Prawa dziecka w myśli korczakowskiej a współczesna pedagogika

PRAWA DZIECKA
W MYŚLI KORCZAKOWSKIEJ
A WSPÓŁCZESNA
PEDAGOGIKA
Dr Małgorzata Rosin
Uniwersytet Łódzki
Przekonanie, że ludziom
można nadać swobody
obywatelskie dopiero wtedy,
gdy dorosną do wolności,
przypomina słowa błazna, że
wejdzie do wody tylko wtedy,
gdy uprzednio nauczy się
pływać.
J. Kozielecki
Źródła, które kształtują
podstawowe nurty w pedagogice:
1. Ogólne koncepcje człowieka wypracowane
przez filozofów.
2. Bardziej systematyczne i związane z
konkretną problematyką badania
empiryczne oraz wywodzące się z nich
uogólnienia.
3. Społeczne dążenia, które albo zmierzają
do utrzymania istniejącego porządku, albo
do jego obalenia, które wyrażają się w
programach wychowawczych działań.
B. Suchodolski
Prawa człowieka
Prawa człowieka to podstawowe standardy
przysługujące każdemu człowiekowi z
tytułu człowieczeństwa, z samego faktu
bycia człowiekiem.
Prawa człowieka są takie same dla wszystkich
ludzi bez względu na rasę, płeć, wyznanie,
pochodzenie etniczne, przekonania
polityczne lub inne, pochodzenie
społeczne, pochodzenie narodowe,
orientację seksualną.
Prawa dziecka
Prawa dziecka są pojęciem z kategorii
praw człowieka.
Prawa dziecka wynikają z godności i
niepowtarzalności dziecka jako
jednostki ludzkiej.
Walka o prawną ochronę dzieci
1. S. Sempołowska – walka o prawa dzieci
robotniczych do nauki i rozwoju.
2. Wydana w Anglii w roku 1908 ustawa
dotycząca opieki i ochrony nad matką i
dzieckiem.
3. Powstanie pierwszej na świecie
organizacji mającej za zadanie chronić
dzieci przed głodem, wojną i wyzyskiem,
zwanej Save the Chidren (1919)
4. 1924 r. - Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych przyjęło Deklarację Praw
Dziecka, zwaną Deklaracją Genewską.
Zapisy Deklaracji Genewskiej
Niniejszą Deklaracją, nazwaną Deklaracją Genewską,
mężczyźni i kobiety wszystkich narodowości uznają, że
ludzkość powinna dać dziecku wszystko, co posiada
najlepszego i stwierdzają, że ciążą na nich, bez względu
na rasę, narodowość i wyznanie, następujące
obowiązki:
1. Dziecku powinno się dać możność normalnego rozwoju
fizycznego i duchowego.
2. Dziecko głodne powinno być nakarmione, dziecko chore
powinno być pielęgnowane, dziecko wykolejone
wrócone na właściwą drogę, sierota i dziecko
opuszczone - wzięte w opiekę i wspomagane.
3. Dziecko powinno przed innymi otrzymać pomoc w
czasie klęski.
4. Dziecko powinno być przygotowane do zarobkowania
na życie i zabezpieczone przed wszelkim wyzyskiem.
5. Dziecko winno być wychowane w wierze, że jego
najlepsze cechy powinny być oddane na usługi
współbraci.
Konwencja o Prawach Dziecka
•
•
•
Uchwalona jednomyślnie przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych 20.XI. 1989 r.
Weszła w życie 2 września 1990 r.,
Polska ratyfikowała ją 7 czerwca 1991 r.
Według Konwencji dziecku przysługują
wszystkie uniwersalne prawa człowieka,
zmodyfikowane poprzez dostosowanie ich
do potrzeb i możliwości dzieci oraz
dodatkowe, szczególne.
Prawa dziecka w koncepcji
Janusza Korczaka
To jeden z najzłośliwszych błędów
sądzić, że pedagogika jest nauką o
dziecku, a nie o – człowieku…
Nie ma dzieci – są ludzie; ale o innej skali
pojęć, innym zasobie doświadczenia,
innych popędach, innej grze uczuć.
Jak Kochać dziecko
Prawa dziecka w koncepcji
Janusza Korczaka
Jeśli podzielić ludzkość na dorosłych i dzieci, a
życie na dzieciństwo i dojrzałość, to tego
dziecka na świecie i w życiu jest bardzo,
bardzo dużo. Tylko, że zapatrzeni we własną
walkę, własną troskę, nie dostrzegamy go, jak
dawniej nie dostrzegaliśmy kobiety, chłopa,
ujarzmionych warstw i narodów. Urządziliśmy
się tak, by nam dzieci najmniej przeszkadzały,
najmniej domyślały się, czym istotnie
jesteśmy i co istotnie robimy.
Jak kochać dziecko
Prawa dziecka w koncepcji
Janusza Korczaka
Ukrywamy własne wady i karygodne czyny. Nie
wolno dzieciom krytykować, nie wolno
dostrzegać naszych przywar, nałogów i
śmiesznostek. Pozujemy na doskonałość. Pod
groźbą najwyższej urazy bronimy tajemnic
panującego klanu, kasty wtajemniczonych –
poświęconych w wyższe zadania. Tylko dziecko
wolno obnażyć bezwstydnie i postawić pod
pręgierz.
Gramy z dziećmi fałszowanymi kartami; słabostki
wieku dziecięcego bijemy tuzami dorosłych zalet.
Szulerzy, tak tasujemy karty, by ich najgorszym
przeciwstawić, co wśród nas dobre i cenne.
Prawo dziecka do szacunku
Prawa dziecka w koncepcji
Janusza Korczaka
W teorii wychowania zapominamy, że
winniśmy uczyć dziecko nie tylko cenić
prawdę, ale i rozpoznawać kłamstwo, nie
tylko kochać, ale i nienawidzić, nie tylko
szanować, ale i pogardzać, nie tylko
ulegać, ale i buntować. […] Dziecko czuje
niewolę, cierpi z powodu więzów, tęskni
do wolności, ale jej nie znajdzie, bo
zmieniając formę, zachowują treść zakazu
i przymusu. Nie możemy zmienić naszego
życia dorosłych, bośmy wychowani w
niewoli, nie możemy dać dziecku
swobody, dopóki samiśmy w kajdanach.
Jak kochać dziecko
Prawa dziecka w koncepcji
Janusza Korczaka
W Magna Charta Libertatis Korczak
wymienił trzy najważniejsze wg niego
prawa dziecka. Były to:
1. prawo dziecka do śmierci;
2. prawo dziecka do dnia dzisiejszego;
3. prawo dziecka by było tym, czym jest.
Jak kochać dziecko
Prawa dziecka w koncepcji
Janusza Korczaka
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Prawo do szacunku (dla niewiedzy, smutku, niepowodzeń i łez;
dla misterium poprawy, młodego wysiłku i ufności, pracy
poznania, dla tajemnic i wahań ciężkiej pracy wzrostu, dla
własnych słabości);
Prawo do bycia sobą;
Prawo do miłości (do piersi matki, atmosfery ciepła i
troskliwości);
Prawo do tajemnicy (do tajemnicy osoby, jak i własnych spraw,
przeżyć i doznań);
Prawo do samostanowienia (prawo antytezy, do oporu,
protestu, upominania się i żądania, wypowiadania własnych
myśli, życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością);
Prawo do własności siebie – do samoposiadania i swoich
rzeczy);
Prawo do własnego rozwoju, dojrzewania i śmierci;
Prawo do ruchu, do zabawy, do pracy i do badania;
Prawo do sprawiedliwości w życiu.
Prawo dziecka do szacunku
Od zarania wzrastamy w poczuciu, że większe – ważniejsze od
małego.(…) szacunek i podziw budzi to, co duże, więcej
zajmuje miejsca. Mały – pospolity, nieciekawy. Mali ludzie,
małe potrzeby, radości i smutki.
Poczucie niemocy wychowuje cześć dla siły; każdy, już nie
tylko dorosły, ale starszy i silniejszy, może brutalnie
wyrazić niezadowolenie, siłą poprzeć żądanie i wymóc
posłuch: może skrzywdzić bezkarnie.
Uczymy własnym przykładem lekceważenia tego, co słabsze.
Zła szkoła, ponura przepowiednia.
W zamian za to, co z dobrej woli dajemy, powinno starać się i
nagradzać, powinno rozumieć, godzić się i zrzekać; a
przede wszystkim – czuć wdzięczność.
Prawo dziecka do szacunku
Dziecko jest cudzoziemcem, nie rozumie
języka, nie zna kierunku ulic, nie zna praw
i zwyczajów. Niekiedy samo rozejrzeć się
woli; gdy trudno – prosi o wskazówkę i
radę. Potrzebny przewodnik, który
grzecznie odpowie na pytanie.
Żebrak rozporządza do woli jałmużną, dziecko
nic nie ma własnego, musi zdać sprawę z
każdego otrzymanego za darmo do użytku
przedmiotu.
Prawo dziecka by było tym, kim jest
Winą dziecka jest wszystko, co uderza w nasz spokój, ambicję i
wygodę, naraża i gniewa, godzi w przyzwyczajenia,
absorbuje czas i myśli. Nie uznajemy uchybień bez złej
woli. (…) Zawsze znajdziemy coś do zarzucenia, żarłocznie
żądamy więcej.
(…) Zamiast rozważnie hamować lekkomyślny impet, opóźniać
decyzję poprawy, niezdarnie zachęcamy i przyspieszamy.
Chce się wyzwolić, staramy się usidlić, chce się wyrwać,
my obłudne szykujemy pułapki. Gdy pragną jawnie i
szczerze, uczymy tylko ukrywać. Dają nam dzień, cały długi
dzień bez skazy, my za jeden zły moment odtrącamy.
I wezwanie do wychowawcy:
Bądź sobą – szukaj własnej drogi. Poznaj siebie, zanim
zechcesz dzieci poznać. Zdaj sobie sprawę z tego, do
czego sam jesteś zdolny, zanim dzieciom poczniesz
wykreślać zakres ich praw i obowiązków
Koncepcja praw dziecka Korczaka a
współczesne koncepcje
pedagogiczne
Zmiany w sposobie myślenia o dziecku i jego
emancypacji można zaobserwować w trzech
obszarach, a więc:
1. od traktowania dziecka jako przedmiotu
pozostającego pod bezwzględną władzą ojca,
dorosłego – do dziecka jako podmiotu praw,
2. od usprawiedliwianego zniewalania dziecka, od
którego wymagało się bezwzględnego
posłuszeństwa dorosłym – do akcentowania jego
wolności i autonomii,
3. od głoszenia emancypacyjnych haseł do
opanowania sztuki dialogu międzygeneracyjnego.
Koncepcja praw dziecka Korczaka a
współczesne koncepcje
pedagogiczne
1. Pedagogika niedyrektywna C. Rogersa, A.
Maslowa, T. Gordona
2. Pedagogika antyautorytarna A.S. Neilla
3. Pedagogika dialogu J. Tarnowskiego
4. Pedagogika serca M. Łopatkowej
5. Antypedagogika Alice Miller, Ekkehard
von Braunmühl’a, Richarda Farsona,
Johna Holta czy Hubertusa von
Schönebecka
Prawa dziecka w pedagogii
Korczaka a dokumenty
międzynarodowe
Prawodawcy genewscy pomieszali
obowiązki i prawa; ton deklaracji
jest perswazją, nie żądaniem;
apel do dobrej woli, prośba o
życzliwość.
Prawo dziecka do szacunku
Prawa dziecka w pedagogii
Korczaka a dokumenty
międzynarodowe
Dzieci i młodzież stanowią trzecią część ludzkości,
dziecięctwo stanowi trzecią część życia… Z płodów i
bogactw ziemi należy im się trzecia część – z prawa, a
nie z łaski.
Jak kochać dziecko
Zróbmy bilans, obliczmy, ile z ogólnego rachunku należy
się dziecku, ile mu przypada w dziale nie z łaski, nie
jako jałmużna. Sprawdźmy rzetelnie, ile wydzielamy na
użytek ludu dziecięcego, narodu małorosłego, klasy
pańszczyźnianej. Ile wynosi scheda, jaki powinien być
podział; czy nie wydziedziczyliśmy – nieuczciwi
opiekunowie – nie wywłaszczyli
Prawo dziecka do szacunku
Prawa dziecka w pedagogii
Korczaka a dokumenty
międzynarodowe
Dokumenty międzynarodowe
zawierają trzy rodzaje żądań:
1. Obowiązki dorosłych;
2. Ogólne prawa człowieka;
3. Szczególne prawa dziecka.
Sposób rozumienia przez
Korczaka praw dziecka
W jego twórczości i działalności wysuwały się
na plan pierwszy prawa dzieci jako dzieci,
prawa odrębne, szczególne, wynikające
głównie z nierównoprawnego, często
wręcz tragicznego układu stosunków
między dziećmi a dorosłymi.
Wychowywać – znaczy chować, chronić,
ukrywać przed krzywdą i szkodą,
zabezpieczyć.
Sposób rozumienia przez
Korczaka praw dziecka
Są jakby dwa życia: jedno poważne,
szanowne, drugie pobłażliwie tolerowane,
mniej warte. Mówimy: przyszły człowiek,
przyszły pracownik, przyszły obywatel. Że
będą, że później zaczną naprawdę, że na
serio dopiero w przyszłości. Pozwalamy
łaskawie plątać się obok, ale wygodniej
bez nich.
(…) czy istnieje życie na żart? Nie, wiek
dziecięcy – długie, ważne lata żywota
człowieka.
Prawo dziecka do szacunku
Konwencja o Prawach Dziecka
poza obowiązkami dorosłych i ogólnymi prawami człowieka,
przyznaje dzieciom także prawa cywilne i polityczne:
•
•
•
•
•
•
przyznające dzieciom prawo do kształtowania własnych
poglądów i swobodnego ich wyrażania we wszystkich
sprawach ich dotyczących (art. 12.1),
możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu
sądowym i administracyjnym dotyczącym dziecka (art.
12.2),
prawo do przekazywania i otrzymywania informacji
(art.13),
prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania (art. 14),
prawo do swobodnego zrzeszania się i pokojowych
zgromadzeń (art. 15)
prawo do ochrony prawnej przed bezprawną i arbitralną
ingerencją w sferę życia prywatnego, rodzinnego,
domowego (art.16).
Polska, ratyfikując Konwencję, złożyła
deklarację.
Deklaracja ta mówi, że: wykonanie przez
dziecko jego praw winno odbywać się
z poszanowaniem władzy
rodzicielskiej, zgodnie z polskimi
zwyczajami i tradycjami.
Stosunek do deklaracji
obrońców praw dziecka:
Praktycznie oznacza to pełne podporządkowanie dziecka rodzicom
(głęboko zakorzenione w naszej tradycji) i pozbawienie go
podmiotowości, która jest najistotniejszą wartością
Konwencji. (…) Uczynione zastrzeżenia są bardzo znamienne,
pokazują bowiem, jak duże są obawy dorosłych przed
przyznaniem dziecku praw do samostanowienia, choć sama
Konwencja przyznaje rodzicom prawo do kierowania
dzieckiem w korzystaniu ze swoich praw (art. 5) a wiele
uprawnień jest sformułowanych ostrożnie i warunkowo
«stosownie do wieku», «w miarę możliwości» itp., nasi
ustawodawcy uznali to za nie wystarczające zabezpieczenie
przed samowolą dziecka.
Janusz Korczak widział dziecko inaczej niż współcześni
prawodawcy. Mówił:
Dziecko jest istotą rozumną, zna dobrze potrzeby, trudności i
przeszkody swojego życia. Nie despotyczny nakaz, narzucone
rygory i nieufna kontrola, ale taktowne porozumienie, wiara w
doświadczenie, współpraca i współżycie.
Korczakowska koncepcja
zmiany świata
Jaką tragedią jest życie współczesne i jaką
hańbą dla tego pokolenia, które przekazuje
dzieciom świat nie uporządkowany.
Nie wolno zostawiać świata takim, jakim jest.
Dziecko odegra naczelną rolę w odrodzeniu
duchowym człowieka. Pewien jestem tego.
Nie ma kraju, którego naród nie uznawałby
dobra dziecka za wartość szczególnej
troski. Nie ma rządu, który by przyznał się
do tego, że dobra dziecka nie włączył do
swych ważnych zadań. Nie ma rodziców,
nauczycieli, sędziów, lekarzy, urzędników,
którzy w sprawach dziecięcych nie
twierdziliby, iż kierują się dobrem dziecka.
Jeśli te oświadczenia i deklaracje
uznalibyśmy za prawdę potwierdzoną przez
rzeczywistość – to można by wówczas
uznać, iż ludzkość w wysiłkach o postęp
moralny osiągnęła sukces. Bo jedna z
głównych miar owego postępu to stosunek
społeczeństwa ludzi dorosłych do dziecka.
M. Łopatkowa
Dziękuję za uwagę