Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 21 kwietnia

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 21 kwietnia uznał, iż egzekucja nakazu
rozbiórki domu zbudowanego bez odpowiedniego zezwolenia na budowę bez
uwzględnienia sytuacji jego mieszkańców może skutkować naruszeniem prawa do
poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz mieszkania zainteresowanych.
Skargę do Trybunału wniosło dwoje obywateli Bułgarii. W 2004 r. skarżący
przekształcili dom letniskowy - stojący na działce, która jest ich własnością - w dom
murowany, bez wcześniejszego uzyskania koniecznego pozwolenia na budowę. Skarżący
mieszkają w tym domu od lat. Z inicjatywy sąsiadów wszczęto odpowiednie
postępowanie administracyjne, które przyniosło skutek w postaci wydania nakazu
rozbiórki domu przez sąd administracyjny. Przed Trybunałem skarżący zarzucili, iż
wykonanie nakazu rozbiórki będzie oznaczać naruszenie ich prawa do poszanowania
życia prywatnego i rodzinnego oraz prawa poszanowania ich mieszkania, chronionych
w art. 8 Konwencji o prawach człowieka.
Trybunał zgodził się ze skarżącymi i uznał potencjalne naruszenie art. 8 Konwencji.
Skarżący mieszkają w domu od wielu lat, na działce, która należy do nich zgodnie z
prawem. Bezsprzecznie zburzenie domu będzie stanowić ingerencję w ich prawa z art. 8
Konwencji, do Trybunału należała więc ocena, czy ingerencja ta - dla zachowania
zgodności z art. 8 Konwencji - byłaby zgodna z prawem, realizowała uzasadniony
prawnie cel, była proporcjonalna i niezbędna w demokratycznym społeczeństwie.
Nakaz rozbiórki został wydany zgodnie z literą prawa krajowego i realizował
uzasadnione prawnie cele porządku publicznego w postaci przestrzegania regulacji
prawa budowlanego. Trybunał miał jednak poważne wątpliwości co do tego, czy
rozbiórka byłaby proporcjonalna i konieczna w demokratycznym społeczeństwie, w
świetle interesów skarżących.
W odniesieniu do konieczności ingerencji Trybunał wskazał, iż postępowanie przed
organami bułgarskimi nie zapewniało gwarancji wymaganych w orzecznictwie
Trybunału w sytuacji, w której osoba ma zostać pozbawiona swojego mieszkania. Osobie
takiej zawsze powinien przysługiwać środek przed sądem, w ramach którego sąd musi
ocenić proporcjonalność pozbawienia zainteresowanego mieszkania. W omawianej
sprawie tak się jednak nie stało - sąd bułgarski zbadał jedynie formalnoprawną
poprawność wzniesienia budynku i, stwierdziwszy brak wymaganego zezwolenia na
budowę, nakazał jego rozbiórkę.
Sąd krajowy w ogóle nie wziął pod uwagę sytuacji osobistej skarżących ani żadnych
innych okoliczności, ponieważ prawo krajowe nie przewiduje ani takiej konieczności,
ani takiej możliwości. Skarżący nie mogli uzyskać zbadania proporcjonalności nakazu
rozbiórki na podstawie żadnego istniejącego przepisu prawa bułgarskiego. Trybunał
podkreślił, iż sprawiedliwa równowaga pomiędzy prawami osób, które mają utracić
swój dom wskutek wykonania nakazu rozbiórki, a interesami publicznymi w
zapewnieniu wykonania norm prawa budowlanego nie zostanie zachowana, jeżeli
prawo nie pozwala na żadne wyjątki i bezwzględnie, apriorycznie nakazuje rozbiórkę.
Sąd krajowy winien dokonać odpowiedniej oceny sprawy w zależności od jej
indywidualnych okoliczności i sytuacji osób zainteresowanych. Jako że skarżący nie
mogli uzyskać pełnej oceny zasadności i proporcjonalności zamierzonej rozbiórki
swojego domu, wykonanie nakazu rozbiórki sprowadzałoby się do naruszenia art. 8
Konwencji.
W prawie polskim do analogicznych sytuacji znajduje zastosowanie art. 48 i nast. prawa
budowlanego. W przypadku zaistnienia samowoli budowlanej, rozbiórka obiektu
budowlanego nie następuje automatycznie, lecz istnieje możliwość przeprowadzenia jej
legalizacji z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy. Można więc uznać, iż w tej
mierze prawo polskie odpowiada standardom konwencyjnym.
Ivanova i Cherkezov przeciwko Bułgarii - wyrok ETPC z dnia 21 kwietnia 2016 r., skarga
nr 46577/15.