E-learning jako sposób edukacji dorosłych
Transkrypt
E-learning jako sposób edukacji dorosłych
Rozdział II E-learning jako sposób edukacji dorosłych 2.1. Czym jest e-learning Kiedy rozpoczyna się naukę, warto zastosować starą rzymską zasadę; initium doctrinae sit consideratio nominis (rozpoczynając naukę, należy rozpoznać jej nazwę). E-learning jest zjawiskiem związanym z upowszechnieniem nowych technologii teleinformacyjnych, co powoduje nie tylko zmiany w strukturze gospodarki czy społeczeństwa, ale również w funkcjach i formach edukacji. Przyrost liczby internautów osób korzystających z medium, jakim jest internet – jest nieporównywalny do rozwoju któregokolwiek z wcześniejszych mediów masowych. Zjawisko to dotyczy całego świata. Tabela 1. prezentuje rozwój zjawiska w latach 2000–2006 oraz możliwości jego dalszego rozwoju. Dlatego też internet i związane z nim formy aktywności zawodowej czy społecznej mają kluczową, a nawet decydującą rolę dla strategii i sukcesu firm, całych organizacji, a nawet społeczeństw. Powszechnie dostępne całożyciowe kształcenie staje się priorytetem w rozwoju społecznym. Jak zauważa Federico Mayor „Kształcenie powszechne może zostać zrealizowane jedynie wówczas, gdy wykorzystamy oryginalny system «uczenia się bez granic». Możliwość uczenia się musi być dostępna dla każdego, w każdym czasie, wszędzie, w każdym wieku i w każdych okolicznościach”. E-learning wiąże się z wykorzystaniem technologii internetowych w dostarczaniu bogatej gamy rozwiązań, które poszerzają wiedzę i zwiększają efektywność kształcenia. M.J. Rosenberg, E-learning, Strategies for Delivering Knowledge in the Digital Age, McGraw-Hill, Londyn 2003, s. 1 Autor nieznany F. Mayor, przemówienie wygłoszone z okazji otwarcia międzynarodowego forum Education for All, Amman, 16 czerwca 1996. 52 E-learning jako sposób edukacji dorosłych Terminem e-learning przyjęto określać nowoczesną formę edukacji obejmującą szeroki zakres różnych technik i metod uczenia się. Łączy ona samodzielne zdobywanie wiedzy za pomocą dostępnych elektronicznych środków technicznych z metodami tradycyjnymi, w których uczeń pozyskuje wiadomości od nauczyciela. A. Clarce, E-learning. Nauka na odległość, WKiŁ, Warszawa 2004, s. 9 E-learning rozumiany jest jako nauczanie na odległość za pośrednictwem mediów elektronicznych. Jest to interaktywna metoda kształcenia, w której zastosowanie znajdują najnowsze osiągnięcia technologii informatycznej, a przekaz treści nauczania oraz innych informacji odbywa się głównie przez internet i sieci komputerowe LAN, często z wykorzystaniem materiałów audio-wideo oraz płyt CD. A. Siemińska-Łasko, Interakcje w e-learningu, [w:] Nowe Technologie w kształceniu na odległość, Materiały konferencyjne, II Krajowa Konferencja Naukowa, Koszalin–Osieki 2006, s. 147 E–learning – nauczanie z wykorzystaniem technik komputerowych i internetu, oznacza wspomaganie dydaktyki za pomocą komputerów osobistych, CD-ROM-u i internetu. Pozwala na ukończenie kursu, szkolenia, a nawet studiów bez konieczności fizycznej obecności w sali wykładowej. Doskonale uzupełnia również tradycyjny proces nauczania. E–learning to tylko jeden z elementów edukacji, dlatego edukacja w czasie rzeczywistym dotyczy znacznie obszerniejszego zasięgu usług niż e-learning. Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/E-learning Tabela 1. Dostęp do internetu w świecie Liczba internautów w milionach Procent populacji Wzrost liczby internautów w latach 2000–2006 w procentach Świat 1018,0 16,7 162 Europa 290,0 35,9 176 Unia Europejska 230,0 49,8 147 Polska 10,8 65,9 177 Źródło: M. Witkowska, K. Cholawo-Sosnowska (red.), Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój, wyzwania, Warszawa 2006, s. 125. Samo słowo e-learning jest pochodzenia angielskiego. Warto zauważyć, że istnieje kilka funkcjonujących jego zapisów. Wśród najczęściej spotykanych wy- Czym jest e-learning 53 mienić możemy e-learning, elearning, eLearning. Występują również inne określenia tego zjawiska, np. e-nauczanie, e-edukacja. Trudno jest wskazać jedną uniwersalną i powszechnie uznawaną definicję e-learningu. Podręczniki i publikacje poświęcone temu zagadnieniu z jednej strony akcentują nauczanie na odległość za pomocą internetu, z drugiej natomiast mówią raczej o dystrybucji wiedzy, szkoleń lub materiałów szkoleniowych nawet na nośnikach CD/DVD czy w postaci wydruków komputerowych (czyli bez pośrednictwa internetu). Dlatego podejmując studia nad tym zjawiskiem, warto przeanalizować kilka jego definicji. Wśród wspólnych elementów oraz cech charakterystycznych możemy wskazać kilka istotnych, które określają e-learning jako: • sposób przekazywania wiedzy; • sposób stosowany zwykle, ale nie zawsze w edukacji na odległość; • sposób oparty na mediach elektronicznych – technologii teleinformacyjnej; • sposób obejmujący: przekazywanie wiedzy, kontrolę procesu i ocenę skuteczności. Założenie dotyczące technologii teleinformatycznych ewokuje dwie konsekwencje: • zarówno uczniowie, jak i nauczyciele muszą posiadać wystarczający dostęp do komputera i internetu; • zarówno uczniowie, jak i nauczyciele powinni posiadać minimum umiejętności w posługiwaniu się technologią informacyjną. Oto definicja e-learningu: E-learning jest to sposób przekazywania wiedzy (często, ale nie zawsze na odległość) oparty na technologii teleinformatycznej, w szczególności internetowej. Szkolenia e-learningowe prowadzone są on-line, zarówno w wewnętrznej sieci placówki szkolącej (intranet), jak również poprzez sieć zewnętrzną (internet). Obejmują one przekazywanie wiedzy, kontrolę procesu oraz informację zwrotną o stopniu przyswojonej wiedzy. Por. A. Stecyk, Charakterystyka systemów e-learning w globalnym społeczeństwie informacyjnym, [w]: M. Gwoździcka-Piotrowska, A. Zduniak (red.), Edukacja w społeczeństwie ryzyka, Poznań 2006, s. 295–300. 54 E-learning jako sposób edukacji dorosłych Dzięki zastosowaniu komputera i internetu uczniowie mogą zdobywać wiedzę z dowolnego miejsca i o dowolnej porze. W odróżnieniu od tradycyjnej formy uczenia się nie jest konieczne, aby wszyscy uczestnicy przebywali fizycznie w tym samym pomieszczeniu, w tym samym czasie. Ilustracja znajdująca się poniżej obrazuje sposób uczenia się z wykorzystaniem e-learningu. nauczyciel INTERNET uczeń uczeń SERWER uczeń Rysunek 2.1. E-lerning – schemat graficzny Źródło: opracowanie własne. W procesie tym zazwyczaj zarówno nauczyciel, jak i uczestnicy procesu kształcenia logują się na platformę e-learningową znajdującą się na serwerze włączonym w sieć internet. Platformę można wyobrazić sobie jako wirtualną klasę. Z jednej strony mamy trenera, który przekazuje uczestnikom materiały, jest dostępny do konsultacji na czacie i forum, wysyła uczestnikom wiadomości, sprawdza postępy w nauce. Z drugiej strony mamy uczestników szkolenia, którzy zapoznają się z materiałem, przechodzą testy, rozwiązują ćwiczenia, komunikują się zarówno z trenerem, jak też z innymi uczestnikami. Mimo iż wszyscy uczestnicy szkolenia znajdują się w oddalonych od siebie lokalizacjach, tworzą wirtualną klasę, w której mogą wspólnie zdoby- Czym jest e-learning 55 wać wiedzę, rozmawiać, wymieniać opinie, zadawać pytania i odpowiadać na pytania innych, oczywiście przy założeniu, że uczniowie oraz nauczyciel mają w tym samym momencie dostęp do komputera podłączonego do sieci. W takiej sytuacji mówimy o komunikacji synchronicznej. W przypadku gdy nauka odbywa się w dowolnych odstępach czasowych, a jednoczesna obecność kilku uczestników szkolenia nie jest wymagana, mówimy o komunikacji asynchronicznej. Do najważniejszych zalet e-learningu z punktu widzenia uczących się zaliczamy: • niewielki (w porównaniu z tradycyjnymi) koszt uczestnictwa; • bogactwo możliwych form i sposobów uczenia się; • swobodę wyboru miejsca; • swobodę wyboru czasu; • swobodę wyboru tempa uczenia się; co pozwala na dostosowanie szkolenia do indywidualnych potrzeb. Z punktu widzenia firm i organizacji najistotniejsze zalety e-learningu to: • Racjonalizacja i oszczędność wydatków. Początkowe nakłady są wyższe, jednak w trakcie kształcenia następuje eliminacja kosztów związanych z jego prowadzeniem w sposób tradycyjny, a tym samym znikają z budżetu takie pozycje, jak: wynajem ośrodka szkoleniowego lub sal, transport, zakwaterowanie, wyżywienie itp. • Pracownicy nie muszą odrywać się od swoich codziennych obowiązków. • Monitoring wyników nauczania. Przełożeni mogą w łatwy sposób monitorować postępy w nauce swoich pracowników. Dzięki testom weryfikującym możliwe jest sprawdzenie stopnia przyswojenia wiedzy. • Dowolna liczba osób szkolonych. Nie ma żadnych ograniczeń co do liczby osób, które mogą korzystać ze szkoleń przez internet. Do zalet e-learningu należy zaliczyć również możliwość systematycznego doskonalenia programu szkoleniowego. Każdy program szkoleniowy może być modyfikowany wraz z rozwojem potrzeb indywidualnych uczestników i firm czy organizacji. Pozwala to sprostać wymaganiom stawianym przez rynek. Szkolenia są coraz lepsze i bardziej efektywne, gdyż uwzględniane są sugestie i uwagi uczestników wcześniej przeprowadzonych szkoleń. 56 E-learning jako sposób edukacji dorosłych E-learning ma również, jak każdy sposób nauczania, swoje wady i ograniczenia w stosowaniu. Wśród nich za najistotniejsze uznać należy: • większe koszty i nakłady początkowe; • bariery w posługiwaniu się nowymi technologiami występujące szczególnie u osób dorosłych; • brak bezpośredniej komunikacji z nauczycielem; • trudności z motywacją; • trudności z indywidualizacją, zwłaszcza w ocenianiu; • brak lub bardzo ograniczone kontakty społeczne w grupie (w szczególności bezpośrednie). Problem nakładów w e-learningu stanowi często podejmowane zagadnienie. Akcentuje się konieczność ponoszenia dużych nakładów związanych z infrastrukturą potrzebną do organizacji i prowadzenia szkoleń, a także konieczność opracowania i przygotowania samego kursu oraz materiałów towarzyszących. To z reguły powoduje, że wstępne koszty uruchomienia kursu czy szkolenia są zdecydowanie wyższe niż przy tradycyjnych formach. Jednakże w trakcie realizacji kursu, wraz z jego przebiegiem koszty są redukowane i maleją w relacji do liczby uczestników (zagadnienie to będzie szerzej omówione w dalszej części podręcznika). Zalety e-learningu sprawiają, że ma on wiele edukacyjnych zastosowań zarówno w tradycyjnym systemie edukacji, jak i w różnych jego formach skierowanych do dorosłych. Znajduje zastosowanie w systemie kształcenia począwszy od szkół podstawowych aż do uczelni wyższych. Równie często, a może nawet częściej, jest i może być stosowany w różnych formach edukacji dorosłych. Możemy wskazać omówione szerzej w poprzednim rozdziale trzy systemy edukacji dorosłych. Są to: • kształcenie formalne, • kształcenie nieformalne, • kształcenie pozaformalne. E-learning jest z powodzeniem wykorzystywany we wszystkich trzech systemach. W kształceniu formalnym, które odnosi się do zinstytucjonalizowanych form, np. szkoły, uczelnie, internet jest elementem instytucji kształcącej. Proces nauczania i uczenia się w drodze e-learningu odbywa się w nich zgodnie ze standardami opartymi na stałych pod względem czasu i treści nauki formach, takich jak: klasy, stopnie, programy lub podręczniki. Czym jest e-learning 57 W kształceniu nieformalnym, które odnośni się do form świadomie zorganizowanej działalności oświatowej i odbywa się poza ustalonym systemem kształcenia formalnego, e-learning organizowany jest i podejmowany samodzielnie lub w formach zorganizowanych. Umożliwia on określonej grupie uczestników osiągnięcie założonych celów edukacyjnych i zaspokojenie potrzeb w tym zakresie, gdyż przyjmuje rozmaite formy, np. warsztatów, treningów, kursów. Zaliczają się tu również różnego rodzaju kursy korespondencyjne. W kształceniu pozaformalnym, nazywanym również incydentalnym, do którego zaliczane są formy kształcenia o charakterze niezorganizowanym, e-learning może przyjmować różne formy. Tą drogą osoba ucząca się nabywa wiedzę oraz umiejętności, kształtuje swoje postawy, utrwala wartości, korzystając z codziennego doświadczenia oraz wychowawczego wpływu swojego środowiska, w tym również osób, z którymi ma kontakt za pośrednictwem sieci. Tu właśnie zaliczymy różne formy uczenia się z wykorzystaniem internetu, a w szczególności te portale i strony, które zostały przygotowane i umieszczone w sieci z myślą o uczeniu się osób zainteresowanych wiedzą, a nie zainteresowanych jej formalnym potwierdzaniem. E-learning jest tu procesem niesystematycznym, który może odbywać się w ciągu całego życia, a sama edukacja ma charakter autoteliczny. Patrząc na tę kwestię z perspektywy obszarów kształcenia, możemy wskazać, że e-learning ma zastosowanie zarówno w różnych rodzajach administracji, jak również w sektorze niepublicznym. Dotyczy to w równej mierze organizacji społecznych i przedsiębiorstw, w różnych formach edukacji szkolnej oraz w indywidualnym kształceniu. E-learning może być wykorzystywany w doskonaleniu pracowników administracji, wolontariuszy, pracowników wielkich sieci i koncernów, ale również małych firm. Systematycznie rośnie w Polsce rynek usług edukacyjnych tego typu. Podsumowując, możemy stwierdzić, że e-learning to nowoczesny sposób nauczania. Dorośli mogą doskonalić swoją wiedzę przy wykorzystaniu najnowocześniejszych narzędzi. Pozwala na praktycznie nieograniczony dostęp do wiedzy. Człowiek zawsze, w dogodnym dla siebie czasie, może powrócić do informacji zawartych w szkoleniach internetowych (np. w przypadku nowych technologii czy też usług), może zweryfikować posiadane wiadomości. Jak każdy sposób nauki e-learning posiada swoje wady i ograniczenia. 58 E-learning jako sposób edukacji dorosłych administracja rządowa np. urzędy, wojsko SEKTOR PUBLICZNY OBSZARY ZASTOSOWANIA E-LEARNINGU administracja samorządowa np. ośrodki pomocy społecznej, urzędy pracy ORGANIZCJE I Przedsiębiorstwa Organizacje społeczne w tym pożytku publicznego Przedsiębiorstwa i firmy oraz inne podmioty gospodarcze Szkoły publiczne SZKOLNICTWO Placówki szkolenia i edukacji dorosłych Szkoły wyższe Edukacja indywidualna (szkolenia prywatne, często autoteliczne) Rysunek 2.2. Obszary zastosowania e-learningu Źródło: opracowanie własne. 2.2. Z historii nauczania i uczenia się na odległość Edukacja zawsze była ściśle związana z mediami. Wynika to zapewne z faktu, że media są narzędziem komunikacji, a edukacja jest jej efektem. Kiedy mówi się o rozwoju mediów, w tym również w jego pedagogicznym aspekcie, powstać może problem natury definicyjnej co medium jest, a co nim nie jest. Najszersze definicje określają media jako środki przekazu. W tym znaczeniu można za media uznać np paleolityczne rysunki naskalne, takie jak koń z jaskini Montastruc czy raniony bizon z jaskini w Niaux. Trzeba jednak zauważyć, że aby można było mówić o przekazie i środkach przekazu, musi wystąpić nadawca, który nadaje komunikat. Nie mamy pewności, czy owe A. Lepa, Pedagogika mass mediów, Łódź 2003, s. 21–24; też: M. McLuhan, Zrozumieć media, Warszawa 2004 s. 461–462.