OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA

JO Z EF PISZ C ZE K
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GLEB
WO JEW ÓDZTW A SZC Z E C IŃ SK IE G O
Z K atedry G leboznaw stw a W SR — Szczecin
W STĘP
Wiele prac gleboznawczych niemieckich [ 1 , 2 ,5 i inne] oraz polskich
[3,6, 15, 16, 17, 18] om awia zagadnienia zw iązane z glebami województwa
szczecińskiego. U kazała się też znaczna ilość m ap ag ro - geologicznych
niemieckich [14] i m ap glebowych polskich [ 7 - 1 3 ] , dotyczących tego te ­
renu.
Niniejsze opracowanie opiera się na:
a) pracach terenowych i laboratoryjnych wykonanych przez Katedrę
Gleboznawstwa W SR w Szczecinie w latach 1954- 1957, w ram ach prow a­
dzonej przez IUN G kartografii gleb Polski w skali 1 : 300 000 w powiatach
Szczecin, Wolin, Goleniów, S ta rg ard , Kamień Pomorski;
b) pracach terenowych i laboratoryjnych wykonanych przez pracow ni­
ków Katedry G leboznaw stw a w latach 1957 i 1958 w związku z opraco­
waniem, m apy gleb w skali 1 : 1 0 0 000 dla powiatów Pyrzyce, Gryfino,
S ta rg ard , Szczecin i Goleniów;
c) opracowaniach gleb w skalach szczegółowych dla 9 różnych obiek­
tów w różnych stronach województwa, a wykonanych przez Katedrę Glebo­
zn aw stw a W SR Szczecin;
d) mapie gleb Polski w skali 11: 300 000 wydanej przez IU N G (ark u ­
sze: Szczecin, Kołobrzeg i Z bąszyń). .
U KSZTAŁTOW ANIE PO W IER ZC H N I
Na terenach woj. szczecińskiego wyróżniono [6] dwa zasadnicze regiony
geograficzne, tj. Nizinę Szczecińską, zajm ującą środkową i północną część
województwa i Pojezierze Pomorskie, zam ykające Nizinę Szczecińską od
południa i południowego wschodu. Nizina Szczecińska jest rozległą ró w ­
niną obejm ującą tereny po obu stronach ujścia O dry i Zalewu Szczecińskiego
88
Józef Piszczek
oraz wyspy Wolin i Uznam. Nizina ta wydłuża się w kierunku południowow schodnim przechodząc w tzw. Nizinę Pyrzycką, położoną w okolicach
Pyrzyc i jezior Miedwie i Płoń. Najniższy element Niziny Szczecińskiej
(o wyniesieniu od 0 do 1 m n.p.m.) to tereny położone nad Zalewem
Szczecińskim i Jeziorem Dąbskim oraz na Międzyodrzu, zajęte przez rozległe
łąki. Sąsiadu jące z nimi tereny m ają już znacznie wyższe położenie i w z n o ­
szą się stopniowo trzem a tarasam i, osiągając na. trzeciej tarasie wysokość
2 0 - 2 5 m n.p.m. T arasy te są szczególnie wyraźnie wykształcone na tere­
nach powiatu goleniewskiego, północnej części powiatu szczecińskiego i na
zachodnim skraw ku powiatu stargardzkiego. Są one zbudowane z piasków
akum ulacji wodno - lodowcowej osadzonych tu w czasie istnienia na tych
terenach zastoiska w odnego powstałego wskutek zatam ow ania odpływu
wód przez czoło cofającego się na północ lodowca. W holocenie piaski te
uległy znacznemu zwydmieniu (zwłaszcza na wyższych ta ra s a c h ). Piaski
te porośnięte są przeważnie lasami (Puszcza Goleniowska i Puszcza
W k r z a ń s k a ).
Dalszym z kolei elementem Niziny Szczecińskiej, otaczającym poprzed­
nie, jest strefa moren dennych (40- 100 m n.p.m.). Strefę tę charakteryzuje
swoista falistość terenu, żywsza od strony Pojezierza, a ła g o d n ‘ejsza w s tro ­
nę morza oraz liczne drum liny i ozy. Nizina Szczecińska schodzi do morza
wąskim pasem plasków morskich usypanych przeważnie w wydmy, częścio­
wo zalesionych, częściowo lotnych.
K rajobraz Niziny Szczecińskiej jest daleki od monotonnej rozległej
równiny. Urozmaicenia tego krajobrazu stanowią z jednej strony Wzgórza
Warszewskie, położone na północ od Szczecina (najw yższe wzniesienie
131 m n.p.m.) oraz z drugiej strony P asm o Bukowe położone na południowy
wschód od Szczecina (najw yższe wzniesienie 147 m n.p.m.). Ob^ te elementy
krajobrazu są lokalną m oreną czołową ostatniego, bałtyckiego zlodowacen'a. Na wyspie Wolin w podobny sposób urozm aicają krajobraz Wzgórza
Lubińsko - W arszewskie (najw yższe wzniesienie 114 m n.p.m.).
Nizina Szczecińska sąsiaduje od południa i wschodu z innyrn regionem
geograficznym, a mianowicie z Pojezierzem Pomorskim. W skład tego
Pojezierza wchodzi Pojezierze Myśliborskie (najw yższe wzniesienie i 67 m
n.p.m.), obejmujące powiaty: Chojna, Myślibórz i Choszczno oraz połud­
niowe skrawki powiatów Gryfino i Pyrzyce. Pojezierze Myśliborskie przecho­
dzi w Pojezierze Drawskie (najw yższe wzniesienie 180 m n.p.m.) przecinając
powiat S ta rg a rd z południa na północ, w kraczając na północno - wschodzie
na tereny wojew ództwa koszalińskiego. Tereny Pojezierza posiadają w szy ­
stkie charakterystyczne elementy krajobrazu, jak wał moren czołowych,
jeziora i rozlegle sandry. Strefa moren czołowych jest bardzo silnie urzeź­
biona i przypomina miejscami krajobraz górski i podgórski. Przedpola
Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego
89
południowe i p o łu d n io w o -w sc h o d n ie w ału moren czołowych są zasłane
rozległymi, piaskam i sandrow ym i pozostającymi przeważnie w użytkowaniu
leśnym.
Rzeźba terenu województwa szczecińskiego jest głównie dziełem, ak u­
mulacji lodowcowej ostatniego bałtyckiego zlodowacenia oraz erozji wód
roztopowych lodowca. W mniejszym stopniu na urzeźbienie tego obszaru
wpłynęła akum ulacja i erozja współczesna. W pewnym zakresie zaznacza
się tu także wpływ przedczwartorzędowej rzeźby terenu.
K LIM AT
Klimat woj. szczecińskiego cechują silniejsze wpływy oceaniczne w po­
rów naniu z klimatem innych części Polski. Bliskość morza i dość żywa
rzeźba terenu w pływ ają na stosunkowo dużą zmienność klimatu w oje­
wództwa. To urozmaicenie klimatu uw ydatnia się w yraźnie w n ajw ażn iej­
szych elementach klimatycznych. Ilość opadów od poniżej 500 i około
500 mm w rejonie Dolnej Odry w zrasta w kierunku wschodm m i na P o je ­
zierzu Drawskim przekracza 600 mm. C harakterystyczna dla tutejszego
województwa jest duża, większa niż w sąsiednich wojew ództwach w ilg o t­
ność w zględna powietrza, osiągająca w okresie maj — lipiec w terenach
nad Zalewem Szczecińskim wartości 75 - 79%. W ilgotność ta wiąże się
z bliskością morza, z dużymi powierzchniami wód Zalewu Szczecińskiego
i iezior oraz z dużym obszarem torfowisk. Średnia roczna tem peratura w aha
s ?ę od około 8.3° w do lin ’e Odrv i nad Zalewem, do około 6,5°C na P o je­
zierzu Drawskim.
Podobnie obniża
się w kierunku wschodnim i ku m
średnia tem peratura okresu m a i—1ioiec (od nowyżei 15 5 do poniżej 14,5°C).
Dłup-ość okresu z nokrvwa śnieżna w aha sie od 35 dni w rejon;e Dolnej
O dry do nonad 45 dni na Pojezierzu Drawskim . Podobnie kształtuje się
długość zimv od 40 do 60 dni (noczątek zimy po 10. Л do ponad 80 dni
na wschodzie. Ilość dni nrzvmrozkowvch wvnosi od 90 do ponad 100, przy
czym na wschodzie województwa przymrozki zaczynają s ę wcześnie a koń­
czą później, w ystępując częściej w maju. Okres w egetacyjny w ah a się od
ponad 220 dni (początek przed 31. III) w reionie nad Zalewem Szczeciń­
skim, do poniżej 215 dni na wschodzie wojew ództwa i nad morzem. Klimat
szczeciński cechuje dość duża ilość dni wietrznych wysuszających glebę
(49 dni w roku w rejonie Zalewu Szczecińskiego).
Ogólnie można powiedzieć, że wpływ klimatu na gleby województwa
zaznaczył się może mniej silnie niż w innych północno - wschodnich rejo­
nach kraju, zwłaszcza w zbielicowaniu gleb.
90
Józef Piszczek
G EO LOG IA TERENU 1 SKAŁY MACIERZYSTE GLEB
Pokrywa geologiczna woj. szczecińskiego składa się prawie wyłącznie
z utworów czwartorzędowych. Skały starszych epok (trzeciorzędowe, j u ­
rajskie i kredowe) wychodzą na powierzchnię tylko na bardzo małych
powierzchniach i nie odg ryw ają poważniejszej roli jako skały macierzyste
gleb. Skały trzeciorzędowe g rup ują się przeważnie w powiecie szczecińskim.
Są to głównie środkowooligoceńskie iły septariowe i piaski szczecińskie oraz
górnooligoceńskie piaski łysz-czykowe. Era mezozoiczna jest reprezentowana
sporadycznie przez skały kredowe lub jurajskie o charakterze porwaków.
W ystępują one głównie w północnej części województwa. Na wyspie Wolin
spotyka się wytworzone z nich rędziny.
Spośród utworów czwartorzędowych skały pleistoceńskie stanow ią za­
sadnicze tło pokrywy geologicznej województwa. Utwory najm łodsze holoceńskie zajm ują tylko kilkanaście procent powierzchni.
Najniższe partie terenu położone nad Zalewem Szczecińskim, jeziorem
Dąbskim i w Dolinie Dolnej O dry wyścielone są utworami holoceńskimi.
Są to przeważnie torfy niskie. Nieznaczna ich ilość w dolinie Odry i Regalicy to torfy nam ulone lub przew arstw ione m ateriałem organiczno - m ine­
ralnym lub m ineralnym . Torfy niskie w ystępują poza tym w dolinie rzek
Iny, Małej Iny, Płoni oraz w rejonie jezior Miedwie i Płoń. Na mniejszych
obszarach spotyka się również torfy w zagłębieniach terenowych rozsianych
po całym województwie, przy czym, większe ich zgrupow ania występują
w północnych nadm orskich powiatach. Torfy wysokie w ystępują na stosun ­
kowo dużej powierzchni w powiecie stargardzkim , w rejonie miejscowości
Reptowo oraz w basenach torfowych nad Zalewem Szczecińskim. Osady
rzeczne, na których wykształciły się mady, spotyka się tylko w powiecie
C hojna nad Odrą. Skałam i holoceńskimi są także osady w apienne (tzw.
wapno łąkowe), w ystępujące najczęściej w towarzystwie torfów niskich.
O sady te zajm ują największe obszary w okolicy jeziora Miedwie, .mniejsze
powierzchnie można spotkać w różnych stronach województwa. P oza tym
w rejonie Pojezierza Pom orskiego spotyka s'ę w obniżeniach terenowych
u podnóży wzniesień w a rstw ow ane utwory deluwialne.
Z utworów pleistoceńskich na. omawianym, terenie występują:
a) utwory zwałowe moreny dennej wykształcone bądź to jako piaski,
bądź jako piaski naglinowe, bąd ź też jako gliny zwałowe akum ulacji lo­
dowcowej,
b) utwory akum ulacji wodno - lodowcowej wykształcone jako piaski
tara só w akum ulacyjnych oraz piaski sandrowe.
c) utwory akum ulacji jeziornej wyścielające Nizinę Pyrzycką, wykształгопе jako utwory pyłowe oraz gliny i iły.
Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego
91
Utwory zwałowe w strefie moren czołowych stanow ią mozaikę piasków
i glin zwałowych ze znaczną domieszką głazów narzutow ych i żwirów.
Na największych obszarach glina zw ałowa występuje jako glina lekka,
w wierzchnich w arstw ach spiaszczona. Znacznie m niejszą powierzchnię
zajm uje glina średnia, a jeszcze m niejszą glina ciężka. W śród glin z w ła ­
szcza ciężkich i średnich spotyka się gliny mniej lub więcej m argliste,
zaw ierające w ęglan w apnia w całym profilu, bądź w dolnych jego partiach.
GLEBY
Gleby om aw ianego terenu jakkolwiek młode, bo wytworzyły się w więk­
szości na m ateriale morenowym, pozostawionym tu przez wycofujący się
na północ lodowiec, przeszły już dużą ewolucję. Najmocniejsze piętno na
ich ukształtow anie w yw arła biosfera, a zw łaszcza organizm y wyższe. Jak
w skazują różne źródła, jeszcze przy końcu XV wieku om aw iany obszar
w bardzo dużym stopniu porastały lasy. Zespoły leśne przyczyniły się
w znacznej' mierze do zbielicowania gleb. Pod roślinnością drzewiastoiglastą zbielicowanie to objęło wszystk e gleby w ytworzone na skałach
kwaśnych. Wiele gleb zasobniejszych w w ęg lan wapnia, a równocześnie
mniej przepuszczalnych, bądź porośniętych lasami liściastymi i m ieszanymi
zdołało się oprzeć bielicowaniu. Po wycięciu lasów (stan obecny 24,8%)
w większości gleb bielicowych wziętych pod uprawę proces bielicowy został
przerwany. Gleby te zn ajdu ją się obecnie pod wpływem sztucznego (u p ra ­
wowego) procesu glebotwórczego, charakteryzującego się nasileniem p ro ­
cesu darniow ego przy równoczesnym odbielicowywaniu [4.20]. C h ara k te­
rystyczną właściw ością gleb tego terenu jest stosunkowo duża mozaikowatość, wynikająca z faktu, że czynniki denudacji i erozji nie zdążyły j e s z ­
cze rozmyć i posortować skał macierzystych, na których te młode gleby się
wytworzyły. Ta mozaikowatość, w yrażająca się dużą zmiennością poziomą
i pionową, w ystępuje szczególnie w yraźnie w strefie moren czołowych.
Dalszą, rzucającą się w oczy cechą gleb tutejszego terenu jest duża zależność
w rozmieszczeniu typów, rodzajów i gatunków gleb od rozmieszczenia
utworów geologicznych, a do pewnego stopnia także i od ukształtow ania
powierzchni.
W związku z faktem, że Polska jest terenem przejściowym od obszaru
o wybitnej przewadze gleb bielicowych (Litwa, Białoruś i inne) do obszaru
o przewadze gleb typu b ru natnego (Zachodnia Europa) można się sp o ­
dziewać, że na terenie woj. szczecińskiego dominować będą gleby typu
bielicowego i brunatnego.
Typy gleb wojew ództwa przedstaw ia tab. 1. Tablica ta oparta jest na
źródłach wymienionych we wstępie. Ja k
widać, zawiera ona
także kompl
92
Józef Piszczek
gleb bielicowych i brunatnych, 'który zajm uje około 1% powierzchni. S u g e ­
ruje to, że na om awianym terenie znajdują się gleby, co do których trudno
będzie ustalić, czy należą do typu bielicowego, czy brunatnego. Równocześ­
nie wiele gleb znajdow ać się będzie w pobliżu „g ra n ic y “ dzielącej gleby
bielicowe i brunatne. S ugestie te potwierdzają liczne obserwacje w terenie.
P oza tym w glebach woj. szczecińskiego pospolitym procesem zachodzącym
w glebach bielicowych i brunatnych, wytworzonych z glin i innych utworów,
T a b l i c a
1
Typy g le b « o j. s zc z ec iifek le g o
S o il ty p e s o f th e S z c z e c in volT odeahip
W p rz y b liż e ń lu
tan2 , bez wód
2
Approx. a re a i n km
(w ith o u t w a te rs)
Typy g le b
S o il ty p e
. Oleby b ie lic o w e
P o d z o lic s o l l e
I I Oleby b ru n atn e
Brown s o i l s
Kompleks g le b b ie lic o w y ch
I / I I i bru n atn y ch
P o d z o lic and brown s o i l s complex
TTT C zarne ziem ie
B lack e a r th s
■ry Oleby bagienne
fydram orphic s o i l s
« Mady
A llu v ia l s o i l s
Razem
P ro ce n t
P e rc e n t
9258
77,62
727
6 ,0 9
111
0 ,9 3
193
1,6 2
1611
13,51
27
0,2 3
11927
100,00
znajdujących się właśnie w pobliżu dzielących je granic, jest proces „les­
siv ag e“ . Nie jest w związku z tym, wykluczone, że przyszła kartografia
om aw ianego terenu wykonana w skali szczegółowej (1 : 25 000) podwyższy
procent gleb brunatnych kosztem biel'cowych (pobielicowych), zmniejszając
jednocześnie zasięgi kompleksów gleb bielicowych i brunatnych. Dotych­
czasowe nasze rozeznanie przedstaw ione w tabl. 1 wykazuje, że w woj.
szczecińskim przew ażają gleby bielicowe (łącznie z pobielicowym i). Z a j­
m ują one około 77 % jego powierzchni. Na ich tle rozmieszczone są m ozaiko­
wato na całym terenie gleby typu bagiennego. Gleby typu bru na tn e g o oraz
czarne ziemie grup ują się przeważnie w południowych rejonach w oje­
wództwa.
Gleby
bielicowe
Gleby bielicowe z typowymi cechami morfologicznymi spotyka się przede
wszystkim, pod roślinnością leśną na wszystkich skałach macierzystych.
Spośród gleb ornych n ajw yraźniejsze cechy zbielicowania w ykazują gleby
wytworzone z glin zwałowych. Do gleb typu bielicowego zaliczono i gleby
Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego
03
orne (niegdyś leśne), w których proces bielicowy ju ż nie zachodzi, ale
skutki jego działania są jeszcze w profilach tych gleb widoczne. M a to
swój wyraz przede wszystkim w postaci słabo lub bardzo słabo Zaznaczo­
nych poziomów eluwialnych i wyraźniej zazwyczaj widocznych poziomów
iluwialnych oraz w kw aśnym ich odczynie.
W obrębie gleb typu bielicowego wyróżniono następujące rodzaje i g a ­
tunki:
A. Gleby wytworzone z piasków całkowitych:
— piaskowe luźne,
— piaskowe słabogliniaste,
— piaskowe gliniaste (tzw. szczerki).
B. Gleby wytworzone z piasków naglinowych:
— piaskowe słabogliniaste naglinowe,
— piaskowe gliniaste naglinowe.
C. Gleby wytworzone z glin zwałowych:
— lekkie i średnie,
— ciężkie.
D. Gleby wytworzone z utworów pyłowych pochodzenia wodnego.
G l e b y p i a s k o w e l u ź n e zajm ują około 17% powierzchni w o je­
wództwa. Gleby te w ystępują głównie w powiatach: goleniowskim, choszczens'kim, goleńskim, chojeńskim, wolińskim i myśliborskim. P raw ie w c a ­
łości są porośnięte lasami. Stosunkow o niewiele z nich znajduje się w uprawie
polowej jako bardzo słabe gleby VI kl. bonitacyjnej. Odczyn ich jest kw aśny
lub bardzo kwaśny. Większość z nich to gleby suche, przewiewne i p rze­
puszczalne. Z aw ierają bardzo mało próchnicy, przeważnie poniżej 0,5%.
M iąższość poziomu próchnicznego jest bardzo m ała (od kilku do kilku­
nastu cm,). Proces bielicowy jest w nich słabo zaznaczony. Spotyka się
odm iany gleb piaskowych luźnych suchych, przeważnie zwydmionych i pod­
mokłych.
G l e b y p i a s k o w e s ł a b o g l i n i a s t e zajm ują około 20% po­
wierzchni. Są glebami nieco lepszymi. Znajdufą się w użytkowaniu zarówno
leśnym, jak i polowym. Odczyn ich jest kwaśny i bardzo kwaśny. Z a w a r ­
tość próchnicy w aha się okoto 1 %. M iąższość poziomu próchnicznego jest
niezbyt duża (około 10- 15 cm). Ich w artość rolnicza kształtuje się w z a ­
leżności od uwilgotnienia, składu m in e ra ’ogicznego i zawartości próchnicy.
Na ogół są to typowe gleby żytnio - łubinowe VI i V klasy bonitacyjnej.
Większość z nich to gleby zbyt suche. Gleby piaskowe słabogliniaste w y­
tworzone z piasków morenowych są nieco rolniczo lepsze z uwagi na z a ­
w artość glinokrzemianów.
г ao 1 i с a 2
VO'
Inwentaryzacja gleb «ojevddstm szczecińskiego .(* procentach)
Regloml distribution of воi le in the Szczecin voivodeship (In percent)
Gleby - S o ll
U . Gleby brunatne —Brown s o ils
A. Gleby wytworzone г piasków
S o lls fr o n sands
a . g lin ia s te /s z c z e r k i/
loamy /" s z c z e r k i" /
В. Gleby wytworzone z g l i n zwał.
S o ils from boulder loams
a . le k k ie 1 śred n ie
r,A.
l i g h t anfl medium
b . c ię ż k ie - heavy
С. Gleby wytw. z utw. pyłów, wodnego
pochodzenia
S o ils from d u st sedlinente o f w ater
o rig in
D. Gleby wytw. г różnych g lin
S o ils from v ario u s loams and clatye
Bazem gleby brunatne
T o tal brown s o ils
34
20
1
Gole­
niów
Gry­
fin o
34
24
9
17
19
3
Gry­
fic e
5
9
5
Kamieii
Ło­
bez
3
22
18
4
21
10
Województwo
Voivodeship
Szczecin
D is tr ic ts
lfcréli- Bowor- Pyrayce
DÓrZ gard
22
33
1
9
8
37
3
8
4
S ta r­ Szcze­
gard
c in
14
25
10
20
36
1
(3)
(1)
(3)
(2)
(7)
(20)
(1)
6
27
37
34
6
Wo­
lin
к»2
Сbez wód)
w ithout
w ater
35
15
4
2108
2396
829
18
20
7
8
3902
8
33
%
36
54
48
26
61
37
1
32
15
1
81
89
73
67
67
69
96
93
6
1
3
15
52
7
16
1
63
3
62
9258
624
11
2
4
1
54
1
13
17
78
25
11
1
13
83
2
1
15
86
4
15
15
727
5
6
P iszczek
Razem gleby bielicow e
T o tal podzolic s o ils
26
18
1
Chorszcznc
-
Jozef
I . Gleby bielicow e - Podzolic s o lle
A. Gleby »ytw. z piasków
S o ils from sands
a . l u f ne - loose
b* słab o g lin ia s te - s lig h tly loany
с* g lin ia s te /s z c z e r k i/
lë e sy /" s z c z e r k i" /
(d . s łe b o g lin ia s te naglinowe)
( s l • loaay on loams)
( e . g lin ia s te /s z c z e r k i/ caglinowe)
Поащу "szczerk i" on lc a s )
B. Gleby -wytworzone z g lin zwałowych
/tz w . b i e l i c e / oraz z piasków
naglinowych
S o ils from boulder lo e ss /во. c a lle d
b i e l i c e / and from sands on loams
a . le k k ie 1 rfrednie
l i g h t and aedium
b . c ię ż k ie - heavy
C. Gleby *ytworzone г utworów pylonych
wodnego pochodzenia
S o ils from du st sedim ents o f w ater
o rig in
Choj­
na
Powiaty
4
1
1
6
9
111
1
12
1
1
3
8
75
1
1
10
107
1
1
18
194
2
3
150
1
25
1298
11
9
5
24
13
18
2
a
1
1
5
3
3
9
10
10
19
1
1
4
1
1
-
2
2
2
5
28
17
2
1
1
3
5
11
27
23
4
5
14
12
13
22
119
1
32
30
1611
szczecińskiego
V. Mady
A llo ria l s o ils
84
województwa
Rasem gleby bagienne
T o tal hydroeorphic s o lle
9
1
Basem czarne ziemie
T o tal black e a rth s
IV . Gleby bagienne —Цуiro n orphie s o ils
A. Gleby Euiowfj-begianne
S ilty bog s o ils
B. Gleby t o r i ’owe wytworzone z torfów
n isk ic h
Peat s o ils from lo m o a rs
C. Gleby torfowe ^ tw o riicn e z torfów
wyeokieb
P eat s o ils £rom h lg m o o rs
D. Koapleks gleb nurezenqreh, torfowych
p 2 y ttlc h 1 m uło^ch bagiennych
Complex o f s i l t y bog s o i l s , shallow
peat s o ils and peat—humus s o ils
E . Gleby nniłowo—torfowe
S il ty p eat s o ils
2
gleb
I I I . Czerne ziemie - Black e arth s
A. Czarne ziemie t^tvr. z p la sk ,
/le k k ie /
Black e a rth s from sand - l ig h t
B. Czarce ziemie wytw. z utw. p y ł.
Black e a rth s ffrom du st sedim ents
o f w ater o rig in
C. Czarne ziemie wytw. z g lin 1 iłów
TÓtn, pochodzenia
B lack e a rth s from looms and c lty s
o f d if f e r e n t o rig in
1
charakterystyka
Rezen kompl. glob b i e l . 1 b ru n .
T o tal podz. and brown s o ils complex
27
Ogólna
I / П . Konpleks gleb M eliecnorch i brunatnych
Podzolic and brown s o lle complex
A. Qleby чу tw . z plaatow - g l i n i a s t .
S o ils fro n sands - loamy
B. Gleby wytw. z g lin zwałowych le k k ie
1 érednle
S o ils fro a boulder loams l i g h t and
medium
13
27
Ük
%
lôzef Piszczek
Gleby
piaskowe
gliniaste
zajm ują około 7% powierzchni
województwa. G rupują się głównie w powiatach: nowogardzkim , kam ień­
skim, łobezkim, starg a rd zk im i goleniowskim. Gleby te zaw ierają 10 do
20% części spławialnych, a niekiedy znaczną domieszkę przekraczającą
25% frakcji pyłowej, polepszającej ich właściwości. Poziom próchniczny po­
siadają zazwyczaj dobrze wykształcony (20 do 25 cm ). Z aw artość próchnicy
w ah a się około 1,5%. Odczyn kw aśny lub bardzo kwaśny. W y m agają
ostrożnego w apnow ania. Są to typowe gleby żytnio - ziemniaczane, prze­
ważnie IV kl. bonitacyjnej. Najlepszymi rolniczo są gleby piaskowe gliniaste
mocne i gleby piaskowe gliniaste pylaste.
Gleby piaskowe słabogliniaste naglinowe
i gle­
by p i a s k o w e
gliniaste
n a g l i n o w e . Co do rozmieszczenia
i zasięgu tych gleb na terenie całego województwa Katedra nie posiada
jeszcze dokładniejszego rozeznania. W tabl. 2 podano wszystkie gleby
piaskowe niecałkowite w grupie B, tj. gleb wytworzonych z glin zw ało­
wych oraz piasków naglinowych. O pierając się na dotychczasowych b a d a ­
niach w n aw iasach podano ich procentowy udział w glebach 5 powiatów.
Ogólnie m ożna powiedzieć, że w glebach tych glina zalega dość głęboko
(około 1 m a często i głębiej), rzadziej zaś znajduje się bliżej powierzchni
profilu (50 do 100 cm,). Gleby piaskowe gliniaste naglinow e występują
prawie w całości jako piaski gliniaste lekkie naglinowe.
Gleby
wytworzone
z gliny
z w a ł o w e j obejm ują dwa
występujące obok siebie gatunki, tj. lekkie i średnie oraz ciężkie. Oba te
gatunki charakteryzują się wyraźnie dość dużym spiaszczeniem w.erzchnich
warstw. W obrębie typu bielicowego gleby te należą do rolniczo najlepszych.
Zazwyczaj zalicza się je do III kl. bonitacyjnej, rzadziej do II lub IV.
Wykazują odczyn kwaśny lub słabokwaśny. W artości p H w w tych glebach
w ah ają się około 5, z tendencją przekraczania tej cyfry. W ęglan w apnia
został w nich już dawno przemieszczony w głąb profilu. W ym aga ją w a p n o ­
wania. P o sia d ają poziom próchniczny o miąższości około 20 do 25 cm.
Zaw artość próchnicy w tych poziomach jest rażąco m ała, rzadko dochodzi
do dwóch procent. W położeniach niższych gleby te wykazują dość często
oglejenie w dolnych w arstw ach profilu glebowego. Gleby ciężkie wytworzone
z gliny zwałowej w ystępują bardzo rzadko, głównie w powiatach Choszczno
i Myślibórz. W tabl. 2 gleby wytworzone z glin zwałowych są ujęte razem
z glebami wytworzonym i z piasków naglinowych i zajm ują w skali całego
województwa około 33 % powierzchni.
Gleby wytworzone z utworów pyłowych wodnego
p o c h o d z e n i a w ystępują w bardzo m.ałęj ilości na terenie powiatu
Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego
97
Gryfino, Gryfice, Łobez i Pyrzyce. Gleby te nie różnią się wiele od gleb
wytworzonych z gliny zwałowej, są tylko bardziej kwaśne, n ato m iast fizycz*
ne właściwości m ają zazwyczaj gorsze.
Gleby
brunatne
Gleby bru n a tn e wykształciły s:'ę zasadniczo na tych samych skałach
co gleby bielicowe, z tą jednak różnicą, że były one zasobne w w ę g la n
w apn ia i glinokrzem iany wapnia. P o za tym gleby te zostały ukształtow ane
przez lasy m ieszane lub liściaste. Z ajm ują około 6 % obszaru wojew ództwa.
Odczyn ich jest słabo kwaśny, obojętny lub zasadowy. W głąb profilu
glebowego p H zazwyczaj w z rasta, rzadziej utrzym uje się na tym sam ym
poziomie. W śród gleb tego typu wyróżniono następujące rodzaje i gatunki:
A. Gleby w ytw orzone z piasków:
— piaskowe gliniaste (tzw. szczerki).
B. Gleby wytw orzone z glin zwałowych:
— lekkie i średnie,
— ciężkie.
C. Gleby wytworzone z utworów pyłowych w odnego pochodzenia:
— lekkie i średnie.
D. Gleby wytworzone z glin i iłów różnego pochodzenia:
— średnie i ciężkie.
G l e b y p i a s k o w e g l i n i a s t e m o c n e spotyka się rzadko, głó w ­
nie w powiatach Kamień, Pyrzyce i Szczecin. S tanow ią dobre gleby, z w ła ­
szcza kiedy zaw ierają znaczniejszą domieszkę frakcji pyłowej. Odczyn m ają
zbliżony do obojętnego. Zazwyczaj zalicza się je do III kl. bonitacyjnej
z uwagi na dobrze wykształcony poziom próchniczny i większą niż w a n a ­
logicznych glebach typu bielicowego zaw artość próchnicy.
Gleby wytworzone z glin zwałowych lekkie i śred­
n i e są w zasadzie podobne do takich samych gleb typu bielicowego. O d ­
czyn ich pH« w aha się od 6,3 do około 7. Odczyn z reguły w zrasta w głąb
profilu, gdzie też często stwierdza się obecność w ęglan u wapnia. Poza tym
gleby te w ykazują lepsze fizyczne i biologiczne właściwości. Należą do II
i III klasy bonitacyjnej. Zajm ują około 5% terenu..
G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n z w a ł o w y c h c i ę ż k i e z a jm u ­
ją bardzo m ały procent powierzchni województwa (około 0,1%).
Gleby wytworzone z utworów pyłowych wodnego
p o c h o d z e n i a w ystępują głównie w powiecie pyrzyckim i. stargardzkim .
Z ajm ują około 0,5% terenu. Są glebami dobrymi lub bardzo dobrymi II
i III kl. bonitacyjnej. Nie wykazują oglejenla. P o sia d ają dobre własności
fizyczne.
7
98
Jozef Piszczek
G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n i i ł ó w różnego pochodzenia, prze­
w ażnie średnie, rzadziej ciężkie, w ystępują na-, bardzo małej powierzchni
głównie w powiatach Gryfino i S targard. Są dobrymi glebami p rzew aż­
nie I l b k l . W ykazują oglejenie profilu.
Gleby
bagienne
Na terenach woj. szczecińskiego występuje około 13% gleb typu bagiennego. Wiąże się to przew ażnie z bardzo m ałym spadkiem Odry i Regalicy w ich górnych biegach, co stw arza w arunki do za b ag n ian ia doliny.
To sam o zresztą odnosi się i do innych rzek, w padających do M orza B a ł­
tyckiego. Do zab ag n ian ia dolin rzecznych przyczyniają się także częste
w iatry północne spiętrzające wodę (tzw. cofki). B agienny proces glebotwórczy, kształtujący te gleby, przejaw ia się najczęściej jako proces torfo­
twórczy, rzadziej jako proces murszotwórczy. W obrębie gleb typu bag ien ­
nego wyróżniono:
A. Gleby torfowe wytworzone z torfów niskich,
B. Gleby torfowe wytworzone z torfów wysokich,
C. Gleby mułowo-bagienne,
D. Gleby mułowo-torfowe,
E. Kompleks gleb murszowych i torfiasto-mineralnych.
G l e b y t o r f o w e w y t w o r z o n e z t o r f ó w n i s k i c h zajm ują
około 11% powierzchni województwa. Największe powierzchnie zajm ują
one nad Zalewem Szczecińskim, Jeziorem Dąbskim i na M iędzyodrzu. Na
mniejszych powierzchniach spotyka się je w dolinach rzek Iny, Małej Iny
i Płoni oraz w zabagnionych dolinach rzek w padających do Morza B ał­
tyckiego. P oza tym gleby te są rozproszone na małych i bardzo małych
powierzchniach na terenie całego województwa. Większość z nich w ytw o­
rzyła się z torfów głębokich (niekiedy 9 m m iąższości). W ykazują n a d ­
m ierne uwilgotnienie i z reguły za wysoki poziom wody gruntowej. M ają
odczyn zbliżony do obojętnego (pHw w granicach 6,5 do 7,3).
G l e b y t o r f o w e w y t w o r z o n e z t o r f ó w w y s o k i c h zlo­
kalizowane są w powiecie starg a rdzk im w miejscowości Reptowo. Poza
tym stwierdzono ich obecność na basenach torfowych nad Zalewem Szcze­
cińskim.
Gleby mułow o-bagienne
w ystępują na małych powierzch­
niach w zagłębieniach terenowych w większości powiatów, zajm ują około
1% terenu województwa. Zbudowane są z nam ulów m ineralnych lub z m a ­
teriałów deluwialnych o różnym składzie mechanicznym. W zależności od
stopnia uwilgotnienia i oglejenia m ogą stanowić dobre lub bardzo /dobre
gleby łąkowe.
Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego
99
G l e b y m u ł o w o - t o r f o w e w ystępują na Międzyodrzu. Z ajm u ją
około 0,3% obszaru województwa. S ą to najczęściej gleby torfowe nam uIone w wierzchnich w arstw ach m ateriałem próchnicznom,ineralnym, n a j ­
częściej próchnicznoilastym. Zlokalizowane są najczęściej w pobliżu n urtu
O dry i Regalicy oraz łączących je kanałów.
G l e b y m u r s l z j o w e i t o r f i ß s - t o m i n e r a. I n e w ystępują z a ­
zwyczaj na obrzeżach gleb torfowych oraz na terenach nieco wyżej poło­
żonych. Podścielone są zazwyczaj piaskiem luźnym. W ystępują w kom ­
pleksach z innymi glebam i bagiennym i. W artość rolnicza tych gleb jest
niska. Zaliczane są do V i VI kl. bonitacyjnej.
Czarne
ziemie
Na terenach woj. szczecińskiego spotyka się czarne ziemie różnego po­
chodzenia, a mianowicie: a) czarne ziemie wytw orzone drogą ewolucji z gleb
bagiennych na różnych utworach, b) utworzone z gliny zwałowej najczęściej
m arglistej, wykształcone przez proces darniow y pod wpływem wody g r u n ­
towej (w położeniach niższych i płaskich) oraz bez wpływu
wody g r u n ­
towej (w położeniach wyższych).
C zarne ziemie w ystępują jako dwa podtypy, tj. jak o czarne ziemie w ł a ­
ściwe i czarne ziemie zdegradowane.
W obrębie czarnych ziem wyróżniono następujące rodzaje i gatunki:
A. C zarne ziemie w ytworzone z piasków, lekkie,
B. C zarne ziemie w ytworzone z glin i iłów — średnie iciężkie,
C. C zarne ziemie w ytworzone z utworów pyłowych pochodzenia w od­
nego — lekkie i średnie.
C z a r n e z i e m i e w y t w o r z o n e z p i a s k ó w , l e k k i e spotyka
się na małych i bardzo małych powierzchniach w zagłębieniach tereno­
wych, praw ie we wszystkich powiatach. P rzypom inają one podmokłe p ias­
ki próchniczne. Są glebam i słabymi V i VI kl. bonitacyjnej (rzadko IV).
W przypadku czarnych ziem, ornych wykazują często duże zachwaszczenie
perzem.
C z a r n e z i e m i e w y t w o r z o n e z g l i n i i ł ó w występują na
największej powierzchni w powiecie pyrzyckim. Wykształciły się tu na m a ­
teriałach gliniastych i ilastych pochodzenia jeziornego. Poza kompleksem
czarnych gleb pyrzyckich w ystępują na kilku małych powierzchniach
w pow. gryfickim oraz na bardzo małych powierzchniach w pow. kam ień­
skim, starg a rd zk im i szczecińskim. Te czarne ziemie wykształciły się na
glinach zwałowych. Jedne i drugie należą do bardzo dobrych gleb pszen-
IDO
Jozef Piszczek
m H roraczanych najczęściej II klasy. W ykazują często oglejenie. Odczyil
ich jest przew ażnie zasadow y lub obojętny.
Czarne, ziemie wytworzone
z utworów
pyłowych
Występują w kompleksie czarnych ziem pyrzyckich. Zlokalizowane są na
zachód od jeziora Miedwie i na północ od jeziora Płoń. Wytworzyły się
z jeziornych osadów pyłowych. Nie w ykazują zazwyczaj oglejenia, gdyż
poziom wody gruntowej zalega w nich dość głęboko. Są bardzo dobrymi
glebam i pszenno-buraczanym i, najczęściej drugiej klasy bonitacyjnej.
Mady
M ady jako gleby wykształcone na osadach rzecznych w ystępują tylko
n a terenie powiatu Chojna w dolinie rzeki Odry. W ykształcone są jako
m ady piaszczyste oraz m ady lekkie i średnie. Ich w artość rolnicza k ształ­
tuje się w zależności od składu m echanicznego i stopnia uwilgotnienia
od II do Y Id. bonitacyjnej.
ST R E SZ C ZE N IE
Autor podaje w zarysie inw entaryzację gleb woj. szczecińskiego oraz
ogólną charakterystykę najważniejszych rodzajów i gatunków gleb.
«LITERATURA
[ lj В ii 1 o w K.: Die W.ald'- uind A ckerböden Noirdost D eutschlands. Dohrnia.na. Bd 13,
Stetrn, 1954.
[2] B i i l o w K.: D eutschlands W ald- .und Ackerböden, Benlin, 1936.
[3] B o r o w i e c S.: Gleby w ysoczyzn i w yniesień o,kolie Szczeciina. Zeszyły Na>ukowe
W SR Szczecin, a r 1, 1958.
[4] D o b r z a ń s k i В.: Reg,radacj;a bielicowych gleb lessowych. A nnales UMCS, Lub­
lin, 1947.
[5] D e e c ik -e lW .: G eologie voin iPommer.n. Berlin, 1907.
[6] L e n c e w i c , z S.: Geoigraifia fizyczna Polski. PW'N 1955, 'Wlairszawa.
[7] M apa g leb Polaki 1:300 000, arikusz Szczecin, IUNG 1957, Warszaw;*
[8] M apa gleb Polski 1:300 000, arkusz Kołobrzeg, IU.NiG 1957, W arszaw a.
[9] M apa 'gleb iPolski 1:300.000, arkusz Zbąszyń, IUNG 1957, Wa.rszaw-a.
[10] Maipa gleb Polski 1:1000 000, pod red. J. Tom aszew skiego, IU N G 1950, 'W arszawa.
U l] !Maipa gleb Poilsikii 1:1.000000, pod red. A. M usierow icza, IUNG, 1959, iWairszawa.
1’2] 'Mapa geologiczna Polski 1:300 000, arkusz Szczecin, W arszaw a, 1954.
[13] M apa geoloigiczoia Polski 1:300 000, arkusz Kołobrzeg, Wa.rszaw.a, 1954.
[14] M apa igeologiczna Polski 1:300.000, airkiusz Zbąszyń, W airszawa, 1954.
[15] IM i e c,z y ń sik i T.: Gleby ziem odzyskanych. S<iGW 1947, W arszaw a.
[16] M u s i e r o w i c z A.: G leboznaw stw o ogólne. PW RiL 1951, W arszaw a.
[17] M u s i e r o w i c z A.: G leboznaw stw o szczegółowe. PW RiL 1958, -Wairszawa.
Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego
101
[18] P r a w d z i e K.: P rób a -rejonizacji klimatyczinej w ojew ództw a szczecińskiego. Z jazd
Pol. Tow. G eograf., Szczecin 1955 (ireferat).
[19] T e r l i k o w s k i F., К w i -n i clh i d z e М.: M apa gleboiznawcza w ojew ództw a szcze­
cińskiego 1:1 000 000. Roczn. Glebozn., t. I, 1950.
[20] T o m a s z e w s k i J.: U w agi krytyczne odnośnie system atyki gleb Polski. Roczn.
Glebozn,, .t. III, 1954.
И. ПЙЩ ЕК
ОБЩ АЯ
ХАРАКТЕРИСТИКА
П ОЧВ
Щ ЕЦИНСКОГО
В О ЕВ О Д СТВ А
К аф ед ра П очвовед ени я Щ ец и нской В ы сш ей С ел ьско х о зяй ствен н о й Ш колы
Рез юме
А втором д аетс я о ч ер к и н в ен тарн ой описи почв Щ ец и н ск о го в о е ­
водства и о б щ ая хар а ктер и сти ка н а и б о л е е р а с п р о с т р а н ё н н ы х видов
и разн о в и д н о ст е й почв.
J. PISZ C ZE K
A GENERAL C H ARACTERISTIC O F TH E SO ILS
O F TH E SZCZECIN V O IV O D E S H IP
C hair o.f Soil Science, College of A griculture, Szczecin
S umm а гу
A uthor gives a survey of the soils of the Szczecin voivodeship and a g e ­
neral characteristic of the main soil types and kinds.