Godność istoty ludzkiej w świetle ustawy o

Numer 1/2016 (6)
Sylwia Stecko
Uniwersytet Rzeszowski
Godność istoty ludzkiej w świetle ustawy o pomocy społecznej.
Streszczenie
Niniejszy artykuł obejmuje rozważania dotyczące godności człowieka w aktach prawnych
pomocy społecznej, a zwłaszcza w ustawie o pomocy społecznej. Celem jego jest
podkreślenie znaczenia jakie odgrywa godność istoty ludzkiej w sferze pomocy społecznej.
Na podstawie materiału w nim zawartego należy stwierdzić, że państwo w swoich działaniach
dąży do zagwarantowania swoim obywatelom warunków życia sprzyjających zaspokajaniu
niezbędnych potrzeb zarówno materialnych jak i niematerialnych.
Słowa kluczowe: prawo, pomoc społeczna, praca socjalna.
Summary
This article covers the considerations of human dignity in the social assistance legislation. Its
goal is to highlight the importance of the dignity of the human being in the sphere of social
assistance. On the basis of the material contained therein, it should be noted that the state
,through its activities, strives to guarantee such living conditions that enable its citizens to
meet both the essential material and nonmaterial needs.
Key words: law, social assistance, social work
Wstęp
Godność człowieka jest źródłem wolności i praw jednostki. Ma także charakter
podstawowej zasady prawa. Zespala konstytucyjne wolności i prawa jednostki, stanowiąc
jednocześnie jeden z fundamentów demokratycznego państwa prawnego, zapewnia każdemu
człowiekowi ochronę przed uprzedmiotowieniem. Znajduje to potwierdzenie w Konstytucji i
w akrach prawa międzynarodowego. Problematyka godności człowieka może być
rozpatrywana w wielu aspektach.
str. 1
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
W literaturze i w judykaturze przyjmuje się, iż pojęcie godności musi być rozumiane
bardzo szeroko i utożsamiane z poszanowaniem wszystkich wartości uznawanych i
reprezentowanych przez człowieka, jak również winno pełnić funkcję wzorca, ideału, do
którego ma dążyć ustawodawca. Celem niniejszego artykułu jest podkreślenie roli jaką
odgrywa zasada godności człowieka zarówno w aktach prawa międzynarodowego jak i w
aktach prawa krajowego, zwłaszcza w ustawie o pomocy społecznej.
Godność człowieka w aktach prawa międzynarodowego i krajowego
Godność jest przynależna każdemu człowiekowi z racji bycia człowiekiem i nie
wymaga żadnych uzasadnień, posiada ją każda jednostka niezależnie od pochodzenia, statusu
społecznego, płci, wieku czy wyznania. Dotyczy to także praw i wolności wynikających z
godności osobowej człowieka. Konsekwencją powszechności jest konieczność zabezpieczeń
możliwości korzystania z praw i wolności co nakłada obowiązek na władze publiczne
stworzenia mechanizmów, które mają to umożliwić. Wyjątkiem od zasady powszechności jest
ograniczenie pewnej części praw, szczególnie praw politycznych lub ekonomicznych i
przypisanie ich pewnej grupie osób (Kropiwnicki 2006: 44). O godności pisał także Jan Paweł
II na XXXII Światowy Dzień Pokoju. Jego zdaniem prawa człowieka są powszechne i
niepodzielne, ponieważ są one wpisane w istotę ludzkiej osoby i jej godności (Jan Paweł II
1999: 169),
Okrucieństwa II wojny światowej przyczyniły się do kształtowania w umowach
międzynarodowych nowego modelu praw człowieka. Zaczęto coraz częściej odwoływać się
także do godności człowieka (Chmaj 2012:75). Proces ten został zapoczątkowany w Karcie
Narodów Zjednoczonych z dnia 26 czerwca 1945r. Preambuła niniejszej Karty wskazuje na
konieczność przywrócenia wiary w podstawowe prawa człowieka, w godność i wolność
człowieka (Karta Narodów Zjednoczonych, z dnia 26 czerwca 1945r. ). Kolejnym aktem
odwołującym się do godności człowieka jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z dnia
10 grudnia 1948r. Już na wstępie przyjęto, że „ … uznanie przyrodzonej godności oraz
równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą
wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie…”. W art. 1 stwierdza się , że „wszyscy ludzie
rodzą się wolni i równi w swojej godności i w swych prawach” (Powszechna Deklaracja Praw
Człowieka z dnia 10 grudnia 1948r. ). Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jest rezolucją
Zgromadzenia Ogólnego ONZ, jednak wywarła ona duży wpływ na kształtowanie się
systemu ochrony praw człowieka. Jest ona kodeksem moralnym oraz świadectwem dobrej
str. 2
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
woli narodów (Chmaj 2006: 75). Kolejne odwołanie do godności człowieka znajduje się w
Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r., który zajmuje się
prawami I generacji (Zieliński 2010: 160). W preambule niniejszego Paktu stwierdza się, że
„zgodnie z zasadami ogłoszonymi w Karcie Narodów Zjednoczonych uznanie przyrodzonej
godności oraz równości i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej
stanowi podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie”. W dalszej części
preambuły przyjmuje się, że prawa człowieka „ wynikają z przyrodzonej godności człowieka”
Natomiast art. 10 ust.1 Paktu zastrzega, że każda osoba pozbawiona wolności będzie
traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka
(Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 16 grudnia 1966r.) Pojęcie
godności człowieka zostało również uregulowane w wielu umowach międzynarodowych,
przyjętych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, które odnoszą się do bardziej szczegółowych
kwestii (Zieliński 2006: 160).
Do godności człowieka odwołują się również przepisy prawa Unii Europejskiej
(Kropiwnicki 2006: 43). Zgodnie z przepisem art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej w brzmieniu
po wejściu w życie traktatu z Lizbony Unia Europejska opiera się na wartościach
poszanowania godności osoby ludzkiej (Traktat o Unii Europejskiej). Więcej odwołań
prawnonaturalnych znajduje się w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Zieliński
2010: 160). Składa się ona z 7 rozdziałów, z czego pierwszy z nich zatytułowany jest
„godność”. Zgodnie z art. 1 Karty „Godność ludzka jest nienaruszalna. Musi być szanowana i
chroniona” (Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z dnia 7.12.2000r.).
W prawie polskim problematyka godności człowieka została unormowana w preambule
oraz w art. 30 Konstytucji RP (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
1997r.). Jak zauważa Halina Zięba-Załucka w polskiej Konstytucji godność człowieka
"wchodzi co prawda w skład katalogu praw i wolności, lecz jest wyjęta jakby przed nawias co
powoduje taki skutek, iż prawa i wolności muszą być stosowane w sposób służący realizacji
zasady godności (Zięba-Załucka 2001:498).
Zgodnie z art. 30 Konstytucji RP „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka
stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona niezbywalna, a jej
poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych (Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r.). Przepis ten zawiera nakaz skierowany do władz
publicznych poszanowania i ochrony nienaruszalności godności człowieka. Organy
prawotwórcze mają obowiązek kierować się tym nakazem w procesie kształtowania systemu
normatywnego RP. Na straży takiego postępowania stoi Trybunał Konstytucyjny (Complak
str. 3
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
1998:43). Godność została określona jako cecha przyrodzona człowiekowi. Skoro godność
jest cechą przyrodzoną i niezbywalną to prawo pozytywne nie może w tę cechę ingerować.
Jak zauważył Lech Garlicki ustawodawca nie ma kompetencji do przyznawania jednostce
zarówno cechy godności jak i innych podstawowych praw i wolności. W związku z tym, że
godność stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela, to wszystkie szczegółowe
prawa i wolności powinny być rozpatrywane w oparciu o zasadę godności, a ich ograniczanie
i kształtowanie nie może prowadzić do jej naruszenia. Zasada godności jest nie tylko
podstawą dla poszczególnych praw i wolności jednostki, ale orientuje całą konstytucję na
człowieka. W tym ujęciu godność człowieka stanowi podstawę konstrukcyjną całego
porządku konstytucyjnego. Jak podkreśla Lech Garlicki podmiotem godności jest człowiek.
W związku z tym godność należy traktować jako prawo każdego człowieka, a nie tylko
obywatela (Garlicki 2003:10).
Godność człowieka jest wartością konstytucyjną. Zdaniem K. Complaka konstytucję
tworzą nie tylko normy i zasady, ale również wartości, które mogą być wyrażone w sposób
pośredni lub expressis verbis. Jedną z metod bezpośredniego określenia wartości w
Konstytucji są przepisy o wolnościach i prawach jednostki. Zgodnie z nimi obywatelom
przysługują pewne przyrodzone i niezbywalne swobody i prawa, których podstawą jest
godność osoby ludzkiej jako najwyższa wartość całego porządku konstytucyjnego (Complak
1998:43).
Cechą godności jest jej przyrodzoność, czyli to, że wynika z istoty bycia człowiekiem.
Rozciąga się ona również na wynikające z niej wartości, czyli wszelkie prawa i wolności.
Konsekwencją jest to, że nie wymagają żadnego uzasadnienia, ponieważ przynależne są
każdej osobie. Takie ujęcie wyklucza zależność od organów władzy państwowej czy grup
społecznych, co nie oznacza braku możliwości reglamentacji (Kropiwnicki 2006: 43). Inną
cechą godności jest jej nienaruszalność. Oznacza to, że nie można się jej zrzec samemu
zainteresowanemu, ani nie możne jej ograniczyć lub zawiesić ustawodawca. Godność
przysługuje każdemu człowiekowi zawsze i niezależnie od jego zachowania oraz
postępowania, zaś rolą państwa jest jej ochrona zarówno w relacjach z innymi ludźmi jak i z
władzami (Garlicki 2009: 89).
Problematyka godności człowieka była poruszana wielokrotnie w orzecznictwie
polskiego Trybunału Konstytucyjnego jeszcze przed wejściem w życie Konstytucji RP. W
orzeczeniu z dnia 13.07.1993r. (sygn. P7/92) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że
obowiązkiem państwa jest zapewnie jednostce pozostającej bez pracy minimum socjalnego
pozwalającego zapewnić jej życie w warunkach odpowiadającego jej godności (Uchwała
str. 4
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 lipca 1993r. P 7/92,).
W uchwale z dnia 16 marca 1994r. (sygn. W 8/93) Trybunał Konstytucyjny stwierdził,
że art. 14 ust. 3 ustawy o Policji stanowi gwarancje nienaruszenia przez policję praw
obywateli do swobodnego gromadzenia się. Przepis ten nakłada na policję obowiązek
respektowania godności obywateli, oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Obowiązek
ten musi być przez policję respektowany w każdej sytuacji działań zmierzających do
rozwiązania zgromadzenia. W razie naruszenia cytowanego przepisu i zastosowania środków
przymusu niewspółmiernych do
naruszenia praw lub podjęcia interwencji mimo braku
przesłanek, o których mowa w art. 1 ust.2 pkt 1 i 2 ustawy o Policji, interwencję policji należy
uznać za sprzeczną z prawem. W takiej sytuacji uczestnicy zgromadzenia mogą dochodzić
ochrony swoich uprawnień za pomocą środków przewidzianych w systemie prawa
obowiązującego, zaś funkcjonariusze policji podlegają odpowiedzialności karnej (Uchwała
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 marca 1994r. W 8/93)
Również po wejściu w życie Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997r. godność człowieka
była przedmiotem orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Przykładowo w wyroku z dnia
19 maja 1998r. Trybunał stwierdził, że do praw unormowanych w art. 47 i 51 Konstytucji,
zaliczonych przez ustrojodawcę do kategorii wolności i praw osobistych, w pełni odnosi się
konstytucyjne unormowanie zasad ogólnych wolności, praw i obowiązków człowieka i
obywatela, zawarte w I i II rozdziale ustawy zasadniczej. Do zasad tych zalicza się również
uznanie w art. 30 przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka za źródło wolności i praw
człowieka i obywatela, przy czym godność ta jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona
jest obowiązkiem władz publicznych. Ponadto Trybunał stwierdził, że sformułowany w art.
30 Konstytucji warunek poszanowania i ochrony godności człowieka ma w pełni
zastosowanie do parlamentu, jako organu jednej z władz publicznych, czyli władzy
ustawodawczej. Parlament jest zarazem podmiotem wyłącznie uprawnionym do ograniczenia,
na drodze ustawodawczej, zakresu korzystania z konstytucyjnych wolności i praw, przy czym
Konstytucja szczegółowo określa przesłanki takich ograniczeń w postaci wartości (dóbr)
konkurujących z zakresem korzystania przez jednostkę ze swoich wolności i praw ( Uchwała
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19.05.1998r. U.5/97). Trybunał Konstytucyjny w uchwale
z dnia 23 marca 1999r. stwierdził, że Konstytucja w całokształcie swych postanowień daje
wyraz pewnemu obiektywnemu systemowi wartości, którego urzeczywistnianiu służyć
powinien proces interpretacji i stosowania poszczególnych przepisów konstytucyjnych. Dla
określenia tego systemu wartości centralną rolę odgrywają postanowienia o prawach i
wolnościach jednostki, usytuowane przede wszystkim w rozdziale II Konstytucji. Wśród tych
str. 5
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
postanowień centralne z kolei miejsce zajmuje zasada przyrodzonej i niezbywalnej godności
człowieka. Poszanowanie i ochrona prawa do życia stanowi jedną z podstawowych
przesłanek realizacji tej zasady (Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 marca 1999r.
(K 2/98).Podobne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w uchwale z dnia 27 maja 2002r.
zaliczając art. 30 Konstytucji RP do przepisów określających aksjologiczne i normatywne
podstawy całego systemu prawa (Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja 2002r.
( K20/01).
Godność istoty ludzkiej w świetle ustawy o pomocy społecznej
Problematyka godności człowieka została uregulowana również w ustawie z
dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (u.p.s.). Ochrona godności osób i rodzin stanowi
podstawową zasadę pomocy społecznej (Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy
społecznej). Zgodnie z art. 3 ust. 1 u.p.s., pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w
wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w
warunkach odpowiadających godności człowieka (Art. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o
pomocy społecznej). Należy przyjąć, że umożliwienie osobom i rodzinom życia w warunkach
odpowiadających godności człowieka stanowi naczelną zasadę pomocy społecznej. Celem
pomocy społecznej jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji
życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i
możliwości ( Art. 2 ust.1 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej). Ponadto
obowiązek uwzględnienia dobra rodziny znajdującej się w trudnej sytuacji materialnej i
społecznej w polityce społecznej państwa wynika też z Konstytucji RP. W myśl art. 67
Konstytucji RP ochrona w ramach zabezpieczenia społecznego przysługuje w razie
niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku
emerytalnego. Prawo do zabezpieczenia społecznego mają również osoby pozostające bez
pracy nie z własnej woli i nie posiadające innych środków utrzymania (Art. 67 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r.) Zdaniem Stanisława Niteckiego ochrona
dóbr osobistych i majątkowych jednostki stanowi w istocie ochronę godności człowieka, czyli
ochroną godności człowieka jest zapewnienie mu życia w odpowiednich warunkach,
właściwych dla danego etapu rozwoju społeczeństwa. Zakres tej ochrony może ulegać
zmianom i jest efektem nie tylko możliwości finansowych państwa, ale także realizowanej
polityki społecznej. Pojęcie to odgrywa kluczową rolę dla rodzaju i zakresu udzielanych
świadczeń (Nitecki 2008:105). Organy podejmujące rozstrzygnięcia w tym zakresie będą
str. 6
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
musiały kierować się wskazanym pojęciem tak, aby wysokość przyznanego świadczenia nie
naruszała godności człowieka, jak również rodzaj przyznanej pomocy oraz jej forma nie
powodowały analogicznego rezultatu (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 marca
1999 r., K 2/98.).
W myśl art. 7 u.ps. działaniami pomocy społecznej objęte są osoby dotknięte:
ubóstwem, sieroctwem, bezdomnością, bezrobociem, niepełnosprawnością, przemocą w
rodzinie, a także wymagające ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, przejawiające
braki umiejętności w przystosowaniu do życia oraz te posiadające trudności w integracji ze
społeczeństwem, posiadające status uchodźcy (Art. 7 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o
pomocy społecznej,).
Przejawem poszanowania godności ludzkiej w działaniach pomocy społecznej jest
stosowanie zasady subsydiarności (pomocniczości). Zgodnie z tą zasadą dopiero niemożność
pokonania trudności przy wykorzystaniu własnych środków, możliwości i uprawnień, stanowi
przesłankę włączenia się instytucji państwa. W myśl tej zasady, jednostka ma prawo do
inicjatywy i działania własnymi siłami oraz samodzielnego zaspokajania potrzeb, natomiast
państwo nie może jej w tym wyręczać, gdy nie jest to konieczne. Warunkiem niezbędnym do
powstania po stronie osoby lub jednostki uprawnienia do uzyskania świadczenia z pomocy
społecznej, jest uprzednie wykorzystanie własnych środków, możliwości i uprawnień ( Miruć,
Radwanowicz 2003: 237-238). Jak zauważył Zbigniew Zgud stosowanie zasady
subsydiarności
wymaga
od
poszczególnych
podmiotów
działania
rozważnego
i
odpowiedzialnego, opartego na poszanowaniu praw i godności człowieka (Zgud 1999:19).
Pomoc społeczna poprzez rozbudowany i zróżnicowany system świadczeń udziela
wsparcia zarówno materialnego jak i niematerialnego w formie pracy socjalnej, poradnictwa
specjalistycznego, interwencji kryzysowej.
Nakaz poszanowania godności osoby sformułowany został m.in. w art. 45 ust.3 u.p.s.,
który odnosi się do pracy socjalnej (Art. 45 ust.3 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy
społecznej). Ustawa o pomocy społecznej definiuje ją jako działalność zawodową mającą na
celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do
funkcjonowania w społeczeństwie przez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz
tworzenie warunków sprzyjających temu celowi.
Odwołanie do godności człowieka znajduje się również w art. 55 ust. 2 u.p.s., który
reguluje kwestie dotyczące organizacji i funkcjonowania domów pomocy społecznej. W myśl
tego przepisu, organizacja i zakres usług domu pomocy społecznej powinny uwzględniać
wolność, godność, intymność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańca domu oraz jego
str. 7
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
sprawność fizyczną i psychiczną. Jak zauważa Iwona Sierpowska domy pomocy społecznej
są zakładami szczególnymi. Wskazuje na to przede wszystkim charakter ich usług
świadczonych całodobowo i bezterminowo. Dla pensjonariuszy placówki te są domami, a
personel i współmieszkańcy niejednokrotnie zastępują rodzinę. Wielu mieszkańców,
zwłaszcza domów przeznaczonych dla osób starszych, ma trudności w odnalezieniu się w
nowych warunkach i przystosowaniu do nich. Tylko dla niektórych pobyt w placówce jest
świadomie wybranym sposobem na dalsze życie. Duża część ma poczucie krzywdy,
osamotnienia i odtrącenia przez najbliższych. Dlatego oprócz usług zaspokajających
podstawowe potrzeby bytowe świadczonych przez domy, ważne są również więzi
międzyludzkie, gesty sympatii, przyjaźni i otwartości, których nie da się wyznaczyć
przepisami prawa, a które mieszkańcowi domu dają poczucie bezpieczeństwa oraz
poszanowania jego wolności, godności i intymności. Należy również dodać, że działalność
omawianych placówek powinna również uwzględniać prawa i wolności osób szczególnie
podatnych na wyzysk i dyskryminację, a więc dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych
(Sierpowska 2014: 285)
Zasada godności została uwzględniona również w art. 68 ust. 2 u.p.s., który zawiera
katalog wymagań jakie są stawiane placówkom zapewniającym całodobową opiekę osobom
przewlekle chorym, niepełnosprawnym oraz osobom w podeszłym wieku (Art. 68 ust.2
ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej). Odróżnienia wymaga określenie
ogólnego standardu usług od ich świadczenia. To ostatnie powinno być dostosowane do stanu
zdrowia, sprawności fizycznej i intelektualnej, indywidualnych potrzeb i możliwości każdej
osoby przebywającej w placówce. Przesądza to o konieczności zróżnicowania usług i ich
indywidualnego dopasowania. Działalność placówki powinna być zgodna z prawami
człowieka. Jest to bardzo istotny wymóg, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę
pensjonariuszy, którymi są osoby starsze, chore, niepełnosprawne, często niemające wiedzy
na temat przysługujących im praw i możliwości ich ochrony. Sposób świadczenia usług
powinien uwzględniać stan zdrowia, sprawność fizyczną i intelektualną oraz indywidualne
potrzeby i możliwości osoby przebywającej w placówce, a także prawa człowieka, w tym w
szczególności prawo do godności, wolności, intymności i poczucia bezpieczeństwa
(Michalska-Badziak 2009: 479). Zdaniem Iwony Sierpowskiej oprócz wskazanych w art. 68
ust. 2 uprawnień i wolności jednostki, w działalności omawianych instytucji powinno być
uwzględniane w szczególności prawo do: życia, uznawania osobowości prawnej,
prywatności, wolności myśli, sumienia i religii, posiadania własnych poglądów i ich
str. 8
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
wyrażania. Przestrzeganie standardów usług i praw człowieka powinno być oceniane w
okresowych kontrolach (Sierpowska 2008:345).
Nakaz poszanowania godności człowieka sformułowany został również w
unormowaniach dotyczących zadań pracowników socjalnych. Zgodnie z art. 119 ust. 2 pkt. 2
u.p.s. pracownik socjalny przy wykonywaniu swoich zadań obowiązany jest kierować się
zasadą dobra osób i rodzin, którym służy, poszanowania ich godności i prawa tych osób do
samostanowienia (Art. 119 ust.2 pkt. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej).
Zdaniem Iwony Sierpowskiej wykonywanie zawodu pracownika socjalnego utożsamiane jest
z misją, służbą publiczną. W tak postrzeganych profesjach niezbędne są szacunek dla
wartości, zasad współżycia społecznego i
przestrzeganie określonych standardów
postępowania. Pracownik socjalny powinien w ramach swych kompetencji chronić prawa
człowieka, godność i prawo do samostanowienia osób, którym udzielana jest pomoc.
Obowiązki pracownika socjalnego powinny być analizowane w kontekście zasad, celów i
zadań pomocy społecznej oraz postępowania w sprawie przyznawania świadczeń. Z
przepisów ustawy o pomocy społecznej wynika wiele powinności, które odnoszą się do
podmiotów je stosujących, w tym pracowników socjalnych. Powinni oni przestrzegać
tajemnicy zawodowej oraz dbać o ochronę dóbr osobistych osób korzystających z pomocy
społecznej, nie podawać do wiadomości publicznej nazwisk świadczeniobiorców oraz rodzaju
i zakresu przyznanego świadczenia. Dane osób korzystających z pomocy społecznej
(ubiegających się o nią) mogą przetwarzać tylko w zakresie niezbędnym do przyznawania
świadczeń (Sierpowska 2008:496).
Pracownik socjalny powinien postępować zgodnie z
zasadami etyki zawodowej, przeciwdziałać praktykom niehumanitarnym i dyskryminującym
osobę lub rodzinę. Do podstawowych zasad etyki zawodu pracownika socjalnego należy
akceptacja faktu, iż każdy człowiek jest niepowtarzalną wartościową istotą i ma prawo do
samostanowienia (Michalska-Badziak 2009: 479).
Zakończenie
Godność człowieka jest centralną kategorią współczesnych systemów prawnych.
Godność człowieka zapewnia jedność konstytucyjnym wolnościom i prawom obywatelskim
oraz tworzy fundament państwa prawnego.
Z analizy przepisów prawa międzynarodowego i krajowego wynika, że godność
człowieka stanowi przyrodzoną cechę każdej osoby dlatego obowiązkiem organów
państwowych jest zapewnienie obywatelom warunków życia odpowiadających godności
str. 9
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
człowieka. Skoro państwo ma chronić godności swoich obywateli to powinno swoim
zachowaniem zmierzać do tego aby nie naruszać jej swoim działaniem. Jednocześnie państwo
powinno stwarzać warunki sprzyjające zachowaniu godności m.in. poprzez zapewnienie
obywatelom warunków życia sprzyjających zaspokajaniu niezbędnych potrzeb zarówno
materialnych jak i niematerialnych umożliwiających jednostce samodzielne funkcjonowanie
w społeczeństwie oraz stworzenie szans na rozwój osobowości. Na
gruncie
pomocy
społecznej godność osoby ludzkiej związana jest z zapewnieniem jej bytowania w
odpowiednich warunkach. Ochrona dóbr osobistych i majątkowych jednostki stanowi ochronę
godności człowieka, czyli ochroną godności człowieka jest zapewnienie mu życia w
odpowiednich warunkach właściwych dla danego etapu rozwoju społecznego. Poprzez system
prawny pomocy społecznej państwo powinno zapewnić godne życie osobom będącym w
trudnych sytuacjach, spychanym na margines społeczny.
Godność jest zatem podstawową wartością w pomocy społecznej. Ze względu na tę
właśnie wartość organy administracji państwowej powinny podejmować wszelkie działania
mające na celu poprawę sytuacji osób potrzebujących.
str. 10
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
Bibliografia:
1. Chmaj M., Godność człowieka jako źródło jego wolności i praw, [w:] Konstytucyjne
wolności i prawa w Polsce T.1 , red. M. Chmaj, L. Leszczyński, W. Skrzydło, J. Z. Sobczak,
A. Wróbel Kraków "Zakamycze",2012,
2. Complak K., Uwagi o godności człowieka oraz jej ochrona w świetle nowej
konstytucji,
„ Przegląd Sejmowy” 1998, nr 5,
3. Garlicki L., Komentarz do art. 30 [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz
pod red. L. Garlicki , t. III, Warszawa Wydawnictwo Sejmowe 2003,
4. Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, zarys wykładu, Warszawa Wolters Kluwer 2009,
5. Jan Paweł II Poszanowanie praw człowieka warunkiem prawdziwego pokoju. Orędzie
Papieża Jana Pawła II na XXXII Światowy Dzień Pokoju "Społeczeństwo. Studia, prace
badawcze, dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła"1999, nr 1
6. Kropiwnicki R., Pojęcie praw i wolności chronionych w Konstytucji [w :] Prawa
człowieka w systemie prawa krajowego, red. A. Florczak,
Toruń wydawnictwo Adam
Marszałek 2006,
7. Michalska- Badziak R., Godność człowieka w prawie pomocy społecznej, [w:]
Między tradycją a przyszłością w nauce prawa administracyjnego, red. J. Supernat, Wrocław
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2009,
8. Miruć A., J. Radwanowicz Zasady ogólne pomocy społecznej w orzecznictwie
Naczelnego Sądu Administracyjnego, [w:] Polski model sądownictwa administracyjnego, red.
J. Stelmasiak, J. Niczyporuk, S. Fundowicz, Lublin "Verba" 2003,
9. Nitecki S., Prawo do pomocy społecznej w polskim systemie prawnym, Warszawa
Wolters Kluwer 2008,
10. Sierpowska I., Pomoc społeczna, komentarz, Warszawa Wolters Kluwer 2014,
11. Zgud Z., Zasada subsydiarności w prawie europejskim, Kraków ''Zakamycze"
1999,
12.Zieliński M., Regulacja godności we współczesnych konstytucjach [w:], Prawa
człowieka, idea, instytucje, krytyka, red. M. Sadowski, P. Szymaniec, "Studia Erasmiana
Wratislaviensia", Wrocław 2010
13. Zięba- Załucka H., Godność człowieka i jej ochrona wobec działań administracji
publicznej [w:] Jednostka wobec działań administracji publicznej red. E. Ura, Rzeszów
"Miel" 2001,
str. 11
ISSN 2353-6950
Numer 1/2016 (6)
Akty prawne:
1. Karta Narodów Zjednoczonych, z dnia 26 czerwca 1945r. (Dz. U. 1947, Nr 23, poz. 90 t.j.).
2. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z dnia 7.12.2000r.(Dz. Urz. UE 2012 C 326).
3. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 16 grudnia 1966r.
4. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z dnia 10 grudnia 1948r.
5. Traktat o Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE 2012 C 326,).
6. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r.
7. Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2015, poz. 163).
8. Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 lipca 1993r. P 7/92,
9. Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 marca 1994r. W 8/93,
10. Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19.05.1998r. U. 5/97
11. Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 marca 1999r. (K 2/98).
12. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 marca 1999 r., K 2/98
13. Uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja 2002r. ( K20/01).
str. 12
ISSN 2353-6950