komputerowych i telewizyjnych powoduje,
że technika jest coraz rzadziej stosowana.
Wielu reżyserów zabrania używania tej
techniki wobec ich filmów, ponieważ
poprzez usunięcie części obrazu zmienia to
przekaz autora.] – Pan & Scan [A
szélesvásznú filmet úgy mutatják be, hogy
csak a televízió képcsövére kiférő
képinformáció látszik, az eredeti képbe
belenagyítanak, a két szélét pedig levágják.]
4676
pan- [1. gr. pan = 'wszystko'; 2. pierwszy człon
wyrazów złożonych wskazujący na
powszechność, ogólność tego, co nazywa
drugi człon złożenia]– (gör.) pan-, pán-;
egész-, összes, minden
Panakeja (gr. Πανάκεια, "Wszechlecząca") [w
mitologii greckiej córka Asklepiosa,
siostra Higiei, Iaso, Machaona i
Podalejriosa. Bogini symbolizująca moc
leczenia wszystkich chorób.] – (gör.)
panácea; varázsszer, mindent gyógyító,
minden bajban használó csodaszer
Panama (Republika Panamy, Republica de
Panama) [państwo w Ameryce Środkowej,
położone nad Morzem Karaibskim i
Oceanem Spokojnym.] – Panama [KözépAmerika legdélibb állama. Természetes hidat
képez Dél- és Észak-Amerika között.]
panama (szwindel) – panama; nagyszabású csalás
hivatalos személyek megvesztegetésével (a
Panama-csatornával
kapcsolatos
botrányról); visszaélés;
panama [1. letni, jasny kapelusz wyplatany z
włókien palmy rosnącej w Południowej
Ameryce; także kapelusz słomkowy o tym
kształcie;
2.
tkanina
naśladująca
plecionkę tych kapeluszy; rodzaj splotu
stosowanego w tych kapeluszach; 3.
słomkowy kapelusz, bardzo lekki, miękki
z szerokim rondem. Wyplatany z żyłek
liści tropikalnej rośliny amerykańskiej; 4.
rodzaj kapelusza wyplatanego z liści
palmowych. Pochodzi z Ekwadoru. W
Ameryce Północnej zyskał popularność na
początku wieku XX, kiedy prezydent
Stanów
Zjednoczonych
Theodore
Roosevelt wystąpił w takim kapeluszu
podczas wizyty na budowie Kanału
Panamskiego.
Obecnie
największym
producentem tych kapeluszy jest Cuenca
w Ekwadorze.] – (kapelusz panama)
panamakalap, könnyű, nyári szalmakalap
Panama (Tkanina) [bawełniany materiał, który
posiada splot naśladujący plecionkę
kapeluszy panamskich – nitki osnowy i
wątku przeplatają się w sposób dający w
rezultacie wzór kostkowy. Biała lub
barwiona, szyje się z niej koszule męskie i
-
Wersja 01 01 2017.
odzież kobiecą. Znana również pod nazwą
rogóżki.] – Panama szövet [1. Porózus
szövet kockajellegű kötésképpel. Tavasszal
gyakran egészíti ki a piké mellett a Chaneldivatot. 2. Egyszerű szövésű, fésűs gyapjúból
készülő szövet.]
panamakalap
panamerykański, -a, -ie [przymiotnik od:
panamerykanizm; charakterystyczny dla
panamerykanizmu, odnoszący się do
panamerykanizmu] – pánamerikai
panamerykanizm [doktryna polityczna głosząca
jedność, wspólnotę krajów kontynentu
amerykańskiego pod przewodnictwem
Stanów
Zjednoczonych]
–
pánamerikanizmus; törekvés valamennyi
amerikai államnak az Amerikai Egyesült
Államok vezetése alatti politikai és gazdasági
egyesítésére
Pancerni, Towarzysz pancerny [formacja
kawaleryjska istniejąca od XVI do XVIII
wieku.] – páncélos lovasság
pancernik [1. zob. liniowiec w zn. 2.; 2. zwierzę o
grzbiecie pokrytym pancerzem, żyjące w
Ameryce; 3. klasa silnie opancerzonych
okrętów wojennych, stanowiąca od czasu
powstania w drugiej połowie XIX wieku,
do II wojny światowej trzon większości
flot
wojennych.
Przeznaczeniem
pancerników było zapewnienie panowania
na morzach poprzez wygrywanie bitew
artyleryjskich i niszczenie wrogich
jednostek nawodnych]
– csatahajó,
páncélos hajó; páncélos, páncélos (katona v.
vitéz), (áll.) páncélos tatu, öves állat,
armadillo
pancernik
pancernik eskardrowy – vezérhajó, (rajvezető)
csatahajó
4677
Pancernik Potiomkin [radziecki film niemy,
nakręcony w 1925 r. przez Siergieja
Eisensteina.
Tytuł
oryginału
ros.
Броненосец Потемкин (Bronienosjec
Potiomkin)]
–
Patyomkin
páncélos
(Броненосец "Потёмкин") [fekete-fehér
orosz, szovjet némafilm, Szergej Mihajlovics
Eisenstein filmrendező leghíresebb alkotása.
A film az 1905-ös oroszországi forradalom
egyik epizódját dolgozza fel.]
pancerny, -a, -e [pokryty pancerzem, czymś
twardym jak pancerz lub przeznaczony
na pancerze; pancerzowy] – páncélos,
páncélpancerny [żołnierz wojsk pancernych lub
niegdyś ogólnie o żołnierzu uzbrojonym w
pancerz lub dużą tarczę] – (dawno)
páncélos katona; (wojsk) harckocsizó
pancerola [nazwa szóstki winnej w dawnych
kartach] – (daw) hibás hatos a régi
kártyában
-
Wersja 01 01 2017.
stalowa zbroica na piersi, ozdabiana
niekiedy złoconemi lub rytowanemi
upiększeniami (ob. Typy polskie). Do
pancerza
należały:
naramienniki,
nałokietniki i pancerzowe rękawice. 6.
Pancerz właściwie nie jest rodzajem
uzbrojenia,
a
raczej
terminem
określającym stosowanym do paru z nich
(kolczuga, zbroja płytkowa, zbroja
płytkowo-kolcza). Nie jest to bynajmniej
zbroja płytowa, jak to czasami mylnie
podają w literaturze np. "pancerz
płytowy"
nie
"płytowy"
tylko
"płytkowy". Jedna spółgłoska a znaczenie
całkowicie inne. 7. element uzbrojenia
wojowników już od czasów starożytnych
(tzw. uzbrojenie pasywne). Pancerz należy
do
tzw.
ochrony
elastycznej,
w
przeciwieństwie do zbroi wykonanej ze
sztywnych elementów. Rodzajem pancerza
jest np. kolczuga, czyli rodzaj plecionki
metalowej z okrągłych fragmentów.
Pancerzami są również wszelkie zbroje
skórzane, lamelkowe (płytkowa) i łuskowe,
a także brygantyny.] – páncél, vért;
páncélburkolat, páncélzat
pancerz chitynowy – kitinpáncél
pancerz dachówkowaty – pikkelyes páncél
pancerz lodowy – (átv.) jégpáncél
pancerz obojętności – (átv.) a közömbösség
páncélja
pancerz pokładowy – fedélzeti páncél
pancerz reaktywny (ERA - Explosive Reactive
Armour) [pancerz zawierający materiał
wybuchowy, aktywnie reagujący na
przebijający go pocisk, stosowany na
wojskowych pojazdach opancerzonych] –
reaktív páncél
pancerz
pancerz [1. część zbroi rycerskiej, kaftan
skórzany
albo
druciany
pokryty
żelaznymi płytkami; później też: zbroja
złożona z dwóch blach osłaniających
piersi i plecy; 2. osłona zabezpieczająca
jakieś
urządzenie
od
uszkodzeń
mechanicznych,
termicznych
itp.;
3. twarda okrywa ciała niektórych
zwierząt; 4. postawa kogoś, kto nie chce
angażować się w jakieś sprawy lub
ujawniać swoich uczuć; 5. żelazna lub
M60A1 Patton harckocsi izraeli ERA. kapokkal
pancerzownica, granatnik przeciwpancerny
[bezodrzutowa
ręczna
broń
przeciwpancerna przeznaczona do rażenia
celów opancerzonych na niewielkich
odległościach.
Po
raz
pierwszy
pancerzownice
zostały
zastosowane
podczas II wojny światowej, m.in.
niemieckie panzerfausty i amerykańskie
bazooki.] – kézi páncéltörő rakéta;
rakétavető
pancerzowe torebki [modne w XX w. torebki
łączące ogniwa siatki i płytki różnych
kształtów. Wykonywane z metalu.] –
(mod) lánc táska
4678
panczenista
[sportowiec
uprawiający
łyżwiarstwo szybkie] – gyorskorcsolyázó
pancreatogen diabetes (choroba) – pancreatogen
diabetes [1. alkoholfogyasztás által kiváltott
idült
hasnyálmirigy-gyulladás
okozta
cukorbetegség; 2. minden olyan betegségben
kialakul, amelyik a hasnyálmirigy súlyos,
kiterjedt gyulladásával vagy necrosisával jár]
panda [1. ssak z rodziny niedźwiedziowatych
występujący w 2 gatunkach: a) panda
wielka - zwierzę wielkości niedźwiedzia
żyjące w lasach bambusowych, mające
gęstą, czarno-białą sierść; niedźwiedź
bambusowy; b) panda mała - zwierzę
prowadzące nocny, nadrzewny tryb życia,
o
rdzawym
lub
rdzawobrązowym
ubarwieniu; 2. samochód typu Fiat
Panda] – panda; Fiat autómárka
Panda mała, panda mniejsza, panda czerwona
(Ailurus fulgens) [1. gatunek drapieżnego
ssaka z rodziny pandowatych (Ailuridae).
Dawniej była zaliczana do szopowatych.
Wraz z pandą wielką tworzyła niegdyś
podrodzinę
Ailurinae
w
rodzinie
niedźwiedziowatych (Ursidae); 2. zwierzę
nadrzewne podobne do lisa o gęstym
rudobrązowym futrze, żyjące w lasach
Himalajów] – vörös macskamedve v. kis
panda (Ailurus fulgens) [a ragadozók
rendjének macskamedvefélék (Ailuridae)
családjába tartozó egyetlen ma élő faj]
-
Wersja 01 01 2017.
Panda wielka (Ailuropoda melanoleuca) [1.
zwierzę drapieżne podobne do małego
niedźwiedzia, o biało-czarnym futrze,
żywiące się głównie pędami bambusa,
żyjące w Chinach; 2. gatunek ssaków z
rodziny
niedźwiedziowatych,
rzędu
drapieżnych] – óriáspanda (Ailuropoda
melanoleuca) [régebbi nevén bambuszmedve
a medvefélék (Ursidae) családjába tartozó
emlős]
pandemia [1. rodzaj epidemii obejmującej swym
zasięgiem bardzo duże obszary; 2. pokój,
wzajemny sojusz i zgoda wszystkich
narodów] – pandémia (görög παν pan,
„mind” + δήμος demosz, „nép” ); (több
országra kiterjedő) járvány; valamely fertőző
betegség okozta olyan járvány, amely nagyon
nagy terület populációját fertőzi meg, például
egy v. több kontinensét
pandemonium [1. królestwo władcy piekieł i
demonów 2. pot. o miejscu, gdzie panuje
straszny chaos, zgiełk; piekło] – (gör.-lat.)
pandemónium,
pandaemónium;
a
démonoknak (természetfölötti lényeknek)
összessége
pandemia [1. rodzaj epidemii obejmującej swym
zasięgiem bardzo duże obszary; 2. pokój,
wzajemny sojusz i zgoda wszystkich
narodów] – (gör) pandémia; járvány
Pandora (gr. pan - "wszystko", dδron - "dar")
[w mitologii greckiej to pierwsza kobieta
na Ziemi, którą Zeus zesłał jako karę dla
ludzi za to, że Prometeusz wykradł bogom
ogień z Olimpu.] – Pandóra (görög: „csupa
ajándék”) [a görög mitológia szerint az első
nő volt, akit Zeusz teremtett, hogy
megbüntesse
az
emberiséget,
amiért
Prométheusz ellopta nekik a tüzet. Magát
Prométheuszt azzal büntette, hogy egy
sziklához láncolta, ahol egy keselyű
lakmározott Prométheusz májából.]
pandur [zbrojny sługa dawnych magnatów
węgierskich i chorwackich, a w okresie
wczesnego oświecenia także żołnierz
nieregularnych
formacji
piechoty
węgierskiej, chorwackiej lub tureckiej] –
pandúr
4679
pandura [starogrecki, trójstrunowy instrument
muzyczny o wąskiej szyjce należący do
grupy chordofonów szarpanych; pandora
(częściej)] – pandura (πανδοῦρα) [ókori
görög húros, pengetős hangszer, a korabeli
líráktól, azaz járomlantoktól eltérően
nyakkal, fogólappal ellátott lantféleség. Ilyen
típusú hangszerre utaló – szórványos –
adatok görög területen a Kr. e. 4. század
második felétől kezdődően ismertek.]
panegiryczny, -a, -e [przymiotnik od: panegiryk;
mający charakter panegiryku, odnoszący
się
do
panegiryku,
jego
cech
charakterystycznych] – (gör.) panegyrikus;
dicsérő,
panegiryk [gr. panēgyrikós 'uroczysty' od
panēgyris 'święto, zebranie lud.'; ― 1.
utwór literacki wysławiający jakąś osobę,
czyn, wydarzenie; 2. okolicznościowa
wypowiedź utrzymana w tym stylu; 3.
przesadnie pochwalny utwór literacki; 4.
uroczysty tekst pochwalny (mowa, wiersz,
list, toast itp.) sławiący (często przesadnie)
jakąś
osobę,
czyn,
wydarzenie.
Powszechny zwłaszcza w XVI - XVIII w.
Pisany często przez poetów związanych z
dworami królewskimi lub magnackimi. W
dobie oświecenia starano się zwalczać
panegiryzm.; 5. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Tak zowie się mowa lub pismo
pochwalne, mające na celu przedstawienie
jakiego czynu lub osoby w świetle
przesadnem. Prawda historyczna jest więc
tu podrzędną, bo panegirysta stara się
wywyższyć przedmiot i cześć dla niego
rozpowszechnić. W dawnej literaturze
greckiej arcydziełem jest panegiryk
Izokratesa, w rzymskiej najznakomitszy
jest panegiryk Plinjusza dla Trajana.
Francuzi utworzyli podobny rodzaj,
éloges zwany. W Polsce od czasów kr.
Jana Kazimierza do Augusta III Sasa,
różni
zwłaszcza kapelani domowi,
rezydenci
i
mówcy
pogrzebowi
nadrukowali
kosztem
osób
interesowanych
dziesiątki
tysięcy
panegiryków. Dało to powód wielu
historykom
literatury
polskiej
do
nazwania tamtoczesnego jej okresu
„panegirycznym”.] – (gör.) panegirisz; (ir.)
dicshimnusz, elragadtatott magasztalás;
magasztaló beszéd, melyet a görög nemzeti
ünnepeken tartottak, egy isten, város vagy
nép tiszteletére
panegirysta, panegirzysta [1. osoba przesadnie
wychwalająca coś lub kogoś; 2. autor
panegiryków] – panegirisz szerző
-
Wersja 01 01 2017.
panegiryzować [przesadnie schlebiać komuś,
wychwalać jakiś czyn, zdarzenie lub ideę]
– dicshimnuszt szerezni
panek [ironiczne określenie na mężczyznę
mającego zbyt wysokie mniemanie o sobie,
pochlebiającego sobie, wywyższającego
się, zarozumiałego] – uracska; úrfi, ficsúr;
kurtanemes, bocskoros; aranyifjú
panelowy, -a, -e – panel-; paneles
panelowa adaptacja akustyczna – falburkolás
panem et circenses [1. chleba i igrzysk – hasło
wyrażające żądania ludu rzymskiego w
okresie
cesarstwa;
2. wyrażenie
oznaczające postawy ludzi pozbawionych
wyższych celów] – (lat.) panem et circenses;
kenyeret és cirkuszt [kenyeret és cirkuszi
játékot! (Iuvenalis egyik verséből származó
szállóige, mely szerint a szegény római
polgárok csupán ingyen gabonát és
látványosságot kívántak a vezetőiktől)]
paneuropa
[(druk)
czcionka
drukarska
charakteryzująca się identyczną grubością
linii pionowych i poziomych] – (gör.)
páneurópa (betűtípus)
Paneuropa (krój pisma drukarskiego o równej
grubości kresek poziomych i pionowych) –
(gör.) páneurópa (betűtípus)
Paneuropa – (gör.) Páneurópa; az Európai
Egyesült Államok megalakítására irányuló
különféle mozgalmakban az egyesített
Európa neve; (pol) „Európai Egyesült
Államok”
paneuropejski, -a, -ie [przymiotnik od:
paneuropeizm;
związany
z
paneuropeizmem, odnoszący się do
głównych
założeń
paneuropeizmu,
charakterystyczny dla paneuropeizmu] –
páneurópai
paneuropejski podręcznik do historii –
páneurópai könyv a történelemhez
paneuropeizm
[koncepcja
dążąca
do
zjednoczenia
krajów
kontynentu
europejskiego pod względem politycznym
oraz ekonomicznym] – paneuropeizmus
panew [1. duże, płytkie, metalowe naczynie
używane dawniej do gotowania, smażenia
itp., dziś w przemyśle do warzenia soli; 2.
zob. panewka w zn. 2.] – serpenyő; (koh)
olvasztótégely
panewka [1. (niekiedy zwana panwią) - część
łożyska ślizgowego, w której osadzony jest
czop
wału.
Panewka ma
kształt
pierścienia. Zwykle wykonana jest (lub
powleczona nim) z łatwo smarnego
materiału takiego jak brąz, żeliwo szare
lub tworzywo sztuczne np. teflon lub
tekstolit; ― 2. część dawnej broni palnej -
4680
zagłębienie w górnej części lufy, później
"półka" umieszczona z boku lufy,
połączona
z
zapałem
(otworem
prowadzącym do lufy). Na panewkę
sypano proch, który po zapaleniu
przenosił ogień przez zapał do ładunku
miotającego w lufie, powodując odpalenie;
― 3. część stawu w anatomii; ― 4. (łac.
Acetabulum) - element stawu biodrowego.]
– (műsz) csapágyszelence, csapágypersely;
(lőfegyverben) serpenyő; (bonc) acetábulum
panewka łożyska – csapágyszelence
panewka stawowa [wklęsła składowa stawu,
pokryta chrząstką stawową szklistą
(tkanka chrzęstna) o gładkiej i lśniącej
powierzchni.] – izületi árok, ízvápa
[(anatómia)
Medencecsont
ízületi
bemélyedése a combcsont részére.]
panfilm – pánfilm; pánkromatikus film
pangermanizm [to nacjonalistyczny nurt
polityczny, powstały na przełomie XIX i
XX wieku, stawiający sobie za cel
zjednoczenie
w
jednym
państwie
wszystkich
ludów
pochodzenia
germańskiego] – pángermanizmus
pangermański, -a, -ie [1. obejmujący wszystkie
ludy i kraje germańskie; 2. związany z
pangermanizmem] – (gör+lat) pángermán;
a pángermanizmussal kapcsolatos, rá
jellemző
pangermanizm [1. niemiecka doktryna głosząca
zjednoczenie
wszystkich
ludów
germańskich;
2.
niemiecki
system
poglądów głoszący potrzebę pojednania
wszystkich
ludów
germańskich]
–
(gör+lat) pángermanizmus; a németségnek
és a germán népnek a felsőbbrendűségét
hirdető, a német imperializmus világuralmi
céljait szolgáló törekvés
pani
[1. kobieta;
2. oficjalna
forma
grzecznościowa używana przy zwracaniu
się do kobiety lub w rozmowie o niej;
3. kobieta mająca władzę nad kimś albo
nad czymś; 4. bogaczka, dawniej też:
właścicielka majątku ziemskiego lub żona
właściciela; 5. kobieta stojąca na czele
domu, rodziny, gospodarstwa; 6. daw.
pracodawczyni w stosunku do służby;
7. Pani: Matka Boska; 8. pot. nauczycielka
lub wychowawczyni w przedszkolu;
9. właścicielka zwierzęcia domowego,
zwłaszcza psa] – hölgy, nő, ön, maga (nő),
asszony; (dawno) (dziedzieczka) úrnő;
úrasszony; úriasszony; úrhölgy; (starsza
kobieta względem dziecki i młodszych) néni;
(zwrót) Ön, maga, asszonyom, hölgyem
-
Wersja 01 01 2017.
dobrodziejka – (történelmi) nagyságos
asszony
Pani doktor! – Doktornő!
pani domu – háziasszony, a ház asszonya, a ház
úrnője
pani dyrektorze! – igazgató asszony!
pani godność? – szabad a nevét?
pani Kowalska – Kowalskiné
pani mego serca – szívem hölgye, szerelmem
pani mi się bardzo podoba – ön nagyon tetszik
nekem
Pani minister! – Miniszter asszony!
Pani nie jest Polką? – a hölgy nem lengyel?
pani Pawłowska! – Pawlowska asszony!
Pani profesor! – Tanárnő (kérem)!
pani sekretarz – jegyző (nő)
Pani sekretarz stanu – államtitkár (nő)
Pani Y! – Y asszony!
pani, pani i pani, panie – asszony, asszony és
asszony, asszonyok
panicz [1. daw. niedorosły syn w zamożnej
rodzinie;
2. iron.
młody
elegancki
mężczyzna przyzwyczajony do wygodnego
życia] – úrfi, fiatalúr; (fircyk) ficsúr;
legényke
paniczek – úrficska
paniczny1, -a, -e [gr. panikós 'paniczny' od Pan
'mit. gr. syn Hermesa i nimfy rzecznej,
opiekuńczy bożek pasterzy i trzód w
górach i lasach, którego przeraźliwy głos
w ciszy leśnej (gdy ścigał nimfy) budził
trwogę'] – páni
paniczny2, -a, -e [taki, któremu towarzyszy
panika, wywołujący panikę, popłoch] –
pánikszerű, páni; fejvesztett
paniczny
choroba; choroba paniczna (lęk
paniczny) – pánikbetegség [panic disorder]
[Olyan szoróngásos betegség, amelyben az
egyén
hirtelen
megmagyarázhatatlan
rémületet él át, és a végzet közeledtét érzi. E
tünetek a félelem fiziológiai tüneteivel (erős
szívverés, kapkodó légzés, izomremegés,
erőtlenség) járnak együtt.]
paniczny strach – páni félelem (nagy rémület: az
embereket ijesztgető Pán görög pásztoristen
nevéből), vakrémület, pánik
paniczować (paniczuje) – uraskodni, henyélni, léha
életet élni, dőzsölni
paniczyk [zdrobnienie o odcieniu pejoratywnym
od: panicz] – ficsúr, divatbáb
panie – nők (csoport)
Panie1! – Hölgyeim!
Panie2! – Uram!
panie, Panie Pawłowski! – Uram, Pawlowski Úr!
pani
4681
panie [profesorze, doktorze, kolego, dyrektorze,
inżynierze!] – [professzor/tanár, doktor,
kolléga, igazgató, mérnök] úr!
panie awansują o dwóch tancerzy – a hölgyek két
táncossal előlépnek
Panie Boże! – Uramisten! Atyaúristen!
panie bracie – (dawno) urambátyám; bátyámuram;
öcsémuram
Panie dobrodzieju – (dawno) édes jó uram,
jótevőm, nagyságos uram
panie doktorze! – doktor úr!
Panie i panowie! – hölgyeim és uraim!
panie konduktorze! – kalauz úr!
panie konduktorze, kiedy pan nas obudzi? –
kalaúz úr, mikor ébreszt fel minket?
Panie ministerze! – Miniszter úr!
panie numerowy! – hordár!
Panie
profesorze!
–
Professzor
úr!;
(középiskolában) Tanár úr (kérem)!
Panie przewodniczący! – elnök úr!
panie starszy! – főúr! (főpincér)
Panie X! – X úr!
panie zawsze są młode – a hölgyek mindig fiatalok
Panie zmiłuj się! – Uram irgalmazz!
panienka [1. bardzo młoda zazwyczaj
sympatyczna dziewczyna, lubiana przez
otoczenie, szanowana; 2. eufemistyczne
określenie na prostytutkę; 3. potoczna
nazwa grzyba o nazwie muchomor
rdzawobrązowy]
–
leány,
leányka;
(tytułowanie) kisasszony
[Paweł Kłopotowski]
panienka pozuje na wampa – a lány v. kislány
megjátssza a démont
Panienka [wieś w Polsce położona w
województwie wielkopolskim, w powiecie
jarocińskim, w gminie Jaraczewo W
latach
1975-1998
miejscowość
administracyjnie
należała
do
-
Wersja 01 01 2017.
województwa kaliskiego] – Panienka
(lengyel falu)
panienka w oku – (nép) szembogár, pupilla
panieński, -a, -ie – leány-; leányos; szűzi
panieństwo
[1.
stan
cywilny
kobiety
niezamężnej;
nieposiadanie
męża,
niezamężność; 2. dziewictwo] – szűzesség,
leányság
panier1 [jajko i mąka lub tarta bułka, w których
obtacza się przed smażeniem kawałki
mięsa, ryb lub jarzyny], panierka – panír
panier2 [1. rodzaj „rusztowania” dla dolnej
części sukni kobiecej. Początkowo były to
obręcze fiszbinowe naszyte na spódnicę
płócienną. Później panier otrzymały formę
kopulastą (początek XVIII wieku), a
potem owalną. Na panier składało się od 3
– 8 obręczy, prócz fiszbinowych popularne
były także obręcze z wikliny lub
cieniutkiej stali. W Polsce stosowano
również nazwę rogówka. 2. rogówka –
rodzaj stelaża noszonego w XVIII wieku w
celu zwiększenia szerokości sukni, a
składającego się z 3-8 obręczy najczęściej
wykonanych z fiszbinu, rzadziej z wikliny,
cienkiej stali czy pikowanego włosia;
również suknia opierająca się na takim
stelażu.] – abroncs (szonya alatt)
Maria Antonina Austriaczka, królowa Francji, w sukni
dworskiej à la polonaise 1779 opartej na bardzo
szerokich paniers, mal. Élisabeth Vigée-Lebrun
panierować [przygotowywać mięso, ryby lub
warzywa do smażenia poprzez obtaczanie
ich w jajku z mąką i bułką tartą] –
panírozni; bundázni, bebundázni (étel)
panierowany, -a, -e – panírozott; rántott
panierowany ser żółty – rántott sajt
panię
4682
[zdrobniałe określenie na młodą
dziewczynę,
najczęściej
w
wieku
przedszkolnym] – (lány) kisasszonyka; (ffi)
úrfi, fiatalúr
panika [1. nagły, niepohamowany, często
nieuzasadniony
strach,
przerażenie,
popłoch (zazw. ogarniający większą liczbę
ludzi); 2. ślepy przestrach, popłoch,
przerażenie. Pan to grecki koźlonogi,
rogaty bóg pasterzy oraz opiekun ich stad,
rozgniewany wzbudzał wśród ludzi i
zwierząt lęk i wywoływał popłoch.] – (fr.)
pánik; páni félelem, riadalom, a tömegek
közt kitörő és tovaterjedő fejveszett
riadalom,
vakrémület,
megrémülés,
fejetlenség; (wieść) rémhír; vaklárma
panika na giełdzie – tőzsdepánik
panikarka, panikara [kobieta łatwo wpadająca
w panikę, często ogarniana przez nagłe
uczucie lęku przed kimś lub przed czymś]
– rémhírterjesztő, pánikkeltő, rémületkeltő
nő
panikarstwo [ogół skutków wywołanych przez
panikę, uczucie lęku przed kimś lub przed
czymś lub nerwowy pośpiech] –
rémhírterjesztés; rémületkeltés, pánikkeltés
panikarz [osoba łatwo wpadająca w panikę,
często ogarniana przez nagłe uczucie lęku
przed kimś lub przed czymś];
–
rémhírterjesztő, pánikkeltő, rémületkeltő ffi
panin [przymiotnik (potoczny) od: pani],
paniny, -a, -e – női
panisko [zgrubienie od: pan; poufale lub z
politowaniem o panu] – (biz.) jóember,
öregem, jó uram
panislamizm (z gr. pan = 'wszystko' + 'islam')
[doktryna religijno-polityczna głosząca
potrzebę
zjednoczenia
wszystkich
wyznawców islamu i wyzwolenia się spod
wpływów europejskich. Koncepcja ta
powstała na Bliskim Wschodzie w XIX w.]
– pániszlamizmus; törekvés valamennyi
mohamedán nép egyesítésére egy közös
birodalomban
paniusia [pot. o kobiecie mało inteligentnej i
pretensjonalnej] – (gúny) hölgyecske;
asszonyság
Pankracy [imię męskie pochodzenia greckiego.
Oznacza "wszechmocny", a powstało
przez złożenie greckiego słowa παν (pan) "wszystko, wszech-" i κρατος (kratos)
"moc,
siła".
W
chrześcijaństwie
prawosławnym imię to używane jest jako
przydomek Chrystusa; posiada ono
również swojego świętego patrona.] –
Pongrác [görög (Pankratész) → latin
(Pancratius) eredetű férfinév, jelentése:
minden erő, hatalom]
-
Wersja 01 01 2017.
Święty Pankracy (ur. ok. r. 286, zm. ok. r. 304)
[męczennik,
święty
katolicki
i
prawosławny, jeden z trzech tzw. zimnych
ogrodników] – Pongrác (†304) [a VI.
században keletkezett szenvedéstörténete
szerint szüleit korán elvesztette. A tizennégy
éves fiú nagybátyjával, Dénessel frígiai
hazájából Rómába költözött. A közelükben
élő keresztények megszerették a fiút;
közbenjárásukra Kornél pápa megkeresztelte.
Pongrác részt vett a közösség imáin és
áldozati ünnepein. Egy napon katonák fogták
el, s Diocletianus császár elé vezették, aki
keresztény hite megvallása miatt lefejeztette
a hitvalló ifjút. Pongrác tiszteletére az V.
századtól vannak bizonyítékok: Symmachus
pápa (498–514) bazilikát emeltetett Pongrác
sírja fölé a Via Aurelián; Rómában
fehérvasárnap az újonnan megkereszteltek
ünnepi
körmenetben a
bazilikájához
vonultak, levetették keresztelési ruhájukat és
megújították hitvallásukat: hitüket az ártatlan
gyermek oltalma alá helyezték, szeretetük és
bizalmuk jeléként. E bizalom eskük
megerősítéseként
is
szolgált
bírói
tárgyalásokon: a peres felek Pongrác sírjánál
esküdtek meg arra, hogy igaz a vallomásuk.
A késő középkor óta Pongrácot a tizennégy
segítőszent közé sorolják. — „Magyar Kurír”]
panchromatyczny, -a, -e [reagujący na różne
odcienie,
barwy;
barwoczuły]
–
pankromatikus (eljárás, kép, felvétel stb.);
(fényk) a színkép minden árnyalatára,
valamint az ibolyántúli és a vörösöninneni
színhatásokra is érzékeny
panna [1. niezamężna kobieta 2. (dawno)
dziewczyna, narzeczona; 3. dorastająca
dziewczyna; 4. Panna: jeden ze znaków
zodiaku; też: osoba urodzona pod tym
znakiem; 5. pot. sympatia, narzeczona; 6.
siostra zakonna] – leány, hajadon;
(tytułowanie) kisasszony; (csill, egyh) szűz;
apáca nővér
Panna apteczkowa [„apteczce domowej” w
dawnych domach polskich, nadmieniając,
że apteczką taką zawiadywała „panna
4683
apteczkowa”.] – patikus nő; (daw)
„házipatika”
panna do towarzystwa – (dawno) társalkodónő
Panna Maria – Szűz Mária
Panna Maria [osada Górnoślązaków w USA, w
południowej części stanu Teksas, na
południowy wschód od San Antonio.
Najstarsza w Stanach Zjednoczonych
osada polska, założona w 1854 przez
emigrantów
z
Górnego
Śląska
kierowanych przez księdza Leopolda
Moczygembę, pochodzących z Płużnicy
Wielkiej koło Strzelec Opolskich.] – Panna
Maria (Felsősziléziaiak telepe az USA-ban,
Texas déli részén)
panna młoda [kobieta w dniu swojego ślubu] –
menyasszony, fiatalasszony; mátka, ara
panna młoda tańczyła – a menyasszony táncolt
panna na wydaniu – eladó lány
panna
respektowa
[kobieta
niezamężna,
mieszkająca stale u bogatszego krewnego
lub u pracodawcy i będąca na jego
utrzymaniu] – eltartott vénkisasszony
panna sklepowa – elárusító lány v. kisasszony,
boltilány
panna służąca – szobalány, szolgáló
panna z dzieckiem – leányanya
panneau m (plural panneaux) [sieć; filunek;
afisz; tablica; drogowskaz; panel; płyta] –
(fr.) panneau; lambéria; faburkolat; lemez,
lap; tábla
pannica [zgrubienie od: panna; z politowaniem
lub pogardą o pannie; pannisko] –
nagylány, hajadon, felnőtt lány
Panonia [Panonia, leżąca nad Dunajem,
graniczyła z Północną Italią, Noricum,
Mezją i Dalmacją. Zamieszkujący ją
Panonowie (łac. Pannonii; zwani przez
Greków
Paeonii)
byli
szczepem
illiryjskim. Od IV wieku p.n.e. jednak
poczęły najeżdżać ją ludy celtyckie, z
których największymi byli Karnowie
(Carni), Skodryskowie (? - Scodrisci) i
Tauryskowie (? - Taurisci).] – (lat.)
Pannónia; 1. római tartomány (Dunántúl,
Horvátország és Krajna), Kr.e. 35-től
hódították meg Augustus és utódai, i.sz. 456ig; 2. (hist.) a Dunától nyugatra eső
országrész a középkorban; 3. (syr) sajtfajta;
4.
(dawno)
cigarettamárka;
5.
motorkerékpár-típus;
6.
(földr.)
Magyarország
panoński, -a, -ie [przymiotnik od: Panonia
(starożytna prowincja rzymska)] –
pannóniai, pannon
-
Wersja 01 01 2017.
panoplia, l.p. panoplium (armatura, spolia
hostium) (z greckiego πανοπλια) [1. pełne
uzbrojenie greckich żołnierzy w czasach
starożytnych
oraz
rycerzy
w
Średniowieczu; 2. motyw zdobniczy,
którego elementami są miecze, sztylety,
części uzbrojenia i sztandary; 3. motyw
dekoracyjno-symboliczny
złożony
najczęściej z broni białej i uzbrojenia
ochronnego (tarcz, mieczy, zbroi, hełmów,
często stylizowanych na spartańskie) i
ułożonych w płaszczyźnie pionowej,
symetrycznie wokół tarczy z herbem
właściciela.] – (lat.) panoplium; (hist.) teljes
felszerelésű ókori katona v. középkori lovag;
(ép)
díszítő
motívum
az
épület
főhomlokzatán
panoptykon [model więzienia idealnego] – (gör.)
(gör.) panoptikum; mutatványos helyiség,
látványosságok, érdekességek, főleg híres és
hírhedt
emberek
viaszfiguráinak
gyűjteménye
panorama [1.
rozległy
widok jakiegoś
krajobrazu, oglądany zwykle z miejsca
położonego
wyżej;
2.
rysunek
przedstawiający
taki
widok,
duże
malowidło rozpięte na wewnętrznej ścianie
okrągłego budynku; 3. budynek, w którym
znajduje się tego typu malowidło; 4.
obszerne
przedstawienie
jakiegoś
zagadnienia w utworze literackim lub
jakiegoś zdarzenia w filmie, animacji; 3.
najważniejsze i najnowsze informacje] –
(gör.) panoráma, látvány, áttekintés; vmely
tájnak, főleg helységnek magasabb helyről
elénk táruló képe, látkép, kilátás, festői
kilátás; körkép; (wiadomości) hírek, híradó,
krónika; (műv.) körkép; az az épület,
amelyben a körkép el van helyezve; híradó
4684
panorama
Panorama Racławicka – Wrocław [Panorama
Racławicka – panoramiczny obraz olejny
przedstawiający bitwę pod Racławicami w
1794 roku – jeden z epizodów insurekcji
kościuszkowskiej,
zwycięstwo
wojsk
polskich pod dowództwem Tadeusza
Kościuszki nad wojskiem rosyjskim
dowodzonym przez gen. Aleksandra
Tormasowa.
Obok
Panoramy
siedmiogrodzkiej,
"Golgoty"
oraz
"Męczeństwa Chrześcijan w Cyrku
Nerona" jest to jedna z czterech XIX
wiecznych panoram namalowanych pod
kierownictwem Jana Styki i Wojciecha
Kossaka w XIX wieku] – „A raclawicei
csata” c. körkép [a lengyel Jan Styka festette,
amely 1894-ben Lembergben (Lvov) került
bemutatásra és az 1794-es Tadeusz
Kościusko vezette lengyel felkelésnek állít
emléket]
-
Wersja 01 01 2017.
panoramiczny obraz olejny autorstwa kilku
artystów-malarzy tworzących na przełomie XIX
i XX wieku. Największy udział w pracy nad
dziełem mieli Jan Styka i Wojciech Kossak, i ich
dwóch najczęściej wymienia się jako autorów
malowidła, pozostałych (Ludwika Bollera,
Tadeusza Popiela, Zygmunta Rozwadowskiego,
Teodora Axentowicza, Michała Sozańskiego,
Włodzimierza
Tetmajera,
Wincentego
Wodzinowskiego) zazwyczaj pomijając. ―
Przedstawia bitwę pod Racławicami (1794) –
jeden z (niezbyt strategicznie istotnych)
epizodów
insurekcji
kościuszkowskiej,
zwycięstwo wojsk polskich nad rosyjskimi.
Powstał w latach 1893-1894 na zamówienie
miasta Lwowa. Ma długość 114 metrów oraz
wysokość 15. Wystawiony po raz pierwszy w
rotundzie o średnicy ok. 38 m we Lwowie z
okazji odbywającej się tam Powszechnej
Wystawy Krajowej i jednocześnie z okazji wieku
bitwy (1894), 5 czerwca tegoż roku.
panoramiczny, -a, -e [1. przedstawiony za
pomocą panoramy, stwarzający wrażenie
panoramy; panoramowy; 2. o filmie,
animacji: wyświetlany na szerokim
ekranie] – panoráma-; panorámás
panoramiczna szyba – panorámaüveg
panoramiczny ekran (zob. szeroki ekran) –
szélesvásznú vetítőfelület
PAÑOS BASTANADOS [tkaniny pasiaste,
popularne w Hiszpanii w XIII wieku, były
to materie tkane w wielobarwne pasy
złożone z drobnych motywów (często
arabesek), lub jednobarwne (bez wzorów)
pasy i prążki różnej szerokości. Cieszyły
się dużym powodzeniem wśród wszystkich
grup społecznych stąd też wytwarzano je
zarówno z jedwabiu jak i z wełny.] – (sp.)
PAÑOS BASTANADOS [csíkos szövet,
Spanyolországban
a
tizenharmadik
században volt népszerű]
Panorama Racławicka
Jan Styka, Wojciech Kossak, 1893-1894
obraz olejny; 1500 × 11400 cm
panoszyć się [1. nadużywać swojej przewagi,
rządzić się; 2. dopuszczać się bezprawia,
grasować; 3. szerzyć się, występować w
dużej ilości] – uralkodni, nagy urat játszani,
uraskodni;
pöffeszkedni,
basáskodni;
hatalmaskodni; elhatalmasodni; sáfárkodni
4685
panować (panuje) [1. sprawować rządy w jakimś
kraju;
2. przewodzić
komuś;
3. podporządkowywać coś sobie; 4. umieć
kontrolować uczucia, odruchy itp.;
5. sprawnie się czymś posługiwać;
6. rozprzestrzeniać się, trwać; 7. mieć
przewagę liczebną; 8. górować nad
okolicą] – (nad czym) uralkodni (vmin);
uralni (vmit); kormányozni (vmit); uralkodni,
elterjedni; uralni, felette állni; (pl. csend)
honol; urazni, magázni
panować na ziemi i na morzu – szárazföldön és
tengeren uralkodik
panować (nad czym) – uralni (vmit); uralkodni
(vmi felett)
panować nad namiętnościami – (átv.) uralkodik
szenvedélyein, ura indulatainak
panować nad przemiotwm – érti a tárgyát; jól
ismeri a tárgyát
panować nad sobą – uralkodik önmagán v.
érzelmein; erőt vesz magán
panować nad sytuacją – uralkodni a helyzeten
panować sobie – magázzák v. urazzák v. önözik
egymást
panował – uralkodott (ur.)
panował po Batorym – Báthory után uralkodott
panują tu zabagnione stosunki – mocskos
viszonyok uralkodnak itt
panuje choroba – betegség pusztít
panuje naprężona – feszült a légkör
panuje skwar a. upał – hőség uralkodik
panuje susza – szárazság van
panuje zwyczaj – az a szokás járja
panowanie [1. okres, w którym panujący
sprawuje władzę; 2. najwyższa władza,
rządy; 3. sprawowanie rządów; też: okres
sprawowania rządów przez panującego] –
uralkodás, uralom
panowanie klasy – osztályuralom
panowanie nad kim/czym – uralom vki/vmi fölött v.
vkin/vmin
panowanie nad sobą – önuralom, önfegyelem;
lélekjelenlét
panowanie nad światem – világuralom
panowanie się – önfegyelem
panowanie studniowe – száznapos uralom
panowie – férfiak (csoport)
Panowie! – Uraim!
panowie, jak chcą; ubodzy, jak mogą – [a gazdag
akkor eszik, mikor néki tetszik, a szegény
mikor jut neki] (közm.) szegény ember vízzel
főz
panowie podkopali do reszty władzę – (átv.) az
urak aláásták a királyi hatalom utolsó
maradványait is
-
Wersja 01 01 2017.
panowie porozpinali kołnierzyki – az urak
egymás után kigombolták gallérjaikat
panowie są Amerykanami, a panie są
Amerykankami – az urak meg a hölgyek
amerikaiak
panowie/panie – önök, maguk
panowie, panie, państwo są – urak, asszonyok,
önök (vannak)
panseron
[zaokrąglenie
przodu
ubioru
charakterystyczne dla francuskiej mody
męskiej drugiej połowy XVI wieku. Przód
wamsu uwypuklano albo przy pomocy
sztywnego podkładu płóciennego, albo
pakuł lub nawet fiszbin. Sylweta męska
dzięki tej deformacji uzyskiwała pożądane
proporcje. Moda wygasa po 1580 roku.] –
(daw) a ruha elején francia divat szerinti
lekerekítése
panseron
panslawista [zwolennik ruchu politycznego
opartego na idei zjednoczenia wszystkich
ludów słowiańskich], panslawistka –
(gör+lat) pánszláv (ffi/nő), a pánszlávizmus
híve
panslawistyczny, -a, -e [odnoszący się do
panslawizmu
lub
panslawisty];
pansłowiański, -a, -ie – (gör+lat) pánszláv;
a pánszlávizmuson alapuló, rá jellemző
panslawizm [1. ruch ideowy i polityczny w XIX
w., mający na celu zjednoczenie Słowian;
2. ruch polityczny oparty na idei
zjednoczenia
wszystkich
ludów
słowiańskich; 3. ruch kulturalno-polit.
powstały w Czechach na pocz. XIX w.,
dążący do wyzwolenia, a następnie
zjednoczenia polit., gosp. i kult. Słowian
(później wyzyskiwany polit. przez carat).]
– (gör+lat) pánszlávizmus; (hist.) az összes
szláv
népek
egyesítésének
ürügyén,
világuralomra törekvő nacionalista politikai
irányzat az orosz cárizmus idején
4686
pantać [pętać, wiązać, przywiązywać (ziemia
lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego]
zabolázni,
megzabolázni,
megfékezni,
megbéklyózni;
kötni,
összekötni,
összekötözni;
hozzákötni,
hozzáfűzni,
hozzáerősíteni; rögzíteni (odaerősíteni)
pantalety [1. nogawki szyte i doczepiane każda z
osobna do paska lub wiązane pod
kolanem. Miały kształt rurek ozdobionych
falbankami i koronkami, ściągniętych u
dołu wstążką. Noszone przez dziewczynki
i kobiety pod sukniami aż do 1850 roku.
Spod krótszych sukienek dziewczęcych
białe płócienne pantalety miały być
obowiązkowo widoczne. 2. rurkowate
nogawki, szyte z cienkiego płótna z
koronkami i falbankami; 3. na nogach
dziewczynek wystające spod sukienek] –
nadrágszár; női szoknya alatt viselt
ruhadarab
Pantaljon [gatunek fortepianu, nazwany tak w
XVIII w. od swego wynalazcy Pantaleona
Hebenstreita w Saksonii, który grał już na
tym swoim instrumencie r. 1697 w Lipsku
a następnie r. 1705 przed Ludwikiem XIV
w Wersalu. I wówczas to instrumentowi
temu król francuski nazwę „pantaleonu”
nadał. W r. 1708 Hebenstreit wszedł w
Dreźnie do służby Augusta II, króla
polskiego,
jako
muzyk
pokojowy
(kammermuzyk).
Niebawem
też
pantaleony rozpowszechniły się po całej
Polsce.] – (daw., muz) zongoratípus
Pantalone [1. wł. Pantal(e)one 'postać sceniczna
nosząca długie spodnie' od San Pantaleone
'lekarz z IV w., patron lekarzy, dawn.
często utożsamiany z Wenecją i
Wenecjanami; (dosł. zupełny, istny lew, tj.
wyjątkowo odważny)'; 2. wenecka postać
bufona włoskiej commedia dell'arte:
chudy, stary, kochliwy ramol w
okularach, noszący ciżmy i obcisłe spodnie
(trykoty).] – 1. (ol.) Pantalone, az olasz
színpad állandó komikus alakja, a rászedett
öreg, együgyü, gyakran szerelmes ember; 2.
-
Wersja 01 01 2017.
Pantaleon
[Szent
Pantaleon
(Hagios
Panteleimon) vértanú és gyógyító szent]
pantalony [1. żart. spodnie; 2. męskie długie
spodnie, które były początkowo noszone w
czasach rewolucji Francuskiej, gdy
zastępowały bryczesy do kolan. Długość
nogawek
była
dopasowywana
do
wymogów mody. Nazwa została nadana
Pantalone, a komicznej postaci we
wczesnej komedii włoskiej.] – (ol)
pantalone; pantalló, hosszúszárú nadrág [1.
Hosszú, bokáig érő férfinadrág. Először a
forradalmárok viselték a Nagy Francia
Forradalom idején, az akkor divatos
térdnadrág helyett. Kezdetben alul a vádliig
és felül a derék fölé ért, később a szára
hosszabb lett. Nevét az itáliai commedia
della arte Pantalone figurájáról kapta. Lásd
még: nadrág, hosszúnadrág. 2. hosszú,
egyenes szárú, elöl gombolódó szövetnadrág.
Eredetileg az É-amerikai függetlenségi
háború köztársasági katonáinak viselete. A
Ny-európai polgárság közvetítésével a 19. sz.
elején a hazai polgári és nemesi körökben is
divatossá vált. „Megmagyarosítva”, a szárak
végére varrt talpaló segítségével csizmába
húzva is viselték dolmánnyal, ill. atillával. A
polgárosodó parasztság csak a századforduló
óta használta kék, nyáron világos (Alföld), az
iparosok fekete színben. A hagyományos
életformát folytató parasztság azonban még a
két világháború között is az ellenzős
nadrághoz ragaszkodott. – Az ördögbőr
(Csongrád m.) a pantalló kordbársony
változata, amelyet anyagával együtt a Tisza
szabályozásánál
foglalkoztatott
olasz
kubikosok nyomán először a Duna–Tisza
közén és a Dunántúlon a kubikosok,
erdőmunkások,
dinnyések
használtak.
Munkanapokon cipővel, bakanccsal, ünnepen
esetleg csizmával is felvették, ez utóbbi
viselési móddal a paraszti öltözködésben is
feltűnt.]
4687
pantarka (zob. perliczka) – gyöngytyúk
panteista
[pogląd
filozoficzno-religijny
utożsamiający Boga z przyrodą] – (gör.)
panteista; (fil.) a panteizmus híve
panteistyczny, -a, -e [przymiotnik od: panteizm;
związany z panteizmem, odnoszący się do
głównych
założeń
panteizmu,
charakterystyczny dla panteizmu] – (gör.)
panteista; panteisztikus; a panteizmus
alapján álló
panteizm [1. pogląd filozoficzno-religijny
utożsamiający Boga z przyrodą; 2. pogląd
filozoficzny i religijny utożsamiający Boga
z przyrodą i zachodzącymi w niej
zjawiskami; 3. pogląd filoz. głoszący, że
Bogiem jest wszechświat pojęty jako
całość; ubóstwienie (sił i praw) natury
(por. teizm); kult bogów rozmaitych
wyznań, ludów, miast] – (gör.) panteizmus
1. (fil.) az istent a természettel azonostó, a
természet felett álló isten létezését el nem
ismerő filozófiai irányzat; Istent a
természettel azonosító filozófiai irányzat; 2.
mindenistenítés (az a tan, amelyben az Isten
a mindenség, a mindenség az Isten)
panteon [gr. pántheion '(świątynia poświęcona)
wszystkim bogom'; ― 1. w religiach
politeistycznych: ogół bóstw danej religii;
2. w starożytnej Grecji i starożytnym
Rzymie: świątynia poświęcona wszystkim
bogom; 3. grupa ludzi zasłużonych dla
kraju lub wybitnych w jakiejś dziedzinie
nauki lub sztuki; 4. monumentalna
budowla, w której znajdują się groby
wybitnych ludzi lub ich pomniki; 5.
budowla mieszcząca zwłoki a. pomniki
wielkich, sławnych ludzi jakiegoś narodu;
przen.
ogół
najwybitniejszych
przedstawicieli narodu a. jakiejś dziedziny
sztuki lub nauki; ogół (głównych) bogów
jakiejś religii a. narodu; 6. ogół bóstw
powiązanych z sobą w system zależności]
– (gör.) pantheon, panteon; 1. (hist.) az
istenek összeségének szentelt templom a régi
görögöknél és rómaiaknál; Kr.u. 115-125
között épült, kör alakú templom Rómában;
-
Wersja 01 01 2017.
2. kiváló emberek emlékének szentelt
díszcsarnok, esetleg temetkezési helyük is
Panteon w Rzymie [(z greckiego pan – wszystko,
theoi – bogowie, panteon – miejsce
poświęcone wszystkim bogom), to okrągła
świątynia
na
Polu
Marsowym,
ufundowana przez Hadriana w roku 125.
Budową kierował Apollodoros, stracony
później przez cesarza. Obecnie znajduje
się w Panteonie katolicki kościół pw. Santa
Maria ad Martyres – Marii od
Męczenników.] – római Panteon [A Panteon
annak köszönheti, hogy megmaradt mai
állapotában, hogy annak idején amikor a
pogány templomokat rombolták, a Panteont
ajándékba kapta a Katolikus Egyház és
keresztény templommá alakította át. Ma itt
található Viktor Emánuel sírja is.]
pantera [1. zwierzę drapieżne o sierści
brązowożółtej w czarne plamy, żyjące w
Afryce i południowej Azji; 2. ciężki czołg
niemiecki z czasów II wojny światowej] –
(ol., sp., port.) pantera; párduc [pantera szó
jelentése párduc olasz, spanyol és portugál
nyelven is]
Pantera (Lampart) [zwierzę drapieżne, należące
do rodziny kotów. W proroctwie Daniela
symbolizuje
Grecję.
A
bestię
w
Objawieniu Jana 13;2.] – párduc [1. Vad,
félelmet nem ismerő, igen okos állat; sárgás
bundája van, fekete foltokkal a hátán és az
oldalán (Jer 13,23). 2. János jelenései 13:1-2
„Ekkor láttam, hogy egy fenevad száll föl a
tengerből, melynek hét feje [Dán 7,3. 7;] és
tíz szarva volt, és szarvain tíz királyi korona,
fejein pedig a káromlás nevei. A fenevad,
amelyet láttam, hasonló volt a párduchoz, a
lábai mint a medve lábai, a szája mint az
oroszlán szája [Dán 7,4-6;], és a sárkány
neki adta erejét és nagy hatalmát.]
panterka [1. młoda pantera; 2. popularny w
wojsku rodzaj wierzchniego okrycia w
charakterystyczne
brązowawe
i
zielonkawe plamy] – párducocska; (közb.)
terepszínű, katonai kiskabát, dzseki
4688
pantofel (tsz.: pantofle) [1. lekkie obuwie bez
cholewek;
2.
ironicznie
o
mężu
ulegającym
we
wszystkim
żonie;
pantoflarz] – (ol.-ném.) pantofil; papucs,
házicipő, facipő; (buciki) cipő; (tréf.) papucs,
papucsférj
pantofel plażowy – strandcipő; strandpapucs
pantofelek [1. zdrobnienie od: pantofel; 2.
pierwotniak, mikroskopijne żyjątko o
wydłużonym ciele pokrytym rzęskami,
przypominające kształtem pantofelek
(bucik) ― (Paramecium) jest "protistem
zwierzęcym" (dawniej pierwotniakiem)
należącym do typu orzęsków (Ciliata) z
podgromady równorzęsych] – papucska;
(áll.) papucsállatka
pantofelki – papucscipő
pantofelki Matki Boskiej [1. ostróżka; 2. tojad] –
(növ.) 1. szarkaláb; 2. sisakvirág
Pantofelnik (Calceolaria) [rodzaj z rodziny
trędownikowatych, ok. 500 gatunków
głównie z Ameryki Południowej] –
Papucsvirág (Calceolaria)
pantoflarski, -a, -ie – papucskészítőpantoflarstwo – papucskészítés
pantoflarz [1. pot. mąż ulegający we wszystkim
żonie; 2. rzemieślnik wyrabiający miękkie
domowe pantofle] – papucskészítő, (átv.)
papucshős, papucsférj; papucs
pantofle bez pięty – szandál
pantofle domowe – papucs
pantofle filcowe – mamusz (posztócipő)
pantofle gimnastyczne – tornacipő
pantofle na szpilkach – tűsarkú cipő
pantofle plażowe – strandpapucs
pantofle z klamrą – csatos cipő
pantoflowy, -a, -e – papucs-
-
Wersja 01 01 2017.
pantograf [1. wynaleziony w 1603 przyrząd
kreślarski służący do powiększania, lub
pomniejszania
rysunków.
Wykorzystywany także w grawerkach. ―
2. przyrząd kreślarski do powiększania a.
zmniejszania
rysunków;
nożycowy
odbierak prądu na tramwajach i
lokomotywach elektr., ślizgający się po
przewodach sieci trakcyjnej] – (gör.)
pantográf, (műsz) gólyaorr; rajzok, ábrák
tetszés szerinti nagyságban való másolására
szolgáló műszer [oly műszer, mellyel
térképeket kisebbített v. nagyobbított
mértékben lemásolhatunk]; (tech) áramszedő
Pantokrátor-ábrázolás a Szent Koronán: a korona
homlokoldalán a Pantokrátor Krisztus képe helyezkedik
el, amely alatt a korona peremén jobbra és balra Mihály
és Gábriel arkangyalok képe van.
Pantokrator (gr. Wszechwładca, Pan wszystkiego,
gr. Παντοκρατωρ) [1. w ikonografii
przedstawienie Jezusa Chrystusa jako
władcy i sędziego Wszechświata. 2. jeden z
głównych
typów
przedstawiania
Chrystusa jako niebieskiego króla i
sędziego - Chrystus zasiada na tronie,
błogosławi prawą ręką, a w lewej trzyma
zwój lub księgę. Rozpowszechnił się
szeroko poczynając od TV-Vl w. w
związku z przenikaniem do sztuki
chrześcijańskiej
elementów
późnoantycznej
ikonografii
(przede
wszystkim ikonografii cesarza). W
późniejszych czasach obok całej postaci
Chrystusa pojawiają się przedstawienia do
pasa, różniące się jedynie w szczegółach:
położenie księgi lub
zwoju,
gest
błogosławiącej ręki.] – Pantokrátor,
(görögül
παντοκράτωρ);
jelentése
'mindenható', 'a mindenség ura'. [1. Krisztust,
mint a világ uralkodóját, trónon ülve, királyi
jelvényekkel ábrázoló kép: a bizánci és a
görögkeleti
egyházi
művészet
sűrűn
alkalmazza; 2. A szó eredetileg Zeusz egyik
mellékneve volt (pantokratis), és a biblia
fordításában, a Septuaginta görög nyelvű
4689
könyvében jelent meg mint Jahve Zebaot
egyik mellékneve. Az Újszövetségben a
megnevezés a Második korinthoszi levélben
egyszer, a Jelenések könyvében összesen
kilencszer szerepel, és mindig az Atyaistenre
vonatkozik. Máté evangéliumában (Mát
28,18) ugyan értjük a kifejezés alatt Jézust,
de teljes mértékben csak a negyedik
században következik be a jelentésbeli
személycsere. Ma az ikonográfiában a
"Krisztus Pantokrátor" az ikonok egy
fajtájára, típusára vonatkozik. A motívum
elsősorban a bizánci művészetben nagyon
élő, a legtöbb görög katolikus ill. ortodox
templomban megtalálható. A Krisztusikon
általában az apszis hajlatában vagy az
ikonosztázisban
található.
Jellegzetes
minden pantokrátor-ábrázolásra a szemlélőre
egyenesen letekintő Krisztus, az áldást osztó
jobb kéz és a nyitott evangélium a bal
kézben. A pantokrátor ábrázolás Jézus
Krisztus isteni mivoltát hangsúlyozza, világ
fölötti megváltó uralmát.]
pantomima,
pantomina
[to
rodzaj
przedstawienia, w którym aktor (mim) nie
używa
głosu,
tylko
odgrywa
przedstawienie używając ruchu, mowy
ciała i gestów] – (gör.) pantomim,
némajáték [1. a pantomim, helyesebben a
mim eredetileg ókori görög és római színházi
szórakoztatási forma, amelyben ismerős
alakok és helyzetek gúnyos megjelenítése
szerepelt, gyakran durva párbeszéd és
nevetséges cselekedetek kíséretében. (Innen
ered a mímelés, utánzás). 2. A mai
pantomim a középkori színjátszásból, a
commedia dell'arte-ből ered.]
pantomimiczny, -a, -e [przymiotnik od:
pantomima; podobny do pantomimy,
odnoszący się do pantomimy, jej cech
charakterystycznych] – pantomim-; a
pantomimra vonatkozó
panujący [władca, osoba sprawująca władzę nad
kimś lub nad czymś] – (władca) uralkodó
panujący, -a, -e – uralkodó, uralmon lévő;
uralkodópański, -a, -ie [1. odnoszący się lub należący do
mężczyzny, do którego zwracamy się,
-
Wersja 01 01 2017.
używając formy pan; 2. odnoszący się do
pana – bogacza, arystokraty lub
właściciela majątku ziemskiego; też:
charakterystyczny dla jego zachowania
lub wyglądu; 3. Pański: odnoszący się do
Boga] – úri, urasági; uras; úrias; (przy
zwracaniu się) az Ön, az öné, a maga…, a
magáé; (w religii) az Úr…; (kawalerski)
gavalléros
Pański Dzień * Sabat – „dies Dominicus” = „az Úr
napja” [A magyar szombat, a német Samstag,
a francia samedi és az orosz суббота
napnevek mind a zsidó sabbát (‫)תבש‬
napnévből
erednek.
Régen
a
kereszténységben általános volt, hogy a
vasárnap volt a hét első napja, mert ezen a
napon támadt fel Jézus. (A kereszténységben
ezért ünnep a vasárnap.) Az orosz
воскресенье valóban a воскресение =
feltámadás szó módosult alakja. A magyar
vasárnap pedig valóban vásárnapot jelent,
mert régen a vásárokat ezen a napon
tartották. A francia dimanche forrása a latin
„dies Dominicus” = „az Úr napja” kifejezés.
Ebből ered - összeolvadásból - egy
„diominicu” kifejezés. Ez a francia elnevezés
eredetije.]
pańska godność? – szabad a nevét?
pański kapelusz – az ön (maga) kalapja
pański samochód – az ön autója
pański ojciec – az ön atyja
pański wagon jest na końcu (na przodzie)
pociągu – az ön vagonja a vonat végén
(elején) van
pańskie nazwisko? – szabad a nevét?
pańskie oko konia tuczy [gdy gospodarz
(właściciel)
sam
dogląda
swego
gospodarstwa (przedsiębiorstwa), to lepiej
one funkcjonują] – a gazda szeme hizlalja a
jószágot
pańskie [grunty dworskie obrabiane przez
chłopów
pańszczyźnianych
lub
najemników] – (tört.) úrdolga, robot, úrbéri
v. jobbágyteher; nemesi v. úrbéri birtok,
úrföldje
pańskość [poczucie własnej wartości połączone z
klasą,
wysoką
kulturą
osobistą
przypisywaną dżentelmenom] – előkelőség
państewko [państwo obejmujące niewielki
obszar] – kis állam, államocska
państewko szwedzkie – svéd állam
państwa – államok
państwa naddunajskie – Duna menti országok
Państwa Osi [kraje należące do jednego obozu
działań wojennych, walczące przeciw
aliantom podczas II wojny światowej.
Nazwa "oś" pochodzi od zwyczajowej
4690
nazwy nadanej sojuszowi III Rzeszy,
Włoch oraz Japonii. W okresie ich
największego panowania terytoria państw
Osi obejmowały duże części Europy, Azji,
Afryki i wysp Oceanu Spokojnego. Mimo
tego II wojna światowa zakończyła się
całkowitą klęską państw Osi. Podobnie
jak u aliantów, liczba państw Osi w czasie
wojny zmieniała się – pod koniec wojny
znaczna część członków przeszła na stronę
sprzymierzonych.]
–
(tört.)
a
tengelyhatalmak
[Tengelyhatalmak
v.
tengely elnevezést használták a második
világháborúban
a
német
szövetségi
rendszerhez tartozó államok elnevezésére.
Az elnevezést elsősorban a három tengelynagyhatalomra,
Németországra,
Olaszországra és Japánra használták, de
tengelyhatalomnak,
vagy
tengelyhez
tartozónak szokták nevezni a később e
szövetségi rendszerhez csatlakozó más
országokat is. Az elnevezés onnan ered,
hogy Mussolini 1936. november 1-jén a
következő szavakkal hozta nyilvánosságra a
néhány nappal korábban megkötött németolasz egyezményt: „a Berlin-Róma ív nem
egy választóvonal, hanem egy tengely”,
amely
köré
Európa
többi
állama
csoportosul.]
państwa ościenne – szomszédos államok
państwa satelickie – csatlósállamok
państwe gospodarstwo rolne – (dawno) állami
gazdaság
państwo1 = panie i panowie, pani i pan – (przy
zwracaniu się) Önök = asszonyok és urak,
hölgy és úr; férfi és nő (házaspár is), önök,
maguk; (małżonkowie) házaspár; uraság, úr
és hölgy, előkelőség, az előkelőségek
Państwo! – Hölgyeim és Uraim!
Państwo, Chłopcy! – Hölgyeim és Uraim, Fiúk!
państwo młodzi [kobieta i mężczyzna w dniu
swojego ślubu] – fiatal pár, a fiatalok; az új
v. ifjú pár
państwo2 – (dodawana do nazwiska) – ék; házaspár
państwo3
[wewnętrznie
zorganizowana
społeczność zamieszkująca określone
terytorium,
mająca
swój
rząd,
suwerenność i określone prawa] – (kraj)
állam, birodalom
państwo agrarne – agrárállam; olyan állam,
amelynek
nemzeti
jövedelmét
nagyobbrészben
a
mezőgazdaság
szolgáltatja,
s
amelynek
lakossága
többségében mezőgazdasággal foglalkozik
państwo będące członkiem jakiejś organizacji –
tagállam
państwo buforowe – ütköző állam
-
Wersja 01 01 2017.
państwo burżuazyjne – burzsoá állam
państwo członkowskie – tagállam, tagország
państwo demokracji ludowej – népi demokratikus
állam
państwo demokratyczne – demokratikus állam
państwo dłużnicze – adós állam
państwo „dobrobytu” – „jóléti” állam
państwo faszystowskie – fasiszta állam
państwo federacyjne – szövetségi állam
państwo feudalne – feudális állam
państwo hołdownicze – hűbéres v. vazallus állam
państwo kapitalistyczne – tőkés v. kapitalista
állam
państwo kolonialne – gyarmatosító ország
państwo kościelne; państwo papieskie – pápai
állam, Vatikán
państwo ludowe – népi állam; a nép állama
państwo
ludowo-demokratyczne
–
népi
demokratikus állam
państwo marionetkowe – bábállam
państwo miłujące pokój – békeszerető állam
państwo napastnicze – támadó állam
państwo narodowe – nemzetállam
państwo narodowo jednolite – egységes nemzeti
állam
państwo neutralne – semleges állam
państwo niepodległe – független állam
państwo niewolnicze – rabszolgatartó állam
państwo niezaangażowane [państwo nienależące
do żadnego bloku politycznego] –
közömbös v. semleges állam
państwo niezależne – független állam
państwo niezawisłe – független állam
państwo ościenne – szomszédos állam
państwo policyjne – rendőrállam
państwo prawa [koncepcja prawna, ewoluująca
od czasów oświecenia. Jej genezą było
ograniczenie wszechwładzy suwerennego
monarchy, który tworząc prawa był
równocześnie ponad nimi. W państwie
prawa
wzajemne
stosunki
między
poszczególnymi
organami
władzy
państwowej, jak również pomiędzy
organami państwa a obywatelami i ich
organizacjami są ściśle określone przez
stabilne i w praktyce stosowane normy
prawne. Koncepcja państwa prawa opiera
się na założeniu, iż zadaniem prawa jest
ochrona jednostki przed arbitralnym
działaniem państwa.] – jogállam [olyan
állam, ahol a közhatalmat a nyilvános és írott
jogszabályok tartalmának megfelelően, és a
jogszabályokban meghatározott eljárások
keretében, arra feljogosított szervezetek és
4691
személyek gyakorolják. Az 1989 óta létező
Magyar Köztársaság jogállam.]
państwo proletariacka – proletárállam
państwo
różnonarodowościowe
–
többnemzetiségű állam
państwo samodzielne – önálló v. független állam
państwo satelickie – csatlós állam
państwo socjalistyczne – szocialista állam
państwo sojusznicze – szövetséges ország v. állam
państwo sukcecyjne – utódállam
państwo suwerenne – szuverén állam
państwo
totalne
–
totális
állam;
az
államhatalomnak az élet minden területére
kiterjedő korlálan diktatúrája
państwo uprzemysłowione – iparosodott állam
państwo wielonarodowe – soknemzetiségű állam
państwo zależne – függő v. csatlós állam
państwo zawisłe – (átv.) alárendelt v. függő állam
państwo związkowe, federalne [zob. federacja w
zn. 1.] – szövetségi állam
państwowość [zespół cech właściwych państwu;
też: odrębność, niezależność państwa, byt
państwa] – államiság
państwowotwórczy, -a, -e [1. służący państwu,
popierający je; 2. związany z procesem
tworzenia się państwa] – államalkotó
państwowy, -a, -e [1. odnoszący się do państwa,
tworzący,
stanowiący
państwo,
reprezentujący państwo, zarządzający,
rządzący państwem; 2. dostępny dla ogółu
ludności; publiczny] – állami, állam-;
hatósági
Państwowa Agencja Atomistyki – Állami
Atomisztikai Ügynökség
Państwowa Agencja Prywatyzacji i Zarządzania
Mieniem Spółka Akcyjna – Állami
Privatizációs
és
Vagyonkezelő
Részvénytársaság (ÁPV Rt.)
Państwowa Agencja Zarządzania Mieniem
Spółka Akcyjna – Állami Vagyonkezelő
Részvénytársaság (ÁV Rt.)
Państwowa Gospodarstwo (Rolne), PGR –
Állami Gazdaság (ÁG)
Państwowa Izba Kontroli, (P) Najwyższa Izba
Kontroli, NIK – Állami Számvevőszék
(ÁSZ)
Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego
(PKPG) [główny organ gospodarki
planowej w Polsce okresu stalinowskiego i
narzędzie jej centralizacji; utworzona IV
1949 w miejsce Centralnego Urzędu
Planowania jako organ nadrzędny wobec
ministerstw gospodarczych; obejmowała
zakresem działania opracowywanie nar.
planów gosp. i kontrolę ich realizacji,
-
Wersja 01 01 2017.
rozdzielnictwo materiałów i dystrybucję
gotowych
produktów,
planowanie
przestrzennego zagospodarowania kraju,
kształtowanie cen i taryf oraz wskaźników
rozwoju; koordynowanie resortów gosp. i
oddziaływanie na sektor prywatny;
ograniczała
samodzielność
przedsiębiorstw i jednostek administracji
terenowej; wzorowana na rozwiązaniach
sowieckich; funkcje przew. pełnili kolejno:
Hilary Minc (IV 1949 - III 1954),
Eugeniusz Szyr (do VII 1956) i Stefan
Jędrychowski (do XI 1956); rozwiązana w
efekcie
październikowego
przełomu,
przekształcona w Komisję Planowania
przy Radzie Ministrów o zmniejszonym
zakresie kompetencji.] – (dawno) Állami
Mezőgazdasági Tervező Bizottság; Állami
Tervgazdasági Bizottság, Állami Tervhivatal
Państwowa Komunikacja Samochodowa (P.K.S)
[polskie
przedsiębiorstwa
usługowe
zajmujące się transportem publicznym. W
latach 1945-1992 skrót PKS brzmiał
Państwowa Komunikacja Samochodowa.]
– állami autóforgalom; Lengyel Állami
Közlekedési Vállalat („VOLÁN-Busz”)
Państwowa Orkiestra Symfoniczna – Állami
hangverseny Zenekar (ÁHZ)
państwowa służba cywilna – állami szolgálat
Państwowa Wyższa Szkoła Administracji –
Államigazgatási Főiskola (ÁF)
Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa Telewizyjna
i Teatralna – Állami Színház-, Televízió- és
Filmművészeti Főiskola
Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR) –
(dawno) állami gazdaság (ÁG); (dawno)
Állami Mezőgazdasági Birtok
Państwowe Przedsiębiorstwo Budowlane –
Állami Építőipari Vállalat (ÁÉV)
Państwowe
Przedsiębiorstwo
Obrotu
Artykułami i Piśmienniczymi – Állami
Papír és Írószer Kiskereskedelmi Válallat
(ÁPISZ)
Państwowe
Przedsiębiorstwo
Rozpowszechniania Książek – Állami
Könyvterjesztő Vállalat (ÁKV)
państwowe wydawnictwo – állami kiadó v.
kiadóvállalat
Państwowy Bank Rozwoju – Állami Fejlesztési
Bank (ÁFB)
Państwowy Fundusz Kombatantów – Állami
Veterán Alap
Państwowy
Instytut
HydrograficznoMeteorologiczny (P.I.H.M.) – (dawno)
Állami Vízrajzi-Meteorológiai Intézet
Państwowy Instytut Wydawniczy (P.I.W) –
Állami Kiadóintézet
4692
Państwowy Korpus Bezpieczeństwa (PKB)
[(PKB) – polska konspiracyjna formacja
policyjna Delegatury Rządu na Kraj
działająca w latach 1940-1944.]
–
Állambiztonsági Testület
Państwowy Nadzór Bankowy – Állami
Bankfelügyelet (ÁBF)
Państwowy
Nadzór
nad
Papierami
Wartościowymi i Giełdą – Állami
Értékpapír- és Tőzsdefelügyelet (ÁÉRF)
Państwowy Nadzór nad Ubezpieczeniami –
Állami Biztosítási Felügyelet (ÁBF, ÁBIF)
Państwowy Ośrodek Maszynowy (POM) [przedsiębiorstwa państwowe, tworzone
praktycznie w każdej polskiej gminie, w
latach 50. XX wieku. – Powoływane były
przez Ministerstwo Rolnictwa - Centralny
Zarząd
Państwowych
Ośrodków
Maszynowych.]
–
(dawno)
Állami
Gépállomás (Lengyelországban)
Państwowy Urząd ds. Kościoła – Állami
Egyházügyi Hivatal (ÁEH)
Magyarországon: Állami Egyházügyi Hivatal,
ÁEH, 1951. máj. 15-1989. júl. 1.: a magyar
állam és a vallásfelekezetek közti egyezmények
valóra váltására, valamint az állam vallásokkal
kapcsolatos igazgatási teendőinek ellátására
felállított
szerv.
Közvetlenül
a
Minisztertanács felügyelete alá tartozott, élén
az elnök állt. Az egyes felekezetek ügyeit külön
osztályok intézték. Mintája a Nagy Péter cár
által alkotott Szent Szinodus volt. - 1956. XII.
31: a forr. után az Elnöki Tanács 33/1956. sz.
törvényerejű
rendeletével
megszüntette
autonómiáját, s a Művelődésügyi Min. egyik fő
szervezeti egységévé tette. Felügyeleti szerve
ekkor már nem a Minisztertanács, hanem a
minisztérium,
neve:
Művelődésügyi
Minisztérium Egyházügyi Hivatala. - 1959. VI.
2: újra önállósították, s a 25. sz. törv-erejű
rendelet visszaállította 1956 előtti státuszát és
nevét. Az Egyház és az Állam elméleti
szétválasztása mellett az ~ gyakorolta a
főkegyúri jogokat (kinevezések, vallásos
alapítványok és alapok kezelése, cenzúra stb.);
1964: az Állami Egyházügyi Hivatal elnöke,
Prantner József írta alá állami részről a
Sztszékkel kötött megegyezést. - Elnökei: 1951:
Horváth János, 1959: Olt Károly, 1961:
Prantner József, 1971: Miklós Imre. - Az Egyh.
és az áll. tényleges szétválasztásának
szellemében az Állami Egyházügyi Hivatalt
1989. VII. 1: jogutód nélkül föloszlatták. 1989.
X. 20: megalakult az Országos Vallásügyi
Tanács.
Państwowy Urząd ds. Młodzieży i Sportu –
Állami ifjúsági és Sporthivatal (ÁISH)
Państwowy Urząd Ewidencji Ludności – Állami
Népességnyilvántartó Hivatal (ÁNH)
Państwowy
Zakład
Higieny
–
Állami
Közgészségügyi Intézet
-
Wersja 01 01 2017.
Państwowy Zakład Ubezpieczeń – Állami
Biztosító (ÁB)
pańszczyzna
[1. w
okresie
feudalizmu:
obowiązek wykonywania przez chłopów
różnego rodzaju prac na rzecz pana;
2. uciążliwy
obowiązek;
3.
renta
odrobkowa, forma renty feudalnej,
polegająca na przymusowej pracy chłopa
na rzecz właściciela ziemskiego w zamian
za nadział gruntu. Obowiązek odrabiania
pańszczyzny wiązał się w Polsce z
powstaniem gospodarki folwarcznej w XV
w. Pańszczyzna była źródłem podaży
bezpłatnej, praktycznie nie ograniczonej
ilościowo siły roboczej. 4. przymusowa,
bezpłatna praca głównie na roli (również
w innych usługach) chłopów na rzecz pana
w zamian za zezwolenie na użytkowanie
przez nich ziemi. Wykształciła się w
Europie w okresie feudalnym, po czym
powoli zaczęła zamierać w wyniku
przechodzenia na czynsz. W 1520 roku
sejm postanowił, ze kazdy chłop musi co
najmniej jeden dzień w tygodniu
przepracować bez zapłaty w folwarku
swego pana; 4. nazywał się w Polsce
obowiązek włościan odrabiania pewnej
liczby dni w tygodniu temu panu, na
którego gruntach byli osiedleni. Był to
zatem rodzaj waluty dzierżawnej, tylko
wypłacanej nie gotówką, ale robocizną na
pańskim folwarku, oraz daniną do dworu
pewnej liczby drobiu i jaj, zwitków lnu i t.
d.] – (hist) jobbágyság; robot [(a szláv rabot,
'munka'
szóból),
szerjárás,
úrdolga,
servitium (lat. 'szolgálat'): munkaszolgálat.]
pańszczyźniany, -a, -e [przymiotnik od:
pańszczyzna;
odnoszący
się
do
pańszczyzny, oparty na pańszczyźnie,
stosujący lub wykonujący pańszczyznę] –
(hist.) jobbágyi, jobbágy-; úrbéri
PAP = Polska Agencja Prasowa – Lengyel
Hírügynökség (Távirati Iroda)
PAP (ang. Password Authentication Protocol) [to
jeden z dwóch sposobów uwierzytelniania
stosowany przez protokół PPP. PAP
zapewnia węzłom prosty sposób zgłaszania
swojej
tożsamości
za
pomocą
dwukierunkowego uzgadniania. PAP nie
jest
bezpiecznym
protokołem
uwierzytelniania, bowiem hasła wysyłane
są w postaci zwykłego tekstu, dlatego
zalecane jest używanie alternatywnego
protokołu CHAP. Protokół PAP opisany
jest w RFC 1334.] – PAP (ang. Password
Authentication Protocol)
papa1 [tektura, tkanina lub folia nasycona masą
smołową lub asfaltową, używana do krycia
dachów i na izolacje wodoszczelne] –
(tektura) kátránypapír; kéreglemez
papa dachowa – kátrány fedőlemez
papa2 [przestarzale: ojciec, tata, tatuś] – (tatuś)
papa, apu, apuka
papa3 [posp. twarz] – arc, pofa, száj
papacha [1. męska czapka futrzana z
nausznikami; 2. męska futrzana czapka
kaukaska, także wojskowa] – asztrakán
kucsma
4693
papać1 [1. jeść (używane w stosunku do dzieci); 2.
dziecięce: jeść] – [Słowniczek języka
śląskiego] papizni; megpapiztatni; enni
2
papać – „papát” mondani
papagaj
[papuga (ziemia lubliniecka)] –
[Słowniczek języka śląskiego] papagáj (v.
papagály)
Papaja (Carica papaya) [1. zob. melonowiec; 2.
roślina o wysokości 5-10 m, z pniem ale
bez gałęzi] – papaya, papája, papaja v.
dinnyefa [a Carica nemzetségbe tartozó fa.
Gyümölcse szintén papája vagy papaja
néven ismert. A növény az amerikai
kontinens trópusi területein őshonos]
papaweryna [1. alkaloid występujący w opium;
2. alkaloid występujący w opium,
stosowany w lecznictwie jako środek
przeciwskurczowy; 3. n.łac. papaverinum
od
łac.
papaver
'mak'.
alkaloid
izochinolinowy występujący w opium,
otrzymywany też syntetycznie, stosowany
w
medycynie
jako
środek
przeciwskurczowy] – (lat.) papaverin;
(vegyt.) az ópium egyik alkaloidja; görcsoldó
szer
papcio [przestarzale, zdrobniale o ojcu, tacie] –
(tatuś) papa, apu, apuka
papel [twarz (gruba) "taki papel"] – [Słowniczek
języka śląskiego] arc, pofi; „pofa”
papendekel [1. masa papierowa służąca do
wyrabiania
przedmiotów
pustych
wewnątrz, które mają być z założenia
lekkie i tanie; 2. niem. Pappendeckel;
tektura] – [Słowniczek języka śląskiego]
papendekli;
karton,
keménypapír,
-
Wersja 01 01 2017.
papírlemez, kéregpapír; vékony, kisebb
karton
papeteria [komplet kopert i papierów listowych
używanych
do
korespondencji]
–
papírárugyár, papíráru
papeteryjny, -a, -e [przymiotnik od: papeteria;
odnoszący się do papeterii, związany z
papeterią] – papírárugyári, papírárupapiak [gwóźdź o szerokiej płaskiej główce,
używany do przybijania papy dachowej] –
(kátránypapír szegecselésre)
papier (łac. papyros) [1. cienki materiał służący
do druku, pisania, pakowania itp.; 2. pot.
pismo urzędowe lub dokument; 3. cienki,
płaski materiał, wytwarzany poprzez
sprasowanie
włókien
bezładnie
ułożonych i poplątanych. Używane są
zwykle włókna naturalne, stanowiące
komórki o kształcie wydłużonym - głównie
celulozowe.
Najpopularniejszym
ich
źródłem
jest
pulpa
drzewna,
przygotowywana z miękkiego drewna, jak
sosnowe. Inny popularny materiał to
bawełna. 4. tradycyjna nazwa wyrobu
papierowego o gramaturze od 29 do 160
g/m2. W takim znaczeniu stosowany jest
ten termin w niniejszej prezentacji. W
oficjalnym,
normowym
znaczeniu,
zarówno w normach międzynarodowych
ISO, Unii Europejskiej jak i w Polsce,
papierem jest wyrób papierowy o
gramaturze mniejszej niż 225 g/m2. 5.
robiono go z rdzenia cibory papierowej,
którą krajano w pasy i sklejano, na czym
potem pisano. Papier, podobny do
dzisiejszego, wynaleziony został przez
pewnego Chińczyka w II wieku po
Chrystusie. Po przedostaniu się tajemnicy
jego wyrobu do Arabów zaczęto go
wyrabiać w stanie ulepszonym w XII
wieku Pierwszą papiernię w Polsce
założono w roku 1491 koło Krakowa.] –
(lat.) papíros; papír; értékpapír, irat, okirat
papier bezdrzewny, celulozowy [1. papier
otrzymywany z masy celulozowej bez
dodatku drewna; 2. to rodzaj papieru
określany pod względem zawartości
ligniny] – famentes papír [Legalább 95%
fehérített cellulóztartalmú papír, mentes a
különböző nem fehérített cellulóz jellegű
kísérőanyagoktól. Pl. facsiszolat.]
papier bezdrzewny [to rodzaj papieru
określanym pod względem zawartości
ligniny.
Papier
bezdrzewny
jest
pozbawiany ligniny występującej we
włóknach drzewnych, a do produkcji tego
papieru używa się celulozy. Usuwanie
ligniny
odbywa
się
metodami:
4694
siarczynową i siarczanową. Papier
bezdrzewny w porównaniu do drzewnego
jest odporniejszy na procesy starzenia się,
ale jest bardziej przezroczysty.] – famentes
papír
[Legalább
95%
fehérített
cellulóztartalmú papír, mentes a különböző
nem
fehérített
cellulóz
jellegű
kísérőanyagoktól. Pl. facsiszolat.]
papier biblijny [bardzo cienki i mocny papier
używany do drukowania] – bibliapapír;
rendkívül finom, vékony, kiváló minőségű
papírféleség
papier celulozowy siarczanowy [papier z celulozy
otrzymanej
metodą
siarczanową.
Odznacza się dużą wytrzymałością] –
szulfát (nátron) cellulózból készült papír;
szulfátcellulóz papír
papier czerpany [1. papier bezdrzewny o
nierównej
powierzchni,
wytwarzany
ręcznie,
używany
do
drukowania
wydawnictw bibliofilskich; 2. wyroby
papierowe otrzymywane ręcznie wg
starodawnej technologii. Papiery czerpane
były suszone w prasie między arkuszami
filcu i miały na powierzchni odciśnięcie
jego faktury.] – merített papír [Különleges
célokra a papírgyártás régi módszerét
alkalmazó eljárás szerint a valódi kézzel
merített papír. Merített utánzatú papír
készíthető henger- és síkszitán. A merített
papír általában enyhén sárgás, eguttőrrel
bordázott, készíthető ritkított, foszló rostú
szélezéssel is. Választékos levélpapírok,
szép könyvek és egyéb kiadványok papírja.]
papier do faksu – faxpapír
papier do koperty – borítékpapír [Borítékgyártás
céljára előállított famentes és félfamentes,
60-120 g/m? tömegű papír. Írható, egy oldalt
simított vagy gépsima papír.]
papier do kserokopiarki – másolópapír
papier do pakowania – csomagolópapír
[Csomagolás céljára szolgáló papírféleségek
gyűjtőneve. Legfontosabb jellemzője a
szilárdság és a védőhatás (nedvesség,
korrózió stb).]
papier do pisania – íráshoz való papír; írópapír
papier drukarski; papier drukowy [papier do
drukowania] – nyomópapír, nyomópapíros
papier drzewny [papier otrzymywany przez
mechaniczny przerób drewna] – fapapír
papier duplex – duplex papír [Két rétegből készült,
100-180 g/m2 tömegű papír.]
papier dziełowy [papier przeznaczony do druku
książek] – műnyomópapír
papier faksowy – faxpapír
papier firmowy – cégjelzéses v. cégnyomatos
papír; hivatalos papír
-
Wersja 01 01 2017.
papier fotograficzny – fotópapír
papier
fotograficzny
do
drukarek
atramentowych [wyrób papierowy, bez
względu na gramaturę, umożliwiający
uzyskanie
wiernych
wydruków
wielobarwnych
(typu
zdjęć
fotograficznych)
w
drukarkach
atramentowych,
o
jakości
równej
barwnym odbitkom fotograficznym na
materiałach światłoczułych.] – fotópapír
tintasugaras nyomtatóhoz
papier fotograficzny glansowany – fényezett
fotópapír
papier fotograficzny, światłoczuły [papier
powleczony
emulsją
światłoczułą,
używany do wykonywania odbitek
fotograficznych] – fotópapír, fényképészeti
papír
papier gazetowy [papier drzewny gorszego
gatunku, na którym drukuje się gazety] –
újságpapír; újságkinyomó papír
papier glansowany – fényezett papír
papier higieniczny – egészségügyipapír, toalettpapír
papier jest cierpliwy – a papír mindent elvisel, a
papír türelmes v. sok mindent eltűr
papier kancelaryjny [papier o ustalonym
formacie używany do pisania akt
urzędowych, podań itp.] – (lat.+gör.)
miniszterpapír; irodai papír; finom, fehér,
sima irodapapíros
papier kartograficzny – térképészeti papír
papier klejony – ragasztott v. enyvezett papír
papier klozetowy – egészségügyi-, W.C. papír
papier konceptowy – fogalmazványi papír
papier kopertowy – borítékpapír
papier kopiowy – másolópapír
papier kratkowany – kockás papír
papier
kredowy,
gładzony,
satynowany,
glansowany [gładki, błyszczacy papier
wysokiej jakości, używany do drukowania
albumów, eleganckich opakowań itp.] –
szatinált v. simított v. fényezett papír
papier lakmusowy – lakmuszpapír
papier liniowy – vonalas papír
papier listowy – levélpapír
papier listowy z czarną obwódką – gyászszegélyű
levélpapír; gyászlevélpapír
papier mâché [wym. papje masze] [masa
papierowa z domieszką kleju i gipsu,
używana do wyrobu opakowań, dekoracji,
zabawek, kukiełek itp.] – papier-maché
papier marmurkowaty – márványpapír
papier maszynowy [papier używany do pisania
na maszynie] – géppapír, írógéppapír
4695
papier milimetrowy [papier z nadrukowaną
siatką kwadracików o boku 1 milimetra,
używany do wykonywania wykresów] –
milliméterpapír
papier nacyscony woskiem – viasszal itatott papír;
viaszos papír
papier nieklejowy – telítetlen papír
papier niesortowany [papier arkuszowy, który
nie był sprawdzany pod względem
obecności widocznych wad i nie były
usuwane wadliwe arkusze.] – osztályzatlan
papír
papier nutowy – kottapapír, hangjegypapír
papier offsetowy [gładki, matowy papier,
używany do druku offsetem] – offset papír;
ofszetpapír [Ofszetnyomtatási eljáráshoz
használják. Legfontosabb követelmény a
mérettartóság, nehogy a papír nedvesnyomó
eljárás közben méretét megváltoztassa. Több
szín egymást követő nyomásakor a papír
biztosítsa azok fedését, illesztését. Felülete
általában enyhén simított, finoman szemcsés,
jellemzően 80-250 g/m? tömegben gyártják.]
papier pakowy – csomagolópapír
papier
pergaminowy
–
pergamenpapír;
hólyagpapír; kénsavas kezeléssel zsírállóvá
és légzáróvá tett papír
papier podaniowy – kérvénypapír, miniszterpapír
papier przebitkowy – átütőpapír; másolópapír
papier regałowy – (vastag, jó minőségű enyvezett
papír)
papier rotacyjny – rotációs papír
papier rysunkowy – rajzpapír
papier stemplowy (zwany również stemplem) [(u
Zygmunta Glogera) ustanowiony został w
Polsce po raz pierwszy za Stanisława
Augusta r. 1775. Za fałszowanie tego
papieru prawo naznaczało, równie jak za
podrabianie pieniędzy, karę śmierci.
Ktoby zaś przedawał papier stemplowy po
innej cenie niż była na nim oznaczona, za
każdy arkusz podlegał karze tysiąca
złotych, a w braku pieniędzy odpowiadał
osobiście. Wszystkie sprawy w tym
przedmiocie
rozstrzygała
ostatecznie
Komisja skarbowa.] – vízjelzett papír
papier szklany – üvegpapír, csiszolópapír
papier ścierny [jeden z rodzajów wyrobów
ściernych przeznaczonych do obróbki
ściernej
powierzchni
przedmiotów
wykonanych z takich materiałów jak
drewno, metal, Tworzywa sztuczne.] –
dörzspapír, csiszolópapír
papier światłoczuły – fényérzékeny papír
papier tapetowy – tapétapapír
-
Wersja 01 01 2017.
papier toaletowy – toalettpapír, egészégügyi papír;
vécépapír, WC-papír
papier typu Kraft [papier wytwarzany z
makulatury lub włókien pierwotnych,
dostępny w gramaturach: 32, 50, 60, 70,
80, 90, 100-125 g/m2. Produkowany jest w
kolorach szarym, beżowym, białym, oraz
fakturach: gładkiej i prążkowanej. W
dystrybucji dostępny jest w zwojach lub
arkuszach.] – Kraft papír [Fehérítetlen
szulfát-fenyőcellulózból
készült
csomagolópapír,
melyet
különböző
csomagolási
célokra,
pl.
papírzsák,
papírzacskó stb. készítik. Jellemzően 50-90
g/m2 tömegben gyártanak.]
papier wartościowy [dokument potwierdzający
uprawnienia
jego
posiadacza
do
otrzymania wierzytelności, udziału w
zyskach itp., np. akcja, obligacja, weksel]
– értékpapír [vagyonjogot v. követelést
megtestesítő okirat]
papier welinowy – hártya-, velinpapír
papier wiskozowy – viszkóza papír
papier woskowy – zsírpapír
papier wykonany z roślin – növényi pergamen
[Az alappapír 100% fehérített szulfát- és
szulfitcellulózból, 30-150 g/m? határok
között, töltőanyag nélkül, természetes
színben,
kevéssé
kiőrölve
készül.
Csomómentes,
zárt
felületű,
jó
szívóképességű legyen. Pergamentáláskor az
alappapírt kénsavas, majd semlegesítő
ammóniás fürdőn vezetik át és szárítják. A
kénsav a felületen a cellulózt hidrátcellulózzá
alakítja, és a levegőt legkisebb üregből is
kiszorítja. Így szívós, üvegesen áttetsző,
hártyaszerű anyag képződik, amely nagy
nedves szilárdságú, légzáró és zsírálló.]
papierek [1. mały kawałek papieru; 2. lekcew.
dokument urzędowy; 3. niewielki kawałek
papieru,
najczęściej
kolorowego
i
odpowiednio umacnianego, pełniącego
rolę opakowania cukierków i innych
podobnych produktów] – papírdarab,
papírszelet, (kis) darab papír; papírpénz,
bankó
papierek korekcyjny – hibajavító v. szövegjavító
papír
papierek lakmusowy [1. bibułka nasycona
roztworem lakmusu, zmieniająca barwę
na czerwoną pod wpływem kwasów lub na
niebieską pod wpływem zasad; 2. to, co
może służyć jako sprawdzian czegoś] –
lakmuszpapír
papierek szpilek – egy levél tű
papierek wskaźnikowy [pasek bibuły nasycony
odpowiednim wskaźnikiem, zmieniający
4696
zabarwienie zależnie od stężenia jonów
wodorowych zwilżającego go roztworu] –
indexpapír
papierkomania
[1.
pot.
biurokratyczne
zamiłowanie
do
sporządzania
i
gromadzenia dokumentów; 2. potoczne
określenie oznaczające biurokratyczną
manię
sprzątania
i
gromadzenia
dokumentów, pism] – (közb) aktagyártás,
bürokrácia
papierkowaty, -a, -e – papírvékony, papírszerű
papierkowy, -a, -e [taki, który jest powiązany z
czynnościami
tyczącymi
się
pism
urzędowych i innych dokumentów] –
bürokratikus, adminisztrációs, papírpapierkowa praca – papírmunka, adminisztráció
papiernia [budynek lub zespół budynków, w
których następuje proces produkcji i
pakowania papieru] – papírgyár
papiernica [urządzenie wytwarzające w sposób
ciągły
wstęgę
papieru
z
masy
papierniczej] – papírgép
papiernictwo [sektor przemysłu zajmujący się
produkcją papieru, tektury i innych
tworzyw
wykonanych
z
masy
papierniczej] – papírgyártás, papíripar
papierniczy, -a, -e [dotyczący papiernictwa (np.
przemysł
papierniczy,
produkcja
papiernicza)] – papír-, papíripari
papiernik [osoba zajmująca się produkcją
papieru lub nadzorująca proces produkcji
papieru] – papírgyári dolgozó v. munkás
papieroplastyka
[technika
plastycznego
formowania przedmiotów z papieru, które
potem mają służyć najczęściej celom
dekoracyjnym
lub
użytkowym]
–
papírplasztika
papieros [1. drobno pokrojony tytoń owinięty w
bibułkę, służący do palenia przez
wciąganie dymu; 2. wyrób tytoniowy
składający się z rurki z cienkiej bibułki
(gilzy) o średnicy do 1 cm i długości do 12
cm (zwykle 85 mm), wewnątrz której
znajduje
się
mieszanka
tytoniowa
zawierająca spreparowane liście różnych
odmian tytoniu (lub rzadziej marihuany,
cracku czy innych substancji działających
-
Wersja 01 01 2017.
narkotycznie)]; papierosy – cigaretta,
szivarka
papieros bezustnikowy – füstszűrő nélküli
cigaretta
papieros kręcony – csavart cigaretta; sodort
cigaretta
papierosek
[zdrobnienie
od:
papieros;
papierosik] – kis cigaretta, szivarocska
papierosisko,
papieroch
[zgrubienie
od:
papieros] – cigaretta, szivarka
papierosowy, -a, -e – cigaretta-, szivarkapapierosy mentolowe – mentolos cigaretta
papierosy mocne – erős cigaretta
papierosy słabe – gyenge cigaretta
papierośnica [1. płaskie pudełeczko na
papierosy;
2.
płaskie,
najczęściej
prostokątne lub owalne etui, służące do
przechowywania papierosów i podobnych
wyrobów tytoniowych] – cigarettatárca
papierośnik [1. potocznie: palacz papierosów; 2.
rzadko: osoba pracująca zawodowo przy
wyrobie papierosów] – cigarettakészítő,
dohánygyári munkás
papierowy, -a, -e [1. zrobiony z papieru; 2.
przypominający papier, mający cechy
papieru; 3. istniejący tylko na papierze,
nierealny; 4. sztuczny, nieprawdziwy] –
papír-; papírból készült v. való
papierowa
nić
[Odcięty
kawałek
impregnowanego papieru zrobionego
z miazgi siarczanu lub siarczynu breaking
strength, it is dampened, kinked and cut
thus making the paper thread. Jest
wykorzystywana w produkcji dywanów,
sztucznych kwiatów itp.] – papírfonal [A
papírfonalat
kiváló
minőségű,
nagy
szilárdságú papírból (főleg szulfátpapírból)
készült
keskeny
(néhány
milliméter
szélességű) csíkból állítják elő. A
papírcsíkokat
nedves
állapotban
megsodorják. Motringokba tekerve, mint a
pamutfonalat, különböző színűre színezik,
vagy már eleve színes papírpépből állítják
elő. Szőnyegek, dekorációs szövetek,
művirágok, kötöttáruk készítésére, valamint
kötözőanyagként használják.]
papierowa robota – aktatologatás, papírmunka
4697
papierowa postać – (átv.) élet nélküli, sematikus
figura (irodalmi alkotásban)
papierówka [1. odmiana jabłoni; 2. owoc
jabłoni; 3. drewno niektórych drzew
przeznaczone do wyrobu papieru] – farost;
papírhéjú alma, nyárialma
papiery – papírok; iratok, okmányok; iratcsomó
papiery okrętowe – hajóokmányok
papiery podnoszą się – a papírok v. részvények
emelkednek
papiery pupilarne – pupilláris értékpapírok
papiery spadają – a papírok v. részvények v.
részvénypapírok esnek (árban)
papiery walają się po podłodze – a papírok a
padlón hánykolódnak v. hevernek
papiery wartościowe – értékpapír, értékpapírok
papiery wartościowe i giełda – értékpapírok és
tőzsde
papiery wartościowe imienne – névre szóló
értékpapír
papiery wartościowe na okaziciela – bemutatóra
szóló értékpapír
papiery wartościowe państwowe – állami
értékpapír
papiery wartościowe wycofane z kursu –
forgalomból kivont értékpapírok
papierzysko [zgrubienie od: papier] – ócska v.
mindenféle papír
papieski, -a, -ie [przymiotnik od: papież;
związany z papieżem, odnoszący się do
papieża, jego zadań, funkcji i otoczenia] –
pápai
Papieska Komisja Biblijna (łac. Pontificia
Commissio Biblica) [komisja złożona z
kardynałów i naukowców, która decyduje
o
stanowisku
Kościoła
Rzymskokatolickiego wobec Biblii i nauk
biblijnych. Komisja wchodzi w skład
Kurii Rzymskiej. Komisję oficjalnie
powołał 30 października 1902 papież Leon
XIII w liście apostolskim Vigilantiae
studiique.]
– Pápai Biblikus Bizottság
(Pontificia
Commissio
Biblica)
[Azzal a céllal hozta létre XIII. Leó 1902ben, hogy intézményes támogatást nyújtson
a
katolikus
bibliakutatás
számára.
Fokozatosan önálló tudományos intézetté
nőtte ki magát, a pápai egyetemek mintájára.
VI. Pál reformjai óta a bizottság a Hittani
Kongregáció
tanácsadó
testületeként
működik a kongregáció prefektusának
elnökletével. Tagjait öt évre nevezik ki
különböző tudományos iskolákhoz tartozó, a
szentírástudományokban jártas nemzetközi
szakemberek közül.]
-
Wersja 01 01 2017.
papiestwo [1. urząd, władza sprawowana przez
papieża; 2. w Kościele rzymskokatolickim
instytucja najwyższej władzy] – pápaság
papież (łac. papa, gr. pappas, forma funkcjonująca
w języku polskim pochodzi od czeskiego
papež) [1. najwyższy zwierzchnik Kościoła
rzymskokatolickiego; 2. to biskup i
patriarcha Rzymu, obecnie głowa Kościoła
rzymskokatolickiego,
katolickich
Kościołów
wschodnich,
Stolicy
Apostolskiej oraz państwa Watykan.
Obecnym papieżem jest Benedykt XVI.]–
(gör. pappesz, atya) pápa; a római katolikus
egyház
feje
(Péter
apostolnak
az
egyházfőnökségben örököse és törvényes
utódja)
papież awinioński [papież rezydujący w
Awinionie w okresie, gdy stolica papieska
była przeniesiona tam z Rzymu] – avignoni
pápa
papilot [1. kawałek zwiniętego papieru lub
szmatki, używany do zakręcania loków; 2.
pasma włosów zakręcone na te materiały]
– összesodort papír, kis papírtekercs;
hajcsavaró
papinek – (gyem.) papi; cukorbab, anyámasszony
katonája, puhány
papinka [(u Zygmunta Glogera) przysmaczek,
łakocie;
stąd
papinkarzem
zwano
smakosza, papinkowatym – niewieściucha,
rozdelikaconego] – ínyencség, ínyencfalat,
csemege; nyalánkságok, édességek
papinkowaty, -a, -e – elpuhult, kényes
papirolog, papirusolog [specjalista, naukowiec
zajmujący
się
odczytywaniem,
przetwarzaniem,
interpretacją
starożytnych tekstów zapisanych na
papirusach; papirusolog] – papírológus
papirologia, papirusologia (łac. papyrus 'papirus',
gr. pápyros) [1. nauka zajmująca się
odczytywaniem
i
interpretacją
starożytnych tekstów greckich, rzadziej
łacińskich, pisanych głównie na papirusie;
2. nauka zajmująca się odczytywaniem,
przetwarzaniem,
interpretacją
4698
papirusach, ale także na innych
materiałach pisarskich, np. pergaminie,
skorupach glinianych; papirusologia; 3. to
nauka zajmująca się badaniem i
odczytywaniem rękopisów (zwłaszcza
egipskich, na papirusie ― nauka
zajmująca
się
odczytywaniem,
przetwarzaniem,
interpretacją
papirusach, ale także na innych
materiałach pisarskich, np. pergaminie,
skorupach glinianych; papirusologia; 3.
nauka o rękopisach zapisanych na
papirusie (dotyczy zarówno egiptologii,
jak i całej historii starożytnej). 3. nauka
zajmująca się badaniem i odczytywaniem
rękopisów (zwłaszcza greckich, rzadziej
łacińskich, zwykle sporządzonych na
papirusie)]
–
papirológia
[történeti
segédtudomány, amely a könyvek, kéziratok
anyagának,
ezen
kívül
a
vízjelek
vizsgálatával foglalkozik]
papirologiczny, papirusologiczny, -a, -e –
papirológiai
Papirus (Cyperus papyrus) [roślina wodna z
rodziny turzycowatych, rosnąca w
miejscowościach
błotnistych
Egiptu,
Etiopii i Palestyny, zaaklimatyzowana
również i na Sycylii.] – Papiruszsás v.
papírsás (Cyperus papyrus, gômêh) v.
papírusz [1. Nádféleség, amely mocsarakban
és folyó- vagy tópartokon található, kivált a
Nílus partján; 2,40-3,60 m magasra nő;
kosarakat,
szandálokat,
csónakokat
készítettek belőle; elsősorban azonban az
írópapír alapanyaga volt. Az ÚSZ
valamennyi könyvét valószínűleg papíruszra
írták (Jób 8,11; Ézs 18,2). — 2. A Biblia
névadó növénye. A Biblia név a görög
biblion szó többes száma. A biblion szó
jelentése: könyvtekercs. A Biblia jelentése:
Könyvek. A régi könyveket a biblus vagy
papyrus cserje szárából szeletelt hártyákra
írták és innen eredt a szokás, hogy magát a
könyvet
Biblos-nak
vagy
kicsinyítő
szóalakban Biblionnak nevezték. A papyrus
vagy papírsás a Nílus völgyében él (2 Móz
2,1.3.5), feltétlen megkívánja a vizet,
rövidebb szárazság, alacsony vízállás is
elpusztítja (Jób 8,11; Ézs 19,6—7 és 58,5).
A sás aratása nem lehetett veszélytelen
munka, mert benne sakálok tanyáztak (Ézs
35,7). Csináltak belőle csónakot is; ezek a
Níluson közlekedtek. — 3. A Nílus
völgyében él (2 Móz 2,1.3.5), feltétlen
megkívánja a vizet, rövidebb szárazság,
alacsony vízállás is elpusztítja (Jób 8,11; Ézs
19,6—7 és 58,5). A sás aratása nem lehetett
-
Wersja 01 01 2017.
veszélytelen munka, mert benne sakálok
tanyáztak (Ézs 35,7). A faj egyiptomi
elterjedtsége és az írás kialakulása összefügg:
a
kiváló
minőségű
papiruszhártyára
könnyebben
kezelhető
feljegyzéseket
készíthettek, mint akár cserépre, kőre, vagy
fára. Csináltak belőle csónakot is; ezek a
Níluson közlekedtek (Ézs 18,2). Thor
Heyerdahl Rá-expedíciója bebizonyította,
hogy ilyen eszközzel még az Újvilágba is
eljuthattak. Útja fényesen bizonyította
hipotézisének helyességét.]
papirus (gr. pápyros →, łac. papyrus) [1. roślina
bagienna, w starożytności uprawiana dla
włókna, z którego wyrabiano materiał
pisarski; cibora papirusowa 2. materiał
pisarski wyrabiany ze sklejonych na krzyż
włókien papirusu 3. zapisany zwój takiego
materiału. ― Papirus był używany w
starożytności jako materiał pisarski,
otrzymywany z rdzenia cibory papierowej,
sklejany w długie pasy, przechowywany w
zwojach. 4. materiał pisarski, wyrabiany z
włókien rośliny cibory papirusowej
(Cyperus papyrus) rosnącej w delcie Nilu.
Papirus znany był już w starożytnym
Egipcie od III tysiąclecia p.n.e. Większość
informacji
na
temat
papirusu
zawdzięczamy Teofrastowi (IV/III w.
p.n.e.) oraz Pliniuszowi Starszemu (I w.
n.e.).] – (gör.) (növ.) papirusz; a Nílus
mentén tenyésző sásfajta vízi növény;
(tekercs) papirusz, a növény felszeletelt s
lapokká összepréselt beléből készült tekercs,
a papiros őse; egy ilyen tekercsre írott szöveg
Papirus Bodmer II [Papirus Bodmer II
66
oznaczony symbolem
(GregoryAland) [kodeks papirusowy z końca II w.
n.e. zawierający, z niewielkimi lukami,
niemal
całą
Ewangelię
Jana.
Przechowywany jest w Bibliotece Bodmera
w Genewie, niewielki jego fragment
przechowywany jest w Chester Beatty
Museum w Dublinie. Zachowało się 78
kart rękopisu o rozmiarach kart 14.2 cm x
16.2 cm. Kodeks zawiera następujące
teksty: Jan 1,1-6,11; 6,35b-14,26.29-30;
15,2-26; 16,2-4.6-7; 16,10-20,20.22-23;
20,25-21,9.12.17.
Reprezentuje
tekst
aleksandryjski, zaliczony do kategorii I
Alanda. Tekst jest bardzo bliski do
Kodeksu Watykańskiego. Rękopis został
odkryty przez Bodmera w 1952 roku. Jego
odkrycie podważyło teorię Horta, iż tekst
aleksandryjski powstał w wyniku recenzji
dokonanej przez Hezychiusza na początku
IV wieku.] – Bodmer-papirusz II., jó
állapotú kódex, 75 lapon a Jn 1,14-14,26-ot
és a 14,27-21,9-ből való töredékek; a 35-38
lap (6,11-35) hiányzik. 200 tájáról v.
valamivel későbbi időből származik, a
Bodmer Library tulajdona (Cologny, Genf).
Papirus Bodmer VII-IX, nazywany też
Papirusem
72
(według
numeracji
4699
Gregory-Aland) [oznaczany symbolem
72
, jest to rękopisem Nowego Testamentu
pisanym na papirusie, w formie kodeksu.
Paleograficznie datowany jest na koniec
III lub początek IV wieku. Należy do
kolekcji Bodmeriańskiej.] ― P72: Bodmerpapirusz VII-VIII. Kánoni és apokrif,
valamint teol. iratok gyűjteménye (Jud, 1Pt
és 2Pt) a 3-4. sz-ból.
Papirus Bodmer XIV-XV, oznaczony symbolem
(według systemu Gregory-Aland)
[jeden
z
najstarszych
i
dobrze
zachowanych
rękopisów
Nowego
Testamentu, paleograficznie datowany na
lata 175-225 n.e. Pisany jest na papirusie
w formie kodeksu, z którego zachowało się
51 kart. Zawiera on 14 rozdziałów
Ewangelii Jana i dużą część Ewangelii
Łukasza. Jest jednym z najlepiej
zachowanych rękopisów papirusowych.
75
75
był pierwotnie przechowywany w
Cologny w kantonie Genewy przez
Fundację Bodmera. 22 stycznia 2007
Frank
Hanna
podarował
papirus
Bibliotece Watykańskiej. Przekazuje tekst
aleksandryjski, zgodny z Kodeksem
Watykańskim. Aland zaklasyfikował go
do I kategorii. Przekazuje tekst w 92%
(dla Jana) i 94% (dla Łukasza) zgodny z
Kodeksem Watykańskim, podczas gdy
75
zgodny jest w 83%. Bliższy jest dla
Kodeksu Watykańskiego niż Synajskiego.]
― P75: Bodmer-papirusz XIV-XV. Eredetileg
egyetlen kódexben a teljes Lk és Jn-evang-ot
tartalmazta;
ebből
csaknem
épen
fönnmaradt: Lk 6,11-11,18; 22,4; Jn 1,111,45 (8,1-11 kivételével), töredékesen Lk
3,18-6,4; Jn 11,49-15,8. 200 táján
keletkezett.
Papirus Bodmer XVII [nazywany też Papirusem
74
74, oznaczany symbolem
(GregoryAland), jest to rękopisem Nowego
Testamentu
pisany
na
papirusie.
Paleograficznie datowany na VII wiek.] ―
P74: Bodmer-papirusz XVII. Az ApCsel-t és a
Kat. leveleket tartalmazza, 7. sz.
papirus Egertona [opublikowany w 1934 r., na
którym znajdują się fragmenty ewangelii
oraz teksty pochodzące z ustnej tradycji.
Papirus ten pochodzi z II w.] – Egerton
-
Wersja 01 01 2017.
paspirusz [a négy kánoni evangéliumból vett
idézeteket tartalmazó töredék, amely i.sz. kb.
150-ben keletkezett.]
Papirus Matematyczny Rhind - Rhind-papirusz
[egy óegyiptomi, számtannal és mértannal
foglalkozó papirusztekercs, amelyet Jahmesz
(Ahmesz) írnok készített Kr. e. 1750 táján.]
papista [1. zagorzały
zwolennik papieża;
2. używane dawniej przez protestantów
określenie katolika; 3. gorliwy zwolennik
papieża], papistka – (lat.) pápista; római
katolikus; a pápa híve (ffi/nő) (ma már
elavult kifejezés)
papizm [1. system rządów papieża i jego
najbliższych
współpracowników;
2. używane dawniej przez protestantów
określenie katolicyzmu] – pápai uralom,
pápaság, pápizmus
papka
[1. miękka,
gęsta
masa;
2. pot.
odpowiednio spreparowane informacje,
filmy itp., niewymagające żadnego wysiłku
przy odbiorze; 3. gęsta substancja
powstała wskutek rozrobienia ciała stałego
w płynie; pacia, paćka] – pép, pempő
papka kontrastowa – (orvosi) kontrasztmassza
papka przed badaniem żołądka – próbareggeli
papkowaty, -a, -e [z wyglądu taki jak papka lub
podobny do papki, mający konsystencję
papki] – pépes, pempős
papla [1. pot. ktoś, kto mówi dużo i o byle czym;
2. pot. ktoś, kto nie potrafi dochować
tajemnicy; 3. osoba dużo mówiąca, często
wyjawiająca tajemnice] – fecsegő
paplać [1. mówić dużo i bez potrzeby, gadać,
pleść; 2. powtarzać coś bez zastanowienia,
przenosić
niesprawdzone
wieści;
plotkować] – fecsegni, locsogni; eljár a
szája, pletykálni; gagyogni; kifecsegni;
összebeszélni; papolni
paplać trzy po trzy – hetet-havat összefecsegni
paplanie – fecsegés, locsogás
paplania trzy po trzy– fecsegés, locsogás, – hetethavat összehordás
paplanina [beztreściowe mówienie, niepoważna
rozmowa
nieprowadząca
nigdzie,
niewyjaśniająca nic, podczas której
rozmówcy niekiedy wymieniają się
plotkami] – fecsegés, locsogás, üres beszéd;
(közb.) handabanda, süket duma
papowy, -a, -e [przymiotnik od: papa; odnoszący
się do papy, procesu produkcji papy lub
zrobiony z papy, obłożony papą] –
kátránypapírpaprać (papram a. paprzę, paprze) [1. brudzić,
zanieczyszczać coś czymś, babrać, walać
coś; 2. robić, wykonywać coś niedbale,
niechlujnie,
bez
zastanowienia]
–
4700
lemázolni,
lemocskolni,
lepiszkítani;
turkálni, vájkálni
paprać się w czym – henteregni v. fetrengeni
vmiben; turkálni v. vájkálni vmiben
papranie – mázolás, mázolmány
papranina [1. pot. «nieprzyjemna, brudna
robota; 2. nieprzyjemna, brudna robota
nieprzynosząca zazwyczaj większych
korzyści, papranie się, babranie się w
czymś] – (közb.) vesződés, bajlódás,
hercehurca
paproch [1. drobna cząsteczka czegoś
nieokreślonego; 2. niewielka część,
cząsteczka
czegoś
najczęściej
nieokreślonego]
–
por;
törmelék;
belsőségek, zsigerek
paprociowate – (növ.) harasztok
paproć [1. roślina o pierzastych liściach z
kupkami zarodni na spodniej stronie,
rosnąca w lasach, uprawiana też w
doniczkach;
2.
roślina
o
charakterystycznych, pierzastych liściach
z kupkami zarodni na spodniej stronie,
rosnąca w lasach, a dziś także uprawiana
w doniczkach] – páfrány
Paproć [wieś w Polsce położona w województwie
wielkopolskim,
w
powiecie
nowotomyskim, w gminie Nowy Tomyśl] –
Paproć (lengyel falu)
paproszyć – (gwara) kibelezni; kizsigerelni
paprotka [1. gatunek paproci występujący w
lasach o wilgotnym, skalnym podłożu, dziś
także uprawiany w doniczkach; 2.
potocznie o każdej roślinie z wyglądu
przypominającej
paproć]
–
(növ.)
édesgyökér, édesgyökerű páfrány
Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare)
[gatunek paproci należący do rodziny
paprotkowatych. Występuje w Azji,
Ameryce Północnej i w Europie. W Polsce
roślina dość pospolita. Występuje na
całym niżu i w Karpatach, gdzie jest
bardziej pospolita, niż na niżu.] –
édesgyökerű páfrány (Polypodium) [a valódi
páfrányok (Pteridopsida) osztályának az
édesgyökerű
páfrányok
(Polypodiales)
rendjéhez, ezen belül az édesgyökerű
páfrányfélék (Polypodiaceae) családjához
-
Wersja 01 01 2017.
tartozó nemzetség, melybe 75-100 faj
tartozik. A név az ógörög poly (πολύ) "sok"
és podion (πόδιον) "lábacska" szavak
összetételéből ered és a növény kis, lábra
emlékeztető gyöktörzsére utal. Korábban a
Polypodium nemzetségbe sorolták az újabban
különálló
nemzetségeknek
tekintett
Campyloneurum, Cyathea, Microgramma,
Nephrolepis,
Neurodium,
Pecluma,
Phlebodium és Pleopeltis fajokat.]
paprotnik [1. roślina zarodnikowa, np. paproć,
skrzyp, widłak; 2. niegdyś imponujących
rozmiarów,
dziś
niewielka
roślina
rozmnażająca się poprzez wytwarzanie
zarodników; paprociowiec] – Aceostichum
(trópusi páfrányfajta)
Paprotniki
(Polypodiophyta
Cronquist,
Filicinophyta, Pteridophyta) [gromada (typ)
naczyniowych
roślin
lądowych.
Najprawdopodobniej
pochodzą
od
trymerofitów] – Polypodiophyta Cronquist;
Filicinophyta; Pteridophyta (páfrányok)
papryczka [niewielka papryka] – pirospaprika
Papryczka chili – chili paprika
papryka [1. roślina warzywna o okrągłych lub
wydłużonych owocach barwy czerwonej,
żółtej lub zielonej; też: owoc tej rośliny
spożywany jako jarzyna; 2. przyprawa z
suszonego i sproszkowanego owocu
papryki; 3. pieprzowiec (Capsicum L.
1753) - rodzaj roślin należących do
rodziny psiankowatych. Przedstawiciele
rodzaju pochodzą z Ameryki Południowej
i Centralnej, obecnie rozpowszechnione na
całym świecie.] – paprika; fűszerpaprika
Papryka chili (chilli), papryka ostra [owoc
jednej z odmian papryki rocznej ('Chili').
pochodzi z Peru (Peruvian hot pepper),
4701
uprawiana ze względu na swoje walory
smakowe. Jest używana jako przyprawa.
Dojrzała ma intensywnie czerwony kolor,
a także bardzo ostry smak, za który
odpowiada kapsaicyna. Jest bodźcem
powodującym wytwarzanie endorfiny.] –
csilipaprika (Capsicum frutescens L.) [a
trópusi vagy szubtrópusi égövön termesztett
csípős termésű paprikafajták összefoglaló
neve, amelyek közül egyesek a cserjés
paprika (Capsicum frutescens), mások a
közönséges paprika (Capsicum annuum), a
bogyós paprika (Capsicum baccatum) vagy a
kínai paprika (Capsicum chinense) fajok
változatai. Ezekből készítik a Cayenne-i bors
nevű fűszert, a chili fűszerkeverékek
meghatározó alkotóját. Magyarországon egy
apró termetű változata díszpaprikaként
ismert.]
papryka
czereśniowa
(czuszka)
–
cseresznyepaprika
papryka faszerowana – töltött paprika
papryka marynowana w oleju – marinált paprika
papryka mielona – őrölt paprika
papryka, „okragła, jasnozielona, bardzo ostra” –
almapaprika
papryka, „okragła, zielona albo czerwona” –
paradicsompaprika
papryka ostra – erőspaprika v. erős paprika; csípős
paprika
Papryka roczna (Capsicum annuum L.) [gatunek
rośliny z rodziny psiankowatych. Posiada
wiele nazw zwyczajowych: pieprzowiec
roczny, pieprzowiec ostry, pieprz chilijski,
pieprz
turecki,
pieprz
hiszpański.
Pochodzi z tropikalnych obszarów
Ameryki. Jest rośliną uprawną. W Polsce
jest uprawiana jako roślina jednoroczna,
ale w krajach tropikalnych jest byliną.] –
közönséges paprika v. termesztett paprika;
népies nevén: kerti bors, magyar bors,
törökbors, pogánypaprika, veres bors [egy
közismert félcserjés évelő zöldség és
fűszernövény, amely a Capsicum (paprika)
nemzetségbe tartozik. Latin neve Capsicum
annuum L. (capsis = „csípés”, annuum =
„egynyári”), ami egyrészt a termése csípős
ízére utal, másrészt arra, hogy évelő volta
ellenére általában csak egy évig szokták
termeszteni. Népies elnevezései: kerti bors,
magyar bors, törökbors, pogánypaprika,
veres bors. A magyarok egyedülállóan sok
paprikát termesztenek, és sokat fogyasztanak
is (Magyarországon 10 kg/év/fő). Szerte a
világon azonban nem a nálunk ismert
étkezési paprikák a vezetők, hanem az
úgynevezett csilipaprikák.]
-
Wersja 01 01 2017.
papryka słodka – csemegepaprika; édespaprika
papryka w proszku – pirospaprika, fűszerpaprika
papryka z occie – ecetes paprika
papryka zielona – zöldpaprika
paprykarz [1. potrawa z cielęciny, drobiu lub
ryb, pokrojonych i duszonych z dużą
ilością papryki; 2. rodzaj gulaszu
otrzymywanego zwykle z mięsa cielęcego
lub drobiowego po pomieszaniu z dużą
ilością wysuszonej i sproszkowanej
papryki] – paprikás (étel)
paprykarz „rodzaj gulaszu przyprawionego
dużą ilością papryki” – paprikás (étel)
paprykarz szczeciński [sprzedawane w puszkach
konserwowych zmielone mięso rybie
(zwykle stanowi 40% paprykarza) z
ryżem,
cebulą,
koncentratem
pomidorowym, w oleju roślinnym, z
dodatkiem różnych przypraw i soli.] –
szczecinyi paprikás (lengyel étel)
paprykarz z cielęciny – borjúpaprikás
paprykarz z indyka – pulykapaprikás
paprykarz z kurczaka – paprikáscsirke
paprykarz z kurczaka z kluskami –
paprikáscsirke nokedlivel
paprykarz
z
pieczarkami
–
paprikás
csiperkegombával
paprykarz z ryb a. ryby – halpaprikás
paprykować [przyprawiać jakąś potrawę
wysuszoną i sproszkowaną papryką,
nadając jej przez to pikantny albo
słodkawy posmak] – (ételt) paprikázni
paprykowany, -a, -e – paprikás
paprykowy, -a, -e [przymiotnik od: papryka;
zrobiony z papryki lub z dodatkiem
papryki, smakujący, pachnący tak jak
papryka] – paprikapapu [potocznie, z języka dziecięcego: jedzenie] –
(gyerm.) papi
Papua [prowincja w Indonezji obejmująca
zachodnią część Nowej Gwinei z
wyjątkiem półwyspu Ptasia Głowa, który
w 2003 roku odłączono tworząc tam nową
prowincję Irian Jaya Zachodni.] – Pápua;
(indonéziai tartomány Nyugat-Pápuában)
4702
papuć [1. miękki, wygodny but do chodzenia po
domu; łapeć, papeć, kapeć, kapuć
(rzadko);
2.
potocznie:
stary,
przechodzony but; 3. męska futrzana
czapka kaukaska, także wojskowa] –
papucs, házicipő
papuga [1. egzotyczny ptak charakteryzujący się
barwnym upierzeniem i specyficznym
hakowato zakrzywionym dziobem; 2.
obraźliwe bądź żartobliwe określenie na
osobę powtarzającą coś bezmyślnie] –
papagáj (v. papagály); (átv.) szajkó
papuga popielata (Psittacus erithacus) [zob. żako]
[1. afrykańska papuga o szarym
upierzeniu i czerwonym ogonie, umiejąca
naśladować mowę ludzką; 2. ptak z rzędu
papug; znakomicie naśladuje ludzki głos,
b. ceniona przez hodowców; w niewoli
żyje nawet do 70 lat; dł. ok. 35 cm,
rozpiętość skrzydeł ok. 60-65 cm,
upierzenie szare, brzuch białawy, krótki,
czerwony
ogon;
w
warunkach
naturalnych żyje w stadach w lasach zach.
i środk. Afryki; gnieździ się w dziuplach. ]
– Jákó papagáj v. szürke papagáj (Psittacus
erithacus
Papugi,
papugi
właściwe
(Psittacinae)
[podrodzina
ptaków
z
rodziny
papugowatych. Papugi to również
alternatywna nazwa naukowa dla całej
rodziny papugowatych. W znaczeniu
potocznym papugami nazywane są
wszystkie ptaki zaliczane do rzędu
papugowych, czyli oprócz papugowatych,
również rodziny kakadu i nestorów.] –
valódi papagájformák (Psittacinae) [a
madarak
osztályának
papagájalakúak
(Psittaciformes) rendjébe és a papagájfélék
(Psittacidae) család tartozó alcsalád]
-
Wersja 01 01 2017.
Az alcsaládba az alábbi 6 nem 18 élő faj tartozik.
 Cyclopsitta (Reichenbach, 1850) – 2 faj
o Reichenow narancsmellű törpepapagája
(Cyclopsitta gulielmitertii) más néven
(Opopsitta gulielmitertii)
o aranyostestű álarcospapagáj (Cyclopsitta
diophthalma) más néven (Opopsitta
diophthalma)
 Psittaculirostris (Gray & Gray, 1859) – 3 faj
o Desmarest-papagáj (Psittaculirostris
desmarestii)
o Edwards-fügepapagáj (Psittaculirostris
edwardsii)
o aranyfülű papagáj más néven Salvador
törpe ékszerpapagája (Psittaculirostris
salvadorii)
 Cyanoliseus (Bonaparte, 1854) – 1 faj
o Üregi papagáj (Cyanoliseus patagonus)
 Coracopsis (Wagler, 1832) – 2 faj
o kis vázapapagáj (Coracopsis nigra)
o nagy vázapapagáj (Coracopsis vasa)
 Psittacus (Linnaeus, 1758) – 1 faj
o jákópapagáj (Psittacus erithacus)
 Poicephalus (Swainson, 1837) – 9 faj
o niami papagáj (Poicephalus crassus)
o barnafejű papagáj (Poicephalus
cryptoxanthus)
o sárgahomlokú papagáj (Poicephalus
flavifrons)
o kongópapagáj (Poicephalus gulielmi)
o Meyer aranyosvállú papagája
(Poicephalus meyeri)
o fokföldi papagáj más néven barnafejű
nagypapagáj (Poicephalus robustus)
o piroshasú papagáj (Poicephalus
rufiventris)
o szenegálpapagáj (Poicephalus senegalus)
o Rüppell kékfarú papagája más néven
angolai szürkepapagáj (Poicephalus
rueppellii)
Az alábbi kihalt fajok is valószínűleg ebbe az
alcsaládba tartoznak.
 Mascarinus (Lesson, 1830) – 1 kihalt faj
o mascarénai papagáj (Mascarinus
mascarinus) -kihalt
 Lophopsittacus – 2 kihalt faj
o mauritiusi papagáj (Lophopsittacus
mauritianus) -kihalt
o mauritiusi szürkepapagáj (Lophopsittacus
bensoni) -kihalt
 Necropsittacus – 1 kihalt faj
o Rodrigues-papagáj (Necropsittacus
rodericanus) -kihalt
Do podrodziny należy około 275 gatunków
pogrupowanych w siedem plemion (nazwy
polskie za Mielczarkiem i Cichockim, 1999):
Podrodzina Psittacinae
PLEMIĘ PSITTRICHADINI
 Rodzaj: Psittrichas
o sępica (Psittrichas fulgidus)
4703
PLEMIĘ MICROPSITTINI
 Rodzaj: Micropsitta
o karłówka skromna (Micropsitta keiensis)
o karłówka brązowolica (Micropsitta
geelvinkiana)
o karłówka płowolica (Micropsitta pusio)
o karłówka żółtobrzucha (Micropsitta
meeki)
o karłówka zielona (Micropsitta finschii)
o karłówka górska (Micropsitta bruijnii)
PLEMIĘ CYCLOPSITTICINI
 Rodzaj: Cyclopsitta
o figówka czarnolica (Cyclopsitta
gulielmitertii)
o figówka zmienna (Cyclopsitta
diophthalma)
 Rodzaj: Psittaculirostris
o figówka tęczowa (Psittaculirostris
desmarestii)
o figówka czerwonobroda (Psittaculirostris
edwardsii)
o figówka żółtobroda (Psittaculirostris
salvadorii)
 Rodzaj: Bolbopsittacus
o kusogonka (Bolbopsittacus lunulatus)
PLEMIĘ PLATYCERCINI
 Rodzaj: Prosopeia
o fidżijka czerwona (Prosopeia splendens)
o fidżijka ognistobrzucha (Prosopeia
personata)
o fidżijka kasztanowata (Prosopeia
tabuensis)
 Rodzaj: Eunymphicus
o modrolotka czubata (Eunymphicus
cornutus)
o modrolotka zielonoczuba (Eunymphicus
uvaeensis)
 Rodzaj: Cyanoramphus
o modrolotka żółtawa (Cyanoramphus
saisseti)
o modrolotka kozia (Cyanoramphus cookii
syn. Cyanoramphus novaezelandiae cookii)
o modrolotka zielona (Cyanoramphus
unicolor)
o modrolotka żółtoczapkowa
(Cyanoramphus auriceps)
o modrolotka szmaragdowa (Cyanoramphus
forbesi)
o modrolotka mała (Cyanoramphus
malherbi)
o modrolotka czerwonoczelna
(Cyanoramphus novaezelandiae)
o Cyanoramphus hochstetteri syn.
Cyanoramphus novaezelandiae hochstetteri
o modrolotka czarnoczelna (Cyanoramphus
zelandicus) †
o modrolotka brązowogłowa
(Cyanoramphus ulietanus) †
 Rodzaj: Purpureicephalus
o pąsogłówka (Purpureicephalus spurius)
 Rodzaj: Barnardius
-
Wersja 01 01 2017.
o rozella czarnogłowa (Barnardius zonarius)

Rodzaj: Platycercus
o rozella tasmańska (Platycercus
caledonicus)
o rozella królewska (Platycercus elegans)
o rozella blada (Platycercus adscitus)
o rozella białolica (Platycercus eximius)
o rozella żółtawa (Platycercus venustus)
o rozella żółtolica (Platycercus icterotis)
 Rodzaj: Northiella
o świergotka ognistobrzucha (Northiella
haematogaster)
 Rodzaj: Psephotus
o świergotka seledynowa (Psephotus
haematonotus)
o świergotka wielobarwna (Psephotus
varius)
o świergotka czarnogłowa (Psephotus
dissimilis)
o świergotka złotoskrzydła (Psephotus
chrysoptergius)
o świergotka rajska (Psephotus
pulcherrimus) †
 Rodzaj: Neopsephotus
o łąkówka liliowa (Neopsephotus bourkii syn.
Neophema bourkii)
 Rodzaj: Neophema
o łąkówka modroskrzydła (Neophema
chrysostoma)
o łąkówka modrobrewa (Neophema elegans)
o łąkówka skalna (Neophema petrophilla)
o łąkówka krasnobrzucha (Neophema
chrysogaster)
o łąkówka turkusowa (Neophema pulchella)
o łąkówka wspaniała (Neophema splendida)
 Rodzaj: Lathamus
o papużka ostrosterna (Lathamus discolor)
 Rodzaj: Melopsittacus
o papużka falista (Melopsittacus undulatus)
– hullámos papagáj
 Rodzaj: Pezoporus
o papużka ziemna (Pezoporus wallicus)
o papużka żółtobrzucha (Pezoporus
occidentalis syn. Geopsittacus occidentalis)
PLEMIĘ PSITTACULINI
 Rodzaj: Psittacella
o brązogłówka prążkowana (Psittacella
brehmii)
o brązogłówka obrożna (Psittacella picta)
o brązogłówka oliwkowa (Psittacella
modesta)
o brązogłówka mała (Psittacella madaraszi)
 Rodzaj: Psittinus
o modrorzytka (Psittinus cyanurus)
 Rodzaj: Geoffroyus
o śpiewaczka krasnogłowa (Geoffroyus
geoffroyi)
o śpiewaczka zielonogłowa (Geoffroyus
simplex)
-
Wersja 01 01 2017.
o śpiewaczka żółtogłowa (Geoffroyus

4704









heteroclitus)
Rodzaj: Prioniturus
o listkogonka niebieskolica (Prioniturus
montanus)
o listkogonka uboga (Prioniturus
waterstradti)
o listkogonka modrogłowa (Prioniturus
platenae)
o listkogonka zielona (Prioniturus
luconensis)
o listkogonka niebieskoczapkowa
(Prioniturus discurus)
o listkogonka czerwonoczapkowa
(Prioniturus verticalis)
o listkogonka duża (Prioniturus flavicans)
o listkogonka złotogrzbieta (Prioniturus
platurus)
o listkogonka fioletowa (Prioniturus mada)
Rodzaj: Tanygnathus
o papuga wielkodzioba (Tanygnathus
megalorynchos)
o papuga modroczapkowa (Tanygnathus
lucionensis)
o papuga zielona (Tanygnathus sumatranus)
o papuga czarnokantarowa (Tanygnathus
gramineus)
Rodzaj: Eclectus
o barwnica (Eclectus roratus)
o Eclectus infectus †
Rodzaj: Alisterus
o szkarłatka królewska (Alisterus
scapularis)
o szkarłatka niebieskogrzbieta (Alisterus
amboinensis)
o szkarłatka żółtoskrzydła (Alisterus
chloropterus)
Rodzaj: Aprosmictus
o krasnopiórka timorska (Aprosmictus
jonquillaceus)
o krasnopiórka czerwonoskrzydła
(Aprosmictus erythropterus)
Rodzaj: Polytelis
o księżniczka tarczowa (Polytelis swainsonii)
o księżniczka słoneczna (Polytelis
anthopeplus)
o księżniczka wspaniała (Polytelis
alexandrae)
Rodzaj: Lophopsittacus
o papuga maurytyjska (Lophopsittacus
mauritianus) †
o Lophopsittacus bensoni †
Rodzaj: Necropsittacus
o papuga rodrigueska (Necropsittacus
rodericanus) †
o Necropsittacus borbonicus †
Rodzaj: Mascarinus
o papuga maskareńska (Mascarinus
mascarinus) †
Rodzaj: Psittacula
o aleksandretta większa (Psittacula eupatria)
o aleksandretta obrożna (Psittacula krameri)
o aleksandretta krótkosterna (Psittacula
echo)
o aleksandretta himalajska (Psittacula
himalayana)
o aleksandretta szarogłowa (Psittacula
finschii)
o aleksandretta śliwogłowa (Psittacula
cyanocephala)
o aleksandretta różowogłowa (Psittacula
roseata)
o aleksandretta seledynowa (Psittacula
columboides)
o aleksandretta zielonoszyja (Psittacula
calthropae)
o aleksandretta chińska (Psittacula
derbiana)
o aleksandretta różana (Psittacula alexandri)
o aleksandretta siwogłowa (Psittacula
caniceps)
o aleksandretta długosterna (Psittacula
longicauda)
o aleksandretta seszelska (Psittacula wardi) †
o aleksandretta maskareńska (Psittacula


exsul) †
Rodzaj: Loriculus
o zwisogłówka wiosenna (Loriculus vernalis)
o zwisogłówka złotawa (Loriculus beryllinus)
o zwisogłówka czerwonoczelna (Loriculus
philippensis)
o zwisogłówka niebieskolica (Loriculus
camiguinensis)
o zwisogłówka koroniasta (Loriculus
galgulus)
o zwisogłówka diademowa (Loriculus
stigmatus)
o zwisogłówka molucka (Loriculus amabilis)
o zwisogłówka złotogrzbieta (Loriculus
sclateri)
o zwisogłówka czerwonorzytna (Loriculus
catamene)
o zwisogłówka złotoczelna (Loriculus
aurantiifrons)
o zwisogłówka żółtorzytna (Loriculus tener)
o zwisogłówka zielona (Loriculus exilis)
o zwisogłówka żółtogardła (Loriculus
pusillus)
o zwisogłówka zbroczona (Loriculus
flosculus)
Rodzaj: Agapornis
o nierozłączka siwogłowa (Agapornis canus)
o nierozłączka czerwonogłowa (Agapornis
pullarius)
o nierozłączka czarnoskrzydła (Agapornis
taranta)
o nierozłączka obrożna (Agapornis
swinderniana)
o nierozłączka czerwonoczelna (Agapornis
roseicollis)
o nierozłączka rudogłowa (Agapornis
fischeri)
o nierozłączka czarnogłowa (Agapornis
4705
personatus)
o nierozłączka krasnogłowa (Agapornis
lilianae)
o nierozłączka czarnolica (Agapornis
nigrigenis)
PLEMIĘ PSITTACINI
 Rodzaj: Coracopsis
o papuzica duża (Coracopsis vasa)
o papuzica mała (Coracopsis nigra)
 Rodzaj: Psittacus
o żako (Psittacus erithacus)
 Rodzaj: Poicephalus
o Poicephalus fuscicollis
o afrykanka zielonorzytna (Poicephalus
robustus)
o afrykanka czerwonoczelna (Poicephalus
gulielmi)
o afrykanka złotoplama (Poicephalus
meyeri)
o afrykanka niebieskorzytna (Poicephalus
rueppellii)
o afrykanka brunatnogłowa (Poicephalus
cryptoxanthus)
o afrykanka kapturowa (Poicephalus
crassus)
o afrykanka krasnopierśna (Poicephalus
rufiventris)
o afrykanka ognistobrzucha (a. senegalska)
(Poicephalus senegalus)
o afrykanka żółtogłowa (Poicephalus
flavifrons)
PLEMIĘ ARINI
 Rodzaj: Anodorhynchus
o ara hiacyntowa (Anodorhynchus
hyacinthinus)
o ara błękitna (Anodorhynchus leari)
o ara turkusowa (Anodorhynchus glaucus) †
 Rodzaj: Cyanopsitta
o ara modra (Cyanopsitta spixii)
 Rodzaj: Ara
o ararauna (Ara ararauna)
o ara szafirowa (Ara glaucogularis)
o ara zielona (Ara militaris)
o ara oliwkowa (Ara ambiguus)
o ara żółtoskrzydła (Ara macao)
o ara zielonoskrzydła (Ara chloroptera)
o ara różowooka (Ara rubrogenys)
o ara kasztanowoczelna (Ara severa)
o ara trójbarwna (Ara tricolor) †
o Ara atwoodi †
o Ara erythrocephala †
o Ara gossei †
o Ara guadeloupensis †
 Rodzaj: Orthopsittaca
o ara żółtolica (Orthopsittaca manilata)
 Rodzaj: Primolius
o ara niebieskogłowa (Primolius couloni)
o ara marakana (Primolius maracana)
o ara żółtoszyja (Primolius auricollis)
-
Wersja 01 01 2017.










Rodzaj: Diopsittaca
o ara epoletowa (Diopsittaca nobilis)
Rodzaj: Rhynchopsitta
o meksykana czerwonoczelna
(Rhynchopsitta pachyrhyncha)
o meksykana kasztanowoczelna
(Rhynchopsitta terrisi)
Rodzaj: Conuropsis
o papuga karolińska (Conuropsis
carolinensis) †
Rodzaj: Ognorhynchus
o konura żółtolica (Ognorhynchus icterotis)
Rodzaj: Guaruba
o konura złota (Guaruba guarouba)
Rodzaj: Aratinga
o konura niebieskoczelna (Aratinga
acuticaudata)
o konura meksykańska (Aratinga
holochlora)
o konura zielona (Aratinga brevipes)
o konura czerwonogardła (Aratinga
rubritorquis)
o konura zielonawa (Aratinga strenua)
o konura andyjska (Aratinga wagleri)
o konura inkaska (Aratinga hockingi)
o konura maskowa (Aratinga mitrata)
o konura uboga (Aratinga alticola)
o konura krasnolica (Aratinga erythrogenys)
o konura czerwonoczelna (Aratinga finschi)
o konura białooka (Aratinga
leucophthalmus)
o konura kubańska (Aratinga euops)
o konura haitańska (Aratinga chloroptera)
o konura słoneczna (Aratinga solstitialis)
o konura żółta (Aratinga pintoi)
o konura ognistobrzucha (Aratinga jandaya)
o konura złotoczelna (Aratinga auricapilla)
o konura łuskogłowa (Aratinga weddellii)
o konura oliwkowa (Aratinga nana)
o konura pomarańczowoczelna (Aratinga
canicularis)
o konura brazylijska (Aratinga aurea)
o konura brązowogardła (Aratinga pertinax)
o konura kaktusowa (Aratinga cactorum)
o Aratinga labati †
Rodzaj: Nandayus
o konura czarnogłowa (Nandayus nenday)
Rodzaj: Leptosittaca
o konura złotoucha (Leptosittaca branickii)
Rodzaj: Cyanoliseus
o patagonka (Cyanoliseus patagonus)
Rodzaj: Pyrrhura
o rudosterka błękitnoszyja (Pyrrhura
cruentata)
o rudosterka brązowoucha (Pyrrhura
devillei)
o rudosterka kasztanowobrzucha (Pyrrhura
frontalis)
o rudosterka perlista (Pyrrhura lepida)
-
Wersja 01 01 2017.
o rudosterka czerwonobrzucha (Pyrrhura
4706





perlata)
o rudosterka zielonolica (Pyrrhura molinae)
o rudosterka barwna (Pyrrhura picta)
o Pyrrhura amazonum
o Pyrrhura lucianii
o Pyrrhura roseifrons
o rudosterka rdzawolica (Pyrrhura leucotis)
o Pyrrhura griseipectus]
o Pyrrhura pfrimeri
o Pyrrhura emma
o rudosterka zielona (Pyrrhura viridicata)
o rudosterka rdzawoucha (Pyrrhura
egregia)
o rudosterka łuskowana (Pyrrhura
melanura)
o rudosterka czerwonoczelna (Pyrrhura
orcesi)
o rudosterka czarnogłowa (Pyrrhura
rupicola)
o rudosterka białoszyja (Pyrrhura
albipectus)
o rudosterka brązowogardła (Pyrrhura
calliptera)
o rudosterka krasnoucha (Pyrrhura
hoematotis)
o rudosterka czerwonogłowa (Pyrrhura
rhodocephala)
o rudosterka żółtoskrzydła (Pyrrhura
hoffmanni)
Rodzaj: Enicognathus
o rudosterka krótkodzioba (Enicognathus
ferrugineus)
o rudosterka długodzioba (Enicognathus
leptorhynchus)
Rodzaj: Myiopsitta
o mnicha nizinna (Myiopsitta monachus)
 mnicha górska (Myiopsitta
monachus luchsi)
Rodzaj: Psilopsiagon
o stokówka ciemnogłowa (Psilopsiagon
aymara)
o stokówka żółtoczelna (Psilopsiagon
aurifrons)
Rodzaj: Bolborhynchus
o stokówka prążkowana (Bolborhynchus
lineola)
o stokówka andyjska (Bolborhynchus
orbygnesius)
o stokówka rdzawoczelna (Bolborhynchus
ferrugineifrons)
Rodzaj: Forpus
o wróbliczka turkusowa (Forpus
cyanopygius)
o wróbliczka zielonorzytna (Forpus
passerinus)
o wróbliczka niebieskoskrzydła (Forpus
crassirostris)
o wróbliczka modrobrewa (Forpus
conspicillatus)
o wróbliczka amazońska (Forpus modestus
syn. Forpus sclateri)
o wróbliczka zielonolica (Forpus coelestis)
o wróbliczka żółtolica (Forpus xanthops)






Rodzaj: Brotogeris
o stadniczka spiżowa (Brotogeris tirica)
o stadniczka białoskrzydła (Brotogeris
versicolurus)
o stadniczka żółtoskrzydła (Brotogeris
chiriri)
o stadniczka siwolica (Brotogeris
pyrrhopterus)
o stadniczka brązowoskrzydła (Brotogeris
jugularis)
o stadniczka niebieskosterna (Brotogeris
cyanoptera)
o stadniczka złotoskrzydła (Brotogeris
chrysopterus)
o stadniczka żółtoczelna (Brotogeris
sanctithomae)
Rodzaj: Nannopsittaca
o stokóweczka żółtooka (Nannopsittaca
panychlora)
o stokóweczka szmaragdowa (Nannopsittaca
dachilleae)
Rodzaj: Touit
o barwinka liliowosterna (Touit batavica)
o barwinka czarnoczelna (Touit huetii)
o barwinka czerwonoczelna (Touit
costaricensis)
o barwinka niebieskoczelna (Touit
dilectissima)
o barwinka brązowogłowa (Touit purpurata)
o barwinka brunatnogrzbieta (Touit
melanonota)
o barwinka żółtosterna (Touit surda)
o barwinka plamkoskrzydła (Touit
stictoptera)
Rodzaj: Pionites
o barwinka czarnogłowa (Pionites
melanocephala)
o barwinka białobrzucha (Pionites
leucogaster)
Rodzaj: Pyrilia
o barwinka okularowa (Pyrilia haematotis
syn. Pionopsitta haematotis)
o barwinka różowolica (Pyrilia pulchra syn.
Pionopsitta pulchra)
o barwinka złotolica (Pyrilia barrabandi syn.
Pionopsitta barrabandi)
o barwinka złotogłowa (Pyrilia pyrilia syn.
Pionopsitta pyrilia)
o barwinka kapturowa (Pyrilia caica syn.
Pyrilia Pionopsitta caica)
o barwinka sępia (Pyrilia vulturina syn.
Pionopsitta vulturina)
o barwinka gołogłowa (Pyrilia
aurantiocephala)
Rodzaj: Pionopsitta
o barwinka czerwonogłowa (Pionopsitta
pileata)



4707


Rodzaj: Hapalopsittaca
o amazoneczka czarnoskrzydła
(Hapalopsittaca melanotis)
o amazoneczka ognistogłowa
(Hapalopsittaca amazonina)
o amazoneczka żółtolica (Hapalopsittaca
fuertesi)
o amazoneczka czerwonolica
(Hapalopsittaca pyrrhops)
Rodzaj Alipiopsitta
o amazonka żółtobrzucha (Alipiopsitta
xanthops syn. Amazona xanthops)
Rodzaj: Graydidascalus
o amazoneczka kusa (Graydidascalus
brachyurus)
Rodzaj: Pionus
o piona niebieskogłowa (Pionus menstruus)
o piona koralodzioba (Pionus sordidus)
o piona łuskowana (Pionus maximiliani)
o piona śliwogłowa (Pionus tumultuosus)
o piona siwogłowa (Pionus seniloides)
o piona białoczelna (Pionus senilis)
o piona brązowoskrzydła (Pionus
chalcopterus)
o piona brunatna (Pionus fuscus)
Rodzaj: Amazona
o amazonka kubańska (Amazona
leucocephala)
o amazonka jamajska (Amazona collaria)
o amazonka czarnoucha (Amazona
ventralis)
o amazonka białoczelna (Amazona
albifrons)
o amazonka żółtokantarowa (Amazona
xantholora)
o amazonka mała (Amazona agilis)
o amazonka niebieskoskrzydła (Amazona
vittata)
o amazonka żółtouda (Amazona tucumana)
o amazonka czerwonouda (Amazona pretrei)
o amazonka krasnogłowa (Amazona
viridigenalis)
o amazonka liliowogłowa (Amazona finschi)
o amazonka zmienna (Amazona autumnalis)
o amazonka diademowa (Amazona diadema
o amazonka niebieskolica (Amazona
dufresniana)
o amazonka tęczowa (Amazona
rhodocorytha)
o amazonka płomiennosterna (Amazona
brasiliensis)
o amazonka czerwonoczelna (Amazona
festiva)
o amazonka wenezuelska (Amazona
barbadensis)
o amazonka niebieskoczelna (Amazona
aestiva)
o amazonka żółtogłowa (Amazona
ochrocephala)
o amazonka modrobrewa (Amazona
amazonica)
-
Wersja 01 01 2017.
o
o
o
o
o


amazonka zielona (Amazona mercenaria)
amazonka białolica (Amazona kawalli)
amazonka skromna (Amazona farinosa)
amazonka pąsowa (Amazona vinacea)
amazonka modrogłowa (Amazona
versicolor)
o amazonka dominikańska (Amazona
arausiaca)
o amazonka królewska (Amazona guildingii)
o amazonka cesarska (Amazona imperialis)
o Amazona martinicana †
o Amazona violacea †
Rodzaj: Deroptyus
o kapturnica (Deroptyus accipitrinus)
Rodzaj: Triclaria
o malachitka (Triclaria malachitacea)
papugowato – szajkómódra
papuzi, -ia, -ie [przymiotnik od: papuga;
odnoszący się do papugi, typowy,
charakterystyczny dla papugi] – papagájpapuzia choroba – papagájbetegség, papagájkór
papużka [mała papuga] – kicsi papagáj; conurus
(papagájfajta)
Papużka falista (Melopsittacus undulatus) [mały
ptak z rodziny papug, zamieszkujący
głównie południowe rejony Australii] –
Hullámos papagáj (Melopsittacus undulatus)
par [łac. par 'równy'; 1. członek brytyjskiej Izby
Lordów (ang. peer of the realm); 2. we
Francji w latach 1814–1848: członek
wyższej
izby
parlamentu;
3. w
średniowieczu: członek grupy feudalnej
złożonej z równych sobie wasali,
podlegających jednemu seniorowi; 4.; hist.
tytuł Wielkiego Wasala króla fr. i
niektórych panów lennych; członek fr.
Izby Wyższej w latach 1815-1848 (fr.
pair)]
–
(fr)
pair;
főrend,
főúr
(Franciaországban
1848
előtt),
a
főrendiháznak, a parlament felsőházának
tagja; (ang) peer; főrend, az angol felsőház
élethossziglani tagja
par arm [pod rękę (iść)] – kezére (megy)
par avion [wym. parawją] [1. fr. 'samolotem'; par
'przez; za (pomocą)' z łac. per 'jp.' (zob.
per-); avion, zob. awiacja; 2. pocztą
lotniczą
(napis
umieszczany
na
przesyłkach lotniczych)] – (fr.) par avion;
légipostával
4708
par exelence [wym. parekselãs] [fr. 'jw.'; par,
excellence 'doskonałość' z łac. excellentia;
w całym tego słowa znaczeniu, w
najwyższym stopniu] – (fr.) par exelence;
kiváltságképpen, elsősorban; a maga saját
jelentésében, a legteljesebben; valódi, a szó
szoros értelmében vett (dolog)
par exemple [wym. paregzãpl] [na przykład] –
(fr.) par exemple; például, példának okáért,
példaképpen
par force [wym. parfors] ['przemocą'; par, zob.
par avion; force, zob. forsa; gwałtem, ,
siłą; przemocą, bezceremonialnie; parfors
polowanie konno ze sforą psów na
zwierzynę, którą ściga się, aż padnie
zmęczona] – par force; okvetlenül; erővel,
erőszakkal; teketória v. formaság nélkül
para1 [1. substancja w stanie lotnym, tworząca
się w czasie podgrzewania i stygnięcia
cieczy lub ciał stałych; 2. dech, tchnienie]
– (ciało lotne) gőz, pára; lehelet, légzés,
lélegzés, lélegzet
para nasycona – telített gőz
para niedosycona – telítetlen gőz
para pończoch – egy pár harisnya
para przegrzana – túlhevített gőz
para przesycona – telített, túltelített gőz
para skroplona – lecsapódott pára
para spodni – a nadrág két szára
para taneczna – táncos v. jégtáncos pár
para wodna – vízgőz, vízpára
para2 [1. dwie jednakowe lub podobne sztuki
czegoś stanowiące pewną całość; 2. dwa
jednakowe i symetryczne narządy
pełniące
jednakową
funkcję
w
organizmie; 3. dwoje ludzi lub zwierząt;
4. dwoje ludzi sympatyzujących ze sobą,
zakochanych lub będących małżeństwem;
5. przedmiot składający się z dwóch
symetrycznych,
złączonych
części;
6. jedna z dwóch sztuk lub istot
stanowiących pewną całość] – (dwójka)
pár, egy pár
para butów – egy pár cipő
para dobrana – (jól) öszeillő pár
para królewska – királyi pár
para książęca – fejedelmi pár; hercegi pár
-
Wersja 01 01 2017.
para małżeńska – házaspár; pár
para miłosna – szerelmespár; két szerelmes
para minimalna [jest to para wyrazów lub
wyrażeń danego języka, różniących się
tylko jedną głoską i posiadających różne
znaczenia. Cechy odróżniające głoski pary
minimalnej są cechami fonologicznie
relewantnymi, np. w języku polskim parę
minimalną tworzą wyrazy koza i kosa wyrazy te różnią się tylko jedną głoską
([z] : [s]) i posiadają różne znaczenia.
Wynika z tego, że cechy odróżniające
głoski [z] i [s] (w tym wypadku jest to
dźwięczność) są w systemie fonologicznym
języka polskiego cechami fonologicznie
relewantnymi, a głoski [z] i [s] są
realizacjami dwóch różnych fonemów.
Natomiast w języku hiszpańskim głoski te
są realizacjami tego samego fonemu - /s/.
Głoska [z] jest w hiszpańskim jedynie
wariantem fonemu /s/ występującym
przed
spółgłoskami
nosowymi
i
półotwartymi, np. w wyrazie capitalismo.
Różnice
między
głoskami
dyferencjującymi znaczenie wyrazów pary
minimalnej mogą dotyczyć cech takich
jak: dźwięczność, miękkość, ustność lub
nosowość, sposób artykulacji, miejsce
artykulacji, a także akcent wyrazowy (lub
jego brak), intonacja i inne.] – minimálpár
[olyan szópár, amely bizonyítja a két hang
közötti
különbségnek
jelentésmegkülönböztető szerepe van, vagyis
nem egy fonéma allofónjai]
para skarpetek – egy pár zokni
para spodni – egy pár alsó
para
zakochana,
para
zakochanych
–
szerelmespár
4709
para-3 [pierwszy człon wyrazów złożonych,
oznaczający: niby, prawie, wyrażający
podobieństwo do tego, co jest określane
drugą częścią złożenia] – (gör.) para(vmihez hasonló, mellérendeltség v. ellentét
kifejezésére)
para4 [1. drobna moneta jugosłowiańska;
2. dawna srebrna moneta turecka] –
jugoszláv aprópénz; régi török ezüstpénz,
fillér
parabola1 [1. to krzywa stożkowa utworzona
przez przecięcie stożka płaszczyzną
równoległą do tworzącej stożka. Parabolę
można też zdefiniować jako miejsce
geometryczne punktów równo odległych
od prostej (zwanej kierownicą paraboli) i
pewnego punktu (ogniska paraboli) nie
leżącego na tej prostej. 2. mat. krzywa
stożkowa płaska nie zamknięta, miejsce
geometryczne punktów, których odległość
od danego punktu (ogniska) i od danej
prostej (kierownicy) są sobie równe] –
(gör.) parabola [1. (a görög παραβολή-ből)
egy kúpszelet, melyet körkúp-felület és sík
metszésekor kapunk, ha a sík párhuzamos a
kúp alkotójával. 2. másodfokú görbe, melyet
úgy is lehet definiálni, hogy azon pontok
mértani helye, melyek egyenlő távolságra
vannak egy adott ponttól (fókuszpont, vagy
gyújtópont) és egy adott egyenestől
(direktrix, vezéregyenes)]
parabola2
[gr.
parabolē
'zestawienie;
porównanie; alegoria'; lit. przypowieść,
alegoria
moralno-dydaktyczna;
porównanie] – (gör.) parabola; példázat,
példabeszéd; erkölcsi célzatú jelképes tanító
elbeszélés
paraboliczny, -a, -e [1. charakterystyczny dla
paraboli, przypowieści; alegoryczny; 2.
przypominający
parabolę,
łukowato
zakrzywiony] – (gör.) parabolikus, (mat.)
parabola alakú; (irod.) képletes, jelképes
paraboloida obrotowa [to nieograniczona
powierzchnia
drugiego
stopnia
posiadająca jedną oś symetrii, jedna z
odmian
paraboloidy,
szczególny
przypadek paraboloidy eliptycznej] –
forgási paraboloid [Ha a parabolát
-
Wersja 01 01 2017.
megforgatjuk tengelye körül, a súrolt felület
a forgási paraboloid]
parać się [zajmować się czymś] – foglalkozni;
fáradozni vmivel v. vmin
parać się czym – foglalkozni vmivel
parać się literaturą – irodalommal foglalkozni
parada [1. uroczysta ceremonia 2. w sporcie
efektowna zasłona ciała, piłki, bramki etc.]
– (lat. parare, készíteni) parádé, pompa, dísz;
látványos, csoportos bemutatás; (wojsk)
szemle, díszszemle, díszfelvonulás, katonai
felvonulás; kivonulás; arg. vetődés
parada wojskowa – katonai parádé
paradentoza,
paradontoza,
parodontoza
[schorzenie przyzębia objawiające się
m.in. krwawieniem dziąseł, rozchwianiem
się i wypadaniem zębów] – paradontitis;
(orv.) fogágygyulladás
paradnie – díszesen, parádésan; pompásan,
remekül
paradnie ubrany – ünnepélyesen v. parádéba v.
díszbe öltözött
paradność – ünnepiesség, díszesség
paradny, -a, -e [1. przeznaczony na wielką
uroczystość lub odbywający się z okazji
jakiejś uroczystości; 2. pot. śmieszny,
zabawny;
3. iron.
zaskakujący
lub
absurdalny] – parédés; ünnepi, ünnepélyes;
dísz-, díszes; gála-; pompás, nagyszerű,
remek
paradoks [1. twierdzenie zaskakująco sprzeczne
z przyjętym powszechnie mniemaniem,
często ujęte w formę aforyzmu; też:
sytuacja pozornie niemożliwa, w której
współistnieją dwa całkowicie różne lub
wykluczające się fakty; 2. rozumowanie
pozornie oczywiste, ale wskutek zawartego
w nim błędu prowadzące do wniosków
jawnie sprzecznych ze sobą lub z
uprzednio przyjętymi założeniami; 3.
sformułowanie zawierające efektowną,
zaskakującą myśl, skłóconą z powszechnie
uznawanymi przekonaniami, sprzeczną
wewnętrznie, powstałą przez zestawienie
całości
znaczeniowo
maksymalnie
kontrastowych (opartych często na
antytezie). Zaskakując nieoczekiwanymi
zestawieniami, paradoks ujawnia zwykle
jakąś oryginalną prawdę filozoficzną,
4710
moralną, poetyczną... np. Pierwszym
warunkiem nieśmiertelności jest śmierć
(Stanisław Jerzy Lec).] – (gör.) paradoxon
[állítások (premisszák) egy olyan csoportja,
amely látszólag ellentmondásra vezetnek
vagy igaz állítások egy olyan halmaza
(premisszák), amely a józan észnek
ellentmondó következtetésre látszik vezetni.
A híres paradoxonok mögött megbújó
kétértelműségek következtetési hibák, és ki
nem
mondott,
hibás
feltételezések
tudatosodása számos tudományos, filozófiai
és matematikai felfedezéshez vezetett.];
látszólagos
lehetetlenség,
képtelenség,
ellentmondás; váratlan, a szokástól elütő
jelenség; a bevett nézetektől eltérő, látszólag
képtelen, a valóságban azonban jól
megalapozott vélemény; szellemes, elmés
mondás
paradoksalnie – (gör.) paradox módon; különösen,
furcsán, szokatlanul
paradoksalność
–
különösség,
furcsaság,
szokatlanság
paradoksalny, -a, -e [pozornie prawdziwy lub
zawierający elementy sprzeczne ze sobą;
niedorzeczny, absurdalny] – (gör.)
paradox; látszólag önmagának ellentmondó;
látszólagos
ellentmondást
tartalmazó;
különös, furcsa, szokatlan
paradontoza [choroba przyzębia, prowadząca
do stopniowego rozchwiania i wypadania
zębów;
paradentoza;
przyzębica;
parodontoza (uwaga: ta forma uważana
często za niepoprawną)] – paradontitis;
(orv.) fogágygyulladás
paradować (paraduje) [1. uczestniczyć w
paradzie, pochodzie; 2. chodzić, poruszać
się, popisując się swoim wyglądem,
towarzystwem lub posiadaniem] –
parádézni;
pompázni,
díszelegni,
büszkélkedni, páváskodni
paradujący, -a, -e – pompázó
paradygmat [1. przyjęty sposób widzenia
rzeczywistości w danej dziedzinie,
doktrynie itp.; 2. zespół form fleksyjnych
danego wyrazu lub końcówek właściwych
danej grupie wyrazów; 3. w filozoficznej
teorii poznania i metodologii ogólnie
uznane osiągnięcie naukowe, które
dostarcza modelowych rozwiązań w danej
dziedzinie nauki, może też pociągać za
sobą
modelowe
rozwiązania
w
dziedzinach pokrewnych i stawać się
istotnym składnikiem poglądu na świat; 4.
w rozumieniu wprowadzonym przez
filozofa Thomasa Kuhna w książce
Struktura rewolucji naukowych (The
Structure of Scientific Revolutions)
-
Wersja 01 01 2017.
opublikowanej w 1962 roku - to zbiór
pojęć i teorii tworzących podstawy danej
nauki. Teorii i pojęć tworzących
paradygmat raczej się nie kwestionuje,
przynajmniej do czasu kiedy paradygmat
jest twórczy poznawczo - tzn. za jego
pomocą można tworzyć teorie szczegółowe
zgodne z danymi doświadczalnymi
(historycznymi), którymi zajmuje się dana
nauka. 4. zestaw form odmiany wyrazów
(deklinacja lub koniugacja) lub wzór
takiej odmiany] – (gör.) paradigma;
(nyelvt.) ragozási minta, ragozási sor; példa,
összehasonlítás
paradigma szónak többféle értelme van:
1. Egy tudományterület általánosan elfogadott
nézetei (fogalmai, szakkifejezései) egy adott
korszakban, időpontban.
2. Egy szó összes ragozott alakjának
rendszerezett leírása. (például igeragozási
tábla)(lásd: Magyar Értelmező Kéziszótár)
3. Egy
mondat
szakasz
helyettesítésére
alkalmas kifejezések osztálya, gyűjteménye
(nem azonos értelmű, jelentésű (szinonímák),
hanem azonos módon használható szavak).
4. Egymásnak
megfelelő,
valamiképpen
egyenértékű, ezért egymás közt felcserélhető
elemek sorozata;
5. A szövegben olyan osztályok, amelyeknek
tagjai bizonyos jellemző vagy jellemzők
tekintetében ekvivalensek, és ezek a
jellemzők mindig a kérdéses formán kívül
vannak alkotva.
6. A
paradigma
a
gondolkodásoknak,
vélekedéseknek,
értékeknek
és
módszereknek egy adott társadalom vagy
szűkebben egy tudományos közösség minden
tagja által elfogadott összegzését jelenti.
paradygmatyczny, -a, -e – paradigmatikus;
mintaszerű
paradyz; paradyż [1. przestarzale: najwyższa
kondygnacja w teatrze, na której znajdują
się najtańsze miejsca; 2. dawniej: pióro
rajskiego ptaka, które służyło jako ozdoba
kapeluszy i fryzur; 3. daw.; zob. galeria w
zn. 3.] – (elav. szính.) karzat, kakasülő;
paradicsom, éden
paradyzowy, -a, -e [przymiotnik od: paradyz;
taki, którego część stanowi paradyz,
mieszczący się na paradyzie, odnoszący się
do paradyzu] – (elav.) karzati, paradicsomi
parafa, parafka [1. skrót podpisu; 2. podpis w
skróconej formie; parafka] – paraf; kézjegy
parafernalia [śrdw.łac. paraphernalia (bona) 'jw.
dawn.' z l.m. r.nij. od paraphernalis
'należący do żony' od gr. parápherna
'własność żony wniesiona poza posagiem';
zob. par(a)-; phernē 'wiano, posag'. rzeczy
osobiste;
przynależności;
akcesoria,
wyposażenie; dawn. majątek osobisty
4711
mężatki.] – (lat.) parafernália; a feleség
személyes tárgyai
parafia (par.) (z łac. parochia) [1. najmniejsza
jednostka administracyjna w Kościele
chrześcijańskim,
zarządzana
przez
proboszcza; 2. kancelaria parafialna;
3. ogół parafian; 4. podstawowa jednostka
organizacyjna Kościoła katolickiego i
wielu innych wyznań chrześcijańskich.
Według koncepcji teologicznych to przede
wszystkim określona wspólnota wiernych.
Zwierzchnikiem parafii jest proboszcz,
któremu mogą pomagać inni księża
wikariusze, oraz kapelani czy rezydenci.
Centralnym ośrodkiem życia parafii jest
kościół parafialny (farny).] – (lat.) parafia,
parochia,
parókia;
plébánia
(plb.),
egyházközség, lelkészi hivatal; paplak [np.
Parafia Św. Barbary w Libiążu; Parafia
Matki Bożej Ostrobramskiej; Parafia
Świętego Ducha]
Parafia p.w. Św. Brata Alberta Chmielowskiego - to
kościół parafialny jest murowany, konsekrowany w 1994
roku. Odpust parafialny: 17 czerwca.
parafialny, -a, -e [1. dotyczący parafii; 2. daw.;
zob. parafiański] – plébánia-, plébániai,
egyházközségi
parafianin [1. członek parafii; 2. przestarzale:
człowiek bez ogłady, wykształcenia,
zacofany, ograniczony], parafianka – a
plébániához tartozó hívő (ffi/nő), (gúny)
kisvárosi
ember,
filiszter,
kipolgár,
nyárspolgár, jó vidéki
parafiańszczyzna [1. daw. zaściankowość,
prowincjonalizm; 2. ogół negatywnych
cech
przypisywanych
mieszkańcom
obszarów opóźnionych
w rozwoju
cywilizacyjnym
i
kulturalnym]
–
vidékiesség; provincializmus
parafiaństwo
[ogłada,
nieumiejętność
zachowania się w pewnych sytuacjach lub
brak
wykształcenia,
zacofanie,
ograniczenie, głupota]
– vidékies
megjelenés, vidékiesség; butaság, ostobaság,
hülyeség, bárgyúság, esztelenség
parafilia, inaczej dewiacja (gr. para παρά = obok,
ponadto, oprócz i -philia φιλία = miłość),
zaburzenie preferencji seksualnych (dawniej:
"dewiacja
seksualna",
"zboczenie
seksualne", "perwersja seksualna") [1.
-
Wersja 01 01 2017.
zboczenie lub zaburzenie seksualne; 2. a
pszichológiában és a szexológiában olyan
rendellenes szexuális viselkedés, amelynek
lényege valamely tárgyhoz, speciális
szokáshoz, illetve serdülőkorúnál fiatalabb
emberekhez való vonzódás szexuális
örömforrásként.
A
DSM-IV
ezek
legtöbbjét mentális zavarként sorolja be;
3. zaburzenie preferencji seksualnych;
utrwalone zachowanie seksualne, które
kształtuje się w rozwoju na skutek
oddziaływania bodźców kojarzących się ze
stanami silnego podniecenia. Elementy
strukturalne zachowania parafilnego,
które umożliwiają jednostce osiągnięcie
satysfakcji na poziomie psychicznym (czyli
zaspokajają
potrzeby
seksualne)
jednocześnie
wykluczają
spełnienie
biologicznej (prokreacja) lub społecznej
(tworzenie więzi) funkcji zachowania
seksualnego.]
–
parafilia;
parafiliák
[paraphilias] [1. Szexuális perverziók,
szexuális vonzódás tárgyakhoz, vagy különös
szexuális szokások. Példái a fetisizmus
(élettelen tárgyakhoz vagy személyek nem
genitális részeihez való szexuális vonzódás),
exhibicionizmus (szexuális kielégülés a nemi
szervek másoknak mutogatása által) és a
pedofília (jogilag fiatalkorúakkal folytatott
szexuális kapcsolat preferenciája). 2. eredeti
jelentése „szerelemhez hasonló”, vagyis
„másodosztályú szerelem”, Haeberle, E.J.
(2004)]
Klasyfikacja DSM-IV
W klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa
Psychiatrycznego DSM-IV wyróżniono osiem
parafilii specyficznych:
ekshibicjonizm (kod: 302.4) [warunkiem
osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest:
pokazywanie swoich narządów płciowych
zaskoczonym (nie przewidującym tego)
obcym osobom]
fetyszyzm (kod: 302.81) [użycie
nieosobowych (najczęściej nieożywionych)
obiektów (z obecnością lub bez partnera
osobowego)]
frotteuryzm (kod: 302.89) [dotykanie lub
ocieranie się (niekiedy narządami
płciowymi) o nie wyrażające na to zgody
osoby]
pedofilia (kod: 302.2) [czynność seksualna
z udziałem dziecka lub dzieci, które nie
weszły w okres pokwitania (zwykle w
wieku 13 lat lub młodszych)]
masochizm seksualny (kod: 302.83)
[bycie (rzeczywiste, nie symulowane)
upokarzanym, bitym, wiązanym, lub
doznawanie cierpienia w inny sposób]
sadyzm seksualny (kod: 302.84)
[rzeczywiste (nie symulowane), fizyczne
4712
(ból) lub psychiczne cierpienie (w tym
upokorzenie) innej osoby (ofiary)]
fetyszyzm transwestycyjny (kod: 302.3)
[u osoby heteroseksualnej, ubieranie się w
odzież właściwą osobie płci przeciwnej;
zwykle bez realnego partnera, ale z
wyobrażaniem sobie, że jest się też tym
partnerem]
voyeuryzm (kod: 302.82) [obserwowanie
nie wiedzącej o tym, nie podejrzewającej
tego i nie zgadzającej się na to osoby, która
jest naga, zdejmuje ubranie, lub jest w
trakcie czynności seksualnej]
parafilia niespecyficzna (kod: 302.9)
[inne]
Klasyfikacja ICD-10
W 10 wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób
(ICD-10), stosowanej przez Światową Organizację
Zdrowia, parafilie oznaczone są kodami o początku
F65:
fetyszyzm (kod: F65.0) [użycie
nieosobowych (najczęściej nieożywionych)
obiektów (z obecnością lub bez partnera
osobowego)]
transwestytyzm fetyszystyczny (kod:
F65.1) [u osoby heteroseksualnej, ubieranie
się w odzież właściwą osobie płci
przeciwnej, zwykle bez realnego partnera,
ale z wyobrażaniem sobie, że jest się też
tym partnerem]
ekshibicjonizm (kod: F65.2)
[pokazywanie swoich narządów płciowych
zaskoczonym (nie przewidującym tego)
obcym osobom]
voyeuryzm (kod: F65.3) [obserwowanie
nie wiedzącej o tym, nie podejrzewającej
tego i nie zgadzającej się na to osoby, która
jest naga, zdejmuje ubranie, lub jest w
trakcie czynności seksualnej]
pedofilia (kod: F65.4) [czynność seksualna
z udziałem dziecka lub dzieci, które nie
weszły w okres pokwitania (zwykle w
wieku 13 lat lub młodszych)]
sadomasochizm (kod: F65.5) [bycie
(rzeczywiste, nie symulowane)
upokarzanym, bitym, wiązanym, lub
doznawanie cierpienia w inny sposób,
rzeczywiste (nie symulowane), fizyczne
(ból) lub psychiczne cierpienie (w tym
upokorzenie) innej osoby (ofiary),
obecność cierpienia i przemocy podczas
aktów seksualnych]
złożona parafilia (kod: F65.6) [różne
obiekty lub czynności]
inne parafilie (kod: F65.8) [inne]
parafilia nieokreślona (kod: F65.9)
[nieokreślone elementy]
Parafilie niespecyficzne
Istnieje także wiele rzadkich typów parafilii
"niespecyficznych", które nie zostały wymienione w
klasyfikacjach lecz obecne są w literaturze:
skatologia telefoniczna [prowadzenie
obscenicznych rozmów przez telefon]
-
Wersja 01 01 2017.
-
-
nekrofilia [kontakt ze zwłokami]
autogynofilia [wyobrażanie sobie, że jest się
kobietą]
asfiksja autoerotyczna [ograniczanie sobie
dostępu tlenu (duszenie się)]
efebofilia [kontakt z osobami w późnym
wieku dojrzewania]
hebefilia [kontakt z osobami w wieku
dojrzewania]
partenofilia [kontakt wyłącznie z osobami,
które nie przeszły jeszcze inicjacji seksualnej]
gerontofilia [kontakt z osobami w
zaawansowanym wieku]
zoofilia [kontakt ze zwierzętami]
abasiofilia [kontakt z osobami z dysfunkcjami
narządów ruchu]
urofilia [oddawanie moczu]
Egy nem teljes lista a szexuális parafíliákról, mint
szexuális örömforrásokról:





aedificofilia: épületek iránti vonzás


biasztofília: nemi erőszakhoz vonzódás


efebofília: serdülők iránti vonzódás

fetisizmus: fizikai tárgyak iránti vonzódás
o agalmatofília: szobrok, próbababák
iránti vonzódás
o dendrofília: fák iránti vonzódás
o hematolagnia: vér iránti vonzódás
o müzofília: használt ruhák iránti
vonzódás
o trikofília: haj iránti vonzódás

frotteurizmus: saját test hozzájárulás nélküli
hozzáérintése máshoz nyilvános helyen


gerontofília: idősek iránti vonzódás


hübrisztofília: bűnözők iránti vonzódás

klizmafília: tárgyak bélbe való helyezés iránti
vonzódás





makrofília: óriások iránti vonzódás
akrotomofília: amputáció iránti vonzódás
algolagnia: fájdalom iránti vonzódás
aszfixiofília: légzéskorlátozás iránti vonzódás
autoginefília: férfinak önmagát nőként
elképzelt önmagához való vonzódása
chordofília: hang, és az emberi hangszálak
iránti vonzódás
exhibicionizmus: nemi szervek nyilvános
bemutatásához való vonzódás
harpaxofília: rablás áldozatává válás iránti
vonzódás
kéjgyilkosság: gyilkosság szexuális öröm
céljából
nekrofília: halottak iránti vonzódás
niktofília: az éjszaka iránti vonzódás
pedofília: serdülőkor előttiekhez való vonzódás
piktofília: képi pornográfiához való vonzódás
4713

szadomazochizmus: fájdalom okozása vagy
tűrése iránti vonzódás

szkatofília: piszkos, undorító, visszataszító
dolgok iránti vonzódás

telefonikofília: hozzájárulás nélküli vulgáris
telefonhívások folytatása iránti vonzódás

vorarefília: más ember megevése vagy más
által való megevés iránti vonzódás

voyeurizmus: mások intimitásainak,
meztelenségének, nemi aktusának titkos
megfigyelése iránti vonzódás


zoofília: állatok iránti vonzódás

Teratofília: Ebben az esetben az amputált,
csonkolt végtagok, emberi deformitások
látványa kelt szexuális gyönyört.

Urofília: Az ezt kedvelők abban lelik
örömüket, ha másokat vizeletürítés közben
láthatnak, akár olyan módon, hogy a vizelet
éppen rájuk ürül, esetenként az ürülő folyadék
megivása is hozzátartozik ehhez. Ez a szexuális
magatartás úgy is ismert, mint aranyeső, illetve
vízisport.

Hematofília, azaz vérfétis: a vámpírizmushoz
köthető szexuális tevékenység, amely abból áll,
hogy mások vérzését figyelik. Ez a szexuális
parafília igen ritkának számít, de ismertsége
jelentősen megnövekedett a Dexter című
televíziós sorozat eredményeként. A Dexter
sorozat nyomán újabb, veszélytelenebb ága is
kialakult, a Dexterizmus, amely nem valódi
vérhez kötődik, hanem művérhez és egyéb, vért
helyettesítő anyagokhoz.

Coprofília: Az ürülék okozta gyönyör
kedvelőinek szexuális gyakorlatát jelöli,
akikben a széklet szaga, íze és érintése kelt
szexuális örömet.

Eltaposás: Ebben az esetben rovarok és kisebb
állatok halálra zúzása, általában mezítláb, okoz
kielégülést. Ez a szexuális tevékenység számos
országban, pl. az Egyesült Államokban és az
Egyesült Királyságban törvénybe ütköző.

Klismafília: Ez a kifejezés az 1970-es évek óta
használatos, azt a folyamatot írja le, akik
análisan elégítik ki önmagukat beöntések
segítségével.

Omorashi: Ennek az elsősorban Japánban
létező fétisnek a gyakorlói abban az esetben
éreznek szexuális izgalmat, ha feszül a
húgyhólyagjuk. Az omorashi pornó olyan
képeket is tartalmaz, amelyek bepisilő nőket
ábrázolnak.
Emetofília: A szexuális gerjedelem a
hányáshoz kötődik, azaz vagy önhánytatáshoz
vagy mások hasonló tevékenységéhez.
parafina [1. biała, woskowata substancja
używana m.in. do wyrobu świec i past do
podłóg; 2. zob. alkan; 3. (w l. mn.) - w
przemyśle
petrochemicznym
nazwa
zwyczajowa alkanów niecyklicznych, w
odróżnieniu od cykloalkanów nazywanych
-
Wersja 01 01 2017.
naftenami. W chemii organicznej termin
ten (przestarzały) obejmował również
cykloalkany (tzw. cykloparafiny)] – (lat.)
paraffin,
parafin;
(vegyt.)
szilárd
szénhidrogénből álló fehér színű folyékony v.
szilárd vegyület
parafować (parafuje) [1. podpisywać się
(podpisać się) parafą (parafką); 2.
podpisywać (podpisać) uzgodniony tekst
umowy (zwykle międzynarodowej); 3.
zabezpieczać (zabezpieczyć) dokumenty
poprzez
numerację
ich
kart
i
przeciągnięcie
przez
nie
sznurka,
przytwierdzanego na ostatniej stronie] –
(fr.) parafálni; (dipl.) nemzetközi szerződés
végleges
szövetét
megállapítani
és
kézjeggyel hitelesíteni; íratot kézjeggyel
ellátni; láttamozni, kézjeggyel ellátni;
elfogadni, szentesíteni; (ritk.) üresen maradt
sorokat áthúzni
parafować umowę – szerződést szerződést
ellenjegyezni
parafowania – parafálás, aláírás
parafowania dokumentów – dokumentumok
aláírása
parafowanie – parafálás, aláírás
parafraza [1. swobodna przeróbka utworu
literackiego lub czyjejś wypowiedzi
rozwijająca
i
modyfikująca
treść
pierwowzoru; 2. utwór instrumentalny w
formie swobodnej fantazji na tematy z
innych
utworów
muzycznych;
3.
swobodna przeróbka utworu literackiego,
zachowująca
jednak
rozpoznawalne
podobieństwo
do
pierwowzoru;
3.
swobodna
przeróbka
tekstu
lub
tłumaczenia, która rozwija i modyfikuje
treść oryginału, zachowując jednak jego
zasadniczy
sens.
Przeciwieństwo
metafrazy – literalnego przekazu słowo w
słowo] – (gör.) parafrázis (irod., tud.)
vmilyen mű tartalmának saját szavakkal
történő elmondása; körülírás; vminek
megismétlése más formában; (zene) vmely
más zeneműből vett téma művészi, elemző
feldolgozása
parafrazować [1. dokonywać parafrazy utworu
literackiego, tekstu, utworu muzycznego 2.
w językoznawstwie: wyrażać tę samą treść
innymi środkami językowymi] – (ir.)
magyarázatokkal ellátni, kifejteni, kibővíteni
vminek
az
értelmét;
(zene)
átírni,
parafrázisokban feldolgozni; (átv.) frázisokat
hajtogatni,
elkalandozni
a
tárgytól,
terjengőssé válni
paragon [1. kwitek kasowy potwierdzający
zakup
towaru
2.
przestarzale:
współzawodnictwo, rywalizacja] – számla,
4714
(pénztári) blokk, pénztárblokk; (átv.)
verseny, rivalizálás
paragraf [1. przepis prawny będący częścią
ustawy, zarządzenia lub rozporządzenia;
2. fragment tekstu stanowiący pewną
całość, opatrzony zwykle znakiem § i
kolejnym numerem; 3. znak § stawiany na
początku przepisu prawnego, rozdziału
itp. przed liczbą oznaczającą kolejny
numer;
4.
podstawowa
jednostka
redakcyjna rozporządzenia, oznaczana w
tekście symbolem §. Paragrafy można
dzielić na ustępy, ustępy na punkty,
punkty na litery, a litery na tiret. W
ustawie określanej jako kodeks paragrafy
występują zamiast ustępów i dzielą się tak
jak ustępy (punkt, litera, tiret). Potocznie
słowo paragraf oznacza również sam znak
§.] – (gör.) paragrafus, §., szakasz, cikkely,
fejezet, bekezdés; (jog) törvénycikk [§ 277.
ust 1. ; art. 277. §. 1.: 277. §. (1) bekezdés]
paragrafowy, -a, -e [przymiotnik od: paragraf;
taki, którego częścią jest paragraf, taki, do
którego odnosi się paragraf lub taki, który
w jakiś inny sposób jest powiązany z
paragrafem] – paragrafusparagrafia [2. (med) rodzaj agrafii, zaburzenie
umiejętności pisania polegające na pisaniu
słów o podobnym brzmieniu zamiast
właściwych] – (gör.) paragrafia; íráshiba,
betűk kihagyása, fölcserélése, kettőzése
Paragwaj a. Republika Paragwaju [państwo w
Ameryce Południowej nie posiadające
dostępu do morza.] – Paraguay [délamerikai ország. Legnagyobb folyójáról, a
Paraguay-ról nevezték el. Az indián eredetű
név "papagájok vize" jelentésű.]
paralaksa [1. kątowa zmiana położenia ciała
niebieskiego na sferze niebieskiej powstała
w wyniku zmiany położenia obserwatora,
odwrotnie proporcjonalna do odległości
danego ciała, używana jako miara
odległości; 2. błąd w odczytywaniu
wskazań przyrządów zaopatrzonych w
podziałkę, wynikający z niewłaściwego
ustawienia oka względem podziałki; 3.
kąt, pod jakim widoczny jest z centrum
ciała niebieskiego promień ziemi] – (gör.)
parallaxis, eltolódás; (csill.) az a szög,
amelyet a föld két különböző pontjáról a
fényforrás középpontjába húzott egyenesek
zárnak be; (csill.) az a szög, amely alatt
vmely csillagról a földpálya sugara látszik;
(fiz.) a szemlélt tárgy látszólagos eltolódása a
látószög
megváltozása
következtében;
(wojsk) célszög
paralaksa fotograficzna [niepokrywanie się
obrazu widocznego przez celownik aparatu
-
Wersja 01 01 2017.
fotograficznego z obrazem tworzonym przez
obiektyw na materiale światłoczułym] –
fotográfiai parallaxis v. eltolódás [mást "lát" a
kereső, és mást az objektív, ez az úgynevezett
parallaxis-hiba (ez a keresős gépek legnagyobb,
és szinte kivédhetetlen hátránya)]
paralaktyczny, -a, -e [przymiotnik od:
paralaksa; odnoszący się do paralaksy,
typowy, charakterystyczny dla paralaksy]
– parallaxis-, eltolódási
paralela [1. zestawienie cech analogicznych w
rzeczach
porównywanych;
2. cechy
podobne, analogiczne; 3. porównanie;
zestawienie
(cech
podobnych,
analogicznych)] – (gör.) paralel; (geom.)
párhuzamos (egyenes v. vonal) (átv.)
párhuzam; (földr.) szélességi kör
paralelizm [1. gr. parallēlismós 'zestawienie,
porównanie' od parállelos 'równoległy';
równoległość;
współrzędność;
jednoczesność;
―
1. równoległe
występowanie
rzeczy
lub
zjawisk
podobnych pod pewnym względem;
2. tożsamość lub podobieństwo treściowe,
kompozycyjne lub składniowe kilku części
utworu, zdań, wersów; 3. ekon. (p.
walutowy) występowanie w jednym kraju
dwóch walut a. monet złotych i srebrnych;
teoria filoz., wg której zjawiska psych. i
fiz. występują obok siebie, nie pozostając
jednak z sobą w związku przyczynowym
(por. dualizm).] – (gör.) paralelizmus;
párhuzamosság, párhuzam; (átv.) hasonlóság;
(ir) gondolatritmus
paralelizm psychofizyczny [1. teoria filozoficzna
uznająca harmonijne współistnienie duszy
i ciała; 2. teoria w psychologii głosząca, że
zjawiska psychiczne i fizyczne tworzą dwa
równoległe, ściśle sobie odpowiadające
szeregi
zjawisk]
–
pszichofizikai
paralelizmus
[Descartes:
pszichofizikai
paralelizmus: a test független a lélektől, de
kölcsönhatásban vannak]
paralelność – paralelitás; párhuzamosság
paralelny, -a, -e [1. trwający lub zachodzący
jednocześnie z czymś innym, takim samym
lub podobnym pod pewnym względem; 2.
równoległy; równoczesny; równorzędny;
analogiczny] – (gör.) paralel; párhuzamos;
(átv.) hasonló, megegyező
paralelogram (równoległobok) [to w geometrii
płaska figura wypukła, czworokąt] – (gör.)
parallelograma; (menny) olyan négyszög,
amelynek átellenes oldalai párhuzamosak és
egyenlők
4715
Paralitycy, Sparaliżowani, Ruszeni Powietrzem
(grec. paraluticos) [jest to chorobliwy
bezwład
mięśni,
spowodowany
uszkodzeniem albo niedorozwinięciem
nerwów (czemu często może towarzyszyć
otępienie umysłowe).] – bénák
paralityczny, -a, -e [przymiotnik od: paraliż;
odnoszący się do paraliżu, związany w
jakiś sposób z paraliżem, podobny do
paraliżu, będący wynikiem wystąpienia
paraliżu] – (orv.) paralitikus; hűdéses,
bénult, megbénult; szélütütt; agyalágyult
paralityk [1. osoba dotknięta paraliżem; 2.
obraźliwe określenie na osobę niezdarną,
niezręczną, poruszającą się niezgrabnie] –
(orv.) paralitikus; béna, szélütütt
paralityczny, -a, -e [przymiotnik od: paraliż;
odnoszący się do paraliżu, związany w
jakiś sposób z paraliżem, podobny do
paraliżu, będący wynikiem wystąpienia
paraliżu] – (gör.) paralitikus; (orv.) béna,
mozgásképtelen;
csökkent
szellemi
képességű; agyalágyult, hülye
paraliż (paralysis) [1. utrata zdolności ruchowej
spowodowana uszkodzeniem ośrodkowego
lub obwodowego układu nerwowego; 2.
niezdolność
do
działania
lub
funkcjonowania,
zanik
aktywności,
niemoc] – (orv.) paralisys, paralízis
(paralysis); (orv.) bénulás, hűdés, szélhűdés,
szélütés;
(átv.)
tehetetlenség,
cselekvőképtelenség
paraliż dziecięcy – gyermekparalízis
paraliż progresywna – progresszív paralízis; a
szifilisz, luesz, v. vérbaj fertőzés késői,
idegrendszeri stádiuma
paraliż serca – szívszélhűdés; szívbénulás
paraliżować [1. powodować, wywoływać paraliż,
porażać; 2. hamować czyjąś działalność,
powodować wewnętrzny chaos w czymś,
krzyżować plany] – (gör.) paralizálni; (orv.)
megbéníteni; (átv.) tehetetlenné tenni,
megbénítani; (átv.) gyengíteni, hatástalanná
tenni
paraliżująco – bénítóan, bénító hatással
paraliżujący, -a, -e – paralizáló; bánító
paralogia [zaburzenie psych. typowe dla
zaburzeń
procesów
myślenia
w
schizofrenii; formułowanie pojęć i sądów
niezgodnych
z
zasadami
logiki,
posługiwanie
się
niezrozumiałymi
-
Wersja 01 01 2017.
neologizmami i zbitkami pojęciowymi,
utożsamianie przeciwieństw.] – (gör.)
paralógia; észellenes tévedés, tévesztő
beszéd, a hisztériás, tévesztő beszéd, a
hisztériás
téves
felelelete
helyes
fogalomkörön belül
paralogizm [błędne rozumowanie prowadzące do
fałszywego wniosku] – paralogizmus; téves
v. hamis következtetés
paralotnia [1. lotnia bez usztywniających prętów,
sterowana linkami przyczepionymi do
krawędzi płata nośnego; 2. rodzaj
otwartego spadochronu; glajd, paraglide,
paraglajd] – siklóernyő
paralotniarstwo [latanie na paralotniach] –
siklóernyőzés
paralotniarz
[osoba
uprawiająca
paralotniarstwo, latająca na paralotni] –
siklóernyőző
paramandos (gr.) [część stroju zakonnego,
czworokątny
kawał
tkaniny
z
przedstawieniem krzyża na podnóżku z
narzędziami męki i czaszką Adama;
noszony przez mnichów na piersi.
Symbolizuje krzyż, który bierze na siebie
mnich idąc za Chrystusem.] – szerzetesi
ruha része (kereszt szimbóluma)
parament (łac. paramentum – ozdoba, od
czasownika parare – zdobić) [słowo to
spotykane jest najczęściej w liczbie
mnogiej] – paramentum
paramenty [1. szaty kościelne, przybory mszalne
i ozdoby ołtarza; 2. to zbiorcze określenie
szat liturgicznych (w znaczeniu węższym)
bądź sprzętów kościelnych (w znaczeniu
szerszym). Mianem tym określa się
wszystkie te przedmioty, które są
potrzebne do kultu Bożego, służą mu
bezpośrednio i używa się ich w przestrzeni
kościoła. Przykładem paramentu w
znaczeniu węższym może być ornat,
natomiast w znaczeniu szerszym kielich
mszalny.] – (gör.–lat.) paramentumok; 1.
úrvacsorai edények; a tálca paténa; 2. kehely;
3. liturgikus öltözék, liturgikus ruhák; 4.
azok a textíliák, amelyek a templom
berendezését – közelebbről az oltárt, a
szószéket és az olvasóállványt (ambó) –
„öltöztetik”
paramentyka
liturgiczna
["Paramentyką
nazywamy opis szat i bielizny, w kulcie
używanych.
przepisy
liturgiczne
nie
dozwalają
używać
szat,
noszonych
bezpośrednio przy ofierze mszy św., innych
materii, jak tylko jedwabych, złotych i
srebrnych, które w wiekach średnich miały
specjalne wzory, już podczas tkania
wykonywane. Obok jedwabiu i brokat
4716
złotych i srebrnych tylko len i konopie, jako
bielizna
liturgiczna,
mają
zaszczyt
bezpośredniego uczestniczenia w kulcie. (...)
Do ozdoby szat liturgicznych służą haft i
koronki. (...) Kościół przepisuje dla szat
świętych 6 barw liturgicznych, które w ciągu
roku często się zmieniają, stosownie do
okresu roku kościelnego, uroczystości lub
obrzędu odbywanego. Są one: biała,
czerwona, zielona, fioletowa, różowa i
czarna. (...)Paramenta mszalne są dwojakie:
kapłana i kielicha. Ubiór pierwszego
stanowią: humerał, alba, pasek, manipularz,
stuła i ornat; a ubiór kielicha: puryfikaterz,
palka, korporał w bursie i welon." — A. J.
Nowowiejskiego,
Płock
1931]
–
paramentika [a textíliából készült liturgikus
felszerelési tárgyak tudománya. - E tárgyak
tört-ét, anyagát és formáját, előállítását és
gondozását, használatának szabályait mondja
el. A ~hoz tartozó ruhanemű egy része
öltözék (alba, birétum, cappa, cingulum,
dalmatika, kazula, korális ruhák, pluviálé,
vállkendő), más része a tp-ban használatos
fehérnemű (antependium, kehelykendők,
burza, palla, különböző terítők, függönyök,
szőnyegek), s néhány egyéb textília (vélum,
zászlók, stb)]
parametr [1. wielkość występująca we wzorach i
wyrażeniach matematycznych, która w
zależności od rozpatrywanego przypadku
może być stałą lub zmienną; 2. wielkość,
osiągi dla danego procesu, urządzenia] –
(gör.) (mt.) paraméter; kúpszeleteknél a
főtengely
gyújtópontján
merőlegesen
áthaladó
húr;
(mt.)
segédváltozó
(egyenletekben); egyenletek jellemzésére és
összefügéseik megállapítására bevezetett
fogalom; (műsz) együttható, jelzőszám,
paraméter, jellemző, adat
parametry charakterystyczne szumu – jellemző
zajérték
parametry wytrzymałościowe – szilárdsági
paraméterek
parami – párban, párosával, páronként
paramilitarny, -a, -e [funkcjonujący na sposób
zbliżony do wojskowego] – katonai jellegű,
félkatonai
paramnezja [(para- + gr. a- ‘brak, bez-’ + mnésis
‘pamięć’) 1. med., psych. zaburzenie
pamięci polegające na odtwarzaniu
dawnych przeżyć w postaci niepełnej,
zmienionej. 2. p. utożsamiająca –
zaburzenie
pamięci
polegające
na
przekonaniu, że zdarzenia aktualne kiedyś
już się przydarzyły] – (gör.) paramnézia,
paramnézis; (orv.) emlékezetzavar, hamis
emlékezés,
amelynél
a
végbemenő
-
Wersja 01 01 2017.
események úgy tűnnek fel, mintha azokat az
illető személy már átélte volna
Paran, Faran [pustynia na połudie od Kanaan.
Tam mieszkał Ismael; stamtąd wysłano
dwunastu wywiadowców do Kanaan.] –
PÁRÁN (kiásva, kivájva, szépség, ékesség)
[1. Párán pusztája, a Sínai-félsziget, Idumea
és Kánaán (2) között elterülő sivatagos
felföld, Izmáel (1) lakóhelye (1Móz 21,21);
innen indultak ki a kémek Kánaán földjére
(4Móz 13,4.27). 2. Hegység az (1) alatti
vidéken (5Móz 33,2; Hab 3,3).]
parangon [(u Zygmunta Glogera) kamień drogi,
djament szacowny, pięknej wody, a jak
dawniej mówiono, wesoły, wesołej wody,
świetnego ognia] – drágakő, csiszolt
gyémánt, (daw) ünnep, húsvéti locsolóvíz;
szent tűz
parandża [1. ros. z arab. farandżija – tradycyjny
długi płaszcz noszony przez kobiety z ludu
w
Afganistanie,
Tadżykistanie
i
Uzbekistanie; 2. długa, czarna szata
szczelnie okrywająca ciało, noszona przez
kobiety muzułmańskie] – (tör.) parandzsa;
a mohamedán nők egész testét és az arcot is
befedő sűrű fátyla
paranomia [bezprawie] – paranomia (παρανομια);
a törvény törvényszegése, törvényszegés,
törvénytelenség, vétkek, törvényellenesség
(2Pt 2,16)
parantela [1. związek zachodzący między jakimiś
zjawiskami, zwłaszcza z kręgu literatury i
sztuki; 2. związek pokrewieństwa lub
powinowactwa; 3. daw. ogół krewnych i
powinowatych należących do jednego
rodu] – parentéla; rokonok, (az egész)
rokonság
A parentéla: a magyar öröklési jog egyik
tradicionális eleme, amelynek lényege az, hogy
az azonos felmenői fokon lévő egyenesági
rokonok és azok leszármazói egyetlen öröklési
csoportba kerülnek beosztásra. Az egyik
parentélába tartozó személyek megelőzik a
következő parentélába tartozókat. A magyar
öröklési jogban ennek megfelelően létezik két
teljes parentéla, ahol a helyettesítési elv alapján
a fokozatosság érvényesül valamint egy csonka
parentéla, ahol mindenki egyszerre és
fejenként egyenlő arányban örököl.
- A szülői parentéla: Az első parentélába
tartoznak az örökhagyó szülei és azok
leszármazói. Leszármazók és házastárs
hiányában az örökhagyó szülői örökölnek
fejenként egyenlő részben. Az öröklésből
kiesett szülő helyén annak leszármazói
örökölnek olyan módon, mint a gyermek
helyén annak leszármazói. Ha a kiesett
szülőnek nincs leszármazója, egyedül a másik
szülő, illetőleg annak leszármazói örökölnek.
-
4717
-
-
A nagyszülői parentéla: A második
parentélába
tartozó
személyek
akkor
örökölnek, ha az első parentélaban mindkét
szülő
és
azok
leszármazói
kiestek.
Leszármazóknak, házastársnak, szülőknek és
szülők leszármazóinak hiányában törvényes
örökösök egyenlő részekben az örökhagyó
nagyszülői. Az öröklésből kiesett nagyszülő
helyén
ennek
leszármazói
örökölnek
ugyanúgy, mint a kieső szülő helyén ennek
leszármazói. Ha a kiesett nagyszülőnek
leszármazója nincs, helyette nagyszülőpárja,
ha pedig ez is kiesett, ennek helyén
leszármazója
örököl.
Ha
valamelyik
nagyszülőpár
kiesett,
és
helyükön
leszármazójuk nem örökölhet, az egész
hagyatékot a másik nagyszülőpár vagy ezek
leszármazója örökli.
Mindkét parentélában a törvényes öröklési
kapcsolatot az örökhagyóval fennálló rokoni
kapcsolat és nem az egymáshoz fűződő
hozzátartozói viszony alapozza meg: sem a
szülőknek, sem a nagyszülőknek nem kell
tehát házastársi kapcsolatban élniük sem az
örökhagyó halálakor, sem azt megelőzően. A
két csoport közötti legnagyobb eltérést az
jelenti, hogy a második parentélában egy
nagyszülőpár és az ő leszármazóik külön
öröklési csoportot képeznek.
Csonka parentéla (távolabbi felmenők
öröklése): A harmadik parentélát a magyar
jogi hagyomány csonka parentélának is
nevezi, mivel ebben a csoportban az oldalági
rokonok már nem örökölnek. A felmenők
viszont korlátozás nélkül törvényes örökösök.
Ha sem az örökhagyó nagyszülője, sem a
nagyszülőktől leszármazó nem örökölhet,
törvényes örökösök fejenként egyenlő
részekben az örökhagyó távolabbi felmenői.
paranoiczny, -a, -e [przymiotnik od: paranoja;
mający charakter paranoi, odnoszący się
do paranoi, jej cech charakterystycznych;
paranoidalny] – paranoiás
paranoidalny, -a, -e [przymiotnik od: paranoja;
mający charakter paranoi, odnoszący się
do paranoi, jej cech charakterystycznych;
paranoiczny] – (gör.) paranoid, (orv.)
paranooiához hasonló, paranoiaszerű; (orv.)
paranoiás
paranoja
[1.
choroba
psychiczna
charakteryzująca
się
silnie
rozbudowanymi i spójnymi urojeniami;
obłęd; 2. potocznie: coś niedorzecznego,
pozbawionego sensu] – (gör.) paranoia;
(orv.) kényszerképzetek, különféle (pl.
üldözési, féltékenységi, nagyzási stb.)
mániák jellemezte idült elmebaj; üldözési
mánia [A pszichiátria által a görög
filozófiából átvett – paranoia: általános
szellemi, értelmi zavar – kifejezés: az ún.
szisztematikus delúzió (téveszme) jegyeit
viselő zavarok. A demencia (elbutulás, a
-
Wersja 01 01 2017.
szellemi képességek leromlása, elvesztése)
jegyei nélkül fellépő téveszmék meggyőzően
ható, logikailag megalapozható, önmagában
zárt rendszere, amely mellett az észlelés és a
gondolkodás széles tartományai érintetlenek
maradnak.]
Paranthropus
boisei
[wymarły
hominid,
przedstawiciel
australopiteków
masywnych, który zamieszkiwał Afrykę
ok. 2,3-1,2 mln lat temu. Miał silne i duże
szczęki wyposażone w szerokie zęby
służące
do
rozcierania
roślinnego
pokarmu. Równie masywnie zbudowana
była jego czaszka, która m.in. posiadała
wydatny grzebień kostny na wierzchu
(służący do przyczepu potężnych mięśni
żuchwy). Pierwotnie zaliczany do rodzaju
Australopithecus
(gatunek
Australopithecus boisei). Z powodu
skąpości skamielin trudno ocenić jego
wysokość. Mary Leakey dokonała wielu
ważnych odkryć rozpoczynając swoją
pracę już w latach 1930. u boku męża
Louisa Leakeya. Między innymi w 1959
roku odkryła w Wąwozie Olduvai
skamieniałą czaszkę, skatalogowaną jako
OH 5, należącą do przedstawiciela
gatunku
Paranthropus
boisei.
Małżonkowie Leakey nazwali pierwotnie
ten nowy gatunek Zinjanthropus boisei
(Zinj to dawna arabska nazwa Afryki
Wschodniej, a Boise to nazwisko
angielskiego
przemysłowca
który
finansował badania małżeństwa Leakey), a
pieszczotliwie nazywali go Zinj albo
Dziadek do orzechów (Nutcracker) – z
powodu wspomnianych już wielkich
szczęk jakby stworzonych do łupania
orzechów.] – Paranthropus boisei† (–2,4–1,2
millió év közt); Zinjanthropus [az afrikai
Olduvai-szakadék alsó, I. rétegében talált,
csaknem teljes épségben megmaradt koponya
alapján Zinjnek vagy másképpen „Diótörő"nek
nevezett
lény.
Ma
már
az
Australopithecusok közé sorolják, azok egyik
fajtájához, a boiseihez. 530 köbcentimétert is
elérő koponya-köbtartalma nagyobb volt,
mint az Australopithecus africanusé, és
körülbelül megegyezett a robustuséval.
Mintegy 1,7 millió évvel ezelőtt élt,
valószínleg még a többi Australopithecus,
például a robustus előtt kihalt.]
parapet [1. wł. parapetto – pot. podokiennik;
wojsk.przest. przedpiersie (fortu); 2. długi,
prostokątny kawałek deski, blachy itp.
wmurowany poziomo pod dolną framugą
okna wewnątrz lub na zewnątrz
pomieszczenia] – (fr) parapet [(ejtsd:
parapé); az építészetben mellmagasságig érő
korlát,
fal
stb.;
mellvéd,
korlát;
ablakpárkány, ablakdeszka, ablakmellvéd
[különösen az ablaktokok alatti felfalazást
nevezik így]; könyöklő
4718
parapet
(okienny),
parapet
okienny
–
ablakpárkány; a homlokzatot az ablak
könyöklőjének magasságában, vízszintesen
tagoló kisebb kiülésű párkány
parapetówka [pot. przyjęcie z alkoholem
organizowane z okazji wprowadzenia się
do nowego mieszkania]; parapetówa –
(biz.) lakásavató, lakásszentelő
parapetowy, -a, -e [przymiotnik od: parapet;
nadający się do zrobienia parapetu,
trzymany lub hodowany na parapecie
albo w jakiś inny sposób związany z
parapetem] – parapetparaphernalia [tak nazywali Polacy po łacinie
wyprawę ślubną, t. j. to, co obok posagu
kobieta w dom męża wniosła] – (lat.)
parafernália; a feleség személyes tárgyai
paraplegia [1. porażenie obu kończyn dolnych,
rzadziej
górnych;
2.
symetryczne
porażenie dwóch kończyn, najczęściej
dolnych, spowodowane uszkodzeniem
rdzenia kręgowego na różnych poziomach
lub uszkodzeniem mózgu; porażenie
dwukończynowe] – (gör.) paraplegia;
bénulás;
gerincvelő-bántalom
miatt
kialakuló keresztezett kétoldali bénulás az
alsó vagy a felső végtagokon
paraplegiczny, -a, -e – paraplegiás
paraplegik/paraplegiczka – paraplegiás férfi/nő
parapsycholog
[specjalista
z
dziedziny
psychologii, zajmujący się badaniem
zjawisk psychicznych, których charakter
nie został jeszcze w pełni wyjaśniony
przez naukę] – parapszchológus
parapsychologia [1. [gr.], dziedzina badań
zajmująca się zjawiskami psychicznymi,
których charakter nie został jeszcze w
pełni wyjaśniony przez naukę; 2.
dziedzina badań z pogranicza psychologii,
zajmująca
się
tzw.
zjawiskami
paranormalnymi
(np.
telepatia,
psychokineza,
spostrzeganie
-
Wersja 01 01 2017.
pozazmysłowe), które trudno wyjaśnić na
gruncie znanych praw przyrody; 2.
dziedzina psychologii zajmująca się
badaniem zjawisk psychicznych, których
charakter nie został jeszcze w pełni
wyjaśniony przez naukę] – (gör.)
parapszichológia [parapsychotogy] [1. a
természetfölötti erők által létrehozottnak vélt
jelenségekkel foglalkozó tudományág; 2. A
pszichológia egyik területe, amely a pszihésjelenségeket (extraszenzoros percepció és
pszichokinézis) vizsgálja.]
parapsychologiczny, -a, -e [przymiotnik od:
parapsychologia; odnoszący się do badań
nad zjawiskami psychicznymi, które nie
zostały w pełni wyjaśnione przez naukę,
związany z tymi badaniami lub nauką
zajmującą się takimi badaniami] –
parapszichológiai
parasol [1. osłona z tkaniny rozpiętej na
składanych drutach przymocowanych do
pręta, chroniąca przed deszczem lub
słońcem; 2. w lotnictwie: jednopłat,
którego płat nośny umieszczony jest nad
kadłubem] – napernyő, esernyő (férfi)
parasol-laska – vállra akasztható esernyő
parasol laska automat czarny – fekete, automata
vállra akasztható esernyő
parasol od deszczu – esernyő
parasol od słońca, parasol słoneczny – napernyő
parasol ogrodowy – napernyő
parasol przeciwsłoneczny – napernyő
parasol składany – összecsukható esernyő
parasolarz [osoba zajmująca się robieniem lub
naprawianiem parasoli i parasolek;
parasolnik] – ernyőkészítő, ernyős
parasolka [parasol damski, zwykle mniejszy od
męskiego i ozdobny] – (od deszczu) (női)
esernyő; (od słońca) napernyő
parasolnik [osoba zajmująca się robieniem lub
naprawianiem parasoli i parasolek;
parasolarz] – ernyőkészítő, ernyős
parasolowy, -a, -e [przymiotnik od: parasol; taki,
który jest częścią parasola, przeznaczony
na parasole, charakterystyczny dla
parasola, jego części lub przeznaczenia] –
ernyő-, ernyős
parasolowy jedwab [Delikatny, gęsto tkany, o
niskiej masie tafta tkanina z poliamidu,
rzadziej wykonana z jedwabiu lub
bawełny stosowane w produkcji pokryć
parasoli.] – esernyőselyem [Könnyű,
kényes, sűrű szövésű taft szövet, többnyire
poliamid filamentfonalból, ritkábban valódi
selyemből vagy pamutból állítják elő, amiből
az esernyő bevonatát készíteni kívánják.]
4719
parasygmatyzm [Zastępowanie jednych głosek
dentalizowanych innymi, realizowanymi
prawidłowa (substytucje). Dopuszczalne w
okresie kształtowania i rozwoju mowy.
Gdy utrzymuje się dłużej, należy uznać to
za patologię.] – (lat.) paraszigmatizmus;
beszédhiba, a zizegő hangok helyett más
hangzik
parasympathicus
[m
fizj.
układ
parasympatyczny]
paraszimpatikus
(parasympathicus), a vegetatív idegrendszer
egy része
parasympatyczny, -a, -e – paraszimpatikusparasympatyczny
układ
nerwowy
(przywspółczulny układ nerwowy) [1. inne
określenie
układu
nerwowego
przywspółczulnego, stanowiącego część
autonomicznego układu nerwowego; 2.
część autonomicznego układu nerwowego,
działa antagonistycznie do współczulnego
(sympatycznego) układu nerwowego; 3.
część autonomicznego układu nerwowego;
unerwia narządy wewn., m.in. hamuje
akcję
serca,
pobudza
wydzielanie
gruczołów
trawiennych]
–
(gör.)
paraszimpatikus idegrendszer; (orv.) a
vegetatív idegrendszer egy része; az
érrendszer mellett levő idegek rendszere
[paraszimpatikus idegrendszer: a vegetatív
idegrendszer egyik eleme, a raktározás
irányába tolja el a test működését]
- autonomiczny (wegetatywny) układ
nerwowy: paraszimpatikus vegetatív
idegrendszer: A vegetatív vagy autonóm
idegrendszernek különösen a feszültségi
állapotokban szerpet játszó része.
paratyfus [ostra, bakteryjna choroba zakaźna
wywołana przez jedną z trzech rodzajów
pałeczki salmonelli; paradur] – (gör.)
paratifusz; (orv.) a tífuszhoz hasonló,
-
Wersja 01 01 2017.
fertőző, de enyhébb lefolyású, gyakran
gyomor és bélhuruttal járó betegség
paratyp [okaz określonego gatunku roślin lub
zwierząt,
uznany
przez
badacza
opisującego po raz pierwszy dany gatunek
za okaz nietypowy] – (gör.) paratípus; (él) a
nem öröklődő sajátságok összessége
parawan [1. przenośna składana ścianka służąca
do zasłonięcia czegoś lub odgrodzenia
części pomieszczenia; 2. rzecz lub ciąg
rzeczy zasłaniających coś; 3. osoba lub
rzecz, którą ktoś posługuje się dla
zachowania
pozorów
i
ukrycia
rzeczywistych działań; 4. trał ochronny
zabezpieczający okręt przed zderzeniem
się z miną; 5. przenośna ścianka o kilku
skrzydłach połączonych zawiasami] – (fr.)
paraván; spanyolfal, tolófal; ellenző,
konyhaellenző
parawanowy, -a, -e [przymiotnik od: parawan;
taki, którego część stanowi parawan,
związany z parawanem, jego częścią lub
konkretnym
przeznaczeniem]
–
spanyolfalas, tolófalas; (átv.) nevetséges,
banális, útszéli, üres, semmitmondó
parawanik [parawan niewielkich rozmiarów] –
kis paraván
parazyt [dawniej: pasożyt (organizm roślinny
lub zwierzęcy żyjący wewnątrz lub na
zewnątrz organizmu - jego kosztem)] –
(gör.) parazita, élősdi, élősködő
parazytologia [gr. parásitos 'współbiesiadnik;
pieczeniarz'; zob. para-; sitos 'zboże;
chleb; jadło'; biol. nauka zajmująca się
badaniem
pasożytów
i
ogólnymi
zagadnieniami
parazytyzmu
(pasożytnictwa)] – (gör.) parazitológia; (él.)
az élősködők tanulmányozásával foglalkozó
tudományág
parazytyzm [bytowanie pasożyta w organizmie
swego
żywiciela,
polegające
na
wykorzystywaniu
organizmu
żywicielskiego jako środowiska życia i
źródło
zdobywania
pokarmu;
pasożytnictwo] – (gör.) parazitizmus;
élősdiség, élősködés, (átv.) mások nyakán
élés
parcela [wyodrębniony kawałek gruntu w celach
rolniczych lub pod zabudowę] – (lat.)
parcella;
telekrész,
telek,
házhely;
mezőgazdaságilag
értékesíthető
kis
földdarab; sírhely; (átv.) vminek kis különálló
területe
parcelacja, parcelowanie [ustalony podział
gruntu na mniejsze części, parcele] –
parcellázás, felparcellázás; telkek kialakítása,
telkesítés, telkekre osztás; feldarabolás
(földé); földosztás
4720
parcelacyjny, -a, -e [związany z parcelacją] –
parcellázási, parcellázó
parcelant [1. nabywca parceli; 2. osoba dzieląca
grunt na parcele] – telekhezjuttatott,
házhelyhezjuttatott, parcellás; zsellér
parcelować [dzielić grunt na mniejsze części,
parcele] – parcellázni, felparcellázni;
házhelyekre osztani, telkesíteni; feldarabolni
(földet)
parch [1. grzybicza choroba skóry objawiająca
się żółtawymi strupami; też: te strupy;
2. choroba roślin wywoływana przez
pasożytnicze grzyby, objawiająca się
plamami i naroślami; też: te plamy i
narośle; 3. choroba zwierząt i roślin
wywoływana przez pasożytnicze grzyby] –
rüh, rühesség
parchaty, -a, -e [charakterystyczny dla choroby
zwierząt i roślin wywoływanej przez
pasożytnicze grzyby, objawiającej się
poprzez brązowawe plamy lub strupy,
typowy dla objawów tej choroby,
zarażony tą chorobą, podatny na tę
chorobę] – rühes, koszos
parcianka [1. płótno parciane; też: ubranie z
takiego płótna; 2. parciana piłka; 3. ubiór
noszony przez ludność białoruską i
ukraińską, podobny do grubego żupana z
lekkimi fałdami z tyłu] – házivászon,
homespun (házilag font (fonal), házilag font
fonalból készült); parasztgúnya; munkaruha
parcianki [daw. spodnie z płótna parcianego] –
házivászon nadrág
parciany, -a, -e [zrobiony z partu; zgrzebny] –
házivászonból készült, vászonparcie [1. grube płótno konopne lub lniane 2.
taśma pleciona ze szpagatu] – szorítás,
nyomás; (orv.) szorulás, felfúvódás
parczek [mały park] – kis park; parkocska
pardon [I. fr. 'przepraszam; (proszę o) dawn..
przebaczenie, ułaskawienie' od pardonner
'darować;
przebaczać'
z
późn.łac.
perdonare 'obdarzyć (łaską), darować
(życie)'; , II 1. przebaczenie; darowanie
winy, obrazy; oszczędzenie przeciwnika;
[wym. pardą]; 2. daw. «darowanie życia]
– (fr.) pardon; bocsánat
pardonować [1. przebaczać, darować winy,
darować komuś życie; 2. potocznie:
przepraszać,
żałować
za
coś,
usprawiedliwiać,
tłumaczyć
się]
–
megbocsátani, megkegyelmezni
pardonować komu – kegyelmet gyakorolni vkivel;
megbocsátani vkinek
pardonowanie [1. przebaczać, darować winy,
darować komuś życie; 2. potocznie:
przepraszać,
żałować
za
coś,
-
Wersja 01 01 2017.
usprawiedliwiać,
tłumaczyć
się]
–
megbocsátás, megkegyelmezés
pardwa [ptak o mocnym dziobie i krótkich
nogach pokrytych nitkowatymi piórami,
zamieszkujący torfowiska i tundry] – (áll.)
hófajd
Pardwa mszarna (Lagopus lagopus) [ptak z
rodziny głuszcowatych, rzędu kuraków.
Występuje w kilku podgatunkach na
rozległych obszarach tundry i lasotundry
Europy, Azji i Ameryki Północnej.
Zamieszkuje rejony wrzosowisk i mszarów
pokrytych
rzadką
roślinnością
krzewiastą.] – sarki hófajd (Lagopus
lagopus)
Pardwa górska (Lagopus mutus) [ptak z rodziny
głuszcowatych, zamieszkujący północną
część Półwyspu Skandynawskiego, Szkocję
i Islandię. Jako relikt izolowane populacje
w Alpach i Pirenejach.] - alpesi hófajd
vagy havasi hófajd (Lagopus mutus) vagy
(Lagopus muta) a madarak osztályának a
tyúkalakúak (Galliformes) rendjébe és a
fácánfélék (Phasianidae) családjába tartózó
faj.
parenchyma [1. zob. miękisz w zn. 2.; 2. tkanka
wypełniająca
przestrzenie
między
narządami a ścianą ciała u niższych
bezkręgowców; 3. jest to typ tkanki
różnorodnego
pochodzenia,
która
wypełnia przestrzeń ciała u niektórych
grup zwierząt lub miękisz roślin] – (gör.)
parenchima; (él) a szerveket beágyazó lágy
sejtszövet; (növ.) vékony falú sejtszövet
parenchymatyczny, -a, -e [przymiotnik od:
parenchyma; odnoszący się do jednego z
rodzajów tkanek stałych występujących u
roślin lub związany z grupą komórek
wypełniających
przestrzeń
między
4721
powłoką ciała a narządami u niektórych
grup zwierząt] – parenchimapareczka [zdrobnienie od: parka] – párocska
parenteralny, -a, -e [1. pozajelitowy; 2. (n.łc.
parenteralis z gr. pará ‘obok’ + énteron
‘jelito’) med. pozajelitowy, dotyczący
wprowadzania leków nie przez przewód
pokarmowy,
a np. dożylnie
lub
domięśniowo. ― 3. w medycynie sposób
wprowadzenia do organizmu środków
leczniczych drogą poza przewodem
pokarmowym
(pozajelitowo),
np.:
podskórnie, dożylnie] – (gör.) parenterális;
nem az emésztőszerveken át történő
parentela [1. przestarz.: parantela; 2. przestarz.:
parantela; 1. związek zachodzący między
jakimiś zjawiskami, stwierdzeniami; 2.
krewni i powinowaci należący do jednego,
tego samego rodu] –parentéla; rokonok, (az
egész) rokonság
parenteza, paranteza (zdanie parentetyczne,
zdanie parantetyczne) [(gr. parénthesis wstawienie) [1. zdanie wtrącone w
nawiasie, wyjaśniające lub uzupełniające;
2. jest to środek stylistyczny, zdanie
wtrącone w nawias, uzupełniające
wypowiedź, niekoniecznie powiązane
kontekstowo z całością tekstu.] – (gör.)
zárójel; közbevetett mondat; beszúrás
parentetyczny, -a, -e; parantetyczny, -a, -e
[przymiotnik od: paranteza; wnoszący
jakiś szczegół do jakiegoś kontekstu,
odnoszący się do parantezy] – zárójel-;
zárójeles
Pareo [obfita chusta w stylu szala o egzotycznym
nadrukowanym wzorze; jest owijana
wokół sylwetki w talii lub nad klatką
piersiową i zabezpieczona węzłem.
Efektowny
element
kostiumu
kąpielowego, noszony jako powiewna
spódniczka.] – Pareo [1. Exotikus nyomott
mintázattal készült nagy méretű kendő, amit
körültekernek a felsőtesten és csomóval
rögzítik. Szoknya gyanánt viselik a nők
strandon, a fürdőruha fölött. 2. Nagyméretű,
nyomott mintás strandkendő, amelyet a csípő
köré lehet tekerni. Mintázatát gyakran a
fürdőruhához igazítják.]
-
Wersja 01 01 2017.
parestezja (paraesthesia) lub zboczenie czucia
posiada w większym stopniu to samo
znaczenie rozpoznawcze co hiperestezja
[Do zboczeń czucia zaliczamy drętwienie,
uczucie kłucia szpileczkami, swędzenie,
mrowienie oraz parestezję Magna na
(podmiotowe uczucie piasku lub robaków
pod skórą); w różnych stanach gorączkowych częste jest uczucie zimna lub
ciepła.] – paresztézia
(paraesthesia),
álérzékelés; az érzékszervek érzékelési
zavara
parę [zob. kilka] – egypár, egynéhány
parę osób na krzyż – (közb.) néhányan, alig egy
páran
parę razy – néhányszor
parę słów – pár szó
paręset [liczebnik nieokreślony odpowiadający
liczbie od stu do około tysiąca] –
néhányszáz, többszáz, százalék, százan
parfe; lody parfé; parfait[wym. parfé] [fr.
'doskonały; idealny; krem mrożony' z łac.
perfectus — 1. mrożony krem z bitej
śmietany z syropem owocowym; mrożony
deser w wysokim kielichu (zwanym także
parfait), złożony z warstw owoców, syropu,
lodów i bitej śmietany; 2. mrożony deser
na bazie śmietany i żółtek; 3. wysokie
szklane naczynie, w którym zwykle podaje
się ten deser] – (fr.) parfait, parfé;
fagyasztott gyümölcsből és tejszínhabból
készült finom édesség [a francia parfait
(tökéletes, fagylaltféle) átvétele az eredeti
kiejtés szerint; ez a latin perfectus folytatása]
pari – (ol.) pari; (ker.) névérték, egyenlő érték
pari passu [jednocześnie z czymś i w tym samym
tempie] – (lat.) pari passu (egyenlő elbánás);
"egyenlő lépés", v. "egyenrangú"; "szerves
része", "kéz a kézben", "egyenlő erőt," v.
"együtt mozog"; egyenrangúanés; tágabb
értelemben a "elég", "elfogultság nélkül"
pari wekslowe – váltópari
parias [w jęz. tamil paraijan 'członek niższej
kasty (dosł. dobosz)' od parai 'bęben'. ―
1. w Indiach: człowiek z najniższej grupy
społecznej, nienależący do żadnej kasty,
pozbawiony wszelkich praw; 2. człowiek
wzgardzony, wykorzystywany, często
żyjący w nędzy; 3. parias w płd. Indiach i
Birmie członek kasty najniższej, z której
rekrutuje się wielu robotników rolnych i
służby
domowej;
przen.
wyrzutek,
człowiek wzgardzony, uciśniony; nędzarz;
4. w Indiach: człowiek z najniższej grupy
społecznej 3. przen. człowiek żyjący w
nędzy] – (dravida→ang.) pária; kitaszított,
4722
megvetett; a legalsó és legelnyomottabb
indiai kaszt tagja; Indiában a kasztjából
kizárt, ill. kasztján kívül álló személy; (átv.)
jogfosztott, kivetett, elnyomott ember; a
társadalom kitagadottja
Parietaria lekarska, pomurnik lekarski (Parietaria
officinalis L.) [gatunek rośliny z rodziny
pokrzywowatych. Pochodzi z obszaru
śródziemnomorskiego
i
środkowej
Europy. W Polsce jest dość rzadki,
archeofit.]
–
közömséges
falgyom
(Parietaria officinalis), avagy falifű, romfű
[a
rózsavirágúak
(Rosales)
rend
csalánvirágúak (Urticanae) alrendjébe, ezen
belül a csalánfélék (Urticaceae) családjába
tartozó faj. Magyarországon őshonos]
park [I 1. duży ogród z alejkami i ścieżkami
spacerowymi; 2. teren rekreacyjny,
przeważnie z dużą ilością flory, w tym
często zadrzewiony. W miastach ma
charakter
dużego,
swobodnie
ukształtowanego ogrodu z alejami
spacerowymi. — II 1. urządzenia i sprzęt
transportowy
przedsiębiorstwa;
też:
teren, na którym zgromadzony jest taki
sprzęt, 2. tabor wojskowy, zwłaszcza
artyleryjski, do którego należą także
warsztaty remontowe] – (fr.-ang.) park;
liget, díszkert; nagyobb gondozott kert,
nyilvános kert, (átv.) a valamilyen célra
rendelkezésre álló gépek összessége,
kocsiállomány, kocsipark; (wojsk, dawno)
park; állomány, tábor
park and ride [wym. park end rajd] [1. "Parkuj i
Jedź" lub ang. Park&Ride, P+R to
parking przeznaczony dla osób, które
dojeżdżają z przedmieść dużych miast i
korzystają z komunikacji miejskiej.
Kierowcy pozostawiają swoje pojazdy w
wyznaczonych miejscach, przesiadają się
do komunikacji zbiorowej i w ten sposób
kontynuują drogę do centrum miasta.
Pierwsze parkingi tego typu powstały na
zachodzie Europy. — 2. system
komunikacji polegający na tym, że ludzie
zostawiają samochody na parkingach
położonych na obrzeżach miasta, a do
centrum wjeżdżają środkami komunikacji
-
Wersja 01 01 2017.
publicznej; też: opłata za parking będąca
jednocześnie
biletem
komunikacji
miejskiej] – (ang.) park and ride (rövidítve:
P+R [jelentése parkolni és utazni vagy
parkolj le és utazz) olyan parkolók
megnevezése, melyek közvetlenül egy busz-,
vasúti-, vagy egyéb tömegközlekedési eszköz
megállója, vagy pályaudvara mellett, vagy
annak
közvetlen
közelében
kerültek
kialakításra azon célzattal, hogy a városba
tartók ott leparkolhassák gépjárműveiket és
átszállhassanak a városközpontba tartó
tömegközlekedési eszközre. A P+R-ek
jellemzően ingyenesek és a külvárosokban
illetve az agglomerációkban kerülnek
kialakításra, hogy ezzel is enyhítsék
valamelyest
az
adott
város
gépjárműforgalmát.]
park angielski, w stylu angielskim [zob. ogród
angielski] – angolpark; angol stílusú park
park ciągnikowy – traktorpark
park etnograficzny [zob. skansen w zn. 1.] –
skanzen, szabadtéri néprajzi múzeum
park francuski, w stylu francuskim [zob. ogród
francuski] – franciakert; francia stílusú park
park kontenerowy – konténerpark
park krajobrazowy [obszar objęty ochroną ze
względu
na
naturalne
właściwości
środowiska oraz walory
naukowe,
estetyczne i turystyczne] – természeti park;
természetvédelmi terület
park
kultury
–
kultúrpark,
kulturális
létesítményekkel ellátott park
park maszynowo-traktorowy – gép- és
traktorállomány
park maszynowy – géppark; gépállomány
park miejski – városliget, városi park
Park Miejski – Városliget [Budapest egyik
városrésze, egyben a második legnagyobb
közparkja, a XIV. kerületben. Teljes területe
100 hektár (1 km²). Ebből mintegy 81 hektár
a tulajdonképpeni park, és abban kb. 6500 fa
áll. A főváros kedvelt pihenőhelye és
kulturális centruma, amiben vagy aminek
határain számos nevezetesség, látványosság
található. Városrész minőségében hivatalosan
néhány lakó-, illetve irodaházat is
hozzászámolnak a peremén.]
park lotniczy – repülőgéppark v. támaszpont
park łazienkarski – Lazienki park (Varsóban)
park narodowy [1. duży obszar zachowany w
stanie naturalnym, podlegający ścisłej
ochronie ze względu na szczególne walory
przyrodnicze i krajobrazowe; 2. to obszar
powołany celem ochrony występującej tam
przyrody ożywionej (rzadziej np. cech
krajobrazu, także kulturowego), na
-
Lokalizacja
siedziby
Babiogórski
1954
33,91
Park Narodowy (1933)
Zawoja
4723
2.
Białowieski
1947
105,17
Park Narodowy (1921)
Białowieża
3.
Biebrzański
Park Narodowy
1993 592,23
Osowiec
4.
Bieszczadzki
Park Narodowy
1973 292,01
Ustrzyki
Górne
Park Narodowy
5. Bory
Tucholskie
Rok
utworzenia
1.
.p.
Nazwa parku
narodowego
Powierzchnia
(km²)
którym
prawnie
ograniczona
jest
możliwość
prowadzenia
działalności
gospodarczej, osiedlania się itd.] – nemzeti
park (NP); rezervátum
1996
47,98 Charzykowy
6.
Drawieński
Park Narodowy
1990 113,42
Drawno
7.
Gorczański
Park Narodowy
1981
70,31
Poręba
Wielka
8.
Park Narodowy
Gór Stołowych
1993
63,40
KudowaZdrój
9.
Kampinoski
Park Narodowy
1959 385,49
Izabelin
10.
Karkonoski
Park Narodowy
1959
11.
Magurski Park
Narodowy
1995 194,39
Krempna
12.
Narwiański
Park Narodowy
1996
73,50
Kurowo
13.
Ojcowski Park
Narodowy
1956
21,46
Ojców
14.
Pieniński Park
Narodowy
15.
Poleski Park
Narodowy
1990
97,62
16.
Roztoczański
Park Narodowy
1974
84,83 Zwierzyniec
17.
Słowiński Park
Narodowy
1967 215,73
Smołdzino
18.
Świętokrzyski
Park Narodowy
1950
76,26
Bodzentyn
19.
Tatrzański Park 1954
211,64
Narodowy
(1947)
Zakopane
20.
Park Narodowy
Ujście Warty
Chyrzyno
55,81
1954
23,46
(1932)
2001
80,38
Wersja 01 01 2017.
21.
Wielkopolski
Park Narodowy
1957
75,84
Jeziory
Krzywe
(1933)
22.
Wigierski Park
Narodowy
1989 149,86
23.
Woliński Park
Narodowy
1960 109,37 Międzyzdroje
park podmiejski – (nazwa) Zugliget (németül
Auwinkel, korábban: Sauwinkel) [Budapest
városrésze a XII. kerület területén. Hozzá
tartozik a Hunyad-orom és a Tündér-szikla.]
park posągów – szoborpark
park rozrywkowy – vidámpark
park samochodowy – gépkocsipark, (wojsk)
gépkocsitábor
park traktorowy – traktorpark
park tramwajowy – villamoskocsipark
parka [dwie istoty żywe, zwykle ptaki lub małe
zwierzęta stanowiące ze sobą pewną
całość, powiązane ze sobą w jakiś sposób]
– két élőlény; párocska
Jelenia Góra
Krościenko
Urszulin
parka [kurtka sportowa w formie wydłużonego
skafandra, często ściągnięta w talii
elastyczną
wszywaną
taśmą
bądź
regulowanymi sznurami umieszczonymi w
tunelu. Posiada kaptur. Parki wzorowano
na ubiorach Eskimosów i traperów.
Początkowo stanowiły element odzieży
wojskowej. 2. Letnia wersja anoraka.
Kurtka z bardzo wytrzymałej bawełny, o
długości do kolan, z dużymi, wsuwanymi
kieszeniami, kapturem, ściągnięta w talii i
na dole sznurem w tunelu. Wymyślona na
poligon, w wersji oryginalnej oliwkowozielona. W latach sześćdziesiątych „znak
szczególny”,
podobnie
jak
skuter,
brytyjskich nastolatków – modsów, którzy
stworzyli własną subkulturę i własną
modę.] – parka; kapucnis anorák v.
sportdzseki; kapucnis sport kabát [1. Sportos,
hosszú dzseki derékrésznél
behúzott
zsinórövvel, általában vízhatlan anyagból; 2.
Hosszú, sportos dzseki a deréknál és a
szegélyen
alagúthúzással,
gyakran
4724
kapucnival. 3. Sportos, hosszú dzseki,
derékban és az aljaszélen zsinórházas
behúzással, gyakran kapucnival.]
Parki [mit. rzym. boginie przeznaczenia
przedstawiane jako prządki odmierzające
długość ludzkiego życia] – (mit.) Párkák
(latinul: parcae) [a görög mitológiából
ismert
Moirák
római
megfelelői;
sorsistennők, akik fonják, kimérik, majd
elvágják az ember életfonalát. Hatalmukban
áll megakadályozni az istenek akaratának
érvényesülését
is.
Nona
(a
görög
mitológiában Klóthó) az emberi élet fonalát
fonja, Decima (Lakheszisz) ereszti hozzá a
szöszt, és végül Morta (Atroposz) vágja el a
fonalat.
Méltóságteli
nőalakokként
ábrázolják őket. Néha jogarral láthatók,
amint egy irattekercsben olvasnak; máskor
Nona fon, Decima sorsot húz, vagy a
slílussal a globusra mutat, Morta pedig egy
napórára mutat.]
parkan [1. ogrodzenie wykonywane z różnych
materiałów, najczęściej z drewna; 2. jeden
z pary ochraniaczy na nogi zakładanych w
czasie
meczu
przez
bramkarzy
hokejowych, zawodników krykieta lub
osoby uprawiające inne tego typu sporty]
– párkány, palánk, kerítés, léckerítés; (hal.)
függőháló
parkan z desek – deszkakerítés
parkanić – bekeríteni; párkánnyal körülvenni v.
körülzárni
parkieciarz [1. osoba zawodowo zajmująca się
pokrywaniem podłóg parkietem lub
wykładzinami; 2. potoczne określenie na
osobę lubiącą tańczyć; 3. rzemieślnik
układający parkiety] – parkett-készítő,
parkettás; parkett táncos
parkiet [1. podłoga z drewnianych klepek; też:
same takie klepki; 2. miejsce w restauracji
lub kawiarni przeznaczone do tańca;
3. sala, w której odbywa się sesja giełdy
papierów wartościowych; też: giełda;
4. część sali sportowej przeznaczona do
gry w piłkę; 5. kratka z listewek
przytwierdzana do odwrotnej strony
obrazu malowanego na desce, w celu
zabezpieczenia jej przed paczeniem się; 6.
fragment podłogi pokryty kawałkami
specjalnych deseczek, którego najczęstszą
funkcją poza użytkową w mieszkaniach
jest pełnienie roli miejsca do tańczenia lub
uprawiania niektórych sportów; 7. kratka
z listewek używana jako zabezpieczenie
dużych powierzchniowo przedmiotów
przed wyginaniem się na skutek działania
wilgoci; 3. rodzaj impregnatu; 4. giełda] –
(fr) parkett, parketta; keményfalécekből,
-
Wersja 01 01 2017.
keményfalemezekből összeállított padló;
rakott padló; (színházban) földszint (első
sorai); (dawno) a színpad előtti földszinti
ülőhelyek nélküli szabad terület; (átv.)
tőzsde, börze, piac
parkiet do tańca – táncparkett
parkiet giełdowy – tőzsdei parkett
parkietowy, -a, -e [przymiotnik od: parkiet; taki,
którego część stanowi parkiet, pokryty
parkietem lub taki, z którego można
wykonać parkiet] – parkett-, parketta-;
parkettás
parking
[1.
miejsce
postoju
pojazdów
mechanicznych; 2. wydzielone miejsce
przeznaczone
do
parkowania
samochodów] – parkolóhely, parkoló,
várakozóhely
parking piętrowy – parkolóház
parking płatny – fizető parkoló
parking podziemny – föld alatti parkoló
parking strzeżony – őrzött parkoló
parkingowy, -a, -e [przymiotnik od: parking, np.
opłata parkingowa] – parkolóparkingowy [osoba pilnująca parkingu i
pobierająca opłaty za parkowanie] –
parkolóőr
parkometr, parkomat [urządzenie ustawiane w
miejscach do parkowania, do którego
kierowca wrzuca pieniądze za czas
postoju] – parkolóóra
parkometrowy, -a, -e; [przymiotnik od:
parkometr; przeznaczony do użytkowania
systemu urządzeń pobierających opłaty za
parkowanie, związany z takim systemem
lub pojedynczym urządzeniem tego
systemu]; parkomatowy, -a, -e –
parkolóóraparkotać [1. wydawać bulgoczący odgłos
charakterystyczny dla wrzącej wody lub
innej cieczy; perkotać, pyrkotać; 2.
uczestniczyć w kopulacji, kopulować] –
rotyogni (fővés közben)
parkować (parkuje) [ustawiać pojazdy w
miejscach przeznaczonych na postój tych
pojazdów] – (fr, ném) parkolni, parkírozni;
járművel a megfelelő, kijelölt helyen
megállni; gépjármű megállítva vesztegel,
tartózkodik vhol
parkować samochód – autóval v. kocsival v.
gépkocsival parkolni
parkowanie – parkolás
4725
parkowanie
parkowy, -a, -e [przymiotnik od: park] – parkparlament
[1.
naczelny
organ
władzy
państwowej
sprawujący
funkcję
ustawodawczą; 2. przedstawicielski organ
ustawodawczy i kontrolny, składający się
z jednej a. dwóch izb (wyższej i niższej;
por. senat); gmach parlamentu] – (ang.
parliament - fr.) parlament; (zgromadzenie)
országgyűlés, képviselőház; a törvényhozás
választot
testülete,
szerve;
(gmach
parlamentu) országház; az országgyűlés
épülete
parlament dwuizbowy – két házból álló parlament
Parlament Europejski [1. instytucja Unii
Europejskiej będąca odpowiednikiem
jednoizbowego
parlamentu,
której
członkowie są wybierani przez obywateli
państw należących do UE na 5-letnią
kadencję. Oficjalną siedzibą Parlamentu
jest Strasburg, ale w Brukseli odbywa się
większość obrad parlamentu i mieszczą się
biura poselskie a także, komisje
parlamentarne i władze klubów. W
Luksemburgu znajduje się sekretariat
generalny, biblioteka i część zaplecza
technicznego. 2. jednoizbowy parlament
reprezentujący
obywateli
państw
należących
do
Unii
Europejskiej.
Oficjalną siedzibą Parlamentu jest
Strasburg, ale też Bruksela, w której
odbywa się część obrad oraz mieszczą się
komisje parlamentarne i władze klubów.
-
Wersja 01 01 2017.
Sekretariat i biblioteka ma zaś swoją
siedzibę w Luksemburgu.] – Európa
Parlament (EP) [European Parliament; az
Európai Unió (EU) parlamentális testülete,
amelyet az EU állampolgárai közvetlenül
választanak öt éves időtartamra. A
Miniszterek Tanácsával együtt alkotja az EU
törvényhozói hatalmi ágát. Két helyen
ülésezik, Brüsszelben és Strasbourgban. A
parlamenti képviselőket közvetlenül választó
EU-állampolgárokat képviseli.]
parlamentariusz, parlamentarz [1. wysłannik
jednej z walczących stron upoważniony do
negocjacji; 2. wysłannik, upoważniony do
doręczenia nieprzyjacielowi pisma a.
prowadzenia z nim rokowań] – (fr.)
parlamenter; országgyűlési tag; (wojsk)
tűzszünetről, fegyverszünetről stb. tárgyaló
követ, akit a harcoló felek egyike a másik
félhez küld
parlamentariuszka
[kobieta
wysłana
do
nieprzyjaciela w celu prowadzenia z nim
rokowań
dotyczących
przerwania
konfliktu] – (fr.) parlamenter (nő)
parlamentarnie – parlamentárisan
parlamentarny [1.fr. parlementaire 'sądowy;
parlamentarny' z parlement 'dawn.
rozmowa; sąd najwyższy (do r. 1790);
parlament' od parler 'mówić' (i śrdw.łac.
parlatorium 'jw.'; 2. odnoszący się do
parlamentu; przen. zgodny z dobrymi
obyczajami, przyzwoity, kulturalny] – (frlat) parlamenti, parlemantáris; országgyűlési;
az országgyűlés méltóságához illő; (átv.)
uvarias, finom, tisztességes, kulturális; a
parlamentarizmussal kapcsolatos, arra épülő
parlamentaryzm [system rządów sprawowanych
przez parlament wraz z kompetencjami
tego organu władzy państwowej] – (fr-lat)
parlamentarizmus; népképviseleti rendszer,
országgyűlési rendszer
parlamentarz [osoba wysłana do nieprzyjaciela
w celu prowadzenia z nim rokowań
dotyczących
przerwania
konfliktu;
parlamentariusz] – parlementer, hadkövet
parlamentarzysta [osoba wchodząca w skład
parlamentu] – országgyűlés tagja, képviselő
parlamentować
[prowadzić
rokowania,
negocjacje,
występować
jako
parlamentariusz,
parlamentariuszka,
reprezentować parlament w ważniejszych
sprawach] – tárgyalni, egyezkedni (az
ellenséggel)
parlamentowanie – tárgyalás, egyezkedés
parlamentowy, -a, -e – parlamenti; országgyűlési
parlando = mówiąc [określenie wykonawcze:
śpiewać w sposób zbliżony do mowy,
4726
deklamacji; parlante] - (ol.) parlando;
(zene) az éneklés és a prózai beszéd között
levő előadási mód
parlatorium [rozmównica, pokój w klasztorze do
rozmów z osobami z zewnątrz] –
parlatorium; fogadószoba
parlować – (dawno) francia tudást fitogtatni;
tüntetően beszélni franciául v. francia
nyelven
parlować po francusku niż szprechać po
niemiecku – franciául társalogni, mint
németül beszélni
parmezan (wł. parmigiano reggiano, grana) [1.
twardy, żółty ser, używany po utarciu
jako przyprawa do potraw; 2. to ser
twardy
typu
podpuszczkowego
pochodzący z centralnych Włoch, z
regionu Emilia-Romania. Produkowany
w: Parmie, Reggio nell'Emilia i
okolicach.] – parmezán; pármai sajt [olasz
keménysajt Emilia tartományból, Parma
olasz város nevéről. Részben lefölözött
tehéntejből
készül,
zsírtartalma
(szárazanyagban) 32%-os. Természetes
kérgét lekefélik és beolajozzák. Szokásos
formája 35-45 cm átmérőjű, 18-25 cm
vastag, 24-40 kg súlyú korong.]
parmezański, -a, -ie [przymiotnik od: parmezan]
– parmezánParnas [1. środowisko poetów, artystów. Parnas
to siedziba Apollina i muz.; 2. elita
literacka, zwłaszcza w odniesieniu do
poetów] – Parnaszosz, Parnasszus; valamely
ország költőinek és íróinak összessége; az
irodalmi élet, dicsőség jelképe (egy
görögországi hegy nevéről), amely a régi
görögök hite szerint Apolló és a múzsák
lakóhelye volt)
parnasista [1. zwolennik lub przedstawiciel
parnasizmu;
2.
członek
Parnasu,
francuskiej grupy poetyckiej] – (fr.)
parnassien, parnasszista; (irod) a XIX. sz.
közepén
Franciaországban
fellépő,
szenvtelen ábrázolásra és szigorú formai
fegyelemre törekvő költői irányzat tagja
parnasistyczny, -a, -e, parnasistowski, -a, -ie
[przymiotnik od: parnasizm; odnoszący
się do dziewiętnastowiecznego kierunku w
poezji
francuskiej,
przybliżającego
obiektywizm i opisującego wszechstronną
wiedzę, typowy, charakterystyczny dla
tego kierunku;] - (fr.) parnassien,
parnasszista; erre a költői irányzatra
jellemző, vele kapcsolatos
parnik [urządzenie do parowania ziemniaków i
pasz zwierzęcych; parnica] – főzőüst;
gőzszelep
-
Wersja 01 01 2017.
parnikowy, -a, -e [przymiotnik od: parnik;
działający na zasadzie podobnej do
parnika, urządzenia do parowania
ziemniaków
i
pasz
zwierzęcych,
przeznaczony na obróbkę w takim
urządzeniu, charakterystyczny dla takiego
urządzenia lub w jakiś inny sposób z nim
związany] – főzőüst-, szelep-, gőzszelepparno – hsz. párásan, fülledten
parno – fülledt meleg van
parność [wilgotność najczęściej połączona z
wysoką temperaturą oraz brakiem ruchów
mas powietrza; duszność] – fülledtség,
fullasztó hőség
parny, -a, -e [charakteryzujący się wysoką
temperaturą, dużą wilgotnością oraz
bezwietrznością, typowy dla takiego stanu;
duszny] – (gorący) fülledt, fullasztó;
(przesycony parą) párás, páratelt; forró
parna pogoda – párás időjárás
paro-, paru- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na parokrotne występowanie
tego, co nazywa drugi człon złożenia] –
többszöri, ismétlődő
parobas [obraźliwe określenie na osobę
niewykształconą,
nieumiejącą
się
zachować, prostaka] – fajankó, faragatlan
fickó, tahó
parobczak
[młody,
zazwyczaj
jeszcze
niedoświadczony robotnik rolny lub sługa,
pracujący niegdyś w gospodarstwach
bogatych chłopów i w folwarkach;
parobeczek] – szolga, szolgalegény; jól
megtermett fickó, (közb.) nagy lapaj, kamasz
parobczane gospodarstwo [(Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Gdy konstytucją
nadaną Księstwu Warszawskiemu w r.
1807 zniesionem zostało poddaństwo ludu
w nowoutworzonym przez Napoleona I
kraju, w wielu folwarkach, a mianowicie
w tych, gdzie przy dworze nie było wsi z
dostateczną pańszczyzną, zaprowadziła
szlachta
t.
zw.
„gospodarstwa
parobczane”, t. j. obrabiane czeladzią
rocznie godzoną. Parobków żonatych
godzono na ordynarję i zasługi, fornali
bezżennych na zasługi i stół dworski. W
pierwszej połowie XIX w. gospodarstwo
parobczane było synonimem postępowości
w rolnictwie.] – (daw) cseléd gazdaság
[cseléd aki kikötött bérért mezőgazdasági
vagy háztartási munkára egész évre
elszegődik. Cselédet a középparaszt, a
nagygazda, urasági birtok, uradalom
alkalmazott, de cselédként emlegetik az
alacsonyabb beosztásban álló városi egyházi
alkalmazottakat is.]
4727
parobek [stały lub sezonowy robotnik najemny
służący na folwarku lub w gospodarstwie
bogatego chłopa. Na wsi polskiej mianem
parobka określało się również kawalera,
młodzieńca] – legény, parasztlegény, (najęty
robotnik)
béres,
béreslegény;
(mezőgazdasági) cseléd; legényember
parobkować – cselédeskedni, cselédként v.
béresként szolgálni
parobkować jako inżynier mechanik – mint
műszaki mérnök alantas munkát végezni
parobkować w jakimś gospodarstwie rolnym –
valamilyen mezőgazdasági gazdaságban
dolgozni
parobkowanie – szolgálat, cselédeskedés
parobkowanie za granica – külföldi szolgálat
parobkowaty, -a, -e – parasztos, faragatlan
paroch [przest. gr.kat. proboszcz, pleban] –
plébános
parochia [przest. gr.kat. parafia] – (református)
parókia
parodia [1. wypowiedź lub utwór będące
ośmieszającym naśladowaniem jakiegoś
stylu, dzieła, gatunku literackiego itp.;
2. nieudolne
naśladownictwo
lub
zdeformowana, wypaczona postać czegoś;
3. wypowiedź, scena lub przedstawienie
będące ośmieszającym naśladownictwem
jakiegoś dzieła, osoby lub zachowań; 4.
coś, co jest nieudolnym naśladowaniem
czegoś, coś, co daje niezamierzone efekty
komiczne, ośmieszające autora] – (gör)
paródia; (irod, műv) irodalmi, v. zenei
alkotás
modorosságait,
belső
következetlenségeit felnagyító és kigúnyoló,
így torzított utánzása, ill. utánzata; (átv.) a
valódinak gúnyt, nevetést v. bosszúságot
fakasztó torzképe, hitvány utánzata
parodiować [1. tworzyć scenę lub przedstawienie
jakiegoś dzieła, osoby lub czyichś
zachowań; 2. żartobliwie lub złośliwie
naśladować kogoś] – (gör) paródiázni,
parodizálni; kigúnyolni, nevetségessé tenni,
torzított formában utánozni
parodiowanie – parodizálás
parodniowy, -a, -e [mający parę dni, trwający
parę dni itp.; parudniowy] – párnapos,
néhánynapos; néhány napi, néhány napig
tartó
-
Wersja 01 01 2017.
parodniowa zwłoka – néhány napos v. napi
késedelem v. haladék
parodyjny, -a, -e [przymiotnik od: parodia;
stwarzający efekt parodii, przedstawiony
za pomocą parodii, odnoszący się w jakiś
sposób do parodii; parodiowy]
–
parodiaszerű
parodiowy, -a, -e; parodystyczny, -a, -e
[przymiotnik od: parodia; stwarzający
efekt parodii, przedstawiony za pomocą
parodii, odnoszący się w jakiś sposób do
parodii;
parodyjny]
–
paródia-;
parodiaszerű
parodysta
[osoba
pisząca
parodie
lub
występująca w parodiach, które są
jednocześnie
przedstawieniami
scenicznymi], parodystka – (gör) parodista
(ffi/nő); 1. paródiaíró, paródiák szerzője; 2.
(aktor) paródiákban szereplő, paródiákat
előadó színész
parodystycznie – paródiaszerűen
parodiować [1. tworzyć scenę lub przedstawienie
jakiegoś dzieła, osoby lub czyichś
zachowań; 2. żartobliwie lub złośliwie
naśladować kogoś] – parodizálni
parogodzinny, -a, -e [trwający parę godzin] –
párórás, néhány órai v. órás
parokonka [daw. dorożka zaprzężona w parę
koni a. w dwójkę koni] – kétfogatú jármű
parokonny, -a, -e [taki, który został zaprzężony
w parę koni, przeznaczony do zaprzężenia
w parę tych zwierząt] – kétfogatú, kétlovas
parokrotny, -a, -e [a) powtarzający się parę razy;
b) parę razy większy od czegoś
porównywanego] – néhányszori, többszöri,
párszori; ismételt
paroksyton [1. wyraz mający akcent na
przedostatniej sylabie; paroksytonon; 2.
wyraz mający akcent na przedostatniej
sylabie] – (gör. παροξύτονος, paroxýtonos;
ang. paroxytone; paroxiton) a szó hangsúlya
az utolsó előtti szótagon van [Ez nekünk,
magyaroknak kezdetben szokatlan, mivel a
magyarban a hangsúly mindig az első
szótagon van.]
paroksytoniczny, -a, -e [dotyczący paroksytonu]
– másodéles (utolsó előtti szótagon
hangsúlyos)
paroksyzm [1. nagłe wystąpienie lub zaostrzenie
się
objawów
chorobowych;
2. krótkotrwały, lecz silny przejaw jakichś
uczuć, zwykle negatywnych; 3. gr.
paroksysmós
'bodziec;
podrażnienie;
rozgoryczenie';
atak,
gwałtowne
wystąpienie a. nasilenie się objawów
chorobowych (np. bólu, kaszlu) a.
4728
uczuciowych (np. gniewu, zazdrosci)] –
(gör.)
paroxizmus
[valamely
lázas
betegségnek, de különösen elmebetegségnek
hirtelen kitörése]; (orv) betegség, roham,
fájdalom tetőpontja; (átv.) a szenvedély
legmagasabb fokára hágott, önkívülettel
határos indulatkitörés; őrjöngés, hevület
paroksyzmowy, -a, -e – paroxizmusos, őrjöngési;
heves
parol [1. daw. umówione tajne hasło; 2. daw.
słowo honoru; 3. daw. w grze w karty:
podwojenie stawki w razie pierwszej
wygranej, oznaczane przez załamanie
rogu karty; też: ta karta; 4. fr. parole
'słowo; (wy)mowa; głos' z gr. parabolē 1.
przest. wojsk. rozpoznawcze tajne hasło
dnia; przest. słowo honoru; przest.
podwojenie
stawki
po
wygranej,
oznaczane przez załamanie a. zgięcie rogu
karty; (zagiąć p.) przen. uwziąć się na kogo
a. na co. 2. zob. parabola; przestarzale: a)
słowo honoru b) umówione, tajne hasło
wojskowe c) podwojenie stawki w grze
karcianej, oznaczane przez załamanie
rogu karty] – (ol) paroli; (wojk)
fegyvernemjelzés; az egyenruha hajtókájára
varrt színes szövetcsík; jelszó; (ká) paroli;
bennhagyott, megkétszerezett tét
parol kawalerski – becsületszó
paroletni, -ia, -ie [mający parę lat, trwający parę
lat itp.] – néhány éves, páresztendős; néhány
évig tartó; páréves
Parolistowate (Zygophyllaceae R.Br.) [rodzina
roślin
okrytonasiennych
z
grupy
różowych. Jej przedstawiciele występują
głównie na obszarach tropikalnych i
subtropikalnych. Do rodziny należą 22
rodzaje z 285 gatunkami. W Polsce
spotykane są gatunki z rodzajów parolist i
buzdyganek.] – (növ.) királydinnye-félék
(növ., Zygophyllaceae) [a kétsziküek külön
szirmai közt a balzsamos növények rendjébe
tartozó család. Virága ötös tagu. Termője és
termése magános, de többrekeszü, toknemü
-
Wersja 01 01 2017.
vagy több gerezdre válik. A rokon
családoktól az olajmirigy meg a keserüség
hiánya különbözteti meg. Füvek v. fák,
mintegy 100 faja mind a két földségnek
melegebb vidékén nő. Levele párosan
szárnyalt, átellenes (Zygophyllum Quaiacum
stb., amazt meg a Quaiacitest (Mass.) a
geologia harmadkorából is ismerjük.]
parometrowy, -a, -e [mający długość paru
metrów, wynoszący parę metrów] –
párméteres, néhány méteres
paromierz (manometr) [urządzenie pomiarowe
montowane
w
różnych
punktach
rurociągów gazowych, używane do
mierzenia natężenia przepływu gazu w
tych rurociągach] – (gör.) manométer;
feszültségmérő, nyomásmérő; zárt térben
lévő gőzök v. gázok nyomását mérő készülék
paromiesięczny, -a, -e [mający parę miesięcy,
trwający parę miesięcy itp.] – párhónapos,
néhány havi
paromilowy, -a, -e – pármérföldes
paromilowy marsz – pármérföldes menet
parominutowy, -a, -e [trwający parę minut] –
párperces, néhány perces
paronim [1. wyraz kojarzący się z innym ze
względu na wspólność rdzenia, np.
abstrakcja i dystrakcja, lub podobieństwo
brzmienia, np. adoptować i adaptować; 2.
wyraz, który ze względu na podobieństwo
brzmieniowe lub wspólność rdzenia myli
się z innym. Nie są jednak ze sobą
spokrewnione
ani
etymologią,
ani
znaczeniem. 3. wyraz wiążący się z innym
albo ze względu na wspólność rdzenia (np.
abstrakcja, dystrakcja), albo ze względu na
podobieństwo brzmieniowe (np. adaptować
i adoptować)] – paroníma; azaz a rokon
hangzású, de eltérő jelentésű szó
paronimia [błędne kojarzenie, mylenie jakiegoś
wyrazu z innym wyrazem ze względu na
wspólność rdzenia lub podobieństwo
brzmienia] – paronimia [A paronímia, más
néven hasonlóalakúság az a jelenség, amikor
egy nyelvben több hasonló alak létezik
egymás mellett. Azokat a szavakat,
amelyekre a jelenség fennáll, hasonló alakú
szavaknak vagy paronimáknak nevezzük, a
jelzői alak pedig a paronim. (Az utóbbi kettő
egyaránt rövid i-vel!)]
paronimiczny, -a, -e – paronímparonimy [Paronimy to wyrazy podobnie
brzmiące: adoptować i adaptować, rektor i
lektor, klauzura i klauzula, flirt i filtr,
kompania
i
kampania.
Poza
podobieństwem brzmieniowym nie musi
tych słów łączyć nic więcej, mogą mieć
jednak wspólny rdzeń, podobne znaczenie
4729
i zastosowanie w prawie jednakowych
związkach wyrazowych czy kontekstach.
Im więcej zbieżności między słowami
tworzącymi paronimiczną parę, tym
częściej są one źle używane. Rekord
częstotliwości
mieszania
wyrazów
paronimicznych bije para czasowników
adaptować i adoptować, które mylone są
przez większość Polaków. Częściej też
użytkownicy języka mieszają te paronimy,
które znają tylko ze słyszenia, i stosują je,
nie mając pewności co do ich znaczenia
czy pisowni.] – paronímák; rokon hangzású,
de eltérő jelentésű szavak [A laikus beszélők
körében kevéssé ismert fogalom a
„paronima”, pedig épp nekik okoznak olykor
gondot a paronimák, azaz a rokon hangzású,
de eltérő jelentésű szavak. A paronimákat a
nyelvhasználók hajlamosak összekeverni
egymással, különösen, ha a szavak idegen
eredetűek, vagy nemcsak a hangalakuk
hasonló, hanem a jelentésük is. Ilyen pl. az
adaptál és az adoptál: az előbbi azt jelenti:
‘alkalmassá tesz’, ‘átformál’, az utóbbi
pedig, hogy ‘örökbe fogad’ (gyermeket).]
paropiętrowy, -a, -e – páremeletes, néhány
emeletes
paropiętrowy blok mieszkalny – páremeletes
lakótömb
paropiętrowy budynek – páremeletes épület
parosetletni, -ia, -ie [trwający paręset lat,
mający paręset lat; parusetletni] –
néhányszáz éves, párszáz éves
parostatek (parowiec) [statek, do którego
napędzania wykorzystuje się silniki
parowe] – gőzhajó
-
Wersja 01 01 2017.
gazowy; 2. dobierać do pary] – párologni,
elpárologni, eltűnni; gőzzé válni, gőzölögni,
kigőzölögni; (gotować na parze) gőzölni,
kigőzölni, párolni; (dobierać do pary)
párosítani, párba tenni
parować kartofle – burgonyát párolni v. gőzben
érlelni
parować2 [odpierać, blokować cios zadany przez
przeciwnika]
–
(fr-ném)
parírozni;
engedelmeskedni; (odpierać) elhárítani,
kivédeni; (sport) vívásban vágást, támadást
kivédeni
parowanie – párolgás, elpárologtatás; kigőzölgés
parowiec [statek napędzany silnikiem parowym]
– gőzhajó, gőzös
parowiec holowniczy – vontatógőzös
parowiec śrubowy – csavargőzös
parowiekowy, -a, -e [trwający parę wieków,
mający parę wieków; paruwiekowy] –
néhány százados v. évszázados, párszázados
parowiosłowy, -a, -e – kétevezős
parowisty, -a, -e – szakadékos
parownia – gőzkamra; gőzölőkamra
parownica [niewielkie naczynie laboratoryjne
używane do stężania roztworów lub ich
odparowywania] – (vegyt) párlócsésze
parowozownia [1. zajezdnia parowozów; 2.
wydzielony teren lub pomieszczenie,
będące miejscem napraw parowozów oraz
miejscem ich dłuższych postojów, jeżeli nie
są w trasie] – fűtőház, mozdonyszín
parostek [1. łow. róg kozła, sarny; 2. zwykle w
lm - parostki: poroże samca sarny] – (vad)
őzagancs
parotygodniowy, -a, -e [trwający parę tygodni,
mający parę tygodni; parutygodniowy] –
párhetes, néhány hetes
parotysięczny, -a, -e [liczący parę tysięcy czegoś;
parutysięczny] – párezres, néhány ezres
parować1 (paruje) [1. zmieniać stan skupienia ze
stałego
lub
ciekłego
w
gazowy,
przechodzić lub przemieniać coś w stan
parowóz [lokomotywa z silnikiem parowym;
także pociąg ciągnięty przez taką
lokomotywę] – mozdony, gőzmozdony
4730
parowóz półpancerny – félig páncélozott
gőzmozdony
parowski, -a, -ie – pair-; főrendi, főúri
parowy, -a, -e – gőz-; gőzerejű; párás
paroząb – (növ.) didymodon (lombos moh)
parów [1. dolina o płaskim dnie i stromych,
porośniętych roślinnością zboczach; 2.
dolina
przekształcona
z
wąwozu,
charakteryzująca się płaskim dnem i
stromymi zboczami] – szurdok, szárazék,
vízmosás, horhó
parówka, parówki [1. wędlina drobno mielona,
nietrwała; 2. kiełbaska do gotowania w
parze, kiełbaska parowa; 3. rodzaj
kiełbaski złączonej z drugą w parę; 4.
Konstal 13N to oznaczenie tramwaju
wytwarzanego w latach 1959-1969 przez
zakłady Konstal w Chorzowie. 13N to
pierwszy polski tramwaj szybkobieżny.] –
(kiełbaska) virsli, kis kolbász; párosevezős
csónak; (tramwaj) kétkocsis villamos
parówka szwedzka – (sport) kajak
parówki z chrzanem – tormás virsli
parówki z musztardą (z chrzanem) – virsli
mustárral (tormával)
pars [wyznawca monoteistycznego odłamu
staroirańskiej religii rozpowszechnionej
przez indiańskich Persów i opartej na
kulcie boga dobra i światła] – (perzsa)
párszi, párszik; a Zarathusztra tanait követő,
tűzimádó óperzsa vallás híve
pars romana i pars graeca. [(Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Powiada Kitowicz, że
-
Wersja 01 01 2017.
za czasów saskich był w szkołach polskich
zwyczaj dzielenia młodzieży na 2 części:
wyższą – pars romana i słabszą pars
graeca. Stały nad niemi napisy na
ścianach. Która strona popisała się lepiej
w lekcyi, ta dostawała pochwały: decem
laudes, centum laudes, mille laudes. Te
laudes każda strona zapisywała na swojej
tablicy, a w sobotę lub ostatni dzień
miesiąca robiono rachunek. Z niego zaś
dopiero wypadało czy pars romana zostaje
nadal przy tym swoim tytule i ławkach,
czy też ma się zamienić na pars graeca, t. j.
przesiąść na drugą stronę sali szkolnej.] –
(daw) régi iskolákban a fiatalokat két részre
osztották.: a magasabbakat pars romana és a
gyengébbeket pars graeca kategóriákra.
parsek [astronomiczna jednostka długości równa
ok. 3,262 roku świetlnego] – (gör) parsec
(Parallaxis-secundum), (csill.) parszek (3,26
fényév); a csillagtávolságok mérésére
használt egység
parsk – prüszkölés, prüsszentés, prüsszögés;
takonykór; (mezőg) verem
parskać, parsknąć [ 1. gwałtownie wydmuchiwać
powietrze lub wypluwać wodę, wydając
charakterystyczny dźwięk; 2. odzywać się,
odezwać się nieuprzejmie, odpowiadać z
nieuprzejmością, złością; 3. mocno świecąc
razić, 4. pot. roześmiać się. 5. pot. o
urządzeniu: wydać krótki dźwięk
przypominający parsknięcie] – prüszkölni;
kipukkadni, kitörni
parskanie [odgłos wydawany przez konie,
powstały
poprzez
nagłe
i
silne
wypuszczenie powietrza nozdrzami] –
prüszkölés
parsknąć śmiechem – hahotára fakadni, hangos
nevetésben kitörni, kipukkadni, prüszkölni a
nevetéstől
parsknąć (zob. parskać) – feltörni, kitörni,
felkacagni, felnevetni
parsknięcie
[1.
gwałtownie
wydmuchać
powietrze lub wypluć wodę, wydając
charakterystyczny dźwięk; 2. odezwać się,
odpowiedzieć z nieuprzejmością, złością] –
prüszkölés
parsyzm [mazdaizm, religia Parsów, wyznawców
Zaratustry] – párszizmus [a régi persák a
közönségesen,
bár
nem
helyesen
tűzimádóknak elkeresztelt gebrek hite.
Alapítója Zarathustra, görögösen Zoroaszter,
maga félig mitikus alak, kinek életéről szóló
tudósítás mesés elemekkel van feldíszítve s
jóformán semmi történelmi értékkel sem bír.]
parszeć [pokrywać się parchem, brunatnymi
strupami
charakterystycznymi
dla
4731
parchu;
parszywieć]
–
rühesedni,
koszosodni
parszywiec [osoba parszywa, zła podła, czasami
także dokuczliwa, złośliwa] – rühes, koszos
parszywieć [1. stawać się osobą parszywą, złą,
podłą, czasami także dokuczliwą, złośliwą;
2. pokrywać się parchem, brunatnymi
strupami
charakterystycznymi
dla
parchu; parszeć] – rühesedni, koszosodni
parszywość – rüh, rühesség; kosz
parszywy, -a, -e [1. okryty parchami, mający
parchy; 2. nędzny, podły, lichy, zły] –
rühes, koszos; (átv.) piszkos, büdüs,
nyomorult, nyomorúságos, koszos, mocskos;
saranyarú, szegényes; hitvány, alávaló;
gyatra, ócska, pocsék, silány, vacak,
siralmas, (átv.) gyenge, rossz, ócska
parszywa owca – rühes bárány
parszywa sprawa – piszkos ügy
parszywe jabłko – férges alma
parszywy interes – mocskos üzlet
parszywy koń – rühes ló
part [1. grube płótno konopne lub lniane 2.
taśma pleciona ze szpagatu; 3. (u
Zygmunta Glogera) grube płótno domowej
roboty, zarówno konopne jak lniane, bez
domieszki wełny, ani bawełny. Na letni
ubiór ludu wiejskiego w Polsce składał się
głównie part, na zimowy zaś: kożuchy i
samodział czyli sukno z wełny własnych
owiec. Spodnie najczęściej zimą i latem
nosił lud z grubego partu, zowiąc je
„parciankami”, letnią zaś kapotkę
marszczoną u stanu w tyle, bez rozporu, z
bielonego partu zowie „parcianką”.
Wyraz „portki, porteczki, portasy”
pochodzi od używanego na nie partu, ze
zwykłą tylko zamianą a na pochylone o.] –
durva vászon, kendervászon, gyolcs; heveder
partacka robota – kontármunka
partacki, -a, -ie [niestaranny, zrobiony byle jak
lub charakterystyczny dla partacza, osoby
robiącej coś źle, nieudolnie] – kontár
partacko – kontár módon
partactwo
[coś,
co
zostało
wykonane
niestarannie, nieudolnie; partanina] –
kontárság, kontárkodás; kontár munka
partactwo prawników – jogászok kontárkodása
partactwo w nauce – tudományos kontárság
partactwo w rzemiośle – kontárkodás az iparban
partacz, partaczka; partoła [(łac. a parte
paternitatis = poza cechem; przeszkodnik,
szturarz) dawniej rzemieślnik, nie należący
do cechu mimo jego istnienia, często
związany z konkurencyjną jurydyką w
mieście
królewskim
lub
jego
-
Wersja 01 01 2017.
bezpośrednim pobliżu] – kontár (ffi/nő),
rossz munkás, (közb.) paccer
partaczenie – kontárkodás
partaczyć, partać, partolić [robić coś źle,
nieudolnie, wykonywać coś niezgodnie ze
wcześniej przyjętym planem, czego
skutkiem są późniejsze straty; partolić] –
fuserálni; kontárkodni, elrontani, elpackázni,
elpuskázni, elfuserálni
partaczyć co – elpackázni v. elrontani vmit
partaczyć robotę – elrontani v. kontár módon
végezni a munkát
partaczyć w czym – belekontárkodni vmibe;
beleártja magát vmibe
partanina [1. słabo płatne zajęcie, praca; 2. coś,
co
zostało
wykonane niestarannie,
nieudolnie; partactwo] – kontármunka;
piszmogás,
elpiszmogás;
babramunka,
pepecselés; fércmunka, fércmű
partenogeneza (z greckiego παρθενος, "dziewica"
oraz
γενεσις
"narodziny")
[1.
dzieworództwo, odmiana rozmnażania
bezpłciowego polegająca na rozwoju
osobników
potomnych
jedynie
z
niezapłodnionej komórki jajowej, bez
udziału plemnika. U roślin zwana
apomiksją; 2. biol. dzieworództwo,
powstawanie nowego organizmu z nie
zapłodnionej
komórki
rozrodcznej
żeńskiej]
–
(gör)
parthenogenezis,
partenogenezis;
szűzszaporodás,
szűznemzés; ősnemzés [olyan egyivarú
szaporodás, amelynél az utód meg nem
termékenyített petékből fejlődik ki]
parter [1. najniższa kondygnacja naziemna 2. w
sporcie: pozycja zapaśnicza] – (fr) parterre;
földszint (fsz., fszt.) [az épület föld feletti –
legalsó
–
emelete
(a
külföldi
szakirodalomban a földszintet i az emeletek
közé sorolják)]; (teatr) a színházi nézőtér
földszintje; (sport) béka (bírkózásban)
Pater est, quem nuptiae demonstrant [ojcem jest
ten, na którego wskazuje małżeństwo] –
(lat.) Pater est, quem nuptiae demonstrant; a
gyermeknek atyja az, akit a házasság annak
bizonyít. [A házasság az apaság vélelmét
szüli. Jogunk szerint a gyermek mellett, ki a
házasságkötést követő 7-ik hónapban, v. a
házassági kötelék felbontása után 10-ik
hónapban született, a törvényes születés
vélelme harcol. A vélelmet csak a férj által
történt nemzés lehetetlenségének bizonyítása
ronthatja le.]
pater familias [łac. 'jw.' w prawie rz. wolny
obywatel sprawujący władzę nad rodziną';
ojciec rodziny, głowa domu] - (lat.) pater
familias; családfő, családapa
pater (ojciec) – atya (lat. páter); azon szerzetesek
megnevezése, akik részesültek a papi
szentségben
patera [1. łac. 'gliniane a. metalowe naczynie
używane przez staroż. Rzymian do picia i
libacji przy składaniu ofiar' ― ozdobny
duży talerz, na podstawce, służący do
podawania ciast, owoców; 2. płaskie
naczynie na nóżce używane do podawania
ciast i owoców; 3. w starożytnej Grecji i w
starożytnym Rzymie:
naczynie do
składania ofiar] – taplas (süteményes v.
gyümölcsös) tál; (tört.) áldozati edény
4732
parterowy, -a, -e [przymiotnik od: parter;
znajdujący się na parterze, mający,
składający się tylko z jednego poziomu
lub w jakiś inny sposób związany z
parterem] – földszintes, földszinti
partenokarpia [bot. 1. wytwarzanie owoców bez
nasion, niepoprzedzone zapłodnieniem
komórki jajowej w zalążkach; 2.
wytwarzanie owoców bez nasion, nie
poprzedzone zapłodnieniem kwiatów] –
növény kifejlődése mag nélkül
Partenon (gr. Παρθενών Parthenon) [jest jednym
z centralnie położonych budynków
ateńskiego akropolis. Jego budowę
rozpoczęto w 447 p.n.e., a zakończono w
roku 432 p.n.e..] – (gör.) Parthenon; Pallasz
Athéné temploma az athéni Akropoliszon
(dór építőművészet remeke)
paternoster [1. żart. reprymenda, bura; 2. dźwig
osobowy z otwartymi kabinami albo
towarowy z kołyskami, znajdujący się
stale w powolnym ruchu] – (átv.) fejmosás;
páternoszter, körfelvonó
paterowy, -a, -e – földszinti, földszintes
partesy [(u Zygmunta Glogera) tak nazywali
Polacy nuty muzyczne, partyturę. Haur
pisze: „Uważano na to, aby był z partesu
dobrym na jakimkolwiek instrumencie
muzycznym”] – partitúra; hangjegyek
-
Wersja 01 01 2017.
partia [fr. parti '(właśc. rzecz podzielona);
partia; decyzja; oddział' i partie 'część
(całości); partia (szachów; towaru;
skrzypcowa); strona' od partir '(dawn.
oddzielać się); odjeżdżać' z łac. partiri
'dzielić' od pars dpn. partis 'część' ―
1. organizacja polityczna mająca własny
program i dążąca do jego realizacji;
2. część jakiejś całości; 3. «część gry
sportowej lub towarzyskiej, stanowiąca
pewną całość; 4. część dramatu, opery itp.
przeznaczona do zagrania lub zaśpiewania
przez jakiegoś wykonawcę lub grupę
wykonawców;
5. kandydatka
lub
kandydat
do
małżeństwa,
zwykle
odpowiedni; też: małżeństwo, zwłaszcza
korzystne; 6. daw. oddział zbrojny; 7.
część stanowiąca kawałek jakiejś całości;
8. część zawodów, gry sportowej lub
towarzyskiej; runda; 9. odpowiedni
kandydat lub kandydatka do małżeństwa]
– (fr) parti (rész); 1. párt, 2. (gra) játszma,
játék; 3. házasság, parti; 4. (muz) tétel,
szólam, 5. (handl) szállítmány; csak
együttesen, egy tételben megvásárolható
különféle fajtású és minőségű áruk; tétel,
részleg (kereskedelmi); 6. kirándulás, 7.
(party) összejövetel; 8. szerep, rész,
szereprész; 9. (sport) (vívás) asszó, csörte
partia agrarna – agrárpárt; a földbirtokosok
érdekeit képviselő párt
partia bolszewików – Bolsevik Párt
partia centrowa – középpárt; centrumpárt
partia chłopska – parasztpárt
partia
chrześcijańsko-demokratyczna
–
kereszténydemokrata párt
partia demokratyczna – demokrata párt
partia drobnomieszczańska – kispolgári párt
partia jedności [Niemiecka Socjalistyczna Partia
Jedności (NSPJ, niem. Sozialistische
Einheitspartei Deutschlands, SED) – partia
polityczna
sprawujaca
rządy
w
Niemieckiej Republice Demokratycznej
(NRD). SED powstała w 1946 roku z
połączenia Komunistycznej Partii Niemiec
(KPD) i Socjaldemokratycznej Partii
Niemiec (SPD), które odbyło się pod
naciskiem okupacyjnych sił sowieckich.
SED była partią hegemoniczną] – (dawno)
egységpárt [Német Szocialista Egységpárt az
NDK-ban]
4733
partia karambolowa – karambolparti
partia koalicji – koalíciós párt
Partia Komunistyczna [partia marksistowskoleninowska, "partia nowego typu" - partia
polityczna, zbudowana wedle zasad
opracowanych
przez
Lenina
i
rozwiniętych przez Stalina] – Kommunista
Párt (KP)
Partia Komunistyczna Związku Radzieckiego
[(KPZR,
ros.
Коммунистическая
партия Советского Союза - КПСС),
ostatnia nazwa partii komunistycznej,
rządzącej w Rosji i ZSRR od 1917 do
1991 roku. Partia powstała - pod nazwą
Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza
Rosji (bolszewików) SDPRR(b) - jako
odłam
socjaldemokracji
rosyjskiej
SDPRR na jej II Zjeździe w 1903, na
którym zwolennicy Lenina uzyskali
większość;
pozostali
delegaci
dali
początek partii mienszewików. Bolszewicy
głosili hasła rewolucji socjalnej oraz
obalenia
caratu
i
wprowadzenia
demokratycznej republiki. Wzięli udział
w rewolucji 1905 roku, której upadek
osłabił działalność partii i zmusił
najwybitniejszych
działaczy
(Lenin,
Grigorij Zinowjew) do emigracji. Podczas
I wojny światowej zajęli stanowisko
antywojenne, szukając poparcia u
pacyfistycznie
nastawionych
socjaldemokratów
europejskich
(Konferencja
Zimmerwaldzka).]
–
Szovjetunió
Kommunista
Pártja
[A
Szovjetunió Kommunista Pártja, vagy SZKP
(oroszul: Коммунисти́ческая Па́ртия
Сове́тского Сою́за = КПСС) az
Oroszországi Szociáldemokrata Munkáspárt
bolsevik szárnyának utódpártja volt 1952 és
1991 között. A kommunista név már jóval
előbb bekerült a neveit változtató politikai
formáció elnevezésébe: a bolsevikok 1918ban hozták létre az Oroszországi
Kommunista Párt (bolsevikok) nevű pártot,
az OKP(b)-t. 1925-ben e párt új neve
Szovjetunió Kommunista (bolsevik) Pártja
(SZK(b)P)
lett
(Всесоюзная
коммунистическая
партия
(большевиков), ВКП(б)). Végül 1952-ben
egyszerűen a Szovjetunió Kommunista
Pártja nevet vette fel.]
partia konserwatywna – konzervatív párt
partia lewicowa – baloldali párt
partia liberalna – liberális párt
partia mieszczańska – polgári párt
partia nierozegrana – befejezetlen játszma
partia lewicowa – baloldali párt
-
Wersja 01 01 2017.
partia obojowa – oboaszólam
partia opozycyjna – ellenzéki párt; ellenpárt
partia polityczna [("partia" od łac. pars 'część', w
trad. pol. 'stronnictwo') – organizacja
społeczna o określonym programie
politycznym, mająca na celu jego
realizację poprzez zdobycie i sprawowanie
władzy lub wywieranie na nią wpływu.] –
politikai párt; párt
Partia Pracy - (Angiában) Munkáspárt
 Partia Pracy (ang. Labour Party, LP),
potocznie laburzyści (czyt.: lejburzyści)
[brytyjska socjaldemokratyczna partia
polityczna powstała w lutym 1900 r. ze
zjednoczenia Niezależnej Partii Pracy,
Towarzystwa Fabiańskiego i Federacji
Socjaldemokratycznej; do 1906 roku
pod nazwą Komitet Przedstawicielstwa
Robotniczego (Labour Representation
Comittee)] – Munkáspárt (angolul Labour
Party, röviden Labour) [megalakulása óta a
baloldal legmeghatározóbb politikai ereje
az Egyesült Királyságban]
partia prawicowa – jobboldali párt
partia radykalna – radikális párt
partia robotnicza – munkáspárt
partia rządowa – kormánypárt
partia skrzypiec a. skrzypcowa – (muz)
hegedűszólam
Partia Socjaldemokratyczna – Szociáldemokrata
Párt (SZDP)
partia socjalistyczna – szocialista párt
partia solowa – szólószám
partia szachów – (gra) sakkjátszma, sakkparti
partia towaru a. towarów – árutétel
partia wyrobów – gyártmánytétel
partie burżuazyjne – polgári pártok, burzsoá
pártok
partie Drugiej Rzeczypospolitej – II. Köztársaság
pártjai
partie historyczne – történelmi pártok
partie i wybory – pártok és választások
partitivus [(język łaciński) gramatyka przypadek
określający część czegoś (pytania: kogo?
czego?); w języku fińskim również po
liczebnikach] – (lat.) partitivus; részelő,
részt jelentő
Partium albo Részek [to łacińska i węgierska
nazwa regionu położonego na północny
zachód od Siedmiogrodu. Dzisiaj używana
często jako określenie tej części Kriszany,
która po Traktacie Trianońskim wciąż
należy do Węgier.] – (lat) Partium [1.
(kiejtése a magyarországi latinságban:
párcium) a mai Románia legnyugatibb részén
található történelmi, földrajzi terület. Az
4734
elnevezés a középkori latin dominus partium
regni Hungariae azaz „Magyarország
részeinek ura” kifejezésből származik, és
arra
a
néhány
kelet-magyarországi
vármegyére utal, amelyek Magyarország
három részre szakadása után, a XVI. és
XVII. század folyamán az erdélyi fejedelem
uralma alá kerültek. A Partiumot olykor
magyarosan „Részek” néven is említik: az
egykori Zaránd, Közép-Szolnok, Kraszna
vármegyék és Kővár vidéke 2. Partiumnak
vagy Részeknek a mai magyar-román határ
és a történelmi Erdély (Király-hágó) között
elnyúló területet nevezzük. Elnevezése
onnan származik, hogy a XVI. és XVII.
században az erdélyi fejedelmek mint
Erdélyhez kapcsolt magyarországi "részeket"
birtokolták. A Partium magában foglalta a
mai Bihar, Szilágy és Szatmár megyék
területét, mely a történelem folyamán
elsõsorban magyarok által lakott vidék volt.
Ennek ellenére az elsõ világháborút
lezáró 1920-as
trianoni
békeszerzõdés
értelmében, Erdéllyel együtt, ezt a területet
is Romániához csatolták.]
A világosabb barna terület az Erdélyi Fejedelemség, a
sötétebb barna a Partium
partner
[1.
współuczestnik
w
jakimś
przedsięwzięciu, współrozmówca albo
pomocnik w grze, doradca; 2. osoba, którą
-
Wersja 01 01 2017.
można traktować jak równą sobie];
partnerka – (ang.) partner (ffi/nő); részes,
társ; résztvevő, kísérő, üzletfél; (do gry)
játszótárs, játszófél, játékostárs; (do tańca)
táncpartner (ffi/nő)
partner do seksu – szexpartner
partner do tańca – tácpartner
partner handlowy – kereskedelmi partner
partner kontraktowy – szerződéses partner
partner w interesach – üzletfél, üzlettárs, üzleti
partner
partner życiowy – élettárs
partnerka [1. współuczestniczka w jakimś
przedsięwzięciu, współrozmówczyni albo
pomocniczka w grze, doradczyni; 2.
kobieta, którą można traktować jak równą
sobie] – partnernő, (női) partner
partnerka do seksu – szexpartner (nő)
partnerka do tańca – (női) tácpartner
partnerować [być partnerem kogoś, być przy
kimś pomagając mu, towarzyszyć komuś,
dotrzymywać komuś towarzystwa] –
partnerül, társaságul szolgálni vkinek
partnerować slawnym aktorom – híres színésznek
partnere
partnerstwo
[bycie
partnerem
kogoś,
towarzyszenie komuś, dotrzymywanie
komuś towarzystwa, współuczestnictwo w
czymś] – partneri viszony, együttműködés,
közreműködés
Partnerstwo dla pokoju (Partnership for Peace)
[program określający szczególny rodzaj
stosunków
łączących
państwa
członkowskie
NATO
z
krajami
aspirującymi do tego miana, a także
mechanizm współpracy tychże państw w
zakresie ładu, bezpieczeństwa oraz
stabilizacji w Europie.] – „Partnerség a
Békéért” [(PfP) programot 1994-ben hozták
létre és ez képezi az együttműködés alapját a
NATO és egyes országok között, amelyek
többsége a volt keleti-tömbhöz tartozott,
vagy semleges ország, mint Ausztria. Célja,
hogy: elősegítse a nemzeti védelmi tervezés
és kiadások átláthatóságát; elősegítse a
fegyveres erők demokratikus ellenőrzését;
kifejlessze a közös akciókra való képességet,
mint például a békefenntartás vagy a
katasztrófa elhárítás.]
partnerowy, -a, -e – partneri
partolenie – kontárkodás, kontárság
party [popołudniowe przyjęcie towarzyskie] –
(ang.) party
party line [wym. party lajn] [linia telefoniczna, z
której korzystają osoby chcące nawiązać
kontakty towarzyskie] – parti vonal
4735
partycja [1. w niektórych typach komputerów
osobistych: wyróżniony fragment dysku
twardego; 2. pewna część, wyróżniony
fragment dysku twardego komputera; 3.
logiczny, wydzielony obszar dysku
twardego, który może być sformatowany
przez system operacyjny w odpowiednim
systemie plików. Niekiedy określenie
partycja odnosi się do wydzielonego
zasobu innego, niż dysk twardy, np.
partycja jako wydzielony logiczny
komputer (PR/SM), lub partycjonowanie
przełączników Fiber Channel, lub
ESCON Director.] – partíció [1. a
merevlemez egy önálló logikai egysége,
amely fájlrendszer tárolására alkalmas.
Ahhoz, hogy egy merevlemezt használni
tudjunk, legalább egy formázott partíciót kell
tartalmaznia. 2. A merevlemez egy egységbe
foglalt része. Általában betűvel van jelölve];
(muz) szólam
partycja fortepianowa – (zene) zongoraszólam
partycypacja
[(z
ang.
participation
–
uczestniczenie) – uczestnictwo, udział
jednostek w większej grupie, formacji,
projekcie czy instytucji.] – participáció;
olyan részvételi lehetőség, melynek során a
munkavállalók képviselői a vállalatiszervezeti döntési folyamatok részesei
lehetnek; részvétel, részesedés
partycypacja z zyskach – nyereségből való
részesedés
partycypacyjny, -a, -e – participációs; részvételi,
részesedési
partycypant [osoba ponosząca wspólnie z kimś
koszty jakiegoś przedsięwzięcia lub
mająca udział w zyskach płynących z
jakiegoś przedsięwzięcia] – részes
partycypować [1. łac. participare 'jw.' (por.
participium) od particeps 'uczestnik';
parti- od pars ― uczestniczyć, brać udział;
2.
ponosić wspólnie z kimś koszty
jakiegoś przedsięwzięcia lub mieć udział w
zyskach] – részt venni; részesedni
partyjka [1. krótka partia, część zawodów, gry
sportowej lub towarzyskiej; 2. niewielka
partia, organizacja polityczna, w skład
której wchodzi niewiele członków] –
(sport) rövid parti; (kártya) kártyaparti,
kártyajátszma; (pol) pártocska
partyjka szachów – sakkjátszma, parti
partyjnik
[osoba
należąca
do
partii
komunistycznej; partyjniak] – párttag,
pártember
partyjność [podzielność na partie, części lub
powiązanie z organizacją polityczną,
-
Wersja 01 01 2017.
programem takiej organizacji i jej
obowiązkami] – pártosság
partyjność – pártszerűség; pártosság
partyjny, -a, -e [związany z partią, dotyczący
partii, należący do partii (np. działacz
partyjny, dyscyplina partyjna)] – párt-;
pártos, párti; pártszerű
partyjny [członek partii], partyjna – párttag
(ffi/nő)
partykularność – részlegesség, részletszerűség;
vminek (a partikuláris volta )
partykularny, -a, -e [1. uwzględniający tylko
swój interes; 2. łac. particularis 'oddzielny;
szczególny' z particula 'cząstka' zdrobn. od
pars] – (lat) partikusláris; külön, részleges;
nem az összességet érintő; szűkkörű, helyi;
egységbontó
partykularystyczny, -a, -e [przymiotnik od:
partykularyzm; uwzględniający tylko swój
własny interes, dbający o własne interesy z
pominięcie interesów ogółu lub w jakiś
inny sposób związany z partykularyzmem]
– partikularisztikus; egységbontó, szakadár
partykularyzm [1. dbałość o interesy własne,
swojego miasta, środowiska itp. z
pominięciem interesów ogółu; 2. dążność
do zachowania odrębności politycznej,
gospodarczej, kulturalnej itp.; 3. dążenie
do odcięcia się od całości, uniezależnienia
się od centrum kraju; prowincjonalizm,
zaściankowość,
parafiańszczyzna,
zamykanie się w partykularzu, zapadłym
kącie, głuchej prowincji, świecie zabitym
deskami.] – (lat) partikularizmus; állami
különállásra való törekvés; az állam egyes
részeinek a központtól való minél nagyobb
függetlenségre való törekvése; kisebb (helyi,
szűkkörű) csoportok szempontjainak a
közösség rovására történő érvényesítése
partykularz [miejscowość odcięta od ośrodków
życia umysłowego] – eldugott, félreeső hely
v. zug, istenhátamöhötti hely
partykuła [1. gram. nieodmienna część mowy
spełniająca w zdaniu rolę wyrazu
pomocniczego (np. by; li; no; że);
nieodmienna część mowy, nadająca
wyrazom lub całemu zdaniu swoisty
odcień znaczeniowy, np. no, niech, by,
nawet, właśnie; 2. to niesamodzielny
(nieposiadający samodzielnego znaczenia)
wyraz lub morfem (tzw. wyrazek),
nadający wypowiedzeniom zabarwienie
znaczeniowe lub uczuciowe. Partykuły są
nieodmiennymi częściami mowy] –
(nyelvt.) partikula, szócska; módosítószó
[Partikulák az egyes nyelvekben a
változatlan alakban megmaradó elemek
lehetnek. A különböző nyelvek nyelvtanai
nem kezelik egységesen ezt a szófajt, és
egyes nyelvészeti irányzatokon belül is
vitatott a megítélésük és/vagy nem
tanulmányozták őket kimerítően.]; részleg
4736
Rodzaje partykuł
 mnożna: razy
 ograniczająca: tylko
 przecząca: nie, ani (Ani mi się śni!)
 przypuszczająca: by, chyba
 pytająca: czy, -li (Znaszli ten kraj? Czy
muszę to robić?)
 rozkazująca: niech, niechaj, oby
 twierdząca: tak
 wątpiąca: bodaj
 akcentująca: się (Pisze się)
 wzmacniająca: -że, -żeż, no, -ż (Chodź no!
Mówże!)
 życząca: oby (Oby się tak stało!)
partykuła przecząca – tagadószó, tiltószó
partykuła pytajna – kérdőszó, kérdőszócska
partykuła wzmacniająca – erősítő partikula
partytura (wł partitura) [1. do lat 70. XX wieku
podstawowy sposób zapisu muzyki
zespołowej
instrumentalnej,
lub
instrumentalno-wokalnej. W partyturze
notowane
są
za
pomocą
pisma
muzycznego
partie
wszystkich
instrumentów i głosów potrzebnych do
wykonania
utworu,
określenia
dynamiczne,
agogiczne
oznaczenie
metrum itp.; 2. zapis nutowy utworu
muzycznego, podzielony na partie
wokalne i instrumentalne; 3. egzemplarz
sztuki teatralnej opatrzony szczegółowymi
uwagami reżysera lub inscenizatora] – (ol,
zene) partitura; 1. kotta [zenei hangok,
ritmusok és a dallamhoz tartozó egyéb
kiegészítő
információk
lejegyzésére
használatos jelrendszer. A latin quota szóból
származik, amelynek jelentése: jegy, jegyzet,
jelzés]; 2. partitúra [(ol.; ném. Partitur, fr.
partition d'orchestre, ang. score), valamely
többszólamú zenemű írásba-foglalása olyan
módon, hogy az egyidejű szólamok pontosan
(hangról-hangra megfelelő módon) egymás
alá kerülnek; 3. vezérkönyv; a sok szólamú
zenemű egyes szólamainak összessége,
amelyeket meghatározott sorrendben egymás
alá írnak; ebből vezényli a karmester a
zenekart]
partytura na chór – kóruspartitúra
partyzancki, -a, -ie [1. dotyczący partyzantów
lub
partyzantki;
2. pot.
działający
samowolnie,
nielegalnie
lub
nieprofesjonalnie;
3.
związany
z
partyzantami, partyzantką (np. oddział
-
Wersja 01 01 2017.
partyzancki, życie partyzanckie)] – (fr.)
partizán; (wojsk) a helyi lakosságból
kikerülő, az ellenséges hadsereg hátában
működő önkéntes fegyveres alakulatok tagja
partyzant [(wł. partigiano = stronnik) 1. uczestnik
walk partyzanckich; 2. daw. żołnierz
oddziału podjazdowego; 3. żołnierz
nieregularnych oddziałów prowadzączych
walki oraz działania dywersyjne na
terenach zajętych przez wroga; 4.
ochotnik
oddziałów
nieregularnych,
walczących i uprawiających dywersję w
wojnie domowej a. przeciw zaborcy; dawn.
żołnierz oddziałów podjazdowych; przest.
zwolennik jakiejś partii, stronnik] –
partizán; szabadságharcos; (elavult) híve
vkinek/vminek
partyzantka [wojna partyzancka, nieregularna
(np. leśna); oddziały partyzantów;
kobieta-partyzant] – (wojna partyzancka)
partizánharc,
partizánháború;
(kobietapartyzant) partizánnő
paru… – pár- (paro…); egy páran
Paruzja, Dzień Pański, Drugie przyjście (z gr.
παρουσία, obecność, przyjście, pojawienie
się) [według Nowego Testamentu oznacza
zapowiadany przez proroków powrót
Chrystusa na świat w chwale pod koniec
dziejów, jako triumfatora nad złem,
wskrzesiciela umarłych i sędziego świata.
Jej źródłami biblijnymi są słowa Jezusa z
Ewangelii, komentarze św. Pawła i
Apokalipsa Świętego Jana. W terminologii
hellenistycznej
słowem
παρουσία
określano pojawienie się władcy lub
urzędnika o wysokiej randze. Spośród
pisarzy Ewangelii, jedynie Mateusz
posługuje się tym terminem. W Ewangelii
Mateusza 24,3.27.37.39 termin ten
oznacza przybycie, pojawienie się Jezusa.
Według proroków Starego Testamentu
Dzień Pański ("Dzień Jahwe"), będący
wyraźnym działaniem Boga, ma być
dniem
przerażającego
"Gniewu
Pańskiego", któremu mają towarzyszyć
wielkie plagi i nieszczęścia - obejmujące
jednak wyłącznie grzeszników. Dla
wiernych sług bożych będzie to dzień
wielkiej radości (zob. Jl 1,15; 2,1-11; Am
5,16-20; 8,9-10; So 1,14-17; Za 14,1-6; Ml
3,19-24).] – (gör.) paruzia; 1. elérkezés,
megjelenés; 2. Krisztus visszajövetele
világvége, utolsó ítélet; 3. (AZ) ÚRNAK
NAPJA [1. Az ÓSZ-ben az a nap, amelyen
Isten véglegesen legyőzi a gonoszt, és
győzelmesen megalapítja az országát (Ézs
2,12; 13,6; Ez 13,5; Zof 1,14). 2. Az ÚSZben az a nap, amelyen Krisztus visszajön és
4737
ítéletet tart a hitetlenek fölött (Mt 10,15;
Róm 2,5-6; 2Pt 3,7-12), megszabadítja Isten
népét és bevezeti az örökös öröm országába
(Mt 16,27; 24,30; Jn 6,39; 2Kor 1,14).
Végső célját az új ég és az új föld
megalkotásában éri el (Ézs 65,17; 66,22; 2Pt
3,13; Jel 21,1).]
parweniusz [1. fr. parvenu 'jw.' z parvenir 'dojść;
dorobić się' od łac. parvenire 'przejść;
mieć powodzenie'; ― 1. dorobkiewicz,
który wszedł do warstwy ludzi zamożnych
i nieumiejętnie ich naśladuje; 2. osobnik,
który robiąc karierę dostał się do
wyższego środowiska i naśladuje jego
obyczaje w sposób przesadny i natrętny;
nuworysz, dorobkiewicz, nowobogacki; 2.
człowiek, który dorobił się majątku
niekoniecznie
ciężką
pracą,
lecz
wykorzystując koneksje, układy, starający
się
naśladować
zamożne
warstwy
społeczeństwa; dorobkiewicz; nuworysz;
nowobogacki], parweniuszka – (fr)
parvenü v. parnevü; újgazdag (ffi/nő);
felkapaszkodott, az előkelő körök szokásait
majmoló ember
parweniuszowski, -a, -ie [przymiotnik od:
parweniusz
(np.
parweniuszowskie
maniery, parweniuszowski charakter);
nowobogacki]; nuworyszowski – parvenü,
parnevü-;
újgazdag-;
újgazdag,
felkapaszkodott; az előkelő réteget utánzó
[Francia eredetű kifejezés, szó szerinti
jelentése: újonnan jött.]
parweniuszostwo [zarabianie dużych sum
pieniężnych niekoniecznie ciężką pracą,
lecz wykorzystując koneksje, układy,
zyski i skutki będące efektem takich
działań] – parvenüség, vkinek a parvenü
volta, parvenüsködés
pary sportowe – páros verseny
pary z gęby nie puścił – meg sem mukkant, egy
szót sem szólnit
pary z ust wypuścił – (átv.) ki sem nyitotta a
száját; meg se mukkant
Parys (gr. Πάρις Paris) [według greckiej
mitologii był synem króla Troi Priama,
bratem Hektora, Deifoba i Kasandry,
ukochanym królowej Sparty Heleny.] –
Párisz [Trójai királyfi, Priamosz és Hekabé
fia]
paryski, -a, -ie [przymiotnik od: Paryż (stolica
Francji)] – párizsi
paryski karnawał – párizsi karnevál
parytet [1. ustalony stosunek jakichś wielkości,
zwłaszcza określający prawa jakichś osób
lub grup; 2. stosunek wymienny dwóch
lub więcej walut; 3. zrównanie na
podstawie przepisów prawa; 4. stosunek
-
Wersja 01 01 2017.
wymienny dwóch lub więcej walut,
powiązanie wartości tychże walut] – (lat.)
paritás; egyenlőség, egyenérték; (ker.)
egyenérték,
értékpapírok
névértékének
azonossága az árfolyammal; (közg.) valuták
egymáshoz
való
viszonya
aranyban
kifejezve; (ker.) a szállítási költségek
megosztására,
ill.
viselésére
való
megállapodás; egyenlőség, egyenlő viszony
v. helyzet, viszonyosság, arányosság; (inf.)
paritás [Azt mondja meg, hogy az aszinkron
átvitelnél az adatbitekben lévő 1-esek száma
páros vagy páratlan. Bővebben lásd
paritásbit.]; (rel.) egyházi és világi elemet
azonos számban képviselő
parytet cen – árparitás
parytet dochodowy – jövedelemparitás
parytet frachtowy – szállítási paritás
parytet handlowy – kereskedelmi paritás
parytet kursowy – árfolyamparitás
parytet monetarny – pénzparitás
parytet siły nabywczej – vásárlóerő paritás
parytet waluty – valutaparitás
parytet złota [zawartość czystego złota w
jednostce monetarnej] – aranyparitás
parytetyczny, -a, -e – paritásos; az egyenlőségi
elveknek megfelelő
paryzol [parasol (por. knyrps, knirps)] –
[Słowniczek języka śląskiego] napernyő,
esernyő (férfi)
Paryż (fr. Paris) [stolica i największa
aglomeracja Francji, położona w centrum
Basenu Paryskiego, nad Sekwaną (La
Seine).
Miasto
stanowi
centrum
polityczne, ekonomiczne i kulturalne
kraju.] – Párizs (Franciaország fővárosa, a
világ négy legjelentősebb városának (még
London, Tokió és New York) egyike.)
paryżanin [mieszkaniec Paryża] – párizsi (lakos),
párizsi ember
paryżanka – párizsi nő, párizsi lány
parzenica [1. jednobarwny lub kolorowy
ozdobny haft na sukiennych spodniach
góralskich 2. drewniana rzeźbiona forma
w kształcie serca służąca do wyciskania
serów; 3. góralski motyw zdobniczy,
wielobarwny,
przeważnie
sześcioramienny, wykorzystywany jako
haft na sukiennych portkach góralskich
bądź ryty w drewnie lub metalu.] –
vitézkötés, sujtás
4738
parzenie1 – forrósítás, égetés, forrázás, leforrázás
parzenie herbaty – tea leforrázása
parzenie2 – hágatás, pároztatás, fedezés
parzenie się – párzás
parzenie się psów – kutyák párzása
parzony, -a, -e – forrázott, sütött
parzybroda [1. potrawa z duszonej słodkiej
kapusty z dodatkiem kartofli 2. kapusta
faszerowana] – (káposztás étel)
parzyć [1. wywoływać ból swoim gorącem; piec,
palić; ― o czymś gorącym: powodować
pieczenie, ból; 2. wywoływać ból i
podrażnienie skóry jak przy dotknięciu
czymś gorącym 3. myć produkty spoż. w
gorącej wodzie 4. zalewać wrzątkiem, aby
otrzymać napój 5. łączyć się w pary na
czas godów] – I. forrázni, leforrázni; égetni,
megégetni, forrósítani; sütni; (átv.) égetni,
csípni; II. párosítani, fedezni
parzyć herbatę – teát leforrázni v. leforrázni
parzyć kawę – kávét főzni
parzyć kogo/co czym – égetni vkit/vmit vmivel
parzyć wrzątkiem – leforrázni
parzyć się – [I. 1. odczuwać piekący ból w
kontakcie z czymś gorącym; 2. odczuwać
piekący ból w kontakcie z jakąś drażniącą
substancją; 3. o herbacie, ziołach itp.: być
parzonym w celu otrzymania naparu; ―
II. o zwierzętach: kopulować] – I.
leforrázza magát; megégeti magát; megsülni,
gőzben ülni; II. (o zwierzętach) párosodni,
párzani
parzyć się w łażni – gőzben ülni, gőzfüdőt venni
parzydelko [knida, parzawka, knidocysta
(Cnida), aparat obronny parzydełkowców.
Zbudowane z torebki zawierającej włókno
sprężyste,
wyrzucane
w
razie
podrażnienia, służy także do zdobywania
pokarmu] – fullánk
parzydło leśne (Aruncus dioicus) – Erdei
tündérfürt (Aruncus dioicus)
-
Wersja 01 01 2017.
parzystokopytne [rząd ssaków łożyskowych] –
párosujjú patások
parzysta [łyżwiarz startujący w konkursie jazdy
parami] – rajtoló korcsolyázó páros
versenyben
parzystość
[podzielność
przez
dwa,
występowanie w liczbie parzystej, parami]
– párosság, kettősség, vminek a páros volta
parzysty, -a, - e [1. podzielny przez dwa; 2.
występujący parami] – páros
parzysta harmoniczna – egészszámú harmonikus
parzysty numer – páros szám
pas1 [1. długi, wąski kawałek skóry, tkaniny itp.;
2. gruba linia, smuga, pręga; 3. miejsce
dokoła tułowia powyżej bioder; talia] – öv,
kötő, szíj, (gorset) fűző; (talia) derék, csípő;
(skrawek) sáv; (np. na tkaninie) csík; (geogr)
égöv, övezet, zóna; (műsz) szíj, áttétel;
gépszíj
- Deréköv: Derékon hordott, általában
széles, divatos öv, amely hangsúlyozza a
derekat.
Inkább
dekoratív,
mint
funkcionális szerepet játszik.
pas,
pasek [wykończony pasek materiału
włókienniczego,
skóry
lub
innego
materiału, który może być różnej długości
z zapięciem na końcu. Wykorzystywany
do zabezpieczenia i ściśnięcia odzieży w
talii, a często także jako ozdoba. Jest
znany już od czasów starożytnych, stając
się symbolem chastity w Średniowieczu.] –
öv [Textíliából, bőrből vagy más anyagból
készült szalagszerű termék, amely egyik
végén valamilyen csatban végződik, és arra
szolgál, hogy a ruhadarabot a derékon
rögzítse, vagy ott összehúzza. Hordhatják
csat nélkül, csomóra kötve is. Gyakran csak
díszítőelemként - vagy annak is - szolgál.
Már az ókorban is használták, a középkorban
az erény jelképe volt.]
parzydło leśne (Aruncus dioicus)
parzygęba – lisztleves
4739
pas bezpieczeństwa [pas zabezpieczający przed
upadkiem z wysokości lub chroniący
pasażera samochodu lub samolotu przed
urazem w razie wypadku] – (rep)
biztonságim öv
pas blezerowy [wzór rozpoznawalny przez
uderzającą
kombinację
pionowych
pasków
różnej
szerokości;
bardzo
rozpowszechniony w klubach w latach 20 i
30. Wykorzystywany w sportowych
marynarkach i damskich sukienkach.] –
blézer-csíkok [Feltűnő színű, különböző
szélességű függőleges csíkokból álló
mintázat, különösen az 1920-as, 1930-as
években volt klubok divatja. Sportos kabátok
és női ruhák díszítésére használták.]
pas brzuszny (błędna nazwa: pas przepuklinowy)
[rodzaj opaski uciskowej, stosowanej po
operacji jamy brzusznej (np. usunięciu
przepukliny). Zakładany jest dookoła
brzucha na długości ok. 20 cm (od biodra
do talii)] – haskötő v. sérvkötő
pas ciągły – végtelen szíj, járszalag, járószalag
[ciągły pas centralny, ciągły pas środkowy:
központi járszalag]
pas do pończoch z podwiązkami – harisnyatartó
pas do pończoch z podwiązkami
pas do spodni – nadrágszíj
pas fortyfikacyjny – erődövezet
pas gorący – (geogr.) forró égöv
pas graniczny [teren przylegający do granicy
państwa] – határsáv
pas klinowy – ékszíj
pas konopny – kenderszíj
pas kontuszowy [1. długi od 3 do 4,5 m i szeroki
na 40 cm pas noszony przez polską
szlachtę do kontusza. 2. zwany również
czasem pasem polskim, szeroki i ozdobny
pas męski. Początkowo były tkane z
jedwabiu i sprowadzane z Turcji i Persji
na początku XVIII wieku. Później zaczęto
produkcję w Polsce. Pasy owe były
dwustronne,
haftowane,
najczęściej
jedwabne lub złotolite. Na końcach
-
Wersja 01 01 2017.
posiadały duży ornament, najczęściej
kwiatowy bądź orientalny. Wykańczane
frędzlami na krótszych bokach. 3. szeroki,
ozdobny pas jedwabny, noszony przez
szlachtę polską na kontuszu] – díszes öv
pas na rupturę – sérvkötő
pas napędowy – hajtószíj
pas napierśny – (wojsk) mellszíj; (koń) melledző,
szügyelő, szügyszíj
pas neutralny [obszar, którego nie obejmują
działania wojenne] – semleges övezet
pas obronny – védő-övezet, védelmi körzet
pas postojowy – leállósáv
pas przepuklinowy – sérvkötő
pas przyfrontowy – frontövezet
pas przygraniczny – határsáv
pas przyspieszania – gyorsítósáv
pas ratunkowy – mentőöv
pas rozbiegowy – felszállási v. felszáll- v.
kifutópálya
pas rozdzielczy [pas zieleni oddzielający części
jezdni o przeciwnych kierunkach ruchu] –
elválasztósáv, középsáv
pas ruchu – forgalmi sáv, útsáv
pas ruptorowy – sérvkötő
pas rzemienny – bőröv, bőrszíj
pas skórzany – bőröv, bőrszíj
pas słucki [pas kontuszowy wyrabiany w Słucku]
– słucki öv
(régi lengyel viselethez:
arannyal, ezüsttel díszítve)
pas startowy – kifutópálya (repülőtéren)
4740
pas świetlny (na płycie gramofonowej) – fénysáv,
fénysávkép;
fénysáveljárás;
fénysávszélesség-ábra (hanglemezé)
pas
tenisowy,
prążek
tenisowy
[wzór
charakterystyczny ze względu na swoją
delikatnie
białą
lub
kolorową
powierzchnię w wielu powtórzeniach na
białym lub kolorowym tle; zwykle
stosowana w tkaninach wełnianych.
Powszechne połączenie kolorów to
niebieski z białym – niebieski pas na
białym tle, rzadziej odwrotnie.] –
teniszcsíkok [Fehér vagy színes alapon
keskeny színes csíkok viszonylag távol
egymástól
(jellemzően
fehér
alapon
tengerészkék csíkok, vagy - ritkábban fordítva).
Gyapjú
típusú
szöveteken
alkalmazzák.]
pas transmisyjny – hajtószíj; átviteli v. közlőmű
szíj; szállítószalag
pas umiarkowany – mérsékelt égöv
pas wojskowy – katonai derékszíj v. -öv
pas z klamrą – csatos öv
pas z metalowym zapięciem – fémcsatos öv
pas zieleni – zöldövezet
pas złotolity – arannyal hímzett öv
pas zwrotnikowy – forró égöv
 południowy pas zwrotnikowy: déli forró
égöv
2
pas [wym. pas] [1. w grze w karty oświadczenie, że się chwilowo pasuje,
rezygnuje z dalszej licytacji a. gry; [wym.
pa] krok teneczny; 2. w grze w karty:
oświadczenie, że się chwilowo rezygnuje z
dalszej licytacji lub gry; 3. przenośnie:
rezygnacja z dalszego udziału w czymś] –
(ká) passz; a játéknak v. annak vmely
szakaszában való aktív részvételről való
lemondás, ill. ennek bejelentése
3
pas – (elav.) passzus (lépés), útlevél; szabad járást
biztosító irat, marhalevél; irodalmi mű
rövidebb része
pasać, paść – legeltetni
pasać gąski – libát legeltetni
pasać świnie – disznót legeltetni
pasamon [wł. passamano 'obszywka; lamówka' z
fr. passement, 1. wyrób w formie taśmy
służący do obszywania brzegów ubrań,
obić, dekoracji; 2. dawniej: liberia; 3.
dawn. taśma, lamówka, galon do
obszywania sukien, liberii itp., także:
liberia, barwa; 4. alon do obramowania
sukien a zwłaszcza liberii. W końcu XVIII
wieku zawiązywano włosy pasamonikiem
jedwabnym z drobnymi, srebrnymi
nitkami.] – paszomány [1. Lapos fonatolt
-
Wersja 01 01 2017.
szalag, amit többnyire pamut-, viszkóz- vagy
fémbevonatú fonalakból állítanak elő.
Különböző színekben készül, 3-10 mm
szélességben. Ruházat és lakástextíliák
díszítésére használják. 2. A függönyök,
kárpitozott bútorok szélének lezárására
szolgáló, eredetileg kézzel, fémszálas
fonalakból
hurkolt
szegélydíszek
összefoglaló elnevezése a francia eredeti név
alapján.]
pasamonicy [tak nazywali się szmuklerze, którzy
wyrabiali: pasy, paski, frędzle i wszelkiego
rodzaju pasamony i taśmy do bramowania
i
ubierania
sukni]
–
(daw)
paszománykészítők, paszományosok
pasamonik [daw. rzemieślnik zajmujący się
wyrobem pasów, frędzli i taśm do
obszywania
ubrań
i
tkanin]
–
paszománykészítő, paszományos
pasamonnictwo, pasamonictwo [szmuklerstwo,
zajęcie
pasamonika,
rzemieślnika
wyrabiającego pasy, galony, frędzle, taśmy
przerabiane metalowymi nićmi itp.] –
paszományosság, paszománykészítő ipar
pasat, pasaty [1. stały wiatr o umiarkowanej sile,
wiejący regularnie przez cały rok w strefie
międzyzwrotnikowej;
2.
hol.
l.poj.
passaat(wind) 'jw.' z hiszp. pasado 'jw.' ―
stałe wiatry podzwrotnikowe, wiejące na
półkuli płn. z płn. wschodu, a na półkuli
płd. z płd. wschodu, oddzielone od siebie
pasem ciszy równikowej.] – (sp.) passzátszél, passzátszelek; az egyenlítő felé irányuló
állandó szelek a Ráktérítő és a Baktérítő
között; a forró égövi tengereken az északi
szélesség 100 és 300 közt északkeletről, a déli
szélesség 00 és 250 közt délkeletről majdnem
állandóan fúvó szelek
pasatowy, -a, -e – passzátpasaż [fr. passage 'przejście; pasaż; biegnik;
ustęp (w książce)' od passer, ― 1. przejście
między budynkami i sklepami; 2. w
bakteriologii: posiewanie bakterii lub
przenoszenie z jednego podłoża na drugie;
3. długa jazda kamery, której obiektyw
porusza się równolegle lub ukośnie do
filmowanych
obiektów;
4. szybkie
następstwo dźwięków; 5. kryte przejście,
4741
galeria (często ze sklepami, wystawami
itp.) łącząca ulice, budynki itp.; muz.
efektowny, wirtuozowski biegnik, oparty
często na rozłożonym akordzie] – (fr)
passage, passzázs; fedett folyosó; átkelés,
átutazás; (földr) átjáró, szoros; folyosó; köz,
utcaköz; (csill) csillag átvonulása; (zene)
futam
pasaż handlowy – kereskedelmi v. üzleti átjáró
pasażer [1. osoba korzystająca ze środka
lokomocji; 2. osoba korzystająca z
jakiegoś środka lokomocji i niekierująca
nim], pasażerka – utas, utazó, útitárs (ffi/nő)
pasażer [osoba korzystająca z jakiegoś środka
lokomocji i niekierująca nim] – (közb.)
pasas, alak, pofa, pacák
pasażer bez biletu – potyautas; jegynélküli utas
pasażer jadący na gapę – potyautas, bliccelő
pasażer kajutowy – kabinutas
pasażer (linii lotniczych) – légi utas
pasażer na gapę – potyautas
pasażer niezdyscyplinowany – fegyelmezetlen
utas
pasażer okrętu v. statku – hajóutas
pasażerka na gapę – női potyautas
pasażerom wstęp wzbroniony! – utasoknak
belépni tilos!
pasażerów do Budapesztu prosimy do odprawy
– kérjük budapesti utasainkat, fáradjanak a
jegykezeléshez
pasażerów do Moskwy prosimy do wyjścia
numer osiem – Moszkvai utasainkat kérjük
a nyolcas kijárathoz!
pasażero-kilometr – utaskilóméter
pasażerski, -a, -ie [związany z pasażerami,
dotyczący
pasażerów
(np.
ruch
pasażerski, statek pasażerski)] – utas-,
személy-; utasszállító
pasażowy, -a, -e [przymiotnik od: pasaż;
znajdujący się w pasażu, będący w
pasażu, charakterystyczny dla niego lub w
jakiś inny sposób z nim związany] – utaswyraz aramejski, odpowiednik hebr. Pesach pascha (wyraz aramejski oznaczający ''przejście'')
[gr. z hebr. ‫ הִח‬- pesach; (od pasach –
przejść a. 'przejście); Pascha' jidysz Pajsoch,
Pejsoch). - 1. u Żydów - przaśniki, święto
obchodzone w 1. pełnię wiosenną na
pamiątkę wyjścia z Egiptu; Wielkanoc.
Przaśniki, święto żydowskie obchodzone
na pamiątkę wyzwolenia Żydów z niewoli
egipskiej. W Izraelu trwa 7 dni, a w
diasporze - 8 dni; poczynając od 15 dnia
nisan. Od dnia następnego liczony jest
omer - jest to okres 7 tygodni, prawie
żałobny, w którym ortodoksyjni żydzi nie
-
Wersja 01 01 2017.
odprawiają wesel, nie strzygą włosów ani
się nie golą. – 2. posiłek związany ze
świętem wielkanocnym, spożywany przez
niektórych
chrześcijan;
potrawa
stanowiąca ten posiłek. – 3. danie
wielkanocne z sera, jaj, masła i
rodzynków; – 3. największe doroczne
święto u Izraelitów, obchodzone dla
uczczenia
wyjścia
z
Egiptu.
Na
uroczystość tą zabijany i spożywany
zostawał baranek (typ Jezusa Chrystusa).
Drugą częścią tej uroczystości jest święto
przaśników. Obydwa święta obchodzono
dorocznie 14 i 15 dnia miesiąca Nisan
(przypadał na drugą połowę miesiąca
marca i pierwszą połowę miesiąca
kwietnia). Obydwa święta są typiczne,
jeżeli chodzi o śmierć Pana, który zabity
został jako niewinne Jagnię. ― 4.
największe doroczne święto Izraelitów,
obchodzone na pamiątkę przejścia Jahwe
pośród Egipcjan, którzy stracili przy tym
wszystkich
pierworodnych,
i
wyprowadzenia
z
niewoli
Izraela,
ocalałego dzięki krwi baranka. W dniu 14
Nisan zabijano od tego czasu baranka i
spożywano go z przaśnikami (zob.).
Wieczerzy paschalnej towarzyszył hymn
Wielkiego Hallelu (tj. niektórych psalmów
od 113[112] do 118[117] różnie w tradycji
podawanych) oraz obszerne przemówienie
ojca
rodziny,
zwane
"haggadą
paschalną", w której przypominał on
uczestnikom wieczerzy dzieje wyjścia z
Egiptu.] – (héb.) Pészah (héberül: ‫הִח‬,
görögül: πάσχα; zsidó húsvét, pászkaünnep)
a kovásztalan kenyér – az Egyiptomból való
kivonulás – és az első tavaszi termés ünnepe;
a kovásztalan kenyér ünnepe a zsidóknál
paschalny, -a, -e – húsvéti
Paschał [1. to duża woskowa świeca (z wosku
pszczelego), którą zapala się w wigilię
paschalną
i
ustawia
w
centrum
prezbiterium lub obok ambony na czas
Okresu wielkanocnego. Jest symbolem
zmartwychwstałego Jezusa Chrystusa. 2.
W życiu codziennym i w liturgii nieraz
zapala się świece. Zapalamy je na stole
urodzinowym, palą się na ołtarzu, zapala
się je przy chrzcie, z zapalona świecą
przystępujemy do I Komunii Świętej, z
zapalonymi
świecami
odnawiamy
przyrzeczenia
chrzcielne w wigilię
paschalną, uczestniczymy w procesji w
święto Ofiarowania Pańskiego, podajemy
je
umierającym
i
zapalamy
na
grobach.Wśród świec wyróżnia się świecę
paschalną (paschał), roratnią, gromnicę,
świece na wieńcu adwentowym i zwykłe
4742
świece liturgiczne. Przepisy liturgiczne
mówią o tym, że na ołtarzu powinno się
palić 2, 4 lub 6 świec, a w czasie Mszy
Świętej odprawianej przez biskupa siedem.Każda paląca się świeca jest
szczególnym
znakiem
obecności
Chrystusa, który powiedział o sobie, że
jest "światłością świata"(J 8,12). Jest ona
znakiem radości, nadziei, modlitwy i
ofiary.
Świeca
przypomina
nam
jednocześnie, że z czujnością i gotowością
mamy
oczekiwać
przyjścia
Pana.
Chrystus mówił: "Niech będą przepasane
biodra wasze i zapalone pochodnie" (Łk
12,35).] – (lat.) Cereus Paschalis; húsvéti
gyertya (lat. cereus paschalis) [nagyobb
méretű fehér viaszgyertya, a föltámadt
Krisztus jelképe. Törzsén kereszt, évszám, A
és Ω, valamint 5 tömjénszem Krisztus
sebeinek emlékére. - Eredetileg igen nagy
méretű, oszlopszerű volt, ami Istennek a
pusztai vándorlás idején tűzoszlopban való
megjelenésére is utalt (vö. Kiv 13,22; 14,24;
33,9; MTörv 1,33). Díszítették a mozgó
ünnepek dátumával, az epaktával, a pápa
megkoronázásának évszámával; olykor kis
táblára írták ezeket, s ráakasztották a ~ra.
Ált. gazdagon díszítették a húsvéti gyertya
gyertyatartóját is. - A ~t a nagyszombat litjában az új tűzről gyújtják meg,
fölajánlásakor énekli a diákonus az
Exsultetet. A húsvéti időben helye a
misézőoltár mellett van. Meggyújtják a
közösségi miséken és vecsernyéken, de más
szert-okon is. Pünkösd után a keresztkút
mellé helyezik, és a keresztség szentségének
kiszolgáltatásakor gyújtják meg. - A húsvéti
gyertyahoz fűződő népszokások egyelőre
kevésbé ismertek. Gyöngyöspatán a ~
maradványának Krisztus sebeit jelképező
tömjénszemeiből egy darabkát hazavisznek,
és cérnára fűzve sírós csecsemő nyakába
akasztják. Mihályi falu díszes barokk húsvéti
gyertyatartóján
(1764)
Krisztus
föltámadásának, Császár faluén a lángokból
újjászülető főnixnek fa domborműve is ki
van faragva (a kk.. szimbolikájában a
gyertyatartó az élet fájának jelképe).]
-
Wersja 01 01 2017.
Paschał - to duża woskowa świeca będąca
symbolem Zmartwychwstania
Chrystusa.
Paschał jest święcony podczas liturgii Wigilii
Paschalnej w Wielkiej Soboty i używany jest
przez cały rok liturgiczny w różnych obrzędach
liturgicznych.
W Wigilię Paschalną, po rozpaleniu ogniska i
poświęceniu ognia, kapłan specjalnym rylcem
rzeźbi w tej woskowej świecy krzyż, wypisuje
na woskowej świecy pierwszą i ostatnią literę
greckiego alfabetu: A (alfa) i O (omega), co ma
symbolizować, iż Chrystus jest Alfą i Omegą,
Pierwszym i Ostatnim, Początkiem i Końcem
(por. Ap 22,13). Następnie, pomiędzy
ramionami krzyża kreśli cyfry bierzącego roku
(patrz: ilustracja). Wypowiada przy tym słowa:
 Chrystus wczoraj i dziś (kapłan żłobi pionowe
ramię krzyża),
 Początek i Koniec (żłobi ramię poziome),
 Alfa i Omega (żłobi te litery nad ramieniem
pionowym krzyża),
 Do niego należy czas (żłobi pierwszą cyfrę
roku),
 i wieczność (żłobi drugą cyfrę),
 Jemu chwała i panowanie, (żłobi trzecią
cyfrę),
 przez wszystkie wieki wieków. Amen (żłobi
czwartą cyfrę roku).
Następnie celebrans wbija w paschał pięć
pieczęci (w środku których znajdują się ziarna
kadzidła), symbolizujących pięć ran Jezusa
Chrystusa na krzyżu. Wypowiada przy tym
słowa:





Przez swoje święte rany (1 pieczęć)
jaśniejące chwałą (2 pieczęć)
niech nas strzeże (3 pieczęć)
i zachowuje (4 pieczęć)
Chrystus Pan. Amen (5 pieczęć)
Świeca ta, zostaje w uroczystej, trójetapowej
procesji wniesiona do ciemnego wnętrza
świątyni ze śpiewem: "Światło Chrystusa!". Od
paschału w liturgię Wigilii Paschalnej
odpalamy swoje świece, na znak przyjęcia
Światła Chrystusa - prawdy o jego
zmartwychwstaniu. Chwilę później prezbiter
lub diakon śpiewając tzw. orędzie wielkanocne
(Exsultet) zwraca się przodem do paschału,
śpiewając o nim następujące słowa: "Przyjmij
Ojcze Święty wieczorną ofiarę uwielbienia, którą
Ci składa Kościół Święty, uroczyście ofiarując
przez ręce swoich sług tę świecę, owoc pracy
pszczelego roju. Prosimy Cię przeto, Panie, niech
ta świeca poświęcona na chwałę Twojego
imienia, nieustannie płonie, aby rozproszyć mrok
tej nocy. Przyjęta przez Ciebie, jako woń
przyjemna, niechaj się złączy ze światłami nieba.
Niech ta świeca płonie, gdy wzejdzie słońce nie
znające zachodu: Jezus Chrystus, Twój Syn
Zmartwychwstały, który oświeca ludzkość swoim
światłem i z Tobą żyje i króluje na wieki
wieków".
W liturgii chrzcielnej podczas Wigilii
Paschalnej poświęcenie wody dokonuje się
przez włożenie paschału do chrzcielnicy z
wodą.
Paschał stoi obok ołtarza wraz z figurą
Chrystusa Zmartwychwstałego aż do końca
okresu wielkanocnego (czyli do Niedzieli
Zesłania Ducha Świętego). Tej wyjątkowej
woskowej świecy przysługuje w czasie liturgii
oddanie czci przez głęboki ukłona oraz
okadzenie.
4743
pasek [1. mały pas; 2. wąski pas zawiązywany w
talii lub na biodrach; 3. mały pas do
łączenia,
spinania,
podtrzymywania
czegoś; 4. wąski pas jakiejś powierzchni;
5. długi,
wąski
kawałek
czegoś;
6. naszywka na kołnierzu, naramienniku
albo na rękawie munduru, oznaczająca
rangę; 7. element stroju w postaci
długiego fragmentu materiału (np.
tkaniny, skóry, plecionki, plastiku itp.)
mający różną szerokość. Pasek może być
wyodrębnioną, pojedynczą częścią stroju,
może również być wszyty w szwy boczne
na wysokości talii (np. dragon), albo
umieszczony w szlufkach na rękawie i
służyć do regulowania jego szerokości.
Najczęściej zakończony klamrą, lecz może
być również wiązany, zapinany na rzepy
lub zatrzaski (szczególnie w wypadku
pasków na rękawach)] – (rzemyk) öv, szíj,
nadrágszíj;
óraszíj;
pánt,
derékpánt;
járszalag; sáv, (np. na tkaninie) csík; (átv.)
üzérkedés, spekuláció
pasek, cingulum [ma być długi około 4 metrów.
Może być wełniany, lniany lub konopiany;
wolno jest używać pasków jedwabnych
(...). Jest to sznurek okrągły, w końcach
którego wewnątrz znajdują się drewniane
kulki, od których spuszczają się chwasty
niciane
niedługie.
Jest
symbolem
powściągliwości i czystości. Używa się
jednocześnie i tylko z albą.] – (lat.)
cingulum [1. a római katonák öve, amelyben
a kardot és a tőrt viselték. - 2. a katolikus
egyházban a papi ruházat egyik része. 10-12
cm széles, rojtokban végződő öv, ill. széles
és vastag anyagú szalag, melyet derékra
kötve viselnek. A papságé fekete, püspök-é
és más egyh. méltóságé viola, bíborosé
bíborszínű, a pápáé fehér. - 3. az alba
felkötésére
szolgáló
kettős,
erős
pamutzsinór. Általában fehér színű, a
püspöké zöld. A szent ténykedéshez illő
tisztaságot jelképezi.]
-
Wersja 01 01 2017.
pasek [Gładki lub wzorzysty, wielowarstwowy
rzemień do produkcji pasków.] – övszalag
[Sima vagy mintás, többrétegű vagy üreges
szalag, övek készítésére használják.]
pasek, sznurek [liniowy produkt włókienniczy
z pojedynczych lub skręconych przędz,
lub pasków, skręconych razem. Może być
błyszczący lub matowy, konopny lub
barwny.] – zsineg [Erős fonalak vagy
esetleg szalagok egyszeres vagy többszörös
összecérnázásával előállított kötözőanyag .]
pasek,
taśma
[włókienniczy
pasek
o
nieokreślonej długości, który jest z
jednego materiału, zwykle prostokątny,
otrzymany za pomocą ucięcia przy użyciu
papieru lub folii.] – heveder, pánt
[Textíliából készült, anyagában egységes,
meghatározatlan hosszúságú szalag.]
pasek ciasta – metélt (tészta)
pasek do pończoch (1) [damski dodatek
odzieżowy, który służy do kształtowania
miednicy. Produkowany z elastycznego
materiału tekstylnego i usztywniony za
pomocą wiązań. Jest zapinany na
sznurowadła, haczyki lub suwaki.] - fűző
(1) [Nők által viselt rugalmas alsóruházati
ruhadarab, amelynek célja az alak formázása.
Sok esetben halcsontokkal is merevítik.
Szalagokkal,
kapcsokkal,
húzózárral
záródhat.]
pasek
pasek do pończoch
do pończoch (2) [jedno-osnowowy
elastyczny paseczekprodukowany różnymi
splotami; jest kolorowo zdobiony po
prawej stronie i jego szerokość jest w
granicach pomiędzy 150 mm i 350 mm.
Wykorzystywana do gorsetów i pasów.] –
fűzőszalag [Rugalmas, 150-350 mm széles,
színes szövött szalag, mely harisnyakötők és
övek készítésére szolgál.]
pasek
do regulowania szerokości
bőségszabályozó pánt
pasek do spodni – nadrágszíj
4744
-
talii
–
pasek do spodni - pasek włókienniczy zwykle
[elastyczny – który jest dołączony do
niższej krawędzi spodni narciarskich lub
sportowych w celu przyczepienie do
butów.] – talpalló, nadrágkengyel [A
nadrágszárak aljára felvarrt vagy rászabott, a
lábfej alatt átvezetett összekötő elem.
Gyakran rugalmas szalagból készítik. Célja,
hogy megakadályozza a nadrágszárak
felcsúszását és feszesen tartsa azokat. Főleg
sportoláskor viselt nadrágokon alkalmazzák,
de női divatnadrágokon is előfordul.]
pasek do zegarka – óraszíj
pasek elastyczny – rugalmas szíj
pasek klinowy – ékszíj
pasek na ramię – vállszíj
pasek narzędzi (ang. toolbar) [jest - podobnie jak
pasek menu zwykle jednym z elementów
okna używanym w GUI. Okno, jednak,
może posiadać kilka różnych pasków
narzędzi.] – parancssor
pasek obciągnięty materiałem – behúzott szíj
pasek obity – behúzott szíj
pasek przesuwania (ang. scrollbar) [jest dość
prostym i ogólnym widżetem. Najczęściej
służy do przesuwania zawartości innego
widżetu, która jest większa, niż
przewidziana
powierzchnia
do
wyświetlania tej zawartości. Wiele
złożonych widżetów zawiera taki pasek,
często nawet tworzony dynamicznie (tzn.
nie pojawia się, dopóki wszystko się mieści
w wyznaczonych wymiarach).] – (ang.)
scroll-bar; gördítősáv
pasek skórzany – bőrszíj
pasek w talii [Jednolita nazwa paska w tali
zarówno dla spodni jak i spódnic. Jest
wszyty w odzież na linii talii i
podtrzymuje odzież.] – övpánt [Nadrágok
és szoknyák derekán kialakított pántrész,
aminek szerepe az, hogy megtartsa a
ruhadarabot a derékon.]
pasek ze sztucznej skóry – műbőr szíj
pasemka – melírozás
pasemko [pewna liczba nici, włókien lub włosów
przylegających do siebie równolegle,
najczęściej także wyróżniających się od
Wersja 01 01 2017.
całości kolorem, połyskiem lub wielkością]
– láncocska, kis láncolat
pasemko włosów – hajfürt, tincs
paser [człowiek zajmujący się paserstwem tj.
nabywaniem
albo
przechowywaniem
skradzionych
wcześniej
dóbr
materialnych], paserka – orgazda (ffi/nő)
paserstwo [zajmowanie się obrotem rzeczami
skradzionymi, ich skupem, sprzedażą oraz
przechowywaniem] – orgazdaság
pasiak [1. ludowa tkanina w pasy lub wyrób z tej
tkaniny 2. strój więźniów hitlerowskich
obozów koncentracyjnych 3. pasiak
narudziak - rzadki motyl dzienny] – csíkos
háziszőttes; csíkos rabruha v. kórházi
pizsama
pasiasty, -a, -e; pasiaty, -a, -e [pokryty
równoległymi pasami, najczęściej o
odmiennych kolorach występujących na
przemian] – csíkos, sávos
pasibrzuch [osoba myśląca jedynie o jedzeniu,
obżerająca się oraz z natury leniwa,
nieskłonna do pracy; obżarciuch] –
naplopó, kenyérpusztító, ingyenélő
pasiecznictwo [hodowla pszczół w pasiekach lub
barciach oraz zyski przynoszone przed
prowadzenie takiej hodowli; bartnictwo] –
méhészet, méhészkedés
pasiecznik, pasiekarz [pszczelarz zajmujący się
hodowlą pszczół w barciach, a później
także w pasiekach; bartnik] – méhész
pasieka [ule z pszczołami; pasiecznik] – méhes
pasienie [1. nadzorować pasące się zwierzęta; 2.
karmić, tuczyć; 3. przenośnie: sycić,
nasycać] – táplálni, etetni; jóllakatni;
legeltetés
pasierb [syn męża lub żony z poprzedniego
małżeństwa]
–
mostohafiú,
mostohagyermek; tőhajtás
pasierbica [córka męża lub żony z poprzedniego
małżeństwa]
–
mostohalány,
mostohagyermek
pasierbowy, -a, -e [przymiotnik od: pasierb;
typowy, charakterystyczny dla pasierba,
syna męża lub żony z poprzedniego
małżeństwa,
krótkiego
słupka
wzmacniającego lub bocznego pędu
rośliny, wyrastającego przedwcześnie] –
mostoha
pasikonik [nocny zielony lub brunatny owad z
długimi czułkami, silnie rozbudowanymi
tylnymi
odnóżami
umożliwiającymi
dalekie i wysokie skoki, wydający
charakterystyczne dźwięki; konik polny] –
szöcske
4745
Pasikonik zielony (Tettigonia viridissima)
[gatunek owada należący do rzędu
prostoskrzydłych] – zöld lombszöcske
pasiony, -a, -e – etetett, hízlalt
pasja1 [1. wielkie zamiłowanie do czegoś; 2. silny
gniew; 3. utwór muzyczny podobny do
oratorium, oparty na ewangelicznym
tekście o męce Chrystusa; 4. nabożeństwo
wielkopostne
poświęcone
rozpamiętywaniu męki Chrystusa; też:
ewangeliczny opis męki Chrystusa
czytany podczas takiego nabożeństwa;
5. w malarstwie, rzeźbie, misteriach: cykl
scen przedstawiających mękę Chrystusa;
6.
namiętne przejęcie
się
czym,
zamiłowanie do czego; przedmiot czyjejś
namiętności.; silny gniew, furia] – (lat)
passzió; (namiętność) kedv, kedvtelés,
szenvedély; (gniew) düh, harag, indulat
pasja do czego – kedv vmihez v. vmire; szenvedély
vmi iránt
pasja do gry – játékszenvedély
pasja kolekcjonerska – gyűjtőszenvedély
pasja2 ― (łac. passio cierpienie, męka) [1.
późn.łac. passio 'cierpienie' z łac. passus
p.p. od pati 'cierpieć'; - w religii
chrześcijańskiej fragmenty ewangelii
opowiadające o męce Pańskiej - ostatnich
12 godzinach życia Jezusa Chrystusa, od
pojmania w Ogrójcu w nocy z czwartku
na piątek 7 kwietnia 30 roku do śmierci
na krzyżu na wzgórzu zwanym Golgota;
2. utwór
muzyczny
podobny
do
oratorium, oparty na ewangelicznym
tekście o męce Chrystusa; 3. nabożeństwo
wielkopostne
poświęcone
rozpamiętywaniu męki Chrystusa; też:
ewangeliczny opis męki Chrystusa
czytany podczas takiego nabożeństwa;
4. w malarstwie, rzeźbie, misteriach: cykl
scen przedstawiających mękę Chrystusa;
5.
namiętne przejęcie
się
czym,
zamiłowanie do czego; przedmiot czyjejś
-
Wersja 01 01 2017.
namiętności.;
silny
gniew,
furia;
wizerunek Chrystusa ukrzyżowanego;
nabożeństwo wielkopostne; utwór muz.,
lit. (pasyjny), którego treścią jest męka
Chrystusa.] – (lat) (wielkanocna) (egyh)
passió, kínszenvedés; 1. (zene) passió [olyan
sajátos tárgyú oratórium, amely Krisztus
szenvedésének, kereszthalálának történetét
beszéli el (lat. passio = szenvedés),
evangéliumi szöveggel. Első nagy mestere a
német Heinrich Schütz, betetőzője Johann
Sebastian Bach: János és Máté evangéliuma
alapján írt két passiója a műfaj csúcsának
számít.]; 2. Krisztus kínszenvedélsének
története képekben vagy reliefben ábrázoltan;
3. az evangéliumoknak a Krisztus
kereszthalálával kapcsolatos eseményeket
elbeszélő
része;
4.
Krisztus
kínszenvedésének
drámai
és
zenés
feldolgozása és előadása
pasjans [fr. patience 'cierpliwość; jw.' z łac.
patientia 'cierpliwość; wytrzymałość' od
pati, ― 1. rodzaj łamigłówki lub wróżby
polegającej na rozkładaniu kart według
pewnych zasad aż do uzyskania
określonego układu; 2. jednoosobowa gra,
polegająca na rozkładaniu kart wg
pewnych zasad, mająca doprowadzić do z
góry określonego układu kart, niekiedy
łączonego z wróżbą 3. gra karciana,
zazwyczaj jednoosobowa. Rozgrywka
odbywa się za pomocą jednej lub dwóch
talii kart.] – (fr. patience: türelem) (ká)
passziánsz; kirakó kártyajáték
pasjansowy, -a, -e – passziánszpasjonacki, -a, -e – heveskedő
pasjonał, pasjonały [1. księga liturgiczna
zawierająca opis męki Chrystusa; 2. w
średniowieczu: zbiór opowieści o śmierci
męczenników i świętych; 3. późn.łac.
passionalis 'podległy cierpieniu; namiętny'
i śrdw.łac. passionatus 'porywczy' od
późn.łac. passio,
― śrdw. zbiory
opowieści o śmierci męczenników; były
one materiałem do sporządzenia za czasów
papieża Grzegorza XIII (1572-85) spisu
męczenników chrześc. (Martyrologium
Romanum).] – passzionálé (Esztergomi
Passzionálé, 15. sz. vége.; Újhelyi Pálosok
Processzionáléja, 17. sz.)
pasjonat [1. człowiek opanowany jakąś pasją,
mający wielkie zamiłowanie do czegoś;
2. człowiek gwałtowny, łatwo wybuchający
gniewem;
3.
człowiek
porywczy,
wybuchowy, raptus, impetyk] – (lat)
passzionátus; heveskedő, heves (természetű)
ember; szenvedélyes, tüzes ember
4746
pasjonatka [1. kobieta mająca zamiłowanie do
czegoś, oddana czemuś, zainteresowana
czymś; hobbistka, hobbystka; 2. kobieta
gwałtowna, łatwo wybuchająca gniewem]
– rajongó, szenvedélyes nő
pasjonować [bardzo interesować kogoś] –
lelkesíteni, fellelkesíteni, tűzbe v. hévbe v.
hevületbe hozni, lebilincselni; erősen
érdekelni
pasjonować się [bardzo się czymś interesować] –
lelkesedni, hevülni, hévbe jönni
pasjonować się czymś – rajongani vmiért
pasjonować się do czego – lelkesedni v. rajongani
vmiért
pasjonować się fotografią – lelkesedni a fotózásért
pasjonująco – lebilincselően, izgatóan, lelkesítően
pasjonujący, -a, -e [1. niezwykle interesujący i
emocjonujący; 2. taki, który przejmuje
kogoś,
pochłania,
interesuje;
3.
pasjonujący się: taki, który oddaje się
czemuś z pasją, ma pasję do czegoś,
interesuje się czymś] – lebilincselő, izgató,
lelkesítő; izgalmas
pasjonująca lektura – lebilincselő olvasmány
paskal (Pa) [jednostka ciśnienia nazwana na
cześć Blaise'a Pascala] – (fiz.) pascal (jele:
Pa)
[az
SI
szabványos
nyomás
mértékegysége. 1 pascal megfelel 1
newtonnak
négyzetméterenként.
A
mindennapi életben a kilopascal (1 kPa =
1000 Pa) vagy a megapascal (1 MPa = 106
Pa) alak használatos. 100 kilopascal
nagyjából a légköri nyomásnak felel meg
tengerszinten. Blaise Pascal (ClermontFerrand, 1623. június 19. – Párizs, 1662.
augusztus 19.) nevéből]
jednostka ciśnienia (także naprężenia) w
układzie SI (Jednostka pochodna układu SI),
oznaczana Pa.
1Pa 
1N
1kg

2
1m
1m  s 2
[1 Pa = 1 kg·m-1·s-2 = 1 N/m2]
Pascal a. Paschalis [imię męskie pochodzenia
łacińskiego. Wywodzi się od słowa
"pascha" oznaczającego Wielkanoc. W
swych korzeniach sięga hebrajskiego
pesah oznaczającego żydowskie święto
wyjścia,
upamiętniające opuszczenie
Egiptu i początek drogi do Ziemi
Obiecanej.
Paschalis
jest
polskim
odpowiednikiem francuskiego imienia
Pascal.] – Paszkál v. Paschalis [a héber
eredetű latin Paschalis név rövidülése, a
jelentése: húsvéti, régen a húsvétkor
született gyerekek kapták ezt a nevet. Női
változata: Paszkália]
-
Wersja 01 01 2017.
paskarstwo [nieuczciwy i nielegalny handel
przynoszący zyski ze sprzedaży po
zawyżonych cenach towarów, których
brakuje na rynku] – üzérkedés, feketézés;
árdrágítás
paskarz [osoba zajmująca się nieuczciwym i
nielegalnym handlem przynoszącym zyski
ze sprzedaży po zawyżonych cenach
towarów, których brakuje na rynku];
paskarka – feketéző, üzér (ffi/nő)
paski [gładkie, subtelne, wielokolorowe skośne
paski] – barré-hatás [Sima, finom, többszínű
átlós csíkozottság.]
paskować [1. czerwonym paskiem; 2. zajmować
się nieuczciwym i nielegalnym handlem
przynoszącym zyski ze sprzedaży po
zawyżonych cenach towarów, których
brakuje na rynku] – csíkozni, csíkosan v.
sávosan festeni; (átv.) feketézni, üzérkedni
paskować możemy nie tylko obrazki – nem csak
képeket lehet csíkozni v. sávozni
paskowanie – csíkozás
paskudnica [obraźliwe, pogardliwe określenie na
kobietę paskudną, budzącą odrazę] –
ronda nő; lotyó
paskudnie [bardzo brzydki, odrażający, swoim
wyglądem budzący niechęć, obrzydzenie
lub złośliwy, nieznośny] – piszkosan,
lomposan, rendetlenül, mocskosan
paskudnik [1. człowiek brzydki, paskudny 2.
człowiek złośliwy, przykry, paskudny] –
undok v. utálatos ember, undok disznó,
piszkos v. ronda fráter; slendrián; (közöns)
szarházi
paskudny, -a, -e [brzydki, odrażający, swoim
wyglądem budzący niechęć, obrzydzenie
lub złośliwy, nieznośny] – piszkos,
mocskos, utálatos, undok; ocsmány, ronda,
rút, pocsék, csúnya
paskudna rana – csúnya v. ronda seb
paskudna pogoda – pocsék v. kutya rossz időjárás
paskudny postępek – piszkos eljárás, aljas v.
gyalázatos viselkedés
paskudzenie – bemocskolás, beszennyezés,
összerondítás
paskudzenie w swoje gniazdo – (átv.) saját fészek
összerondítása v. bemocskolása
paskudziarz
[osoba,
która
paskudzi,
zanieczyszcza coś, brudzi lub robi coś źle,
nieudolnie, ze szkodą dla czegoś],
paskudziarka – kontár, fuser, paccer (ffi/nő)
paskudzić [1. pot. zanieczyszczać, brudzić; 2. pot.
robić coś źle, nieudolnie lub niedbale; 3.
zanieczyszczać coś, brudzić lub robić coś
źle, nieudolnie, ze szkodą dla czegoś,
4747
partaczyć] – piszkolni, bepiszkolni;
szennyezni, beszennyezni; elrontani
paskudzić kogo/co czym – bepiszkítani vkit/vmit
vmivel
paskudzić się [pot. o ranach: ropieć, źle się goić]
– bemocskolja v. összerondítja magát; (seb)
elgennyesedni
paskudztwo [coś, co budzi wstręt, obrzydzenie,
odrazę z powodu brzydoty, złego smaku
lub zapachu] – undokság, ocsmányság,
rútság; mocsok, szenny, undor; aljasság,
disznóság
pasmanteria [fr. passementerie 'handel (wyroby)
szmuklerski(e)' z passement 'lamówka;
jw.' od passer, ― 1. wyroby włókiennicze,
np. frędzle, lamówki, tasiemki, służące do
obszywania i wykańczania odzieży, mebli
itp.; 2. sklep z takimi wyrobami; 3.
tasiemki, lamówki, galony, sznury,
wstążki, nici itp. artykuły służące do
obszywania ubrań, mebli itd.; sklep z tymi
artykułami]
–
paszománymunka,
paszományáru
pasmo [1. pewna liczba nici, włókien lub włosów
przylegających do siebie równolegle;
2. powierzchnia w kształcie długiego pasa;
też: przedmioty w układzie ciągłym,
wydłużonym, przypominającym wstęgę
lub pas; 3. szereg zdarzeń lub zjawisk
następujących
po
sobie;
4. zakres
częstotliwości przesyłania określonych
sygnałów lub fal; 5. szereg nici, włosów
itp. tworzących jakąś całość; 6. a)
fragment powierzchni w postaci długiego
pasa; b) rzeczy znajdujące się w ułożeniu
ciągłym; 7. wiele następujących po sobie
zdarzeń; ciąg] – sáv, gombolyag, matring;
sorozat; lánc, láncolat
pasmo (częstotliwości) – sáv, frekvenciasáv (két,
tetszőlegesen kiválasztott frekvencia közé
eső
frekvenciaértékek
összessége;
mértékegység: Hz, kHz)
pasmo
częstotliwości
słyszalnych
–
hangfrekvenciás tartomány
pasmo dwuwstęgowe – kétoldali sáv
pasmo dziejowe – történelmi szakasz
pasmo gór – hegyvonulat, hegylánc; hegység
[pasmo
Gór
Świętokrzyskich:
Szentkereszt-hegység]
pasmo górne – felső határhullámtartomány
pasmo górskie [grupa gór położonych jedna za
drugą] – hegylánc, hegység (hg.)
pasmo krytyczne (słuchu) – kritikus frekvenciasáv
pasmo mowy – beszédsáv
pasmo nieszczęć – a szerencsétlenségek sora v.
sorozata; bajsorozat
-
Wersja 01 01 2017.
pasmo niższych częstotliwości – mélyfrekvenciás
sáv
pasmo przepustowe – áteresztési tartomány
pasmo przesyłowe – áteresztési sáv
pasmo radiowe dla cywilów (do łączności
pomiędzy pojazdami oraz z centralą) –
(kat.: motoryzacja) CB, Citizen\'s Band,
polgári sáv (az egyéni adó-vevő rádiózás
számára fenntartott hullámhossztartomány)
pasmo wąskie – keskeny sáv
pasmo włosów – hajtincs, hajcsomó
pasmo wysokich częstotliwości – felső sávú
(nagyfrekvenciás) üzemmód
pasmowy współczynnik szumów – spektrális
zajtényező
Paso doble (passodoble, hiszp. podwójny krok) [to
hiszpański taniec oddający atmosferę
areny i walki byków - corridę. Partner
występuje w roli toreadora (hiszp. torero),
który trzyma partnerkę zastępującą
czerwone sukno (capa).
Obydwoje
poruszają się wokół wyimaginowanego
byka.] – (sp, zene) Paso Doble, „kettős
lépés” [latin-amerikai versenytánc, egy
bikaviadalt ábrázol, melyben a férfi játsza a
matador, a nő pedig a piros kendő szerepét]
pasować1 [1. mieć wymiary odpowiednie do
czegoś; 2. być dobrze dobranym, tworzyć
harmonijną całość; 3. dostosowywać lub
zestawiać części tak, aby dobrze do siebie
przylegały; 4. odpowiadać komuś pod
jakimś względem, być zgodnym z
potrzebami; 5. odpowiadać czemuś,
nadawać się do czegoś; 6. potocznie: nie
podejmować dalszego wysiłku; odpuszczać
sobie; 7. potocznie: zestawiać części tak,
aby przystawały, dopasowywać] – (fr)
passzolni, (közb) pászintani; beilleszteni;
(przystawać) illeni, összeilleni, ráilleni;
vágni, hozzáilleni; jól megy hozzá; (odavaló)
odavágni; (közb) passzolni
pasować do czego – illik vmihez
pasować do kogo/czego – illik v. jozzáillik
vkihez/vmihez
pasować do siebie – egymáshoz illenek
pasować2 [1. daw. mianować kogoś kimś; 2.
podniośle: nadawać (nadać) tytuł (np.
4748
rycerza), uznawać (uznać) za kogoś (np.
studenta)] – kinevezni; (hist) felövezni,
lovaggá ütni
pasować kogo na rycerza – (hist) lovaggá ütni v.
avatni v. övezni vkit
pasować na rycerza [dokonywać ceremonii
przyjęcia kogoś do stanu rycerskiego] –
lovaggá ütni
pasować3 [1. w grze w karty: wycofywać się z
licytacji lub chwilowo z dalszej gry przez
powiedzenie słowa pas; 2. dawać za
wygraną, rezygnować z jakichś działań; 3.
w grze w karty - mówić "pas"] – (ká)
passzolni, lepasszolni; passzt bejelenteni;
lemondani az aktív játék jogáról; (átv.)
lemondani
pasować jak wół do karety – (közm.) passzol, mint
tehénen a gatya
pasować z czego – lemondani vmiről; feladni vmit
pasuje jak ulał – mintha ráöntötték volna
pasuje jak wół do karety – [úgy illik oda, mint a
hintóba fogott ökör] úgy áll rajta, mint
tehénen a gatya; v. illik rá mint tehénre a
gatya
pasować się [1. zmagać się z przeciwnościami,
usiłować
zapanować
nad
swymi
uczuciami; zmagać się z trudnościami;
2. robić coś z dużym wysiłkiem;
3. ironicznie: nadać sobie jakąś godność,
uznać siebie za kogoś ważnego; 4. daw. bić
się, mocować się z kimś;] – (z kim/czym)
mérkőzni, bírkózni, megbírkózni; köszködni,
küzdeni
pasować się z kim/czym – bírkózni, küzdeni,
megküzdeni vkivel/vmivel; birokra kelni
vkivel; küszködni vmivel
pasować się z sobą – tusakodik v. küzd önmagával
pasować się z śmiercią – küzd a halállal,
haláltusáját vívja
pasować się ze śmiercią – küzd v. birkózik a
halállal
pasowania mieszane [Istnieje w nim niewielki
luz lub lekki wcisk. Stosowane do
połączeń nie przenoszących obciążeń.] –
vegyes illesztések
pasowanie1 [jest to skojarzenie pary elementow o
tym samym wymiarze nominalnym;
innaczej mówiąc połączenie dwóch
elementów, z których jeden obejmuje
drugi. Dotyczy zwykle wałka i otworu, a
także stożka i otworu stożkowego.] –
avatás; illesztés, passzolás, vminek vmihez
illő volta
pasowanie luźne [Zawsze istnieje w nim luz
pomiędzy wałkiem i otworem. Wałek
może poruszać się wzdłużnie lub obracać
-
Wersja 01 01 2017.
w otworze. Stosowane w połączeniach
ruchowych.] – laza illesztés
pasowanie ciasne [W tym pasowaniu wałek jest
wciśnięty w otwór. Połączenie takie może
przenosić obciążenia (zobacz połączenia
wciskowe).] – szoros illesztés
pasowanie na rycerza; pasowanie rycerzy [1.
nadanie adeptowi rzemiosła rycerskiego –
giermkowi – godności rycerza przez
wręczenie mu miecza i pasa (stąd nazwa
pasowanie). 2. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Wieki średnie, wytworzywszy
nowy stan rycerstwa w Europie, rozwinęły
i zwyczaje tego stanu. Młody rycerz
musiał przechodzić stopnie: pazia,
giermka i inne, oraz powinien był
odznaczyć się walecznością, zanim przez
ceremonję pasowania otrzymał godność
rycerza. Do obrzędu tego przygotowywał
się przez oczyszczenie moralne (spowiedź)
i fizyczne (kąpiel), występował w białej
szacie niewinności, a po pasowaniu, damy
wkładały na niego zbroję. Ceremonja ta,
aczkolwiek u różnych narodów mogła
mieć pewne różnice, głównie polegała
jednak wszędzie na opasaniu pasem
rycerskim (od czego wzięła nazwę), na
trzykrotnem uderzenia młodego rycerza
po barkach płazem miecza i oddaniu
potem tego miecza rycerzowi. Są ślady, że
Bolesław Chrobry, pragnąc porównać
rycerstwo
polskie
z
zachodniem,
pierwszych rycerzy w Polsce pasował.] –
lovaggá ütés; felövezés
Pasowanie na rycerza, pędzla Edmunda Leightona
pasowanie2 – (ká) paaszolás; lemondás, feladás
pasowanie się – birkózás, küzdés, küszködés, tusa,
tusakodás
4749
pasowany, -a, -e [pot. skrojony tak, żeby
przylegał do figury] – illesztett
pasowy, -a, -e [zrobiony z pasów, tworzący pasy,
ułożony w pasy (np. wzór pasowy),
ustawiony w rzędach lub taki, którego
częścią jest pas (np. koło pasowe,
transporter pasowy)] – csíkos, sávos;
csíkokra hasított, szíjas, szalagos
pasożyt [1. organizm roślinny lub zwierzęcy
żyjący wewnątrz lub na zewnątrz
organizmu - jego kosztem; parazyt
(dawniej); 2. człowiek żerujący na pracy
innych,
żyjący
cudzym
kosztem;
darmozjad] – parazita, élősdi, élősködő,
here; (átv.) ingyenélő
pasożyt! – semmirekellő! haszontalan!
pasożyt gniazdowy – (kukułka) fészekparazita
pasożytniczy, -a, -e [przymiotnik od: pasożyt;
będący wynikiem działania pasożytów
(np. choroba pasożytnicza), odnoszący się
do pasożytujących zwierząt lub roślin (np.
organizm
pasożytniczy,
rośliny
pasożytnicze)] – élősködő, élősdi, parazitapasożytnictwo [1. bytowanie pasożyta w
organizmie swego żywiciela, polegające na
wykorzystywaniu
organizmu
żywicielskiego jako środowiska życia i
źródło
zdobywania
pokarmu;
parazytyzm; 2. życie cudzym kosztem,
żerowanie na pracy innych ludzi] –
élősködés, élősdiség, parazitizmus
pasożytnie – élősdi módon v. módjára
pasożytnik,
parazytolog
[(med)
znawca
pasożytów] – parazitológus
pasożytność – élősiség, parazitizmus
pasożytny, -a, -e – élősködő, élősdi-, parazitapasożytować [1. o roślinach i zwierzętach: żyć
kosztem
innego
organizmu,
być
pasożytem 2. o człowieku: żyć cudzym
kosztem, być darmozjadem] – élősködni;
nyakán élni (vkinek)
pasożytowanie – élősködés
pasożytowanie na innych – élősködés másokon
pasożytujący, -a, -e – élősdi
pasożyty nitkowate – fonálférgek
pasożyty objadły liście z drzewa – az élősdiek
megrágták a fa leveleit
pasówka [1. klucz wyrobiony, dopasowany na
podstawie odcisku; 2. niewielki ptak z
rzędu wróblowatych] – (orv.) övsömör;
(körtefajta), (madár)
pasówka białogardła [Zonotrichia albicollis] –
Fehértorkú verébsármány
-
Wersja 01 01 2017.
passa [pomyślny lub niepomyślny okres w
jakimś działaniu] – passz; időszak, időköz,
periódus
passe-partout
(wym.
paspartu,
wyraz
pochodzenia franc. 1. Sposób oprawiania
ilustracji w karton w celu jej
mechanicznej ochrony oraz eksponowania
treści. 2. Stały bilet wolnego wstępu do
muzeum, teatru, kina itp. 3. Passepartout
(pisane razem) – klucz uniwersalny,
służący do otwierania wielu zamków (ang.
skeleton key lub master key), stosowany np.
w hotelach.) – (fr) passepartout, bemenet
joga mindenhová; paszpartu; (dawno)
mindenhová
bebocsátást
biztosító
igazolvány;
(foto)
rendszerint
fehér
papiroskeret
(fényképhez,
rajzhoz,
metszethez)
passio [1. późn.łac. passio 'cierpienie' z łac. passus
p.p. od pati 'cierpieć'; 2. zob. bierność] –
(lat.) passio; passzivitás; szenvedőleges
állapot, tétlenség; passzív, tétlen magatartás
passionato [wym. pas-ionato] [zob. appassionato]
– (ol.) passionato; (zene) szenvedéllyel,
tűzzel
passiflora [wym. pass-iflora] [tropikalne pnącze o
dużych,
wielobarwnych
kwiatach,
uprawiane jako roślina ozdobna lub ze
względu na jadalne owoce (marakuje)] –
golgotavirág (Passiflora) [a Malpighiales
rendbe
tartozó
golgotavirágfélék
(Passifloraceae) család egyik nemzetsége]
passus [1. ustęp tekstu 2. przest. wypadek,
zdarzenie] – (lat) passzus, útlevél; szakasz,
fejezet, rész, hely, bekezdés (könyvben);
(átv) eset, esemény
password; hasło {n.}; pass-word - tajne słowo
[Kiedy zaczęto stosować hasła o
nieograniczonej długości, mogące być
4750
całymi
zdaniami,
zaczęto
używać
określenia passphrase ((passphrase)).
Tajna
kombinacja
liter
i
cyfr
umożliwiająca dostęp do zasobów lub
sieci. Hasło ustala użytkownik lub
administrator sieci/komputera. Wiele
systemów operacyjnych ma możliwość
narzucenia użytkownikom odpowiedniej
polityki haseł. użytkownicy używający
zbyt prostych haseł, lub udostępniający
własne konta innym osobom narażeni są
na
włamanie
kończące
się
np.
skasowaniem użytkownikowi istotnych dla
niego danych, lub próbą włamania się do
systemu.] – (ang.) password - jelszó [1.
számítógépek
használata
esetén
a
felhasználó jogosultságát ellenőrző, illetve
állományainak titkosságát védő jelszó; 2.
hálózatok vagy adattárak hozzáféréséhez
szükséges
azonosító
kulcsszó;
tanácsos ezeket fejben vagy írásban, de
mindenképpen a számítógépen kívül
megjegyezni;
hálózati
betöréseknek
elsődleges célpontja szokott lenni]
 device password - hasło urządzenia
 passphrase - fraza kodująca, hasło
 password cracker - łamacz haseł
 password stealer - program wykradający
hasła
 PW - Password
 user password - hasło użytkownika
pasta [1. masa, zwykle o półpłynnej
konsystencji, będąca mieszaniną różnych
składników, w zależności od jej
zastosowania; 2. włoska potrawa z
makaronu] – paszta; krém, pép, máz,
kenőcs
pasta do kanapek – szendvicstöltelék
pasta do obuwia, pasta do butów – cipőkrém;
cipőkenőcs
pasta do podłogi – padlóviasz, padlópaszta;
padlófényesítő
pasta do zębów – fogkrém, fogpép; fogpaszta
pastel [1. farba artystyczna w postaci miękkiej
kredki, wykonanej z barwnika z
dodatkiem kredy glinki lub gipsu; 2.
technika malowania taką farbą lub obraz,
rysunek wykonany taką farbą; 3. rodzaj
norki w kolorze jasnobrązowym w
różnych odcieniach; 4. środek rysunkowy
i malarski w postaci miękkiego sztyftu,
kredki lub ołówka; zob. też pastel; 5. szt.
technika malowania pastelem; zob. też
pastel; 6. szt. obraz namalowany
pastelami] – (ol, műv) pasztell; (kredka)
lágy, színes kréta v. ceruza; pasztellkréta;
pastellfesték; (barwa) pasztallszín; lágy,
-
Wersja 01 01 2017.
gyengéd szín; (obraz) pasztell, pasztellkép,
pasztellel készült kép
Domány Sándor: Felseégem, Zsuzsanna
pastele barwne – színesceruzák
pastelista [osoba zajmująca się rysowaniem za
pomocą
pasteli,
tworząca
obrazy
wykonane przy użyciu pasteli] –
pasztellfestő
pastelowy, -a, -e [(kolor) nieintensywny,
stonowany,
delikatny;
malowany
pastelami.]
–
pasztell,
pasztell-,
pasztellszínű
pastelowa barwa [patrz barwa pastelowa] –
pasztell szín
pastelowe kolory – pasztellszínek
pasterka1 [1. rodzaj damskiego kapelusza
słomkowego; 2. kobieta trudniąca się
pasterstwem] – pásztorlány, (kapelusz)
pásztorkalap (nagykarimájú női kalap)
pasterka2, msza pasterska [1. msza odprawiana
w dzień Bożego Narodzenia, najczęściej o
północy, mająca na celu upamiętnić
przybycie pasterzy do Betlejem; 2.
uroczysta Msza święta odprawiana o
północy z 24 na 25 grudnia, po Wigilii,
pierwsza w Boże Narodzenie. Pasterka
upamiętnia oczekiwanie i moditwę
pasterzy zmierzających do Betlejem.] –
(msza) éjféli mise (iść do pasterką: éjféli
misére menni); (śpiew) pásztorének
pasternak, Pasternak zwyczajny (Pastinaca
sativa L.) [dwuletnia roślina warzywna
należąca
do
rodziny
selerowatych
(Apiaceae Lindl.). Jest uprawiana, lecz
także rośnie dziko.] – pasztinák [(Pastinaca
sativa) a répával rokon, Európában őshonos
gyökérzöldség. Már az ókorban ismerték, és
csak a burgonya érkezése után szorult vissza.
Népies
neve:
paszternák,
olaszrépa,
édesgyökér.]
4751
pasterski, -a, -ie [przymiotnik od: pasterstwo;
odnoszący się do pasterstwa lub osób
zajmujących się pasterstwem (np. życie
pasterskie,
chata
pasterska),
charakterystyczny dla tych osób, należący
do nich (np. fujarka pasterska); 2.
należący do kompetencji biskupa lub
arcybiskupa (np. list pasterski)] – pásztori,
pásztor-; lelkipásztori
pasterstwo [1. hodowla zwierząt domowych
połączona ze stadnym wypasem na halach
górskich lub stepach; 2. to rodzaj
gospodarki występujący na obszarach,
gdzie uprawa roli jest niemożliwa lub
nieopłacalna (głównie zaliczyć do nich
można obszary górskie, stepowe, tundrę,
itp.). Polega na ekstensywnym chowie
zwierząt stadnych takich jak owce, bydło
domowe, kozy, trzoda chlewna, bawoły,
konie, jaki, lamy, osły, renifery, z
wykorzystaniem naturalnych pastwisk,
często sezonowych.]
– pásztorkodás,
pásztorélet; (egyh) egyházmegye
pasteryzacja
[1.
metoda
niszczenia
drobnoustrojów
w
produktach
spożywczych, polegająca na ogrzewaniu
produktu w temperaturze powyżej 60°C,
a poniżej 100°C; 2. to zapoczątkowana
przez Pasteura technika konserwacji przy
pomocy
odpowiednio
dobranego
podgrzewania produktów spożywczych,
tak aby zniszczyć lub zahamować wzrost
drobnoustrojów chorobotwórczych lub
enzymów przy jednoczesnym zachowaniu
smaku produktów i uniknięciu obniżenia
ich wartości odżywczych. Specyficzną
metodą pasteryzacji jest tyndalizacja.
Ogrzewanie do temperatury powyżej
100°C nazywane jest sterylizacją lub
dezynfekcją, zależnie od dokładnych
parametrów procesu.] – pasztörizálás
[Louis Pasteur francia vegyész nevéhez
fűződő olyan módszer amely elsősorban
folyadék 60-90 °C közötti rövid idejű
felmelegítésével, és azt követően hirtelen
lehűtéssel csökkenti azok mikroorganizmus
tartalmát.]
pasteryzacyjny, -a, -e – pasztörizálási
pasteryzować [prowadzić pasteryzację, niszczyć
bakterie i inne drobnoustroje w
produktach
spożywczych
i
farmaceutycznych, podgrzewając taki
produkt do określonej temperatury] –
pasztőrözni,
pasztörizálni;
a
szerves
folyadékokban élő baktériumokat a folyadék
hirtelen hevítésével elpusztítani (L. Pasteur
francia bakteriológus nevéről); dunsztolni
pasteryzować mleko – tejet pasztőrözni
-
Wersja 01 01 2017.
pasteryzowanie – pasztőrözés, pasztörizálás [A
folyadékokban található mikroorganizmusok
elpusztítására fejlesztette ki Louis Pasteur és
Claude Bernard.]
pasteryzowany, -a, -e – pasztőrözött
pasterz [1. człowiek trudniący się pasterstwem;
2. pasterz (Sturnus roseus) - ptak z rodziny
szpakowatych; 3. (w biblii) było ich dwa
rodzaje. Jednym z nich był pasterz świń i
bydła, i ten nie cieszył się dobrą opinią i
także nie był poważany. Do nich należał
Amos. Lepszą opinią cieszył się pasterz
kóz i owiec. Takim pasterzem był sam król
Dawid. Józef kazał braciom swoim
powiedzieć faraonowi, że byli hodowcami
owiec. Tego rodzaju pasterz musiał bronić
swej trzody przed wilkami, lwami i
złodziejami; dlatego Pan porównuje
zadanie i dzieło swoje do roli pasterza. Za
pasterzem owce idą, ale przed rzeźnikiem
uciekają. W zborach są ludzie z darem
pasterskim i ci nie powinni być
najemnikami. Oni usługują, a nie
rozkazują; nauczają przykładem, a nie
popisują sią wysokim stanowiskiem, ani
tytułem. Naczelnym Pasterzem jest Jezus
Chrystus.] – 1. pásztor, gulyás [Akinek az a
feladata, hogy az állatokat őrizze (1Móz
13,7);
disznónyájat
is
(Mt
8,33);
Egyiptomban ezt a foglalkozást megvetették
(1Móz 46,34), Izráelben azonban nagyra
becsülték (1Móz 47,6; 1Krón 27,29).];
(duchowy) pásztor, lelkipásztor, pap; 2.
pásztormadár (Sturnus roseus) a madarak
osztályának verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe és a seregélyfélék (Sturnidae)
családjába tartozó faj
pasterz
pasterz koni – csikós
pasterz krów – gulyás, tehénpásztor, csordás
pasterz owiec – juhász
pasterz świń – kanász, disznópásztor
pastewnik [ogrodzone miejsce, przeznaczone do
wypasania bydła], pastwisko – legelő
 Pastewnik - wieś w powiecie kamiennogórskim
(województwo dolnośląskie)
4752
 Pastewnik - zajazd, skansen w Przeworsku
pastewny, -a, -e – takarmánypastisz (fr. pastiche - utwór naśladowczy z wł.
pasticcio 'pasztet; jw.; partactwo' ze
śrdw.łac. pasticius 'ciastowaty' od późn.łac.
pasta,) – [1. dzieło plastyczne lub utwór
literacki
albo
muzyczny
będące
świadomym naśladownictwem innego
dzieła lub jakiegoś stylu; 2. odmiana
stylizacji, utwór naśladujący istotne cechy
jakiegoś dzieła, pisarza lub stylu,
zagęszczający
je
i
uwydatniający.
Uprawiany bywa w celach żartobliwych
lub jako forma krytyki stylu, maniery
danego pisarza. Może być punktem
wyjścia do parodii. 3. [wym. pastisz],
pastisz lit., muz., plast. dzieło sztuki
świadomie naśladujące styl, manierę
innego dzieła a. twórcy; rodzaj opery
popularnej w XVIII w., złożonej ze
znanych arii i nowego libretta; 3. (z
francuskiego
pastiche
"utwór
naśladowany"),
kompilacyjne
dzieło
sztuki świadomie naśladujące styl jakiegoś
twórcy, epoki, szkoły, ale nie mające cech
fałszerstwa. W literaturze świadome
naśladowanie stylu określonego pisarza,
dzieła, szkoły literackiej, prądu, epoki itp.
Pastisz jest zbliżony do parodii, nie
zmierza jednak do karykaturowania czy
wyjaskrawiania cech pierwowzoru, ale do
uwyraźnienia
jego
rysów
charakterystycznych] – (zene, tört) pastiche
[A pastiche képzőművészeti műszóként
1677-től használatos, kezdetben olyan festők
alkotásmódjának
megnevezésére,
akik
különböző művészek stílusjegyeit imitálják,
illetve keverik.]
pastiszowy, -a, -e – (zene, tört) pastichepastiszowo – (zene, tört) pastiche módon
pastiszować [tworzyć pastisz, dzieło stanowiące
świadome naśladownictwo dzieła innego
twórcy] – (zene, tört) pastiche-t készíteni
pastka – (elav) csapda, kelepce
pastoforia, diakonikon [1. w kościołach
wczesnochrześcijańskich i bizantyjskich:
dwa pomieszczenia usytuowane z obu
stron apsydy lub prezbiterium, służące
jako
zakrystia;
2.
w
kościołach
wczesnochrześcijańskich
dwa
małe
pomieszczenia
w
prezbiterium
przylegające symetrycznie do boków
apsydy. Była dwudzielną zakrystią
przeznaczoną na przygotowanie naczyń i
szat liturgicznych (prothesis) oraz
początkowo przestrzeń dla diakonów,
-
Wersja 01 01 2017.
później na przechowywanie przedmiotów
liturgicznych (diakonikon).] – (lat.)
pastoforium, pasztofórium (a gör. pasztasz,
'előtér, fülke' szóból), pastoforium (lat.): 1. a
Hetvenes fordításban a Jeruzsálemi Templom
része: leviták lakásai és kincseskamrák. - 2.
az ókori pogány bazilikákban oldalkamrák. 3. a szír templomokban a templom apszisát
övező kamrák. - 4. a keresztény
templomokban a 4. századtól legtöbbször a
mellékhajók apszisához épített helyiségek,
ahol a hívők a szentmisére hozott
adományaikat a diákonusoknak átadták.
Később a K-i egyh-ban az É-i oldal
pasztofóriuma az előmise (proteszisz) helye,
a D-i pasztofóriuma kincstár lett. Ny-on a
pasztofóriumból egyrészt a tulajdonképpen
Ny-i bejárata előtt szélfogó, másrészt
sekrestye lett. - 5. a magyar nyelvben az
Oltáriszentség őrzésének falba mélyített
helye, a tabernákulum elődje; szentségház
pastor (łac. pastor – pasterz) [1. duchowny
protestancki; 2. w Kościele protestanckim
- osoba duchowna odpowiedzialna za
parafię; 3. w Kościołach protestanckich to
duchowny,
który
pełni
obowiązki
duszpasterskie w zborze; 4. wyraz ten
został przejęty w brzmieniu łacińskim
(hebr. raah, grec. poimen) i oznacza
pasterza, tzn. brata dojrzalszego, który
pomaga w zborze radą, przykładem i
innymi usługami i nie jest za to płatny,
innymi słowy, to nie jest jego zawód,
zdobyty na uczelniach, ale od Boga
otrzymany
obowiązek.
W
Nowym
Testamencie jest darem dla kościoła
(zboru). Naczelnym pasterzem jest Jezus
Chrystus, który nie był płatny i
powiedział, że najemnik nie jest
pasterzem. Wyraz ten nie jest spotykany w
polskich przekładach.] – 1. pásztor; 2.
(protestáns) lelkész, pap [Lelkipásztornak
vagy lelkésznek nevezik a magyar
protestánsok papjait. A lelkipásztorok a
templomi istentiszteleten és általában minden
hivatalos jellegű egyházi szolgálaton kívül
gyülekezetüknek, mint egésznek, valamint a
gyülekezet tagjainak lelki szükségleteiről
gondoskodik, vagyis híveik körében például
lelkipásztori látogatások által lelki gondozást
(cura pastoralis) folytatnak. A lelkipásztor
munkájára a gyülekezeti munkán kívül
különösen a templomba el nem jutó betegek,
haldoklók, tehetetlen aggok és foglyok körül
van szükség.]
pastorale = sielsko, idyllicznie, na sposób wiejski
[1. utwór
dramatyczno-muzyczny
o
tematyce wiejskiej, zwłaszcza pasterskiej;
4753
2. sielankowy
utwór
wokalny
lub
instrumentalny o tematyce wiejskiej; 3.
wł. pastorale 'pasterski' z łac. pastoralis
'jp.' od pastor 'pasterz' ― utwór
dramatyczno-muz. o tematyce wiejskiej,
popularny zwł. we Francji XVI i XVII w.;
utwór wokalny a. instrumentalny, zazw.
programowy, o tematyce wiejskiej,
sielskiej] – (ol) pastorale; pasztorál; (irod)
pásztorjáték, amely idealizált, édeskés
módon ábrázolta az egyszerű pásztori életet;
(zene) a pásztorsíp, a duda hangját utánzó,
ill. békés falusias hangulatot keltő, többnyire
hangszeres zenemű
pastoralny, -a, -e [idylliczny, sielankowy,
bukoliczny, pasterski] – (lat.) pasztorális;
idillikus; pásztori, lelkészi, lelkipásztori
pastorał [1. długa laska, zakończona u góry
spiralą lub krzyżem, będąca oznaką
władzy biskupów i opatów; 2. laska
metalowa zakręcona u góry, będąca
oznaką władzy biskupa] – (egyh)
pásztorbot,
püspökbot
[A
kora
szerzetességben előbb az apátok által
használt, pásztori tisztségükre emlékeztető,
hosszú, hajlított végű bot. A 7. századtól
kezdik le Hispániában használni a püspökök.
A középkortól a püspöki hivatal jelképe.
Prelátusok, apátok és prépostok is használják
szentmiséken és egyéb szertartásoknál.]
pastorałka [kolęda o narodzeniu Chrystusa; lit.,
muz. utwór sielankowy, pasterski, o wsi] –
karácsonyi ének; (zene) idill, pásztorjáték,
pasztorál
pastorować – (ol.) pasztorál; lelkipásztori
gondozásban részesít
pastorstwo – lelkipásztorság, lelkészség; a
lelkészék, a lelkész és felesége
pastorowa – lelkészné, papné
pastorować – lelkészkedni
pastorówka [mieszkanie pastora] – lelkészlak; a
lelkipásztor háza
pastować [czyścić coś wcierając lub nakładając
warstwę specjalnej pasty, nadawać
czemuś błysk poprzez użycie takiej pasty]
– bekenni; pasztával, kenőccsel bedörzsölni;
pasztázni
pastować buty – cipőt bekenni krémmel, cipőt
bekrémezni
pastować podłogę – padlót fényezni
pastuch [osoba zajmująca się pasterstwem,
osoba hodująca udomowione zwierzęta,
głównie pilnująca ich podczas wypasania
na halach górskich, łąkach lub stepach;
pasterz] – pásztor; juhász, gulyás,
tehénpásztor
pastuch bydła – marhapásztor
-
Wersja 01 01 2017.
pastuch elektryczny [ogrodzenie z drutu, pod
napięciem, powstrzymujące pasące się
zwierzęta od oddalania się] – villanypásztor
pastuch koni – csikós
pastuch od krów – tehénpásztor
pastunka – pesztonka [száraz dajka, aki a
kisgyermekre vigyáz]; bébiszitter
pastuszek [młody pastuch] – kis pásztor;
pásztorfiú
pastuszę – pásztorgyerek, pásztorfiú
pastuszkować
[pasteryzować,
pasterzyć,
zdecydowanie woli
rozczłonkowywać
zwierzynę – bojtárkodni, pásztorkodni
pastuszy, -a, -e [typowy, charakterystyczny dla
pastucha, pasterza, odnoszący się do takiej
osoby, jej zadań, funkcji; pastusi] –
pásztorpastwa [pokarm, żer dla dzikich zwierząt,
najczęściej zdobywany siłą lub coś, co
stało się ofiarą czegoś nieożywionego] –
maradék, zsákmány, préda; martalék
pastwa [pastwisko (ziemia lubliniecka)] –
[Słowniczek języka śląskiego] legelő
pastwić się [1. znęcać się nad kimś fizycznie lub
psychicznie; 2. krytykować kogoś lub coś
zbyt surowo] – kínozni, gyötörni
pastwi się nad swą ofiarą – megkínozza áldozatát
pastwić się nad kim/czym – kegyetlenkedni v.
kegyetlenül
bánni
vkivel;
kínozni,
megkínozni vkit; örömet lelni vkinek/vminek
a kínjában
pastwiska
[(u
Zygmunta
Glogera)
W
przedwiekowych
pojęciach
Polaków
faktyczna własność ziemi nabywała się
przez jej uprawę lub sprząt siana.
Pastwiska zaś wszelkie w lasach i poza
lasami, jeżeli nie były nigdy obsiewane i
koszone, uważano za własność ogólną,
osobiście niczyją, każdemu jako pastwisko
dozwoloną.
Statut
Mazowiecki
zatwierdzony przez Zygmunta I stanowi,
że od św. Michała, bez szkodzenia zbożom
i gajom, każdy może swoje bydło paść,
gdzie mu się tylko podoba. Zakorzenione
wiekami pojęcia, że własność pastwiska i
lasu nie jest tak ścisła, jak roli uprawnej
lub łąki, lud polski przechowuje dotąd i
one są powodem nadmiernego u nas
szkodnictwa i niechęci do komasacyi
kolonizacyjnej szachownic gruntowych.] –
(hist.) legelők
4754
pastwiska
pastwisko [1. teren do wypasania zwierząt
domowych; 2. rodzaj użytków zielonych
porośniętych
głównie
wieloletnimi
trawami,
których
wegetacja
trwa
niezależnie od tego, czy są to tereny
uprawowe, czy też nieużytki] – legelő
[általában oly terület, melyről az állatok a
táplálásukra szükségeseket maguk, legeltetés
útján szerzik meg. A jó legelőn különböző,
kitűnő minőségű fűfélék találhatók, melyek
megfelelő mennyiségű vizet kapnak, így
nyáron sem égnek ki. A legelőn árnyék is
található a lovak számára. És természetesen
a friss víz sem hiányozhat.]
pastwisko łąkowe – réti legelő
pastwisko zalewne – ártéri legelő
pastwiskowy, -a, -e [przymiotnik od: pastwisko;
będący
pastwiskiem,
stanowiący
pastwisko lub jego część (np. teren
pastwiskowy, trawa pastwiskowa) lub w
jakiś inny sposób związany z pastwiskiem]
– legeltetési, legelői, legelőpastylka (tabletka) [1. mały, płaski lub wypukły
krążek sprasowanego leku w proszku;
2. cukierek o takim kształcie] – (gör-lat)
pasztilla; tabletta, labdacs; apró kerek
lapocska formára gyúrt anyag (orvosság,
csokoládé stb.) [Lemez- vagy korongforma
gyógyszeralak, amelyek különféle ható
anyagokat tartalmaznak]
pastylki Vichy [pastylki zawierające sól ze
źródeł leczniczych w Vichy] – Pasztilla
bilinenses
(past.
de
Vichy)
[nátriumhidrokarbonátból, cukorból és kevés
vizből tésztává gyúrt tömeg, melyet apró
korongformára alakítanak]
-
Wersja 01 01 2017.
pasujący, -a, -e – illő, illeszkedő
pasująca do charakteru aktora – (szerep)
testreszabott
pasy bezpieczeństwa – biztonsági öv
pasyjka [1. zdrobn. od: pasja; 2. krzyżyk z
ukrzyżowaną postacią Chrystusa; .3.
postać ukrzyżowanego Chrystusa do
zamocowania na cmentarnym krzyżu; 4.
krzyżyk z wizerunkiem ukrzyżowanego
Chrystusa] – I. passió, kínszenvedés; II.
feszület, kis kereszt a keresztrefeszített Jézus
alakjával
pasyjny, -a, -e [związany z męką Chrystusa lub
nabożeństwem
poświęconym
jej
rozpamiętywaniu (np. obraz pasyjny,
scena pasyjna)] – (egy.) húsvét előtti,
nagyheti,
pasywa [1. to termin księgowy oznaczający
źródło
pokrycia
majątku
przedsiębiorstwa; 2. długi i zobowiązania
przedsiębiorstwa; stan bierny, księgowany
po prawej stronie bilansu] – (lat) passzíva,
passzívák; (handl) teher, adósság, tartozás; a
terheket, kötelezettségeket jelentő könyvelési
tételek
összessége;
források;
(átv.)
tartozások, teljesítendő kötelezettségek
pasywa bilansowe – mérlegpasszívum
pasywnie – passzív módon, passzívan, passzíve;
szenvedőlegesen, tartózkodóan, tétlenül
pasywność
[1.
brak
chęci
działania,
podejmowania jakichkolwiek inicjatyw; 2.
odporność na działanie czynników
chemicznych,
charakterystyczna
najczęściej dla trwałych metali] – (lat)
passzivitás; szenvedőleges v. passzív v. tétlen
magatartás, tétlenség, tartózkodás, passzív
magatartás,
jelleg;
részvétlenség,
közömbösség; (chem) közömbösség
pasywność człowieka – az ember passzivitása
pasywność samorządów – önkormányzatok
passzivitása
pasywny, -a, -e [1. nieskory do działania,
niepodejmujący jakichkolwiek inicjatyw;
2. najczęściej o trwałych metalach:
odporny
na
działanie
czynników
chemicznych (np. warstwa pasywna); 3.
pozbawiony inicjatywy, bierny, bezwolny,
obojętny] – (lat) passzív; szenvedő,
szenvedőleges; nem tevékeny, tétlen,
tartózkodó; részvétlen, érzéketlen; (gram)
szenvedő (ige, igealak); (handl) veszteséget
felmutató, veszteséges
pasza (karma) 1. [pożywienie zwierząt
hodowlanych; 2. produkty pochodzenia
roślinnego (rośliny paszowe), zwierzęcego
oraz mineralnego, a także substancje
otrzymywane
w
wyniku
przemian
4755
chemicznych (mocznik) lub biologicznych
(drożdże paszowe) bogate w składniki
pokarmowe, będące pożywieniem dla
zwierząt hodowlanych] – takarmány, abrak
pasza a. karma dla koni – lótakarmány
pasza karmna – etetőtakarmány
pasza opasowa – hízlaló takarmány
pasza soczysta – zöldtakarmány
pasza treściwa – erőtakarmány; abraktakarmány,
koncentrátum
pasza zielona [zob. zielonka w zn. 1.] –
zöldtakarmány
Pasza (pascha, basza; tureckie: paşa) [1. słowo
pochodzące od perskiego padyszacha,
oznaczające wysokiego urzędnika w
Turcji otomańskiej, tytuł ten zazwyczaj
był
przyznawany
gubernatorom
i
generałom. Jako zwrot grzecznościowy
pasza odpowiada polskiemu tytułowi pan.
2. tytuł dostojników cywilnych i
wojskowych w imperium osmańskim; też:
dostojnik mający taki tytuł] – (tör.) pasa
(törökül Paşa, magyarosan basa) [A szót
általában a török baş szóból (ejtsd: bas,
egyes török dialektusokban pas, jelentése
„fej, vezér, valamilyen katonai alakulat
feje”), illetve a baş ağa („fő úr”) kifejezés
basaa, pasaa kiejtésű összevont alakjából
eredeztetik. A magas rangú katonai és
polgári
hivatalnokok
címe
néhány
mohamedán országban, főleg a hűbéri
törökországban; basa az Oszmán Birodalom
fő katonai-közigazgatási vezetőit illető
méltóság, cím volt. Általában a vilajetek
vezetőinek rangja, de viselhette a nagyvezír,
illetve a nagyobb hadjáratok vezetője, a
szerdár pasa.]
paszcza [1. otwór gębowy zwierząt, zwłaszcza
drapieżnych; 2. posp. usta] – torok, száj,
szájüreg, pofa
paszcze chińskie – csörgőjáték, félhold,
harangjáték
(hangszer);
török tábori
hangszer
paszczęka [obie szczęki zwierzęcia razem wzięte]
– torkocska
-
Wersja 01 01 2017.
paszczęka lwa – (növ.) tátika (antirrhinum)
paszczęka psa – kutyapofa
paszka [zdrobnienie od: pacha (w znaczeniu
wgłębienia między górną, wewnętrzną
częścią ręki a bokiem klatki piersiowej)] –
(pacha) hón, hónaljacska
paszkot (Turdus viscivorus) [średni ptak
śpiewający z rodziny drozdowatych,
zamieszkujący Europę i większość Azji. W
Polsce rozpowszechniony, ale z reguły
nieliczny ptak lęgowy.] – rigó, léprigó
(Turdus viscivorus) a madarak osztályának
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a
rigófélék (Turdidae) családjába tartozó faj.
paszkot
paszkwil [wł. pasquillo, pasquinata 'paszkwil' od
Pasquino 'nazwa uszkodzonego posągu,
znalezionego w r. 1501 w Rzymie, na
którym później anonimowi autorzy
wywieszali w dniu św. Marka łac.
paszkwile' ― 1. (wł. pasquillo) - utwór
literacki, często anonimowy, skierowany
przeciw konkretnej osobie, ośmieszający
ją w sposób oszczerczy i obelżywy. 2.
utwór lit., przedstawiający jakąś osobę,
ideę itp. w sposób paszkwilancki,
oszczerczy, spotwarzający, szkalujący,
obelżywy; 3. artykuł, utwór lub
jakakolwiek inna publiczna wypowiedź
szkalująca lub zniesławiająca kogoś,
czasami także ubliżająca komuś] – (ol.)
pasquill, pasquillus; (ir) paszkvillus,
személyeskedő gúnyirat [meghatározott
személy ellen intézett, durva hangú, prózai
vagy verses gúnyirat, Pasquinónak nevezett
római szobor nevéről]
4756
paszkwil
paszkwilant, paszkwilista [człowiek piszący
paszkwile; oszczerca] – paszkvillusszerző,
paszkvillusíró
paszkwilować – paszkvillizálni; paszkvillust v.
paszkvillusokat
v.
gúnyverset
v.
gúnyverseket költeni
paszmina [terenie Kaszmiru wyroby z
delikatnego włosia himalajskich kóz
wytwarzano przypuszczalnie już 3000 lat
przed naszą erą. Pierwsze pisemne
wzmianki o paszminowych szalach
pojawiają się w 3 stuleciu p.n.e. Od
zawsze ceniono je bardzo wysoko - był to
wyrób godny królów i cesarzy, nosili je
władcy Mogołów i Juliusz Cezar. — Ale
paszmina, która stała się symbolem
wyjątkowej jakości i luksusu, narodziła
się w XV wieku. Wówczas, za czasów
władcy Zain-Ul-Ubdina do Kaszmiru
dotarła perska technika tkactwa. Wiedza
technologiczna z irańskiego imperium,
zdolności tkaczy z doliny Kaszmiru i
surowiec o unikalnych właściwościach
połączyły się, owocując niespotykaną
dotąd jakością. Wyroby z paszminy stały
się
bezcennymi
skarbami,
przekazywanymi
z
pokolenia
na
pokolenie. —Upadek imperium Mogołów
pod koniec XVIII w. spowodował znaczny
spadek zapotrzebowania na luksusowe
towary i bezrobocie wśród tkaczy z doliny
Kaszmiru. Ale wtedy za pośrednictwem
europejskich
podróżników
pierwsze
wyroby z paszminy dotarły na Zachód,
budząc powszechny zachwyt. Szal z wełny
himalajskich kóz nosiła królowa Maria
Antonina, podobny przyszła cesarzowa
Józefina otrzymała w darze od Napoleona.
Chusty z czystej paszminy nazywane
"paryżankami" osiągały wartość równą
kilku
średnim
rocznym
pensjom
Wzrastające zapotrzebowanie na wyroby
z paszminy spowodowało, że europejscy
-
Wersja 01 01 2017.
tkacze zaczęli wytwarzać własne szale z
lokalnie dostępnej wełny. Wówczas
powstał znany wzór "paisley" - orientalny
deseń z kwiatów zgrupowanych w
kształcie liścia, inspirowany oryginalnymi
indyjskimi motywami. — W latach 70.
XIX wieku zmieniająca się moda i kryzys
ekonomiczny
spowodowały,
że
paszminowe szale odeszły na wiele lat w
zapomnienie.
Kaszmirscy
tkacze
emigrowali do Punjabu i zaczęli
wytwarzać
produkty
na
użytek
europejskich kolonizatorów i turystów. —
W 1998 roku Zachód odkrył paszminę na
nowo. Wtedy na wybiegach pojawiły się
pierwsze modelki ubrane w paszminowe
szale. Od tego czasu paszmina znów
odzyskała należne jej uznanie, jako
element garderoby o wyjątkowej jakości i
uniwersalnym wyglądzie.] – pashmina,
pasmina [1. A pashmina a kasmír
legfinomabb formája. A 3000 m felett, a
Himalája
magasvölgyeiben
élő
kasmírkecske, mellpihéiből készül. Egy
kecske kb, 50 grammot nyújt évente. Minél
magasabban
fekvő
réten
legel
a
kasmírkecske, annál értékesebb a gyapja.
Finom kasmír és selyem keveréke az egyik
legnemesebb szálkombináció. A selyem
kiegészítő tartást és nemes csillogást
kölcsönöz.
2.
perzsa
eredetű
szó
(pashmineh),
amely
gyapjút
jelent.
Pasminának nevezik azokat a sálakat,
kendőket és stólákat is, amelyek egészben
vagy részben pasmina gyapjúból készülnek.
A pasmina gyapjú a himalájai hegyi kecske
(Capra hircus) szőre, amelyet általában a
tavaszi időszakban kezd hullatni. A
környéken élők évszázadok óta összegyűjtik
ezeknek a kecskéknek a bokrokon fennakadt
szőrcsomóit, és ebből készítenek fonalat,
amelyet a gyapjú különlegessége, ritkasága
miatt főleg sálakhoz, kendőkhöz használnak
fel.]
pasznik – járópalló (istállóban)
pasznisty, -a, -e – (legelő) kövér, legeltetésre
alkalmas
4757
paszny, -a, -e – legeltetésre alkalmas, jó legelőjű
paszny, -a, -e – (pachowy) hónalji
paszować – basáskodni
paszoł won [posp.; zob. precz2] – el! félre! menj!
mars! takarodj!
paszowski, -a, -e [przymiotnik od: pasza;
charakterystyczny dla paszy, osoby
noszącej tytuł dostojnika cywilnego i
wojskowego w imperium osmańskim (np.
kompetencje paszowskie), związany z
taką osobą; baszowski] – pasa-; basapaszowy, -a, -e [przymiotnik od: pasza; nadający
się na paszę, służący jako pasza dla
zwierząt (np. mieszanka paszowa) lub w
jakiś inny sposób związany z paszą;
pastewny] – takarmánypaszport
[1.
urzędowy
dokument
potwierdzający tożsamość danej osoby
oraz uprawniający do przekraczania
granic państwowych i do legalnego pobytu
za granicą; 2. rodzaj certyfikatu
towarowego] – (fr.) passeport; útlevél
paszport dyplomatyczny – diplomata útlevél
paszport emigracyjny – kivándorló-útlevél
paszport jest nieważny – az útlevél nem érvényes
paszport jest przedłużony – az útlevél meg van
hosszabbítva
paszport jest ważny – az útlevél érvényes
paszport konsularny [paszport wydawany przez
konsula osobie stale zamieszkałej za
granicą] – konzuli útlevél
paszport może pan odebrać za godzinę – egy óra
múlva átveheti az útlevelét
paszport odbierze pan (pani) przy odjeździe – az
útlevelét távozáskor veheti át
paszport prywatny – magánútlevél
paszport służbowy – (dawno) szolgálati útlevél
paszport zaginął – elveszett az útlevél
paszportowy – útlevélpaszteciarnia
[rodzaj
lokalu,
baru
z
przekąskami, którego specjalnością są
pasztety i inne podroby mięsne] – falatozó,
bisztró,
pástétombár
(pástétomkülönlegességekkel)
pasztecik [zdrobnienie od: pasztet] – apró pirog
(főleg levesekhez); (pasztecik domowy)
pástétomos sütemény
-
Wersja 01 01 2017.
pasztet [1. potrawa z kilku gatunków duszonego
lub gotowanego mięsa i podrobów, które
się miele i zapieka; 2. pot. kłopotliwa
sytuacja; 3. potrawa przyrządzana z
jednolitej
masy
przygotowanej
z
surowego, gotowanego lub pieczonego
mięsa, podrobów, drobiu, dziczyzny,
warzywa, grzybów, ryb lub sera] –
pástétom (Darált húsos pástétom, Sajtos
pástétom,
Halas-spárgás
pástétom,
Csirkemájas pástétom stb.), kenőmájas;
(átv.) baj, kalamajka, slamasztika, zűrzavar
pasztet (wątrobianka) – májas hurka, kenőmájas;
májpástétom
pasztet z gęsich wątróbek – libamájpástétom
pasztet z indyka – pulykapástétom
pasztet z wątroby – májpástétom
pasztet na zimno – pástétom hidegen
pasztet rybny – halpástétom
pasztetom [1. produkt spożywczy sporządzany z
kilku gatunków duszonego lub gotowanego
mięsa i podrobów, które po zmieleniu i
odpowiednim przyprawieniu zapieka się; 2.
niespodziewana przykrość, nieprzyjemność,
kłopotliwa sytuacja] – pástétom
pasztetowa
(kiszka
pasztetowa,
kiszka
podgardlana, pasztetówka, kiszka wątrobiana,
wątrobianka, reg. leberka, lebera, leberwurst,
leberwurszt), pasztetówka [zob. kiszka
pasztetowa] – kenőmájas
pasztetowy, -a, -e [przymiotnik od: pasztet;
przeznaczony na pasztet (np. masa
pasztetowa),
związany
z
pasztetem,
dotyczący pasztetu i sposobu jego
przyrządzania] – pástétompaść1 (pasę, pawie) (pasać) [1. potrzask na
zwierzynę] – legeltetni; etetni, hízlalni
paść oczy – (átv.) legelteti a szemét
paść pastwą płomieni – a lángol martaléka lenni
paść stado – nyájat legeltetni
paść świnie – disznót v. disznókat etetni v. hízlalni
paść trupem – holtan terül el; holtan esik össze
paść się [1. o zwierzętach: skubać i jeść trawę na
łące lub pastwisku; też: tuczyć się,
przybierać na wadze; 2. pot. o ludziach:
jeść nadmiernie dużo; 3. sycić się, upajać
się czymś – legelni, hízni; legelészni
paść się czym – jóllakni vmivel, teleszívja magát
vmivel, legelni vmit
paść się czyim nieszczęściem – kárörömet érezni
más baján v. szerencsétlenségén; kárörvendeni
paść2 (padnę, padnie) (padać) [1. dawniej:
przepaść; rzucić się na ziemię; przewrócić
się; 2. zginąć gwałtowną śmiercią; 3. o kraju,
mieście: dostać się w ręce nieprzyjaciela; 4.
4758
spaść, zlecieć] – esni, leesni, lebukni, hullani,
lehullani; felfordulni, elvágódni, ledőlni,
kidőlni; elesni
paść łupem – zsákmányul esni; vkinek/vminek
prédájává, zsákmányává, áldozatává válni
paść na fotel – belezuhanni, belerogyni a fotelba
paść ofiarą – áldozatul esni
paść ofiarą czego – áldozatául esni vminek
paść plackiem – arcra bukni
paść trupem – holtan roskadni össze; holtan esni
össze; meghalni
paść3 – (ritka) madárháló; bilincs
paśnik [1. rodzaj koryta nakrytego daszkiem, do
którego wykłada się paszę dla zwierząt 2.
pastwisko 3. motyl dzienny 4. to drewniana
konstrukcja służąca w gospodarstwie
leśnym do dokarmiania zwierzyny grubej,
szczególnie w okresie zimowym.] –
szíjgyártó; legelő ; nappali pillangó; (vad) etető
paśnik posmutek (Epirrhoe Tristana) – Gyászos
tarkaaraszoló (Epirrhoe tristata)
pat
[1. remisowa sytuacja w szachach;
2. sytuacja trudna, w której żadna ze
stron nie ma możliwości manewru] –
(sakkban) patt; a döntetlen eredmény egyik
formája a sakkjátékban: az egyik játékos
királya ugyan nincs veszélyeztetve, de nincs
is hová lépnie
-pata [1. ostatni człon wyrazów złożonych
będących nazwami lekarzy stosujących
określony system leczenia, np. homeopata;
2. ostatni człon wyrazów złożonych
oznaczających
osoby
cierpiące
na
określoną dolegliwość, np. meteoropata] –
-pata (pl. homeopata, meteoropata)
patałach [1. pot. człowiek robiący coś źle,
niedbale lub niezdarnie; 2. reg. białost.
osoba niezadbana; 3. wyraz używany na
kresach wschodnich niezdara (osoba)] –
ápolatlan személy; fajankó, mafla, mamlasz,
ügyetlen, tökfilkó
Patara [mały port w Azji Mniejszej, niedaleko
wyspy Rodos. Wspomniany w Dziejach
Apostolskich.] – Patara (szabadonbocsátás)
[Kikötőváros Lícia délnyugati tengerpartján
(ApCsel 21,1-2).]
patch [czytaj: pacz] {rzecz.}; łata {f.}; program
naprawczy {m.} [komp.] [zł.] [poprawka
-
Wersja 01 01 2017.
do programu przeznaczona do usunięcia
pewnych problemów lub zwiększenia
wydajności poprzedniej wersji programu;
łata, łatka] – (ang.) patch patch - javítófolt,
foltozás, folt, ideiglenes programjavítás [1.
informatikában javítócsomagot jelöl. A szó
eredete szerint angol, eredeti jelentése:
sebtapasz, folt. 2. egy adott szintetizátoron v.
sampleren elkészített hangra utal. A
megnevezés abból származik, hogy a régi
nagy moduláris szintetizátorokon ilyen
kábelekkel kellett kialakítani a hangot.
Hangkártyák esetében is igen gyakorta
használt kifejezés ez. Míg a sample a nyers
hangmintát
jelenti,
addig
a
Patch
gyakorlatilag magába foglalja azt, és a hozzá
tartozó egyéb paramétereket is (layerek, loop
pontok, stb.), melyek nélkülözhetetlenek
ahhoz, hogy a hang zenében lejátszható
legyen (mondjuk egy midibillentyűzeten
keresztül más-más hangmagasságokon). 3.
újonnan kibocsátott programokhoz később
megjelenő
javítások,
'foltozások';
a
számítógép-gyakorlatban napirenden vannak
a hibás szoftverek ; az Internnetgyakorlatban szerencsére a hibák közzététele
után már néhány órával megjelennek a
javítások is; amikorra viszont minden hibára
fény derült és foltozás jelent meg, a program
eredeti formájában már gyakran idejét is
múlta; új programváltoztokban fenti hibák
javítást nyertek, de újak továbbra is
felléphetnek]; paca, folt
patefon [przenośne urządzenie do odtwarzania
dźwięku z płyt, o napędzie mechanicznym,
wynalezione przez braci Emila i Charlesa
Pathe] – gramofon, zeneszekrény
patelenka [niewielka patelnia]; patelka – kis
serpenyő
patelnia [płaskie naczynie z długą rączką służące
do smażenia potraw] – serpenyő,
palacsintasütő
4759
patelnia do naleśników – palacsintasütő
patelnia z dnem groszkowatym do smażenia –
érdes aljzatú serpenyő
patena [łac. patena, patina 'miska; patelnia' z gr.
patánē 'jp.' ― 1. Kośc. rz.kat. talerzyk
metalowy, wewnątrz pozłacany, na
którym kładzie się hostię w czasie mszy. 2.
metalowy talerzyk, pozłacany wewnątrz,
na którym kładzie się hostię podczas mszy
świętej; 3. w liturgii katolickiej: okrągła
tacka, na której kładzie się hostię i którą
nakrywa się kielich w czasie mszy; 4.
naczynie
na
hostię
w
kształcie
niewielkiego talerzyka lub głębszego
naczynia. Wykonane jest ze szlachetnego
metalu, często ozdobione; 5. Patena
(patena) jest to talerzyk, służący do
ofiarowania Hostii i zbierania partykuł
eucharystycznych, okrągły, w środku
tylko cokolwiek wklęsły, z brzegami
cienkimi, aby najmniejsze partykuły z
korporału zebrać było można. Szerokość
całej pateny wokoło ma mieć 56 cm.
Wewnętrzna strona pateny ma być
błyszcząco i gładko złocona (...).; 6. Przy
rozdawaniu wiernym Komunii, oprócz
rozpostartego przed nimi białego obrusu,
należy używać pateny srebrnej czy
metalowej, pozłacanej, bez żadnych
jednak ozdób na wewnętrznej stronie,
którą wierni podkładają sobie pod brodę.
Patena może być pod względem formy
rozmaita, byleby tylko była metalowa,
wewnątrz nie rzeźbiona i przystosowana
do zbierania śś. cząsteczek.] – (lat.) paténa,
a patina, tál, serpenyő [1. Az utolsó vacsorán
a kehely mellett tálban volt a kenyér és az
egyéb ételek, amelyekért Júdás egyszerre
nyúlt Jézussal (Mt 26,23; Mk 14,20). A
szentmise egyetlen ételét tartották rajta
később is, a felajánlott adományok szilárd
részét, a kenyeret, később az ostyát. A III.
században
Orbán
pápa
huszonöt
ezüstpaténán
küldte
a
mai
plébániatemplomok elődeibe a miséjén
konszekrált Eucharisztiát. A celebráns
kisebb paténát használt, amelyet az oltáron a
kehelytől jobbra fektetett. A hívek
áldoztatásához sokkal nagyobb paténákat
alkalmaztak, amelyek VII-VIII. századi
ismert darabjainak akár füle is volt és magas
pereme. 2. Az ostya befogadására szolgáló,
lapos kis tányérka, melyen felajánlják a
kenyeret és az átváltoztatás után is azon
tartják Krisztus testét. Régen klasszikus
formájában sekély mélyedéssel a kehelyre
illett, annak tartozéka volt. A csak pap
számára készített kisebb paténát felváltotta
az egyetlen nagyobb méretű áldoztató tálka,
-
Wersja 01 01 2017.
melyen a miséző, a segédkezők és a hívek
ostyája is elfér.]
patent [łac. patens dpn. patentis 'otwarty; jawny'
z p.pr. od patēre 'być otwartym,
widocznym, dostępnym' ―1. dokument
przyznający jakiejś osobie lub firmie
wyłączne prawo do czerpania korzyści z
wynalazku; też: to prawo; 2. pot. sposób
na zrobienie lub osiągnięcie czegoś; 3. pot.
drobne, ale oryginalne usprawnienie;
4. dokument nominacyjny uprawniający
do pełnienia określonych funkcji na
statku; 5. daw. dokument uprawniający do
prowadzenia zakładu handlowego lub
przemysłowego;
6. daw.
świadectwo
ukończenia szkoły, uzyskania tytułu
naukowego lub zawodowego; 7. potocznie:
dokument wydawany przez urzędy
patentowe; właściwie: prawo wydane
osobie fizycznej lub prawnej do
zabronienia innym osobom fizycznym lub
prawnym zarobkowego bądź zawodowego
korzystania z danego wynalazku bądź
wynalazków (będących
przedmiotem
patentu) 8. (dokument nadający prawo
wyłącznego korzystania z wynalazku na
określony czas, w sposób przemysłowy i
handl.; przest. dokument uprawniający do
prowadzenia zakładu przemysł. a. handl.
lub do wykonywania pewnych zawodów;
9.
żegl.
dokument
nominacyjny
(kapitański, retmański itp.); 4. dawn.
dyplom nauk. a. zawodowy.] – (lat) I.
pátens;
nyílt
parancs;
abszolutista
rendszerben a kormányhatalom törvényerejű
rendelete; kinevező v. kinevezési okirat;
kiváltságlevél; hivatalosan kiadott nyilvános
tanúsítvány; okmány; II. (lat) patent; (techn.)
szabadalom; találmány [új eszközt vagy
technikát jelent; a találmány az ötlet
kidolgozott formája]; III. (elavult) érettségi
bizonyítvány
Patent and Trademark Office [amerykański
urząd federalny odpowiedzialny za
zarządzanie przyznawaniem patentów i
znaków towarowych] – (ang.) US Patent
and Trademark Office = USPTO; az USA
Szabadalmi és Védjegy Hivatala
patent flagowy [dokument stwierdzający prawo
używania
przez
statek
określonej
bandery] – lobogóparancs
patent konsularny [zob. list komisyjny] –
megbízólevél; konzuli megbízás
4760
patent na wynalazek – találmányi szabadalom
patent oficerski – tiszti pátens
patentny, -a, -e – szabadalmi
patentować [1. wydawać lub uzyskiwać patent
na jakiś wynalazek; 2. poddawać drut
stalowy obróbce cieplnej w celu
zwiększenia
jego
właściwości
plastycznych; 3. wydawać lub uzyskiwać
patent na coś; 4. rodzaj obróbki cieplnej
drutu stalowego przed ciągnieniem na
zimno. Proces ten polega na podgrzaniu
drutu do temperatury 850-1100°C,
wygrzaniu w tej temperturze i następnie
chłodzeniu w roztopinym ołowiu lub soli
w temperaturze 400-550°C lub w
powietrzu.] – (fr-ném) patentírozni;
szabadalmaztatni, szabadalmazni; (műsz)
edzés, felületkezelés
patentowanie – szabadalmazás, szabadalmaztatás
patentowany,
-a,
-e
[1. o
wyrobach,
wynalazkach: taki, na który ktoś otrzymał
patent; 2. pot. wyjątkowy, notoryczny,
niepoprawny] – szabadalmazott; kivételes,
rendkívüli; notórius; hírhedt, rosszhírű,
megrögzött, ismert, hírhedt; javíthatatlan,
helyrehozhatatlan; hibás, helytelen
patentowany osiol (Asinus Asinorum) [łac., osioł
nad osły; osioł kwadratowy (do
kwadratu).] – (átv.) cégjelzett szamár,
hatökör, címeres ökör
patentowo – szabadalmi díj
patentowy, -a, -e [przymiotnik od: patent;
zajmujący się wydawaniem patentów (np.
biuro patentowe), gromadzący patenty lub
w jakiś inny sposób z nimi związany] –
szabadalmi
pater [łac., ojciec; ksiądz (duchowny)] - páter
(lat.) 1. pappá szentelt rk. szerzetes; 2. rk.
pap, lelkiatya
Pater familias (z łac. ojciec rodziny) [zwierzchnik
familijny w starożytnym Rzymie. Ojcem
rodziny mógł być jedynie męski obywatel
rzymski, bez względu na wiek. Był nim
mężczyzna nie podlegający władzy
ojcowskiej innego pater familias. Był on
zwierzchnikiem familii.] – (lat.) Pater
familias; családapa
pater patriae [łac., ojciec ojczyzny; tytuł nadany
Cyceronowi przez senat rz.; również
cesarzowi Augustowi i wielu jego
następcom] – (lat) pater patriae; a haza atyja
Pater, peccavi [łac., Ojcze, zgrzeszyłem; oparte
na różnych wersetach Wulgaty (jak Num.,
21, 7; Deut., 9, 16; 1. Król., 7, 6 itd.).] Pater, peccavi; Atyám, vétkeztem! v.
Vétkeztem, Atyám! [˝Dixitque ei filius:
Pater, peccavi in caelum et coram te, iam
-
Wersja 01 01 2017.
non sum dignus vocari filius tuus.˝ (Lk
15,21) = Erre a fiú megszólalt: Atyám,
vétkeztem az ég ellen és te ellened. Arra,
hogy fiadnak nevezz, már nem vagyok méltó.
(A tékozló fiú önkritikája..)]
paternoster1 [śrdw.łac. pater noster 'ojcze nasz;
pierwsze słowa modlitwy; por. Wulgata
(Ew. wg Mat., 6, 9; Ew. wg Łuk., 11, 2);
różaniec'; nm. Paternosteraufzug 'dźwig
różańcowy'. ― pot., żart. surowe
napomnienie, nagana, reprymenda; winda
perełkowa, różańcowa, otwarty dźwig
wielokabinowy, znajdujący się stale w
powolnym ruchu.] – (lat) pater noster;
(egyh) miatyánk (latin szövegének kezdő
szavai, ill. maga az ima); (átv.)
szemrehányás
paternoster2 [(dźwig okrężny) jest dźwigiem,
który właściwie pracuje jak przenośnik
kubełkowy, składa się z szeregu otwartych
kabin
(zwykle
dwuosobowych)
połączonych w łańcuch, poruszających się
z niewielką prędkością (0,30 - 0,45 m/s) w
zamkniętej pętli w ruchu ciągłym (bez
zatrzymywania się), gdy jedna strona
porusza się w kierunku do góry, druga do
dołu.] – (lat) páternoszter [1. (műsz) nyitott
kabinok láncából álló lift, amely felfelé,
illetve lefelé halad folyamatosan, és az
utasoknak a lift mozgása közben kell be- és
kiszállniuk. A kabinokat általában két
személyre tervezik. 2. állandóan járó
személy- v. teherfelvonó, amelynek fülkéi v.
tartályai végtelen láncra vannak erősítve.]
patetico [wym. patetiko] [muz. patetycznie,
uroczyście, namiętnie] – (ol.) patetico;
(zene) szenvedélyesen, erős ritmizálással
patetycznie [charakteryzujący się podniosłością;
uroczysty, pełen patosu] – patetikusan;
(nagy pátosszal); szenvedélyesen
patetyczność [podniosłość, powaga] – pátosz;
emelkedettség, szárnyalás, ünnepélyesség
patetyczny, -a, -e [pełen patosu; podniosły,
uroczysty] – (gör) patetikus; szenvedélyes,
lendületes, szárnyaló; fellengző, fellengzős
(hang); emelkedett, méltóságos; hévvel,
érzéssel teli; szenvelgő (viselkedés)
patetyczny styl – fellengzős stílus
patetyzować [czynić
z czegoś
sytuację
patetyczną, uroczystą, pełną patosu,
dodawać
czemuś
podniosłości]
–
patetizálni; patetikusa írni v. viselkedni;
áradozni
patetyzowanie
–
(színm,
gúny)
dagály,
dagályoskodás, ünnepélyesség
Pati – a Patrycja beceneve
4761
patison [roślina warzywna o białych lub
zielonkawych owocach w kształcie
kulistego lub spłaszczonego dysku z
ząbkowaniem na obrzeżach; też: owoc tej
rośliny] – patisszon, csillagtök
patka [pasek materiału przyszyty do ubrania] –
vállpánt; zsebfedő, hajtóka; csat
patka [1. góra, która jest naszyta na lub nad
kieszenią. Służy do zapinania kieszeni
oraz jako ozdoba. Może także tworzyć
sztuczną kieszeń, w tym przypadku
zawsze jest jedynie ozdobą. Może być w
wielu kształtach. 2. element odzieżowy w
postaci wąskiego paska materiału,
wszywanego jednym końcem do ubrania a
drugim zapinanym na guzik lub klamrę.
Patki mogą regulować szerokość ubioru
(np. patki na rękawach czy boczne w
talii), mogą również stanowić ozdobę
stroju.] – zsebfedő [A zseb nyílását takaró,
esetleg rágombolható, vagy nyomókapoccsal
is ellátott fedőlap, ami díszül is szolgálhat.
Képezhet hamis zsebet is, ez esetben csak
díszítő célja van. Nagyon sokféle alakban
készítik.]
Patmos [wyspa na Morzu Egejskim, między
Grecją a Turcją; należy obecnie do Grecji
(od 1947 roku). Jest górzysta, obfita w
pustkowia, mało zamieszkała. Na niej
znajduje sią słynny klasztor. Na niej Jan
spędzał czas na skazaniu, gdzie także pisał
Księgę Objawienia.] – pátmosz (táplálék)
[Mintegy 23 km kerületű sziget, Kisázsia
tengerpartja előtt, Számosztól mintegy 42
km-nyire délre; ide száműzték János
apostolt, aki itt látta a Jelenések könyvének
látomásait (Jel 1,9).]
pato – (gör) pato-; vmilyen betegséggel, kórral
kapcsolatos; kórpatofobia – patofobia; betegektől való félelem,
iszonyodás
patogeneza, patogenia [dział medycyny badający
powstawanie i szerzenie się chorób oraz
zajmujący się określeniem patogenów i
częściowym
ich
zwalczaniem]
–
patogenezis; kórfejlődés
patogeniczny, -a, -e [1. przymiotnik od:
patogenia; związany z patogenią, działem
medycyny badającym powstawanie i
szerzenie się chorób, odnoszący się do
-
Wersja 01 01 2017.
patogenii (np. analiza patogeniczna);
patogenetyczny; 2. wywołujący chorobę;
patogenetyczny, patogenny] – (gör)
patogén; kórokozó
patoka [płynny miód pszczeli] – színméz; melasz
patolog [specjalista, naukowiec badający ogół
zagadnień
dotyczących
przyczyn,
mechanizmów i skutków chorób] –
patológus
patologia [gr. pathologia 'badanie namiętności' i
pathētikós
'wrażliwy'
od
páthos
'doświadczenie; uczucie; namiętność;
cierpienie' z páschein 'doświadczać;
cierpieć'; ― 1. nauka o chorobach; 2. stan
chorobowy organizmu; 3. oddział w
szpitalu ginekologicznym przeznaczony
dla kobiet z powikłaniami w przebiegu
ciąży;
4. nieprawidłowe
zjawiska
występujące w życiu społecznym; 5. nauka
o zjawiskach chorobowych; anatomiczne i
fizjologiczne
odchylenia
od
stanu
normalnego w tkankach zwierząt i roślin
pod wpływem chorób; 6. to nauka
zajmująca
się
ogółem
zagadnień
związanych z chorobami organizmów
żywych. Zajmuje się badaniami przyczyn,
mechanizmów (patogeneza) i skutków
chorób. Odrębnym działem patologii jest
patologia zwierząt. 7. nauka badająca ogół
zagadnień
dotyczących
przyczyn,
mechanizmów i skutków chorób; 4.
dewiacja, odchylenie od reguł] – (a görög
pathos=fájdalom
és
logos=tudomány
szavakból) patológia; kórtan; az egyes
betegségek okát, jelenségeit, az általuk
okozott testi elváltozásokat kutató tudomány
patologicznie – patologikusan; kórosan
patologiczność – vminek kóros volta
patologiczny, -a, -e [1. chorobowy, nienormalny;
przen. chorobliwy, chorobliwie intensywny
2. mający związek z patologią, dotknięty
patologią,
odbiegający
od
normy;
chorobowy, chorobliwy; 3. taki, u którego
występuje szereg nieprawidłowych zjawisk
(np. rodzina patologiczna)] – (gör)
patológiás, patologikus; (orv) beteges, kóros;
kórtani; átv. elfajult
patologiczne mnożenie się – kóros burjánzás
patos, Pathos (gr.) [1. - pojęcie z zakresu estetyki
będące w zastosowaniu w każdej
dziedzinie sztuki zwłaszcza literaturze,
muzyce i teatrze. 2. nastrój wzniosłości,
właściwy rzeczom wielkim, mającym
historyczne znaczenie; ton, styl podniosły,
poważny;
sztuczność,
górnolotność,
napuszoność (w mowie, piśmie)] – (gör)
pátosz;
hév,
fellengzés,
szenvedély,
ünnepélyesség; szónoki hév, lendület;
4762
szenvedélyes lelkesedés, a meggyőződés
heve; fenség, ünnepélyesség, méltóság
patowy, -a, -e [bez wyjścia, np. sytuacja patowa sytuacja bez wyjścia] – patt- (pl.
patthelyzet)
patria (ojczyzna) – (lat) pátria; haza, szülőföld; a
szűkebb szülőföld, szülőfalu, szülőváros
patriarcha [gr. patriárchēs 'praojciec'; patría
'rodowód; klan; rodzina; ojczyzna' z patēr
'ojciec'; ― 1. w ustroju rodowym:
mężczyzna stojący na czele rodu;
2. sędziwy, czcigodny starzec; 3. w Biblii:
tytuł legendarnych praojców ludzkości i
Izraela; 4. w Kościołach wschodnich:
godność
najwyższego
dostojnika
duchownego;
5. we
wczesnym
chrześcijaństwie:
tytuł
biskupów
najważniejszych miast; 6. w Kościele
katolickim: godność tytularna niektórych
biskupów; 7. w chrześcijaństwie hierarcha
Kościoła,
zwierzchnik
metropolitów,
rządzący określonym przez prawo
kanoniczne
patriarchatem.
Pięciu
kanonicznych patriarchów to patriarcha
Rzymu
(papież),
patriarcha
Konstantynopola, patriarcha Aleksandrii,
patriarcha
Antiochii
i
patriarcha
Jerozolimy. 8. praojciec, protoplasta
rodu; głowa rodu (w ustroju rodowym);
wg Biblii - nazwa nadawana Abrahamowi,
Izaakowi, Jakubowi i jego 12 synom;
najwyższy po papieżu dostojnik kośc.;
tytuł niektórych zwierzchników Kośc.
wschodniego; 9. przen. czcigodny starzec;
najstarszy z żyjących mistrzów jakiejś
sztuki; 10. czcigodny starzec, mistrz,
głowa rodu, protoplasta; 11. głowa
rodziny, ojciec rodu, narodu. W NT
Abraham, Izaak i Jakub wraz z jego
dwunastoma
synami
nazwani
są
patriarchami. Nawet Dawid nazwany
został patriarchą. Najważniejszymi są
Abraham, Izaak i Jakub, bowiem oni
otrzymali od prawdziwego Boga specjalne
objawienia i są ojcami narodu, który Bóg
upatrzył Sobie za nosicieli prawdziwej
wiary (w jedynego prawdziwego Boga).] –
(gör) patriarcha; pátriárka; törzsfőnök; a
nemzetség feje a törzsi társadalomban;
(Izrael) Ábrahám, Izsák, Jákob; (vall)
pátriárka; egyes nagyobb püspökségek v.
egyházak vezetőinek címe; tiszteletre méltó
aggastyán [PATRIARCHÁK – Izráel népe
törzsatyáinak ÚSZ-i neve: Ábrahám (Zsid
7,4), Jákób fiai (ApCsel 7,8-9), Dávid
(ApCsel 2,29). Ma általában azokat nevezik
így, akiknek a neve a nemzetségi
táblázatokban és a szövetségi történetekben
Mózes előtt jelenik meg (1Móz 5; 11).];
-
Wersja 01 01 2017.
(egyh.) 1. az ort. egyház és egyes más keleti
keresztény nemzeti egyházak legfőbb papi
méltósága; 2. egyes tekintélyesebb rk.
püspökök hagyományos címe
patriarchalizm [sposób życia oparty na
poszanowaniu starszeństwa i tradycji
rodziny, która najczęściej w takich
wypadkach znajduje się pod opieką
protoplasty rodu] – patriarchalizmus;
patriarchális viszonyok
patriarchalny, -a, -e [sędziwy, poważany; oparty
na poszanowaniu starszeństwa, rodziny,
tradycji; ojcowski; odnoszący się do
patriarchy a. patriarchatu, ostatniego
okresu wspólnoty pierwotnej, w którym
dominujące
stanowisko
zajmuje
mężczyzna stojący na czele rodu.] – (gör)
patriarchális, patriarkális; tiszteletreméltó
ódonságú; ősi, régimódi; a régi, tisztelt
hagyományokkal kapcsolatos, rájuk jellemző
patriarchat [1. godność, urząd i ogół
kompetencji, obowiązków należących do
najwyższego dostojnika kościelnego w
Kościołach wschodnich; 2. kościelna
jednostka administracyjna kierowana
przez patriarchę; 3. struktura rodzinna,
nad którą opiekę sprawuje ojciec; 4.
pojęcie
socjologiczne
oznaczające
dominację w stosunkach rodzinnych i
społecznych mężczyzny, będącego głową
rodziny.] – (gör) patriarkátus; patriarchátus;
apajogúság; az ősközösségi társadalom
fejlődésének az a szakasza, amelyet a férfiak,
az apák vezető szerpe jellemez; ahola
rokonságot az apa vonalán számították;
(egyh.) 1. pátriárka tiszte, hivatala,
méltósága; 2. a pátriárka igazgatása alatt álló
terület
patriarszy, -a, -e – patriarchaPatriot Act (pełna nazwa USA Patriot Act lub
"Uniting and Strengthening America Act by
Providing Appropriate Tools Required to
Intercept and Obstruct Terrorism Act of
2001") [1. ustawa wprowadzona w życie 16
października 2001 przez Kongres Stanów
Zjednoczonych na wniosek prezydenta
George'a W. Busha, w odpowiedzi na
zamachy terrorystyczne z 11 września
2001 r.; 2. USA PATRIOT Act ("Uniting
and Strengthening America by Providing
Appropriate Tools Required to Intercept and
Obstruct Terrorism Act of 2001"; Public
Law Pub.L. 107-56) - ustawa amerykańska
uchwalona 26 października 2001 w wyniku
zamachu na WTC.] – Patriot Act [A USA
PATRIOT Act az Egyesült Államok
kongresszusa által hozott törvény, amelyet
George W. Bush elnök 2001. Október 26-án
4763
írt alá. A "patriot" szó hazafit jelent, de
ebben az esetben egy betűszó is egyben. A
teljes cím: "Uniting and Strengthening
America by Providing Appropriate Tools
Required to Intercept and Obstruct
Terrorism Act of 2001" A törvény lehetővé
teszi a rendfenntartó szervek számára, hogy
bírói
végzés
nélkül
figyelhessenek
telefonvonalakat, e-maileket, személyes
orvosi, pénzügyi és egyéb iratokat, valamint
eltöröl több, az országon belüli hírszerzést
korlátozó rendszabályt. Kiterjeszti az
pénzügyminiszter hatáskörét a pénzügyi
tranzakciók ellenőrzésére, kiváltképp a
külföldi egyének és szervezetek esetében, és
nagyobb szabadságot ad a rendfenntartó
szerveknek és a bevándorlási hivatalnak a
terrorizmussal gyanúsított
bevándorlók
letartóztatására és kitoloncolására. A
rendelet továbbá meg is változtatta a
terrorizmus definícióját úgy, hogy az
magában foglalja a belföldi terrorizmust is,
ezzel megnövelve azon tevékenységek
számát, melyek felderítésére kihasználhatóak
az általa nyújtott plusz hatáskörök. Alig
másfél hónappal 9/11 után a rendeletet a
kongresszus
mindkét
házában
nagy
többséggel megszavazták, és mind a
Republikánus, mind a Demokrata párt
támogatását élvezte.]
patriota [1. człowiek kochający swoją ojczyznę,
gotów do poświęceń dla niej; 2. osoba
przywiązania
do
swojej
ojczyzny,
kochająca ją i naród, jednocześnie łącząca
te uczucia z szacunkiem dla innych
narodów] – (gör) patrióta; hazafi; népéhez
hű, érte áldozatokat is vállaló ember
patriota zaściankowy – lokálpatrióta
patriotka [kobieta przywiązania do swojej
ojczyzny, kochająca ją i naród,
jednocześnie łącząca te uczucia z
szacunkiem dla innych narodów] –
honleány, hazafi
patriotycznie – hazafiasan, hazafias módon
patriotyczny, -a, -e [charakteryzujący się
patriotyzmem,
będący
przejawem
patriotyzmu]
–
patrióta;
hazafias,
hazaszerető
Patriotyczny Front Ludowy [odpowiednik
Frontu narodowego w Polsce] – Hazafias
Népfront
(rövidítve:
HNF)
[sajátos
társadalmi szervezet volt 1954 és 1990
között, amelynek célja "a magyar társadalom
valamennyi
osztályának,
rétegének
összefogása" volt. Egyéni tagsága nem volt,
ú.n. tömegmozgalomként működött. Az
akkori politikai rendszer minden elemét, az
MSZMP-t, a tömegszervezeteket, valamint a
-
Wersja 01 01 2017.
társadalmi és kulturális szervezeteket
"egyesítette". Önálló napilapja volt 1954 és
1989 között: a Magyar Nemzet.]
Patriotyczny Ruch Ocalenia Narodowego
(PRON) [Patriotyczny Ruch Odrodzenia
Narodowego (PRON) został powołany w
listopadzie 1982 r. przez PZPR oraz
podporządkowane
jej
stronnictwa
i organizacje
polityczne
(zobacz:
przemówienie Jana Dobraczyńskiego). Na
czele Rady Krajowej PRON stanął Jan
Dobraczyński. Była to organizacja
polityczna utworzona w celu uzyskania
poparcia społeczeństwa dla polityki PZPR,
szczególnie w obliczu stanu wojennego i
pogarszającej się sytuacji gospodarczej.
PRON miał tworzyć formuły frontu
porozumienia narodowego dla całego
społeczeństwa.]
– (dawno) Nemzeti
Megmentés Hazafias Mozgalma
patriotyzm [(łac. patria = ojczyzna, gr. patris) – 1.
postawa szacunku, umiłowania i oddania
własnej ojczyźnie oraz chęć ponoszenia dla
niej ofiar 2. miłość ojczyzny, własnego
narodu, połączona z gotowością do ofiar
dla niej, z uznaniem praw innych narodów
i szacunkiem dla nich] – (gör) patriotizmus;
hazafiság, hazafiasság, hazaszeretet; a haza
(szülőföld) iránt érzett pozitív érzelmek
összessége, hazaszeretet és hajlandóság a
szolgálatára; a szülőföld és a nép igaz,
önzetlen, áldozatokat is vállaló szeretete
patriotyzm lokalny [silne przywiązanie do
własnej miejscowości lub własnego
regionu, powodujące stawianie spraw
lokalnych ponad sprawy ogólnokrajowe] –
lokálpatriotizmus
patrol [1. niewielka grupka żołnierzy lub
policjantów pełniąca określone zadania na
wyznaczonym
terenie,
najczęściej
polegające na kontrolowaniu tego terenu,
pilnowaniu porządku na nim; 2. obchód
takiej grupki; 3. zespół biorący udział w
zespołowym biegu długodystansowym,
połączonym z ćwiczeniami o charakterze
wojskowym] – (fr. patrouille) patruj, patrul;
(wojsk) őrjárat, járőr
patrol milicyjny – (dawno) rendőrjárőr [białoruski
patrol milicyjny: belorusz rendőrjárőr]
patrol policyjny – rendőrjárőr
patrol został wysłany na wywiad – őrjáratot
küldtek ki felderítésre
patrologia (gr. patres + logos) [1. dział historii
literatury lub teologii badający życie i
twórczość Ojców Kościoła; 2. nauka
Ojców Kościoła, działających w pięciu
pierwszych wiekach. Obejmuje dwa
wielkie obszary zagadnień, którymi
4764
zajmowali się Ojcowie: o Bogu i o
człowieku.Sam termin pojawił się w XVII
wieku, najpierw w kręgu teologii
luterańskiej, która dzieliła teologię na
części:
biblijną,
patrystyczną,
scholastyczną,
symboliczną
i
spekulatywną.]
–
(gör.)
patrológia,
patrisztika;
az
egyháztörténetnek
az
egyházatyák tevékenységével foglalkozó
ága; az atyák tudománya, az a tudományág,
amely az egyházatyák munkáit életrajzukkal
együtt tárgyalja
patrologiczny, -a, -e [dotyczący patrologii] –
(gör.) patrológiai, patrisztikai
patrolować [sprawować nadzór, utrzymywać
bezpieczeństwo, porządek przy użyciu
patroli] – őrjáratot végezni, cirkálni,
járőrben lenni; portyázni
patrolować coś (ulice) – őrjáratot tartani; járőrözni
vhol
patrolowiec [1. niewielki okręt wojenny
przeznaczony
do
ochrony
wód
terytorialnych 2. (okręt patrolowy, kuter
patrolowy,
rzadziej
dozorowiec
pogranicza)] – őrjáratot tartó hajó v. repülő
patron1
[1. fr.
'patron,
szef,
majster;
1. zasłużona i zwykle nieżyjąca już osoba,
której imię nadawane jest jakiejś
instytucji lub jakiemuś miejscu; 2. osoba
święta lub bóstwo opiekuńcze, któremu
oddano w opiekę jakiś kraj, obiekt, osobę
lub grupę; 3. święty, którego imię
nadawane jest przy chrzcie; 4. osoba lub
instytucja opiekująca się kimś lub czymś;
5. prawnik sprawujący bezpośrednią
opiekę nad pracą aplikanta; 6. w
starożytnym
Rzymie:
patrycjusz
sprawujący opiekę nad wyzwolonymi
niewolnikami
lub
klientami;
7.
chlebodawca;
gospodarz;
właściciel
(pensjonatu, zakładu)' od śrdw.łac.
patronus 'właściciel beneficjum; święty
orędownik; pan; wzór' łac. 'patron,
możny pan rz. występujący jako protektor
wyzwoleńców i klientów (podopiecznych),
m.in. w procesach sąd.' od pater 'ojciec' ―
-
Wersja 01 01 2017.
opiekun, obrońca; relig. święty orędownik,
opiekun, protektor osób, stanów, rzemiosł
itp.; dawn. adwokat, obrońca sądowy;
szablon z wyciętym deseniem-wzorem do
wykrojów krawieckich a. dla malarzy
pokojowych;
przest.
pracodawca,
zwierzchnik; 8. przest. łuska, gilza, nabój;
wkładka bezpiecznika elektr. 9. to w
dawnym
polskim
prawie
termin
oznaczający
płatnego
zastępcę
procesowego (adwokata). Obecnie to
określenie używane jest w stosunku do
osób wykonujących zawody prawnicze
(sędziów,
prokuratorów,
radców
i
notariuszy), opiekujących się aplikantami
(kandydatami) do tych zawodów. 9. zwany
także prokuratorem, był to obrońca przed
sądem czyli adwokat. Już statut
Kazimierza Wiel. każe mieć stronom, a
zwłaszcza niewiastom, patronów.] – (lat)
patrónus; védnök, pártfogó; (hist) az ókori
Rómában a kliensek vagyonos pártfogója;
(święty opiekum) védőszent, patrónus;
oltalmazó; (jog) védő; (dawno) kegyúr (lat.
patronus) [1. föld ura, aki területén
templomot v. kolostort alapított, épített és
tartott fenn; 2. katolikus templomot alapító,
fenntartó vagy anyagilag támogató és ezért
kiváltságos jogokat élvező jogi személy];
gazda, főnök; (święty) védőszent
patron2 [1. tektura lub deseczka z wyciętym
deseniem, który przez zamalowanie
przenosi się na ścianę, tkaninę, papier itp.;
2. daw. nabój lub jego łuska; 3. przest.
łuska, gilza, nabój; wkładka bezpiecznika
elektr.] – (fr) patron; héj, hüvely, tok, töltet,
töltés; (wojsk) töltény, lövedék; (szóda)
széndsavat tartalmazó betét, töltény szódavíz
házi előállításához; (gép) szorítópersely,
befogóhüvely (fémforgácsoló gépeken); (vill)
biztosíték betét; kivágott festőminta; (átv)
(szolgaian követett) minta, séma, sablon
Patroni święci [obyczajem powszechnym ludów
chrześcijańskich, i Polacy wszystkich
stanów i wszystkich profesyi mieli swoich
uprzywilejowanych św. patronów] –
védőszentek
Patrona Hungariae – (lat.) Patrona Hungariae
(Szűz Mária) (lat. 'Magyarország Patrónája')
[a
Boldogságos
Szűz
Mária
az
országfelajánlás jogán. Lit. ünnepe: okt. 8.,
Magyarok Nagyasszonya.]
Patrona
Polski
(Święty
Wojciech)
–
Lengyelország védőszentje (Szent Adalbert)
Patrona Poloniae – Lengyelország Patrónája
Lengyelországban Grzegorz Samborczyk,
krakkói egyetemi tanár egy 1568-ban kiadott
versében a częstochowai Fekete Madonnát
nevezi Regina Poloniae-nek, ami jelzi, hogy
4765
Máriának mint az ország királynőjének
tisztelete
szorosan
összefonódott
a
częstochowai Mária-kép kultuszával. A titulus
politikai
jelentését
mutatja,
hogy
Lengyelország 1772-es felosztása után Mária
Terézia elrendelte: nyilvános imádságokban és
a loretói litániában ne nevezzék Máriát
Lengyelország királynőjének, hanem csak
Galícia és Lodoméria patrónájának, s
megtiltotta a częstochowai zarándoklatokat is.
Jan Kazimir 1656-ban Lembergben tett királyi
esküjében Patrona Poloniae-ként említi Máriát,
akinek országpatrónus szerepe a lengyel
irodalmi hagyományban kapcsolatba került az
antemurale eszmével is.
patronacki, -a, -ie; patronalny, -a, -e
[sprawujący patronat nad czymś lub nad
kimś,
będący
patronem
(np.
przedsiębiorstwo patronackie) lub będący
pod opieką patrona, mający patrona] –
patronáló; támogató, pártfogó
Patronał polski i szwedzki [(u Zygmunta Glogera)
Patronałem zowie się stały dodatek do
brewjarza i mszału, obejmujący officja i
msze na cześć tych świętych patronów
pewnego kraju ułożone, którzy w danym
narodzie
są
szczególniej
czczeni.
Patronały polskie, t. j. obejmujące
zebranie w jedno officjów i mszy na cześć
tych świętych, którzy tylko w Polsce
czczeni byli, drukowano już od r. 1616 w
Krakowie.] – (lat) Missae pro aliquibus
locis
patrontasz, patron [1. zob. Ładownica – (hist. –
patrontasz w piechocie, spol. – patronasz –
etym. od niem. – Patronentasche – torba na
patrony) 2. pozostająca na wyposażeniu
dawnej piechoty polskiej torba skórzana
służąca do przechowywania nabojów do
broni strzeleckiej. Pokryta ozdobnymi
blachami z wyrytym godłem państwa i
innymi oznakami identyfikacyjnymi. 3.
nazwa torby skórzanej na ładunki do
broni palnej w piechocie, ładownicą w
kawaleryi nazywanej. Patrontasz noszono
na pasach (lederwerkach) białych lub
czarnych,
przez
lewe
ramię
przewieszonych, na prawym boku nieco w
tył zwróconych. W wieku XIX patrontasze
noszono w wojsku polskiem pośrodku w
tyle. Na patrontaszach były blachy
metalowe z wyobrażeniem herbu państwa,
króla, granatów zapalonych lub numerów
pułków. W milicjach nadwornych
umieszczony bywał na patrontaszu herb
osoby, do której milicja należała. B.
Gemb. Ob. Tejsak.] – (wojsk) tölténytár,
tölténytáska; tár
patronat [łac. patronatus 'patronat, w staroż.
Rzymie - 1. sprawowanie opieki nad kimś
-
Wersja 01 01 2017.
albo nad czymś; 2. w starożytnym Rzymie:
układ stosunków między patronem a
osobą oddającą się pod jego opiekę, oparty
na obustronnej wierności; 3. instytucja
opieki patrona nad wyzwoleńcem a.
klientem' od patronus ― opieka;
sprawowanie, roztoczenie opieki nad kim
a. czym; protektorat; Kośc. rz.kat. prawa i
obowiązki
fundatorów
kościoła
a.
beneficjum;
dawn.
instytucja
dobroczynna] – (gör.–lat.) patronátus;
védnökség, pártfogás, védelem; kegyuraság
[1. az az egyházi rendszer, amelyben a
földesúr pártfogolta a gyülekezetet, egyházat;
2. azoknak a jogoknak és kötelmeknek
összege,
melyek
az
egyházhivatalok
betöltésénél egy különben állásánál fogva
arra nem jogosított harmadik (természeti v.
jogi) személy (kegyúr, patronus) az egyház
beleegyezésével illetnek.]
patronaż [1. opieka lekarzy i pielęgniarek z
przychodni rejonowej nad niemowlętami;
2. opieka nad niemowlętami sprawowana
przez lekarzy i pielęgniarki przychodni
rejonowej lub poradni lekarskiej] – (fr.)
patronázs; 1. csecsemőgondozás; 2. szociális
gondozás, pártfogás, védnökség; züllésnek
kitett
gyermekek,
olykor
felnöttek
felügyeletét ellátó, fejlődésüket iránytó
jórékonysági egyesület
patronażowy,
-a,
-e
–
patronázs-;
csecsemőgondozási
patronka
[1.
obrończyni,
opiekunka,
protektorka; 2. patrycjuszka sprawującą
opiekę nad wyzwolonymi niewolnikami
lub grupą klientów] – (lat) patróna,
védnöknő; (vall) (női) védőszent, védasszony
patronka polskich rodzin [Błogosławiona
Jolanta, o. 1244-1298 r.] – lengyel családok
védőszentje
patronować (patronuje) [pełnić funkcję patrona,
opiekować się kimś, czymś] – (lat)
patronálni; (kogo) pártfogolni, támogatni,
oltalmazni,
védnökölni;
(kogo/co)
védnökséget vállani vki/vmi fölött
patronować komu/czemu – pártfogolni vkit/vmit
patrony [naboje → placpatrony – kapiszony] –
[Słowniczek języka śląskiego] patronok
patronymicum [wym. ...kum], patronimik
[nazwisko, nazwa albo przydomek syna
utworzone od imienia, nazwiska lub
urzędu ojca; patronimik; patronimicum]
[późn.łac. (nomen) patronymicum '(imię)
odojcowskie' z gr. patrōnymikós 'biorący
imię od ojca'; patēr, zob. patriarcha; ōnymikos; imię, przydomek, nazwisko a.
nazwa syna, utworzone od imnienia,
nazwiska a. urzędu ojca (np. od Atreus -
4766
Atryda, od Piast - Piastowicz; od starosta
- storościc)] - -fi; (apa nevéből képzett
fiúnév) [pl. Piotr → Piotrowicz]
patroszyć [usuwać organy wewnętrzne z
zabitego zwierzęcia; bebeszyć] – kibelezni,
kizsigerelni
patroszyć kurczaka – bontja a csirkét
patroszyć rybę – halat tisztítani
patrum auctoritas [Pierwotnie, rzymskie pojęcie
auctoritas złączone było z patres (patrum
auctoritas), dysponującymi wojną i
pokojem, stanowiącymi prawo oraz
wybierającymi
królów,
kapłanów,
senatorów i urzędników; za czasów
Republiki, utożsamione zostało z Senatem
(auctoritas senatus), z racji przysługującej
mu inicjatywy ustawodawczej.] – (lat.)
patrum auctoritas [A szenátus fontos hatalmi
eszköze: a törvényhozó vagy magisztrátusválasztó comitia centuriata határozatának
utólagos, formaszerű jóváhagyása, amely
nélkül a népgyűlés határozatai jogi kötelező
erővel nem rendelkeznének.]
patry [w gwarze łowieckiej: oczy zająca i
królika] – (vad) nyúlszem
patryca [stempel ze stali lub miedzi używany w
drukarstwie
jako
narzędzie
do
wykonywania matryc] – (műv) patrica
Patrycja [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego,
żeński odpowiednik imion Patrycjusz,
Patrycy, Patryk. Oznacza "szlachetnie
urodzona, patrycjuszowska"] – Patrícia, a
Patryk női névváltozata
Patrycja
z
Nikomedii
[męczennica
chrześcijańska z Nikomedii, święta
Kościoła katolickiego. Żona kapłana
Macedoniusza, z którym miała córkę
Modestę. Nie są znane daty jej urodzin ani
śmierci (prawdopodobnie IV wiek). O
męczeńskiej śmierci św. Partycji nie
zachowały się żadne materiały, istnieją
jedynie zapiski kalendarzowe (gł. w tzw.
Brevrarium syryjskim z których wynika, że
była jedną z 20 ofiar prześladowań
religijnych straconych jednego dnia (w
tym córki i męża). Zachowała się jedynie
dzienna data męczeńskiej śmierci 13
marca, która jest dniem wspomnienia
świętej.] – Szent Patrícia vértanú
patrycjat [łac. patriciatus 'jw.' od patricius
'patrycjusz' z patres 'ojcowie; senatorzy'
l.mn. od pater, ― 1. w starożytnym
Rzymie: rody arystokratyczne sprawujące
władzę i mające największe przywileje;
2. godność patrycjusza nadawana przez
cesarzy rzymskich wysokim urzędnikom
lub wodzom państw zaprzyjaźnionych;
3. w średniowieczu:
najzamożniejsza
-
Wersja 01 01 2017.
grupa
mieszczan,
uprawniona
do
zasiadania
w
radzie
miejskiej],
patrycjusze staroż. uprzywilejowana klasa
społeczna w republikańskim Rzymie,
pełnoprawni członkowie gminy rz.,
zjednoczeni w rodach (zob. kuria; tribus;
por. plebejusz); (p. miejski) śrdw. grupa
najbogatszych
mieszkańców
miasta,
sprawujących w nim władzę.] – (lat)
patriciátus, patriciusok; (hist) az ókori Róma
nemesi uralkodó osztálya; (hist) a középkori
városok vagyonos kereskedői, előkelő
polgárok
patrycjusz [1. wysoki urzędnik w starożytnym
Rzymie, posiadający szereg przywilejów i
blisko związany z panującym; 2.
przedstawiciel
średniowiecznego
patrycjatu (jednej z bogatszych grup
mieszczan w średniowieczu, uprawnionej
do zasiadania w ważnych urzędach
miejskich i państwowych)], patrycjuszka –
ptricius, előkelő polgár, polgárnő
Patrycjusz [1. imię męskie pochodzenia
łacińskiego. Wywodzi się od słowa
patricius
oznaczającego
"szlachetnie
urodzony, patrycjuszowski". – 2. cezar
mianowany w 470 r. przez Leona I. – 3.
tytuł w cesarstwie rzymskim od IV w. i w
cesarstwie bizantyjskim.] – Patricius; a
Patryk névváltozata
patrycjuszowski,
-a,
-ie
[związany
z
patrycjuszem lub patrycjuszką (np.
godność patrycjuszowska), należący do
kompetencji
takiej
osoby,
charakterystyczny dla niej] – patriciátus-,
patriciátusi
Patryk [oboczna, skrócona wersja imienia
Patrycjusz. Jeszcze innym wariantem tego
imienia jest Patrycy. Pochodzenie i
znaczenie:
łacińskie:
patricius
–
patrycjuszowski, szlachecki, szlachetnie
urodzony. Forma żeńska to Patrycja.] –
Patrik
patrylokalny typ rodziny [typ rodziny, w której
żona jest włączana do lokalnej grupy
męża] – apajogú család (apa családjához
kapcsolódik a feleség)
patrymonialny, -a, -e [przymiotnik od:
patrymonium; związany z patrymonium,
dziedzicznym majątkiem (np. posiadłość
patrymonialna) lub niewielką terytorialną
jednostką feudalną pod opieką jednej
osoby albo jej rodu (np. ziemie
patrymonialne, ustrój patrymonialny)] –
(tört.) patrimoniális; úrbéri; atyai, apaági;
patrymonium [1. daw. dziedziczny majątek; 2.
łac. patrimonium 'ojcowizna' od pater,
dziedziczny, rodowy majątek] – (lat)
4767
patrimónium; nemzetségi birtok; törzsi
szállásbirtok; apai örökség; az elődök
hagyománya, ősi örökség; az elődök
öröksége
patrymonialny, -a, -e – patrimóniális; nemzetségi
birtok- [az az elv, amely szerint a földbirtok
az államnak s államhatalomnak alapja]
patrystyka (łac. patristica, od gr. πατήρ) [1. ogół
koncepcji
teologiczno-filozoficznych
tworzonych w II–VIII w. przez Ojców
Kościoła
i
innych
pisarzy
chrześcijańskich;
2. część
teologii
chrześcijańskiej zajmująca się treścią
pism Ojców Kościoła; 3. nauka
starożytnych i wczesnośredniowiecznych
Ojców Kościoła (Patres), także dział
teologii zajmujący się ich nauczaniem,
jako pewną całością. Patrystyka jest ściśle
powiązana z dogmatyką (a konkretnie z
historią dogmatów), odnoszącą się do jej
okresu starożytnego. W tejże gałęzi
teologicznej do norm nauki wiary należy
tzw.
consensus
patrum,
czyli
jednomyślność Ojców Kościoła w sferze
moralności.] – (gör.) patrológia, patrisztika;
az egyháztörténetnek az egyházatyák
tevékenységével foglalkozó ága
patrzeć, patrzyć [1. kierować na coś, na kogoś
wzrok; 2. pojmować lub oceniać coś w
pewien sposób; 3. traktować kogoś lub coś
w jakiś sposób; 4. obserwować, zauważać;
5. pot. zważać na coś, mieć coś na uwadze;
6. pot. szukać czegoś, kogoś wzrokiem] –
nézni,
tekinteni;
szemlélni,
figyelni,
vigyázni, látni
patrz – lásd; ni!
patrz dobrze, żebyś nie upadł – jól vigyázz, hogy
el ne ess
(ty) patrz na siebie! – te lásd! magadra vess!
patrz no – ide nézz! (no) nézd csak!
patrz swego nosa!, patrz siebie! – törődj a magad
dolgával!
patrz tam – lásd ott
patrzcie go! – (ejnye) no nézd csak!
patrzcie / zobaczcie (państwo / ludzie)! – nézze
meg az ember!
patrzeć bokiem – félvállról nézni vkire; megvetően
v. rossz szemmel nézni vkire/vmire
patrzeć dobrze – jól fest; jó színben van; jól néz ki
patrzeć jak… – vminek látszani; olyan, mint…
patrzeć kogo/czego – figyelni, megnézni, nézni
vkit/vmit; törődni vkivel/vmivel
patrzeć komu na ręce – (átv.) körmére nézni
vkinek; vkinek a kezére nézni (hogy ne
lopjon); hasznot lesni vki révén; lenézni vkit;
félvállról bánni vkivel; végigmérni vkit;
-
Wersja 01 01 2017.
fitymálni v. lefitymálni vkit; fölényesen
tekinteni vkire
patrzeć korzyści – az előnyt nézni; előnyt keresni
patrzeć na boki – félrenézni
patrzeć na co chciwym okiem – sóvár v.
gyanakodó szemmel néz vmit
patrzeć na co z perspektywy – évek távlatából
ítélni meg vmit
patrzeć na co zazdrrosnym okiem – féltékeny
szemmel néz vmit
patrzeć na co przez palce – elnézéssel van vmivel
szemben
patrzeć na co przez pary – elnézéssel van vmivel
szemben; szemet húny vmire
patrzeć na co przez różowe szkła – rózsaszínben
látni vmit
patrzeć na co przez czarne szkła – feketében látni
vmit
patrzeć na co z obojętnością – közömbösen
tekinteni vmire
patrzeć na coś przez palce – szemet hunyni vmire
v. vmi fölött; elnézni vmit
patrzeć na kogo/co – nézni v. ránézni vkire/vmire;
nézni vkit/vmit
patrzeć na kogo/co innymi oczami – más szemmel
nézni vkire/vmire
patrzeć (na kogo/co) przychylnym okiem – jó
szemmel nézni (vkit/vmit)
patrzeć na kogo, jak na obraz – bámulni;
isteníteni vmit; bámulja, mint egy festményt
patrzeć na kogo, jak wół, na malowane wrota –
(közm) bámul, mint borjú az új kapura
patrzeć na kogo przez ramię – elnéz a feje fölött;
félvállról kezelni vkit; lenézni vkit
patrzeć na kogo z ukosa – (átv.) rossz szemmel v.
sandán nézni vkire
patrzeć na księżą oborę [być bliskim śmierci z
powodu choroby, wycieńczenia] – (dawno)
(átv.) másvilágra készülni, indulni; beteges
kinézése van; biz. a sír szélén állni
patrzeć pilnie – figyelmesen nézni, nézegetni,
vizsgálni, vizsgálódni
patrzeć po kim/czym – körülnézni vki/vmi után;
vhol szemügyre venni vkit/vmit
patrzeć pod światło – fénybe nézni, a
világossággal szembenézni
patrzeć, patrzyć (przez co) – keresztülnézni (vmin)
patrzeć przez lunetę – távcsővel v. távcsövön
nézni
patrzeć przez okulary – szemüvegen át nézni
patrzeć przez pary – (átv.) nem lát tisztán
patrzeć przez pryzmat czego – (átv.) torzító
üvegen keresztül nézni vmit
4768
patrzeć przez różowe okulary – (átv.) mindent
rózsaszínben látni
patrzeć przez szpary – (átv.) nem lát tisztán
patrzeć różowo – rózsaszínben látni a világot;
mindent rózsás színben látni
patrzeć serio na życie – komolyan veszi az életet
patrzeć skąd wiatr wieje – megy az árral,
sodródni
patrzeć smutnie – bánatosan v. szomorúan nézni
patrzeć sobie w oczy – farkasszemet nézni (vkivel)
patrzeć spode łba – bandzsitani; komoran,
vészjóslóan nézni v. tekinteni; gyanakodva
nézni; sötéten néz
patrzeć trzeźwo na życie – józanul fogja fel az
életet
patrzeć uważnie – figyelmesen nézni, nézegetni,
vizsgálni, vizsgálódni
patrzeć w kogo/co – belenézni vmibe, ránézni v.
bámulni vkire
patrzeć w kogoś jak w obraz – gyönyörködni
vkiben; szerelemmel nézni vkit; bemulni,
mint egy festményt
patrzeć w oczy (komu) – szemébe nézni (vkinek);
szembenézni (vkivel)
patrzeć w podłogę – merően nézni a padlót; maga
elé bámul, a földre szegezi a tekintetét
patrzeć w przyszłość – előre látja vmely dolog
következményeit; előrelátni
patrzeć wiłkiem – (átv.) rossz v. sanda szemmel v.
haragosan nézni; rosszalólag nézni
patrzeć za kim/czym – utánanézni vkinek/vminek;
vki/vmi után nézni; körülnézni vki/vmi után
patrzeć załotnie – szemezni, szemezgetni,
kacsintani,
odakacsintani; kacsintgatni,
odakacsintgatni
patrzeć zazdrosnym okiem – féltékeny v. irigy
szemmel nézni
patrzeć zezem – bandzsitani, kancsalítani; (átv.)
nem szívesen látni vkit; rossz szemmel v.
sandán nézni; átv. sanda szemmel nézni
patrzeć zysku – hasznot lesni, a hasznát nézi
patrzeć się, patrzyć się [pot.; zob. patrzeć] –
nézni, megnézni, megszemlélni, szemügyre
venni
patrzy, a nie widzi – néz, de nem lát
patrzy jak kozioł na wodę – (közm.) [néz mint
bakkecske a vízre] bámul, mint borjú az
újkapura
patrzy na nas z góry – lenéz v. félvállról néz
minket
patrzyć bezmyślnie – bambán nézni
patrzyć na kogo bystro – megértően nézni vkire
patrzyć na kogo jak na raroga; patrzeć na
kogoś/coś jak na raroga – megbámulni
-
Wersja 01 01 2017.
vkit/vmit, mint vmi földöntúli lényt v. ritka
állatot
patrzyć na kogo złym okiem – rossz szemmel
nézni vkire
patrzyć na księżą oborę – a sír szélén állni
patrzyć oko w oko – szembenézni, szemtől szembe
nézni (vkivel)
patrzyć w dal – távolba nézni
patrzyć z dołu do góry – lentről felfelé nézni
patrzyć się – illeni
patrzenie – nézés
patrzenie na świat przez okno – kitekintéz a
világra az ablakon át
patrzże! – ni!
patyczek [niewielki patyk] – botocska, vessző;
pecek
patyczki
do
polarowania
paznokci
–
körömfényesítő
patyczki higieniczne – (fültisztító) pálcika
patyczkować się z kim/czym [pot. przesadnie się z
kimś, z czymś liczyć, zbyt łagodnie kogoś
traktować] – bibelődni; teketóriázni
vkivel/vmivel; hímezni-hámozni
patyczkowy, -a, -e [długi i wąski, w kształcie
podobny do cienkiego kawałka drewna
(np.
emiter
patyczkowy,
łączenia
patyczkowe)] – vesszőből való, lécpatyk [1. cienki, krótki kawałek drewna,
najczęściej mała gałązka; 2. potoczne
określenie na tysiąc złotych; patol, tysiak]
– bot, fadarab, nyers bot; (közb, dawno) ezer
złotys bankjegy, „rongy”[ 10 złotych to
dycha, 1000 złotych to patyk, a pięćsetka to
brudas]
patykowaty, -a, -e; patyczkowaty, -a, -e [z
zewnątrz
przypominający
patyk,
charakterystyczny z wyglądu dla patyka
(np.
figura
patykowata,
wygląd
patykowaty)] – faragatlan, bot alakú,
botszerű
patyna [I 1. jasnozielony nalot na powierzchni
przedmiotów z miedzi i jej stopów
powstający pod wpływem czynników
atmosferycznych
lub
wytwarzany
sztucznie w celach dekoracyjnych;
2. znamię czasu, oznaka dawności; 3.
(śniedź, grynszpan szlachetny) — II 1.
produkt korozji atmosferycznej miedzi i
jej stopów w dostatecznie wilgotnym
powietrzu. Jest to warstewka koloru od
jasnozielonego do szarozielonego. Jej
głównym składnikiem przy czystej
atmosferze jest zasadowy węglan miedzi,
natomiast
w
otoczeniu
atmosfery
przemysłowej, zawierającej dwutlenek
siarki,
towarzyszy
jej
zasadowy
4769
siarczan(VI) miedzi 2. na kamieniu tzw.
patynę tworzą porosty, glony 3) patyna
malarska wynika ze "starzenia się"
werniksów, które pękają i zmieniają
kolor. Patynowanie odlewu gipsowego
polega na nadaniu mu koloru imitującego
metal. III (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Patyna lub patena, naczynie
używane wraz z kielichem przy
odprawianiu mszy św., służące do
przykrycia kielicha przed ofiarowaniem i
do ofiarowania hostyi, która składa się na
patynę po przełamaniu. Za pomocą niej
zbierają się okruchy hostyi i ona wreszcie
przy mszach pontyfikalnych podtrzymuje
się pod ustami przyjmujących komunję.
W kościołach polskich przechowało się
kilka paten z doby piastowskiej.] – (ol)
patina [1. Elöregedett külső. 2. Esztétikusan
öregedő külső elnevezése.]; nemes rozsda;
rézrozsda; a bronztárgyak felületén a levegő
nedvességének
hatására
keletkező
zöldesbarna színű réteg; (átv) vminek a
múltból, a hagyományoktól, az ősöktől
megszentelt, becsessé, értékessé tett jellege;
(rel., lat.) paténa, a patina, tál, serpenyő
patyna
patyną wieków obleczony – évszázadok
patinájával borított
patynka [1. pantofel damski na wysokiej,
drewnianej
podstawce,
najbardziej
popularny w szesnastowiecznej Europie;
2. specyficzny but o grubej gumowej
podeszwie, nakładany dawniej na miękki
pantofel przy wychodzeniu na ulicę,
chroniący przed zabłoceniem] – női papucs
patynować [pokrywać coś warstwą patyny
(zasadowego węglanu lub siarczanu
miedziawego
tworzącego
się
na
powierzchni metali)] – patinával bevonni
-
Wersja 01 01 2017.
patyntregel [bagażnik] – [Słowniczek języka
śląskiego]
csomagtartó;
poggyásztér,
csomagtér
Paula [żeński odpowiednik imienia Paweł. Od
niej powstało imię Paulina, dla której
Paula służy czasami jako zdrobnienie] –
Paula [női név, akárcsak párja, a Pál férfinév,
a latin eredetű Paulusból származik,
amelynek jelentése: kicsi]
paulin [czytaj: pałlin] [członek zakonu
pustelniczego założonego w XIII w. na
Węgrzech] – pálos (szerzetes)
Paulin z Lukki, również Paulin z Antiochii (zm.
ok. 67) [według tradycji pierwszy biskup
Lukki
w
Toskanii,
męczennik
chrześcijański za czasów Nerona, święty
Kościoła katolickiego. Pierwsza wzmianka
o biskupie Lukki pochodzi z 1197 roku.
Według legendy został wysłany tam przez
św. Piotra, którego spotkał w Antiochii.
Zmarł, jako żołnierz, kapłan i diakon. Nie
należy go mylić z innym Paulinem,
zwanym również Paulinem z Antiochii,
biskupem antiocheńskim (zm. 388).
Wspomnienie liturgiczne św. Paulina
obchodzone jest 12 lipca za Martyrologium
Baroniusza.] – Luccai Paulinus püspök
Paulina [żeński odpowiednik imienia Paulin] –
Paulin, Paulina [női név a Paula névből
származik.]
Paulinia guarana (Paullinia cupana) [zwana
także ciernioplątem, guaraną lub osmętą –
gatunek
pnącza
z
rodziny
mydleńcowatych. Występuje w całym
dorzeczu Amazonki i Pary (Brazylia).
Bywa nazywany zwyczajowo guaraną od
nazwy
napoju
gorzko-kwaśnego
sporządzanego z jej nasion. Nazwa napoju
zaś pochodzi od plemienia Guarani.] –
Brazil ajzólián, Guarana, Guaraná lián
(Paullinia
cupana)
[a
kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályába,
a
szappanfaalakúak (Sapindales) rendjébe, a
szappanfafélék (Sapindaceae) családjába
tartozó
faj.
Dél-Amerikában
honos
gyógynövény, ahol az őslakók indiánok
évszázadok óta fogyasztják. Hatása hasonló a
kávéhoz, azzal a különbséggel, hogy
hosszan, akár 6-8 órán át tartó frissességet
okoz, és nincs semmilyen ismert káros
mellékhatása. Javítja a testi és szellemi
teljesítőképességet, így sportolóknak, illetve
szellemi
foglalkozásúaknak
egyaránt
ajánlható. Fájdalomcsillapító hatása is
ismert.]
4770
Paulinia guarana (Paullinia cupana)
Paulinka, Paula – Paula, Paulinka
Paulini [zob. Zakon Świętego Pawła Pierwszego
Pustelnika, potocznie paulini (łac. Ordo
Sancti Pauli Primi Eremitae, stosowany
skrót: OSPPE) – Pálos Rend; pálosok
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Paulini
sprowadzeni zostali do Polski w r. 1382 za
panowania Ludwika, kr. węgierskiego. Pierwszy
ich klasztor na Jasnej Górze w Częstochowie
fundował i uposażył spokrewniony z domem
Piastów Władysław, książę Opolski, za zgodą
Jana z Radlicy, biskupa krakowskiego, i
zezwoleniem Henryka, proboszcza miejscowego.
Ludwik węgierski, objąwszy po wuju Kazimierzu
Wiel. tron polski, uczynił był namiestnikiem
swoim tego księcia, który, zająwszy na Rusi
Czerwonej Bełz i znalazłszy w kaplicy tamtejszej
-
Wersja 01 01 2017.
obraz N. M. Panny, przypisując mu łaskę swego
zwycięstwa nad Tatarami, oblegającymi Bełz,
postanowił obraz wywieźć do Opola na Śląsk.
Wioząc obraz, stanął pod Jasną Górą w środę 9
sierpnia 1382 r., a upewniony o woli bożej
nowem widzeniem, złożył cudowny obraz na
Jasnej
Górze
w
parafjalnym
kościele
modrzewiowym Wniebowzięcia Najśw. M.
Panny i zaraz pomyślał o zapewnieniu mu opieki
w sprowadzeniu z Węgier pustelników ś. Pawła
ze świątobliwości życia dobrze mu zaleconych.
Otrzymawszy 16 paulinów z klasztoru Nosztre na
Węgrzech, dał im na uposażenie wieś Starą
Częstochowę i Kawodrzę, folwark pod
klasztorem, oraz dochody z młynów w
Częstochowie i Żarkach. Wkrótce jednak
hojniejszego dobroczyńcę znalazł zakon w osobie
kr. Wład. Jagiełły, który w r. 1393 nadał
paulinom częstochowskim 6 wsi a r. 1414 dołożył
jeszcze wieś Kaleję na codzienne czytanie mszy
św. za siebie, oraz duszę żony swej Jadwigi i
wszystkich swoich poprzedników królów
polskich. Tym sposobem klasztor Jasnogórski jest
pierwszym paulińskim w Polsce i matką innych
tejże reguły a dzieje jego są dziejami paulinów w
Polsce. Od początku samego paulini u nas
stanowili własną polską prowincję, od
węgierskiej oddzielną.
pauper [1. ubogi uczeń z okresu średniowiecza,
utrzymujący się z jałmużny i posług u
bogatszych; 2. nędzarz, człowiek ubogi] –
(lat) pauper; a lgszegényebb körülmények
közt, nyomorban élő ember; (hist)
koldusdiák; éhenkórász; (tréf) fickó, lurkó,
csibész
pauperyzacja (łac. pauper - biedny, ubogi) [1.
ubożenie ludnośc; 2. proces społeczny
polegający na obniżaniu się stopy życiowej
jednostek lub zbiorowości. Określa ona
zjawisko ruchliwości społecznej w dół,
jednak tylko w przypadku przechodzenia
z klasy średniej do robotniczej lub do
podklasy.] – pauperizáció, pauperizálódás;
elszegényedés, elnyomorodás
pauperyzacja mas pracujących – a dolgozó
tömegek elszegényedése
pauperyzacja wsi – a falu elszegényedése
pauperyzować – elszegényíteni
pauperyować się [być dotkniętym pauperyzacją
(masowym
zjawiskiem
ubożenia
obserwowanym w większych kręgach
społeczeństwa); ubożeć] – elszegényedni,
elnyomorodni
pauperyzm (ang. pauperism) [1. stan zubożenia
ludności; 2. stan zubożenia, ubóstwo
ludności; 3. główny skutek pauperyzacji
(masowego
zjawiska
ubożenia
obserwowanego w większych kręgach
społeczeństwa), stan zubożenia] – (lat)
pauperizmus;
(közg)
általános,
elszegényedés, elnyomorodás; a lakosság, a
4771
dolgozó
tömegek
elszegényedése,
elnyomorádása; tömegnyomor
pauperyzować
[pauperyzować
się:
być
dotkniętym pauperyzacją (masowym
zjawiskiem ubożenia obserwowanym w
większych
kręgach
społeczeństwa);
ubożeć] – (lat) pauperizálni; (közg)
elszegényesíteni, elnyomorítani; koldussorba
dönteni; tönkretenni
pauperyzować się – (lat) pauperizálódik;
koldussorba
jut,
elszegényedik,
tüűönkremegy
pauperyzowanie [ubożenie ludności] – (lat)
pauperitás, elszegényedés; szegénység;
nyomor
pauperyzowanie wsi – a falu szegénysége
pauza [czytaj: pałza] (łac. pausa, z gr. pausis =
zaprzestanie,
przerwa)
[1.
przerwa,
chwilowe wstrzymanie jakiejś czynności,
procesu;
2.
przerwa
między
poszczególnymi
dźwiękami
utworu
muzycznego oraz znak graficzny o
określonej wartości, zapisywany w notacji
muzycznej; 3. myślnik; 4. Jest to chwila
logicznej przerwy w utworze, pauza
generalna - jej długość nie jest ściśle
określona. 5. Jest to znak graficzny
określający długość trwania przerwy
w wykonywaniu
kolejno
po
sobie
następujących dźwięków w utworze.] –
(lat) pauza; szünet; (orv) szünet; gondolatjel;
(zene) szünetjel
pauza oraz półpauza [dwa znaki typograficzne w
postaci poziomej kreski usytuowanej w
pobliżu średniej linii pisma lub nieco
poniżej niej. Są graficzną prezentacją
znaków pisarskich spełniających m.in.
rolę myślnika lub separatora liczbowego.
Pauza jest kreską o długości firetu lub
nieco mniejszej ( — ), natomiast półpauza
jest kreską o długości połowy firetu lub
nieco większej ( – ). Obydwa znaki mają w
danym kroju pisma identyczną grubość.
Znakiem podobnym do pauzy i półpauzy
jest dywiz, najkrótszy ze znaków
pisarskich w postaci kreski leżącej w
okolicy linii środkowej pisma ( - ). Spełnia
on jednak odmienne funkcje, a jego
kształt oraz położenie również mogą się
różnić
od
obydwu
wymienionych
wcześniej znaków. Ostatnim ze znaków
typograficznych w postaci poziomej
kreski położonej w okolicy linii środkowej
pisma jest symbol minusa – ten znak
również posiada własny wygląd i
położenie ( − ), ale zgodne z kolei z innymi
znakami matematycznymi. Półpauza jest
w polskiej typografii nowością, gdyż do
-
Wersja 01 01 2017.
połowy lat 70. XX w. nie była w ogóle
stosowana. Jej pojawienie się związane jest
z upowszechnieniem się w Polsce
cyfrowych systemów składu tekstu, z
którymi dotarły do Polski również
elementy
typografii
anglosaskiej,
szczególnie amerykańskiej, w której
półpauza była znakiem stosowanym już od
dawna.] – a nagykötőjel és a gondolatjel
(jelük: –) [a kötőjelnél nagyjából kétszer
hosszabb, vízszintes vonal. A magyar
helyesírásban mindkét kifejezés egyazon
írásjelre
utal;
használattól
függően
hivatkozunk rá egyik vagy másik néven. (A
gondolatjelet
formailag
általában
az
különbözteti meg a nagykötőjeltől, hogy
szóköz előzi meg, és szóköz vagy írásjel
követi.)]
pauza szkolna – (iskolai) szünet, szünidő
pauzować [przerywać chwilowo jakąś czynność,
proces, nie wykonywać swojej pracy przez
pewien czas] – szünetelni, szüneteltetni;
szünetet tartani; (orv) pauzálni;
pauzować dłużnikowi – haladékot adni az adósnak
pauzować w czym – szünetet tartani vmiben;
félbeszakítani, megszakítani, abbahagyni,
szüneteltetni vmit
pauzowanie – szünetelés; (orv) pauzálás; haladék,
halasztás
paw [egzotyczny ptak leśny z rzędu kuraków] –
páva [1. (Pavo cristatus) a madarak
osztályának
tyúkalakúak
(Galliformes)
rendjébe és a fácánfélék (Phasianidae)
családjába tartozó faj. 2. páva nem
rendszertani kategória, több nembe tartozó
fajnak is ez a magyar neve. A Pavo nem fajai
és az Argus-páva Ázsia lakói. A kongói páva
pedig Afrika lakója.]
Rendszerezésük:
 Argusianus (Rafinesque, 1815) – 1 faj
o Argus-páva (Argusianus argus)
 Pavo (Linnaeus, 1758) – 2 faj
o indiai páva (Pavo cristatus)
o
zöld páva vagy glóriás páva (Pavo
muticus)
 Afropavo (Chapin, 1936) – 1 faj
o kongói páva (Afropavo congensis)
Paw Biały – Fehér Páva
4772
Paw indyjski (paw niebieski, paw zwyczajny)
(Pavo cristatus) [duży ptak grzebiący z
rodziny
kurowatych.
Jako
ptak
hodowlany często spotykany w kolekcjach
na całym świecie.] – indiai páva (Pavo
cristatus)
[a
madarak
osztályának
tyúkalakúak (Galliformes) rendjébe és a
fácánfélék (Phasianidae) családjába tartozó
faj]
paw rozpiął wachlarz swych lśniących piór – a
páva kibontotta fénylő toll-legyezőjét
Pawana [1. uroczysty korowodowy taniec
dworski, prawdopodobnie pochodzenia
hiszpańskiego; też: muzyka do tego tańca;
2. prawdopodobnie z łac. pavo (paw),
taniec
dworski
w
metrum
2/4,
pochodzenia włoskiego lub hiszpańskiego,
popularny w XVI i XVII w.,
charakteryzujący
się
powolnymi,
uroczystymi ruchami, przypominającymi
zachowanie pawia. Zazwyczaj po nim
następowała
galiarda
w
metrum
trójdzielnym. Pierwotnie pawanę, jako
pierwszą część suity tanecznej, łączono z
saltarello i jeszcze żywszą piwą] – (zene)
pavane (spanyol udvari tánc)
pawąz [gruby drąg do przyciskania trawy, siana,
zboża na wozie lub noszenia ciężarów;
pawąż, pawęż (regionalnie)] – petrencerúd,
teherhordó rúd
-
Wersja 01 01 2017.
Paweł [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Paulus oznacza mały, drobny. Żeński
odpowiednik to Paula lub Paulina.] – Pál
[latin eredetű férfinév, a Paulusból
származik, amelynek jelentése: kicsi.]
Paweł z Tarsu, Paweł Apostoł, Szaweł, Saul,
Szaul, heb. ‫ פתרִש יאונ‬Szaul ha-Tarsi (ur.
ok. 5-10 w Tarsie w Cylicji, zm. 64-67 w
Rzymie) [1. Żyd z Tarsu, święty
chrześcijański,
zwany
Apostołem
Narodów. Święty ten wymieniany jest w
Modlitwie
Eucharystycznej
Kanonu
rzymskiego; 2. z początku miał królewskie
imię Saul (żądany od Boga, spolszcz.
Szawel), które po nawróceniu się do Pana
zmienił na Paweł (mały). Pochodził z
pokolenia Beniamin. Urodził się w Tarsie,
w Cylicji w Azji Mniejszej. Był
faryzeuszem, uczonym Hebrajczykiem,
kształcił się u Gamaliela. Był bardzo
gorliwym
Żydem
i
prześladował
chrześcijan, których później stał się
gorliwym apostołem. Nawrócił się w
drodze do Damaszku, około roku 34.
Historia jego nawrócenia stała się później
ważną częścią jego ewangelii. W samych
Dziejach Apostolskich powtórzona jest
trzy razy. Z czego widać, jak wielką rolę
odgrywa w ewangelizowaniu dawanie
świadectwa o własnym nawróceniu, czyli
odrodzeniu duchowym. Odbył cztery
wielkie podróże misyjne. W listach jego do
zborów pogańskich (tzn. nie pochodzących
z Żydów) objawiona jest tajemnica,
ukryta w Bogu od początku świata, którą
jest Kościół (Zbór Pański). Listy Pawła
jasno udowadniają, że Kościół nie jest
organizacją ale organizmem (ciałem).
Paweł nie wprowadza niczego nowego do
nauki Jezusa Chrystusa, ale ją tylko
więcej wyjaśnia. Istnieją przypuszczenia,
że listy Pawła napisane zostały w
następującej
kolejności:
Listy
do
Tesaloniczan (54 rok), Listy do Koryntian
(59 - 60 rok), List do Galacjan (około 60
roku), List do Rzymian (około 60 roku),
List do Filemona (około 64 roku), List do
Kolosan (około 64 roku), List do Efezjan
(około 64 roku), List do Filipian (około 64
roku), I List do Tymoteusza (około roku
65), do Tytusa (około 65 roku), II List do
Tymoteusza (około 66 roku). Trudno
jednak ustalić, które miejsce w kolejności
zajmuje list do Hebrajczyków . Wg Hbr
10;11 musiał być napisany przed
zburzeniem Jerozolimy, co miało miejsce
w roku 70. W Rzymie Paweł był w
styczności z mieszkającymi tam Żydami.
Mimo że więzień, mieszkał tam w
4773
wynajętym domie przez dwa lata, skąd
napisał listy do Kolosan, Efezjan, Filipian
i Filemona. Z niektórych listów
wnioskować można, że po dwóch latach
pobytu w Rzymie został wypuszczony na
wolność. Przypuszcza się również, że
potem odwiedził Efez i Macedonię, i tam
napisał I List do Tymoteusza; odwiedził
Kretę, Nikopolim, gdzie napisał List do
Tytusa. Planował także podróż do
Hiszpanii. Musiał być w Troadzie i
Milecie, gdzie napisał list do Tymoteusza,
co musiało być w czasie, gdy oczekiwał już
rychłej śmierci.] – Pál apostol (Szent Pál, a
tizenharmadik apostol) (a kicsi, alacsony,
csekély) [1. a korai kereszténység jelentős
alakja, nagy szerepet játszott a kereszténység
elterjesztésében az európai kontinensen. Az
Újszövetségben 14 könyv (levél) köthető a
nevéhez, bár a Zsidókhoz írt levél szerzősége
vitatott.
Életével
kapcsolatosan
a
legjelentősebb forrás a Biblia, ezen belül az
Apostolok cselekedetei és Pál levelei. 2.
Héber neve Saul volt; mindig így nevezik,
egészen Barjézussal való összetűzéséig
Páfuszban (ApCsel 13,9); azután csak
Pálnak, A szétszórtságban élő zsidóknak
gyakran két nevük volt; egy héber és egy
római. Származása: Benjámin törzséből való
zsidó (Fil 3,5); farizeus fia (ApCsel 23,6); a
római polgárjogot atyjától örökölte (ApCsel
22,28); a cilíciai Tárzusban született (ApCsel
21,39); Jeruzsálemben Gamálielnél (2)
nevelkedett
(ApCsel
22,3;
26,4-5);
mestersége sátorkészítés volt (ApCsel 18,3);
jelen volt mint tanú István megkövezésénél
(ApCsel 7,58; 26,10-11). Megtérése és
munkásságának kezdete: Az Egyház
minden esztendőben január 25-én ünnepli
Szent Pál apostol megtérését, amely napot
pálfordulónak is szokták nevezni. Saul
Damaszkusz felé tartott, hogy az ottani
keresztyéneket elfogja, amikor megjelent
neki Jézus (ApCsel 9; 22; 26); miután
Anániás (2), Jézus megbízásából kezeit
ráhelyezte, hirdette Damaszkuszban, hogy
Jézus az Isten Fia (ApCsel 9,20-22); járt
Arábiában (Gal 1,17); Damaszkuszból
menekülnie kellett (ApCsel 9,23-25); a
jeruzsálemi keresztyének eleinte gyanakodva
fogadták (ApCsel 9,26-28); Tárzusba
küldték (ApCsel 9,30); később Barnabás
Antiókhiába vitte magával (ApCsel 11,2026); a nagy éhínség idején az összegyűlt
adományt Barnabással együtt elvitte a
jeruzsálemi gyülekezetnek (ApCsel 11,2930). Missziói útjai: Az antiókhiai gyülekezet
Barnabással és János Márkkal együtt
missziói útra küldte (ApCsel 13-14); részt
-
Wersja 01 01 2017.
vett a júdaizmussal foglalkozó apostoli
tanácskozáson Jeruzsálemben (ApCsel 15);
második
missziói
útja
Kisázsiába,
Macedóniába és Görögországba vezetett
(ApCsel 15,36-18,22); harmadik missziói
útja nagy részét efézusi tartózkodása tölti ki
(ApCsel
18,23-21,16);
elfogatása
Jeruzsálemben, különböző kihallgatások
(ApCsel 21,17-23,30); fogság Cézáreában
(ApCsel 23,31-26,32), majd Rómába viszik
(ApCsel 27-28); ott legkevesebb két évet tölt
fogságban (ApCsel 28,30); valószínűleg újra
szabadan engedik, ezután következik újabb
missziói tevékenysége, melynek során írja az
1Timés Titleveleket; majd a második római
fogsága (2Tim); kb. Kr. u. 67-ben Rómában
hal meg, valószínűleg mártírhalállal (2Tim
4); az ÚSZ-ben 13 levélnek ő a szerzője.]
Pawełek – Pali, Palika, Palkó
pawęż [1. prostokątna tarcza drewniana
używana w dawnej piechocie; pawęża; 2.
pawęza, z wł. pavese - rodzaj tarczy w
kształcie czworokąta, wysoka (nawet do
wysokości ramion dorosłego mężczyzny), z
pionową wypukłością pośrodku. Ciężka,
wykonana z drewna obitego z wierzchu
blachą lub skórą, zdobiona malowidłami.
3. płaskie, zwykle pionowe zakończenie
rufy jachtu lub łodzi nad linią wodną;
pawęża; 4. regionalne określenie na pawąz
(gruby drąg do przyciskania trawy, siana,
zboża na wozie lub noszenia ciężarów); 4.
(u Zygmunta Glogera) Pawęż, pawęża, z
włosk. pavese, po łacinie parma, tarcza u
dawnej piechoty, bywała drewniana skórą
powleczona. Tarczę krótką u jazdy zwano
paiż. W pisarzach dawnych czytamy: „Za
Władysława IV drabikowie nasi pawęże
miewali, które spiąwszy, bywali bezpieczni
za niemi jak za murem”. „Rycerstwo
pawężami i tarczami osłoniwszy się – pisze
Kromer – do szturmu idzie”. Pawężnikami
zwano żołnierzy pieszych, niosących
pawęże i rzemieślników, którzy je
wyrabiali.] – (kerek, „páviai” fapajzs);
(żegluga) ; (hajózás) a hajó hátsó részének
kialakítása
-
Wersja 01 01 2017.
Pawęż husyty z 1429, model
4774
Pawęż statku handlowego
Pawężnica (Peltigera) [1. gatunek porostu z
rodziny pawężnicowatych; 2. rodzaj
grzybów z rodziny pawężnicowatych
(Peltigeraceae);
obejmuje
około
75
gatunków] – Parmelia v. Pajzszuzmó
[leveles telepű zuzmó, telepje lombszerű,
kúszó, az alsó oldalán kapaszkodó rostokkal,
a felszinén a pajzs v. tányéralakú
apoteciumokka]
Pawężnica psia (Peltigera canina) [porost
należący do rodziny pawężnicowatych
(Peltigeraceae)]
–
Ebzuzmó
v.
Ebnyelvűzuzmó (Peltigera canina)
Pawężnica palczasta (Peltigera polydactyla),
[porost z rodziny pawężnicowatych
(Peltigeraceae)] – Peltigera polydactyla
pawężnik [1. w dawnym wojsku polskim:
żołnierz mający pawęż; również giermek
noszący pawęż 2. dawny rzemieślnik
zajmujący się wyrobem pawęży dla
wojska] – pajzskészítő; pajzsos katona;
pajzshordozó apród
pawi, -a, -ie [1. związany z pawiem, pochodzący
od pawia; 2. zielononiebieski] – páva-;
zöldeskék
pawie oczko [zob. gupik] – Szivárványos guppi
(Poecilia reticulata)
pawie oczko [wzór tkaniny, który tworzy małe,
delikatne, okrągłe lub owalne podobne do
kropek figury w kontrastowych kolorach;
stosowane w wełnianych tkaninach z
przędz
czesankowych,
w
męskich
klasycznych garniturach. Nazwa pochodzi
od podobieństwa figury do ogona pawia.]
– pávaszem minta [Kis, finom, kerek vagy
ovális pontminta kontrasztos színekből.
Klasszikus
öltönyök
gyapjúszöveteinél
alkalmazzák. Az elnevezés onnan származik,
hogy a mintázat hasonlít a pávafarok
mintájára.]
pawi ogon – páva fark (toll)
pawie piórko; pawie pióro – pávatoll
pawie oczka– pávaszemek
pawian (Papio) [1. rodzaj małp wąskonosych z
rodziny
makakowatych.
Prowadzą
naziemny i stadny tryb życia 2. duża
małpa wąskonosa z makakowatych
zamieszkująca Afrykę i Półwysep Arabski,
występująca w 5 gatunkach, m.in. pawian
płaszczowy] – (fr→ném) Pávián [páviánok a
Papio nembe tartozó óvilági majmok,
amelyek Afrikában és egy kis területen az
Arab-félszigeten fordulnak elő.]; Desmarest
(állat), hamadryas; Ebfejü majom [(mit.)
Thot ebfejü majom (pávián) volt]; Afrikában
honos nagy testű, a kutyához hasonló fejű
majom
Gatunki
 Papio anubis - pawian anubis, pawian
oliwkowy
 Papio cynocephalus - pawian masajski, pawian
zielony, babuin
 Papio hamadryas - pawian płaszczowy
 Papio papio - pawian senegalski, pawian
gwinejski
 Papio ursinus - pawian czakma, pawian
niedźwiedziowy
-
Wersja 01 01 2017.
csere történt (mindkettő hiátustöltő), majd j đ
gy változás zajlott le (mint jön đ gyün), végül
depalatalizációval állt elő a pavimentum.
Elavult szó.]
4775
Az állat tudományos neve, a Papio a vörös
páviánt jelentő középkori eredetű spanyol
papión szóból származik, amelyet e faj
neveként a francia az angol nyelv is átvett és
mindmáig használ. A szó eredete egyébként
egy afrikai helyi elnevezés lehetett, amely
kapcsolatban állhatott az ókori egyiptomi
páviánistenség, Babi alakjával. A papion
szóból keletkezhetett azután a francia babouin
név (a „grimasz” jelentésű francia babou
szóval való hasonlóság hatására), amit
Georges-Louis Leclerc francia természettudós
használt először a páviánok tudományos
neveként (Histoire naturelle, 1749-1788). A
magyarba a holland Baviaan és német Pavian
útján került a szó.
Pawianek (hamadryas) – (növ) hamadryas [a görög
monda szerint Daphne, menekülve Apollo
szerelmi üldözése elől, örökzöld borostyánná
változott át. De ugyanezen mitológia szerint
minden fának meg van a védő nimfája, a
Hamadryas, mely vele együtt él és hal.]
pawiątko [pisklę pawia] – pávacsibe
pawica [1. samica pawia 2. duży motyl nocny,
występujący głównie w strefie tropikalnej
3. roślina ozdobna z astrowatych;
gazania] – nősténypáva; (áll.) pávaszem,
pávaszemlepke
Pawica grabówka (Eudia pavonia) – Kis pávaszem
pawić się – páváskodni
pawiment (łac. pavimentum) [1. daw. posadzka,
zwłaszcza intarsjowana lub mozaikowa; 2.
posadzka, zwłaszcza w kościołach i
pałacach, wykładana marmurem lub
taflami drzewa; 3. dawne określenie
dekoracyjnej posadzki spotykanej we
wnętrzach zamkowych, pałacowych lub
kościelnych, wykonanej techniką intarsji
albo jako mozaika] – (lat.) pavimentum;
padló, padlózat [A latin pavimentum
(‘döngölt padlózat’) származéka a pavire
(‘döngöl’) ige nyomán. Korai pagyimentom
alakja arra vall, hogy a latin szóban v đ j
pawienie się – páváskodás
pawieniec – (növ) pavonia (papsajtféle)
pawik [1. gatunek motyla 2. zdrobniale o pawiu
3. gołąb domowy ozdobny] – kis páva;
galambfajta;(áll) (rusałka pawik) pávaszem,
pávaszemlepke
Pawik (gołąb)
pawik dzienny – nappali pávaszem
pawik nocny – éjjeli pávaszem
pawilon [fr. pavillon 'namiot; jw.; małżowina
ucha; cyborium' z łac. papilio 'motyl;
namiot' ― 1. niski, wolno stojący
budynek, w którym mieszczą się sklepy
lub punkty usługowe; 2. niewielki,
parterowy, wolno stojący budynek
wchodzący
w
skład
zespołu
architektonicznego szpitala, wystawy,
ośrodka wypoczynkowego itp.; 3. część
budowli pałacowej kryta osobnym
dachem; 4. altana ogrodowa; 5. arch.
niewielki, ozdobny budynek o lekkiej
konstrukcji, zwykle wchodzący w skład
zespołu arch.-przestrzennego (rezydencji,
szpitala, wystawy); 6. lekki, niewielki,
najczęściej parterowy budynek. Element
zespołu architektonicznego (np. wystawy,
rezydencji, palmiarni). Także boczne
skrzydło pałacu (albo jego część)
przekryte odrębnym dachem. 3. niski,
wolno
stojący
parterowy
budynek
stanowiący część większego zespołu
architektonicznego, najczęściej będący
sklepem
lub
miejscem
punktów
usługowych; 7. część lub boczne skrzydło
budowli, wyróżniające się odrębnym
dachem; 8. altana ogrodowa, oranżeria 6.
dawn.
bandera,
chorągiew,
flaga
okrętowa; 9. dawn. baldachim w kształcie
namiotu nad łóżkiem.] – (fr) pavilon;
épület, melléképület, kisebb kerti épület;
kerti lak, kerti ház; árusító fülke, áruda,
kioszk; (dawno) nemzeti zászló
4776
pawilon dziesiąty cytadeli – a fellegvár tizes
számú épülete
pawilon myśliwski – vadászház
pawilon wystawowy – kiállítási csarnok v. pavilon
pawilonowy, -a, -e – pavilonpawilonik [niewielki pawilon] – kis pavilon
pawlacz [schowek pod sufitem] – mennyezet alatti
kesztyűtartó
pawiment [1. łac. pavimentum 'klepisko; bruk;
posadzka kamienna' od pavire 'bić;
ubijać; równać'. dawn. podłoga; posadzka
(zwł. mozaikowa, intarsjowana); 2. daw.
posadzka, zwłaszcza intarsjowana lub
mozaikowa]
–
(lat.)
pavimentum;
pádimentom; színes kőpadló burkolata
pawiooki, -a, -ie [mieniący się różnymi barwami,
podobnie do ok pawich piór (np. kamień,
minerał pawiooki)] – pávaszínekben játszó,
szivárványszínű, opalizáló
pawistość – pávaszerű tarkaság, papagájszínek
pawłowizm [teoria i metoda badania czynności
wyższych ośrodków systemu nerwowego,
oparta
na
koncepcji
odruchów
bezwarunkowych i warunkowych] –
pavlovizmus; feltételes reflexek tana
Pawłowska rzeczpospolita [Pawłowsk (ros.
Павловск) – miasto w Rosji. 1. W
poludniowo -- wschodniej Litwie, przy
granicy
z Bialorusia,
w
rejonie
solecznickim, w poblizu Turgiel, we wsi
Merecz istnialo w XVIII wieku slynne na
cala Europe niezalezne panstewko - tzw.
Rzeczpospolita Pawlowska. Obejmowala
ona obszar ponad 3 tys. hektarow i miala
wlasna konstytucje, herb, pieniadze,
swoisty
parlament,
skarb,
kase
samopomocy, szkole itd. Jej prezydent,
Pawel Brzostowski, zniosl w swych
posiadlosciach
panszczyzne,
ziemie
rozparcelowal
miedzy
chlopow
i
wprowadzil splaty tytulem wykupu. Dbal
tez o ich zycie, kulture i oswiate. Byl
rowniez tlumaczem i wydawca wielu
ksiazek i broszur. Rzeczpospolita istniala
-
Wersja 01 01 2017.
prawie 30 lat. 2. używana w przeszłości
nazwa wsi Merecz koło Wilna, zwanej
później Pawłowem. 1769 właściciel wsi
P.K. Brzostowski zastąpił pańszczyznę
oczynszowaniem, chłopi otrzymali wolność
osobistą oraz samorząd gminny nazywany
sejmem. Działalność samorządu opierała
się na specjalnie opracowanych przepisach
prawnych i porządkowych. Rzeczpospolita
pawłowska przestała istnieć po trzecim
rozbiorze Polski. Podobne rozwiązania,
polegające na oczynszowaniu gospodarstw
chłopskich, stosowali inni właściciele
ziemscy, np. J. Chreptowicz i S. Potocki.]
– (hist.) „Pavlosvki Köztársaság” (XVIII. sz.)
pax (pokój, spokój) – (lat) pax; béke
pax Romana [łac., pokój rzymski; pokój
narzucony (jak np. przez cesarstwo
rzymskie) ludom podbitym i utrzymywany
przy pomocy siły zbrojnej] - (lat) pax
Romana; Róma békéje, római béke, vagyis a
Róma érdekeinek megfelelő békés állapot a
birodalom határain belül.
Pax-vobiscum!
[Wszytskiego
dobrego!
Pozdrowienia!] – (lat.) Pax vobiscum!;
béke veletek
Pay per click [rodzaj reklamy internetowej,
której kluczowa rola polega na płatności
za kliknięcie (w link, banner), natomiast
nie za jego wyświetlenie. Osoba
reklamująca swoją firmę bądź usługi płaci
za każdego użytkownika, który przejdzie
do strony reklamodawcy za pomocą
bannera.] – CPC Cost Per Click (egy
kattintásra/klikkelésre eső költség)
pazdur [1. pazur; 2. w budownictwie ludowym
ozdoba z drewna umieszczana na szczycie
dachu; 3. pionowa, drewniana ozdoba
umieszczana na kalenicy dachu, na
skrajnych
krokwiach,
występująca
najczęściej
w
dawnym
wiejskim
budownictwie na obszarze Małopolski.
Zwykle ma postać kręgla w kształcie lilii
lub tulipana (na Podhalu) oraz krzyża lub
grotu (na Sądecczyźnie). W innych
częściach Polski ich odpowiednikiem są
śparogi] – karom, köröm; (ép) oromzati dísz;
nyúlvány
pazerność [chciwość, zachłanność] – (közb)
falánkság, mohóság
pazerność na pieniądze – pénzéhség
4777
pazerny, -a, -e (zachłanny) – (közb) falánk, mohó
ember
pazik [1. młody paź (chłopiec ze szlacheckiego
rodu pełniący służbę przy osobie należącej
do rodu magnackiego); 2. pazik
brzozowiec - owad z rzędu motyli, z
rodziny modraszkowatych] – kis apród;
(áll) szender
paziować – apródoskodni, apródként szolgálni
Paziowate, witezie (Papilionidae) [rodzina motyli
dziennych] – pillangófélék (Papilionidae) [a
rovarok (Insecta) osztályának a lepkék
(Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a valódi
lepkék (Glossata) alrendjéhez tartozó család]
Rodzina liczy około 600 gatunków. W Polsce
występują cztery gatunki:
 paź królowej (Papilio machaon) - fecskefarkú
lepke (Papilio machaon)
 paź żeglarz (Iphiclides podalirius) kardoslepke v. kardfarkú lepke (Iphiclides
podalirius)
 niepylak apollo (Parnassius apollo) – apollólepke (Parnassius apollo)
 niepylak
mnemozyna
(Parnassius
mnemosyne) – Kis Apolló-lepke (Parnassius
mnemosyne)
-
Wersja 01 01 2017.
pazur motyki – kapahegy
pazurek [niewielki pazur] – karmocska,
körmöcske
pazurkowato – karomszerűen, körömszerűen
pazurkowaty, -a, -e – karomszerű, körömszerű;
karom v. köröm alakú
pazurzysty, -a, -e – karmos, körmös
paź [1. chłopiec ze szlacheckiego rodu, pełniący
służbę przy określonej osobie na dworze
panującego lub magnata; 2. chłopiec
będący
zwykle
członkiem
rodu
szlacheckiego, pełniący służbę przy
określonej osobie na dworze panującego
(króla, cesarza, księcia itp.), jak również
magnata lub rycerza] – (hist) apród
Paź królowej (Papilio machaon) [1. motyl o
żółtych skrzydłach w czarne plamy; 2.
owad, motyl dzienny o żółtym ubarwieniu
skrzydeł z czarnymi i niebieskimi
wzorami, zamieszkujący całą Europę, Azję
i północną Afrykę. Uważany za jednego z
najpiękniejszych owadów przez co stał się
cennym łupem dla kolekcjonerów.] –
fecskefarkú lepke
paznokciowy, -a, -e [przymiotnik od: paznokieć;
charakterystyczny
dla
paznokcia,
składający się na paznokieć (np. płytka
paznokciowa), związany z paznokciem
(np. wał paznokciowy)] – körömpaznokieć, paznokcie [1. lekko wypukła płytka
rogowa na końcu każdego palca rąk i nóg;
2. lekko wypukłe płytki rogowe na
powierzchni grzbietowej końca palców u
człowieka i naczelnych] – köröm
paznokieć się zadarł – beszakadt a körme
paznokietek [niewielki paznokieć] – körmöcske
pazucha [miejsce pod wierzchnim ubraniem na
piersi; zanadrze] – kebel, ruha keble
pazur [1. u zwierząt: zgrubiały wytwór skórny
na końcach palców 2. potocznie:
paznokieć 3. najczęściej metalowa część
maszyny
o
hakowatym
wyglądzie
wystająca poza nią 4. przyrząd do
wyciągania gwoździ] – karom, köröm;
(műsz) karom, hegy
pazur kotwicy – horgonykapa
Paź żeglarz, witeź żeglarz, żeglarek (Iphiclides
podalirius syn. Papilio podalirius) [1. zob.
żeglarz w zn. 2.: . duży motyl dzienny o
żółtych skrzydłach w czarne, poprzeczne
pręgi ; 2. motyl zaliczany do rodziny
paziowatych] - kardoslepke vagy kardfarkú
lepke (Iphiclides podalirius)
Paź żeglarz
4778
październik [dziesiąty miesiąc w roku wg
używanego
w
Polsce
kalendarza
gregoriańskiego, ma 31 dni. Jest
najdłuższym
miesiącem
w
roku
kalendarzowym, ponieważ wypada wtedy
zmiana z czasu letniego na zimowy – jest
dłuższy o jedną godzinę od pozostałych
31-dniowych miesięcy). Nazwa miesiąca
(wg
Brücknera)
(dawniej
również
paździerzec) pochodzi od słowa paździerze
oznaczającego 'odpadki od lnu lub
konopi'. Obok tego funkcjonowały
również nazwy: paździerzec, paździerzeń,
pościernik, a także
winnik (por.
starogermańska
nazwa
miesiąca
Weinmond). Łacińska nazwa October (=
'ósmy miesiąc'; zobacz: kalendarz
rzymski) została zapożyczona przez
większość języków europejskich.] –
október (okt.); Mindszent hava – Skorpió
hava (w październiku: októberben)
październikowy, -a, -e [przymiotnik od:
październik] – októberi
paździerz, paździor [1. zdrewniałe części
suchych łodyg lnu lub konopi, oddzielone
od włókien; 2. zwykle w l. mn.: zdrewniałe
części lnu lub konopi, oddzielane od
włókien łykowych przez międlenie i
trzepanie] – pozdorja [KAZIMIERZ,
Paździor ur. 4 III 1935, Radom, bokser]
paździorek – kis pozdorja; gombafajta [1.
Stemonitis, rodzaj śluzorośli z rodziny
paździorkowatych (Stemonitidaceae) z
ponad 20 gat. (w Polsce 10 gat.); 2.
Stemonitis (nyálkagomba) faj: Stemonitis
ferruginea (Myxomycetes, Stemonitaceae)
nyálkagomba]
paździerzowy, -a, -e – pozdorjapączek [1. zawiązek pędu liścia lub kwiatu,
zwykle ochraniany przez twardawe łuski;
2. nadziewane i smażone na tłuszczu
ciastko, najczęściej kuliste i słodkie] –
(zarodek liścia) rügy; (kwiatu) bimbó;
(ciastko, rodzaj ciastek) fánk
pączek [pulchne ciastko drożdżowe z mąki
pszennej w kształcie nieco spłaszczonej
kuli. Zazwyczaj nadziewane konfiturą
różaną lub owocami, ale też likierem,
budyniem, a nawet serem, smażone na
kolor ciemno-złoty, na głębokim tłuszczu
– smalcu lub oleju, dawniej też na maśle.
Gotowy jest zwykle lukrowany lub
obsypywany cukrem pudrem, może być
też posypany kandyzowaną skórką
pomarańczową lub polany czekoladą. Jest
to jedno z najbardziej tradycyjnych ciast
polskich, o których pisał Mikołaj Rey w
-
Wersja 01 01 2017.
"Żywotach człowieka poczciwego".]
(ciastko, rodzaj ciastek) fánk
-
pączek kwiatowy – virágbimbó
pączek nierozwinięty – zárt bimbó
pączek, pączki, ponczek – (farsangi) fánk
pączek róży – rózsabimbó
pączki pękają a. rozwijają się – fakad a rügy;
fakadnak a rügyek
pączki wypuszczać – rügyezni, bimbózni
pączkować (pączkuje) [o drzewach, krzewach lub
innych podobnych roślinach: wypuszczać
pączki] – rügyezni, kirügyezni, bimbózni
pączkowanie [1. jest to rodzaj rozmnażania
bezpłciowego;
2.
jest
to
rodzaj
rozmnażania bezpłciowego] – rügyezés,
bimbózás, rügyfakadás, sarjadás
pączkowy, -a, -e [1. przymiotnik od: pączek;
charakterystyczny dla pączka (pąka),
zawiązku pędu liścia lub kwiatu, zwykle
ochranianego przez twardawe łuski (np.
łuska
pączkowa);
pąkowy;
2. przymiotnik od: pączek; stanowiący
część pączka, nadziewanego i smażonego
na tłuszczu ciastka, najczęściej kulistego i
słodkiego (np. nadzienie pączkowe),
związany z takim ciastkiem] – bimbó-,
rügy-, bimbós, rügyes
pączuszek [1. zdrobniale o pączku (zawiązku
pędu
liścia
lub
kwiatu,
zwykle
ochranianym przez twardawe łuski); 2.
zdrobniale o pączku (nadziewanym i
smażonym na tłuszczu ciastku, najczęściej
kulistym i słodkim); pączuś] – rügyecske,
bimbócska; fánkocska
pągwica [1. zgrubienie na szyi kozy; 2. guz,
wyrób rzemiosła artystycznego; 3. Guzy
do zapinania pętlic u kożuchów, szub,
kierei, ferezyi, żupanów i kontuszów, nie
bywały płaskie ale zbliżone kształtem do
owocu wiśni lub dzikich gruszek i zwały
się w mowie staropolskiej pągwicami.
Dajemy tu rysunek pągwicy naturalnej
wielkości od ubioru kr. Kazimierza Wiel.,
jakich 10 znaleziono r. 1869 w grobie tego
monarchy i włożono je napowrót do nowej
trumny. Zrobiony tylko został z oryginału
odlew (posiadany w zbiorze jeżewskim),
-
Wersja 01 01 2017.
który posłużył do niniejszego rysunku.] –
megvastagodás a kecske nyakán; gomb
4779
pąk [zob. pączek w zn. 1.] – rügy, bimbó
pąk (kwiatowy) pęka – a rügy v. bimbó fakad v.
kifakad
pąki pękają a. rozwijają się – rügyek fakadnak v.
kifakadnak
pąkla
(Balanus)
[1.
rodzaj
morskich
skorupiaków prowadzących osiadły tryb
życia,
zaliczanych
do
wąsonogów
(Cirripedia). 2. morski skorupiak o ciele
pokrytym
wapiennymi
płytkami
tworzącymi twardy pancerz ochronny; 3.
skorupiak o ciele pokrytym wapiennymi
płytkami] – balanus (kacslábú rák)
pąkowanie – rügyezet, bimbó v. rügy
pąkuwka [wczesna faza pączkowania roślin, a
także: pąk takiej rośliny, zaczątek pędu
liścia lub kwiatu] – rügy, bimbó; új v. idei
hajtás (fán)
pąs [1. rumieniec; 2. kolor intensywnie
czerwony] – arcpír
pąsowy, -a, -e [jaskrawoczerwony, pokryty
intensywną czerwienią lub jasnoczerwony,
mający czerwonawe zabarwienie] –
vérvörös, pipacsvörös
pąsowe wargi – élénk, meggypiros ajkak
pątlik (łac. crinale) [1. ozdobna siatka na włosy;
siatka podtrzymująca długie włosy
mężczyzn, noszona w Polsce od
średniowiecza do XVI wieku. 2. ozdobny
czub na hełmie; 3. kapturek wyszywany
złotem i perłami, noszony przez mężczyzn
w czasach odrodzenia. Zastępował czapkę.
Także siatka na głowę na wzór czepca. 3.
siatka podtrzymująca długie włosy
mężczyzn, noszona w Polsce od
średniowiecza do XVI wieku. Pątlik,
traktowany również jako ozdobne
nakrycie głowy, wykonywany był z
jedwabiu, złotego sznurka i zdobiony np.
perłami lub bursztynowymi paciorkami
na węzłach. 4. ozdobny czub na hełmie] –
hajháló; sisakdísz
Zygmunt I Stary w swoim ulubionym nakryciu głowy pątliku
pątnica a. pątniczka [kobieta uczestnicząca w
pielgrzymkach, podróżująca do miejsc
świętych] – zarándoknő, női vándor
pątnictwo [pielgrzymowanie, podróżowanie do
miejsc świętych] – zarándoklat
pątniczka [kobieta pielgrzymująca a. wędrująca]
– női vándor v. zarándok
pątniczy, -a, -e [przymiotnik od: pątnictwo;
typowy, charakterystyczny dla pątnictwa,
pielgrzymek lub pielgrzymów (np.
wycieczka
pątnicza),
związany
z
pielgrzymowaniem] – zarándokpątnik [1. osoba uczestnicząca w pielgrzymkach,
podróżująca
do
miejsc
świętych;
pielgrzym; 2. człowiek pielgrzymujący a.
wędrujący; 3. pielgrzym] – zarándok,
vándor
PBX (Private Branch Exchange) [System
telefoniczny
obsługujący
określone
miejsce. Wiele systemów PBX może
przenosić dane sieciowe bez konieczności
stosowania modemów.] – PBX [a Private
Branch
Exchange
(saját,
központon
keresztüli telefonvonal) rövidítése, amely
egy cégen belüli privát telefonhálózatra
használatos. A PBX telefonrendszerek
felhasználói
a
külső
telefonhívások
kezdeményezésekor számos külső vonalon
osztoznak. A PBX összeköti az egy
vállalaton belüli telefonokat, és egyben
összeköttetést
biztosít
egy nyilvános
központi telefonrendszerhez (PSTN) is. A
PBX telefonrendszerek fejlesztésében az
egyik legújabb tendencia a VoIP PBX, más
néven IP PBX, amely a hívások
továbbítására internetes protokollt használ.]
PC (Personal Computer); komputer osobisty {m.}
[komp.] [zł.] – PC (Personal Computer) 'PC' (személyi számítógép) [a mai
4780
egyfelhasználós számítógépek legnépszerűbb
csoportja, mely a nyolcvanas évek elején az
IBM, Intel és Microsoft együttműködésével
jött létre; korábbi eredetű és ma is
legkomolyabb vetélytársa az Apple cég
Macintosh sorozata; az operációs rendszerek
eltérése mellett a gyakorlati különbség az
Apple
mindíg
modernabb,
úttörőbb
koncepciója, míg ugyanakkor az IBMkompatibilis
gépek
a
széleskörű
(megengedett) klónozás miatt, alacsonyabb
ára; kivitelezésüket illetőleg a személyi
számítógépek családja az asztali gépek
mellett mára bővült a hordozható gépek
(laptop) és a tenyérszámítógépek (PDA)
családjával]
pchać [zob. pchnąć] – (pcha) tolni, tologatni,
lökni, lökdösni, taszítani, taszigálni;
(pchnie) nyomni, belenyomni; szorítani;
tömni, tömködni, gyömöszölni,
P-CAV (Partial Constant Angular Velocity
[Dzięki wspieraniu zapisu w trybie CAV
(Constant Angular Velocity - stała
prędkość kątowa) oraz P-CAV (Partial
Constant Angular Velocity - częściowo
stała prędkość kątowa) w szybkości 16x
24x, nowe nośniki CD-RW Ultra Speed
16x 24x Verbatimu są najlepszym
rozwiązaniem dla nowych nagrywarek
CD-RW zgodnych z formatem Mt
Rainier. Nośnik ten zapewnia najlepsze
możliwości dla takich zastosowań jak
archiwizacja danych czy backup, które
wymagają wysokiej szybkości zapisu w
trybie CAV.] – PCAV (partial constant
angular velocity) [Részlegesen állandó
szögsebesség. Közepes olvasási sebességű
CD-ROM meghajtók a lemez elején állandó
szögsebességgel forgatják a lemezt, így az
adatátviteli sebesség nő. Egy adott ponton a
meghajtó átkapcsol CLV módba, azaz tartja
az olvasási sebességet, és a lemez
fordulatszámát ehhez igazítva csökkenti.
Ilyenek voltak pl. egyes 12x, 16x sebességű
CD-ROM meghajtók.]
pchać – tolni! (ajtót)
pchać biedę – máról holnapra élni
pchać kulą – súlyt lökni
pchać słomę w worek – szalmazsákot tömni
pchać taczkę – (átv.) talicskát toltni
pchać taczkę życia – máról holnapra élni
pchać w siebie – magába töm; magára költ
pchać się – tolakodni, lökdösődni, tolongani;
nyomulni, nyomakodni, tolulni, furakodni;
szorongani; tülekedni
pchać się dalej! – (közöns) eredj! eriggy!, hord el
magad!, odébb állj!, tűnj el!
-
Wersja 01 01 2017.
pchać się drzwiami i oknami – (közb.) tolakodni,
nyomakodni, furakodni
pchać się tam – odatolakodni
pchać się w góre – kapaszkodni, felkapaszkodni;
mászni, felmászni; felfelé törni (átv. is)
pchanie [1. posuwać, przesuwać; 2. przen.
namawiać do czegoś; o czymś: pociągać; 3.
wkładać niedbale, wpychać siłą; 4. pot.
wysyłać; 5. pchać się: a) przedzierać się,
tłoczyć się; b) starać się o coś; c) pot. iść
dalej] – tolás, lökés; szorítás; tömés,
tömködés
pchanie się – tolakodás, tolongás; tülekedés,
lökdösés, taszigálás
pchelka – bolhácska; (gyermekjáték) gombozás
pchełka
ziemna
[drobny
chrząszcz
o
metalicznym ubarwieniu, żywiący się
liśćmi roślin uprawnych] – Muharbolha
(Phyllotreta vittula) (állat) [Fekete-zöldes
fényű, fedőszárnyain egy-egy fehéres-sárgás
hosszanti sávval díszített 1. 5-1. 8 mm. nagy
földibolha (l. Földi bolhák). Lárvája a muhar
sásában él; mint bogár, átterjed a répára és a
repcére is.]
pchlarz [potoczne określenie na zwierzę,
zazwyczaj psa lub kota będącego
nosicielem pcheł] – bolhás (állat); bolhás
ember
pchli targ [rodzaj bazaru, na którym można
nabyć
lub
wymienić
(transakcja
wymienna) różne towary oraz produkty,
głównie używane lub sprzedawane po
niskich cenach. Pchli targ odbywa się
najczęściej na otwartej przestrzeni (np.
park lub plac), jednakże zdarzają się
również pchle targi odbywające się w
zamkniętych pomieszczeniach. Pchle targi
mają własną bazę gastronomiczną i często
są organizowane wraz z różnymi
imprezami masowymi m.in karnawałami
oraz koncertami. Współcześnie często
sprzedawanymi artykułami na pchlich
targach są filmy oraz gry komputerowe
(często pirackie), ubrania, a także
biżuteria. Pochodzenie nazwy pchli targ
wzięło się prawdopodobnie od bazaru
Marché aux puces (pl. bazar z pchłami)
położonego
w
Saint-Ouen
na
przedmieściach Paryża, założonego pod
koniec XVII wieku. Na ówczesnym
targowisku można było kupić różne
produkty po niewysokich cenach.] –
bolhapiac, ócskapiac
pchlica
[bezskrzydły
owad
z
rzędu
skoczogonków] – bolha; (áll) gleccserbolha;
(növ) poloskafű
Pchlica lodowa (Isotoma yiridis) [owad barwy
zielonkawej, żółtej, niebieskiej lub
4781
fioletowej, długości około 4,5 mm, żyje w
Europie Środkowej.] – gleccserbolha
Pchlica wodna (Podura aquatica) [Jednen z
przedstawicieli rzędu skoczogonków,
czarna, ma 4mm długości.] – vizi
ugróvillás
pchła, pchły (Siphonaptera, Aphaniptera) [owady
zaliczane do podgromady owadów
uskrzydlonych] – (áll.) bolha
pchła ludzka – emberbolha
pchła psia – kutyabolha
pchła ziemna – földi bolha
pchnąć (pchnie) — pchać [1. napierając na coś,
przesunąć coś przed sobą; 2. skłonić lub
zmusić kogoś do czegoś; 3. zadać cios
czymś ostrym; 4. pchać: pot. wkładać coś
gdzieś na siłę; 5. pot. wykonać znaczną
część jakiejś pracy, przyśpieszyć jakąś
sprawę; 6. pchać: pot. inwestować w coś
znaczne sumy; 7. pot. posłać kogoś z
listem, przesyłką; też: wysłać list,
przesyłkę]
–
meglökni;
megtolni;
megnyomni; tolni, eltolni, taszítani; döfni,
megdöfni; (átv) szorítani, rászorítani,
késztetni, rábírni; elszalasztani, elszalajtani
pchnąć kogo/co – meglökni, megtolni, megnyomni
vkit/vmit
pchnąć kogo do czego – hajtani v. szorítani,
rászorítani v. bírni, rábírni vkit vmire
pchnąć kogo czym – megdöfni vkit vmivel;
beledöfni vmit vkibe
pchnąć kogo dokąd – hamar elküldeni v.
elszalajtani vkit vhová
pchnąć kogo po coś – elszalajtani vkit vmiért
pchnąć kogo szpadą – tőrrel keresztülszúrni vkit
pchnąć nożem w serce – késsel szíven szúrni v.
döfni
pchnąć w co – vmibe lökni, belelökni v. nyomni,
belenyomni
pchnąć wózek – kiskocsit tolni v. hajtani
pchnąć się — pchać się [1. zadać sobie cios
ostrym narzędziem; 2. pchać się: pot.
tłoczyć się, torować sobie drogę w tłumie,
potrącając ludzi; 3. pchać się: pot. usilnie
dążyć do czegoś; 4. pchać się pot. posuwać
się, iść dalej wytrwale; 5. pchać się: pot.
«powracać uporczywie lub pojawiać się w
dużych ilościach] – megdöfi v. megszúrja
magát;
befurakodni,
felkapaszkodni;
lökdösődni, meglökni vkit, tolakodni
pchnięcie [1. cios zadany ostrym narzędziem; 2.
szermierce: natarcie bronią na pole
trafień przeciwnika z jednoczesnym
wyprostowaniem ręki] – csapás, lökés,
meglökés, taszítás, megtolás, nyomás; döfés,
szúrás
-
Wersja 01 01 2017.
pchnięcie florenckie – (sport) firenzei szúrás
pchnięcie kulą [konkurencja lekkoatletyczna
polegająca na wypchnięciu metalowej kuli
na jak największą odległość] – súlylökés,
súlydobás
pchnięcie zewnętrzne – (sp) külső vágás
(vívásban)
PCI (ang. Peripheral Component Interconnect)
[magistrala komunikacyjna służąca do
przyłączania kart rozszerzeń do płyty
głównej w komputerach klasy PC.] - PCI
(Peripherial Component Interconnect) [1. a
CPU és a perifériák összekötésére szolgáló
processzorfüggetlen adatút (sín, busz), 64
bit/33 MHz, 120 MB/s. Az Intel dolgozta ki
a PCI (Peripherial Component Interconnect)
busz ajánlását. A PCI busz ellentétben a
VESA busszal teljesen elkülönül az ISA
busztól. A PCI-t használó alaplapokon csak a
korábbi adapterek használata miatt hagyták
meg az ISA csatlakozót is. 2. nagy sebességű
adatátviteli busz szabványa PCI (peripheral
component interconnect) Intel-designed high
performance CPU interconnect strategy for
"glueless" I/O subsystems. A 32- or 64-bit
local-bus specification, characterized by
being self-configuring, open, high-bandwidth
and processor-independent - allowing for
modular hardware design. Alaplapokhoz és
bővítőhelyekhez használt sín. 3. A CPU és a
perifériák
összekötésére
szolgáló
processzorfüggetlen adatút (sín, busz), 64
bit/33 MHz,120 MB/s.]
PCI Express (Peripherial Component Interconnect
Express)–
PCI
Express
(Peripherial
Component Interconnect Express) [2,5 GB/s
sebességű, pont-pont jellegű csatoló sín,
mely szoftver szinten kompatíbilis a PCIvel.]
PCK., Polski Czerwony Krzyż –
Lengyel
Vöröskereszt
PCL (ang. Printer Command Language) [język
obsługi drukarek laserowych i drukarek
atramentowych
opracowanych
przez
firmę Hewlett-Packard.] – Printer Control
Language
vagy
rövidítve
PCL
(nyomtatóvezérlő nyelv) [1. egy széles
körben használt nyomtatási nyelv. A PCL
eszközfüggő, ami azt jelenti, hogy meghajtó
programjai vezérlik a hardvert a nyomtatott
adatok egy részének (általában a grafikus
adatoknak, mint amilyenek a kitöltött
területek vagy a fontok) az előállításakor.
Mivel a nyomtató állítja elő és dolgozza föl a
lap adatait, a feladatot viszonylag gyorsan
feldolgozza.
Ugyanakkor
az
egyes
nyomtatók nem feltétlenül azonos módon
végzik el ezeket a feladatokat, így az
4782
eredmény típusonként kissé eltérő is lehet.
Professzionális
munkára
csekély
hordozhatósága miatt kevésbé alkalmas.
Jellemzően
az
olcsóbb,
egyszerűbb
nyomtatók támogatják. 2. A Hewlett Packard
cég nyomtatóleíró nyelve.]
PCM (ang. Pulse Code Modulation) [to
najpopularniejsza metoda reprezentacji
sygnału analogowego w systemach
cyfrowych.
Używana
jest
w
telekomunikacji, w cyfrowej obróbce
sygnału (np. w procesorach dźwięku), do
przetwarzania obrazu, do zapisu na
płytach CD (CD-Audio), i w wielu
zastosowaniach przemysłowych.] – PCM
(Pulse Code Modulation, impulzuskódmoduláció) [1. Analóg sávhatárolt jelek
átvitelének, tárolásának egyik korszerű
módszere.
A
jelből
meghatározott
időközönként mintát vesznek, és a minta
amplitúdóját kerekítve, egész számot
reprezentáló impulzus-sorozattal írják le.
Ebből az impulzus-sorozatból a mintavétel
frekvenciája, illetve a kerekítés finomsága
(kvantálás) által meghatározott pontossággal
lehet ismét előállítani az eredeti jelet. Az
impulzussorozattal leirt jel digitálisan
kezelhető. 2. Így hívják azt a módszert,
mellyel digitálisan tárolt audio jelet analóggá
alakítunk vagy fordítva. Két dolog jellemzi:
a kvantizációs tartomány, és a szegmensek.
Az előbbi gyakorlatilag a felbontást jelenti
(hogy a bejövő analóg jelet hány kvantumra,
azaz egységre osztható, mely esetünkben a
bitek számát jelenti, utóbbi pedig hogy hány
mintát veszünk a folyamat során). Működése
a következő: azonos időintervallumokban
mintát veszünk a bejövő analóg jelből, és
ezekhez bináris kódsorozatot rendelünk.
Innen az elnevezés: a bináris jelsorozatból
(ami 0 vagy 1, tehát pulzus jel alakja van)
állítunk elő analóg jelet (ez persze visszafelé
is pont ugyanígy igaz). 3. A kvantálás során
kódolt információ nem tartalmaz semmilyen
adatot a bemenő jel előjeléről. Ennek
érdekében az A/D átalakító kimenőjelét
olyan kódolásnak vetik alá, ami kiegészíti a
kimenőjelet a polaritásinformációval. A
kvantálás során kapott bináris kódszavakat
kettes komplemens kódban kódolják. Az így
kapott jelet már PCM jelnek lehet nevezni. 4.
Impulzuskód moduláció. A beszédátvitelben
használják, az analóg jelek digitális átviteli
közegen történő továbbítására.]
-
Wersja 01 01 2017.
PCMCIA (ang. Personal Computer Memory Card
International
Association)
[to
międzynarodowe
stowarzyszenie
producentów
kart
pamięci
dla
komputerów
osobistych.
Celem
organizacji jest wprowadzenie i rozwijanie
międzynarodowego
standardu
kart
rozszerzeń dla komputerów przenośnych.]
– PCMCIA: Personal Computer Memory
Card
International
Association.
(memóriakártyákra vonatkozó szabvány) [1.
Világviszonylatban ismert és elterjedt
számítógépes kártyacsatoló szabvány (mint
pl. az AGP, PCI), de egyben az ilyen
csatolási felületen keresztül a számítógéphez
(főleg
hordozható
számítógépekhez)
illeszthető
perifériák
megkülönböztető
gyűjtőneve. 2. Szabványos memóriakártya
bővítő és egyéb periféria csatlakozó (68
pólus). Típusai: I (3.3 mm), II (5 mm) és III
(10 mm vastag).]
PCTCP Network Software's – PCTCP [ugyancsak
egy
hálózati
elérést
biztosító
programcsomag, mint az NCSA]
PCW, PCV (polichlorek winylu) [polichlorek
winylu, tworzywo sztuczne stosowane w
wielu gałęziach gospodarki, głównie ze
względu
na
dużą
wytrzymałość
mechaniczną i odporność na działanie
rozmaitych rozpuszczalników] – PVC
(polivinilklorid);
sokféleképpen
felhasználható szintetikus műanyag
PCX [1. format przechowywania i kompresji
grafik, używający algorytmu kompresji
bezstratnej RLE. 2. był oryginalnie
formatem
przeznaczonym
do
indeksowanych palet kolorów, choć został
też przystosowany do koloru 24-bitowego.
Był dość popularny we wczesnych latach
DOS i Windows, lecz współcześnie jest już
rzadki,
zastąpiony
przez
formaty
oferujące lepszą kompresję i dodatkowe
możliwości – GIF i PNG.] – PCX [1. az
egyik legrégibb, grafikus képek tárolására
szolgáló számítógépes fájlformátum; 2. A
PCX a ZSoft Corporation által látrehozott
ZSoft IBM PC Paintbrush képformátumot
jelöli. A PCX formátum szabványos VGA
színkiosztást használ. Lásd még BMP, GIF,
JPEG,
TIFF.
3.
ZSoft
Paintbrush
pixelgrafikus adatformátuma.]
4783
pczywiście, że mogę – persze, hogy tudok
PDA (Personal Digital Assistent) [zob. Palmtop
(także: PDA, Personal Digital Assistant,
komputer kieszonkowy)] – PDA (Personal
Digital Assistent) - tenyérszámítógép,
zsebszámítógép
(személyes
dititális
segédeszköz) [korlátozott funkcionalitású,
egy asztali vagy más számítógépbázissal
együttműködő, tenyérnagyságú számítógép;
csekély méretei miatt a bemenete
érintőképernyős; népszerű képviselője pl. a
"Palm Pilot" (Sony), melynek saját
operációs rendszere van, vetélytársa a
"Pocket-PC"
(Microsoft)
egyelőre
a
túlméretezett a Windows-CE-vel; a jövőben
PDA-kézigépek vezetékmentes Internetkapcsolata is várható, az anyagépkapcslat
technológiája pedig a szélessávú Bluetooth is
lehet; a tenyérszámítógép csak akkor lesz a
hétköznapi ember eszköze, ha elektronikája
messzemenő integrációt nyert és kijelzője
elfogadható méretű és felbontású]
PDF (ang. Portable Document Format, przenośny
format dokumentu) [format plików służący
do prezentacji, przenoszenia i drukowania
treści tekstowo-graficznych, stworzony i
promowany przez firmę Adobe Systems.
Język opisu pliku PDF jest okrojoną
wersją języka programowania PostScript
wzbogaconą o elementy hipertekstowe.
Dostępna
jest
bezpłatnie
pełna
specyfikacja formatu PDF. 29 stycznia
2007 firma Adobe postanowiła w całości
otworzyć format PDF i przekazać jego
pełną specyfikację organizacji AIIM. 2
lipca 2008 Międzynarodowa Organizacja
Normalizacyjna ogłosiła uznanie PDF 1.7
za obowiązujący standard ISO 320001:2008.] – portable document format (PDF) 'PDF' dokumentum-formátum (hordozható
dokumentum formátum) [1. az Adobe
Systems
által
kifejlesztett
bináris
fájlformátum. Ebben a formátumban
dokumentumok
tárolhatók,
amelyek
különböző szoftverekkel, hardverekkel és
operációs rendszerekkel olvashatók és
létrehozhatók. A PDF alkalmas szöveget,
ábrát és képeket tartalmazó dokumentum
leírására
eszközfüggetlen
és
felbontásfüggetlen
formában.
A
dokumentum lehet egyoldalas, és több ezer
oldalas is, egyszerű vagy összetett: sokféle
betűtípussal, ábrával, színnel és képpel,
továbbá tartalmazhat interaktív beviteli
mezőket, nyomógombokat stb., lehetőséget
teremtve arra, hogy üres űrlapokat hozzunk
létre,
amit
a
felhasználók később
elektronikus formában is ki tudnak tölteni. A
PDF egy nyílt szabvány, emiatt bárki
-
Wersja 01 01 2017.
jogdíjmentesen
írhat
alkalmazásokat,
amelyek olvasnak vagy írnak PDF
formátumot. Azonosító: ISO 32000-1:2008
2. az Adobe cég által kifejlesztett
csereformátum (nyomtatásra kész) formázott
dokumentumokhoz; a PDF állományok
különböző számítógépes rendszerekben is
egységesen
jeleníthetők
meg
és
nyomtathatók ki: újabb verzióinak már
multimédiás és internetes lehetőségei is
vannak.
3.
hordozható
dokumentum
formátum, az Adobe cég fejlesztése; 4.
Adobe cég által kifejlesztett hordozható
dokumentumformátum. 4. az Adobe cég által
kifejlesztett dokumentumcsere formátum,
mely a PostScript nyelvet válthatja fel, ill.
egészíti ki, a jövő "elektronikus papírjának"
alapja; 4. Adobe dokumentumformátuma,
mely gyakorlatilag a nyomtatott
dokumentumok összes alakzatát magában
foglalja; elsősorban előírt megjelenésű
nyomtatványok készítésére alakalmas, de
képernyőn is olvasható, navigálható,
továbbítható, stb. mint egy 'nyomtatvány';
ugyanakkor többre képes mint az, mert
interaktív lehetőségei vannak, lapozható,
kinagyítható,
sőt
még
kisebb
videoállományok
is
beépíthetők;
nyomtatványszerkesztésnél (DTP), CDROM-szerkesztésnél, valamint napilapok
Internet-kiadványainál használatos; .pdf
állományok szerkesztéséhez Adobe Acrobat
programja szükséges ($ 200.-...300.-), de az
olvasásukhoz szükséges program, az AdobeAcrobat Reader a Web-ről ingyen letölthető]
PDT: Pedet – Powszechny Dom Towarowy
[potocznie:
wielobranżowy
sklep
towarowy] – (dawno) Állami Áruház
pean [pieśń pochwalna o patetycznym nastroju;
hymn] – (hist) paian; győzelmi himnusz v.
ének; hálaének; dicshimnusz
Peccatum non dimittitur, nisi restituatur ablatum.
– (lat.) Peccatum non dimittitur, nisi
restituatur ablatum. (Reg. Iur.4.) = A vétség
nem bocsátható meg, amíg a kár meg nem
térült.
peccavi [wym. pekkawi] [łac., zgrzeszyłem; z
Wulgaty (2 Ks. Król., 12, 13).] – (lat.)
peccavi; vétkeztem (a katolikusoknál a latin
gyónási formula egyik szava)
1
pech – (ném) pech; szurok, gyantaszurok
pech2 [niefortunny zbieg okoliczności; brak
szczęścia] – (ném) pech; balszerencse, baj,
galiba
pechowiec [osoba pechowa, człowiek, którego
prześladuje pech] – peches ember,
szerencsétlen flótás; sikertelen ember, egy
nagy rakás szerencsétlenség
4784
pechowo – pechesen, balszerencsésen
pechowość – pechesség, balszerencse
pechowy, -a, -e [1. mający pecha; 2. przynoszący
pecha; 3. pełen niepowodzeń] – peches,
balszerencsés
pecyna [gwarowo: gruda błota, gliny, gruzu itp.;
pacyna] – földgöröngy
Pecz (pol. Pięciukościoły, węg. Pécs [pyjcz], łac.
Quinque Ecclesiae, niem. Fünfkirchen, czes.
Pětikostelí, tur. Peçuy, chorw. Pečuh)
[stolica komitatu Baranya jest piątym co
do wielkości miastem Węgier (156 567
mieszkańców (2005), na powierzchni
162,61 km²), położonym w południowej
części kraju, na południe od gór Mecsek,
na zachód od Dunaju.] – Pécs (magyarul,
szlovákul: Päťkostolie, horvátul Pečuh,
németül Fünfkirchen, szerbül Печуј, Pečuj,
törökül Peçuy – ejtsd: Pecsuj, a középkorban
latinul Quinque Ecclesiae, az ókorban latinul
Sopianae)
[megyei
jogú
város,
Magyarország ötödik legnagyobb városa, a
hét regionális központ egyike, Baranya
megye székhelye]
pedagog [1. nauczyciel, wychowawca; 2. teoretyk
w zakresie pedagogii (ogółu środków i
metod
wychowawczych
stosowanych
przez nauczycieli i wychowawców); 3.
wychowawca,
nauczyciel.
Dawniej
niewolnik grecki, który prowadził
chłopców do szkoły. Tym był Zakon w
Starym Testamencie.] – (gör) pedagógus
(jestem pedagogiem); nevelő, tanító, tanár;
nveléstudománnyal foglalkozó személy
pedagogia [1. zespół środków i metod
wychowawczych
stosowanych
przez
nauczycieli i wychowawców; 2. ogół
środków i
metod
wychowawczych
stosowanych
przez
nauczycieli
i
wychowawców]
–
(gör)
pedagógia;
neveléstan,
neveléstudomány
[1.
A
pedagógia elnevezés a görög peidagógosz
szóból származik. Peidagógosznak hívták az
-
Wersja 01 01 2017.
ókori Görögországban azokat a személyeket
akik iskolába kísérték a gyerekeket. 2.
Egyrészt kutató tudomány, vagyis a
különböző korcsoportú emberek tanításának
és taníthatóságának lehetőségeit, módszereit,
eszközeit leíró és feltáró tudomány, másrészt
alkalmazott tudomány, vagyis a kutatás során
nyert tapasztalatokat a nevelés és oktatás
folyamatában alkalmazva értékeket és tudást
származtat át a tanulóknak.]
pedagogia-pedagogika seksualna – szexuális
pedagógia [annak a tanítását célozza, miként
lehet különböző korú egyéneket a nemi
életről koruknak megfelelő ismeretekkel
fölruházni,
és
azokat
oly
módom
megmagyarázni, hogy belőlük egészséges
nemi élet fejlődjék]
pedagogicznie – pedagógiailag; tanárian
pedagogiczny, -a, -e [odnoszący się do pedagogii
lub pedagogiki (np. kurs pedagogiczny),
zgodny z ich zasadami (np. zdolności
pedagogiczne);
wychowawczy,
nauczycielski] – (gör) pedagógiai (ped.),
nevelői, tanári
pedagogika [1. nauka o celach i metodach
wychowania i kształcenia; 2. świadoma i
celowa działalność wychowawcza; 3. to
należąca do nauk społecznych, nauka o
wychowaniu. Jej polska nazwa pochodzi
od greckiego παιδαγωγός (paidagogos niewolnik towarzyszący dziecku w szkole;
dosł. "prowadzący dziecko").] – (gör)
pedagógia (ped.), neveléstudomány
pedagogika
specjalna
[dział
pedagogiki
zajmujący się metodami nauczania i
wychowania
dzieci
wykazujących
jakiekolwiek odchylenia od normy] –
speciális pedagógia; gyógypedagógia
pedagogika
społeczna
[dział
pedagogiki
zajmujący się analizą wpływu środowiska
na
procesy
wychowania]
–
társadalompedagógia
pedagogium [1. w Polsce międzywojennej:
dwuletnie
seminarium
kształcące
nauczycieli; 2. dwuletnie seminarium
kształcące nauczycieli w okresie Polski
międzywojennej] – (gör-lat) pedagogium;
(dawno)
nevelőintézet,
bentlakásos
gimnázium; tanítóképző; polgári iskolai
tanárképző főiskola
pedał1 (łac. pedalis – nożny) [1. część niektórych
urządzeń mechanicznych 2. żartobliwie,
metaforycznie o nogach; 3. to część
mechanizmu dźwigniowego służąca do
wprawiania go w ruch za pomocą nacisku
nogą] – (lat) pedál; taposó; (műsz) lábító
[emelő, melyet lábbal hajtunk oly célból,
hogy annak kilengését egyenes vonalu vagy
4785
forgó
mozgássá
valamely
géprészre
átvigyük]; a lábbal végzett munka átvitelére
szolgáló szerkezet; (zene) az illető
hangszeren
megszólaltatott
hangokat
módosító, lábbal működtetett szerkezet
pedał (organy) – pedálklaviatúra
pedał forte (fortepianu) (chwytnik) – forte-pedál
(zongora jobboldali pedálja)
pedał gazu – gázpedál
pedał hamulca [którego wciśnięcie powoduje
dociśnięcie szczęk hamulcowych do bębna
lub klocków do tarczy] – fékpedál
pedał przyspieszenia (zw. pedałem gazu) [którego
wciśnięcie
powoduje
otwarcie
przepustnicy w gaźniku, co zwiększa
dopływ paliwa do silnika (samochody
wyposażone w silnik wysokoprężny bądź
w silnik benzynowy z wtryskiem paliwa
nie posiadają gaźnika)] – (autó) gázpedál
pedał sprzęgła [którego wciśnięcie rozłącza
połączenie między silnikiem i skrzynią
biegów (samochody z automatyczną
skrzynią biegów nie posiadają pedału
sprzęgła)] – kuplungpedál
pedał2 [Pedał, czy pederasta może zabrzmieć tak
samo jak gej czy homik, tylko trzeba się o
to postarać.] – (vulg.) pederaszta;
homoszexuális férfi, aki különösen fiatal
fiúk
iránt
érez
nemi
vonzalmat;
homosexuális ember; (biz.) homokos, meleg;
(vulg.) buzi
pedałować [1. używać pedałów podczas jazdy na
rowerze
lub
innym
pojeździe
wymagającym napędzania za pomocą
pedałów; 2. używać pedałów w trakcie gry
na pianinie, fortepianie lub organach; 3.
potocznie: iść szybko] – pedálozni; gyorsan
menni
pedancki, -a, -ie; pedantyczny, -a, -e – pedáns,
kínosan rendszerető; fontoskodó, kicsinyes,
kicsinyeskedő, betűrágó, szőrszálhasogató,
pedáns
pedancko – pedánsan, aprólékosan
pedant
[osoba
przesadnie
dokładna,
drobiazgowa, przywiązująca zbyt dużą
wagę do porządku] – (gör→ol) pedáns; I.
(dawno) iskolamester; II. pedáns ember;
pedáns v. pontos v. pontoskodó v. kicsinyes
ember; szőrszálhasogató, akadékoskodó,
fontoskodó, betűrágó; tudálékos, vaskalapos,
nagyképű
pedanteria, pedantyzm [drobiazgowa, przesadna
dokładność właściwa pedantom] –
(gör→ol) pedantéria, pedánsság; túlzott,
merev pontosság; pedáns viselkedés,
magatartás;
(kínos)
rendszeretet,
szőrszálhasogatás, vaskalaposság, betűrágás,
-
Wersja 01 01 2017.
pontoskodás, kicsinyesség, kicsinyeskedés;
tudálékosság, vaskalaposság, nagyképűség
pedantka
[kobieta
przesadnie
dokładna,
drobiazgowa, przywiązująca zbyt dużą
wagę do porządku] – pedáns nő
pedantycznie [charakterystyczny, typowy dla
pedanta (osoby przesadnie dokładnej,
drobiazgowej, przywiązującej zbyt dużą
wagę do porządku), związany z taką osobą
(np.
zachowanie
pedantyczne);
drobiazgowo skrupulatny, przesadnie
dokładny] – pedánsan, kicsinyeskedően
pedel [1. bedel; daw. woźny w szkole; 2. dawniej:
woźny w zakładzie naukowym; bedel;
tercjan] – (lat) pedellus; (dawno) iskolai
hivatalsegéd, kapus
Pede poena claudo; Kara o kulawej nodze (łac.)
Źródło: Carm. III, 2 - A «similitudo» is,
minta nemkülönben sánta «poena» nem
szalasztja ki kezéből a tárgyát, mint a lakolás
utóléri a bűnöst. Raro antecedentem
scelastum Deseruis-pede poena claudo,
pederasta [gr. paiderastía dosł. 'miłość do
chłopców' od paiderastēs 'dosł. kochający
chłopców'; 1. homoseksualista płci męskiej
2.
homoseksualista,
homoerota;
mężczyzna
uprawiający
pederastię,
stosunki płciowe z mężczyznami; 3.
mężczyzna odczuwający pociąg płciowy do
mężczyzn;
homoseksualista,
gej,
homoniepewny]
–
pederaszta;
homoszexuális férfi, aki különösen fiatal fiúk
iránt érez nemi vonzalmat; homosexuális
ember; (biz.) homokos, meleg; (vulg.) buzi
pederastia [utrzymywanie stosunków płciowych
między mężczyznami] – pederasztia [1. jó
értelemben az a szellemi és testi
tulajdonságokon alapuló vonzalom, mellyel
érett koru férfiak fiugyermekek és kiskoru
ifjak iránt viseltetnek; 2. egy szexuális
magatartásforma, melyben a homoszexuális
férfi egyben pedofil hajlamú is. A szó
tükörfordításban fiúszeretetet jelent.]
pederastka [potoczna polska nazwa małej
męskiej torebki na dokumenty używanej
w latach 80 XX w., płaska lub wypchana
pederastka z krótkim paskiem tworzyła
pętlę, którą zakładało się na przegub.] –
autós táska
pederastyczny, -a, -e – pederasztiás; fiúszerető
pediatra [lekarz specjalizujący się w pediatrii] –
pediáter; gyermekorvos, gyermekgyógyász
4786
pediatria [1. dział medycyny, nauka zajmująca
się schorzeniami wieku dziecięcego i ich
leczeniem oraz obejmująca całokształt
wiedzy
o
rozwoju
fizycznym
i
psychicznym
dziecka;
2.
oddział
pediatryczny w szpitalu] – (gör.) pediatria;
gyermekorvosi rendelő, gyermekgyógyászat
pediatryczny,
-a,
-e
–
pediátriai,
gyermekgyógyászati, gyermekorvosi
pedikiur, pedicure [kosmetyczne i lecznicze
pielęgnowanie stóp, polegające m.in. na
obcinaniu paznokci] – (fr) pedikűr,
lábápolás, tyúkszemvágás [manikur i
pedikur: manikűr és pedikűr]
pedikiurzysta, pedicurzysta; pedikiurzystka,
pedicurzystka – pedikűrös; pedikűrös lány
pedofil – pedofil ffi
pedofilia [zboczenie seksualne polegające na
odczuwaniu popędu płciowego do dzieci] –
pedofilia [görög eredetű szó, a jelentése a
gyermek szeretete; manapság felnőtt
emberek nemileg éretlen gyermekek iránti
szexuális vonzódását értjük rajta]
pedofilny, -a, -e; pedofilski, -a, -e – pedofil
pedologia [1. nauka badająca rozwój fizyczny i
psychiczny dzieci; 2. nauka badająca
glebę, jej powstawanie, historię i
możliwości wykorzystania; 3.
zob.
gleboznawstwo] – pedológia; talajtan
pedometr
albo
krokomierz
[urządzenie
pomiarowe, zazwyczaj przenośne i
elektroniczne, które pozwala na obliczenie
liczby kroków zrobionych przez daną
osobę. Działanie pedometru opiera się na
użyciu wahadła, które wychwytuje ruchy
biodra i przekazuje następnie informację
do części odpowiedzialnej za jej odczyt a
następnie wyświetlenie.] – pedométer,
lépészámláló
pedosfera [powłoka glebowa] – (gör.) pedoszféra;
talajréteg
pedzieć [powiedzieć] – [Słowniczek języka
śląskiego]
mondani,
megmondani,
elmondani, szólni
peeling [wym. piling], piling [1. zabieg
kosmetyczny
wykonywany
w
celu
usunięcia
zrogowaciałego
naskórka;
-
Wersja 01 01 2017.
2. krem używany do takiego zabiegu –
(ang.) peeling, bőrradírozás [A szó jelentése
hámlasztás.
Finom
csiszolószemcséket
tartalmazó krémek és gélek segítségével
eltávolítják a felső, elhalt bőrréteget. A bőr a
kezelés után finomabbá válik, az egyéb ápoló
kozmetikumok
hatóanyagait
jobban
hasznosítja.]
peep show [striptiz lub taniec erotyczny
wykonywany w niewielkim pomieszczeniu
odgrodzonym od widza, który może
oglądać striptizerkę przez mały otwór lub
szybkę] – peep show
Peep toe [1. Peep toe obuwie damskie, buty peep
toe 2011. 2. Buty peep toe w kolorze
białym szczególnie upodobała sobie
Christina Aguilera. Jej typ to fason nie
tylko bez palców, ale także bez pięty!
Model bardzo wygodny to tańca.] – Peep
toe [Nagylábujjnál kivágott cipő, főként
pömpsz, de előfordul balerinafazonban is.]
peer-to-peer, p2p (sieci p2p) [1. dosł. równy z
równym. Rodzaj sieci lokalnych w których
ten sam komputer może równocześnie
pełnić rolę serwera i stacji roboczej. Sieci
peer-to-peer
obywają
się
bez
dedykowanego
serwera
plikowego,
udostępniając
użytkownikom
zasoby
dysków lokalnych komputerów. 2. model
komunikacji w sieci komputerowej,
zapewniający wszystkim hostom te same
uprawnienia,
w
odróżnieniu
od
architektury klient-serwer. 3. sieci
bezpośredniej wymiany plików, czyli sieci,
w których komputery użytkowników łączą
się bezpośrednio ze sobą (jednak za
pośrednictwem
np.
odpowiedniego
programu takiego jak Napster) i
użytkownicy udostępniają w ten sposób
innym użytkownikom określone zasoby.] –
4787
peer-to-peer vagy P2P adatcsere ('azonosak
kapcsolata') [1. a paradigma lényege, hogy
az
informatikai
hálózat
végpontjai
közvetlenül egymással kommunikálnak,
központi kitüntetett csomópont nélkül. A
peer-to-peer fogalom két hasonló, de célját
tekintve mégis eltérő fogalomkört is takar: a
számítógépek
egyenrangú
technológiai
szintű kapcsolódási módját egy helyi
hálózaton, valamint valamilyen célból
közvetlenül kapcsolódó szoftver megoldások
működési elvét. A közvetlen kapcsolat
hibatűrőbb felépítést, skálázhatóságot jelent.
Hátrányai: a nehezebb adminisztráció, az
erőforrások pazarló használata, a nehezebb
megvalósíthatóság. 2. a hagyományos
"kliens-szerver"
adatcserétől
eltérő
internetkommunikáció;
lényege,
hogy
minden fél egyidejűleg lehet szolgáltató és
kliens; egyes szakkörök a "peer-to-peer"
állománymegosztásban látják a hálózatok
jövőjét; a model elsősorban az üzleti életben
használható, ahol gyorsítja a vállalati
hálózatok adatcseréjét, de a népszerű
Napster zeneállománymegosztó rendszer is
ezen az elven alapszik]
Pegasus Mail [to jeden z najstarszych klientów
poczty
elektronicznej.
Od
samego
początku, czyli od 1990 roku, był
rozwijany przez jednego człowieka Davida Harrisa. Program jest darmowy,
ale jego kod źródłowy pozostaje
zamknięty. Program działa wyłącznie w
systemach
operacyjnych
rodziny
Windows i DOS. Mimo ogromnych
możliwości, dużej odporności na wirusy,
trojany i spam, oraz bardzo skromnych
wymagań sprzętowych, Pegasus Mail w
Polsce nie cieszy się wielką popularnością,
prawdopodobnie z powodu braku polskiej
wersji językowej, zamknięcia kodu
źródłowego
i
konkurencji
takich
programów, jak Outlook Express i
Mozilla Thunderbird.] – Pegasus Mail 'Pegazus' levelező [1. népszerű PC-s
levelezőrendszer Novell, MS Windows és
Macintosh rendszerű gépekre; 2. népszerü
(ingyenes) levelező program Mac és
Windows operációs rendszerekhez; a MIME
szabvány szerinti átvitelt és az ISO 8859-2
karakterkódolást támogatja]
pegaz (gr. Πήγασος Pegasos) [1. w mitologii
greckiej skrzydlaty koń zrodzony z krwi
Meduzy, która trysnęła gdy Perseusz
odciął jej głowę. 2. symbol natchnienia
poetyckiego] – Pegazus; a múzsák szárnyas
lova az ókori görög mitológiában; a költői
tehetség és ihlet jelképe
-
Wersja 01 01 2017.
pegaz
pegeer [czytaj: pe-gie-ER] [jedno z gospodarstw
należące
do
PGR-u;
Państwowe
Gospodarstwo Rolne (PGR)] – (dawno)
állami gazdaság (ÁG); (dawno) Állami
Mezőgazdasági Birtok
pegeerowski, -a, -ie [przymiotnik od: PGR
(Państwowe Gospodarstwo Rolne); PGRowski] – állami gazdasági, állami
gazdasághoz v. mezőgazdasághoz tartozó
pegmatyt [grubokrystaliczny zespół mineralny
występujący w magmowych skałach
głębinowych
i
w
skałach
metamorficznych] – (ásv) pegmatit
pejcz [krótki bicz z rączką upleciony z
rzemyków] – lovaglópálca
pejoratyw [1. wyraz nacechowany negatywnie,
forma wyrazu nadająca mu taki charakter
(np. profesory, Polaki); 2. wyraz o
znaczeniu ujemnym, forma gramatyczna
nadająca wyrazom znaczenie ujemne] –
(lat) pejoratív kifejezés v. pejoratív értelmű
szó [sértő v. sértő szándékú, lekicsinylő,
megbecstelenítő becsmérlő jelzős szerkezet
vagy elnevezés – főleg a politikában vagy
egyéb vitás helyzetben, amelyet a másik
féllel elégedetlen vagy arra dühös személy
használ]; szitokszó.
pejoratywny, -a, -e [posiadający znaczenie
ujemne, negatywne] – (lat) pejoratív;
(nyelvt)
rosszalló,
elítélő
hangulatú,
lekicsinylő, becsmérlő
pejoti – égetett agavébor, meskal
pejs [1. długie pasmo włosów na skroni
ortodoksyjnego żyda; 2. element damskiej
fryzury] – (héber) pajesz; az ortodox zsidók
rituális hajviselete; halánték alatt befont
hajtincs, hajfürt
pejsahówka – kóser szilvórium
pejsaty, -a, -e [noszący pejsy, długie pasma
włosów na skroniach (np. pejsaty
mężczyzna)] – pajeszos (zsidó)
pejsaty Żyd – pajeszos zsidó
4788
pejzanka [syn. wieśniaczka; włościanka; kobieta
wiejska;
gospodyni, rolniczka] –
parasztasszony; gazdaasszony, gazdasszony
pejzanka [zupa jarzynowa na kościach baranich
ze słodką kapustą i pomidorami] –
pejzanka
[zöldségleves
báránycsonton,
édeskáposztával és paradicsommal]
pejzanka leves
pejzaż
[naturalny
krajobraz,
często
przedstawiany
na
obrazach
lub
fotografiach] – táj, vidék, tájkép
pejzażyk [zdrobnienie od: pejzaż] – tájacska,
vidékecske
pejzażysta [osoba zajmująca się malowaniem
lub
fotografowaniem
naturalnych
krajobrazów], pejzażystka – tájképfestő v.
– festőnő
Pekachiasz (hebr. Pekachijjahu [Jahwe otworzył
[oczy], w przekładach Wulgaty - Faceja)
[siedemnasty król królestwa Izraela
(państwa północnego), syn i następca
-
Wersja 01 01 2017.
Menachema, opisywany w 2 Księdze
Królewskiej 15,23-26. Panował w latach
742–740 p.n.e. Został zamordowany w
Samarii
przez
Pekacha,
swojego
tarczownika, który przejął po nim tron.] –
– PEKÁJA (Jahve megnyitotta a szemet; az
Úr az éberség, a szem megnyitása) [Izráel
királya; Menáhem fia és utóda; istentelen
király, a bálványozás előmozdítója (2Kir
15,23-24); Péka meggyilkolta (2Kir 15,225.)]
Pekach * Facejasz – PÉKA (nyílt, nyílás, rés;
éberség; nyitott szemekkel, látva). [Remália
fia, az északi országrész, Izrael királya (i.e.
737-733); megölte Pekáját (2Kir 15,25); Kr.
e. 734-714-ig uralkodott (2Kir 15,27); az
erős asszír veszély elhárítására szövetségre
lépett Raszon damaszkuszi királlyal Júda
ellen (2Kir 15,37); kénytelen volt
meghódolni Asszíria előtt (2Kir 15,29); de
később az asszír beavatkozás következtében
Hósea (4) megölte (2Kir 15,30).]
Pekachiasz * Facejasz – PEKÁJA (Jahve
megnyitotta a szemet; az Úr az éberség, a
szem megnyitása) [Izráel királya; Menáhem
fia és utóda; istentelen király, a bálványozás
előmozdítója
(2Kir
15,23-24);
Péka
meggyilkolta (2Kir 15,22-25.)]
Pekao [potocznie o Pekao (Polskiej Kasie Opieki,
jednej z największych spółek akcyjnych w
Polsce)] – Általános Takarékpénztár
Pekin (chiń., pinyin: Běijīng) [1. stolica Chińskiej
Republiki
Ludowej
oraz
miasto
wydzielone, podlegające bezpośrednio
władzom kraju. Od północy, zachodu i
południa graniczy z prowincją Hebei, a od
wschodu z miastem wydzielonym Tiencin.
2. to stolica Chińskiej Republiki Ludowej
oraz miasto wydzielone, podlegające
bezpośrednio władzom kraju.] – Peking;
[pinjin: Běijīng; Kína fővárosa, négy
tartományi jogú városának egyike, Kína
közigazgatási szerkezetében megegyezik a
tartományokkal.
Pekinget
északról,
nyugatról, délről és kis részben keletről
Hebei tartomány határolja, míg délkeletről
Tianjin tartománnyal szomszédos.]
Peking [gęsta, nieco sztywna jedwabna tkanina
w splocie płóciennym, o wysokim połysku i
pionowych reliefowych pasach, które
wystają z tła tkaniny. Wykorzystywana do
damskich formalnych sukienek.] - Peking
(szövetfajta) [Sűrű, meglehetősen merev,
fényes,
vászonkötésű
selyemszövet,
kiemelkedő hosszanti csíkokkal. Női alkalmi
ruhák anyaga.]
pekin [potocznie o Pałacu Kultury i Nauki w
Warszawie] – Varsói Kultúra és Tudomány
Palotája
pekinensis (sinanthropus) – (gör.) sinanthropus; a
kínai majomember
pekińczyk [1. mieszkaniec Pekinu 2. jedna z ras
psów należąca do grupy psów do
towarzystwa, zaklasyfikowana do sekcji
spanieli japońskich i pekińczyków] –
pekingi ffi; (áll) pekingi kutya, pekinézer
-
Wersja 01 01 2017.
PEKTORAŁ WYROKÓW (NAPIERŚNIK)
(Wyjścia 28:15-30, 39:8-21)
Pektorał to napierśnik (łac. pectus - pierś) – rodzaj
ozdoby, znany w starożytności już w starożytnym
Egipcie, a następnie w starożytnym Rzymie, będący
symbolem władzy. Jako, że arcykapłan pełnił
najwyższą funkcję w Świątyni, pektorał podkreślał
jego pozycję w sposób wyjątkowy, o czym mówi
następujący werset: „Do Pektorału Wyroków
dołączysz urim i tummim, aby były na sercu Aarona,
ilekroć będzie stawał przed Jahwe. W ten sposób
Aaron będzie miał zawsze na swym sercu [sprawę]
wyrokowania o synach Izraela przed obliczem
Jahwe” (2 Mojż. 28:30, BWP).
4789
peklować [utrwalać mięso i surowe tłuszcze
zwierzęce mieszaniną soli kuchennej,
saletry, kwasu askorbinowego i przypraw]
– (húst) besózni, pácolni
peklówka
[mięso
peklowane
(utrwalone
mieszaniną soli kuchennej, saletry, kwasu
askorbinowego i przypraw); peklowina] –
besózott hús
peknięcie krocza – (orv.) gátrepedés
peknięcie podłużne – hosszirányú repedés,
hosszrepedés
peknięcie rury – csőrepedés
pektoral, pektorał [Wszystko z łac. pectus, pierś,
pectoralis, piersiowy. 1. krzyż zawierający
relikwie, noszony na piersiach przez
wyższych
duchownych
katolickich;
2. ozdobny napierśnik noszony przez
faraonów
egipskich,
arcykapłanów
żydowskich i dostojników rzymskich jako
oznaka władzy; 3. napiersień, napierśnik.
Stąd pektoralik – zegarek do noszenia na
piersiach.] – (lat. Pectorale) (egyh)
(püspöki) mellkereszt [1. Köpenyen viselt,
gazdagon díszített mellcsat, a XIII. század
óta egyházi méltóságok mellkeresztje; 2.
Korán szokássá vált a keresztények között a
nyakba akasztott vagy ruhára erősített kisebb
kereszt viselése. A 12. századtól a
reverendán és a miseruha alatt viselt
mellkereszt püspöki, apáti és prelátusi
jelvényt.]; (hist) (fáraók, római zsidó
méltóságok) hatalmát kifejező melldísz
Pektorał (Napierśnik) Aarona
pektyna [jeden z grupy polisacharydów,
występujący w tkankach roślinnych] –
(vegyt) pektin; szénhidráttal rokon vegyület,
húsos gyümölcsökben és gyökerekben fordul
elő (Gélesedésre hajlamos, konzervipari
gyümölcszselékhez használják.)
peculatus [Tak nazywali Polacy po łacinie
kradzież skarbu publicznego, uważaną za
ciężką zbrodnię. Za doby Piastów
ukaranie jej zostawione było woli
panującego. Później zostawione było
trybunałom, które odpowiednio do
wielkości przestępstwa karę miarkowały,
stosując nieraz i karę śmierci.] – (lat.)
peculatus; közvagyon elsikkasztása [A
köztársaság régibb idejében igen ritkán
fordult elő e vétség; legismertebbek a
Camillus (l. Furii, 10) s a P. és L. Scipio (l.
Cornelii, 10. 11) ellen emelt vádak. Később
azonban oly gyakorivá lett, hogy a lex
Cornelia (Kr. e. 81) állandóvá tette a
quaestio de peculatu törvényszéket. Az
ellene hozott törvények közül a föntebbin
kívül az Augustus alatt kelt lex Julia
ismeretes. A p. büntetése korábban
kárpótláson kívül aquae et ignis interdictio és
infamia, a császárkorban deportatio.]
pekuniarny, -a, -e [związany z pieniędzmi,
pieniężny] – (lat) pekuniáris; anyagi, pénz-;
pénzbeli, pénzügyi; vagyoni
pela [jedwabna tkanina]
– selyemszál,
selyemfonal
Pelagia – Pelágia [női név a Pelágiusz párja]
4790
pelagiczny, -a, -e (gr. pelagikós od pélagos
‘morze’) [1. morski, powstały w wyniku
działania otwartego morza. 2. biol.
organizmy p. – organizmy żyjące w
wodach
otwartych,
niezwiązane
z
brzegiem,
dnem
morza
oraz
przytwierdzoną do podłoża roślinnością.
3. geogr. strefa p.pelagial 4. geol. osady p.
– drobnoziarniste osady gromadzące się
na dnie głębokich, odległych od brzegów
części oceanów i mórz] – (gör.) pelagikus;
tengeri
pelagra [1. przewlekła choroba spowodowana
niedoborem witaminy PP; 2. choroba
przewlekła wynikająca z braku witaminy
PP, która objawia sie zaburzeniami
nerwowymi i psychicznymi; rumień
lombardzki] – (ol) pellagra; (pelle agra =
durva bőr) a niacin (B3 vitamin) hiánya
okozta betegség; (orv) a B2-vitamin hiánya
következtében fellépő bőrbetegség
Pelargonia, Pelargonium [1. ("Pelargonium"
L'Hér.) z greki "pelargós" 'bocian', od
podobieństwa torebek nasiennych do
bocianiego dzioba.) - rodzaj bylin lub
roślin
jednorocznych
z
rodziny
bodziszkowatych. Liczy około 200
gatunków
sukulentów
i
roślin
krzewiastych.
Pochodzenie:
Afryka
Południowa. 2. n.łac. pelargonium 'jw.' z
gr. pelargós 'bocian', od podobieństwa
torebek nasiennych do bocianiego dzioba;
bot. muszkat(el).] – (növ) pelargónia [a
muskátlival közeli rokon, Dél-Afrikából
származó kedvelt kerti és dísznövény];
muskátli
Pelargonia pnąca – futómuskátli
pelenie wzbronione – tilos a dohányzás
peleryna [1. rodzaj okrycia przeciwdeszczowego
bez rękawów; 2. niewielki fragment
ozdobnej tkaniny zawieszanej przy
kołnierzu; 3. luźne ubranie bez rękawów i
kieszeni, zwykle w prhmat. W kształcie
dzwonu. Może być długie lub krótkie.
Wykorzystywane w mundurach; noszone
także jako strój wieczorowy oraz zamiast
płaszcza jako modne ubranie. Oryginalnie
był rodzajem bez rękawowego stole
noszonego przez pilgrims. (francuskie
"pelerin" = pilgrim.) Podobny rodzaj
krótkiej p. był częścią hiszpańskiej sukni
-
Wersja 01 01 2017.
renesansowej. 3. wierzchnie okrycie, bez
rękawów, zarzucone na ramiona i spięte
na piersiach albo na ramieniu, noszone od
czasów antycznych przez obie płcie.] – (fr)
pelerin; ujjatlan ffi v. női körgallér [Laza, bő,
ujjatlan és zsebek nélküli, a vállat beterítő
köpeny, rendszerint átnyúlós zsebbel. Bő
szabása folytán harang formájú. Lehet rövid
vagy hosszú. Van, ahol egyenruha gyanánt
használják, de viselik estélyeken kabát
helyett is. (Lásd még: körgallér.) Eredetileg
francia zarándokok ruházatát képezte, innen
ered a neve (a francia "p?lerin" szó jelentése:
zarándok). Hasonló, rövid ruhadarabot
Spanyolországban viseltek a reneszánsz
korában.]
peleryna przeciwdeszczowa – esőkabát
pelerynka [okrycie wierzchnie zasłaniające
postać wraz z rękami, sięgające do pasa
lub tylko do połowy pleców. Modne
zawsze w okresach szerokich sukien.] –
(női) pelerin
pelerynka fryzjerska – (fodrász) gallér
peleton [zwarta grupa zawodników w wyścigu
kolarskim]
–
(sport)
boly
(kerékpársportban); (bicikli) mezőny
4791
Peletyci * Feletyci – peleteusok (futár, filiszteus)
[Dávid testőrségének egyik csoportja (2Sám
8,18; 1Kir 38,44; 1Krón 18,17).]
pelikan [1. rybożerny ptak wodny o białym,
brązowym lub szarym upierzeniu i
potężnym dziobie ze skórzastym workiem;
2.
rybożerny
ptak
wodny
o
charakterystycznym mocnym dziobie ze
skórzanym workiem i białym lub
szarawym upierzeniu; 3. ptak podobny
nieco do bociana. Należy do rzędu
wiosłonogich; ma bardzo duży dziób,
którego dolna część, podobna do worka,
służy mu do pomieszczenia schwytanych
ryb i żab, z którymi fruwa na odległe
pustkowia, by nimi karmić swoje pisklęta.
W Starym Testamencie był nieczystym
ptakiem.
Może
symbolizować
osamotnienie i opuszczenie.] – (gör)
pelikán, gödény; (áll) hatalmas csőrű, nagy
vízi madár; csőre alatt egy bőrzacskó van,
ebben hordja haza kicsinyeinek a halakat;
(műv.) a középkori néphit szerint a pelikán
saját vérével táplálja fiait, az önfeláldozó
szeretet szimbóluma a keresztény egyházi
művészetben
Pelikan brunatny (Pelecanus occidentalis)
[gatunek dużego ptaka pełnopłetwego z
rodziny pelikanowatych (Pelecanidae)
występujący w całej Ameryce, od Kanady,
po Argentynę. W Polsce nie występuje.] –
barna gödény v. tengeri barna pelikán
(Pelecanus occidentalis) [a madarak
osztályának a gödényalakúak rendjébe, ezen
belül a gödényfélék családjába tartózó faj]
Pelikan
kędzierzawy
(Pelecanus
crispus)
[gatunek dużego, wędrownego ptaka
wodnego z rodziny pelikanowatych.
Występuje
wyspowo,
głównie
w
południowo-zachodniej Azji, poza tym w
-
Wersja 01 01 2017.
Europie: w deltach Wołgi i Dunaju, być
może pojedyncze stanowiska są na
Bałkanach. W starożytności gniazdował w
Europie Zachodniej, a do połowy XIX
wieku
na
Węgrzech.
Zimuje
w
południowej Azji. Tylko wyjątkowo
pojawia się w Polsce. Osobniki tego
gatunku
zostały
kilkakrotnie
sfotografowane na terenie Polski w 2010
roku, również w Warszawie.] – borzas
gödény (Pelecanus crispus) [gödényalakúak
rendjébe, ezen belül a gödényfélék
családjába tartozó nagyméretű vízimadár]
Pelikan różowy (pelikan baba) (Pelecanus
onocrotalus) [duży ptak wodny z rodziny
pelikanowatych, zamieszkujący wyspowo
w południowej i wschodniej Afryce, na
Bliskim
Wschodzie,
subkontynencie
indyjskim, nad Morzem Kaspijskim,
Aralskim, nad jeziorem Bałchasz, w
górnym biegu Irtyszu, w delcie Dunaju,
oraz być może na pograniczu greckoalbańskim.
Do
Polski
zalatuje
sporadycznie.] – rózsás gödény, más néven
rózsás pelikán (Pelecanus onocrotalus) [a
gödényalakúak rendjébe, ezen belül a
gödényfélék családjába tartozó nagyméretű
vízimadár]
Pelikan [narzędzie do rwania zębów] – (daw)
foghúzó eszköz; foghúzó fogó (fogorvosi /
fogdoktori eszköz, orvosi segédeszköz)
pelikanowy, -a, -e – pelikánpelikanica [samica pelikana] – nőstény pelikán
pelisa [1. zimowy płaszcz podbity futrem; 2 fr.
pelisse 'jw.; kożuch' od łac. pellis 'skóra;
futro'; damski, zimowy płaszcz na futrze;
3. wygodny płaszcz podbity futrem,
bardzo modny od XII do XV wieku.] –
(női) prémmel bélelt kabát
4792
Peloponez
(Półwysep
Peloponeski,
gr.
Πελοπόννησος
Pelopónisos,
w
średniowieczu znany pod nazwą Morea
(gr.
Μωρέας
lub
Μωριάς)
–
Peloponnészosz [Peloponnészoszi-félsziget,
v.
röviden
Peloponnészosz
(görögül
Πελοπόννησος) nagy félsziget a Balkánfélsziget déli csúcsán, a Földközi-tengerbe
nyúlva, a Korinthoszi-öböltől délre. Teljes
egészében Görögországhoz tartozik.]
pelota [hiszp. 'piłka; gra w piłkę' z fr. pelote,
stara ― 1. gra polegająca na odbijaniu
piłki od muru za pomocą długiej rękawicy
z wikliny, uprawiana w Hiszpanii i
Ameryce Łacińskiej; 2. gra baskijska,
rodzaj tenisa, w której piłkę ciska się
dłonią a. rodzajem bijaka (chistera) tak,
aby odbiła się od muru w sposób
utrudniający przeciwnikowi jej przyjęcie;
piłka do tej gry.] – (sp) pelota;
Spanyolországban és Latin-Amerikában
elterjedt, a teniszhez hasonló, ősi labdajáték
pełen [zob. pełny w zn. 1, 2, 3, 5, 6.] – (czego) tele,
teli (vmivel)
pełen czego – tele vmivel
pełen błota [syn. bagienny, bagnisty, błotnisty,
grząski,
moczarowaty,
moczarowy,
mokry, mulisty, mułowaty, podmokły,
podsiąknięty,
rozmokły,
sapowaty,
szlamowaty, wilgotny, wodno-błotny,
zabagniony] – lucskos; iszapos; mocsaras;
vizenyős
pełen dobrych chęci – jóakarattal teli; jóakarattal
teli
pełen drzazg – szálkás
pełen entuzjazmu – lelkes
pełen godności – méltóságteljes
pełen gracji – kecses
pełen ludzi – népes
pełen męki – szenvedéses, sanyarú, kínnal teli
pełen nadziei – reménykedő, reményteljes,
bizakodó, reménnyel teli
pełen namaszczenia – kenetes, kenetteljes
pełen ozonu – ózondús
pełen poświęcenia – önfeláldozó
pełen przerażenia – rémült; rémülettel teli; ijedt
pełen przeżyć – zaklatott
-
Wersja 01 01 2017.
pełen przygód – zaklatott
pełen radości – örömteli; örömteljes
pełen rozmachu – lendületes
pełen ruchu – mozgalmas, forgalmas
pełen skarbów – kincses, dúsgazdag (pl. föld,
ország)
pełen skruchy – bűnbánó; töredelmes
pełen szacunku [syn. korny, pokorny, posłuszny,
potulny, pełen pokory] – kenetes,
kenetteljes; tiszteletteljes
pełen szumu, hałaśliwy, hałasujący – erősen
zajos, lármás
pełen tajemnic, jak sfinks – titokkal teli v.
titokzatos, mint egy szfinksz
pełen temperamentu [np. aktywny, czynny,
dynamiczny] – lendületes
pełen uczuć – érzelmes
pełen walk – küzdelmes
pełen wody – csupa víz; vizes
pełen wyrazu – (wyrazisty) kifejező
pełen wyrzutów – szemrehányó
pełen zapału – lelkes
pełen życia – jókedvű, életvidám, tele életkedvvel
pełgać, pełzać [1. o ogniu, płomieniu itp.: palić
się słabo, nierówno; 2. palić się, świecić
nierówno (np. o ogniu świeczki) 3.
poruszać się powoli, przylegając spodem
ciała do ziemi; pełznąć; 4. postępować w
sposób uległy, poniżając własną godność;
płaszczyć się przed kimś] – lobogni
pełganie, pełzanie – mászás, csúszás-mászás;
kúszás; pislákolás, fel-fel lobbanás
pełzanie metali przy rozciaganiu [powolne, ciągłe
plastyczne wydłużanie się metalu pod
stałym obciążeniem i przy stałej
temperaturze] – fémek alakváltozása
húzóterhelés hatására
pełnia [1. jedna z czterech faz Księżyca, podczas
której jest on widoczny z Ziemi jako
świecąca tarcza; 2. maksimum, największy
stopień natężenia czegoś] – teljesség, bőség,
teltség; (księżyca) telihold, holdtölte
pełnia brzemienia – hangteljesség
Pełnia Czasów * Szafarstwo – idők teljessége (lat.
plenitudo temporum) [az előkészület és
várakozás vége, az az időszak, melyet az
Atya a maga végtelen szabadságában és
bölcsességében határozott meg az üdvösség
misztériumának megvalósítására (vö. Gal
4,4; Ef 1,10). - A keresztény hitben az időnek
alapvető jelentősége van. A világ az időben
teremtetett, időben zajlik az üdvösség
története.]
pełnia Księżyca – holdtölte, telihold
pełnia
4793
(poziom) dźwięku – hangterjedelem,
hangerősség, hangzatosság
pełniący obowiązki [osoba pełniąca jakąś
funkcję czasowo, w czyimś zastępstwie] –
hivatalt betöltő személy
pełnić [1. sprawować funkcję, wypełniać jakieś
obowiązki; 2. służyć do czegoś lub
przynosić określony skutek; 3. wypełniać
obowiązki, sprawować funkcję, wypełniać,
spełniać coś, odbywać] – tölteni, betölteni,
megtölteni; telíteni; (wykonywać) betölteni,
teljesíteni, megtenni, elvégezni
pełnić dyżur – ügyletet teljesíteni
pełnić funkcję – tisztséget betölteni; funkciót
ellátni
pełnić funkcję dyrektora – igazgatói teendőket
ellátni
pełnić funkcję sekretarza – titkári teendőket látni
el; titkári beosztásban dolgozni
pełnić obowiązki – teljesíti kötelességét
pełnić obowiązki sekretarza – titkári munkatkört
tölt be
pełnić rozkazy – parancsot teljesíteni
pełnić służbę – szolgálatot teljesíteni, szolgálni
pełnić służbę wojskową (w piechocie morskiej) –
katonai szolgálatot teljesíteni, szolgálni
(tengerészgyalogságnál)
pełnić urząd – hivatalt betölteni
pełnić wartę – őrszolgálatot teljesíteni, őrségben
lenni
pełnić wartę (honorową) – (dísz)őrszolgálatot
teljesíteni
pełnić się – megtelni, betelni; (elav.) teljesedni,
beteljesedni
pełnieć – kikerekedni, teltebbé v. teltté v. telivé
válni;
megtestesedni,
gömbölyödni,
kigömbölyödni
pełnienie – I. töltés, betöltés, megtöltés; (átv.)
betöltés,
teljesítés,
II.
kikerekedés,
megtestesedés, kigömbölyödés
pełnienie funkcji inżyniera – mérnöki tisztség
betöltése
pełnienie się – megtelés, betelés
pełnik [bylina z rodziny jaskrowatych,
obejmującej kilkadziesiąt gatunków o
dłoniastych liściach i okazałych, kulistych
kwiatach] – (növ.) zegleboglárka
Pełnik (Trollius L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny jaskrowatych. Należy do niego ok.
30 gatunków występujących w Europie i
w Azji na obszarach o umiarkowanym
klimacie. W florze Polski tylko dwa
gatunki. Gatunkiem typowym jest Trollius
europaeus L.] – zergeboglár (Trollius) [a
boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjébe és
-
Wersja 01 01 2017.
a boglárkafélék (Ranunculaceae) családjába
tartozó nemzetség]
Pełnik europejski (Trollius europaeus L.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
jaskrowatych. Występuje w niemal całej
Europie z wyjątkiem jej południowozachodnich krańców, na południu tylko w
górach, oraz w zachodniej Syberii. W
Polsce występuje na całym obszarze w
rozproszeniu] – európai zergeboglár
(Trollius europaeus) [a boglárkavirágúak
(Ranunculales) rendjébe és a boglárkafélék
(Ranunculaceae) családjába tartozó faj.
Magyarországon
védett
növényfaj.
Kertekben is ültetik.]
Pełnik europejski
pełniuchny, -a, -e; pełniutki; pełniuśieńki;
pełniuśki; pełniutieńki, -a, -ie – megtömött,
teletömött, telisded-teli
pełniutki, pełniuteńki, -a, -ie – telt, tömött,
telisded
pełniuteńko – színültig
pełniutko – tömötten, megtömötten
pełno [1. napełniony, wypełniony po brzegi; 2.
kompletny, bez braków; taki, któremu
niczego nie brakuje; 3. zawierający wiele
czegoś, nasycony czymś; 4. niczym nie
ograniczony; całkowity, zupełny] – 1.
teljesen, egészen, színültig; tele, teli (w
pełnym biegu: teljes gőzzel, teljes iramban)
pełno kogo/czego – tele vkivel/vmivel; sok
vkiből/vmiből
pełno nalana szklanka – csordultig telt a pohár
pełno radości – tele örömmel, csupa öröm
pełno słów pięknych a uczynków mało – [sok a
szép szó, de a tett kevés] (közm) csak v. sokat
beszél, de semmit sem csinál v. beszélnek, de
semmit sem csinálnak
pełnobrzmiący, -a, -e – gazdag hangzású, zengő
(hang)
pełnogłos
[występowanie
w
językach
wschodniosłowiańskich grup: oro, olo, ere,
ele między spółgłoskami] – (nyelvt.)
magánhangzós szótagbővítés; hangbetoldás
(az oroszban)
pełnokłosy, -a, -e – telt kalászú, kalászos
4794
pełnokrwisty, -a, -e [1. o koniu: czysty rasowo; 2.
pełen wyrazu, temperamentu, żywy (np.
pełnokrwiste postaci dramatu)] – telivér,
tisztafajú
pełnoletni, -ia [taki, który osiągnął pełnoletniość
(według Kodeksu Cywilnego "pełnoletnim
jest ten, kto ukończył lat osiemnaście"
oraz
"przez
zawarcie
małżeństwa
małoletni uzyskuje pełnoletniość")] –
nagykorú, teljeskorú
pełnoletność [określony przepisami prawa status
prawny osoby fizycznej, która uzyskuje go
po osiągnięciu określonego wieku (osoba
pełnoletnia, pełnoletni). Osoba, która nie
osiągnęła jeszcze tego wieku nazywana
jest niepełnoletnią] – nagykorúság,
teljeskorúság
pełnometrażowy film [o filmie, animacji: taki,
którego czas wyświetlana zajmuje więcej
niż godzinę, trwający więcej niż godzinę] –
egész estét betöltő film, nagyfilm
pełnomocnictwo [1. pozwolenie, upoważnienie
do wykonywania jakichś obowiązków w
czyimś imieniu, także wypowiadanie się
publicznie w takiej formie; 2. (Jak czytamy
u Zygmunta Glogera) Pełnomocnictwo,
mandatum. Podług prawa polskiego
można było popierać sprawę w Sądzie lub
bronić się przez zastępcę, udzielając
temuż zastępcy moc do tego; widzimy to
już ze Statutu Kazimierza Wiel. (Vol. leg.
I, f. 6). Zastępcy ci zwali się Advocati,
Procuratores, zlecenie zaś obrony zwano
procuratorium.
Podług
Statutu
Mazowieckiego, w razie niemożności
bronienia się osobiście, Sąd winien był dać
obrońcę z urzędu. Kobietom nawet
Kazimierz Wielki każe zastępować się w
sądach przez obrońców.] – teljhatalom;
felhatalmazás, meghatalmazás; mandátum
pełnomocnictwo bez ograniczeń – korlátozás
nélküli meghatalmazás
pełnomocnictwo handlowe – kereskedelmi
meghatalmazás
pełnomocnictwo nadzwyczajne – kivételes jogok
v. felhatalmazás
pełnomocnictwo nieograniczone – korlátlan
teljhatalom
pełnomocnictwo
pisemne
–
írásbeli
meghatalmazás
pełnomocnik
[osoba
upoważniona
do
wykonywania jakichś obowiązków w
czyimś imieniu, także do wypowiadania
się
publicznie
w
takiej
formie],
pełnomocniczka – meghatalmazott (ffi/nő);
cégvezető; megbízott (mb.); teljhatalmú
megbízott
-
Wersja 01 01 2017.
pełnomocnik nadzwyczajny – különmegbízott
pełnomocnik rządu – kormánybiztos
pełnomocny, -a, -e – meghatalmazott, megbízott;
teljhatalmú
pełnomorski, -a, -ie [związany z żeglugą na
pełnym
morzu
oraz
zadaniami
podejmowanymi w trakcie takiej żeglugi
(np. kurs pełnomorski)] – tengeri,
nyílttengeri
pełnomorskie statki handlowe – nyílttengeri
kereskedelmi hajók
pełnopłatny, -a, -e [płacony w pełnym wymiarze,
nieobjęty
jakimikolwiek
upustami
płatniczymi lub ulgami] – teljes áru, nem
kedvezményes
pełnoprawny, -a, -e [uprawniony do czegoś w
znacznym stopniu, mający możliwość
korzystania z wielu praw, przywilejów] –
teljes jogú, teljesjogú
pełnoprawny pełnomocnik – teljes jogú
meghatalmazott
pełność [1. idealność czegoś, osiągnięcie
maksymalnego zakresu, natężenia czegoś,
stan, w którym niczego nie brakuje; 2.
cecha czegoś, co w środku nie jest puste,
przeciwieństwo pustości; 3. pulchność,
zaokrąglenie; 4. objedzenie, uczucie
sytości] – teljesség; teltség
pełnotłusty, -a, -e; pełnotłuszczowy, -a, -e
[zawierający niezmniejszoną ilość tłuszczu
w stosunku do produktów wyjściowych
(np. ser pełnotłusty)] – nem zsírtalanított,
zsírtartalmú
pełnowartościowy, -a, -e [1. najczęściej o
produktach spożywczych lub składnikach
tych produktów: zawierający wiele
potrzebnych składników odżywczych (np.
mleko pełnowartościowe); 2. o ludziach:
odpowiadający wysokim wymaganiom
(np.
pracownik
pełnowartościowy);
wartościowy] – teljes értékű, teljesértékű
pełnowartościowe
materyały
zastępcze
–
teljesértékű pótanyagok
pełny, -a, -e [1. napełniony tak, że więcej się nie
zmieści; 2. zawierający dużo czegoś,
obfitujący
w
coś;
3. owładnięty,
przeniknięty
czymś;
4. niczym
nieograniczony, przejawiający się w pełni;
5. osiągający maksymalny zakres lub
natężenie; 6. taki, w którym niczego nie
brakuje,
który
stanowi
całość;
7. zawierający dokładnie wskazaną ilość,
liczbę czegoś; 8. niemający wewnątrz
pustych
przestrzeni;
9. zaokrąglony,
pulchny; 10. o kwiatach: mający dużą
liczbę płatków] – (czego) tele, teli, telve
4795
(vmivel), telt, kerek; (całkowity) teljes;
tökéletes
pełną garścią – tele marokkal, bőven
pełna liczba – (mt) köbszám
pełna policzki – telt arc
pełna twarz – telt v. kerek arc
pełna widownia – szính. telt v. zsúfolt nézőtér;
táblás ház; teli ház
pełna wirów – örvényes (folyó)
pełną parą – teljes gőzzel
pełną parą napród – teljes gőzzel előre
pełne (całkowite) wysterowanie – teljes kivezérlés
pełne dwie godziny – két teljes óra
pełne mleko [mleko, z którego nie zebrano
śmietany] – teljes tej
pełne morze [przestrzeń mórz i oceanów poza
obrębem wód terytorialnych, otwarta dla
żeglugi wszystkich państw] – nyílt tenger
pełne poparcie – teljes támogatás
pełne utrzymanie – teljes ellátás
pełne żagle – dagadó vitorlák
pełnej krwi – telivér
pełny kąt – teljesszög (3600)
pełny los [bilet loteryjny z wygraną] –
megjátszott lottószelvény
pełny metraż [zob. film pełnometrażowy]– egész
estét betöltő, nagyfilm
pełny traf – telitalálat
pełny trudności – viszontagságos
pełny wiatr [wiatr wiejący wprost w rufę; też:
kurs statku płynącego z wiatrem] – (haj)
hátszél
pełny zabieg – teljes arckezelés
pełny zarost – kerekszakáll
pełnych – telt, kerek (o pełnych ksztaltach:
molett)
pełnym biegiem – teljes sebeséggel
pełnym pyskiem – nagyszájúan, tele pofával
pełzacz [1. mały ptak leśny o sztywnym ogonie
służącym jako podpora w czasie
wspinania się po drzewach; 2. metalowe
okucie przymocowane do brzegu żagla,
przesuwające się wzdłuż przymocowanej
do masztu prowadnicy] – fakusz
Pełzacz leśny (Certhia familiaris) [gatunek
małego ptaka z rodziny pełzaczowatych
(Certhiidae)] – hegyi fakusz v. hosszúkarmú
fakusz (Certhia familiaris) [a verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe, ezen belül a
fakuszfélék (Certhiidae) családjába tartozó
faj]
-
Wersja 01 01 2017.
Pełzacz leśny (Certhia familiaris)
 Certhia
familiaris
marodoctyla
–
hosszúfarkú fakusz (Certhia familiaris
marodoctyla)
[a
verébalakúak
alfaj]
Pełzacz ogrodowy (Certhia brachydactyla) [mały
ptak zasadniczo osiadły z rodziny
pełzaczowatych] – rövidkarmú fakusz
(Certhia brachydactyla) [a verébalakúak
faj]
Pełzacz ogrodowy (Certhia brachydactyla)
pełzać, pełznąć [1. o płazach, gadach itp.:
poruszać się powoli, dotykając tułowiem
do podłoża; 2. o ludziach: poruszać się w
pozycji leżącej na brzuchu lub na
czworakach; 3. o roślinach: piąć się po
powierzchni czegoś; 4. o mgle, dymie itp.:
unosić się nisko, przesuwać się powoli;
5. zachowywać się w sposób uniżony; 6.
poruszać się powoli, przylegając spodem
ciała do ziemi; pełznąć; 7. postępować w
sposób uległy, poniżając własną godność;
płaszczyć się przed kimś] – kúszni, csúszni,
csúszkálni,
mászni; csúszni-mászni;
sompolyogni;
(átv.)
földön
csúszni;
pislákolni, fel-fellobbanni
pełzak [gatunek z podgromady korzenionóżek,
należący
do
najprostszego
rzędu
pierwotniaków o zmiennym kształcie
ciała; ameba] – (áll) amőba
4796
pełzanie [powolny proces odkształcania się
niektórych materiałów pod wpływem
długotrwałego obciążenia] – mászás;
csúszás-mászás, kúszás; pislákolás, fel-fel
lobbanás
pełznąć [poruszać się powoli, przylegając całym
spodem ciała do ziemi; pełzać] – felmászni,
lemászni; megcsusszanni; lassan lejárni,
vonszolja magát; (o kolorach) fakulni,
kifakulni, megfakulni, színét veszti; (włosy)
kihullani; (átv.) csődöt mondani, bedögleni,
megfenekleni, befagyni
pełznięcie – csusszanás, megcsusszanás; (átv.)
befagyás,
megfeneklés;
fellobbanás;
megfakulás; (włosy) kihullás, hajhullás
Pen Club (ang. pen – pióro, oraz skrót
pierwszych liter słów: Poets, Essayists,
Novelists)
[międzynarodowe
stowarzyszenie pisarzy założone w 1921 w
Londynie w celu promowania przyjaźni
oraz intelektualnej współpracy pomiędzy
pisarzami z całego świata. Kieruje się
zasadą, że literatura spełnia istotną rolę w
rozwoju współpracy międzynarodowej.
Jest to organizacja niepolityczna i
pozarządowa, związana z UNESCO oraz
Komisją
Ekonomiczno-Społeczną
Narodów Zjednoczonych. — Polski
Oddział PEN Clubu założył Stefan
Żeromski w 1925, on także sprawował
funkcję pierwszego prezesa.] – (ang.) Pen
Club (Poets Essayists, Novelists) [1921-ben,
Angliában
alapított
nemzetközi
írói
egyesülés, ill. Ennek vmely országban
működő tagozata. — A Magyar PEN Club
1926-ban alakult meg. A PEN Clubot 1921ben alapította Mrs. Dawson Scott. Első
elnöke John Galsworthy az elnökség tagjai
pedig H. G. Wells és George Bernard Shaw
voltak. Pár évvel később jöttek létre a
nemzeti társulások. 1926-ban Radó Antal
kezdeményezte a magyar nyelven írók PEN
Club-jának megalapítását. A Magyar PEN
Club alakuló ülésének elnöke Berzeviczy
Albert volt, amely megválasztotta első
elnökét Rákosi Jenőt. 1930-tól az elnöke
Kosztolányi
Dezső
volt,
az
ő
munkálkodásának eredményeképpen 1932ben Magyarországon tartották a PEN Club
kongresszusát]
penaty [1. mit. rzym. «bóstwa opiekuńcze domu;
2. w mitologii rzymskiej: bóstwa
opiekujące się rodziną i ogniskiem
domowym] – (lat.) Penates, (hitr.) a házi
istenségek; a családi tűzhelyeket védelmező
istenségek a régi rómaiaknál; (átv.) szülői
ház, házi tűzhely
-
Wersja 01 01 2017.
pendant [wym. pãdã] [1. fr. pendant fr. [wym.
pãdã] 'wiszący; pendent; odpowiednik' i
pendentif 'świecznik sufitowy; klejnot (u
łańcuszka); wrożnik' z łac. penens dpn.
pendentis p.pr. od pendēre 'wisieć; ciążyć';
odpowiednik; 2. rzecz lub pojęcie
uzupełniające, tworzące wraz z innymi
harmonijną lub symetryczną całość] – (fr.)
pendant; ejtsd: pãdã) pár-darab, ellenpár,
kiegészítő rész, pár; valami hozzá
hasonlónak a párja, társa, különösen
festmények, képek esetén használják
pendent [1. pas zakładany przez ramię, służący
do noszenia szabli; 2. pas zakładany przez
ramię i pierś, równoważący obciążenie
bronią boczną; bandolet, feldcech] – ezüst
v. arany, selyemszalag fémrojtokkal a tőr- v.
tiszti kard markolatán
pendentyw [archit. wrożnik, żagielek, sklepienie
w
kształcie
trójkąta
sferycznego,
stanowiące
przejście
od
kwadratu
podbudowy do podstawy kopuły] –
pendentif;
csegely;
az
építészetben
gömbháromszög alakú boltozati elem, amely
egy négy- vagy sokszög alaprajzú tér fölé
épített kupola kör vagy ellipszis alaprajzából
szerkezetileg átvezet a sokszögbe.
pendition (ros. toroki) [wstążeczki we włosach
aniołów;
symbolizują
posłuszeństwo
aniołów Bogu] – szalagok az angyalok
hajában (szimbolizálják az Isten angyalainak
engedelmességét)
Penelopa (gr. Πηνελόπη Penelope lub Πηνελόπεια
Penelopeia) [córka Periboi i Ikariosa,
postać w Odysei, żona Odyseusza, matka
Telemacha, wzór wiernej żony; przez
okres dwudziestu lat oczekiwała powrotu
męża (10 lat wojny trojańskiej i 10 lat
tułaczki
Odyseusza),
zwodząc
ubiegających się o jej rękę zalotników
(przyrzekła wybrać jednego z nich na
męża, gdy ukończy tkać szatę dla swojego
4797
teścia) przy pomocy podstępu (aby odwlec
ukończenie szaty, pruła nocą tkaninę, nad
którą pracowała w dzień).] – Penelopé
[Ithaka királynéja, Odüsszeusz felesége,
Helené unokatestvére. Pénelopé Ikariosz
spártai uralkodó és Periboia najád lánya.
Homérosz Odüsszeiájában az asszonyi hűség
megtestesítője, aki húsz éven át (a tíz évig
tartó trójai háború és az ugyancsak tíz évig
tartó kalandos hazatérés alatt) várakozott
férjére, míg az végül hazatérhetett. Pénelopé
egyik unokatestvére, Klütaimnésztra, aki
hazatérő férjét, Agamemnónt szeretőjével
szövetkezve
meggyilkolta,
Pénelopé
ellenpárja a mondakörben.]
penetracja, penetrowanie [1. łac. penetratio
'przenikanie' od penetrare 'przenikać;
wkradać
się;
wciskać
się'
–
przedostawanie się, przenikanie (np.
wpływów); docieranie dokąd w celach
badawczych; zagłębianie się, wnikanie w
co. – 2. proces przedostawania się,
przenikania,
najczęściej
w
celach
badawczych; – 3. głębokość, na jaką
zanurza się specjalny stożek będący
ważnym
wskaźnikiem
określającym
konsystencję smarów, asfaltów i ciał
bitumicznych]
–
(lat.)
penetráció,
penetrálás; behatolás, áthatolás, benyomulás;
kifürkészés; (med.) behatolás, betörés
(tumor) [tumor vagy fekély más szervbe
történő behatolása]
penetracja genu [częstość pojawiania się cechy
warunkowanej przez dany gen w
fenotypie osobnika posiadającego ów gen.
Penetracja wyrażana jest jako stosunek
liczby osobników posiadających cechę
warunkowaną przez dany gen do
całkowitej
liczby
osobników
posiadających ten gen. Penetracja genu
może być pełna, gdy dany gen przejawia
się fenotypowo u wszystkich osobników
posiadających ten wariant genu, bądź
niepełna, gdy gen ze względu na
środowisko przejawia się, bądź też nie] –
gén penetrációja
penetracja
kapitału
–
tőkebehatolás,
tőkepenetráció
penetracja obcego kapitału – idegen tőke
behatolása
penetracja od tyłu – behatolás hátulról
penetracja rynku – piac-penetráció
penetracyjny, -a, -e [związany z penetracją] –
(lat.) penetráns; átható, mindent betöltő;
orrfacsaró (szag); éles, metsző, szúrós
(tekintet, hisdeg stb.)
penetrować [wnikać gdzieś, przenikać coś,
przedostawać się przez coś, najczęściej w
-
Wersja 01 01 2017.
celach badawczych] – penetrálni; (dawno)
behatolni, áthatolni, benyomulni; kifürkészni
penetrować do płuc – tüdőbe hatolni
pendent [ozdobny pas zakładany przez ramię,
używany niegdyś do noszenia szabli lub
innej broni białej; felcech] – katonai
csapatjel,
hadijelvény;
kardkötő,
kardhordozószíj
penicylina [antybiotyk wytwarzany przez
grzyby pleśniowe z grupy pędzlaków,
stosowany jako lek przeciwbakteryjny o
szerokim spektrum działania] – (lat)
penicillin; (orv.) (néha PCN) a β-laktám
antibiotikumok egy csoportját jelenti,
melyeket az erre érzékeny, rendszerint Grampozitív baktériumok által okozott fertőzések
kezelésére
használnak;
penészgombák
bizonyos fajtájából állítják elő
penicylina oleista – olajos penicillin
peninsula [Sinai Peninsula / Półwysep Synaj] –
(lat.) peninsula; félsziget
penis
[prącie,
członek
męski:
narząd
kopulacyjny u samców ssaków. Penisa
posiadają także inne kręgowce, np. wiele
gadów oraz niektóre ptaki (kazuary,
strusie)] – (lat.) penis, pénisz; hímvessző
[egy szivacsos szövetből álló, henger alakú
szerv egyes állatok hímjeinél, illetve az
embernél
a
férfiaknál.
Alapvetően
szaporítószerv, ezen kívül a vizelet
kibocsátására is szolgál.]
penitencja [1. zakład karny; 2. pokuta
pojmowana jako sakrament] – (lat.)
poenitentia, penitencia, penitence; (vall.)
vezeklés, megbánás, bűnbánat; (vall.) a
katolikus egyházban a bűnbánat szentsége;
ennek
keretében
végzendő
imádság,
jócselekedet stb., bűnbocsánat; büntetés,
bűnhődés
penitencyjny, -a, -e – bűnbánati
penitencjariusz, penitencjarz [1. w Kościele
katolickim: duchowny upoważniony do
udzielania rozgrzeszenia w wypadkach
ciężkich
przewinień;
2.
śrdw.łac.
poenitentiarius 'skruszony; pokutujący' z
łac. paenitens dpn. paenitentis p.pr. od
paenitēre 'żałować, odczuwać skruchę'.
Kośc. rz.kat. duchowny upoważniony przez
biskupa do udzielania rozgrzeszenia w
wypadkach podlegających jurysdykcji
ordynariusza] – (lat.) penitenciárius [a kat.
egyházban kelete, körülbelül a III. sz. vége
felé a püspöktől a székesegyháznál
alkalmazott az az áldozópap, aki a
bűnösöknek a nyilvános elégtételt előírta és
egyáltalán a vezeklési fegyelem fölött
őrködött]
4798
penitencjarny, -a, -e [1. dotyczący kar, więźniów,
więziennictwa; 2. poprawczy; karny;
dotyczący (odnoszący się do) kar,
więźniów,
więziennictwa]
–
(lat.)
penitenciáris, penitenciális; vezeklő, büntető
penitent [1. Kośc. rz.kat. osoba przystępująca do
spowiedzi; 2. skruszony, żałujący za
grzechy], penitentka – vezeklő (ffi/nő)
peniuar [1. fr. peignoir 'jw.' od peigner 'czesać,
gładzić' z łac. pectinare 'czesać' od pecten
dpn. pectinis 'grzebień' — lekka narzuta
kobieca używana przy czesaniu; przest.
szlafroczek, negliż; 2. dawniej była to
narzutka na ramiona stosowana podczas
porannego i wieczornego czesania włosów
(z francuskiego peigner – czesać). Obecnie
słowem tym określa się najczęściej
zwiewne, tiulowe lub jedwabne szlafroczki
kobiece
ozdabiane
koronkami.]
–
fésülködőköpeny
pensja [1. to inaczej: płaca wynagrodzenie,
zapłata, gratyfikacja; stałe wynagrodzenie
za odpowiednio określony okres pracy; 2.
dawniej o ogólnokształcącej szkole
prywatnej
dla
dziewcząt,
zwykle
połączonej z internatem; 3. stała płaca
(miesięczna, roczna); dawn. renta,
emerytura; przest. szkoła dla dziewcząt 4.
dawna nazwa szkół dla dziewcząt, w
których
koncentrowano
się
na
wychowywaniu kobiet z zamożnych
środowisk na dobre matki i żony] –
(lat.→fr.) penzió, nyugdíj; teljes ellátás,
bennlakás; ennek díja; fizetés, illetmény, bér,
kereset; munkabér; nyugdíj; (dawno)
leánynevelőintézet, leánypenzió
pensja głodowa – éhbér
pensja liczy się od 1 maja – a fizetés május 1-től
számítódik v. jár
pensja miesięczna – havi fizetés
pensja podstawowa – alapfizetés
pensja
wypłacana
podczas
urlopu
macierzyńskiego – gyermekgondozási díj
[Az egészségbiztosítás ellátásai keretében,
2000.
január
1-jétől
ismételten
-
Wersja 01 01 2017.
gyermekgondozási díj (gyed) folyósításával
pótolható a gyermekét otthon gondozó,
nevelő – biztosítási jogviszonnyal és egyéb,
itt ismertetett jogosultsági feltételekkel
rendelkező – szülő jövedelem kiesése. A
gyermekgondozási díj nem szociális juttatás,
a kötelező egészségbiztosítás keretében,
kizárólag
a
biztosítottaknak
járó,
jövedelemarányos pénzbeli ellátás, és külön
felhívjuk a figyelmet, hogy nem azonos a
hétköznapi
szóhasználatban
gyakran
keveredő, alanyi jogon igénybe vehető
gyermekgondozási segély (gyes) elnevezésű
ellátással.]
pensjonarka [1. uczennica pensji; 2. przest.
uczennica; dawniej o uczennicy prywatnej
szkoły ogólnokształcącej, przeznaczonej
wyłącznie dla dziewcząt (pensji)] –
(leánynevelőintézeti)
növendék;
(átv.)
korlátolt, buta nő
pensjonarska suknia – intézeti leányruha
pensjonacik [zdrobnienie od: pensjonat] – kis
szálloda
pensjonarski, -a, -ie [1. charakterystyczny dla
pensjonarki (uczennicy pensji - prywatnej
szkoły ogólnokształcącej dla dziewcząt); 2.
młodzieńczy,
charakterystyczny
dla
młodzieży, a także: pretensjonalny,
afektowny, naiwny (np. pensjonarskie
zachowanie)] – intézeti; (dawno) együgyü;
lányos, affektáló
pensjonat [1. (prywatny) dom wczasowy z
utrzymaniem; przest. szkoła dla dziewcząt;
2. dom mieszkalny dla turystów,
najczęściej w małych miejscowościach
wypoczynkowych i uzdrowiskach; 3. dom
opieki, w którym stali mieszkańcy
otrzymują prócz mieszkania także
codzienne wyżywienie; 4. dom mieszkalny
z pokojami do wynajęcia w miejscowości
wypoczynkowej] – (fr.) penzió, (ném.)
panzió; családias jellegű kis szálló, ahol
étkezést
is
adnak;
(dawno)
leánynevelőintézet, internátus; szállóotthon,
üdülő
pensjonatowy, -a, -e [przymiotnik od: pensjonat;
mieszczący się w pensjonacie, będący
częścią
pensjonatu
(np.
pokój
pensjonatowy), charakterystyczny dla
pensjonatu
(np.
budownictwo
pensjonatowe) lub w jakiś inny sposób z
nim związany] – (fr.) penziópensjonować [1. daw. «wyznaczać komuś pensję,
gażę lub rentę; 2. daw. «przenosić kogoś
na
emeryturę;
3.
fr.
pensionner
'pensjonować' i pensionnat 'pensjonat,
zakład wychowawczy' od pension 'pensja;
pensjonat' z łac. pensio 'odważenie;
4799
zapłata; rata; czynsz' od pendere 'ważyć;
rozważać (w myśli); płacić'; 4. przest.
przenosić na emeryturę; wyznaczać komu
stałą
rentę,
emeryturę.]
– (átv.)
nyugdíjazni, nyugállományba helyezni
pensjonariusz [mieszkaniec pensjonatu] –
panziólakó
pensum [1. określona liczba godzin zajęć
dydaktycznych, do której zobowiązany
jest pracownik szkoły lub uczelni; 2. (u
Zygmunta Glogera) zadanie szkolne do
nauczenia się na pamięć. Pensów
przesłuchiwali najprzód audytorowie, t. j.
uczniowie do tego wybrani, a potem
profesor. Co sobota potrzeba było
odmawiać pensa z całego tygodnia, a kto
pensów nie umiał, otrzymywał karę.] –
(lat.) penzum; iskolai feladat, dolgozat;
kiszabott munka
pensyjka [1. niewielka, skromna pensja,
wynagrodzenie za pracę; 2. mała pensja
(prywatna szkoła ogólnokształcąca dla
dziewcząt)] – kis panzió
pent(a)- [w złożeniach: pięć; zawierający 5
atomów, grup itd.] – (gör.) penta-; ötös, ötpentada [1. okres pięciu dni, tygodni, lat itp.;
2. zestaw pięciu przedmiotów; 3. okres
złożony z pięciu jednostek czasu (np. dni,
lat); zestaw pięciu przedmiotów] – pentád;
ötös periódus
pentagon [pięciokąt, pięciobok; departament (tj.
ministerstwo) wojny USA (mieszczący się
w pięciobocznym budynku w Arlington)]
– (gör.) pentagon; ötszög; Pentagon: az
Amerikai
Egyesült
Államok
hadügyminisztériuma
Pentagon (USA)
pentagram [1. gwiazda pięcioramienna, dająca
się narysować pięcioma równymi liniami
bez odrywania ołówka, w staroż. i śrdw.
figura magiczna, używana przeciw złym
mocom; 2. pięciokąt foremny w kształcie
gwiazdy; 3. magiczny znak takiego
kształtu] – (gör.) pentagramma; ötágú
csillag; ötszög, oldalára rajzolt egyenlő szárú
háromszögekkel (az alkímiában bűvös jel)
-
Wersja 01 01 2017.
pentagramowy, -a, -e [w kształcie pentagramu
(pięciokąta,
pięcioboku)
lub
charakterystyczny dla znaku o magicznej
mocy odstraszającej złe duchy w
wierzeniach średniowiecznych pogan,
dzisiaj kojarzonego z szatanem] –
pentagrammapentametr [1. w poezji antycznej: wiersz
pięciostopowy złożony z 2 części,
występujący zazw. w połączeniu z
heksametrem w dystychu elegijnym; 2. w
wersyfikacji antycznej: wers złożony z
pięciu stóp daktylicznych; w wersyfikacji
polskiej: podobny wers, w którym stopy
akcentowe są zastąpione iloczasowymi] –
(gör.) pentaméter; (irod.) rendszerint a
hexaméterrel együtt előforduló, öt daktilusi
verslábból álló verssor; a disztichonban a
hexameterre következő hatlábú, ill. kétszer
két és feles daktilusi sor, de a harmadik és
hatodik láb gyönge részét szünet pótolja.
Cezúra a sor közepén van.
Pentateuch [1. 5 pierwszych ksiąg Starego
Testamentu; Pięcioksiąg; Tora; Księgi
Mojżeszowe; 2. Tora (hebr. ‫ תורפ‬Tora prawo, nauka, droga, dosł. nauczanie). W
węższym znaczeniu - pięć pierwszych
ksiąg Biblii (Pięcioksiąg, Pentateuch); w
szerszym znaczeniu - cała Biblia
hebrajska (Tora pisana, Tanach) oraz
tradycja teologiczno-prawna judaizmu
(Tora ustna).] – (gör.) Pentateüchos v.
Pentateuchos; Mózes 1-5. könyve v. Öt
könyv; Tóra; Mózes öt könyve a Bibliában
[A Biblia első öt könyvének a gyűjtőneve.
Ezek tartalmilag a teremtéstől Mózes
haláláig eltelt időt foglalják össze. A Biblia a
könyvek szerzőségét Mózesnek tulajdonítja.
Felosztása: 1. kezdet v. őstörténet (1Móz 111); 2. a törzsatyák vagy pátriarchák kora
(1Móz 12-50); 3. Izráel szabadulása
Egyiptomból (2Móz 1-18); 4. Izráel vallása
és hite, az Istennel való szövetség
megpecsételése (2Móz 19-3Móz 27); 5.
Izráel népének megszámlálása és életrendje
(4Móz 1,1-10,10); 6. Izráel vándorlása a
pusztában
(4Móz
10,11-22,1);
7.
előkészületek
az
ígéret
földjének
elfoglalására
(4Móz
22,2-36,13);
8.
visszapillantás és előretekintés (5Móz). Lásd még: TÓRA.]
4800
pentatlon [1. sport. pięciobój (w staroż. Grecji:
skok w dal, bieg krótki, oszczep, dysk i
zapasy); 2. pięciobój rozgrywany w
starożytnej Grecji podczas igrzysk
olimpijskich; 3. pięciobój nowoczesny,
dyscyplina składająca się z jazdy konnej z
przeszkodami,
szermierki,
biegu
przełajowego, pływania kraulem oraz
strzelectwa] – (gör.) pentetlon; (sport)
öttusa; öt számból álló öszetett verseny;
összetett ötös küzdelem (részei: gerelyvetés,
távolugrás, 200 m-s futás, diszkoszvetés és
1500 m-es futás. Modern pentatlon:
pisztolylövés, 300 m-es úszás, tőrvívás,
lovaglás és 4000 m-es terepfutás)
pentaton (w muzyce) – (gör.) pentaton; (zene)
ötfokú, öt hangból álló (hangsor, zene,
dallam)
pentatonika [archaiczny typ skali muz. złożonej
z 5 dźwięków w obrębie oktawy, do dziś
system tonalny muzyki chiń., jap.,
malajskiej] – (gör.) pentatonika; (zene)
ötfokú, öt hangból álló hangsor, ill.
ötfokúságra épülő zene
pentaptyk (z języka greckiego pentaptychos pięcioczęściowy) [typ nastawy ołtarzowej,
podobnej do tryptyku, lecz składającej się
z części środkowej i dwóch par skrzydeł.]
– szárnyas oltár
Pentekostalizm
(ruch
zielonoświątkowy)
[kierunek w chrześcijaństwie wyrosły i
zakorzeniony
w
ewangelikalnym
protestantyzmie. Powstał w USA w 1901,
kładzie duży nacisk na osobiste
przeżywanie wiary oraz dary Ducha
Świętego – w tym prorokowanie,
uzdrawianie chorych (np. przez nałożenie
rąk i modlitwę), dar glosolalii (tj.
"mówienia językami", chodzi tu o języki,
których osoba mówiąca nie zna i nie może
znać), wypowiadane w innym stanie
świadomości (wspomniane w rozdziale 12
Pierwszego Listu do Koryntian).] –
pünkösdi-karizmatikus mozgalom, pünkösdi
mozgalom v. pünkösdizmus [napjaink
-
Wersja 01 01 2017.
legdinamikusabban növekvő keresztény
mozgalma,
megújulási
irányzata.
A
"pünkösdista" kifejezés helytelen, helyesen:
pünkösdi. Egyik fontos célkitűzése a
pünkösdkor született ősegyház helyreállítása.
A mozgalom követői fontosnak tartják az
Istennel való közvetlen és személyes
megtapasztalásokat,
élményeket.
Fő
jellemzői a Jézus Krisztusba vetett hit és a
megtérés (metanoein) mellett a Szentlélekben
(Szent Szellemben) való alámerítkezés
(baptizo), amelynek jele a „nyelveken
szólás” (glosszolália), valamint az, hogy az
Isten Igéjének hirdetését bibliai jelek kísérik
(például gyógyulások).]
penthouse [wym. penthaus] [1. luksusowy
apartament mieszkalny lub biurowy na
ostatnim piętrze budynku, często z
tarasem
lub
ogrodem;
2.
ang.
'przybudówka (na dachu); jw.'; pentprawdop. z łac. appendix ― w USA:
elegancki apartament mieszkalny a.
biurowy wybudowany na płaskim dachu
wysokościowca.] – (ang.) penthouse;
[tetőtéri] lakás v. luxuslakás; eresz, ereszalja;
védőtető, toldaléktető; toldaléképület, fészer
Pentium [mikroprocesor zaprojektowany i
wytwarzany przez firmę Intel, ukazał się
na rynku 22 marca 1993 jako następca
serii 486.] - Pentium - 'Pentium'
mikroprocesszor [1. Intel lapkagyártó
(népszerű "x86"-os sorozatát követő)
mikroprocesszor-család neve; a mai PentiumI, II, III processzorok elsősorban órajelsebességben térnek el egymástól, utóbbi akár
500 MHz-ig használható; a Pentium-III
népszerüségét csökkenti, hogy a cég ennél
bevezette az u.n. 'PSN' nyomozótechnikát; 2.
az Intel ötödik generációs x86 architektúrára
épülő mikroprocesszora. Vinod Dham
fejlesztette ki. A Pentium volt a 486-os vonal
utódja. Elsőként 1993. március 22-én került
forgalomba.]
Pentium
III
[procesor
w
32-bitowej
architekturze Intela (IA-32)] – Pentium III
[az Intel 1999. február 26-án bemutatott, 32
bites, x86-os (egész pontosan hatodik
generációs Intel P6) architektúrára épülő
asztali- és hordozható számítógépekbe
egyaránt gyártott processzorai]
pentóda [jest lampą próżniową zawierającą pięć
elektrod: anodę, katodę i trzy siatki.
Powstała jako rozwinięcie tetrody, przez
dołożenie dodatkowej, trzeciej siatki
pomiędzy siatkę drugą (ekranującą) a
anodę.] – pentóda [ötelektródás, vagyis
három rácsot, katódot és anódot tartalmazó
elektroncső,
főleg
végerősítő-csőnek
használják]
4801
Penuel * Fanuel – Pénuel (Isten arca v.
megjelenése) [1. Húr (5) fia (1Krón 4,4); 2.
Benjáminita férfi, Sasák fia (1Krón 8,25).]
penumbra
(słońce:
cień
jest
otoczony
jaśniejszym półcieniem) – (lat.) félárnyék, a
napfoltok sötét belső részét környező
világosabb udvar
penzyja [(ziemia lubliniecka ), pynzyja;
w:emerytura] – [Słowniczek języka
śląskiego] ellátás; nyugdíj
peonia [krzew z rodziny jaskrowatych o dużych,
białych, różowych lub czerwonych
kwiatach; piwonia] – (gör) paeonia, peónia;
(növ.) bazsarózsa, pünkösdi rózsa [Peónia
gör.→lat.
eredetűnői név,
jelentése:
bazsarózsa, pünkösdirózsa]
Paeonia officinalis ssp. banatica – bánáti
bazsarózsa
(Paeonia
officinalis
ssp.
banatica) [növényritkaság, egész Európában
csak a Baranya megyei Zengő gerincén
található meg]
peowiak
[członek
Polskiej
Organizacji
Wojskowej] – (tört) a POW-tagja
pepegi [rodzaj tenisówek popularnych w czasach
PRL,
noszonych
głównie
przez
dziewczyny (chłopcy preferowali raczej
trampki lub trampkokorki). Pepegi
produkowane były przez spółkę akcyjną
Polski Przemysł Gumowy od 1927 roku.
Od pierwszych liter firmy pepegi wzięły
swą nazwę.] – teniszcipő fajta
peperment, pepermint (likier miętowy) [[czytaj:
pepermint] ang. peppermint 'bot. mięta
pieprzowa: olejek miętowy; drażetka
miętowa'; pepper 'pieprz'; mint 'bot.
mięta' ― gatunek ziołowego likieru
miętowego o zielonkawym zabarwieniu
otrzymywanym ze specjalnego olejku] –
mentapálinka
-
Wersja 01 01 2017.
Peperowiec [członek Polskiej Partii Robotniczej]
– (hist.) a PPR (Lengyel Munkáspárt) tagja
Pepesowiec
[członek
Polskiej
Partii
Socjalistycznej] – (hist.) a PPS (Lengyel
Szocialista Párt) tagja
pepesza [sowiecki pistolet maszynowy kal. 7,62
mm zasilany nabojami z magazynka
bębnowego (71 naboi) lub z magazynka
łukowego (35 naboi); Pistolet Pulemat
Szpagina, PPSz 41] – géppisztoly
PPSz-41 (Pistolet Pulemiot Szpagina, broń nazywana jest
potocznie Pepeszą)
Pepin Mały (Pepin III) (ur. 714 prawdopodobnie
w Jupille koło Liege, zm. 24 września 768
w Saint-Denis) [majordom Neustrii i
Burgundii 741–751, majordom Austrazji
747–751, król Franków 751–768. Pepin
Mały był synem Karola Młota i Chrotrudy
(Rotrudy) i majordomem Childeryka III,
ostatniego króla Franków z dynastii
Merowingów.] – III. Kis Pippin (egyéb
ismert névváltozatok: Peppin, Pepin) (latin:
Pippinus, Pipinus, és Pepinus) [másik nevén
Ifjabb Pippin vagy III. Pippin, a Frank
Királyság majordomusa 741-től, a frankok
királya 751-től 768-ban bekövetkezett
haláláig]
pepiniera
[1.
ośrodek
przygotowujący
utalentowanych ludzi do przyszłej kariery,
a także: środowisko, z którego wywodzą
się tacy ludzie; 2. chroniony teren, na
którym rosną młode drzewka] – (dawno)
óvoda
4802
pepitka; pepita, pepinka [1. deseń na tkaninie w
postaci drobnej dwukolorowej kratki lub
równoległych
pasów;
2.
kawałek
nieobrobionego złota; 3. rzadziej pepita,
jest to dwukolorowy wzór (w klasycznej
wersji czarno - biały) przypominający
nieco drobną kratkę. Pepitka została
wymyślona i zaprojektowana przez Coco
Chanel. Nazwą tą określa się również
tkaninę o takim deseniu.] – pepita minta
[Apró, kétszínű kocka, mely srégen eltolt, és
rojtozottnak hat. A mintaelem alapja a
sávolykötés.]
pepitka [wzór tkaniny z charakterystyczną,
małą, dwukolorową kratką; w skośnym
lub płóciennym splocie, z osnową 4:4 (ten
stosunek
może
być
inny).
Najpowszechniejszą kombinacją kolorów
jest biały z czarnym (lub innym ciemnym
kolorem). Taki wzór jest stosowany na
wełnianych, bawełnianych i jedwabnych
tkaninach. Pochodzenie określenia jest
najczęściej przypisywane hiszpańskiej
tancerce Pepita, która lubiła nosić taki
wzór, inna teoria twierdzi, że pochodzi od
hiszpańskiego słowa "pepitas" – pestka od
owocu lub ciemne ziarno bawełnianej
rośliny (co przypomina ten wzór).] –
pepita [Jellegzetesen két színből álló, kis
méretű négyzetek alkotta mintázat. Sávolyvagy vászonkötésben készítik, a kétféle
színű láncfonal 4:4 vagy hasonló arányú
felvetésével; a leggyakoribb színkombináció
a fekete, vagy más sötét szín, és fehér.
Gyapjú, pamut és selyem típusú szöveteken
egyaránt alkalmazzák. Az elnevezés eredetét
sokféleképpen
magyarázzák,
a
legelterjedtebb vélekedés szerint egy Pepita
nevű spanyol táncosnőről kapta, aki szeretett
ilyen mintázatú ruhát viselni. Más vélemény
szerint a spanyol "pepitas", egy gyümölcs,
vagy a gyapotnövény sötét színű magjai
magyarázzák a név eredetét.]
peplos, peplum [ łac. peplum 'jw.' z gr. péplos
'jw.'; 1. długa szata bez rękawów, spięta
-
Wersja 01 01 2017.
na ramionach, noszona przez kobiety w
starożytnej Grecji; 2. ― szata kobiet gr. w
czasach Homera, długi prostokątny pas
materiału, którym owijały się, spinając go
na barkach klamrami, ściągając na
biodrach pasem i pozostawiając ramiona
odsłonięte.] – (gör.) peplosz, peplum; a nők
ujj nélküli, könnyű szövetből készült
felsőruhája a régi Görögországban
pepsi cola [wym. peps-i kola], pepsi [wym. peps-i]
[słodki, bezalkoholowy napój gazowany z
kofeiną] – pepsi cola
pepsyna [1. główny enzym soku żołądkowego; 2.
enzym trawienny zawarty w soku
żołądkowym, rozkładający białko na
albumozy i peptony; 3. (ATC: A 09 AA 03)
– czynna postać pepsynogenu, enzymu
wydzielanego przez komórki gruczołowe
(komórki główne) żołądka. W procesie
trawienia pepsyna rozkłada białka do
krótszych łańcuchów polipeptydowych.
Pepsyna
jest
składnikiem
soku
żołądkowego.] – (vegyt.) pepszin; (él)
fehérjéket savanyú közegben bontó enzim; a
gyomor fehérjebontó enzimje
pepsynowy, -a, -e [wykorzystujący pepsynę
(jeden z enzymów trawiących białka),
zawierający
pepsynę
(np.
wino
pepsynowe) lub w jakiś inny sposób z nią
związany] – pepszin-; pepszines
pepton [1. ang. peptone z niem. Pepton z gr.
pépton ‘ugotowane, trawione’ rn od
péptos od péptein ‘ugotować; trawić’; 2.
gr. pépton (r.nij. od péptos 'gotowany') i
pépsis 'trawienie' od péptein 'gotować;
zmiękczać; trawić'; 3. produkt rozkładu
białka] – (gör.) pepton [(vegyt.) peptonok: a
proteinek
emésztésénél
keletkező
nagymolekulás,
vízben
oldodó
bomlástermékek]
peptonowy, -a, -e [charakterystyczny dla
peptonu (białego proszku stosowanego w
lecznictwie i przemyśle spożywczym,
będącego wynikiem procesu działania
4803
pepsyny na białka), związany z peptonem]
– (gör.) peptonpeptonizacja [zob. koagulacja] – peptonizálás;
koagulálás,
koaguláció;
megalvás,
megalvadás; kolloid anyag részecskéinek
kicsapódása
peptonizować – peptonizálni, peptonokra bontani
peptyd [produkt rozkładu peptonów] – peptid
Peptyd C [peptyd składający się z 36
aminokwasów,
część
cząsteczki
proinsuliny łącząca łańcuchy A i B
insuliny. Peptyd C jest wycinany podczas
uwalniania insuliny z trzustki i razem z
nią dostaje się do krwiobiegu. Powstaje w
związku z tym w stosunku 1:1 z
cząsteczkami insuliny.] – C-peptid [Béta
sejtekben termelődő inzulin véráramlásba
kerülésekor az inzulin "elő-molekulájáról", a
proinzulinról lehasadó és szintén a vérbe jutó
peptid,
amelynek
kimutatásával
az
inzulinkezelés alatt álló cukorbetegeknél
meghatározható a még meglevő sajátinzulinelválasztás]
peptydowy, -a, -e –peptidPeptydy (z gr. πεπτίδια, "strawne") [związki
organiczne powstające przez połączenie
cząsteczek
aminokwasów
wiązaniem
peptydowym.
Granica
pomiędzy
peptydem a białkiem nie jest dokładnie
sprecyzowana, rozróżnienie jest oparte na
masie cząsteczkowej klasyfikowanego
związku. Za peptydy różni autorzy
uważają
poliaminokwasy
o
masie
cząsteczkowej mniejszej od 5-10 tys.
daltonów. Powyżej tej granicy związki
takie zaliczamy do białek.] – peptidek [(a
görög πεπτίδια, „kis emészthető” szóból)
meghatározott sorrendben összekapcsolódó
α-aminosavakból felépülő rövid polimerek.
A két aminosavmaradék között amidkötés
vagy más néven peptidkötés alakul ki. A
peptid fogalmát elsőként Emil Fischer
használta 1902-ben.]
per- - (lat.) per-; át, keresztül; -ért, -val, -vel
per analogiam [łac., przez analogię] – (lat.) per
analogiam; vminek a példájára, mintájára
per consensum [wym. per konsensum]
[jednomyślnie, za zgodą, w wyniku
konsensusu] – (lat.) per consensum;
egyértelműen,
egyetértve;
konszenzus
eredményeképpen
per errorem [przez pomyłkę] – (lat.) per errorem,
hiba nélkül, hibátlanul;
per exemplum [na przykład; per exemplum
Łódź…] – (lat.) per exemplum; példának
okáért, például
-
Wersja 01 01 2017.
per modum [na wzór] – (lat.) per modum; minta
nélkül
Per non est. [nie wolno jest interpretować
przepisów prawnych tak, by pewne ich
fragmenty okazały się zbędne] – (lat.) Per
non est; nem szabad értelmezni a
jogszabályokat úgy, ha egyes cikkelyei
feleslegesek lennének; a jogszabályokat
teljes terjedelmükben kell értelmezni
per omnia [w każdym przypadku] – (lat.) per
omnia; minden tekintetben
per pedes [żart. pieszo] – (lat.) per pedes; gyalog;
per pedes Apostolorum, «az apostolok lován»
gyalog utazni, mint az apostolok tették
per procura [1. wł., w zastępstwie; na podstawie
pełnomocnictwa, z upoważnienia; 2.
procedura
dokonywania
czynności
prawnej przez osobę upoważnioną,
pełnomocną]
–
(ol.)
per procura;
meghatalmazásból, meghatalmazás folytán
per saldo [1. ogółem, w sumie; 2. do wyrównania
(jako reszta na koncie rachunkowym); 3.
wł. (jako reszta) do wyrównania (na
koncie rachunkowym)] – (ol.) per saldo;
egyenlegül, kiegyenlítésül (a könyvelésben a
számla két oldalának különbsége)
percepja [organizacja i interpretacja wrażeń
zmysłowych,
w
celu
zrozumienia
otoczenia. Percepcja to postrzeganie;
uświadomiona
reakcja
narządu
zmysłowego na bodziec zewnętrzny;
sposób reagowania, odbierania wrażeń.
(W. Kopaliński)] – (lat.) appercepció;
észrevétel, észrevevés, fölfogás, érzékelés;
percepció (perceptio); (fil.) érzékelés,
észlelet, észrevevés; a tudatunktól független
valóság közvetlen visszatükrözése az
érzékszervek által [dźwięk i jego percepja:
hang és hangérzékelés], detektálás
percepcja dźwięku – hangérzékelés
percepcja
(spostrzeganie)
kierunkowe
–
irányérzékelés
percepcja pozazmysłowa – érzékszerven kívüli
érzékelés
percepcja przestrzenna – térbeli észlelés
percepcja tonu – hangérzékelés, hangészlelés
percepcyjny, -a, -e; perceptywny, -a, -e
[odnoszący się do percepcji (złożonego
procesu poznawczego, prowadzącego do
odebrania przez człowieka jakichś zjawisk
lub procesów, zachodzącego wskutek
działania określonych bodźców na
narządy
zmysłowe),
powiązany
z
percepcją (np. percepcyjne zdolności
człowieka; spostrzeżeniowy; odbiorczy] –
(lat.) perceptív; (fil.) észrevevő, felfogó
(képesség); érzékelési, észrevételi
4804
perceptor – (lat.) perceptor; (dawno) adószedő
perć [1. stroma ścieżka górska; 2. góralska
nazwa stromej ścieżki górskiej] – meredek
hegyi ösvény
perdendosi = zanikając, coraz ciszej – (ol.)
perdendosi; (zene) elhalóan, eltűnve
peregrynacja [łac. peregrinatio 'podróż (pobyt)
za granicą; pielgrzymka' od peregrinus
'cudzoziemiec; pielgrzym' z peregre 'za
granicą' ― 1. pielgrzymka do miejsc
świętych;
2. dłuższa
podróż
lub
wędrówka; 3. dawn. (dłuższa) podróż,
wędrówka, włóczęga; pielgrzymka.] –
(lat.) peregrináció; vándorlás, kóborlás;
zarándoklat, vándorút
peregrynować;
pielgrzymkować
[odbywać
podróże] – vándorolni, zarándokolni
Peregryn [imię męskie pochodzenia łacińskiego,
oznaczające "ten, który podróżuje".
Wśród patronów - św. Peregryn,
męczennik (II wiek); św. Peregryn, biskup
Auxerre (+ 304); św. Peregryn Laziosi patron chorych na raka] – (lat.) 1.
Pellegrin a latin Peregrinus név magyar
megfelelője, a jelentése: jövevény, zarándok.
Női párja: Peregrina; 2. peregrinus; idegen,
jövevény; vándor; (dawno) vándorló diák,
vándordiák; (dawno) Rómának valamely
idegen állam kötelékébe tartozó szabad
lakosát hajdanta hostisnak, később miután ez
a szó külső ellenség jelentését vette föl,
peregrinusnak nevezték.
Św. Peregrine (Peregryn) Laziosi [on urodził się
w 1260 (1265?) r. w Forli, w północnych
Włoszech, w zamożnej rodzinie. Podobnie
jak
wielu
późniejszych
żarliwych
wyznawców i świętych, również nasz
święty początkowo żył życiem dalekim od
Boga,
oddając
się
doczesnym
przyjemnościom
i
rozrywkom.
Młodzieniec zaangażował się również w
działalność
polityczną,
występując
zdecydowanie przeciwko papiestwu. A był
to okres dramatycznych i krwawych
konfliktów,
bratobójczych
walk
związanych z wojną między papieżem a
cesarzem o prymat w chrześcijańskim
świecie. Podczas kolejnych rozruchów
papież wysłał do Forli swego negocjatora,
ojca Filipa Benizi (późniejszego świętego)
z zadaniem pogodzenia zwaśnionych
stron. Niestety, nie dane mu było wykonać
powierzonej misji. Podczas kazania, w
którym nawoływał do zgody, został
zakrzyczany, znieważony i wyrzucony z
miasta. Zapalczywy młodzieniec Peregryn
Laziosi uderzył go w twarz. Benizi
spokojnie nadstawił mu drugi policzek i
-
Wersja 01 01 2017.
pomodlił się w jego intencji. Wydarzenie
to zrobiło ogromne wrażenie na
Peregrynie. Pokora, dobro, cierpliwość
poniewieranego przez tłum, znieważonego
przez niego samego Beniziego wstrząsnęły
młodzieńcem
i
spowodowały
jego
przemianę. Poczuł żal i wyrzuty sumienia.
Peregrynowi objawiła się Matka Boska,
która poleciła mu aby udał się do Sieny i
tam wstąpił do zakonu Sług Matki Bożej,
zwanych też Serwitami. Należy dodać, że
jednym z twórców zakonu i jego
wybitnym przedstawicielem był właśnie
Filip Benizi.] – Lazioszi Szent Pellegrin
(†1345, Forli) szervita szerzetes [különös
szeretettel volt a Szűzanya, az Úr Jézus és a
betegek iránt]
Peregrinos Proteus [cynicki filozof rzymski
nurtu radykalizmu kontestującego. Zmarł
w 165 roku n.e. przez samospalenie.
Związany był z chrześcijanami. Jedyne
wzmianki o Proteusie znajdujemy u
Lukiana i to wzmianki nieprzychylne.] –
Peregrinus, később Proteus
[cinikus
bölcselő, a ki a Kr. u. 2. század elején
született a Hellespontus mellett fekvő
Parionban (Mysia). Kalandos természete és a
tudás vágya egyaránt a távolba vonzották,
sok országot bejárt és vándorutjában
Palestinába is eljutott. Krisztus földjén
csakhamar
megismerkedett
a
kereszténységgel, melynek tanait eleinte
lelkesedve
követte,
de
nemsokára
meghasonlott a keresztényekkel és belépett a
cynikusok táborába, a kiknek tanával eltelve
tovább folytatta kalandos vándoréletét. Igy
jutott Athenaebe, a hol előadásokat tartott,
melyeken
irodalmi
kitünőségek
is
résztvettek; így pl. Aulus Gellius is (12, 11)
hallgatói közé tartozott. Szinte beteges
hiúságát azonban a lassú munkásság
eredményei ki nem elégítették. Elment Elisbe
és ott a közfigyelmet azzal igyekezett magára
vonni, hogy megtámadta az érdemes és
népszerű Herodes Atticust. Mikor ez sem
használt, előre kihirdette, hogy az
ünnepélyek befejeztével önkéntesen meg
fogja magát égetni. Később megbánta ezen
kijelentését, de adott szava alól kibujni nem
akart és így tényleg tűzhalállal mult ki 165ben. Igy adja ezt elő Lucianus abban a
művében, melyet latinul de morte Peregrini
czímmel idéznek.]
perełka
[1.
niewielka
perła;
2.
coś
wartościowego, pięknego lub ktoś ważny w
życiu, ktoś z kim jest się mocno
związanym] – gyöngyszem; füzérdísz,
gyöngyfüzérdíszítés
perełki poezji – a költészet gyöngyszemei
4805
perełkowaty,
-a,
-e
–
gyöngyszerű,
gyöngyszemszerű; gyöngyös
perełkowy, -a, -e [1. ozdabiany perełkami (np.
obrączka
perełkowa,
naszyjnik
perełkowy); perłowy; 2. o niewielkich
rozmiarach, niski lub mały, karłowaty] –
gyöngyös
peremptoryczny, -a, -e; peremptoryjny, -a, -e
[późn.łac. peremptorius 'jw.' z łac.
'niszczący' od perimere 'zagarnąć;
zniszczyć;
zabić'
―
stanowczy;
nieodwołalny, ostateczny (np. termin)] –
peremtórius; végérvényes, pergátló
Perezzyci, Ferezejczycy (ludzie wiejscy) [razem z
innymi mieszkali w Kanaan przed
przybyciem tam Izraelitów z Egiptu. Nie
byli całkowicie wypędzeni i Izraelici brali
później ich córki za żony.] – Pereziták
(Pheresiták) [Kánaán lakosainak egy része,
akik az Efraim hegység mentében Betheltől
É-nak egészen Szichemen tul laktak.
Jellemző tulajdonságuk volt, hogy nem
miként a többiek, körülfalazott városokban,
hanem nyilt községekben laktak. Az
izraeliták honfoglalása után egy ideig még
megtartották
függetlenségöket,
később
azonban Salamon királynak meghódoltak.]
perfekcja [1. doskonałość w wykonywaniu
czegoś; 2. doskonałość, idealna biegłość,
sprawność absolutna] – (lat.) perfekció;
tökéletesség,
teljesség;
befejezettség;
jártasság, ügyesség, készség
perfekcjonizm [dążenie do doskonałości w
pracy, twórczości (zwł. utrudniające
osiągnięcie rezultatu), w życiu osobistym,
moralnym (p. etyczny).] – perfekcionizmus;
tökéletességre befejezettségre való törekvés
perfekcyjnie – tökéletesen, kifogástalanul
perfekcyjny, -a, -e [1. biegły; doskonały;
dokonany; 2. odznaczający się perfekcją,
idealny, dopracowany w każdym szczególe
(np. perfekcyjna gra aktorów) lub
niekwestionowanie sprawny, biegły w
jakiejś dziedzinie, w robieniu czegoś (np.
perfekcyjny człowiek)] – (lat.) perfekt,
tökéletes; befejezett, bevégzett; kész,
kifogástalan; kitűnő, remek
perfekcyjne zjednoczenie [w pozycji tej kobieta
leży na leżącym na plecach mężczyźnie] –
tökéletes egyesülés (szexpozíció)
perfekcyjny wygląd – tökéletes v. kifogástalan
külső
perfectum [wym. ...fek...] [1. zob. perfektum; 2.
gram. czas przeszły dokonany] – (nyelv.)
perfectum,
perfektum;
(nyelvt.)
az
igeragozásban a múlt idő
-
Wersja 01 01 2017.
perfekt1 [1. świetnie, biegle; 2. pop. przest. biegle,
celująco, doskonale (coś znać, zwł. język
obcy)] – folyékonyan; kitűnően, remekül
perfekt2 [nm. perfekt 'biegły; doskonały;
dokonany', n.łac. perfectum 'jw.' i łac.
perfectio 'doskonałość' z perfectus p.p. od
perficere 'uskutecznić; spełnić'] – perfekt;
folyékony; kitűnő, remek
perfektum, perfectum [wym. perfektum] [jęz.
czas przeszły dokonany] – perfectum,
perfektum;
befejezett;
(nyelvt.)
az
igeragozásban a múlt idő
perfidia [przewrotność, przebiegłość] – (lat.)
perfidia; galádság, hitszegés, álnokság,
furfang
perfidny, -a, -e [przewrotny, podstępny, chytry i
złośliwy, przebiegły] – (lat.) perfid;
hitszegő, hűtlen, álnok, galád, aljas [człowiek
pefidny: galád, aljas ember]
perforacja [łac. perforare 'przewiercić, przebić';
przekłucie;. 1. przebijanie otworów w
papierze, folii, taśmie filmowej itp.; 2. ciąg
takich otworów będący zakodowanym
zapisem
jakiejś
informacji
albo
ułatwiający np. odrywanie kartek bądź
przesuwanie
filmu
w
aparacie
fotograficznym;
3. pęknięcie
ścianki
narządu wewnętrznego; 4. med. przebicie,
pęknięcie jakiegoś narządu wewn.;
przebijanie,
wycinanie
otworków,
dziurkowanie;
szereg(i)
dziurek
przebitych (mechanicznie) w blokach
papierowych, taśmie film. itd.] – (lat.)
perforáció, perforálás, átfúrás, átlyukasztás,
átvágás; (orv.) a test vmely üregének szúró v.
fúró eszközzel való műtéti megnyitása; (orv.)
perforálódás, átfúródás; fogazat; (techn.)
perforálás [A papír, karton vagy lemez
lyukasztása egy vonal mentén, abból a
célból, hogy a feldolgozás vagy a használat
során az anyag szétválasztható vagy
határozott
törésvonalon
meghajlítható
legyen.]
perforacyjny, -a, -e [związany z perforacją,
odpowiednim wydziurkowaniem czegoś
(np. zasiew perforacyjny), najczęściej
taśmy lub specjalnej karty w celu
zapisania
informacji
(np.
otwór
perforacyjny)] – (lat.) perforáló, lyukasztó
perforator [1. zob. dziurkarka w zn. 1.;. 2.
przyrząd do perforowania] - perforátor;
lyukkészítő, lyukasztó, lyukasztógép
performance
[wym.
performans]
[forma
teatralna bez tekstu dramatycznego,
tworzona na żywo w obecności widzów] –
performance [A performance szó angolul
előadást jelent, és tágabb értelemben előadó-
4806
művészeti műfajokra (zene, tánc, színház)
vonatkozik. Mint külön vizuális művészeti
műfaj a 70-es évek elején alakult ki.]
performancja [aktualizacja, uzewnętrznienie
systemów
reguł
gramatycznych,
najczęściej
uogólnienie
lub
uszczegółowienie
tych
reguł]
–
performancia; teljesítőképesség; a tényleges
beszéd és megértés tevékenysége
perforować [1. wytłaczać lub wycinać otwory w
papierze, taśmach filmowych, płytach itp.;
2. rejestrować informację na taśmie lub
karcie, wykonując szereg odpowiednio
rozmieszczonych otworów; 3. wykonywać
otwory,
najczęściej
odpowiednio
uszeregowane na taśmach lub specjalnych
kartach w celu zapisania informacji] –
(lat.) perforálni; átfúrni, kifúrni; lyuggatni,
kilyuggatni; lyukasztani, kilyukasztani,
átlyukasztani; áttörni; fogazattal ellátni
perforowany, -a, -e – perforált; lyukasztott
perforówka – lyukasztógép
perfum, parfium, parfin [w:perfumy]
–
[Słowniczek języka śląskiego] parfüm
perfumeria [sklep z perfumami i kosmetykami
lub zakład, pomieszczenie, w którym te
produkty
są
produkowane
lub
przechowywane] – (fr.) parfüméria;
illatszertár, illatszerbolt, illatszerkereskedés;
illatszerüzem, drogéria
perfumeryjny, -a, -e [odnoszący się do perfum i
perfumerii,
związany
z
procesem
produkcji
perfum
(np.
przemysł
perfumeryjny)] – illatszer-; parfümperfumiarstwo [potocznie o procesie produkcji i
sprzedaży perfum lum jakimś innym
przedsięwzięciu związanym z perfumami]
– illatszergyártás
perfumiarz [osoba, najczęściej pracująca w
specjalistycznym
laboratorium,
zajmująca się sporządzaniem perfum] –
illatszerész; parfümkészítő vegyész
-
Wersja 01 01 2017.
perfumować [1. skrapiać lub nacierać
perfumami; 2. perfumować (się): używać
perfum, nacierać (się) lub opryskiwać,
skrapiać (się) perfumami] – illatosítani,
parfümözni; szagosítani
perfumować się [perfumować samego siebie] –
parfümözi magát
perfumy [roztwór alkoholowy substancji
zapachowych w odpowiednio dobranej
kompozycji, stosowany jako kosmetyk] –
(fr.) parfüm, illatszer
perfumy konwaliowe – gyöngyvirág-parfüm
perfumy które kompletnie zwietrzały – a
parfümök, amelyek teljesen elpárologtak
perfumy wietrzeją – a parfümök elpárolognak
perfumy wywietrzały – a parfüm elillant
perfumy zwietrzały – a parfüm illata elpárolgott
perfuzja
[przepływ
płynu
ustrojowego
(najczęściej krwi) przez tkankę lub
narząd. Perfuzja krwi przez narząd
zwykle określana jest jako procent
pojemności minutowej serca.] – perfúzió
(perfusio); átáramoltatás
pergameszka [(u Zygmunta Glogera) z włosk.
bergamasca, ludowy taniec włoski,
tańczony w Polsce za Zygmunta III pod
nazwą pergameszki. Np. Marco Uccellini
(1610-1680) - Aria sopra la Bergamasca] –
(ol.) bergamasca, (daw) olasz eredetű
néptánc; élénk és víg kifejezésű olasz tánc és
táncdal [elnevezése a lombardiai Bergamo
várostól ered. A bergamasca (p. lant számára
írt) hangszerzene-darabokban is előfordul,
valamint
hegedüszonátákban
is.
A
bergamasca-táncot már a XVI. században
ismerték.]
pergamin [1. trwały, przezroczysty papier
nieprzepuszczający wody ani tłuszczu;
2. cienka, odpowiednio wyprawiona i
spreparowana skóra owcza, ośla lub
cielęca, używana dawniej do pisania; też:
dokument pisany na tej skórze; 3. materiał
pisarski (podłoże, na którym można pisać)
wyrabiany ze skór zwierzęcych. Pergamin
wyparł
rozpowszechniony
wcześniej
papirus stosowany w starożytności i był
głównym materiałem pisarskim w Europie
i na Bliskim Wschodzie przez cały okres
średniowiecza, po czym został skutecznie
wyparty przez papier. 4. jest to skóra
barania,
specjalnie
wyprawiona,
wygładzona, biała (niegarbowana). Na
nim pisano dawniej książki, które
właściwie były zwojami. W obecnych
czasach
używany
do
spisywania
uroczystych akt.] – (ném. pergament)
pergamen [az ókor óta az írás rögzítésére
használt cserzetlen, szőrtelenített állati (juh,
kutya stb.) bőrből készült fehérített,
vékonyított, kétoldalas írásra alkalmas lap
(Minthogy a leggondosabb kikészítés
ellenére is sárgás maradt a pergamen
szőroldala,
a
legidényesebb
képeskönyvekben
csak
a
húsoldalt
használták. Így készült például a Magyar
Anjou Legendárium v. Vatkáni Képes
Legendárium is.)]; ilyen anyagra írt okmány
(Pegamon ókori kisázsiai város nevéről);
hólyagpapír
4807
Pergaminowa karta z Gesta Danorum Saxo
Grammaticusa, XII/XIII wiek
Kocsi viszi Szent László testét Váradra
(Magyar Anjou Legendárium)
Pergamon (stgr. Πέργαμον Pérgamon, łac.
Pergamum) [miasto w starożytnej Myzji, w
Azji
Mniejszej,
stolica
państwa
pergameńskiego to dzisiejsza Bergama,
miasto położone poniżej starożytnego
akropolu, w Turcji.] – Pergamon (vagy
Pergamosz,
latinul:
Pergamus
vagy
Pergamum; ma Bergama, Törökország) [egy
ókori görög város
volt
Kis-Ázsia
északnyugati partvidékén (Anatólia).]
-
Wersja 01 01 2017.
pergaminowy, -a, -e [przymiotnik od: pergamin]
– pergamenszerű; pergamen
pergola [1. wł. 'altana obrośnięta winem' z łac.
pergula 'wystający dach; 'jp.' budowla
ogrodowa złożona z rzędu a. dwu rzędów
kolumn, słupków itp., przykrytych
kratownicą,
oplecionych
roślinami
pnącymi; 2. budowla ogrodowa składająca
się z jednego lub dwóch rzędów słupów,
kolumn itp. podtrzymujących poziomą
konstrukcję kratową oplecioną pnącymi
roślinami] – (ol, ép) pergola; nyitott lugas
felfutó növényzet számára; szabadon álló
oszlopsorra
helyezett
favázszerkezet;
lugasszerű építészeti kiképzés; nyitott
oszlopos kerti pavilon
pergola różana – rózsalugas
perhydrol [1. trzydziestoprocentowy roztwór
wodny nadtlenku wodoru; 2. chem. nazwa
techn.
silnie
utleniającego
30procentowego
roztworu
wodnego
nadtlenku wodoru.] – perhidrol
per tangentem (nawiasem mówiąc) – (lat.) per
tangentem;
érintőlegesen,
futólag,
mellékesen [érintőleg, mellesleg (szólni
valamiről); futtában, a tárgyat éppen csak
érintve]
peri-, pery- [łac. peri- z gr. peri 'wokół; dla;
ponad' ― w złożeniach: wokół; koło
(czego); przy; otaczający, okalający; med.
tkanka otaczająca określone miejsce
ciała;] - (gör.) peri; körül, körös-körül,
mellett, fölött
Periculum in mora [niebezpieczeństwo (ryzyko)
tkwi w zwłoce] – (lat.) Periculum in mora;
veszély van a késedelemben; késni veszélyes
Periculum est emptoris [ryzyko ponosi kupujący]
– (lat.) Periculum est emptoris;
vevői
veszélyviselés; a veszélyt a vásárló viseli
[periculum est emptoris regula: vevői
veszélyviselés szabályai]
perigeum, perygeum [najbliższy Ziemi punkt na
torze (orbicie) Księżyca a. sztucznych
satelitów] – (gör, csill.) perigeum; földközel,
földközelség; a Hold pályájának az a pontja,
ahol a Földhöz legközelebb van; a Holdnak
v. műholdnak az az állása, amikor pályáján
legközelebb van a Földhöz
4808
perihelium [1. zob. peryhelium; 2. punkt
przysłoneczny, najbliższy Słońca punkt na
orbicie planety a. komety] – (gör, csill.)
perihélium; napközel, napközelség; a
bolygók v. üstökösök olyan állása, amikor
legközelebb vannak a Naphoz
period [fr. periodikós 'okresowy' od períodos
'obchodzenie wokoło; obieg; regularny
nawrót; okres (czasu a. mowy)'; — 1. przest.
okres (czasu; mowy). menstruacja; 2. faza
cyklu miesiączkowego dojrzałych płciowo
kobiet (wydalanie krwi i śluzu z macicy
wynikające ze złuszczania się warstwy
śluzowej błony); menstruacja, miesiączka;
3. czas, po którym zjawisko się powtarza;
4. zob. miesiączka] – (gör.) periódus
(körút), szakasz; időszak, korszak; (fiz.)
körfutás, szabályos ismétlés v. ismétlődés;
szabályosan ismétlődő jelenségek egy
szakasza; (vegyt.) a radioaktív anyagok
felezési ideje; azon időszakasz, amely alatt
az illető anyag fele elbomlik; (menny.)
tizedes
törtek,
lánctörtek
ismétlődő
számcsoportjai; (csill.) a bolygók, égitest
keringési ideje; (vill.) periódus; váltakozó
áramnál az az időköz, amelynek eltelte után
az elektromos áram erősségének változása
ugyanolyan értelemben ismétlődik; (orv.)
időszak; a betegség két rohama közötti idő;
(u kobiety) menstruáció, hasi periódus;
(műsz) ütem; (zene) 8-16 ütemes téma, mely
kadenciával két egyenlő részre bomlik;
(gam) körmondat
periodycznie – (gör.) periodikusan, periódusosan
periodyczność
[okresowość,
regularna
powtarzalność] – (lat.) periodicitás,
periodikusság;
szakaszosság;
vminek
periódusszerű
ismétlődése;
bizonyos
jelenségeknek szabályos időközökben való
megújulása
periodyczność kryzysów – krízisperiodikusság
periodyczny, -a, -e [1. okresowy; rytmiczny,
regularnie się powtarzający; trwający
pewien czas; 2. powtarzający się
regularnie co pewien czas] – (gör.)
periodikus, periódusos; időszaki, időszakos;
szabályosan v. egyenlő szakaszokban
ismétlődő,
visszatérő;
szakaszos,
szakaszonként
ismétlődő;
(irod.)
körmondatos (stílus)
periodyczny układ pierwiastków (okresowy
układ pierwiastków) [tablica zawierająca
wszystkie pierwiastki chem. uszeregowane
w
kolejności
wzrastających
liczb
atomowych z podziałem na grupy
(kolumny pionowe) i okresy (szeregi
poziome);
wywiedziony
z
prawa
okresowości; istnieje wiele rozwiązań
-
Wersja 01 01 2017.
graficznych, z których najstarszym jest
tablica Mendelejewa (zw. tablicą krótką);
ob. powszechnie stosuje się tablicę
Wernera, zw. też tablicą długą; grupy
(ponumerowane od 1 do 18) zawierają
pierwiastki określane jako litowce,
berylowce, borowce, węglowce, azotowce,
tlenowce, fluorowce i helowce (dawniej
jako grupy gł.) oraz miedziowce,
cynkowce,
skandowce,
tytanowce,
wanadowce, chromowce, manganowce,
żelazowce, kobaltowce i niklowce (dawniej
grupy poboczne); do grupy 3 (dawniej
IIIB) należą również lantanowce i
aktynowce;
o.u.p.
umożliwia
przewidywanie stopnia utlenienia i
własności
chem.
pierwiastków
na
podstawie ich położenia w tablicy.] –
(vegyt.) az elemek periódousos rendszere;
kémiai elemek periódusos rendszere [a
kémiai elemek egy táblázatos megjelenítése,
melyet elsőként 1869-ben az orosz kémikus
Dmitrij Mengyelejev alkalmazott]; az
elemeknek atomsúlyuk, ill. az atommag
pozitív
töltéseinek
száma
szerinti
elrendezése, csoportosítása, ebből adódó
bizonyos hasonló sajátságok visszatérése
alapján
periodyk (fr. périodique) [1. czasopismo o stałej
nazwie i numeracji ciągłej, ukazujące się
w określonych odstępach czasu; 2.
czasopismo
o
ciągłej
numeracji,
pojawiające się w określonych odstępach
czasu; 3. czasopismo o regularnej
częstotliwości
ukazywania
się
(np.
dziennik,
tygodnik,
miesięcznik,
kwartalnik,
rocznik).
Jako
że
przeważająca
większość
czasopism
wydawana jest regularnie, periodyk jest w
praktyce synonimem czasopisma.] – (lat.)
periodica;
időszaki
lap,
sajtótermék;
folyóirat; időszaki kiadvány
4809
periodyki – időszaki kiadványok, folyóiratok
periodyzacja [podział na okresy (czasu), fazy,
epoki itd.] – (lat.) periodizáció, periodizálás;
korszakolás, korszakbeosztás
periodyzacyjny, -a, -e – (lat.) periodizációs
periodyzować [dzielić na okresy, ery lub
tworzyć, rozdzielać fazy, etapy w jakimś
procesie lub dłuższym odcinku czasu] –
(lat.) periodizálni; korszakolni, korszakokra
bontani; korszakok szerint tagolni
periodyzować coś – korszakolni vmit
peripheral {rzecz.}; zob. urządzenie peryferyjne
{n.} [komp.] [zł.] – (ang.) peripheral (PC-) (számítógép-)
tartozék,
'periféria'
[a
számítógéppel együttműködő, de különálló,
cserélhető,
szabványos
csatlakozású
tartozék, eszköz; többnyire az információ
bevitelét, tárolását, megjelenítését szolgálja;
ilyenek pl. billentyűzet, egér, lapolvasó, CDmeghajtó, kijelző, nyomtató, modem, stb.;
kapcsolatuk a számítógéppel szabványos
vezeték- rendszeren (soros, párhuzamos
vagy univerzális) csatolón keresztül történik]
Peris (Pari, ar. փերի) – (perzsa) Peri; tündér
-
Wersja 01 01 2017.
perkal (tur. z per. pergale) [1. cienkie płótno
bawełniane; 2. cienkie płótno służące do
wyrabiania bielizny i pościeli; 3. cienka
tkanina bawełniana, połyskliwa po prawej
stronie, zwykle krochmalona. Używana na
lekką odzież i bieliznę; 4. tkanina
bawełniana sprowadzana najpierw z
dawnych Indii Wschodnich, później z
Anglii. Prekaliki naprawdę modne i
powszednie stały się dopiero w pierwszych
latach
rewolucji
francuskiej,
jako
widoczny znak mieszczańskiej, a nie
dworskiej mody i przymierza z fabryką.
Anglia rozpowszechniła w końcu XVIII
wieku modne suknie z drukowanych
perkalików. 5. tkanina o splocie
płóciennym, wykonana z nitek o średniej
grubości. Przeważnie biała, zwykle mocno
wykrochmalona. Stosowana na koszule
męskie,
fartuchy
szpitalne
itp.]
–
(perzsa→fr.) perkál, karton; [1. (szövet)
vászonkötésben szőtt, nyomott mintájú finom
pamutszövet; 2. pamutszövet, középfinom
fonalból, vászonkötéssel és színnyomásos
mintázattal; 3. Durva szövésű pamutanyag,
fehér
vagy krémszínben természetes
"spricceléssel".
Kapható
mindenféle
szélességben és nehezítésben, kezdve az
olcsó függönyöktől, az ágydrapériáig és a
kerti ponyváig. Mossuk ki használat előtt,
mert összemegy, és nedvesen vasaljuk]
perkal (1) [rzadka, gładka, o średniej masie
bawełniana tkanina, o płóciennym splocie,
najczęściej z średnio szorstkiej przędzy. W
sklepie występuje pod wieloma postaciami,
łącznie z drukowaną. Wykorzystywana na
tanie damskie i dziecię ce sukienki,
fartuchy, i do celów dekoracyjnych i na
flagi. Czasami nazwę tę wykorzystuje się
błędnie na bawełnę.] - karton, kreton [Ritka
szövésű, sima, közepes súlyú, főleg közepes
finomságú fonalakból vászonkötésben szőtt,
színnyomott pamut típusú szövet. Sokféle
fajtája van. Olcsó női és gyermekruha-anyag,
de készülnek belőle kötények, dekorációs
szövetek, bútorvédő huzatok stb. is. A
"karton" elnevezés csak a magyarban
használatos; a "kreton" francia eredetű, a
franciaországi Cretonne helység nevéből
származik, ahol először készítettek ilyen
szövetet.]
4810
perkal (2) [czysta i ścisła bawełniana tkanina,
która jest miękka w dotyku, w splocie
płóciennym. Jest jednokolorowa lub z
nadrukiem, stosowana do produkcji
damskiej i dziecięcej bielizny oraz
chusteczek.] – perkál [Finom, puha, sűrű
beállítású,
vászonkötésű
pamutszövet.
Egyszínű vagy nyomott kivitelben női és
gyermekfehérneműk
és
zsebkendők
készítésére használják.]
perkal (3) [specjalne, wykończona na kalandrze
dla jednokolorowa lub drukowana
tkanina bawełniana lub jedwabna. Dzięki
czemu można osiągnąć gęstą, gładką
powierzchnię tkaniny z dużym połyskiem.
Takie tkaniny są wykorzystywane na
lekkie damskie płaszcze przeciwdeszczowy
i inne wyroby odzieżowe.] – Chintz
[Egyszínű vagy nyomott mintás pamut- ill.
selyem típusú szövetek speciális, fűtött
préskalanderen végzett kikészítési eljárása,
amelynek célja sima, zárt, fényes
szövetfelület előállítása. Könnyű, vízhatlan
vagy rossz időben viselhető nőikabátszövetek
és
divatos
ruhaanyagok
kikészítésére használják.]
perkalik w kropki – babos v. pettyes karton
perkalikowy, -a, -e [1. wyprodukowany,
wykonany z perkaliku (gatunku cienkiego
płótna bawełnianego), taki, w którym
użyto perkalu (np. materiał perkalikowy);
2. w kolorze jasnopomarańczowym,
kremowym] – perkálperkalowy, -a, -e [wyprodukowany, wykonany z
perkalu (cienkiego płótna bawełnianego),
taki, w którym wykorzystano perkal (np.
podszewka perkalowa)] – perkálperkaty, -a, -e [zaokrąglony] – turcsi (orr);
fitosorrú, pisze
perkaty nosek – pisze orrocska
perkoz [ptak wodny o upierzeniu zmiennym,
zależnie od pory roku] – (áll.) búvár,
kontyosbúvár; vöcsök
Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) [średni,
wędrowny ptak wodny z rodziny
perkozów,
zamieszkujący
większość
Europy i Azji Środkowej oraz w
południowej
i
środkowej
Afryce.
Izolowane populacje w Australii i na
Nowej Zelandii.] – búbos vöcsök (Podiceps
cristatus)
[a
vöcsökalakúak
(Podicipediformes) rendjébe, ezen belül a
vöcsökfélék (Podicipedidae) családjába
tartozó, karcsú vízimadár]
-
Wersja 01 01 2017.
Perkoz jednoczuby – búbos vöcsök
Perkoz rdzawoszyi (Podiceps grisegena) [średni,
wędrowny ptak wodny z rodziny
perkozów, zamieszkujący środkową i
wschodnią Europę, Syberię, Zakaukazie,
wybrzeża Morza Aralskiego, północną
część Japonii i Amerykę Północną na
obszarze od Alaski po Labrador.] vörösnyakú vöcsök (Podiceps grisegena) [a
vöcsökalakúak (Podicipediformes) rendjébe,
ezen belül a vöcsökfélék (Podicipedidae)
családjába tartozó, az ismert búbos vöcsöknél
kisebb vízimadár]
Perkoz zausznik (Podiceps nigricollis) [gatunek
średniej wielkości, częściowo wędrownego
ptaka wodnego z rodziny perkozów] –
feketenyakú vöcsök (Podiceps nigricollis) [a
vöcsökalakúak (Podicipediformes) rendjébe,
ezen belül a vöcsökfélék (Podicipedidae)
családjába tartozó faj]
perkusista [muzyk grający na instrumentach
perkusyjnych] – dobos, (dawno) slágverkes
perkusistka [kobieta grająca na którymś z
instrumentów zaliczanych do grupy
instrumentów perkusyjnych] – dobos nő
4811
perkusja [1. łac. percussio 'uderzenie, bicie' od
percutere 'przebijać; uderzać; (za)bić'; 2.
efekty
dźwiękowe
i
brzmieniowe
wydobywane
z
instrumentów
perkusyjnych; 3. zob. instrumenty
perkusyjne;
perkusyjne
instrumenty
muzyczne, z których dźwięk wydobywa
się przez uderzenie, np. kotły, ksylofon,
dzwonki, wibrafon, czelesta, bębny,
talerze, trójkąt, tamtam, gong, kastaniety]
– perkusszió; (orv.) kopogtatás; átv. dob;
ütős hangszerek
perkusyjny, -a, -e [charakterystyczny dla grupy
instrumentów,
z
których
dźwięk
uzyskiwany jest poprzez uderzanie lub
potrząsanie (np. instrumenty perkusyjne),
związany z perkusją] – ütő, csapóperkwizycja (przeszukanie; przeszukiwanie
domów) – (lat.) perkvizíció; átvizsgálás,
átkutatás; házkutatás
perl [stopień pisma równy pięciu punktom
typograficznym 1 pt = 1/12 pc = 0,3514
mm → 5 p. perl] – perl (ötpontos írás)
Perl [interpretowany język programowania
autorstwa Larry'ego Walla początkowo
przeznaczony głównie do pracy z danymi
tekstowymi, obecnie używany do wielu
innych zastosowań. Wzorowany na takich
językach jak C, skryptowe: sed, awk i sh
oraz na wielu innych.] – Perl (Pratical
Extraction and Report Language) - 'Perl'
parancsnyelv (gyakorlati kivonat és híradó
nyelv) [1. egy általános célú programozási
nyelv, melyet Larry Wall tett közzé 1987.
december
18-án.
Stílusában
és
funkcionalitásában sokat merít a C, sed, awk,
sh és más programozási nyelvekből. A nyelv
egyik legfontosabb része a reguláris
kifejezések széles körű támogatása és
alkalmazása, ezáltal kiválóan alkalmas nagy
méretű szöveg- vagy adatfile-ok egyszerű
feldolgozására. Egyik elterjedt felhasználása
a CGI-szkriptek készítése. Nagyon sokan
felhozzák a rovására, hogy kifejezetten
könnyű benne olvashatatlan kódot készíteni,
de persze ez a programozótól függ: Perlben
éppúgy lehet szép, olvasható programot
készíteni, mint ahogy olvashatatlant bármely
-
Wersja 01 01 2017.
egyéb nyelven. 2. Unix környezetben, főleg
scriptek írására használt parancsnyelv; a
szervereken futó CGI scripteket is többnyire
Perl-ben írják]
perlak [1. (łac. cholesteatoma) Perlak ucha
środkowego - rodzaj zapalenia ucha
środkowego; guz powstający wskutek
przewlekłego zapalenia ucha środkowego;
2. maszyna wyposażona w ruchomy bęben
pokryty masą cierną, służący do
obłuskiwania ziarna przy produkcji
kaszy; 3. gruba kasza perłowa] – (orv.)
(fülbetegség) cholesteatoma (szarugyöngy);
árpakása, durvaszemű gyöngyárpa
perlakowy, -a, -e [podobny do perlaka (guza
tworzącego się głównie ze złuszczonych
komórek nabłonka, powstającego wskutek
zapalenia ucha środkowego), odnoszący
się do niego] – cholesteatomaPerlica zwyczajna (perliczka) (Numida meleagris)
[1. duży ptak z rodziny perlic, jedyny
przedstawiciel monotypowego rodzaju
Numida; 2. udomowiony ptak z rzędu
kuraków,
o białym,
szarym
lub
niebieskawym upierzeniu w jasne cętki;
perlica, pantarka; 3. ptak domowy o
białym, szarym lub niebieskim upierzeniu
w białe cętki] – gyöngytyúk [az egyetlen
hagyományos házi baromfifajunk, amely
Afrikából származik]; (betegség) gümőkór
(állatnál), gyöngykór
perliczka [udomowiony ptak z rzędu kuraków, o
białym,
szarym
lub
niebieskawym
upierzeniu w jasne cętki; perlica,
pantarka] – gyöngytyúk
perlić – gyönggyel kirakni
perlić się [występować w postaci kropel,
pęcherzyków] – gyöngyözni (verejtéktől);
felragyogni, megvillanni, szikrázni
perlisto
–
gyöngyözve,
gyöngyönként,
gyöngymódra
perlisty, -a, -e [1. składający się z wielu kropel,
występujący w kroplach w kształcie pereł,
pęcherzyków; kroplisty; 2. o śmiechu lub
innych odgłosach: składający się z
krótkich, szybko następujących po sobie
dźwięków (np. perliste chichotanie)] –
gyöngy-, gyöngös, gyöngyöző
4812
perliste wino – gyöngyöző bor
perlisty pot – gyöngyöző verejték
perlisty śmiech – gyöngyöző kacaj
perliście, perliste – gyöngyözés
Perliste grudki prącia (łac. papillomatosis
coronae penis, ang. pearly penile papules,
hirsutoid papillomas of the penis, PPP)
[małe, kopulaste lub wydłużone (0,5-4 mm
długości) grudki, koloru perłowocielistego,
zlokalizowane na koronie żołędzi prącia i
w rowku zażołędnym. Pojawiają sie w
okresie dojrzewania u kilku- kilkunastu
procent zdrowych mężczyzn. Częściej
spotykane są u mężczyzn nieobrzezanych.]
- lat. papillomatosis penis v. papillomatosis
coronae glandis; hímvessző papillomatosis-a
[(orv.) a férfi nemi szerven előforduló
bőrelváltozás. A hímvessző ártalmatlan
papillómái olyan jóindulató bőrdaganatok
(szemölcs-szerű bőrkinővések), amelyek
elsősorban a makk peremén fordulnak elő.
Színűk a makkéval megegyezik, vagy annál
valamivel világosabbak]
perlon [1. włókno syntetyczne mające
zastosowanie w przemyśle tekstylnym; 2.
poliamidowe włókno syntetyczne albo
cienkie pończochy z tego włókna, których
nazwa pochodzi od PRL-u, analogicznie
do DDR-owskiego dederonu] – (vegyt.)
perlon; (text.) igen tartós, könnyű műszál
(poliamid készítmény)
perlony [pot. cienkie pończochy damskie
zrobione z perlonu] – finom perlonharisnya
perła [1. kulisty, srebrzystoszary twór ceniony w
jubilerstwie, wytwarzany przez wiele
gatunków
mięczaków,
zwłaszcza
perłopławów; 2. potocznie o czymś
cennym, niepospolitym, wyróżniającym
się; 3. kamyczek okrągły, sformowany
naokoło ciała obcego we wnętrzu małżów,
używany w jubilerstwie, kosztowny. W
Piśmie Świętym cenna rzecz, symbolizuje
niekiedy Kościół (Zbór Pański). Nie jest
dla świń, czyli skarbu zbawienia nie
należy dawać tym, co nim gardzą, jego
wartości umyślnie poznać nie chcą i z
niego drwią. Mt 7:6. Kobiety nie powinny
się nimi wynosić. W Obj. 21;21 każda
brama jest z jednej perły, a będzie ich 12.
Symbol
kosztowności
w
Nowym
Jeruzalem.] – gyöngy, kaláris [Bizonyos
kagylók belsejében keletkezik; kemény, mint
egy értékes drágakő, igen keresett; a szellemi
valóságok jelképe (Mt 7,6; 13,46); a
Bibliában gyakran drágakövek helyett is
szerepel (1Tim 2,9; Jel 17,4).]
perła literatury – az irodalom gyöngyszemei
perła naturalna – igazgyöngy
-
Wersja 01 01 2017.
perła poezji – a költészet gyöngyszemei
perła prawdziwa – igazgyöngy
perłowoszary, -a, -e [będący koloru szarego z
odcieniem perłowym] – gyöngyszürke
perłowy, -a, -e [1. pokryty kolorem
srebrzystobiałym (np. perłowy pigment);
2. ozdabiany perełkami (np. naszyjnik
perłowy); perełkowy; 3. w kształcie perły,
kuleczkowaty] – gyöngy-; gyöngyszínű,
gyöngyház-,
galambszürke,
gyöngyös,
gyöngyöző
perłowy błask – gyöngyházfény
perłowy połysk [specyficzny wygląd powierzchni
wyrobu papierowego zbliżony do wyglądu
powierzchni perły. Uzyskuje się go przez
dodatek do powłoki specjalnych perłowych
pigmentów.] – gyöngyházfény
perłówka1 (trawa perłowa) [1. wysoka roślina z
rodziny traw, o dwukwiatowych kłosach;
2. wysoka roślina o kłoskach mających
dwa kwiaty] – (növ.) gyöngyfű
Perłówka zwisła (Melica nutans) [1. gatunek
rośliny wieloletniej należący do rodziny
wiechlinowatych
(dawniej
zwanych
trawami); 2. gatunek byliny należący do
rodziny wiechlinowatych. Występuje w
Azji i Europie na obszarach o klimacie
oceanicznym. W Polsce jest rośliną dość
rozpowszechnioną] – Bókoló gyöngyfű
perłówka orzęsiona (Melica ciliata) – prémes
gyöngyperje
perłówka2 [1. pot.; zob. kasza perłowa; 2. kasza
wyprodukowana z obłuszczonego i
pokruszonego ziarna jęczmienia; kasza
perłowa] – árpakása, gyöngykása
perły [wytwory małży zbudowane z masy
perłowej o szerokim zastosowaniu w
jubilerstwie.
Są
jednymi
z
najwartościowszych
klejnotów,
nie
wymagają żadnej obróbki. Znane już od
czasów starożytnej Grecji, nadal bardzo
popularne jako klasyczna ozdoba szyi
kobiecej. Perły naturalne występują w
różnych
barwach
i
kształtach.
Najcenniejsze są perły idealnie kuliste o
barwie różowej, potem kremowe, białe i
czarne.] – gyöngy nyaklánc
4813
perm [1. szósty okres ery paleozoicznej; 2. okres
ery paleozoicznej ok. 280 - ok. 230 mln lat
temu] – (földt.) perm, perm-korszak; a
földtörténeti ókor legfelső szakasza
permanencja (stałość; daw. ciągłe, nieprzerwane
trwanie) – (lat.) permanencia; tartósság,
állandóság, folytonosság; ügylet, készenlét
Permanent virtual circuit - (stały obwód
wirtualny) [To programowo definiowane
połączenia biegnące przez sieci z
komutacją obwodów lub pakietów. Po
utworzeniu
tego rodzaju
połączeń
pozostają one zawsze aktywne.] – PVC:
Permanent Virtual Circuit (permanens
virtuális áramkör v. állandó virtuális
áramkör)
permanentnie
–
permanensen;
állandóan,
folytonosan
permanentny, -a, -e [1. nieprzerwanie trwający;
2. stały, trwający nieprzerwanie, cały czas
się powtarzający (np. permanentny
deszcz,
permanentne
zachowania),
ustawiczny, trwały] – (lat.) permenens;
tartós, állandó, folytonos, szakadatlan,
megmaradó, kitartó
permski, -a, -ie [charakterystyczny dla permu
(ostatniego okresu ery paleozoicznej),
odnoszący się do permu (np. flora
permska, utwory permskie)] – (földt.)
permi
permutacja [1. mat. ułożenie elementów zbioru
skończonego w określonym porządku; też:
każdy z możliwych układów tych
elementów; 2. łac. permutatio 'zmiana;
wymiana';
przestawienie,
zmiana;
układanie elementów (pewnego ciągu,
serii) w różnej kolejności; każdy z
różnych możliwych układów danych
elementów] – (lat.) permutáció, permutálás;
felcserélés, sorrendváltoztatás; (menny.)
elemek minden lehetséges sorrendjének
rendszere [Az absztrakt algebrában és a
kombinatorikában
egy
A
halmaz
permutációján annak önmagára vett bijektív
leképezését értjük. Bár időnként beszélünk
végtelen halmazok permutációiról, A a
legtöbb vizsgálatban véges, és így
permutáción A elemeinek egy meghatározott
átrendezését vagy sorbarendezését értjük. Ha
például A egy csomag kártya, akkor a
kártyák megkeverésével A egy permutációját
-
Wersja 01 01 2017.
állítjuk elő. Hasonlóképpen, ha A elemei egy
futóverseny résztvevői, akkor a verseny
minden lehetséges végeredménye A egy
permutációját képviseli.]
permutacja bez powtórzeń – ismétlés nélküli
permutáció
permutacja z powtórzeniami – ismétléses
permutáció
permutacyjny, -a, -e [odnoszący się do
permutacji (ustawienia elementów danego
skończonego zbioru jakichś liczb lub
niewiadomych w określony sposób)] –
(lat.)
permutábilis;
egymás
között
felcserélhető
peron [1. podwyższenie na stacji kolejowej
usytuowane wzdłuż torów, ułatwiające
podróżnym wsiadanie i wysiadanie; 2. pas
podwyższenia przy torach na dworcu
kolejowym umożliwiający podróżnym
wsiadanie do pociągu] – (fr.) peron;
vasútállomásokon a vágányok melletti
kiépített térség; a társas közlekedési
eszközök
,
főleg
vilamos,
vasúti
személykocsi (két) végén lévő fel- és
leszállásra való rész
peron przystacyjny – állomás melletti peron
peronowy, –a, -e [będący częścią peronu (np.
chodnik peronowy, zegar peronowy),
charakterystyczny dla peronu lub w jakiś
inny sposób związany z peronem] – peronperonówka [pot. bilet peronowy] – peronjegy
perora [1. długa i nudna mowa zawierająca
napuszone pouczenie; 2. daw. uroczysta
przemowa; 3. łac. perorare 'konkludować;
mówić na końcu; wykładać'; tyrada,
oracja, uroczysta przemowa; rozwlekłe,
nudne
pouczenie,
napominanie,
reprymenda] – (lat.) peroráció; buzdító
beszéd, szónoklat, intelem; virágnyelv; a
szónoki beszéd befejező része
perować – (lat.) perorálni; előadni, buzdító
beszédet mondani, szónokolni, szónoklatot
tartani, inteni, figyelmeztetni; papolni;
szavalni
perowanie – perorálás; szónoklás, előadás, papolás,
intés, figyelmeztetés
4814
perpendykularny [1. przestarzale pionowy; 2.
przest. pionowy, prostopadły] – (lat.)
perpendikuláris; függőleges, merőleges
perpendykuł [dawniej: 1. wahadło zegara; 2.
linia pionowa; 3. dawn. wahadło zegara,
zegar wahadłowy; linia pionowa, pion] –
(lat.) perpendiculum, egy síkra merőleges
vonal; inga
Święta Perpetua, cs. Muczenica Pierpietuja (ur.
181, zm. 7 marca 203 ? w Kartaginie)
[umęczona razem ze św. Felicytą za
panowania Septymiusza Sewera, święta
Kościoła katolickiego, anglikańskiego,
ewangelickiego,
prawosławnego
i
ormiańskiego.] – Szent Perpetua és Szent
Felicitas [Március 7. *Karthagó, 202/203.
március 7. — Perpetua és Felicitas, e két
fiatal vértanú asszony, kiket -- társaikhoz
hasonlóan -- Krisztus szeretete töltött be, a
halálig tartó testvéri összetartozás ragyogó
példaképét tárja elénk. Ez a magatartás
valóság volt az első évszázadok fiatal
Egyházában. Az Úr szavainak: ,,Ti
mindnyájan testvérek vagytok'' (Mt 23,8)
megfelelően a keresztények kezdettől fogva
ebben az egészen új és mély értelemben
alkalmazták magukra a testvériség fogalmát.
Ebből adódóan a férfi testvér mellett
egyenlő jogokkal rendelkezett a nővér, s
mint ilyent elismerték és szerették. Ez a kor
felfogásához mérten valami hallatlan és
minden képzeletet felülmúló dolog volt. Az
a fiatal baráti csoport, amelyről most
szólunk, e keresztény magatartást oly
magától értetődő és emberi módon tette
sajátjává, ahogy arra csak az ifjúság képes.]
perpetuum mobile [1. mechanizm, który raz
puszczony w ruch, funkcjonowałby
nieustannie;
2. muz.
utwór
o
równomiernej rytmice, utrzymany w
bardzo szybkim tempie; 3. łac.,
(mechanizm) poruszający się wiecznie (i
samoczynnie); niemożliwa do zbudowania
maszyna, która by wykonywała pracę nie
pobierając z zewnątrz energii a. która by
podnosiła pewien ciężar jedynie kosztem
oziębiania pewnego zbiornika ciepła] –
(lat.) perpetuum mobile, (fiz.) örökmozgó;
örökké mozgó gép; örökmozgó, ami fizikai
lehetetlenség
Pers (członek ludu indoeuropejskiego) – perzsa ffi
pers [potocznie: 1. kot perski; 2. dywan perski] –
perzsaPersefona (gr. Περσεφόνη Persephone; także Kora
- gr. Κόρη Kore "dziewczyna") [1. w
mitologii greckiej małżonka Hadesa,
władczyni
świata
podziemnego
i
opiekunka dusz zmarłych. Była córką
-
Wersja 01 01 2017.
Demeter i Zeusa. 2. mit. gr. bogini
kiełkującego ziarna] – Perszephoné
(görögül Περσεφόνη; a
rómaiaknál:
Proserpina) [a görög mitológiában a
termékenység,
termés
istennőjének,
Démétérnek és Zeusznak lánya, Hadész
elrabolt felesége. Előfordul Koré (a. m.
"lány", ti. Démétér lánya) v. Perszephoneia
név alatt is.]
persekucja – (lat.) perszekúció; üldözés, zaklatás
Perseusz (gr. Περσεύς Perseus) [1. łac.
gwiazdozbiór nieba północnego; 2. w
mitologii greckiej był synem Danae i
Zeusa, pogromcą Meduzy i mężem
Andromedy. łac. Perseus; gwiazdozbiór
nieba północnego] – Perszeusz [az ókori
görög mitológiában szereplő hős, aki Medúza
fejét levágta, Andromédát egy tengeri
szörnytől megmentette]
persewerancja [(łac.), wytrwałość, wytrzymałość,
uporczywość] – (lat.) perszeverancia;
kitartás, állhatatosság
Persistence of Vision Ray-Tracer lub POV-Ray
[to jest programem służącym do ray
tracingu dla komputerów z systemami
Windows, Mac OS X lub GNU/Linux.
Wykorzystywany
jest
głównie
do
tworzenia
grafiki
trójwymiarowej.
Program udostępniany jest na zasadzie
licencji freeware.] – POV-Ray ( Persistence
of VRaytracer ) ision; nyílt forráskódú
modellező [A POV-Ray egy igen jó
minőségű, ingyenes és nyílt forráskódú
fénysugárkövető rendszer. Ezeknek a
tulajdonságainak köszönhetően talán ez a
legelterjedtebb módszer napjainkban. A
program nem más, mint egy „renderelő
motor”, kisebb kiegészítéssel. Ez annyit
jelent, hogy kér egy bemeneti állományt,
majd
hosszabb-rövidebb
számolás
eredményeképpen kiad egy kimeneti fájlt.
Egyszerűbben: a POV-Ray bemenete egy
szöveges állomány, amely egy sosem létezett
világot ír le, a kimenete pedig a látvány, ami
ebben a világban a szemünk elé tárulna. A
bemenő adathalmaz tehát egy fájl, amelyben
a különböző tárgyakat, objektumokat
definiáljuk
a
POV-Ray
speciális
leírónyelvén.]
Persja [1. kraina historyczna w Azji Zachodniej,
początkowo (w pierwszej połowie VI
wieku p.n.e.) obejmująca stosunkowo
niewielkie terytorium nad Zatoką Perską
rządzone
przez
Achemenidów,
po
stworzeniu
przez
nich
państwa
obejmującego niemal całą Azję Zachodnią
nazwa
ta
była
używana
przez
europejczyków na określenie Iranu. – 2.
4815
państwo w Azji, od 1935 r.: Iran; 3. (w
biblii) kraj położony między Morzem
Kaspijskim a Zatoką Perską. Około roku
550 przed Chrystusem Wyzwolona od
Medów, z którymi później tworzyła silne
państwo pod dowództwem Cyrusa. Od
1935 obecny Iran.] – 1. Perzsia [Irán vagy
Perzsia népe országát egykor Arianámnak
vagy Eransahrnak hívta (a szaszanida
időszak óta). Az Arianám az Irán szó ősi
formája és voltaképpen az árja szó többes
száma, melynek így jelentése: „Az árják
(földje)”. A Perzsia kifejezést az európai
országok használták az ország jelölésére a
Perzsa Birodalom akhaimenida dinasztiája
óta, a Kr. e. 6. századtól. (ld. Irán/ Perzsia
megnevezési ellentmondásai).]; 2. (bibl.)
PERZSIA (szétosztás; a lovak országa;
tiszta, ragyogó) [A régi perzsa birodalom
földrajzilag magában foglalta az iráni
felföldet, amelyet nyugaton és délen a Tigris
völgye, keleten az Indus folyó völgye,
északon pedig az örmény hegyvidék és a
Kaspi-tenger határol, területe mintegy 1,5
millió km2; a birodalmat Círus alapította,
mikor legyőzte Médiát és Babilóniát; Kr. e.
539-331-ig Perzsia volt Ázsia vezető
nagyhatalma; Nagy Círus, akit "Kores"-nek
is neveztek, megengedte a zsidóknak, hogy a
fogságból hazatérhessenek atyáik földjére
(2Krón 36,22-23; Ezsd 1); I. Dárius
támogatta a templom újjáépítését is (Ezsd 6);
I. Xerxes valószínűleg azonos Eszter
könyvének
"Ahasvérus"-ával
(2),
I.
Artaxerxes megengedte, hogy további fogoly
zsidók térhessenek haza (Ezsd 7-8; Neh 2,18).]
Persjanka
a.
Persyjka
(członkini
ludu
indoeuropejskiego) – perzsa nő
perski, -a, -ie [przymiotnik od: Persja (kraina
historyczna w Azji lub dawna nazwa
Iranu)] – perzsa, perzsiai
perski dywan, kobierzec [dywan, kobierzec
pochodzący z Persji, zdobiony motywami
roślinnymi,
scenami
figuralnymi
i
zwierzęcymi; też: dywan wykonany na
wzór takiego dywanu] – perzsaszőnyeg
perski jarmark, rynek [jarmark, na którym
sprzedaje się rzeczy często niedostępne w
sklepach, zwykle starocie] – perzsa piac,
bazár, fekete piac
persona, personat
[1. człowiek, osoba;
2. ironicznie o kimś mającym duże
znaczenie; 3. przest. a. żart. ważna
osobistość, figura, dygnitarz; w psychol.
Junga - postać osobowości, jaką
ukazujemy otoczeniu, różniąca się
zasadniczo od autentycznego "ja"; maska
-
Wersja 01 01 2017.
publiczna; prezentacja własnej osobowości
w kształcie możliwym do przyjęcia (a. mile
widzianym) przez środowisko społ.] – (lat.)
perszóna; személy, személyiség, egyéniség;
(tréf.) alak, pasas, figura
persona grata [3. łac., osoba ceniona, ważna,
mile widziana; 2. osoba mile widziana w
jakimś środowisku lub towarzystwie;
4. przedstawiciel dyplomatyczny jakiegoś
państwa, który w momencie akredytacji
nie budzi żadnych zastrzeżeń] – (lat.)
persona grata; kedvelt személy; (dipl.) olyan
személy, akinek jelölését a diplomáciai
képviselet betöltésére a másik állam
kormánya elfogadja
persona non grata [1. łac., osoba niepożądana
(jako
przedstawiciel
dypl.
innego
państwa); 2. osoba niemile widziana;
3. przedstawiciel dyplomatyczny, którego
obecność
na
terytorium
państwa
przyjmującego stała się niepożądana] –
(lat.) persona non grata; nemkívánatos v.
nem kedvelt személy; (dipl.) olyan
diplomata, akinek jelenlétét a működési
területén levő állam kormánya nem tartja
kívánatosnak [nemkívánatos személy, nem
kedvelt, mások bizalmát elvesztett személy
(diplomáciában használt kifejezés)]
personae legibus solutae [osoby korzystające z
immunitetu sądowego w sprawach
karnych] – (lat.) a büntetőügyekben bírósági
mentességet élvező személyek (mentelmi
jog)
Personal Communications Service (PCS)
[termin, który powstał w USA jako
określenie systemów telefonii komórkowej
używających pasma częstotliwości 1900
MHz (należą do nich między innymi DAMPS, IS-95 i GSM 1900). Poza Ameryką
termin PCS używany jest w kontekście
telefonii komórkowej w standardzie GSM
1900 (nazywanego także PCS 1900).] –
PCS Personal Communications Service
(személyi kommunikációs szolgáltatás)
personalia [1. dane biograficzne, szczegóły
życiorysu; 2. dane jakiejś osoby, zwykle
imię i nazwisko, data urodzenia, adres] –
perszonália; perszonáliák; személyi adatok
personalistyczny, -a, -e [odnoszący się do
personalizmu (koncepcji filozoficznych
zestawiających problematykę osobowości
ludzkiej z bytem natury duchowej lub
kierunku psychologicznego mówiącego o
ścisłym powiązaniu różnych funkcji
psychicznych wraz z osobowością),
związany z osobami myślącymi zgodnie z
założeniami
personalizmu]
–
(lat.)
perszonalista-
4816
personalista [osoba myśląca zgodnie z
założeniami personalizmu (koncepcji
filozoficznych
zestawiających
problematykę osobowości ludzkiej z
bytem natury duchowej lub kierunku
psychologicznego mówiącego o ścisłym
powiązaniu różnych funkcji psychicznych
wraz z osobowością)], personalistka –
(lat.) perszonalista (ffi/nő)
personalizm
[1. koncepcje
filozoficzne
przyjmujące
za
punkt
wyjścia
problematykę
osobowości
ludzkiej
pojmowanej jako byt natury duchowej;
2. kierunek
psychologiczny,
według
którego różne funkcje psychiczne są ściśle
ze sobą związane;3. kierunek filoz. oparty
na metafizycznym a. relig. założeniu, że
rozwój osobowości człowieka jest źródłem
i celem życia jednostkowego i społ.] – (lat.)
perszonalizmus;
(fil.)
a
természet
valamennyi élettelen és élő tárgyának
valamiféle bennük rejlő személyes hatóerőt,
szellemi alapelvet tulajdonító idealista
filozófiai irényzat
personalność – (lat.) perszonalitás; személyiség
personalność człowieka – az ember személyisége
personalny, -a, -e [1. osobowy, osobisty,
odnoszący się konkretnej osoby lub grupy
jakichś osób (np. dane personalne, akta
personalne); 2. kierownik działu kadr; 3.
fr. personnel '; osobowy; osobisty; pop.
kierownik biura kadr, personalnik] – (lat.)
perszonális; személyi, személyes, egyéni,
individuális, személyzeti
personalny konstrukt – személyes konstruktum
[personal
construct]
[George
Kelly
személyiségelméletében olyan, az egyén
által használt dimenzió, amely mentén
értelmezi, "megkonstruálja" a környezetét.
Kelly szerint a személyiség szervezõdésének
alapegysége.]
personel [1. zespół pracowników w biurze,
instytucji, sklepie itp.; 2. zespół
pracowników
jakiejś
instytucji,
najczęściej publicznej, których celem jest
wykonywanie ściśle określonych zadań
nienależących
do
kierownika
tej
instytucji] – személyzet, személyi állomány;
létszám
personel ekonomiczny – gazdasági személyzet
personel hotelu – szállodai személyzet
personel medyczny – egészségügyi dolgozók
personel nauczycielski – tantestület, tanári kar;
tanszemélyzet
personel obsługujący – kiszolgáló személyzet
personel obsługi – kezelő személyzet
personel pomocniczy – segédszemélyzet
-
Wersja 01 01 2017.
personel sklepowy – üzleti személyzet
personifikacja, personyfikacja (z łac. persona –
osoba i facere – robić) [1. postać
uosabiająca
coś,
2. przypisywanie
przedmiotom,
zjawiskom,
pojęciom
abstrakcyjnym cech ludzkich; też:
przedstawianie w postaci ludzkiej pojęć,
zjawisk przyrody itp.; 3. uosobienie,
przypisywanie przedmiotom, zwierzętom,
zjawiskom
przyrody,
pojęciom
abstrakcyjnym cech właściwych tylko
ludziom; antropomorfizm; 4. uosobienie;
nadanie zwierzętom, przedmiotom cech
ludzkich]
–
(lat.
personificatio)
perszonifikáció;
megszemélyítés,
megszemélyesítés; élettelen v. elvont
fogalmak elképzelése és ábrázolása emberi
alakban; elvont fogalmak v. élettelen tárgyak
megszemélyesítése
personifikować
[1. nadawać
przedmiotom,
zwierzętom,
zjawiskom,
pojęciom
abstrakcyjnym cechy właściwe tylko
ludziom; 2. być reprezentantem jakichś
cech,
wartości,
zjawisk]
–
(lat.)
perszonifikálni;
megszemélyíteni,
megszemélyesíteni
personifikować
coś
–
megszemélyesíteni,
perszonifikálni vmit
perspektywa
perspektywa [1. rozległy widok; 2. to, co się daje
przewidywać w przyszłości; 3. odległość w
czasie umożliwiająca właściwą ocenę
zdarzeń; 4. punkt widzenia, z jakiego coś
jest
przedstawiane
lub
oceniane;
5. przedstawienie
trójwymiarowych
przedmiotów na płaszczyźnie, tak aby
patrzący na rysunek miał wrażenie głębi;
6. metoda
odwzorowania
figury
geometrycznej na płaszczyźnie za pomocą
prostych
rzutujących
o
wspólnym
wierzchołku; 7. określenie powszechnie
stosowane w architekturze, malarstwie,
fotografii i innych sztukach wizualnych w
stosunku
do
konstrukcji
obrazu
powstałego w wyniku rzutu środkowego.
Jest to specyficzny sposób przedstawienia
trójwymiarowej
przestrzeni
na
4817
płaszczyźnie,
odpowiadający
w
przybliżeniu obrazowi przestrzeni, jaki
tworzy oko ludzkie] – (lat. perspicere =
keresztülnéz) perspektíva; távlat; kilátás,
látvány, látkép; (átv.) a jövő képe; kilátás,
remény; (átv.) nézőpont, szemszög; (menny,
műv) távlati, távlatban való ábrázolás; (elav)
távcső, messzelátó
perspektywa akustyczna – hallásperspektíva
perspektywa barwna [zjawisko wykorzystywane
w kompozycji malarskiej, polegające na
tym, że przedmioty na otwartej
przestrzeni w miarę oddalania się od oka
stają się coraz mniej wyraźne i zmieniają
kolor] – színperspektíva [lényege, hogy a
meleg, vöröses színeket a szemünk
közelebbinek, míg a hűvös színeket
távolabbinak érzékeli]
perspektywa centralna; perspektywa centralna z
jednym punktem zbieżnym – centrális
perspektíva [a horizontvonalon egyetlen
nézőpontból szerkesztett perspektíva]
perspektywa pokojowa – békekiállítás
perspektywa równoległa [zob. aksonometria] –
axonometria
perspektywa z dwoma punktami – kétpontos
perspektíva
perspektywa z lotu ptaka – madártávlat;
madárperspektíva
[olyan
perspektíva,
amelynek nézőpontja a szemmagasságnál
jóval magasabb, és az épületet, területet vagy
egyebet felülről, mintegy madártávlatból
ábrázolja]
perspektywiczny, -a, -e [odnoszący się do
perspektywy,
odległości
w
czasie,
przyszłości (np. perspektywiczne plany,
zadania) lub oparty na zasadach
perspektywy
(np.
szkice
perspektywiczne)] – (lat.) perspektívikus;
távlati
Perspiciendum est iudicanti, ne quid aut durius
aut remissius constituatur, quam causa
deposcit [sędzia powinien starać się nie
postępować (orzekać) ani surowiej, ani
łagodniej niż wymaga tego rozpoznawana
sprawa.] – (lat.) Perspiciendum est
iudicanti, ne quid aut durius aut remissius
constituatur, quam causa deposcit;
-
Wersja 01 01 2017.
perspiracja [1. wydalanie przez skórę pary
wodnej i gazów; 2. to w fizjologii termin
określający wymianę gazową organizmu.
Określa oddychanie przez pory w skórze.]
– (lat.) perspiráció; (él.) bőr légzése,
bőrlégzés, kipárolgás
perswadować [1. łac. persuasio 'przekonanie;
wiara; opinia; przesąd' od persuadēre
'namówić; przekonać'; tłumaczyć co
komu, dowodzić; przekonywać kogo o
czym, używać perswazji; 2. wyjaśniać coś
komuś,
najczęściej
przekonywając,
zachęcając kogoś do czegoś, dowodzić coś
komuś] – (lat.) perszadeálni; meggyőzni,
rábeszélni
perswadować komu co – meggyőzni vkit vmiről v.
vmi felől
perswadować komu, żeby co robił – rábeszélni
vkit vmire v. hogy mit tegyen
perswadowanie
[wyjaśniać
coś
komuś,
najczęściej przekonywając, zachęcając
kogoś do czegoś, dowodzić coś komuś] –
meggyőzés, rábeszélés
perswazja [1. namawianie do czegoś lub
odradzanie czegoś z przytoczeniem
odpowiednich
argumentów;
2.
dowodzenie, wyjaśnianie czegoś komuś,
najczęściej
przy
jednoczesnym
przekonywaniu, zachęcaniu kogoś do
czegoś] – (lat.) perszvázió; rábeszélés,
rábírás; meggyőzés
perswazyjny, -a, -e – perszváziós; rábeszéléses,
meggyőzéses
perswazyjna funkcja [„perswazyjna funkcja
języka: analiza przykładów tekstów
propagandowych"] – (nyelv) perszváziós
funkció
persyflaż [fr. persiflage 'przemówienie ironiczne
i kpiące' — 1. szyderstwo zamaskowane
pozorami uprzejmości; 2. utwór literacki,
w którym autor ironicznie naśladuje
manierę stylistyczną innego autora; 3.
utwór lit., tekst ironiczny i żartobliwie
kpiący, zawierający przytyki, przymówki
ukryte w komplementach] – (fr.)
persziflázs,;
éles,
csípős kigúnyolás,
kicsúfolás, nevetségessé tétel; (irod.)
paródia; vmely mű nevetséges vonásait
kiélező paródia
persyflować [uprawiać persyflaż (szyderstwo),
szydzić ukrywając się za pozorami
dobrych manier i uprzejmości] – (fr.)
persziflálni; kicsúfolni, kigúnyolni, csípősen
nevetségessé tenni
perszeron [fr. percheron: 1. ciężki koń pociągowy
maści siwej lub karej; 2 '(koń) pochodzący
z Perche, rejonu płn. Francji'; ciężki koń
roboczy rasy] – percheron; igásló, sörösló
4818
perszero
PERT (ang. Program Evaluation and Review
Technique)
[Stochastyczna
metoda
planowania
i
kontroli
projektu,
wykorzystująca programowanie sieciowe,
stosowana w zarządzaniu projektami.
Została opracowana przez Departament
Obrony Stanów Zjednoczonych w latach
1956-1957, na potrzeby marynarki
wojennej USA podczas realizacji projektu
budowy rakiet balistycznych Polaris.
Początkowo wykorzystywana głównie
przy dużych, wieloletnich programach
wojskowych, z czasem znalazła również
zastosowanie w projektach cywilnych.] –
PERT Programm Evaulation and Rewiew
Technique (programellenőrző és kiértékelő
technika)
pertraktacja [prowadzenie rozmów; rokowania;
układanie się] – tárgyalás, megbeszélés
pertraktacje (rokowania, układy) [1. łac.
pertractatio 'zajmowanie się czym' od
pertractare 'obmacywać co; zajmować się
czym; myśleć o czym'; – handl., dypl.
rokowania,
negocjacje,
rozmowy
przygotowujące zawarcie układów, umów
itp. 2. rozmowy mające doprowadzić do
zawarcia umowy lub podpisania układów]
– tárgyalás, megtárgyalás, megbeszélés,
alkudozás
pertraktacje
handlowe
–
kereskedelmi
tárgyalások
pertraktacje pokojowe – béketárgyalások
pertraktant [osoba pertraktująca, prowadząca
pertraktacje, rokowania, rozmowy w
jakiejś sprawie], pertraktantka – tárgyaló,
tárgyalásvezető (ffi/nő)
pertraktować
[prowadzić
pertraktacje,
rokowania, rozmowy w jakiejś sprawie,
negocjować, układać się] – (lat.)
pertraktálni;
tárgyalni,
megtárgyalni,
alkudozni,
egyezkedni;
alaposan
megbeszélni,
széltében-hosszában
megtárgyalni
pertraktować z kimś – tárgyalni vkivel
pertraktowanie – megtárgyalás, alkudozás,
egyezkedés
-
Wersja 01 01 2017.
perturbacja [łac. perturbatio 'zaburzenie;
przeszkoda: podniecenie' od perturbare
'zakłócać; niepokoić' — 1. zakłócenie
ustalonego porządku; 2. kłopot, trudność z
czymś; 3. odchylenie orbit planet i komet
wywołane przyciąganiem innych ciał
niebieskich oprócz Słońca; też: odchylenie
orbit
satelitów
planety
wywołane
przyciąganiem Słońca; 4. zakłócenie,
naruszenie normalnego biegu zjawisk,
ustalonego porządku rzeczy; zamęt,
zamieszanie; zakłócenie ruchu komety,
planety a. jej satelity o orbicie,
spowodowane przyciąganiem (innych)
planet.] – (csill.) perturbáció [a bolygók,
üstökösök mozgásában más égitestek
gravitációjának következtében jelentkező
zavaró hatás]; háborgatás
perturbacyjny, -a, -e [odnoszący się do
perturbacji (zakłóceń stanu lub ruchu
orbitalnego
ciała
jakiegoś
układu
planetarnego przez siły, których źródło
znajduje się poza tym układem)] – (csill.)
perturbációs; zavaró
perturbować [o ciałach niebieskich: powodować
perturbacje lub ulegać perturbacjom] –
(lat.) perturbálni; megzavarni, zavart kelteni
Peru (Perú, Republika Peru República del Perú)
[państwo w zachodniej części Ameryki
Południowej, nad Oceanem Spokojnym.
Jest to trzecie co do wielkości państwo
kontynentu i największy kraj andyjski.
Stolicą Peru jest Lima.] – Peru [DélAmerika harmadik legnagyobb, valamint az
Andok legnagyobb területű országa. Északon
Ecuador és Kolumbia, keleten Brazília és
Bolívia, délen Chile és nyugaton mintegy
2000 km hosszan a Csendes-óceán határolja.
Hajdan az Inka Birodalom központja volt.]
peruka [1. sztuczne lub naturalne włosy
przymocowane do specjalnej siatki,
układane w kształcie fryzury, nakładane
na własne włosy lub zastępujące je; 2.
narośl kostna spotykana zamiast poroża
na głowie kozła lub byka jelenia; 3. rodzaj
nakrycia głowy w kształcie fryzury z
włosów naturalnych (cudzych) albo
sztucznych. Znane i stosowane już od
czasów starożytnego Egiptu. Po upadku
cesarstwa rzymskiego aż do XVI wieku
praktycznie wyszły z użycia. Noszone dla
poprawienia czyjegoś wyglądu, ukrycia
łysiny lub jako element kostiumu.] – (ol)
paróka; vendéghaj, álhaj
perukarz [osoba układająca sztuczne lub
naturalne włosy na siatce i nadająca im
kształt fryzury] – parókakészítő; fodrász;
parókás ember
peruki [Ubiór głowy, dla mężczyzn i niewiast z
cudzych włosów zrobiony, pierwiastkowo
wymyślony był we Francyi dla ludzi
wstydzących się łysiny i starości, następnie
przyjęty za ozdobę i przez mających
własne włosy i po całej Europie owczym
pędem przez arystokrację, wyższych
urzędników i doktorów medycyny
naśladowany. W Polsce za Władysława IV
Waza zaczęto peruki nosić w Warszawie.]
– (daw) paróka
4819
Perukowiec podolski (Cotinus coggygria Scop.)
[gatunek
krzewu
z
rodziny
nanerczowatych
(Anacardiaceae).
Pochodzi z południowo-zachodniej Azji i z
południowo-wschodniej Europy. W wielu
krajach, również w Polsce jest uprawiany
jako roślina ozdobna. Nazwa rodzajowa
rośliny pochodzi od bardzo ładnych,
delikatnych
kwiatostanów,
przypominających
perukę.]
–
cserszömörce (Cotinus coggygria) [a
szömörcefélék (Anacardiaceae) családjához
tartozik. Egyéb nevei: szumák, cserzőfa,
szömörcefa.]
perukowy, -a, -e [charakterystyczny dla peruk,
związany w jakiś sposób z perukami (np.
przemysł perukowy)] – paróka-, parókás
Peruwianin [obywatel Peru; Peruwiańczyk] –
perui (ffi)
Peruwiańczyk [obywatel Peru], Peruwianka
[obywatelka Peru] – perui (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
peruwiański, -a, -ie [przymiotnik od: Peru] –
perui
perwersja
(przekręcenie)
[łac.
perversio
'obrócenie w niewłaściwym kierunku;
przekręcenie; zepsucie'; 1. odchylenia
reakcji psychicznych w zakresie popędów,
zwłaszcza
w
sferze
seksualnej;
2. zachowania naruszające obowiązujące
konwencje, mające na celu szokowanie 3.
przewrotność, wynaturzenie, zaspokajanie
popędu płciowego w sposób nienaturalny,
niezwykły] – (lat.) perverzió, perverzitás;
fonákság, visszasság; elfajulás, elferdülés;
nemi eltévelyedés, fajtalanság, rendszerint a
nemi ösztönnek a normálistól eltérő
megnyilvánulásaira értve
perwersyjnie – perverz módon; elferdülten,
pervertáltan, eltévelyedetten; fajtalanul
perwersyjność [umiejętność zaszokowania kogoś
w jakiejś dziedzinie, najczęściej przy
zastosowaniu czegoś, co odbiega od
ogólnie przyjętych norm, wzorców] – (lat.)
perverzitás;
elvetemültség,
romlottság;
feslettség, zülöttség; nemi eltévelyedés
perwersyjny, -a, -e [1. związany z perwersją
(odchyleniem reakcji psychicznych w
zakresie
popędów,
najczęściej
w
odniesieniu do sfery seksualnej); 2.
szokujący, wynaturzony, taki, którego
cechuje przewrotność, odchylenie od
ogólnie przyjętych norm, wzorców] – (lat.)
perverz; elferdült, pervertált, eltévelyedett;
elvetemült, romlott; fajtalan; visszás, fonák
pery-, peri- [pierwszy człon wyrazów złożonych
odpowiadający polskiemu: wokół, koło
(czegoś)]
– körbe, körül, körös-körül;
(czego) (vmi) köré, széjjel
peryferia [zewnętrzna, oddalona od centrum
część czegoś, najczęściej w odniesieniu do
terenów podmiejskich, strefa niecentralna;
peryferie (częściej)] – (gör.) periféria;
vminek a
külső széle, határa; kerület,
peremvidék, külső szél, (miasta) peremváros,
külváros, városperem, kültelek; (menny)
körfogat; vmely körvonal kerülete
peryferie [1. dzielnice miasta położone daleko od
centrum; 2. zewnętrzna część czegoś;
3. coś mniej ważnego; 4. zob. urządzenia
peryferyjne] – perifériák; peremkerületek;
külterület; külváros; peremváros
peryferyczny, -a, -e; peryferyjny, -a, -e
[stanowiący peryferie, znajdujący się na
peryferiach (np. dzielnice peryferyczne)] –
(gör.) periferiális, periferikus; a periférián
lévő, nem központi, külső; kerületi; (átv.)
mellékes, nem lényeges, elhanyagolható
peryferyjnie, peryferycznie – periférikusan
4820
peryferyjność,
peryferyczność
–
vminek
periférikus volta
peryfraza [figura stylistyczna polegająca na
zastąpieniu słowa oznaczającego dany
przedmiot, czynność, osobę itp. przez jego
opis lub metaforę] – (gör.) perifrázis;
körülírás (egy fogalom körülírása több
szóval)
peryfrastyczny, -a, -e [określający jakiś wyraz,
pojęcie przez peryfrazę (omówienie,
zabieg
stylistyczny
polegający
na
zastąpieniu konkretnej nazwy czegoś
przez charakterystykę, opis lub metaforę),
odnoszący się do peryfrazy (np. wyrażenie
peryfrastyczne)] – perifrázisos
peryfrazować [stosować peryfrazę (omówienie,
zabieg
stylistyczny
polegający
na
zastąpieniu konkretnej nazwy czegoś
przez charakterystykę, opis lub metaforę)]
– körülírni
perygeum, perigeum [punkt na orbicie Księżyca
lub sztucznego satelity najbliższy Ziemi] –
(gör,
csill.)
perigeum;
földközel,
földközelség
peryhelium, perihelium [1. punkt na orbicie
okołosłonecznej planety lub komety
położony najbliżej Słońca; 2. zob. punkt
przysłoneczny]
– (csill.) perihélium;
napközelség
peryklaz [1. minerał o szklistym połysku
występujący w skałach metamorficznych;
2. tlenek magnezu, przezroczysty lub
półprzezroczysty minerał o szklistym
połysku
występujący
w
skałach
metamorficznych] – (ásv.) periklasz (MgO)
Perykles (gr. Περικλῆς Perikles – otoczony
chwałą, ur. ok. 495 p.n.e., zm. 429 p.n.e.)
[największy ateński polityk, doskonały
mówca (ta umiejętność była konieczna do
osiągnięcia sukcesu politycznego) i twórca
ateńskiej demokracji] – Periklész (görögül:
Περικλῆς) (i. e. 495 – i. e. 429) [politikus, az
athéni demokrácia egyik úttörője]
peryklinalny, -a, -e [najczęściej w odniesieniu do
roślin lub ich komórek: wielowarstwowy,
składający się, zbudowany z wielu warstw
(np. tkanka peryklinalna)] – periklinális;
peryklinalny układ warstw – periklináris
rétegződés
perykopa, perykopy [słowo pochodzące od
greckiego słowa περικοπή (perikope) –
odcinek,
oznacza
fragment
Pisma
Świętego przeznaczony do czytania i
objaśniania
podczas
danego
nabożeństwa.]
–
(gör.)
perikopák;
egyházhatóságilag kiválasztott részei a
szentirásnak,
melyeket
a
nyilvános
-
Wersja 01 01 2017.
istenitiszteletek alkalmával felolvasni kell.
[1. minden vasárnapra és ünnepnapra
elrendelt ószövetségi és újszövetségi rész; 2.
Ezt az elnevezést különben sem az egyházi,
sem különösen a szertartási nyelv nem
ismeri; itt csak a lectio, epistola, evangelium,
propheita használatosak. A hitszónokoknak
különben szoros kötelessége szem előtt
tartani a vasár- és ünnepnapokra előirt
szentirási
szakaszokat,
valahányszor
szónoklatának anyagáról gondoskodni. Ezt
perikopakényszernek
nevezik.
Az
evangelikus
egyház
megtartotta
a
perikopákat, a ref. egyház elvetette. 3. a
Szentírásnak azok a részei, melyek mint a
misék evangéliumai és leckéi, a középkor
eleje óta hivatalosan elő vannak írva.
Kezdetben a püspök választására bízták a
felolvasandó perikopákat. A IV.-től IX. sz.-ig
kialakult az ünnepi, böjti, vasárnapi, évenkint
megújuló
perikópa-rendszer.
Az
ev.
egyházban a r.kat. egyházéval nagy részt
megegyező óegyházi perikopákon kívül
újabban összeállított perikópa-sorozatok is,
(pl. eisenachi, württembergi stb.) szolgálnak
az Igehirdetés alapigéjéül, (textus); azonban
emellett fennáll a szabad textusválasztás
lehetősége is. A ref, egyházban a kötött
perikópa-rendszer
a
XVII.
sz.-ban
megszűnt.]
perypatetyczny, -a, -e; perypatetycki, -a, -ie
[odnoszący
się
do
perypatetyki,
perypatetyzmu (poglądów filozoficznych
Arystotelesa) lub jego zwolenników (np.
myśli perypatetyczne); perypatetycki] –
peripatetikus; peripatetizmussal kapcsolatos
perypatetyk [1.uczeń Arystotelesa, kontynuator
jego filoz.; żart. lubiący przechadzać się w
czasie rozmyślań a. rozmowy ― uczeń
Arystotelesa i komentator jego filozofii;
2. zwolennik arystotelizmu; 3. człowiek
lubiący się przechadzać w czasie
rozmowy] – peripatetikus; peripatetikusok:
Arisztotelész görög filozófus tanítványai és
követői akiket mesterül séta közben
beszélgetve szokott tanítani [a Likelon
fasoraiban
(peripatói)
kezdte
meg
Arisztotelész Kr.e. 335-ben filozófiai
tanításait,
innen
nevezték
őket
peripatetikónak]
perypatetyka [filozofia Arystotelesa rozwijana
przez jego uczniów, komentatorów i
zwolenników]
–
peripatetizmus
[Arisztotelész görög filozófus követőinek, a
peripatetikusoknak
tanítása,
akik
a
materializmus és az idealizmus között
ingadoztak]
perypetia
[1. kłopotliwa
sytuacja
lub
skomplikowane przejście; 2. w utworze
4821
literackim: nagła zmiana w losach
bohatera, stanowiąca punkt zwrotny w
akcji utworu; 3. (nagły a. niespodziany)
zwrot w akcji utworu lit.; (w l.mn.)
trudności, powikłania, zmienne losy,
przygody] – (gör.) peripetia; hányattatás,
viszontagság, nehézség, (színm) sorsfordulat
(drámában)
peryskop [1. przyrząd optyczny do obserwacji
przedmiotów znajdujących się poza polem
widzenia
obserwatora;
2. obiektyw
fotograficzny składający się z dwóch
soczewek
skupiających,
ustawionych
symetrycznie do przesłony; 3. to
dwusoczewkowy obiektyw fotograficzny,
składający się z identycznych soczewek
umieszczonych po przeciwnych stronach
przysłony.] – (gör.) periszkóp; magasabban
és távolabb fekvő tárgyaknak mélyebben
fekvő helyről történő megfigyelését szolgáló
sugártöréses távcső; optiki készülék, mely
tükrök és lencsék segítségével lehetővé teszi,
hogy a szemmagasságnál magasabb pontról
nézhessük
peryskop odwracalny [opracowany przez
polskiego inżyniera Rudolfa Gundlacha
peryskop, umożliwiający obserwację w
zakresie 360° bez odwracania głowy czy
zmiany pozycji obserwatora. Używany w
czołgach, okrętach podwodnych oraz
wozach bojowych.] – megfordítható
periszkóp
peryskopowy, -a, -e [charakterystyczny dla
peryskopu, taki, jak w peryskopie (np.
peryskopowy układ luster), odnoszący się
do peryskopu (np. obraz peryskopowy,
głębokość peryskopowa)] – periszkópos;
periszkópperystaltyczny, -a, -e [odnoszący się do
perystaltyki
(automatycznych,
rytmicznych skurczów pasm mięśni
gładkich
przewodu
pokarmowego,
wywołujących
przemieszczanie
się
pożywania do poszczególnych części
układu pokarmowego)] – perisztaltikus
perystaltyka [ruchy przełyku, żołądka, jelit i
moczowodów wywołujące przesuwanie się
zawartości narządu] – (gör.) perisztaltika
(peristaltica);
féregszerűen
gyűrűző
bélmozgás [a belek féregszerűen gyűrűző, a
tartalmat
továbbpréselő
mozgása;
a
gyomornak és a beleknek az ételt forgató,
továbbító mozgása]
perystaza (peristaza, kolumnada) [1. rząd lub
kilka
rzędów
kolumn,
najczęściej
zdobionych, pełniących prócz funkcji
dekoracyjnych
także
funkcję
konstrukcyjną; kolumnada; 2. rząd (lub
-
Wersja 01 01 2017.
kilka rzędów) kolumn połączonych
belkowaniem, który otaczał budowle
antyczne (najczęściej świątynie). Perystaza
początkowo miała chronić drewniane
elementy
budowli
przed
wpływem
warunków atmosferycznych, ale później
służyła
głównie
jako
element
dekoracyjny.] – oszlopcsarnok (franciául:
colonnade), szélesebb folyosó (galéria) v.
terem, amelynek mennyezete oszlopokon
nyugszik [Az ókor óta használatos az
építészetben.]
perystyl (gr. peristyles - otoczony kolumnami) [1.
w architekturze starożytnej: wewnętrzny
dziedziniec
domu
otoczony
krytą
kolumnadą; też: kolumnada otaczająca
budowlę, dziedziniec, ogród; 2. staroż.
kolumnada
otaczająca
budynek,
dziedziniec, ogród; przejście, galeria,
ogród, otoczone kolumnadą; 3. w
świątyniach
egipskich
wewnętrzny
dziedziniec
otoczony
portykiem
kolumnowym.] – (gör. perisztylosz)
perisztil, perisztilum, perisztilium; (ép.)
oszlopokkal körülvett belső udvar az ókori
építészetben; az e körüli oszlopcsarnok
perz (Agropyron) [rodzaj roślin należący do
rodziny wiechlinowatych] – tarackbúza
Perz właściwy (Agropyron repens, Elymus repens)
[ 1. gatunek rośliny wieloletniej należący
do rodziny wiechlinowatych; 2. gatunek
byliny
należący
do
rodziny
wiechlinowatych. Występuje w Europie i
Azji,
na
obszarach
o
klimacie
kontynentalnym i subkontynentalnym. W
Polsce roślina bardzo pospolita na całym
niżu i w niższych położeniach górskich.] –
kúszótarack;
közönséges
tarackbúza
(Agropyron
repens)
(tarackbúza,
ebgyógyítófű),
pázsitfűfélék
családjába
tartozó,
Európában,
Ázsia
mérsékelt
éghajlatú részein, Észak-Afrikában, az indiai
szubkontinensen
honos
gyom-,
és
gyógynövény. Népies nevei: tarackbúza,
ebgyógyítófű, tarackfű, tarack. Viccesen
Hungaricus taraccusnak is nevezik.]
perzasty, -a, -e; perzowaty, -a, -e – tarackos
4822
perzyć się [dawniej: rumienić się, zapalać
gniewem, irytować się; zaperzać się] –
elhamvadni; (átv.) felforrni, felfortyanni,
felfuvalkodni; felfújja magát
perzyna [żarzący się popiół, zgliszcza] – parázs,
pernye, zsarátnok
pesarium, pessarium (1. krążek; 2. krążek
maciczny,
rodzaj
środka
antykoncepcyjnego w postaci pierścienia)
– pesszárium; (orv.) méhgyűrű; méhsapka,
azaz egy kis gumisapka, amit a hüvelyen
keresztül egészen mélyre, a méhnyakra
kell helyezni (védő- ill. fogamzásgátló
eszköz)
pesteczka [mała pestka] – magocska
„pestilentia”, „pestis” [(choroba) dżuma (czarna
śmierć, mór, zaraza morowa)] – (lat.)
pestilencia; dögvész, pusztító járvány; (lat.)
pestis (fekete halál); fertőző betegség
pestka [1. wewnętrzna część niektórych owoców,
najczęściej otoczona twardą łupiną lub
rzadszym miąższem oraz zawierająca
zarodek lub bielmo; 2. potocznie o
błahostce, drobiazgu; 3. pojedyncze
nasienie w owocach pestkowcach] – mag;
(csonthéjas) gyümölcsmag; csonthéj; (bani)
tökmag; (diákny.) kislány; (közb.) apróság,
semmiség
Pestka [Poznański Szybki Tramwaj – potocznie
znany jako "PeSTka"] – Poznańi
Gyorsvillamos
Pestka
-
Wersja 01 01 2017.
pestki z dyni – tökmag
pestkowiec, pestczak [owoc zawierający jedno
nasiono wewnątrz pestki oraz mięsistą
owocnię] – csonthéjas gyümölcs v. termés
[(növ., drupa), húsos és fel nem nyiló, kétrétü
gyümölcsfajta; külső rétege husos, a belső
rétege (endocarpium) pedig fás v.
csontkeménységü
burok
(putamen,
csontburok), s a magvat ez zárja. Ilyen a
gyümölcse a diófának, a mandolaféléknek
(szilva, barack), somnak, olajfának stb.
melyeket éppen ezért csonthéjas gyümölcsü
fáknak is neveznek]
pestkowy, -a, -e [zawierający pestkę lub pestki
(np. owoc pestkowy), charakterystyczny
dla pestek (np. otoczka pestkowa) lub w
jakiś inny sposób związany z pestkami] –
magvas, csonthéjas
pestkówka [pot. nalewka na pestkach owoców] –
magpálinka
pestycyd [substancja stosowana w rolnictwie do
zwalczania szkodników, chorób roślin
uprawnych i chwastów] – peszticid
pestycydy (łac. pestis – zaraza, pomór, caedo –
zabijam) [substancje syntetyczne lub
naturalne, stosowane do zwalczania
organizmów
szkodliwych
lub
niepożądanych, używane głównie do
ochrony
roślin
uprawnych,
lasów,
zbiorników
wodnych,
ale
również
zwierząt,
ludzi,
produktów
żywnościowych, a także do niszczenia
żywych
organizmów,
uznanych
za
szkodliwe, w budynkach inwentarskich,
mieszkalnych, szpitalnych i magazynach.
Termin pestycydy jest pojęciem szerszym
niż pojęcie środki ochrony roślin,
ponieważ
obejmują
one
również
zwalczanie organizmów szkodliwych poza
produkcją roślinną.] – peszticidek, más
néven növényvédőszerek [olyan anyagok és
annak keverékei, (vegyszerek, biológiai
szubsztanciák és egyéb ágensek), melyek
alkalmazásának a célja a növények,
termények védelme, és a kártevő élőlények
távol tartása, terméketlenné tétele és
elpusztítása]
A felhasználásuk szerint a következő csoportba
sorolhatóak:
 herbicidek: gyomirtó szerek
 fungicidek: gombaölő szerek
 inszekticidek: rovarirtó szerek
 avicidek: madárirtó szerek
 akaricidok vagy miticidek: atkaölő szerek
 rodenticidek: rágcsáló irtók
 vespacidek: darázsirtók
 molluszkicidok: csigairtó szerek
 baktericidek: baktériumok ellen használt
4823
vegyszerek
 viricidek: vírusölők
 nematicidek: fonalféreg ölő szerek
Klasyfikacja - Podział według zastosowania
Ze względu na działanie pestycydy dzieli się
na:
 algicydy – zwalczające glony
 bakteriocydy – zwalczające bakterie
 fungicydy – zwalczające grzyby
 herbicydy – zwalczające chwasty
 regulatory wzrostu roślin - środki
stymulujące lub hamujące procesy życiowe
roślin (ang. PGR = Plant Growth Regulator)
o defloranty - środki do usuwania
nadmiernej ilości kwiatów
o defolianty - środki do odlistniania
roślin
o desykanty - środki do wysuszania
roślin
 regulatory wzrostu owadów - środki
stymulujące lub hamujące procesy życiowe
owadów (ang. IGR = Insect Growth
Regulator)
 zoocydy - środki do zwalczania szkodników
zwierzęcych
o aficydy - zwalczające mszyce
o akarycydy – zwalczające roztocze
o atraktanty - zwabiające szkodniki
o insektycydy – zwalczające owady
o larwicydy - zwalczające larwy
o limacydy - do zwalczania ślimaków nagich
o moluskocydy - zwalczające mięczaki
o nematocydy – zwalczające nicienie
o owicydy - zwalczające jaja owadów i
roztoczy
o repelenty - odstraszające szkodniki
o rodentycydy – zwalczające gryzonie
 Synergetyki - potęgujące działanie innej
substancji
Podział według budowy chemicznej
 insektycydy organofosforanowe
 insektycydy polichlorowe
 karbaminiany
 ditiokarbaminiany
 pochodne
kwasów
aryloalkanokarboksylowych
 pochodne tiazyny
 pochodne nitrofenoli
 pochodne mocznika
 pochodne uracylu
 związki rtęcioorganiczne
 związki cyny i miedzi
 pyretroidy
 inne
pesymista [łac. pessimus 'najgorszy' – 1.
człowiek
przeniknięty
pesymizmem,
niewiarą w świat i ludzi, w lepszą
-
Wersja 01 01 2017.
przyszłość, skłonnością do czarnowidztwa,
beznadziei, dostrzegania złych stron życia;
2. człowiek dostrzegający tylko ujemne
strony życia i przewidujący same
najgorsze
rzeczy],
pesymistka
–
pesszimista; borúlátó, sötéten látó; a jövőben
nem bízó (ffi/nő)
pesymista człowiek – pesszimista ember
pesymistycznie – pesszimisztikusan, pesszimistán;
borúlátóan
pesymistyczny, -a, -e [1. nacechowany
pesymizmem; 2 właściwy pesymiście. ] –
(lat.) pesszimista; borúlátó; pesszimisztikus;
borúlátásra, sötétenlátásra hajló
pesymizm [1. skłonność do dostrzegania jedynie
złych stron wszystkich zjawisk, połączona
z przekonaniem o niepomyślnym rozwoju
jakichś wydarzeń; 2. pogląd filozoficzny,
według którego na świecie jest więcej
cierpienia, zła, smutku i nieszczęścia niż
radości i szczęścia] – (lat.) pesszimizmus;
borúlátás, sötétenlátás; az események
alakulásában a kedvezőtlen tényezőket
egyoldalúan
kiemelő,
a
szerencsés
kimenetelben nem bízó szemlélet; a mindent
sötét színben látó, rosszat váró világszemlélet
Peszt (węg. Pest, słow. Pešť, serb. Pešta /
Пешта) [wschodnia, głównie mieszkalna,
część Budapesztu, stanowiąca około 2/3
terytorium całego miasta.] – Pest [város
volt a Magyar Királyságban. Így hívták 1873
előtt az egykori fővárost, a három város
egyikét, amiből Budapest létrejött. A
történelemkönyvekben az egyesítés előtti
Buda és Pest egészét gyakran Pest-Buda
néven emlegetik]
peszteński, -a, -ie [przymiotnik od: Peszt (część
Budapesztu); pesztański (potocznie)] –
(földr.) pesti
peszteński brzeg Dunaju – pesti Duna-part
peszyć [1. pozbawiać kogoś pewności siebie,
wprawiać kogoś w zakłopotanie; 2. peszyć
się: łatwo tracić pewność siebie, mieszać
się] – elbátortalanítani, zavarba hozni;
zseníroz; idegesít, zavar, feszélyez
peszyć się [tracić pewność siebie i czuć się
zakłopotanym] – elbátortalanodni, zavarba
jönni, megzavarodni
pet [pot. niedopałek papierosa] – csikk
pétanque (gra w bule/boule, gra w kule, petanka)
[tradycyjna francuska gra towarzyska z
elementami zręcznościowymi.] – pétanque
[francia eredetű golyójáték, neve a
„mozdulatlan lábak” jelentésű francia pieds
tanqués kifejezés szavainak összevonásából
származik]
4824
petarda [1. niewielki ładunek wybuchowy dający
różnokolorowe efekty świetlne oraz
akustyczne; 2. środek imitujący wybuchy
granatów, pocisków artyleryjskich i
bomb, stosowany w czasie ćwiczeń
wojskowych;
3. ładunek
materiału
wybuchowego używany w XVI–XVIII w.
do wysadzania bram, mostów zwodzonych
itp.] – (fr.-lat.) petárda; jelzőrakéta; (dawno)
ércmozsár; robbantásra szolgáló, puskaporral
töltött fémedény; papírból készült és
puskaporral megtöltött, sorozatosan robbanó
töltény
tüzijátékhoz;
(átv.)
bomba,
bombaként ható szavak v. tett
petent [osoba ubiegająca się o coś w jakimś
urzędzie lub zajęta w jakiejś mierze
sprawami
sądu,
sądownictwa]
–
kérelmező, kérvényező, folyamodó, pályázó
(ffi)
petentka [kobieta ubiegająca się o coś w jakimś
urzędzie lub zajęta w jakiejś mierze
sprawami sądu, sądownictwa] – női
ügyfél; női pályázó
Petercyment [1. nm. Petersimes od hiszp. imienia
i nazwiska Pedro Jiménez. dawn. wyborny
gatunek malagi sprowadzany do dawnej
Polski. 2. gatunek wina hiszpańskiego,
sprowadzanego
do
Polski
kufami.
Starowolski przygania Polakom, „że co
jedno wezmą za zboże, to wszystko wydadzą
na
wina,
petercymenty,
miody
siedmiogrodzkie”, a Jeżowski powiada, że
„Nic po petercymencie, gdy wystałe piwo”.]
– régi spanyol muskotály borfajta
petit [stopień pisma równy ośmiu punktom
typograficznym] – (nyomd) petit; 8 pontos
betű
petit beurre [wym. ptiber] [rodzaj herbatnika] –
keksz, teasütemény
petit-maître [wym. ptimetr] [daw. modniś,
fircyk] – piperkőc, divatmajom, ficsúr;
petit mal [wym. ptimal] [objaw padaczki
polegający na kilkusekundowej utracie
świadomości] – (ang.) petit mal; kisfokú
epilepsziás roham
petitowy, -a, -e [odnoszący się do petitu, złożony
z czcionki wielki ośmiu punktów
typograficznych (np. tekst petitowy, litera
petitowa)] – (nyomd) petit-
-
Wersja 01 01 2017.
petrel (Procellariidae) [ptak morski z rzędu
rurkonosych; fulmar; petrel lodowy] –
Fulmarus;
viharmadár
(Viharmadárfélék,Hojsza-félék) [A nyílt tengerek és
óceánok jellemző madarai, különösen a Föld
déli féltekéjén gyakoriak. Veréb- és
lúdnagyságú fajaik egyaránt vannak.]
petro- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
kamieniem, skałą] - (gör.) petro-; kő-,
ásványpetrochemia [1. produkcja i przeróbka
surowców chemicznych otrzymywanych z
ropy naftowej i gazu ziemnego; 2. chemia
przetwórstwa ropy naftowej (oleju
skalnego); dział zakładu przemysłowego,
gdzie się przetwarza ropę naftową] – (gör.)
petrokémia; (tud) kőzetvegytan; a kőzetek és
ásványok elemzése vegyi úton; a kőolaj és a
földgáz vegyipari hasznosítása
petrochemiczny, -a, -e [odnoszący się do
petrochemii
(dziedziny
technologii
chemicznej
obejmującej
produkcję,
badanie oraz przeróbkę surowców
chemicznych otrzymanych z ropy naftowej
lub gazu ziemnego), związany z nią (np.
przemysł petrochemiczny)] – (gör.)
petrokémiai
petrochemik [osoba specjalizująca się w zakresie
petrochemii
(dziedziny
technologii
chemicznej
obejmującej
produkcję,
badanie oraz przeróbkę surowców
chemicznych otrzymanych z ropy naftowej
lub
gazu
ziemnego)]
–
vegyész
(petrokémiában)
petrodolary [nadwyżki dolarowe nagromadzone
przez kraje eksportujące ropę, zwł. użyte
na pożyczki i inwestycje w krajach
importujących
ropę]
–
petrodollár,
olajdollár
petrograf [specjalista z zakresu petrografii
(nauki o skałach, zajmującej się badaniem
ich genezy i właściwości); petrolog, litolog]
– litológus; a litológia tudósa, kutatója
4825
petrografia, petrologia [1. nauka o skałach, ich
właściwościach,
powstawaniu
i
występowaniu w skorupie ziemskiej; 2.
nauka zajmująca się opisem skał] – (gör.)
petrográfia; kőzettan
petrograficzny,
petrologiczny,
-a,
-e
[przymiotnik
od:
petrografia,
np.
prowincja petrograficzna - część ziemi,
gdzie występują bliźniaczo podobne do
siebie
skały
magmowe]
–
(gör.)
petrográfiai; kőzettani
petrograficznie – kőzettanilag
petroleum (nafta) [oleista ciecz, jeden z
produktów dodatkowych otrzymywanych
podczas produkcji benzyny lub olejów
napędowych] – (lat.) petróleum; háztartási,
fűtő és világító anyagként v. ipari
hajtóanyagként használatos kőolajpárlat;
világítóolaj; kőolaj
petrologia [nauka o pochodzeniu, dziejach,
strukturze,
składzie
chem.,
przeobrażeniach i klasyfikacji skał.] –
(gör.) petrológia (tudományos kőzettan)
Petronela [imię żeńskie, pierwotnie będące
formą zdrobniałą imienia Petronia] –
Petronella; latin eredetű női név; a
Petróniusz férfinév női párja.
Petronelcia, Nela – a Petronella becézése
petronelka [1. lampa naftowa; 2. reg. pozn.
przest. biedronka] – [Słowniczek języka
śląskiego] petróleumlámpa; katicabogár
Petroniusz [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"twardy jak skała". Pochodzi od
rzymskiego
nazwiska
rodowego
Petroniuszy. Istnieje kilku świętych
patronów tego imienia w Kościele
katolickim.] – Petróniusz [latin Petronius
nemzetségnévből származik, ami vagy az
etruszk petro, vagy a latin petra szóból ered,
aminek a jelentése edzett férfi illetve kő. Női
párja: Petrónia.]
petryfikacja [<gr. pétra – skała + łac. facio –
robię, czynię>: skamienienie; skostnienie,
utrwalenie czego w pewnej niezmiennej
formie; zeskalanie, wzmacnianie gruntu
zastrzykami masy cementowej a. in.
środkami] – (gör.-lat.) petrifikáció;
elkövesítés; megkövesedés, elkövesedés;
kövesülés, megkövesülés
 w geologii jest to proces polegający na
lityfikacji (np. np. zlityfikowanie piasku
w piaskowiec);
 w przenośni określenie to stosuje się
mówiąc o utrwalaniu czegoś w
określonej formie np. petryfikacja
zasad, prawa, struktury społecznej;
-
Wersja 01 01 2017.
 w języku literatury, filmów i gier
fantasy termin ten rozumie się jako
„zesztywnienie”,
„skostnienie”
człowieka lub innej istoty, bądź ich
przemianę w kamień.
petryfikować [utrwalać w pewnej formie;
ustalać; konserwować] – petrifikálni;
elkövesíteni
petting [pieszczoty erotyczne bez stosunku
płciowego] – (ang.) petting; szexuális
előjáték [Ez a módszer az Egyesült
Államokból jutott át Európába, ahol addig,
mint a közösülés előjátékát ismerték.]
petunia
[roślina
ozdobna
z
rodziny
psiankowatych] – (indián→lat.) petunia;
(növ.) Dél-Amerikában őshonos, különféle
színű illatos virágjáért termesztett kerti
növény
Petunia ogrodowa ,syn. p. zwyczajna (Petunia
×atkinsiana D. Don) [mieszaniec powstały
ze skrzyżowania dwóch gatunków petunii:
P. axillaris Jass. i P. violacea Lindl. Jej
dzicy przodkowie pochodzą z Ameryki
Południowej. Jest pospolicie uprawiana w
licznych krajach na całym świecie jako
roślina ozdobna. Odmiany o zwisających
pędach, uprawiane zwykle w doniczkach i
skrzynkach określa się nazwą surfini.] –
petúnia
(Petunia)
[a
burgonyafélék
(Solanaceae)
családjába
tartozó
növénynemzetség. Dél-amerikai eredetű,
trombitaforma virágú fajok tartoznak ide,
melyeket dísznövényként az egész világon
termesztenek. A legtöbb kerti petúnia hibrid
(Petunia x hybrida). A petúnia név a francia
nyelvből ered, ahová pedig a tupi-guaraní
nyelvek 'petun' = dohány szó átvételével
került.]
petycja [1. łac. petitio 'atak; prośba; roszczenie'
od petere,prośba, pismo, podanie, zazw.
zbiorowe, skierowane do władz czy osób
na wyższym stanowisku; 2. oficjalne pismo
z prośbą, najczęściej większej liczby osób,
skierowane do osób na wyższym
stanowisku; podanie] – (lat.) petíció;
kérelem, kérvény, folyamodvány; a felső
hatósághoz
v. szervhez intézett kérés,
panasz; fellebbezés; képviselőválasztás elleni
kifogás bejelentése
4826
petycjonować – (lat.) peticionálni; kérvényezni;
fellebbezni, különösen képviselőválasztás
eredménye ellen
Pew Internet & American Life Project [część
Pew Research Center, specjalizująca się w
badaniu
wpływu
internetu
na
amerykańskie społeczeństwo] – The Pew
Research Center's Internet & American Life
Project [amerikai független nonprofit
szervezet]
pewien [I 1. zaimek odnoszący się do obiektów o
cechach
znanych
mówiącemu,
ale
nieokreślanych w wypowiedzi, np. Pewne
osoby chcą cię poznać; 2. jakiś, któryś z
możliwych lub rozpatrywanych, jeden z
wielu, bliżej nieokreślony, niejaki; II zob.
pewny w zn. 7, 8.] – (jakiś) bizonyos, egy
bizonyos, egy; (przeświadczony) (czego)
biztos, bizonyos (vmiben)
pewien pan – egy bizonyos úr
pewniaczek [kobieta pewna, taka, na której
warto polegać, na którą można liczyć w
jakiejś sprawie; pewniacha] – bizonyos
nőcske; illetőcske
pewniak [1. pot. człowiek, na którego można
liczyć w jakiejś sprawie; 2. pot. drużyna
sportowa, zawodnik, koń itp., którzy są
gwarantowanym zwycięzcą; 3. pot. rzecz
pewna, która przyniesie spodziewane
efekty; 4. osoba pewna, taka, na której
warto polegać, na którą można liczyć w
jakiejś sprawie; pewniacha] – egy illető,
egy egyén
pewnie [1. niechybny; 2. godny zaufania; 3.
niewątpliwy; 4. niezawodny; 5. całkowicie
przekonany o czymś] – valószínűleg; (bez
wątpliwośco) biztosan; (prawdopodobnie)
bizonyára (z pewnością: minden bizonnyal);
bizonnyal,
bizonyosan;
valószínűleg,
feltehetően;
természetesen,
persze;
határozottan, magabiztosan
pewnik [1. fakt, wiadomość całkowicie pewne;
fakt, prawda oczywista, coś, co nie budzi
żadnych wątpliwości, jest całkowicie
pewne, udowodnione; 2. twierdzenie
uważane za oczywiste, niepodważalne;
aksjomat] – sarkigazság, sarktétel; axióma
pewnik wyboru – a választás sarkigazsága
pewnikiem – (táj, elav.) biztosan
pewnikowy, -a, -e – axiomatikus; magyarázatra
nem szoruló
pewniusienki, pewniuteńki, pewniutki, -a, -ie
[zdrobnienie o intensywnym odcieniu od
przymiotnika: pewny] – holtbiztos, egészen
bizonyos, kétségtelen
pewność [1. niezachwiane przekonanie o
istnieniu czegoś lub o tym, że rzecz się ma
-
Wersja 01 01 2017.
w określony sposób; 2. zdecydowanie,
sprawność w działaniu; 3. całkowita
wiarygodność; 4. to pojęcie z zakresu
teorii decyzji, oznaczające sytuację, w
której wybranie danego wariantu na
pewno pociąga za sobą określone, znane
konsekwencje] – bizonyosság, biztosság
pewność co do kogo/czego – bizalom
vkiben/vmiben v. vki/vmi iránt; vkibe vetett
bizalom
pewność kogo/czego – vminek a bizonyossága v.
biztos volta; biztos hit vkiben/vmiben
pewność na zakręcie – kanyarbiztonság
pewność siebie – magabiztosság, önbizalom;
nagyhangúság; önteltség
pewny, -a, -e [1. taki, który niewątpliwie nastąpi;
2. o człowieku: taki, na którym można
polegać;
3. niebudzący
wątpliwości;
4. niezawodny, skuteczny; 5. świadczący o
zdecydowaniu,
opanowaniu;
6. gwarantujący bezpieczeństwo, trwałość;
7. całkowicie przekonany o czymś;
8. nienarażony na niebezpieczeństwo] –
biztos, csalhatatlan; bizonyos, egy bizonyos,
egy (w pewnej mierze: bizonyos fokig),
(czego) bizonyos, biztos (vmiben); (uczciwy)
megbízható, szavahihető
pewną ręką – biztos kézzel
pewna inwestycja – biztos befektetés
pewna wiadomość – biztos értesülés v. hír v. hírek;
egy bizonyos hír
pewne oko – jó v. csalhatatlan szem
pewnego dnia – egy napon
pewnego pięknego dnia – egy szép napon
pewnego pięknego poranku – egy szép reggelen
pewnego przyjaciela poznasz w sytuacji
niepewnej – a jóbarátot a bizonytalan
helyzetben ismered meg
pewnego razu – egy alkalommal, egyszer, egykor
pewnego rodzaju – bizonyos fajta
pewny, niezawodny, skuteczny sposób – biztos,
csalhatatlan, eredményes módszer
pewny ręka – biztos kéz
pewny siebie – magabiztos
pęcak, pęczak [1. kasza z całych ziaren
jęczmienia lub pszenicy; 2. kasza pszenna
lub
jęczmienna,
otrzymywana
z
nierozdrobnionych, ale obłuskiwanych i
polerowanych ziarn tych zbóż] – kása; (kis)
köteg, nyaláb, csomó
pęcherz [1. wypełniona płynem wypukłość na
ciele powstała wskutek oparzenia lub
odciśnięcia skóry; 2. bańka gazu, pary itp.
tworząca się w cieczy na jej powierzchni
lub przechodząca przez ciecz; 3. wycięty i
wysuszony zbiornik moczowy lub pławny
4827
zwierząt; też: błona tego narządu
używana do różnych celów; 4. workowaty
narząd wielu kręgowców stanowiący
zbiornik moczu; 5. zob. pęcherzyk w zn.
4.; 6. wypełniony powietrzem lub płynem
twór powstający na ciele, najczęściej w
wyniku poparzeń lub odciśnięć skóry; 7.
jeden z narządów pełniących rolę
magazynów w ciele niektórych zwierząt;
8. niedoskonałość odlewu w postaci
wypukłości lub próżni] – hólyag, (med.)
húgyhólyag
pęcherz do tytoniu – dohányzacskó
pęcherz moczowy (vesica urinaria) [1. zob.
pęcherz w zn. 4.; 2. jest zbiornikiem
moczu; 3. narząd gromadzący mocz
wydalany przez nerki. Mocz spływa do
pęcherza moczowego stale, odpływa zaś z
niego okresowo przez cewkę moczową.
Pojemność pęcherza moczowego wynosi
około 250–500 ml, ale może on jednak
rozciągnąć się do objętości 1000–1500 ml.
W ciężkich chorobach, np. w durze
brzusznym, przy zatrzymaniu moczu
pojemność pęcherza może osiągnąć 3–4
litry.] – hólyag, húgyhólyag (vesica
urinaria) [a vizelet tárolására szolgáló,
üreges, izmos falú szerv. A vizelet tárolása
teszi lehetővé, hogy a vese folyamatos
vizelet kiválasztása ellenére a vizelet
kiürítése
csak
időszakosan
válik
szükségessé.
Ennek
gyakorisága
természetesen függ a termelődött vizelet
mennyiségétől, az egyén idegállapotától és a
hólyag esetleges kóros elváltozásaitól. A
vizelési inger mintegy 300-350 ml
vizeletmennyiségnél váltódik ki, ami normál
napi vizeletmennyiség mellett napi négyötszöri ürítést jelent. 250-300 ml vizeletet a
hólyagban még a belső nyomás emelkedése
nélkül tárolódik.]
pęcherz nadęty – felfújt hólyag
pęcherz pławny [1. błoniasty worek wypełniony
mieszaniną gazów, występujący u wielu
ryb; 2. cienkościenny, błoniasty worek
występujący u wielu ryb, pełniący funkcję
narządu hydrostatycznego, a czasem
oddechowego (u ryb dwudysznych); 3
narząd regulujący zmiany ciężaru ciała,
występujący u wielu gatunków ryb. Leży
w jamie brzusznej, przeważnie nad
przewodem
pokarmowym
(u
dwudysznych
poniżej
przewodu
pokarmowego). Może być pojedynczy lub
dwudzielny. W rozwoju embrionalnym
tworzy się jako uchyłek ściany przełyku.]
– úszóhólyag
-
Wersja 01 01 2017.
pęcherz płodowy [część błon płodowych
położonych nad ujściem szyjki macicy] –
(orv.) magzatburok
pęcherz powietrzny – (áll.) vesica aerea (a rovarok
légzőszerve)
pęcherz żywiczny [1. szczelina między sąsiednimi
słojami drewna wypełniona żywicą; 2.
wada drewna z grupy wad budowy,
polegająca na miejscowym wypełnieniu
żywicą przestrzeni między słojami
drewna] – gyantaburok
pęcherzowaty, -a, -e – hólyagszerű, hólyaghoz
hasonló
pęcherzowy, -a, -e – hólyagpęcherzyca
[choroba
autoimmunologiczna
charakteryzująca się powstawaniem na
skórze pęcherzy w wyniku utraty łączności
między komórkami naskórka] – (lat.)
pemphigus [(betegség) alapjelensége a
hólyag, melynek megrepedése után fájdalmas
hámfosztott területek maradnak vissza. A
pemphigus a bőrön, de sokszor a szájban
kezdődik, s a korai diagnózis lehetővé teszi
ennek az igen súlyos késői tünetekkel és
következményekkel járó betegségnek a
kezelésbevételét.]
pęcherzyk [1. niewielki pęcherz (twór na ciele
powstały w wyniku poparzeń lub odciśnięć
skóry); 2. niewielki pęcherz (narząd
pełniący funkcję magazynu w ciele
niektórych zwierząt); 2. niewielka bańka
gazowa, najczęściej tworząca się w
cieczach i stopniowo unosząca się do
warstw
o
niższej
gęstości;
3.
niedoskonałość
odlewu
w
postaci
wypukłości lub próżni; pęcherz] – kis
hólyag, hólyagocska; buborék
pęcherzyk drgający – buborékrezonancia
pęcherzyk kawitacyjny – kavitációs üreg
pęcherzyk nasienny – ondóhólyag
pęcherzyk żółciowy (vesica fellea) – epehólyag
(vesica fellea)
pęcherzykowaty, -a, -e – buborékszerű, kis
hólyaghoz hasonló
pęcina [1. najwęższa cześć nogi konia (nad
kopytem) 2. część nogi konia, która łączy
kopyto końskie z dalszą częścią nogi.
Umożliwia poruszanie się koniowi.
Niekiedy,
u
koni
zimnokrwistych
występują szczotki pęcinowe - bardziej lub
mniej obfite włosy obrastające kopyta
konia wyrastające z pęcin] – (ló) csűd
(némely emlősállat lábán a boka és a pata, ill.
csülök közti ész)
4828
pęcina
pęcinowy, -a, -e – (ló) csűdpęczak [1. kasza pszenna lub jęczmienna,
otrzymywana z nierozdrobnionych, ale
obłuskiwanych i polerowanych ziarn tych
zbóż; pęcak; 2. niewielki pęczek krótkich
włókien, po oczyszczeniu stosowany do
wyrobu włóknin, filców i papieru] –
árpakása; (kis) köteg, nyaláb, csomó; (közb.)
gersli; hántolt árpa, árpagyöngy
pęczakowy, -a, -e – árpa-, árpakása-; gerlsipęczek [niewielki pęk, wiązka, większa liczba
czegoś, zwykle przedmiotów podobnych
do siebie lub o podobnym zastosowaniu] –
kis csomó, köteg, nyaláb; (kwiatów) kis
csokor
pęczek, nopek [małe wzmocnienia powierzchni
nici, najczęściej w różnych kolorach i
produkowane w celu dekoracji – efektu
kolorystycznego w nici. Nopek może także
powodować skazę w surowym materiale,
nici itp.] – szálcsomó [Kis, megvastagodott
csomó a fonalon, mely eltérő színű is lehet.
Egyes
esetekben
díszítő
célzattal
szándékosan helyezik el a fonalban (lásd
noppos fonal). Igen gyakran azonban fonási
hibából kerül a fonalba.]
pęczek rzodkiewek; pęczek rzodkiewki –
retekcsomó
pęczkowaty, -a, -e – kötegelt, nyalábos,
kötegszerű, csomószerű
pęczkowy, -a, -e [zawiązany w pęczek (np.
marchew pęczkowa), przypominający
pęczek czegoś lub w jakiś inny sposób
związany z pęczkiem] – csomós, köteges
pęcznieć [1. zwiększać swoją objętość wskutek
nasiąkania jakąś cieczą; 2. stawać się
coraz bardziej wypchanym wskutek
przybywania
czegoś;
3. być
przepełnionym jakimś uczuciem; 4.
powiększać swoją objętość o objętość
cieczy,
która
nasiąka,
wsiąka;
nabrzmiewać, grubieć] – (nabrzmiewać)
felfúvódni,
felpuffadni,
dagadni,
megdagadni,
kidagadni,
duzzadni,
felduzzadni, meggyűlni; (grubieć) hízni,
kövéredni, vastagodni, erősödni
pęcznienie
[proces
nabierania
objętości,
najczęściej połączony z nabieraniem masy
wskutek pochłaniania jakichś cieczy z
-
Wersja 01 01 2017.
zewnątrz] – megdagadás, felfúvódás,
duzzadás
pęd [1. bardzo szybkie posuwanie się naprzód
lub bardzo szybki ruch; 2. wewnętrzna
potrzeba, zamiłowanie do czegoś; 3. część
rośliny składająca się z łodygi i liści lub
kwiatów; 4. szybkie posuwanie się do
przodu, szybki lot, szybki bieg; 5.
zamiłowanie do czegoś] – (rozmach)
lendület, iram; sebesség, gyorsaság; gyenge
(oldal), kedv, hajlam; szellem; (część
roślina) hajtás, rügy; (wojsk, sp.) futólépés;
(impuls) impulzus; perdület (jele: N)
(kgm2)/s2;
(impulzusmomentum,
forgásmennyiség)
pęd boczny – oldalhajtás
pęd do nauki – hajlam a tudományok felé
pęd drzewa – sarjhajtás
pęd fasoli – babhajtás, bab inda
pęd kogo do kogo/czego – vminek a gyengéje vki
iránt, a kedve vmire, hajlama vmihez
pęd pociągu – a vonat sebessége
pęd wody – a víz sodra v. esése v. sebes folyása
pędem [bardzo szybko, co tchu] – lendületesen,
száguldva, sebesen, nagyon gyorsan
pędnia [zespół przekładni pasowych do
napędzania grupy maszyn roboczych
jednym silnikiem] – (műsz) hajtószíj
pędny, -a, -e [używany do napędzania,
wprowadzania części jakichś urządzeń lub
całego urządzenia w ruch (np. koło pędne,
wał pędny)] – hajtó
pędrak [1. larwa chrząszcza mająca miękkie,
białawe ciało i dobrze rozwinięte odnóża
tułowia; 2. larwa chrząszcza, gł. z rodziny
żukowatych
i
jelonkowatych;
3. żartobliwie o małym dziecku, zwykle
chłopcu] – pondró, pajor, hernyó; (átv.)
vakarcs, tökmag, kis féreg, emberke,
kisgyerek, fiú; srác
pędy chwytne rośliny – megfogamzott palánták
pędzać [1. biec, poruszać się z dużą szybkością
lub nakłaniać kogoś do pośpiechu,
pośpieszać; pędzić (częściej); 2. dawniej:
besztać kogoś, karcić, używać siły,
przemocy względem kogoś lub czegoś,
zadawać ból] – hajszolni, űzni, kergetni
4829
pędzący wódkę – pálinkafőző (személy) [pędzący
wódkę ze zboża: gabonából vodkát főző
(személy)]
pędzanie – hajszolás, hajsza, űzés; sietés, sietség
pędzel [1. narzędzie składające się z pęczka
włosia osadzonego na trzonku; 2. pot.
zajęcie artysty malarza; 3. pot. o malarzu;
4. ręczny przyrząd składający się z
trzonka i osadzonym na jego końcu
pęczka włosia, niegdyś zwierzęcego,
dzisiaj najczęściej sztucznego; 5. w
przenośni o malarzu lub jego rzemiośle] –
ecset, meszelő; pamacs; (átv.) festészet
pędzel do bielenia – meszelő
pędzel do golenia – pamacs
pędzel do kleju – kenőkefe
pędzel a. pędzelek (do pudru a. różu) – ecset
pędzel malarski – festőecset
pędzel płaski – lapos ecset
pędzel płaski – lapos ecset
pędzelek – kis ecset, pamacs
pędzelek
do
golenia
–
borotvapamacs,
borotvaecset
pędzelek do ust – szájkontúr ecset
pędzelkowaty, -a, -e – ecsetszerű, ecset alakú
pędzenie – űzés, hajtás; sietés, rohanás; termesztés;
(vegyt.) leűzés, lepárlás; (szesz) főzés
pędzenie smoły – gyanta csapolás v. pergetés
pędzenie tulipanów – tulipánok termesztése
pędzenie wódki – pálinkafőzés
pędzić [1. bardzo szybko przenosić się z miejsca
na miejsce; 2. zmuszać kogoś do biegu, do
posuwania się naprzód; 3. pot. zmuszać
kogoś do intensywniejszego zajmowania
się czymś; 4. pot. produkować domowym
sposobem
napoje
alkoholowe;
5. napędzać,
poruszać;
6. pobudzać
warzywa i kwiaty zimą i wczesną wiosną,
w
warunkach
szklarniowych,
do
szybszego wzrostu; 7. poruszać się (np.
biec) b. szybko 8. zmuszać do szybkiego
posuwania się naprzód; gonić 9. nakłaniać
do pośpiechu, popędzać 10. wprawiać w
ruch, napędzać 11. produkować np.
bimber 12. pobudzać rośliny hodowane w
szklarni do szybszego wzrostu] – (gonić)
űzni, hajtani, kergetni; terelni; (biec)
rohanni, száguldani, futni, szaladni, sietni,
iramodni, vágtatni, loholni; (átv.) űzni,
tölteni; (chem.) lepárolni, leűzni, desztillálni;
(orv.) hajtani; (bány.) hajtani, kihajtani;
(mezőg.) hajtatni
pędzić chodnik – vágatot hajtani
pędzić co koń wyskoczy – lóhalálába vágtatni v.
hajtani
pędzić co przed sobą – maga előtt hajt vmit
-
Wersja 01 01 2017.
pędzić czas – idejét tölti v. űzi
pędzić czas na bałamuctwie – időt vesztegetni,
pocsékolni, lopni
pędzić cwałem w cwał – vágtatni
pędzić do kogo/czego – futni, rohanni, száguldani,
futni, szaladni, sietni vkihez/vmihez
pędzić galopem – galoppozni, nyargalni
pędzić kogo (na licytaci) – túllicitálni vkit
pędzić kogo/co do kogo/czego – űzni vkit/vmit
vkihez/vmihez
pędzić kogo do roboty – munkára hajszolni vkit
pędzić kogo/co na co – vmire kényszeríteni
vkit/vmit
pędzić kogo/co od czego – elűzni, elkergetni
vkit/vmit vhonnan
pędzić kogo/co od siebie – elűz v. távoltart magától
pędzić kogo/co z czego – elűzni, elkergetni
vkit/vmit vmitől
pędzić kogo/co w co – űzni vkit/vmit vmibe
pędzić lata – éveket tölteni el (vhol)
pędzić na łeb na szyję – hanyatt-homlok v.
fejveszetten rohanni
pędzić na złamanie karku – [nyaktörésbe rohanni]
ész nélkül rohanni, eszeveszetten száguldani
v. rohanni; vesztébe rohanni; lélekszakadva
rohan; lóhalálában fut; száguldozni
pędzić rośliny – növényeket hajtatni
pędzić przed kim/czym – futni vki/vmi elől
pędzić przed sobą – maga előtt kerget
pędzić wódkę – pálinkát főzni
pędzić życie… – …életet élni v. folytatni; életét éli,
életét tölti v. eltölti
pędzić żywot – tengeti az életét
pędziwiatr [1. pot. człowiek będący ciągle w
ruchu,
często
postępujący
bez
zastanowienia; 2. potocznie o osobie
ruchliwej, będącej ciągle w ruchu lub o
lekkoduchu, człowieku lekkomyślnym,
nieodpowiedzialnym] – szélkerék; (átv.)
szeleburdi, szélkakas, csélcsap, széltoló,
szélhámos, széllelbélelt (ember) [(rajzfilm)
Struś pędziwiatr: gyalogkakukk]
4830
pędzlować (pędzluje) [smarować migdałki i błonę
śluzową
gardła
środkami
dezynfekcyjnymi] – ecsetelni; mázolni,
festeni
pędzlować gardło [leczyć stan zapalny gardła,
smarując migdałki i błonę śluzową gardła
środkami dezynfekującymi] – (med)
ecsetelni
pędzlowanie – ecsetelés, ecsetkezelés
pędzlowy, -a, -e – ecsetpęk1 [1. pewna ilość przedmiotów związanych
razem 2. większa liczba jednorodnych
przedmiotów związanych razem lub
występujących razem w naturze; 3. jakaś
rzecz skłębiona, splątana] – köteg, csomó,
kisebb-nagyobb szállítható tárgyaknak egy
darabba, egy csomóba kötött mennyisége;
nyaláb, azonos irányba mutató vonalak
csoportja
pęk kluczy – kulcscsomó
pęk kłosów – kéve
pęk kwiatów – virágcsokor
pęk listów – levélköteg
pęk płaszczyzn [1. nieskończony zbiór
płaszczyzn przechodzących przez jeden
wspólny punkt; 2. zbiór wszystkich
płaszczyzn, w których zawiera się dana
prosta nazywana osią pęku] – (geom) síkok
találkozása egy pont v. egyenes körül
pęk prostych [1. nieskończony zbiór prostych
przechodzących przez jeden wspólny
punkt; 2. zbiór wszystkich prostych,
przechodzących przez ustalony punkt,
który nazywamy środkiem pęku, lub
równoległych
do ustalonej
prostej
(przechodzących
przez
punkt
nieskończoności).
W
tym
drugim
przypadku, mówimimy wówczas o
niewłaściwym
pęku
prostych
albo
kierunku] – (geom) egyenesek találkozása
egy pont körül
-
Wersja 01 01 2017.
pęk2 – (hanut.) puff! bumm!
pękać ― pęknąć (pęknie) [1. np. o lodzie:
przestawać być całością na skutek
powstawania rys, szczelin; łamać się,
rozpadać się; 2. rozrywać się, rozpadać się
na dwie (np. struna) lub wiele (np. balon)
części; 3. np. o pociskach: wybuchać; 4.
pot. bać się] – hasadni, meghasadni;
repedni, repedezni, széthasadni, felhasadni;
elrepedni,
megrepedni;
szétpukkadni;
pukkadni, kipukkadni; megpukkadni; (pl.
üveg) elpattanni; kipattanni; szétpattanni;
(seb) kifakadni; (jég) rian
pękać, pęknąć – (o lodzie) rian, hasad a jég; reped
a tó jege; megroppan, megreped, meghasad
(jég)
pękać od śmiechu – majd megpukkad nevettében
pękać z pychy – szétveti a gőg
pękać z trzaskiem – recsegni, ropogni
pęknie z zazdrości – majd megeszi az irigység
pękać ze śmiechu – majd megpukkad a nevetéstől
v. nevettében; majd megszakad nevettében
pękać ze złości – majd megpukkad mérgében
pękanie – hasadás, meghasadás; repedés,
megrepedés
pękanie korozyjne (korozja naprężeniowa lub
pękanie sezonowe) [typ korozji polegający
na gwałtownym pękaniu metalowych
(stalowych lub mosiężnych) przedmiotów,
występujący
na
skutek
połączenia
agresywnego środowiska i naprężeń
mechanicznych] – (műsz.) korróziós repedés
pękanie lodu a. lodów – rianás; jégzajlás
pękato – domborúan
pękaty, -a, -e [zaokrąglony, gruby, rozszerzający
się znacznie w jednym miejscu (np. pękata
dynia) lub napełniony czymś po brzegi,
wypchany (np. pękaty portfel)] – domború,
hasas, kövér
pękaty dzban – hasas kancsó
pęknąć (pęknie) [1. przestać być całym wskutek
wytworzenia się szczeliny, otworu; 2. o
czymś naciągniętym, napiętym: z siłą się
rozerwać, najczęściej na dwie części; 3. o
bombach, pociskach: wybuchnąć] –
elrepedni, felrepedni, megrepedni; elhasadni,
meghasadni,
széthasadni,
felhasadni;
4831
pattanni,
felpattanni,
kipattanni,
megpattanni; megpukkadni, kipukkadni;
felrobbanni, szétrobbanni
pęknąć na dwoje – kettéhasadni; ketthasítani,
kettétörni vmit
pęknąć z zadrości – pukkasztja v. eszi a sárga
irígység; emészti a féltékenység
pęknąć ze śmiechu – pukkedozik v. megpukkad a
nevetéstől
pęknąć ze złości – majd megpukkad mérgében
pękła sprzężyna – eltörött (az óra) rugója
pęknięcie [1. widoczne miejsce, najczęściej w
postaci rysy, szczeliny na płaskiej
powierzchni, spowodowane uszkodzeniem
mechanicznym 2. miejsce pęknięte] –
repedés, megrepedés; hasadás, felhasadás;
megpukkadás,
pukkanás,
kipukkanás;
felpattanás, robbanás, felrobbanás; hasadék,
rés
pęknięcie dętki samochodowej na skutek
rozgrzania – durrdefekt
pęknięcie kości – (orv.) csontrepedés
pęknięcie krocza – (orv.) gátrepedés
pęknięcie lodu – rianás
pęknięcie rury – csőrepedés, csőtörés
Pępawa dwuletnia (Crepis biennis L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny astrowatych.
Występuje w całej niemal Europie. W
Polsce gatunek dość pospolity. Nie
występuje w niektórych rejonach na
północy.] – réti zörgőfű (Crepis biennis)
Pępawa różyczkolistna (Crepis praemorsa)
[gatunek rośliny należący do rodziny
astrowatych] – Fürtös zörgőfű (Crepis
praemorsa)
-
Wersja 01 01 2017.
pępek (łac. umbilicus) [1. - blizna w środkowym
punkcie brzucha będąca pozostałością po
odpadniętej (usuniętej) pępowinie. 2.
okrągła blizna na środku brzucha
pozostała po odpadnięciu pępowiny] –
köldök
pępek świata – a világ közepe; (átv.) önző
pępkowe [1. pot. przyjęcie organizowane z okazji
narodzin dziecka; 2. pot. alkohol wypijany
z okazji narodzin dziecka] – (az újszülött
egészségére ürített ital; gyermek születésekor
rendezett lakoma)
pępkowy, -a, -e [charakterystyczny dla pępka
lub jego okolic (np. sznur pępkowy),
związany w jakiś sposób z pępkiem (np.
przepuklina
pępkowa,
pierścień
pępkowy)] – köldökpępowina [stanowi sznur (długość ok. 60 cm)
łączący płód z łożyskiem. Znajdujące się w
pępowinie naczynia krwionośne zespalają
krążenie zarodka z krążeniem błon
śluzowych matki.] – köldökzsinór
pęseta, pinceta [wym. pęseta] [1. szczypce o
sprężystych ramionach służących do
chwytania drobnych przedmiotów; 2.
rodzaj szczypiec o sprężystych ramionach;
pinceta] – (fr-ném.) pincetta; csiptető,
csipesz; csipőfogó
pęsetka – kis csipesz
pęsetka
(kosmetyczna)
–
csipesz,
szemöldökcsipesz
pęta [1. sznur, rzemień krępujący ręce, czasem
nogi więźnia, skazańca; 2. to, co krępuje,
ogranicza
działanie,
postępowanie,
myślenie] – béklyó, nyűg; bilincs
pętać [1. krępować pętami przednie nogi
zwierzęcia, np. konia; 2. ograniczać
swobodę ruchów, krępować; 3. pętać się:
a) wiązać własną osobę; b) wiązać się
nawzajem; c) potocznie: włóczyć się,
wałęsać się] – zabolázni, megzabolázni,
megfékezni, lenyűgözni, megbéklyózni;
béklyóba
verni;
összekötni,
kötözni,
összekötözni; (közb.) tarhálni, koldulni,
kikoldulni
pętać się [pot. chodzić bez celu, przeszkadzając
komuś] – leköti magát; (dawno) forglalkozni
v. törődni vmivel; (közb.) lábatlankodni vhol
pętać się komu pod nogami – lábatlankodni vki
mellett
4832
pętać się po świecie – téblábolni; tengeni-lengeni a
világban
pętak [1. pot. o dziecku, zwłaszcza o
dorastającym chłopcu; 2. lekcew. o kimś
niepoważnym, niesolidnym lub o kimś, z
kim nie trzeba się liczyć] – csibész, kis
csirkefogó; szegény ördög, éhenkórász,
koldús
pętanie – megkötés, megzabolázás, megfékezés;
(közb.) kikoldulás, tarhálás
pętca [starop. rzemień do przytrzymywania
ptaka łowczego, zwany także w
wymawianiu potocznem pęca, pęciny, od
czego poszło słowo pętać. Szczerbicz w
prawie saksońskiem powiada: „Jeśliby kto
z pętcy ptaka ułapił, tedy go po pętcach
poznawszy, że nie jego jest, nie ma go
sobie przywłaszczyć”.] – béklyó [A béklyó,
forgókarika, póráz: Ezen eszközök ebben a
sorrendben a madár lábától indulva vannak
felhelyezve. A béklyó mindig finom, puha
bőrből van, nem szorítja a lábat, nem zavaró
tényező. Megkülönböztetünk hagyományos,
mandzsettás
és
Aylmerli
béklyót.
Mostanában egyre jobban terjed a
mandzsettás típus biztonságossága miatt. A
béklyók az összecsavarodást gátló forgókarikához vannak rögzítve, az meg a
pórázhoz, ami 1-1,5m hosszú bőr, vagy
hegymászózsinór. Ez csak az ideiglenes
rögzítéshez használatos, repítés közben a
solymász zsebében pihen.]
pętelka [1. uszko z nici, tasiemki itp. służące do
zapinania odzieży na guzik lub do
przywiązywania, zawieszania czegoś;
2. element
ściegu
dziewiarskiego,
tkackiego] – hurok, csokor
pętelka, oczko dziewiarskie [wąski punkt
wytwarzany z materiału włókienniczego
do składania w miejscu – fül [Keskeny
szalagból készült gyűrű, amely a rajta
áthúzott öv, vállpánt vagy más ruhaalkatrész
megtartására szolgál. Sok esetben csak dísz.]
pętelkowy, -a, -e – hurok alakú, hurkos
pętla, pętlica [1. kawałek sznura, taśmy itp.
związany w pierścień, zwykle dający się
zaciskać; 2. odcinek drogi zbliżony
kształtem do koła; 3. zakręt toru na końcu
linii
tramwajowej
umożliwiający
tramwajom zmianę kierunku ruchu na
-
Wersja 01 01 2017.
powrotny; 4. ostatni przystanek autobusu
lub
tramwaju;
5. figura
akrobacji
samolotu lub szybowca; 6. pułapka z
drutu zastawiana przez kłusowników na
dziką zwierzynę; 7. węzeł ratowniczy
wykonany na podwójnie złożonej linie]–
csomó, csomópont; hurok
pętla
autobusowa – autóbusz végállomás,
buszforduló
pętla symetryzujący – szimmetrizáló (kiegyenlítő)
hurok
pętla synchronizacji fazy, pętla sprzężenia
fazowego, PLL (ang. Phase Locked Loop)
[układ elektroniczny działający na
zasadzie sprzężenia zwrotnego, służący do
automatycznej regulacji częstotliwości.
Stosowana jest najczęściej w syntezerach
częstotliwości heterodyny w odbiornikach
radiowych i telewizyjnych oraz w
generatorach częstotliwości wzorcowych i
powielaczach częstotliwości. Ponadto może
być stosowana do generacji sygnału
referencyjnego
przy
demodulacji
sygnałów FM i AM.] – PLL (Phase Locked
Loop) [Fáziscsatolt hurok: áramkör, amely
konstans értéken tart valamely frekvenciát.
Szabályozhatja például a lemezjátszón a
fordulatszámot, vagy a CD-játszóban a
digitális jeláradat ütemét.]
pętla taśmy – szalaghurok
pętla tramwajowa – villamos végállomás,
hurokvágány
pętlica [1. kawałek sznura, taśmy itp. związany
w pierścień, zwykle dający się zaciskać
2. zapięcie lub naszycie w kształcie pętli
stanowiące przybranie dawnych strojów
polskich] – csomó, csomópont; hurok
pętlice [ozdoby służące do zapinania ubiorów.
Umieszczane były na obydwu brzegach
ubioru obok guzów. Pętlice wykonywano
ze
sznureczków
jedwabnych
czy
metalowych, tasiemek lub plecionki.
Zapięcie na pętlice stosowano w Polsce od
XV wieku. Typ takiego zapięcia dotarł do
nas ze Wschodu.] – hurkok (a ruha
rögzítésére szolgáló eszközök)
-
Wersja 01 01 2017.
pętlicowy, -a, -e, (pętelkowy) [charakterystyczny
dla pętlicy, pętli (np. pętlicowy typ linii
papilarnych), związany z pętlicą (np.
uchwyt pętlicowy, reaktor pętlicowy)] –
hurok alakú, hurkos
pętliczka
(pętelka)
[niewielka
pętlica
(szamerowanie, zapięcie lub rodzaj
naszycia w postaci pętelki, ozdabiający
dawne stroje polskie)] – hurok, csokor
pętlisko – kötőfék
4833

P - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

SZÓTÁR 1

Rejs statkiem po Dunaju - Biuro Turystyczne Jaworzyna

szótár 1 - Lengyelország magyarul