Rodzina a wychowanie dziecka

Katarzyna Puchalska
Anna Kania
Magdalena Janowska
Katarzyna Rybicka
Agnieszka Machci ska
Pedagogika, 1 grupa wyk adowa C
Rodzina a wychowanie dziecka
Na pocz tku naszej pracy chcia aby my wyja ni kluczowe s owo mojego tematu – rodzina.
Rodzina stanowi pierwsz i podstawow grup , w której dziecko rozwija si fizycznie i
psychicznie. Stosunki cz ce dziecko z rodzicami s relacjami ca
ciowymi, gdy
funkcjonuj na wielu p aszczyznach, np. emocjonalnej, spo ecznej, wychowawczej,
ekonomicznej. W rodzinie tworz si okre lone normy, reguluj ce zachowanie jej cz onków,
oraz role i pozycje wytwarzaj ce wzajemne oczekiwania i wymagania. W rodzinie istniej
mniej lub bardziej stabilne modele równowagi interpersonalnej i normy sprawiedliwo ci,
kszta tuj ce poprzez konkretne do wiadczenia emocjonalne i spo eczne równowag
wewn trzn i osobowo
dziecka.
Rodzina stwarza warunki do zaspokojenia ró norodnych potrzeb psychicznych i spo ecznych
swoich cz onków, a zw aszcza dzieci. Chodzi tu g ównie o potrzeb przynale no ci
uczuciowej, bezpiecze stwa, stabilizacji. Rodzina okre la bli ej cele i warto ci, do których
dzieci maj d
, przyczynia si do formowania konkretnych potrzeb i zainteresowa .
Rodzice stosuj c okre lone metody wychowawcze wp ywaj ce na to, jakimi sposobami dzieci
zaspokaja y swoje potrzeby- dobrymi lub nieodpowiednimi. Rodzice maj jakie
okre lone wyobra enia i pragnienia odno nie tego, jakie ma by ich dziecko, czym powinno
si odznacza , jak ma post powa .
1
FUNKCJE RODZINY:
Rodzina zaspokaja podstawowe, biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka, takie
jak potrzeb bezpiecze stwa, mi
ci,
Rodzina przekazuje dziecku dorobek kulturowy spo ecze stwa, po redniczy w
nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom z otoczenia oraz
wi kszo ci bod ców zewn trznych,
Rodzice i inni cz onkowie rodziny dostarczaj dziecku modeli osobowych i wzorów
zachowa w konkretnych sytuacjach ycia codziennego,
Rodzice i inni cz onkowie rodziny przekazuj dzieciom okre lony system warto ci i
norm spo ecznych,
Rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka: przyjmowania przez nie zada i
obowi zków wykraczaj cych poza jego osobiste potrzeby i interesy, wspó dzia ania w
grupie, pe nienia ról spo ecznych,
Rodzina jest dla dziecka polem do wiadczalnym, na którym wypróbowuje ono swe
si y i mo liwo ci, znajduj ce oparcie i punkt odniesienia ( wzorce) w rodzicach lub
innych cz onkach rodziny; na ich wsparcie i pomoc dziecko zawsze mo e liczy .
Rodzina pe ni wspomniane funkcje wychowawcze w rozmaity sposób w ró nych okresach
rozwoju dziecka. Niezale nie jednak od wieku, dziecko znajduje w toku wychowania w
rodzinie okazj do przyswojenia pewnego zasobu norm i zasad post powania oraz wzorców
zachowa , które mo e na ladowa .
Sposób pe nienia funkcji wychowawczych przez rodzin oraz skutki oddzia ywania obojga
rodziców na ich dziecko zale w znacznej mierze od postaw ojca i matki w stosunku do
dziecka.
METODY WYCHOWAWCZE:
Jednymi z powszechnie stosowanych metod wychowawczych s nagrody i kary.
Psychologiczn postaw ich skuteczno ci jest to, e s one dla dziecka ród em stanów
emocjonalnych, przy czym emocje i uczucia powstaj ce pod wp ywem nagród ( rado ,
przyjemno , nadzieja) maj wi ksze znaczenie motywacyjne ni emocje powstaj ce pod
wp ywem kar ( strach, niepokój, obawa).
Skuteczno kar w kszta towaniu zachowa prospo ecznych dzieci jest niewielka.
Systematycznie kary mog bowiem powodowa utrat poczucia bezpiecze stwa i nadmiern
koncentracje na sobie i swoich problemach. Bardzo niewskazane jest stosowanie kar
materialnych. Cz ste stosowanie kar maj cych posta ,,odwetu” sprzyja narastaniu uczucia
wrogo ci wobec innych, rozwijaniu si tendencji do zachowa agresywnych, niszczy
poczucie w asnej warto ci dziecka. Doros y karz cy mo e sta si dla dziecka modelem
2
agresywnego zachowania, które b dzie przez nie na ladowane.
Nagradzanie bowiem koncentruje uwag dziecka na tym, co mo e uzyska dla siebie za
odpowiednie zachowanie. Natomiast ukazywanie konsekwencji kieruje jego uwag na innych,
na spo eczne potrzeby, stany psychiczne, np.:
- ,, zobacz, jak si tamto dziecko cieszy”, ,, sprawi tamtemu dziecku rado ”,
– ,, zobacz, jak mu jest teraz smutno”, ,, pomy l, jak on si czuje w takiej sytuacji”,
–
Dziecko akceptowane przez rodziców otoczone jest z regu y opiek , zaspakajane s jego
potrzeby fizyczne i psychiczne. Dziecko takie rozwija si prawid owo, jest aktywne, pewne
siebie. Wyrównuje ono dodatnie uczucia rodziców, lubi ich i postawy te przenosi pó niej na
innych ludzi. Dziecko odrzucone, a wi c traktowane niech tnie, a niekiedy wrogo, oceniane
jest cz sto surowo, rodzice ma o o nie dbaj . Prze ywa ono sta e frustracje, cz sto otaczane
jest zakazami i poddawane surowej dyscyplinie. Dziecko odrzucone wyrasta w poczuciu
izolacji, niezb dno ci, dlatego jego samoocena jest przewa nie negatywna. Z regu y
przejawia do rodziców wrogo , która oczywi cie nie zawsze musi si
czy z jawna
agresywno ci .
Najcz stsze metody karania dzieci osób maj cych
Odpowiedzi w procentach
dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym
Karanie s owne i pouczanie o niestosowno ci jego
49
post powania
Zachowanie spokoju i wyt umaczenie niestosowno ci
45
jego post powania
Pouczanie o niestosowno ci jego post powania i
5
wymierzanie kary cielesnej
Stosowanie kary cielesnej bez pouczenia
0
Trudno powiedzie
1
Tabela 1. Najcz stsze metody karania dzieci osób maj cych dzieci w wieku szkolnym
i przedszkolnym.
STYLE RODZICIELSKIE:
Wczesne zachowanie spo eczne pozostaje pod silnym wp ywem podstawowych praktyk
wychowawczych stosowanych przez rodziców; zale y ono od tego, jak rodzice ustanawiaj i
wprowadzaj w ycie zasady, dostarczaj wsparcia i zach ty oraz kierownictwa, jak
strukturalizuj ycie w asnych dzieci i nadaj mu przewidywalno .
Oczywi cie rodzice podchodz do tych zada w bardzo odmienny sposób, ale wyró niono
cztery g ówne style rodzicielskie – autokratyczny, oboj tny, permisywny i autorytatywny .
Rodzice autokratyczni- bardzo wymagaj cy, sprawuj siln kontrol nad zachowaniem
dzieci i egzekwuj swoje wymagania gro bami oraz kar . Wi kszo dzieci le reaguje na
3
taki sposób post powania, cz sto atwo wykazuje niezadowolenie, zmienno nastrojów,
agresj i niepos usze stwo.
Rodzice oboj tni- narzucaj swoim dzieciom nieliczne ograniczenia. Dostarczaj tak e
niewiele uwagi, zainteresowania i wsparcia emocjonalnego. Równie ten styl wychowawczy
nie sprzyja zdrowemu rozwojowi spo ecznemu. Dzieci rodziców oboj tnych s cz sto
nadmiernie wymagaj ce i niepos uszne, nie uczestnicz efektywnie w zabawie i interakcjach
spo ecznych.
Rodzice permisywni- kochaj cy i wra liwi emocjonalnie, ale stawiaj nieliczne
ograniczenia zachowaniu. W zwi zku z tym, chocia dostarczaj swoim dzieciom akceptacji i
zach ty, daj ma o, je eli chodzi o strukturalizacj i przewidywalno otoczenia. Jest
interesuj ce, e dzieci tych rodziców pod pewnymi wzgl dami przypominaj dzieci rodziców
autokratycznych; s cz sto impulsywne, niedojrza e i poza kontrol .
Rodzice autorytatywni – równie opieku czy i wra liwi na dziecko, ale stawiaj mu
wyra ne ograniczenia i tworz przewidywalne rodowisko. Ten styl wychowawczy ma
najlepsze skutki dla wczesnego rozwoju spo ecznego. Dzieci rodziców autorytatywnych na
ogó wykazuj najwi ksz ciekawo , s pewne siebie i niezale ne.
Niezaprzeczalne jest stwierdzenie, e rodzice maj ogromny i decyduj cy wp yw na rozwój
potomstwa.
PRACA MATEK I
OBKI:
Na rozwój spo eczny dzieci we wczesnych latach ycia wp ywaj tak e zmiany zachodz ce w
strukturze rodziny. Coraz wi cej matek podejmuje prac zawodow poza domem,
pozostawiaj c cz
wychowania dziecka innym osobom, np. wychowawcom w obkach i
przedszkolach.
Co prawda niektóre matki s zmuszone do podejmowania pracy z powodów ekonomicznych,
ale inne po prostu wol pracowa , gdy ich kariera jest dla nich bardzo wa na. I odwrotnieniektóre matki chcia yby pracowa , ale uwa aj , e nie mog , gdy ich potrzeba sprawowania
opieki nad dzieckiem jest bardzo silna.
Do wiadczenia dziecka w obku zale od bardzo wielu czynników, m.in. od liczby dzieci w
grupie, liczby doros ych opiekunów, stosowanych metod nauczania. Wszystkie te czynniki
mog mie ostatecznie dla rozwoju dziecka tak samo du e znaczenie, jak to, czy dziecko
przebywa, czy nie przebywa z matk .
Problem obka jest bez w tpienia bardzo z ony i mimo du ej liczby bada pozostaje nie
rozwi zany. Jest natomiast jasne, e dopóki nie zmieni si polityka rz dowa lub pogl dy
pracodawców, a matki przebywaj ce w domu ze swoimi ma ymi dzie mi nie b
otrzymywa y wsparcia, praca zawodowa matek pozostanie cech charakterystyczna
wi kszo ci rodzin.
MALTRETOWANE DZIECI W RODZINIE:
Chocia rodzina stanowi na ogó dla ma ego dziecka ród o bezpiecze stwa o opieki, czasami
4
odgrywa wr cz przeciwn rol . Maltretowanie dzieci stanowi tragiczny fakt w niektórych
rodzinach i mo na si obawia , e problem b dzie przybiera na sile.
Maltretowanie i zaniedbywanie maj zasadnicze konsekwencje dla rozwoju dzieci. W wieku
1 roku dzieci maltretowane wykazuj na ogó opó nienia w rozwoju spo ecznym i
poznawczym i podobne zale no ci stwierdza si w dalszych okresach rozwojowych. Liczni
psychologowie rozwoju uwa aj , e te deficyty wynikaj z braku ufnego przywi zywania si
do matki. S dzi si , e wra liwa opieka nad dzieckiem wyrastaj ca z wzajemnej regulacji
mi dzy dzieckiem i opiekunem stanowi podstaw bezpiecznego przywi zywania. Ale liczne
matki, które maltretuj swoje dzieci nie wypracowuj p ynnego i efektywnego systemu
komunikowania si z nimi. Chocia dzieci s przywi zane nawet do matek, które nie
sprawuj nad nimi prawid owej opieki, jako tej relacji nie jest wysoka. By mo e z tego
powodu u dzieci maltretowanych cz ciej pojawiaj si ,, l kowe” wzorce przywi zywania.
Niektóre matki maltretuj swoje dzieci, stosuj c kary fizyczne, aktywn wrogo i wtr canie
si do wiata dziecka. Zamiast synchronizowa swoje zachowanie z zachowaniem dziecka,
cz sto narzucaj mu okre lone dzia ania, koncentruj c si bardziej na w asnych potrzebach
ni na potrzebach dziecka. Ten styl sprawowania opieki zosta nazwany nadmierniestymuluj cym i jest powi zany z maltretowaniem fizycznym, np. biciem, oraz l kowounikaj cym wzorcem przywi zywania (wzorzec A).
W przeciwie stwie do opisanej wy ej inna posta niewra liwej opieki polega na
wycofywaniu si i zbyt niskim zaanga owaniu. Ten styl nazywany niewystarczaj co
stymuluj cym, wi e si z fizycznym i emocjonalnym zaniedbywaniem dziecka i wydaje si
przyczyn l kowo- ambiwalentnego wzorca przywi zywania (wzorzec C).
Badania nad dzie mi maltretowanymi ujawni y dodatkowe wzorce przywi zywania. Na
przyk ad niektóre dzieci reaguj nie tylko unikaniem matki, gdy wraca ona do
pomieszczenia, ale równie p aczem, obni on eksploracj im oporem wobec zach ty do
kontaktu. Dzieci te opisano jako reprezentuj ce wzorzec A-C.
Natomiast pewnych dzieci nie mo na zaklasyfikowa do adnej z trzech pierwotnych
kategorii. Dzieci te cz sto przejawiaj reakcje wchodz ce w sk ad ró nych kategorii, czemu
czasami towarzysz dziwne zachowania: dr enie, przyjmowanie nietypowych postaw czy
wyrazów twarzy oraz wykonywanie przerywanych lub nieskoordynowanych ruchów. Ze
wzgl du na wymienione zachowania dzieci te zaklasyfikowano jako ,, niezorganizowane i
zdezorientowane” czyli do wzorca D.
Wnioski, jakie mog by wyprowadzone z przytoczonych danych empirycznych, wspieraj
transakcyjny model przywi zywania. Ewolucja zapewni a przywi zanie si dziecka nawet do
opiekunów, którzy dostarczaj minimalnej opieki. Ale interakcje pomi dzy takimi matkami i
dzie mi wyra nie wp ywaj na jako rozwijaj cej si relacji, a wraz z tym na dalszy rozwój
spo eczny, emocjonalny i poznawczy.
Jeste my takiego zdania, i nawet rodzice musz sobie zas
na szacunek i mi
asnych dzieci i nie jest to proces bezwarunkowy. W tym momencie przychodzi nam na
my l znane przys owie ,,Jak Kuba Bogu tak Bóg Kubie” i wydaje mi si , e znajduje ono
zastosowanie w relacjach rodzice- dziecko, bo przecie , gdy dziecko czuje, e jest kochane to
odp aca si tym samym i odwrotnie.
Nie mo emy poj
faktu, jak takie matki mog skrzywdzi swoje dzieci, przecie one chc
5
by tylko kochane.
ATMOSFERA DOMOWA SPRZYJAJ CA ROZWOJOWI DZIECKA:
Dzieci potrzebuj korzystnej atmosfery domowej przez ca e swoje dzieci stwo, ale jest to
szczególnie wa ne podczas lat szkolnych. Niezaprzeczalnie, kiedy staj one przed
wyzwaniami swojego wieku, pragn wsparcia i kierowania ze strony rodziców. Jest to bardzo
wa ne zarówno dla osi gni cia przez dziecko osobistej niezale no ci, jak i innych aspektów
rozwoju, takich jak osi gni cia w szkole, rozwój poczucia moralno ci, tworzenie zdrowych
relacji z rodze stwem, przyswajanie odpowiednich, zwi zanych z p ci ról, budowanie
zdrowych nastawie wobec samego siebie.
Sprzyjaj ce rozwojowi rodowisko domowe jest w stanie zapewni dzieciom ciep o i
akceptacje. Pozytywna atmosfera domowego ogniska zwykle niesie ze sob konsekwentnie
stosowan dyscyplin , zach do nabywania przez dziecko spo ecznych i emocjonalnych
kompetencji, uwzgl dnia te rozwojowe potrzeby dziecka.
Zdrowe formy rozwoju dzieci zale równie od stopnia, w jakim rodzice je kochaj ,
rozmawiaj z nimi i próbuj zaspokaja ich potrzeby. Je li dziecko otrzymuje te warto ci,
wówczas jest emocjonalnie stabilne, wspó pracuj ce i szcz liwe. Dziecko nie kochane lub
odrzucane staje si z kolei wycofuj ce, pe ne niech ci, samotne i pozbawione poczucia
bezpiecze stwa.
Badania przeprowadzone w 1992 roku wskazuj , e w porównaniu z dzie mi spo ecznie
odrzuconymi dzieci uspo ecznione wywodz si z domów o ni szych poziomach agresji i
odrzucenia ujawnianych przez osoby doros e. Dzieci do wiadczaj ce przemocy fizycznej
maj równie powa ne problemy w zakresie umiej tno ci zwi zanych z socjalizacj .
Liczne badania z 1991 roku pokazuj , e dzieci, które do wiadczy y przemocy fizycznej w
porównaniu z dzie mi, wobec których jej nie stosowano, demonstruj mniej pozytywnych
kontaktów z rówie nikami i przejawiaj wi cej zachowa negatywnych. Badanie to ukazuje
sposób w jaki dynamika rodziny wp ywa na spo eczny rozwój dziecka.
Liczni psychologowie podkre laj znacznie wychowania i pe nego mi ci wsparcia w relacji
rodzic- dziecko. Uwa aj oni, e dzieci z rodzin wydolnych wychowawczo s mi dzy innymi
bardziej sk onne do otwartego komunikowania si , bardziej szczere w stosunku do innych
oraz atwiej im sprosta yciowym wymaganiom ni dzieciom z rodzin nie spe niaj cych
zada wychowawczych. Co wi cej dzieci z normalnych domów wiedz , e zawsze zostan
wys uchane przez swoich rodziców i e s przez nich uwa ane za osoby wyj tkowe. Ponadto
maj wiadomo , e ich idea y nie zostan zlekcewa one.
Harmonijne ycie rodzinne i pozytywny klimat emocjonalny s te widoczne w tych domach,
gdzie dzieli si odpowiedzialno i obowi zki. Podzia obowi zków i odpowiedzialno ci jest
krytycznym sk adnikiem zdrowych stosunków rodzinnych. Dzi ki niemu dzieci nabieraj
przekonania o swoich mo liwo ciach wspó udzia u w yciu rodzinnym. Ucz si równie , e
w rodzinie liczy si i czym si wyró nia ka da osoba. Podzia obowi zków sprzyja równie
kszta towaniu innych pozytywnych cech, takich jak szacunek i zaufanie.
6
PODSUMOWANIE I WNIOSKI:
Rodzina stanowi najwa niejsze rodowisko, w którym zachodzi wczesny rozwój spo eczny.
Dlatego po wi cono jej liczne badania.
Zebrane dane wiadcz o tym, e styl wychowania stosowany przez rodziców wp ywa na
zachowanie spo eczne dzieci. Dzieci rodziców autokratycznych, oboj tnych czy
permisywnych cz sto wykazuj problemy spo eczne i behawioralne. Dzieci rodziców
autorytatywnych s najbardziej niezale ne i kompetentne spo ecznie.
Nowym czynnikiem analizowanym w zwi zku z wczesnym rozwojem spo ecznym jest
wyst puj ca wspó cze nie tendencja do podejmowania przez matki pracy zawodowej poza
domem. Niektóre badania wskazuj , e relacja przywi zana u dzieci ucz szczaj cych do
obka jest s absza ni u dzieci wychowywanych w domu, jednak znaczenie tych stwierdze
nie jest do ko ca jasne.
Dzieci mog nawi zywa silne relacje przywi zywania ze swoimi ojcami, które zdaj si
zale
od poziomu wra liwo ci ojca. Jednak nawet ufne przywi zywanie dziecko- ojciec jest
zazwyczaj s absze ni relacja dziecko- matka.
Maltretowanie dzieci zaburza ich rozwój poznawczy i spo eczny. Dzieci nawi zuj relacje
przywi zywania z matkami maltretuj cymi, ale nie jest to przywi zanie ufne.
Na zako czenie pracy chcia abym poruszy jeszcze jeden wa ny temat, którego nie mo na
omin , bo z pewno ci ma on niesamowity wp yw na rozwój ma ego dziecka, a mianowicie
gry komputerowe.
Trójwymiarowe gry ,, w strzelanego” zajmuj niestety nie kwestionowan pozycj w
rankingu klasycznych programów rozrywkowych. Gry te s cz sto usytuowane w
nieprzyjaznych podziemnych labiryntach na odleg ych planetach. Pos uguj c si tak
scenografi , a tak e bezustann akcj , natychmiastowymi efektami dzia i mierci , czaj
si za ka dym rogiem, przestrzenne strzelaniny wzi y rynek gier komputerowych szturmem.
W grach tych podstawowa idea jest zasadniczo prosta: zabija wszystko co si rusza, przy
yciu straszliwego arsena u.
Literatura:
1. Jeffrey S. Turner, Donald B. Helms ,, Rozwój cz owieka”
2. M. Ziemska ,, Postawy rodzicielskie”
3. Stefan Garczy ski ,, Potrzeby psychiczne- niedosyt, zaspokojenie”
4. Ross Vaste, Marshall M Haith, Scott A. Miller ,, Psychologia dziecka ”
5. Kary cielesne w wychowaniu dzieci – www.vulcan.edu.pl (Rodzicielska www)
7