Przegląd piśmiennictwa • Journals Club CA 15

Przegląd piśmiennictwa • Journals Club CA 15

diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostic
2010 • Volume 46 • Number 4 • 429-433
Przegląd piśmiennictwa • Journals Club
CA 15-3 w diagnostyce raka piersi
ciej materiał tkankowy, który pozyskiwany jest tylko podczas
Rak piersi jest jednym z najczęściej występujących na świe-
posiadanie „surowiczego” markera, zwłaszcza jeśli dostar-
cie nowotworów złośliwych u kobiet, rocznie notuje się ok.
czałby niezależnej od czynników klinicznych informacji .
1,2 mln zachorowań na ten nowotwór. Jest to również naj-
Przeprowadzane, głównie w Europie, od ponad 10 lat bada-
częstszą przyczyną zgonu z powodu nowotworów złośli-
nia wskazują, że wysokie przedoperacyjne poziomy CA
wych u kobiet, szacuje się ok. 500 tys. zgonów rocznie.
15-3 związane są z krótszym przeżyciem bezobjawowym
O ile liczba zachorowań na ten nowotwór ciągle rośnie, to
jak i całkowitym chorych na raka piersi, aczkolwiek grupy
wskaźniki umieralności w kilku krajach Zachodniej Europy
chorych różnią się rodzajem prowadzonej terapii adjuwanto-
wykazują tendencję spadkową, co w znacznej mierze przy-
wej, czasem obserwacji, metodami wykorzystywanymi do
pisywane jest rozwojowi mammograficznych badań skrynin-
oznaczeń CA 15-3 oraz poziomem markera różnicującym
gowych jak również rozwojowi różnych form terapii adju-
chorych z dobrym i złym rokowaniem (25-40 KU/L).
wantowych.
Wartość prognostyczną markera potwierdzono nie tylko
W diagnostyce biochemicznej chorych na raka piersi naj-
w całej populacji chorych, ale również w podgrupach z zaję-
częściej wykorzystywanym surowiczym markerem nowotwo-
tymi jak i wolnymi od przerzutów węzłami chłonnymi czy
rowym jest antygen CA 15-3 – rozpuszczalny fragment
z guzami wykazującymi ekspresją receptorów estrogeno-
mucyny 1 (MUC-1) którego detekcję umożliwiają dwa mono-
wych jak i jej brak. Wykazano, że CA 15-3 jest parametrem
klonalne przeciwciała: DF3 i 115D8, wytworzone na drodze
niezależnym od klinicznych czynników prognostycznych,
immunizacji myszy antygenami pochodzącymi z błon komór-
takich jak wielkość guza, czy stan węzłów chłonnych. Suge-
kowych ludzkiego raka piersi oraz z komórek tłuszczu mleka
ruje się że zależność pomiędzy wysokimi wyjściowo
ludzkiego. W pracy przeprowadzono krytyczną ocenę kli-
stężeniami markera a przeżyciem chorych może wskazy-
nicznej użyteczności oznaczeń CA 15-3 u chorych na raka
wać na obecność zarówno mikroprzerzutów jak i przerzutów
piersi przed zabiegiem operacyjnym a także w kontroli po
nie potwierdzonych jeszcze w badaniach klinicznych.
zabiegu chirurgicznym oraz w monitorowaniu leczenia cho-
Pomimo tych faktów, oprócz EGTM, pozostałe grupy eks-
rych z odległymi przerzutami.
pertów nie zalecają oznaczania CA 15-3 w celu oceny roko-
Ze względu na niską czułość diagnostyczną oznaczeń CA
wania chorych we wczesnych stadiach zaawansowania
15-3 w nowotworach in situ, we wczesnych stadiach
raka piersi. Oznaczenia markera są jednak relatywnie tanie
zaawansowania inwazyjnego raka piersi, a także występo-
i proste w wykonaniu, zatem autor sugeruje możliwość
wanie miernie podwyższonych stężeń CA 15-3 u pewnego
włączenia ich do już istniejących czynników prognostycz-
odsetka chorych z nienowotworowymi schorzeniami /chro-
nych w planowaniu optymalnego schematu leczenia u cho-
niczne zapalenie lub marskość wątroby, sarkoidoza, niedo-
rych z pierwotnym rakiem piersi.
czynność tarczycy czy niedokrwistość megaloblastyczna/
W pracy dyskutowana jest również rola użyteczności seryj-
oraz u chorych w zaawansowanych stadiach gruczolako-
nych oznaczeń CA 15-3 u chorych bezobjawowych po
raka jajnika, trzustki, żołądka czy płuc, pojawiają się opinie
leczeniu chirurgicznym.
negujące użyteczność oznaczeń tego markera u chorych
W zależności od wyników badania histologicznego, czy pro-
przed leczeniem chirurgicznym. Niekiedy jednak u chorych
filu biomarkerów większość chorych po operacji otrzymuje
na raka piersi przed zabiegiem operacyjnym w ocenie kli-
leczenie adjuwantowe: hormono- lub chemioterapię, bądź
nicznej ze zlokalizowaną postacią stwierdza się wyższe od
hormonoterapię skojarzoną z chemioterapią lub chemiote-
40-50 KU/L stężenie CA 15-3 co może wskazywać na
rapię połączoną z leczeniem transtuzumabem (herceptyną).
postać uogólnioną, w związku z czym zaleca się wykonanie
Jest również grupa chorych z niezajętymi węzłami chłon-
dodatkowych badań celem potwierdzenia lub wykluczenia
nymi, z ekspresją ER oraz brakiem nadekspresji HER2,
wyższego stadium zaawansowania procesu nowotworo-
cechujących się dobrym rokowaniem, która nie otrzymuje
wego. U chorych na raka piersi ważny jest wybór optymal-
leczenia uzupełniającego. Obydwie grupy powinny być pod-
nego schematu leczenia, agresywnego w nowotworach
dawane w równych interwałach czasowych po zabiegu ope-
o wysokim stopniu złośliwości i mniej agresywnego w nowo-
racyjnym badaniom kontrolnym umożliwiającym wczesne
tworach o niskim stopniu złośliwości, zależnego w znacznej
wykrycie wznowy i/lub odległych przerzutów, co mogłoby
mierze od oceny klasycznych czynników prognostycznych.
przyczynić się do wcześniejszego rozpoczęcie terapii
W poszukiwaniu tych czynników wykorzystuje się najczęś-
mającej na celu poprawę przeżycia chorych.
biopsji lub operacji, a znacznie wygodniejsze byłoby jednak
429
Przegląd piśmiennictwa
Prowadzone w latach 90-tych dwa prospektywne randomi-
jedną z bardziej wygodnych i obiektywnych metod umożli-
zowane programy badawcze nie potwierdziły, aby badania
wiających ocenę efektywności leczenia jest pomiar CA 15-3
mammograficzne czy radiologiczne połączone z oceną pod-
w surowicy krwi. W wielu badaniach potwierdzono związki
stawowych parametrów biochemicznych wykorzystywane
pomiędzy odpowiedzią na leczenie a zmianami poziomu CA
podczas kontroli chorych po zabiegach operacyjnych
15-3 u chorych na raka piersi z odległymi przerzutami. Jedno
wpływały na poprawę przeżycia chorych. Jednak od tej pory
z takich prospektywnych klinicznych badań w II i III fazie pro-
minęło już 20 lat, diagnostykę obrazową poszerzono o KT,
wadził u 526 chorych na raka piersi Tampelini i wsp. W bada-
MRI, PET, a do badań biochemicznych włączono oznacze-
niu mierzono poziom CA 15-3 przed leczeniem, oraz w 3 i 6
nia markerów nowotworowych, co powinno usprawnić
miesiącu podczas leczenia antracyklinami. U kobiet z niskim
wczesną diagnostykę wznowy i/lub przerzutów. Unowo-
poziomem markera czas do wystąpienia progresji wynosił
cześniono także metody leczenia, wprowadzono nowe spo-
15,3 miesięcy, w grupie w której poziom markera obniżył się
soby hormonoterapii (III generacje inhibitorów aromatazy
o ponad 25% – 11,7 miesięcy, natomiast u chorych
i fulvestrant), nowe cytostatyki ( taksany i antracykliny), oraz
z rosnącymi poziomami – 8,6 miesięcy. Mediany przeżycia
bioterapie ( transtuzumab i lapatynib), zatem można przy-
całkowitego w wyżej wymienionych grupach chorych wyno-
puszczać, że wcześniejsze wdrożenie leczenia, kiedy
siły odpowiednio: 42,3, 29,7 i 24,8 miesięcy. Pomimo obser-
zmiana przerzutowa jest mała, poprawi przeżycie chorych.
wowanego istotnego związku pomiędzy zmianami CA 15-3
U pewnego odsetka chorych wzrost stężenia markera może
a kliniczną odpowiedzią na leczenie, stwierdzano jednak
o 5-6 miesięcy wyprzedzać wznowę lub rozsiew choroby
występowanie pojedynczych rozbieżności, co wskazuje, że
potwierdzony badaniem obrazowym. Regularny pomiar CA
poziom CA 15-3 nie może być jedynym badaniem wykorzy-
15-3 może być takim wcześniejszym sygnałem nawrotu
stywanym
choroby i to w opinii autora jest argumentem przema-
z zaawansowanym rakiem piersi. Grupy ekspertów z różnym
wiającym za celowością wykonywania tych oznaczeń.
entuzjazmem podchodzą do wykorzystywania oznaczeń
Badania potwierdzające poprawę przeżycia chorych na
tego markera w ocenie odpowiedzi na leczenie. Większość
raka piersi, po wcześniejszym rozpoczęciu leczenia, tj.
z nich zaleca wykonywanie oznaczeń CA 15-3 głównie
zaraz po wzroście stężenia markera, a nie dopiero po obra-
u chorych z niebadalnymi konwencjonalnymi metodami
zowym potwierdzeniu zmiany przeprowadzili Nicolini i wsp.
obrazowania (mammografia i USG) zmianami m.in. skór-
oraz Jager i wsp., jednak na stosunkowo małych grupach
nymi po napromienianiu, z wysiękiem opłucnowym, wodo-
chorych, w związku z czym wyniki tych badań posiadają
brzuszem, bądź zmianami o charakterze litycznym lub skle-
niski poziom wiarygodności wg klasyfikacji LOE. Zachodzi
rotycznym w kościach.
zatem potrzeba przeprowadzenia dużych prospektywnych
Zgodnie z rekomendacjami EGTM oznaczenia CA 15-3 po-
randomizowanych badań porównujących przeżycia chorych
winny być wykorzystywane do monitorowania leczenia cho-
w grupach w zależności od prowadzenia seryjnych ozna-
rych w zaawansowanym stadium raka piersi, u chorych
czeń poziomu CA 15-3.
leczonych chemicznie – przed każdym cyklem chemioterapii,
Do tego czasu, opinie różnych grup ekspertów odnośnie
podczas gdy u chorych poddanych hormonoterapii – w inter-
użyteczności oznaczeń CA 15-3 u chorych bezobjawowych
wałach 3 miesięcznych. W opinii badaczy, aby wzrost
po zabiegach operacyjnych pozostają kontrowersyjne, o ile
poziomu markera można uznać za istotny, poziom jego powi-
EGTM potwierdza ich użyteczność w tym względzie, to
nien wzrosnąć o co najmniej 25% w stosunku do poprzedniej
ASCO, ESMO i NCCN reprezentują przeciwstawne opinie,
wartości oraz być potwierdzony w następnej próbce powtó-
a NACB zaleca wykonywanie oznaczeń jakkolwiek nie ruty-
rzonej w ciągu 1 miesiąca. Za istotny spadek badacze
nowo a tylko w pewnych określonych sytuacjach.
uważają 50%-towe obniżenie się poprzedniego poziomu
W trzeciej części pracy autor poszukuje odpowiedzi na
markera, któremu towarzyszy regresja guza. Niestety ocena
pytanie czy oznaczenia CA 15-3 mogą być pomocne w mo-
istotności zmian stężenia markera nie została potwierdzona
nitorowaniu leczenia chorych na raka piersi z odległymi
w dużych prospektywnych badaniach klinicznych.
przerzutami.
Rekomendacje ASCO dotyczące oznaczeń CA 15-3 w mo-
W podejmowaniu terapeutycznych decyzji mających na celu
nitorowaniu terapii chorych w zaawansowanym stadium
regresję choroby i poprawę przeżycia chorych ważna jest
raka piersi są bardziej konserwatywne, zaleca się łączyć je
również kontrola jakości życia. W przypadku, gdy chore
z badaniem fizykalnym i diagnostyką obrazową. Towarzy-
odpowiadają na leczenie a toksyczność jego jest akcepto-
stwo uważa również, że ze względu na możliwość występo-
walna, leczenie należy kontynuować, natomiast jeśli jest ono
wania zmian niejednoznacznych w ocenie konwencjonal-
nieefektywne lub dochodzi do oporności na leczenie,
nych badań obrazowych, wzrastający poziom CA 15-3
powinno się rozważyć możliwość zastosowania alternatyw-
można wykorzystać jako wykładnik niepowodzenia lecze-
nej terapii. W sytuacji, gdy taka terapia jest niedostępna nie-
nia. Podobnie do ASCO, również NACB zaleca równo-
które chore mogą uczestniczyć w badaniach klinicznych
czesne z badaniem fizykalnym i obrazowym oznaczanie CA
nowych terapeutyków, podczas gdy inne mogą podjąć
15-3 u chorych w zaawansowanym stadium raka piersi
decyzje o zaniechaniu dalszego leczenia. Wydaje się, że
leczonych chemicznie. U tych chorych, wzrost stężenia CA
430
podczas
monitorowania
leczenia
chorych
Przegląd piśmiennictwa
15-3 (ok. 30%) w dwóch kolejnych badaniach wskazuje na
„incydentów” sercowo-naczyniowych i śmiertelności nie jest
prawdopodobieństwo wystąpienia progresji choroby i może
w pełni zrozumiałe.
być jednym z powodów zaprzestania terapii, jej zmiany lub
Analizę wyników badań hsCRP dla oceny ryzyka sercowo-
włączenia chorej do badań klinicznych oceniających nowe
naczyniowego przeprowadzono na grupie 5248 pacjentów,
generacje leków.
których krew pobrano w okresie wolnym od objawów cho-
Jedną z przyczyn opinii negujących użyteczność oznaczeń
roby niedokrwiennej serca i ostrej infekcji. Średnia wieku
CA 15-3 w monitorowaniu leczenia chorych w zaawansowa-
osób badanych wyniosła 53,5±12,4 lat. 55,5% wszystkich
nym raku piersi jest występujący niekiedy po rozpoczęciu
badanych stanowiły kobiety. Przy interpretacji wyników
terapii przejściowy, trwający 6-12 tygodni wzrost poziomu
zastosowano zgodnie z wytycznymi Centers for Disease
markera w surowicy krwi który może być spowodowany roz-
Control and Prevention i American Heart Association nastę-
padem guza po rozpoczęciu chemioterapii.
pujące punkty odcięcia dla hsCRP: ≤1 mg/L ryzyko niskie,
W podsumowaniu, autor zwraca uwagę, że znaczna część
1-3 mg/L ryzyko umiarkowane, 3-10 mg/l ryzyko wysokie.
z ponad 500 publikacji oceniających użyteczność oznaczeń
Dodatkowo wyodrębniono grupę, w której stężenie hsCRP
CA 15-3 u chorych na raka piersi prowadzona jest w małych
wynosiło >10 mg/L określone jako ryzyko bardzo wysokie.
grupach chorych, zazwyczaj nie uczestniczących w bada-
W okresie ponad 7 letnim w całej grupie badanej odnotowano
niach klinicznych, a zatem cechują się niskim poziomem
259 przypadków wystąpienia „incydentów” sercowo-naczy-
wiarygodności. Obecnie brak jest jednoznacznych dowodów
niowych (włączając zawał mięśnia sercowego, by-passy tęt-
wskazujących, że oznaczania poziomu markera wpływają na
nicy wieńcowej, przezskórną angioplastykę wieńcową, udar,
zmianę metody leczenia lub przyczyniają do poprawy
niewydolność serca) oraz 357 zgonów. Bardzo wysokie
przeżycia chorych i z tego powodu większość grup eksper-
stężenie hsCRP było istotnie związane z „incydentami” ser-
tów nie zaleca rutynowego oznaczania CA 15-3 podczas
cowo-naczyniowymi po adjustacji względem współczynnika
badań kontrolnych chorych bezobjawowych po zabiegach
w skali Framingham, BMI, otyłości brzusznej, hormonalnej
operacyjnych, aczkolwiek podkreśla ich użyteczność w mo-
terapii zastępczej (współczynnik ryzyka 2,4 przy 95% prze-
nitorowaniu terapii chorych w zaawansowanym stadium raka
dziale ufności 1,51-3,81) oraz ze śmiertelnością (współczyn-
piersi, zwłaszcza z niebadalnymi konwencjonalnymi meto-
nik ryzyka 3,64 przy 95% przedziale ufności 2,57-5,15) .
dami obrazowania zmianami. Głównym powodem ograni-
Ponadto wykazano, że bardzo wysoki wzrost stężenia
czającym użyteczność oznaczeń CA 15-3 u chorych na raka
hsCRP był także związany z niektórymi czynnikami ryzyka
piersi jest jednak niska czułość diagnostyczna we wczes-
podlegającymi zmianom takimi jak: palenie tytoniu, stężenie
nych stadiach zaawansowania, autor sugeruje aby w celu
cholesterolu HDL i otyłość brzuszna.
podniesienia efektywności diagnostycznej tej grupy chorych
Stężenie hsCRP >10 mg/l jest silniejszym czynnikiem pre-
powinno poszukiwać się nowego biomarkera .
dykcyjnym incydentów klinicznych niż powszechnie przyjęty
punkt odcięcia wynoszący 3 mg/lL. Bardzo wysoki wzrost
Według: Duffy MJ. CA 15-3: uses and limitation as a biomar-
hsCRP może dostarczać klinicznie znaczących informacji
ker for breast cancer. Clin Chem Acta, 2010, 411: 1869-1874
prognostycznych. Stwierdzenie stężenia CRP powyżej 10
mg/l pozwala na identyfikację chorych ze zwiększonym
(opracowała: Ewa Wójcik)
ryzykiem zawału serca i zgonu.
Według: Hamer M, Chida Y, Stamatakis E. Association of
very highly elevated C-reactive protein concentration with
Związek między bardzo wysokimi stężeniami białka CRP a częstością „incydentów” sercowo-naczyniowych i śmiertelnością
cardiovascular events and all-cause mortality, Clin Chem.
2010; 56(1):132-5
(opracowała: Agnieszka Pater)
Wartość diagnostyczna oznaczania białka C-reaktywnego
(CRP) w niskim zakresie jego stężeń metodami o dużej
czułości analitycznej (hsCRP) jako niezależnego czynnika
ryzyka chorób sercowo-naczyniowych jest intensywnie
badana. Cały czas toczą się dyskusje dotyczące klinicznej
Poziom CEA i CA-50 w ślinie i surowicy
chorych na nowotwory zlokalizowane
w obrębie jamy ustnej i ślinianek
użyteczności różnych punktów odcięcia hsCRP. Wykazano,
że stężenie w zakresie 3-10 mg/l jest niezależnym czynni-
Postępowanie w przebiegu choroby nowotworowej skupia
kiem ryzyka zawału serca, udaru niedokrwiennego, pro-
się na poszukiwaniu prostych, bezpiecznych i efektywnych
wadzących do śmierci. Kliniczne odniesienie bardzo wyso-
metod przydatnych we wczesnej diagnostyce, ocenie efek-
kich stężeń hsCRP (>10mg/l) do ryzyka wystąpienia
tywności leczenia i prognozowaniu, które jednocześnie są
431
Przegląd piśmiennictwa
jak najmniej inwazyjne. Obecnie powszechnie stosowane
jest oznaczanie markerów nowotworowych w monitorowaniu chorych. Najczęściej badania te wykonuje się w suro-
Korelacja między poziomami CA 15-3
w surowicy i w ślinie u pacjentek z rakiem
piersi
wicy bądź osoczu krwi obwodowej. Podejmuje się również
próby wykorzystania innych materiałów biologicznych,
Badanie fizykalne i mammografia, uznawane za procedury
takich jak: płyn wysiękowy jamy opłucnej, czy płyn otrzew-
z wyboru w badaniachi przesiewowych dla wczesnego
nowy, do oceny zawartości substancji o charakterze marke-
wykrywania raka piersi, są relatywnie pracochłonne i wyma-
rów nowotworowych. Ślina jest materiałem biologicznym
gają wysoko wykwalifikowanych i doświadczonych specja-
dogodnym do pobrania w sposób bezpieczny i nieinwa-
listów. Ponadto, pomimo wysiłków zmierzających do posta-
zyjny, łatwym do uzyskania w szerokich badaniach przesie-
wienia trafnej diagnozy, te procedury przesiewowe mogą
wowych. Oznaczanie markerów nowotworowych w ślinie
dawać znaczny odsetek wyników fałszywie dodatnich jak
stosuje się rzadko, ale istnieją przesłanki, które wskazują
i fałszywie ujemnych, zwłaszcza u kobiet z dużą gęstością
istotne znaczenie kliniczne tych badań.
miąższowej tkanki piersi.
Przeprowadzono badania u 80 chorych ze zmianami nowo-
Markery nowotworowe są substancjami wykrywanymi
tworowymi w obrębie jamy ustnej obejmujące język, wargę,
w krążeniu pacjentów ze złośliwymi nowotworami, które
policzek, dziąsła, ślinianki, w stopniu zaawansowania
potencjalnie mogą być wykorzystywane w rozpoznawaniu
T1-2N0-2M0-1. Jednocześnie badaniami objęto 40 chorych
choroby (wczesne wykrywanie i diagnostyka różnicowa),
ze zmianami łagodnymi o podobnej lokalizacji oraz 80 zdro-
określaniu rokowania i obserwacji pacjentów (monitorowa-
wych ochotników. U wszystkich badanych pobierano ślinę
nie terapii i wykrywanie nawrotów).
w godzinach 9:00-10:30 po uprzednim wypłukaniu jamy
CA 15-3 jest wysokocząsteczkową mucynopodobną gliko-
ustnej. W tym samym czasie pobierano krew w celu uzyska-
proteiną wykrywaną w zwiększonych ilościach w surowicy
nia surowicy. W ślinie i surowicy oznaczano poziom CEA
osób z rakiem piersi. Badania obserwacyjne wykazują staty-
i CA-50. Stwierdzono istotną statystycznie różnicę wartości
styczną istotność tego markera w monitorowaniu pacjentek
CEA w ślinie pomiędzy chorymi ze zmianami nowotworo-
z rakiem piersi. Wykazano, że poziomy krążącego CA 15-3
wymi, zmianami łagodnymi i grupą kontrolną. Nie stwier-
korelują z wielkością guza, odzwierciedlając w pewnej
dzono natomiast istotnej statystycznie różnicy poziomu CEA
mierze kliniczne stadium zaawansowania nowotworu.
w surowicy pomiędzy tymi grupami. Poziom CA-50 w ślinie
Co więcej wyniki niektórych badań sugerują, że wzrost
był istotnie wyższy w grupie chorych z nowotworami
stężenia markerów nowotworowych pozwala na wykrycie
w porównaniu z grupą chorych ze zmianami łagodnymi
przerzutów przed manifestacją kliniczną ich objawów. Stwier-
i grupą kontrolną. Stężenie CA-50 w surowicy nie wykazało
dzono, że liczne markery nowotworowe są obecne w ślinie,
istotnych różnic pomiędzy badanymi grupami. Czułość diag-
dlatego jej zastosowanie jako materiału diagnostycznego
nostyczna badanych markerów nowotworowych w ślinie
mogłoby mieć przewagę nad surowicą krwi. Jako materiał
wyniosła dla CEA - 73,45%; CA-50 – 83,62% i CEA+CA-50
diagnostyczny ślina posiada pewne zalety m.in. pobieranie
– 91,76%, swoistość diagnostyczna wyniosła odpowiednio
śliny jest bezpiecznym, nieinwazyjnym i prostym zabiegiem,
92,75%; 93,22% i 100%. Wyniki te wskazują większą
który może być wielokrotnie powtarzany bez narażania
użyteczność oznaczeń CEA i CA-50 w ślinie niż w surowicy.
pacjenta na dyskomfort, a ponadto mogłoby być opłacalnym
Dodatkowo zaobserwowano dynamikę zmian wartości CEA
sposobem monitorowania skuteczności chemioterapii.
i CA-50 w trakcie leczenia zmian nowotworowych i wzrost
Autorzy pracy podjęli próbę oceny zależności pomiędzy
poziomu odpowiadający nawrotowi choroby bądź przerzu-
poziomem CA 15-3 w surowicy i w ślinie oraz porównania
tom. Podobne rezultaty uzyskano w innych, cytowanych
tychże poziomów w grupach pacjentek z rakiem piersi
przez autorów pracach.
i zdrowych kobiet.
Powyższa badania przedstawiają możliwość wykorzystania
Badaniem objęto 61 kobiet w wieku 28-69 lat, w tym 26
oznaczeń markerów nowotworowych w materiale biologicz-
pacjentek z uprzednio nieleczonym rakiem piersi kwalifi-
nym, który nie jest rutynowo stosowany w diagnostyce labo-
kujących się do zabiegu chirurgicznego (stadium I n=15, sta-
ratoryjnej. Łączne oznaczanie CEA i CA-50 może
dium II n=11) oraz 35 zdrowych uczestniczek dobranych pod
w znaczny sposób poprawić diagnostykę i wyniki leczenia
względem wieku, stanu menopauzalnego, czasu trwania
chorych na nowotwory o podanej lokalizacji.
menopauzy i stosowania antykoncepcji. Od każdej uczestniczki badania równocześnie pobierano krew żylną i ślinę
Według: He H, Chen G, Zhou L, Liu Y. A joint detection of
całkowitą metodą bez stymulacji. Wydzielanie CA 15-3 ze
CEA and CA-50 levels in saliva and serum of patients with
śliną (ng/min) obliczano mnożąc stężenie CA 15-3 w ślinie
tumors in oral region and salivary gland. J Cancer Res Clin
(ng/ml) przez szybkość wydzielania śliny (ml/min). Stężenie
Oncol. 2009 Oct; 135(10): 1315-21.
CA 15-3 w surowicy i w ślinie oznaczano metodą EIA.
Szybkość niestymulowanego wydzielania śliny była istotnie
(Opracowała: Ewa Leporowska)
wyższa w grupie kontrolnej niż u pacjentek z rakiem piersi
(p<0,01), ale stężenie CA 15-3 w surowicy (p<0,001),
432
Przegląd piśmiennictwa
stężenie CA 15-3 w ślinie (p<0,001) i wydzielanie CA 15-3
W hiszpańskim ośrodku przeprowadzono badania wśród 224
ze śliną (p<0,01) były istotnie wyższe w grupie chorych na
chorych z udarem niedokrwiennym i 44 chorych z udarem
raka piersi. Stężenia CA 15-3 w ślinie i w surowicy były istot-
krwotocznym mózgu. Poziom NSE i S100 oznaczano w suro-
nie wyższe zarówno w grupach chorych na raka piersi w I
wicy krwi pobranej podczas przyjęcia pacjenta do szpitala,
jak i II stopniu zaawansowania aniżeli w grupie zdrowych
w 24 i 72 godzinie hospitalizacji. Obecność udaru mózgu była
kobiet, ale także istotnie wyższe u chorych w stopniu II
potwierdzona radiologicznie przy użyciu tomografii kompute-
aniżeli w stopniu I. Szybkość wydzielania śliny i wydzielanie
rowej podczas przyjęcia pacjenta i między 4 a 7 dniem.
CA 15-3 ze śliną nie różniły się istotnie między I a II stopniu
Ciężkość stanu klinicznego oceniano według skali NIHSS
zaawansowania klinicznego. Stwierdzono istotną dodatnią
(National Institute of Health Storke Scale). Ocenę sprawności
korelację między stężeniem CA 15-3 w surowicy i stężeniem
przeprowadzono po trzech miesiącach, według zmodyfiko-
CA 15-3 w ślinie (r =
wanej skali mRS (modified Rankin Scale).
0,614; p<0,001) oraz między
stężeniem CA 15-3 w surowicy i wydzielaniem CA 15-3 ze
U chorych z udarem niedokrwiennym najwyższe stężenie
śliną (r = 0,541; p<0,001).
NSE (10,4 ng/ml) stwierdzono w 72 h, a S100 (0,15 μg/l)
Wyniki badania sugerują, że oznaczenia CA 15-3 w ślinie
w 24 h obserwacji. U chorych z udarem krwotocznym naj-
mogą być potencjalnie użyteczne w początkowym etapie
wyższe stężenia NSE (13,5 ng/ml) i S100 (0,13 μg/l) zaob-
diagnostyki raka piersi oraz w monitorowaniu leczenia.
serwowano w 24 h. Dodatkowo wykazano korelację między
poziomem NSE i S100 a punktacją skali NIHSS. W wielo-
Według: Agha-Hosseini F, Mirzaii-Dizgah I, Rahimi A: Corre-
czynnikowej analizie stwierdzono, że poziom NSE w 72 h
lation of serum and salivary CA15-3 levels in patients with
i S100 w 24 h są niezależnymi czynnikami prognostycznymi
bnreast cancer. Med Oral Patol Oral Cir Bucal. 2009 Oct 1;
sprawności u chorych z udarem niedokrwiennym, natomiast
14(10):e521-4.
u chorych z udarem krwotocznym niezależnym czynnikiem
jest poziom NSE w 24 h. Nie wykazano wartości progno(opracowała: Jadwiga Tarapacz)
stycznej tych markerów w innych punktach czasowych.
Uzyskane wyniki wskazują duże znaczenie seryjnych oznaczeń markerów udaru. Wartość prognostyczna tych markerów jest szczególnie użyteczna do oceny ciężkości powikłań
Kliniczne znaczenie profilu swoistej enolazy neuronowej i S100 w niedokrwiennym i krwotocznym udarze mózgu
i przewidywania procesu rehabilitacji. Zarówno NSE, jak
i S100 wykazują potencjalną użyteczność prognostyczną
dla przebiegu ostrego udaru.
Według: Brea D, Sobrino T, Blanco M, Cristobo I, Rodríguez-
Badania nad molekularnymi markerami związanymi z uda-
González R, Rodríguez-Yañez M, Moldes O, Agulla J, Leira R,
rem mózgu dowodzą użyteczności wyników ich oznaczeń
Castillo J. Temporal profile and clinical significance of serum
zarówno w diagnostyce, jak i prognozowaniu. Szczególną
neuron-specific enolase and S100 in ischemic and hemorrha-
uwagę skupia się wokół markerów związanych z neurolo-
gic stroke. Clin Chem Lab Med. 2009;47(12): 1513-8.
giczną degradacją, zapaleniem, wielkością obszaru niedokrwienia czy krwawienia oraz innymi stanami klinicznymi.
(opracowała: Ewa Leporowska)
S100 jest kwaśnym białkiem wiążącym jony wapnia występującym w formie dimerycznej. Izoforma S100A1β występuje przede wszystkim w komórkach gleju i komórkach
Schwanna. Białko to odgrywa funkcje wewnątrzkomórkowe
jako modulacyjne białko cytoszkieletu, uczestniczy również
w regulacji cyklu komórkowego. Swoista enolaza neuronowa
(NSE) jest neuronową formą cytoplazmatycznego enzymu
glikolitycznego – enolazy. Izoforma γγ jest obecna w neuronach, jak również w komórkach pochodzenia neuroendokrynnego. Enzym ten o ciężarze cząsteczkowym 78kDa
katalizuje konwersję 2-fosfoglicerynianu do fosfoenolpirogronianu. Nie obserwuje się sekrecji NSE w warunkach fizjologicznych, a jej wzrost w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym jest oznaką uszkodzenia komórek nerwowych.
Prowadzi się szereg badań oceniających potencjalną rolę
NSE jako biochemicznego markera uszkodzenia układu nerwowego, w tym w reaktywnej glejakowatości, martwicy
astrocytów czy uszkodzeniu bariery krew-mózg
433