wolny handel przyczynia się do zmniejszenia nierówności

wolny handel przyczynia się do zmniejszenia nierówności

PL
PL
PL
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 10.11.2010
KOM(2010) 629 wersja ostateczna
ZIELONA KSIĘGA
Polityka rozwojowa UE na rzecz wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu i
zrównoważonego rozwoju
Zwiększenie skuteczności polityki rozwojowej UE
PL
PL
SPIS TREŚCI
PL
1.
Wprowadzenie.............................................................................................................. 3
2.
Wysoce skuteczna polityka rozwojowa ....................................................................... 7
2.1.
Wysoce skuteczna współpraca w praktyce .................................................................. 7
2.2.
Wzrost gospodarczy na rzecz rozwoju społecznego.................................................... 8
2.3.
Propagowanie dobrego sprawowania rządów.............................................................. 9
2.4.
Bezpieczeństwo i niestabilność.................................................................................. 10
2.5.
Urzeczywistnienie koordynacji pomocy .................................................................... 11
2.6.
Spójność polityki na rzecz rozwoju ........................................................................... 12
2.7.
Poprawa skuteczności wsparcia budżetowego........................................................... 12
3.
Polityka rozwojowa jako katalizator zrównoważonego wzrostu sprzyjającego
włączeniu społecznemu.............................................................................................. 13
3.1.
Partnerstwo na rzecz wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu....................... 14
3.2.
Wspieranie integracji regionalnej, kontynuacja działań na rzecz handlu sprzyjającego
rozwojowi................................................................................................................... 17
4.
Zrównoważony rozwój, nowa siła napędowa ............................................................ 18
4.1.
Zmiana klimatu i różnorodność biologiczna a rozwój............................................... 18
4.2.
Energia a rozwój ........................................................................................................ 20
5.
Rolnictwo i bezpieczeństwo żywnościowe................................................................ 22
6.
Wnioski ...................................................................................................................... 24
2
PL
1.
WPROWADZENIE
W 2000 r. kraje rozwinięte i rozwijające się przyjęły milenijne cele rozwoju (MCR),
obejmujące osiem głównych celów oraz przyporządkowane im zadania w zakresie
ograniczenia ubóstwa do 2015 r. Podczas niedawnego posiedzenia plenarnego Zgromadzenia
Ogólnego ONZ na wysokim szczeblu, które odbyło się w dniach 20-22 września 2010 r. w
Nowym Jorku, światowi przywódcy potwierdzili, że chociaż z punktu widzenia
poszczególnych krajów i poszczególnych celów postępy są nierównomierne, wiele już
osiągnięto i milionom ludzi umożliwiono wydostanie się z ubóstwa.
W ostatnim dziesięcioleciu w wielu regionach świata odnotowano znaczny wzrost
gospodarczy, niemniej jednak nadal pozostaje wiele do zrobienia, a licznym krajom
rozwijającym grozi ryzyko, że nie przezwyciężą wystarczająco szybko negatywnych skutków
światowego kryzysu gospodarczego i finansowego. Około 1,5 miliarda ludzi żyje w skrajnym
ubóstwie (połowa z nich – w krajach Afryki subsaharyjskiej), a jedna szósta światowej
ludności cierpi z powodu niedożywienia. Gospodarki wielu krajów najsłabiej rozwiniętych
okazały się mało odporne na obecny kryzys, wskutek czego w 2009 r. ogólne PKB tych
krajów spadło. Postępy w realizacji MCR w zakresie ograniczenia umieralności matek i dzieci
są bardzo niewielkie, a jakość nauczania i dostęp do urządzeń sanitarnych i kanalizacyjnych
nadal stanowi problem. Ponadto postępy poczynione w poszczególnych regionach są bardzo
zróżnicowane, a w niektórych przypadkach korzyści ze wzrostu nie są odczuwalne dla
szerszych kręgów społecznych, nawet w tych krajach, gdzie wzrost jest znaczny.
W ciągu ostatniego dziesięciolecia, a zwłaszcza od momentu przyjęcia w 2005 r. Konsensusu
europejskiego w sprawie rozwoju1, UE podwoiła wielkość oficjalnej pomocy rozwojowej
(ODA) i poprawiła wydajność w zakresie udzielania pomocy, a państwa członkowskie
skupiły swoje działania wokół wspólnych koncepcji politycznych. Poprawiono skuteczność
pomocy2, zaktualizowano umowy o współpracy i partnerstwie, zmodernizowano instrumenty
finansowe i stworzono mechanizmy zapewniające spójność polityki na rzecz rozwoju (PCD)3.
Główna odpowiedzialność za określenie strategii rozwojowych spoczywa na krajach
partnerskich – w uznaniu tego faktu oraz znaczenia dobrego sposobu sprawowania rządów
UE zaczęła w coraz większym stopniu odchodzić od współpracy opartej na relacjach donatorbeneficjent na rzecz współpracy opartej na zasadzie partnerstwa4, regulowanej umowami,
zasadzającej się na dialogu politycznym i założeniu, że rezultaty osiągane są za pomocą
konkretnych programów lub instrumentów współpracy.
W 2010 r. UE przyjęła ambitne stanowisko popierające milenijne cele rozwoju, potwierdzając
m.in. wspólny cel, jakim jest przeznaczenie do 2015 r. 0,7 % unijnego DNB na oficjalną
pomoc rozwojową. Unia pozostaje największym na świecie donatorem pomocy. Przyczyniła
się do tego, że miliony ludzi na całym świecie odczuły rzeczywiste zmiany. UE jest dumna z
tych osiągnięć, przyznaje jednak jednocześnie, że nie wolno ustawać w działaniach: z punktu
1
2
3
4
PL
http://ec.europa.eu/development/icenter/repository/european_consensus_2005_en.pdf
http://ec.europa.eu/development/how/aid_effectiveness_en.cfm
http://ec.europa.eu/development/policies/policy_coherence_en.cfm
W ostatnich latach UE podpisała szereg umów o partnerstwie, regulujących stosunki z krajami
rozwijającymi się oraz krajami o gospodarkach wschodzących, takie jak strategiczne partnerstwo UE–
Afryka, zmieniona umowa z Kotonu z państwami AKP, strategiczne partnerstwa UE z państwami o
gospodarkach wschodzących lub w trakcie transformacji gospodarczej, strategia UE wobec Azji
Środkowej.
3
PL
widzenia Unii pomoc rozwojowa pozostaje kwestią solidarności, zaangażowania i
wzajemnego zainteresowania. Dzięki traktatowi lizbońskiemu polityka rozwojowa znalazła
się wśród najistotniejszych celów UE. W art. 208 wyjaśnia się, że „głównym celem polityki
Unii w tej dziedzinie jest zmniejszenie, a docelowo, likwidacja ubóstwa. Przy realizacji
polityk, które mogłyby mieć wpływ na kraje rozwijające się, Unia bierze pod uwagę cele
współpracy na rzecz rozwoju”.
Pomoc rozwojowa nadal będzie wymagać długoterminowych zobowiązań finansowych.
Niezmiernie istotne jest zatem, aby pokazać obywatelom UE, że jest ona ważna z wielu
powodów: przyczynia się do ograniczania ubóstwa oraz pozwala reagować na inne globalne
wyzwania. Istnieje bliski związek pomiędzy zmianą klimatu a rozwojem: zmiana klimatu
zwiększa zapotrzebowanie na pomoc rozwojową i wymaga wzmożonej koncentracji na
innych istotnych kwestiach, takich jak dostęp do energii i bezpieczeństwo energetyczne,
niedobór wody i bezpieczeństwo żywnościowe. Pomoc rozwojowa powinna pomagać w
rozwiązaniu problemu niewłaściwego lub niestabilnego sposobu sprawowania rządów, co
stanowi żyzny grunt dla terroryzmu, piractwa, przemytu i przestępczości; powinna pomagać
również w lepszym zarządzaniu przepływami migracyjnymi poprzez ułatwienie legalnej
migracji zgodnej z zapotrzebowaniem na rynkach pracy, zwalczaniu nielegalnej migracji i
sterowaniu przepływami ludności na korzyść rozwoju; powinna wreszcie przyczyniać się do
pobudzania wzrostu gospodarczego krajów rozwijających się i wspieraniu ich integracji ze
światową gospodarką. W tym zakresie edukacja dotycząca rozwoju oraz podnoszenie
świadomości społecznej mają strategiczne znaczenie dla pozyskania wsparcia europejskich
obywateli dla współpracy na rzecz rozwoju.
Przegląd dotychczasowych postępów w zakresie realizacji MCR uzmysławia, że świat musi
nasilić działania wspierające dążenia krajów do urzeczywistnienia MCR. Chodzi tu nie tylko
o zwiększanie poziomu oficjalnej pomocy rozwojowej lecz również, co jest przynajmniej tak
samo istotne, o sposób przyznawania i wykorzystywania pomocy. Przede wszystkim sama
pomoc nie wystarczy, by miliony ludzi wydobyły się z ubóstwa. Pomoc rozwojowa to nie
tylko dążenie do zabezpieczania i poprawy świadczeń podstawowych: aby pomoc była
skuteczna, musi usuwać przyczyny niewystarczających postępów w realizacji MCR. Pomoc
nie stanowi panaceum i jest tylko jednym kanałów dopływów finansowych do krajów
rozwijających się. Musi zajmować się raczej przyczynami ubóstwa, niż jego objawami,
przede wszystkim powinna wzmacniać zdolność krajów rozwijających się do generowania
wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, które pozwala ludności przyczyniać się do
tego wzrostu i czerpać z niego korzyści. Musi również wzmacniać zdolność tych krajów do
mobilizacji własnych zasobów gospodarczych, naturalnych i ludzkich na rzecz strategii
ograniczania ubóstwa. Coraz bardziej oczywistym staje się fakt, że realizacja MCR nie jest
możliwa bez zapewnienia wzrostu coraz bardziej sprzyjającego włączeniu społecznemu.
Wzrost dochodu narodowego brutto w krajach rozwijających się o 1% może być o wiele
bardziej skuteczny niż wzrost pomocy przeznaczanej dla tych krajów. Może przełożyć się na
znaczną poprawę zdolności krajów do ograniczenia ubóstwa oraz wywrzeć efekt mnożnikowy
dzięki nowym miejscom pracy i ochronie socjalnej.
Osiągnięcie milenijnych celów rozwoju do 2015 r. musi zatem pozostać naczelnym
priorytetem Europy. W tym zakresie Konsensus europejski w sprawie rozwoju dostarcza
podstawowych zasad dla dalszych działań5. Walka ze światowym ubóstwem jest jedną z
5
PL
W szczególności określa kompleksowe podejście do kwestii takich jak: ograniczenie ubóstwa,
odpowiedzialność, dostosowanie się do państw partnerskich oraz koordynacja polityki i jej spójności.
4
PL
podstawowych wartości Europy, jednym z jej podstawowych celów i interesów. Istnieją
wyraźne dowody, że realizacja tego celu na poziomie UE oferuje znaczną wartość dodaną,
zwłaszcza dzięki zapewnieniu globalnego i spójnego zakresu pomocy i jej obecności na
całym świecie, przydając działaniom rozmachu i politycznej wagi oraz dzięki zapewnieniu
podziału pracy niosącego korzyści zarówno dla Unii, jak i dla krajów partnerskich w postaci
wyższej skuteczności.
Biorąc pod uwagę obecne wyzwania, niniejsza zielona księga ma zapoczątkować debatę, jak
UE może najlepiej wesprzeć wysiłki krajów rozwijających się na rzecz przyspieszenia
realizacji MCR, i jak udzielane przez nią wsparcie może przełożyć się na stworzenie nowych
możliwości w zakresie ograniczania ubóstwa. Poszczególne zagadnienia skupiono wokół
czterech najważniejszych celów, które będą wspólnie realizowane przez UE i państwa
członkowskie:
• jak zapewnić wysoką skuteczność polityki rozwojowej UE, tak aby każde euro wydane
w tym celu przynosiło jak największą wartość dodaną, było efektywnie wykorzystane,
przekładało się w największym stopniu na nowe możliwości finansowania i przyczyniało
się do stworzenia najlepszych perspektyw przyszłym pokoleniom,
• jak ułatwić wzrost sprzyjający w coraz większym stopniu włączeniu społecznemu, by
ograniczyć ubóstwo oraz umożliwić wszystkim godne warunki życia i perspektywy na
przyszłość.
• jak wspierać zrównoważony rozwój jako siłę napędową postępu, oraz
• jak osiągnąć trwałe rezultaty w obszarze rolnictwa i bezpieczeństwa żywnościowego.
Niniejsza
zielona
księga
zostanie
opublikowana
na
stronie
Komisji
(http://ec.europa.eu/yourvoice/). Konsultacje będą trwały od 15 listopada b.r. do 17 stycznia
2011 r. Mogą w nich wziąć udział wszystkie zainteresowane podmioty. Swoje opinie mogą
nadsyłać osoby fizyczne, organizacje i państwa: uwagi można przedstawić w formie
odpowiedzi na pytania zadane w niniejszym dokumencie lub ogólnych komentarzy
dotyczących poruszonych w nim kwestii. Szczególnie cenne będą uwagi przekazane przez
partnerów UE w krajach rozwijających się.
Nadesłane uwagi zostaną opublikowane, prawdopodobnie w formie streszczenia, chyba że ich
autorzy sprzeciwią się publikacji swoich danych osobowych, powołując się na konieczność
ochrony swoich uzasadnionych interesów. W takim przypadku nadesłane uwagi i komentarze
mogą zostać opublikowane anonimowo. W innym przypadku uwagi nie zostaną
opublikowane, a ich treść, zasadniczo, nie zostanie uwzględniona. Od czasu utworzenia w
czerwcu 2008 r. rejestru grup interesu (lobbystów) w ramach europejskiej inicjatywy na rzecz
przejrzystości zachęca się organizacje do korzystania z rejestru w celu przekazywania
Komisji Europejskiej i opinii publicznej informacji o swoich celach, źródłach finansowania i
strukturze. Zgodnie z polityką Komisji uwagi nadesłane przez organizacje niefigurujące w
rejestrze zostaną potraktowane jako uwagi osób fizycznych.
Uwagi można przesyłać na adres: [email protected]. Pytania
dotyczące niniejszych konsultacji można kierować na ten sam adres lub na adres Dyrekcji
Generalnej ds. Rozwoju: European Commission, DG Development, Unit A/1, Office SC-15
03/70, 1049 Brussels, Belgia.
PL
5
PL
Wyniki przeprowadzanych konsultacji zostaną wykorzystane przez Komisję do opracowania
wniosków dotyczących modernizacji europejskiej polityki rozwojowej, które zostaną
przedstawione w drugiej połowie 2011 r., oraz innych inicjatyw politycznych w pokrewnych
obszarach.
PL
6
PL
2.
WYSOCE SKUTECZNA POLITYKA ROZWOJOWA
O skutkach współpracy decyduje cały szereg czynników kształtujących szersze ramy unijnej
polityki rozwojowej, m.in. globalny kontekst gospodarczy, strategie polityczne w
poszczególnych krajach partnerskich, spójność strategii donatorów (w zakresie handlu,
rolnictwa, migracji, pomocy humanitarnej, przeciwdziałania zmianie klimatu itp.) oraz dialog
polityczny poprzedzający decyzje o programowaniu pomocy. W przypadku niektórych
krajów zewnętrzny wymiar polityki Unijnej ma większy wpływ na rozwój niż sama pomoc.
Potrzeby finansowe w zakresie realizacji MCR znacznie przekraczają obecnie dostępne
fundusze publiczne, zarówno na poziomie krajów rozwijających się, jak i na poziomie
międzynarodowym, obejmującym współpracę na rzecz rozwoju oraz rozwijającą się
współpracę południe-południe. Ponadto w obecnej sytuacji gospodarczej i finansowej
potrzeba konsolidacji fiskalnej będzie wywierać rosnący nacisk na budżety pomocowe
donatorów. Należy poważnie zastanowić się nad przyjęciem nowatorskich rozwiązań,
obejmujących możliwości rozważane w ramach debaty na temat innowacyjnych źródeł
finansowania6 „o znaczącym potencjale generowania dochodu”7 oraz działania na rzecz
zwiększenia skuteczności istniejących przepływów środków w ramach oficjalnej pomocy
rozwojowej.
Jest oczywiste, że europejska pomoc musi wnosić wartość dodaną i przynosić korzyści
proporcjonalne do nakładów i powinna się przy tym koncentrować na obszarach, w
odniesieniu do których bezsprzecznie można dowieść jej wartości dodanej. Mówiąc krótko,
oznacza to, że we wszystkich formach pomocy i wszystkich jej obszarach UE musi wykazać,
że unijne programy pomocowe przyniosą największe długoterminowe rezultaty i będą
wykorzystywane jako kluczowe instrumenty do osiągnięcia MCR i dalszych celów. Należy
zatem zająć się w pierwszym rzędzie czterema podstawowymi wymogami: rozwojem
społecznym i bezpieczeństwem, które stanowią wstępny warunek rozwoju każdego kraju,
oraz wzrostem i włączeniem społecznym, które z kolei są odpowiedzialne za długotrwałe
zaangażowanie. Wszystkie one stanowią niezbędne i wzajemnie uzupełniające się warunki,
nad spełnieniem których musimy nieustannie pracować.
2.1.
Wysoce skuteczna współpraca w praktyce
Ważne jest, aby omówione powyżej cele znalazły odzwierciedlenie na wszystkich etapach
programowania i cyklu wydatków, tzn. by inwestować w projekty, gdzie każde wydane euro,
czy to w ramach pomocy rozwojowej, finansowania walki ze zmianą klimatu czy innych
budżetów pomocowych, znajdzie przełożenie na nowe możliwości finansowania i rozwój
kraju partnerskiego. UE oraz państwa członkowskie mogłyby rozważyć szereg warunków,
które powinny spełniać programy, projekty lub wsparcie dotyczących:
(i) wartości dodanej,
(ii) wymogu koordynacji unijnej przed zatwierdzeniem danej dotacji lub programu, np. w
postaci europejskiego dokumentu strategicznego,
6
7
PL
COM(2010) 549 oraz COM(2010) 700.
Konkluzje Rady w sprawie milenijnych celów rozwoju w związku z plenarnym posiedzeniem ONZ
wysokiego szczebla w Nowym Jorku i dalszymi pracami – Wspieranie realizacji milenijnych celów
rozwoju do roku 2015, 11080/10 z dnia 14 czerwca 2010 r.
7
PL
(iii) wykazania, że proponowane wsparcie w ramach danego programu, dotacji czy budżetu
przełoży się na reformy i opracowanie rzetelnych strategii politycznych z jednej strony, oraz
na inne źródła finansowania (m.in. poprzez zaangażowanie sektora prywatnego bądź też
mobilizację krajowych zasobów fiskalnych) z drugiej strony.
Ponadto w obliczu trwającej konsolidacji fiskalnej monitorowanie i ocena osiągnięć w
zakresie pomocy oraz informowanie o osiągniętych rezultatach zyskują na znaczeniu,
ponieważ środki budżetowe przeznaczone na pomoc mogą znaleźć się pod rosnącym
naciskiem. Zwiększenie rozliczalności i widoczności unijnego wkładu pokazuje również jej
partnerom, że UE wywiązuje się ze swoich międzynarodowych zobowiązań. Musimy zatem
być w stanie wykazać w przekonujący sposób, ze unijna współpraca na rzecz rozwoju
przynosi rezultaty. Będzie to wymagać wzmożonych wysiłków na rzecz wzmocnienia
systemów monitorowania i oceny oraz wymogów w zakresie sprawozdawczości zarówno w
UE, jak i w krajach partnerskich.
1.
W jaki sposób UE oraz państwa członkowskie mogłyby opracować zestaw
wytycznych dotyczących programowania i wydatków, zwierających wymóg
spełnienia szeregu warunków (wartość dodana, koordynacja, skutki) w odniesieniu
do wszystkich programów, projektów lub wsparcia ?
2.
Na jakich dobrych praktykach, na poziomie UE i państw członkowskich, można się
oprzeć?
3.
W jaki sposób odpowiednio łączyć różne środki pomocowe (pochodzące ze źródeł
prywatnych, budżetów przeznaczonych na działania zewnętrzne w poszczególnych
obszarach polityki), oraz w jaki sposób śledzić ich przepływy i prowadzić
sprawozdawczość, aby zapewnić ich maksymalną skuteczność, rozliczalność i
widoczność?
2.2.
Wzrost gospodarczy na rzecz rozwoju społecznego
Państwo pozbawione wykształconego i zdrowego społeczeństwa, cieszącego się
bezpieczeństwem żywnościowym, nie jest w stanie się rozwijać i wydostać z ubóstwa. Aby
prowadzić do zrównoważonego rozwoju, wzrost gospodarczy musi przynosić korzyści
całemu społeczeństwu, co wymaga spójności poszczególnych strategii politycznych i
równowagi pomiędzy nimi. Zmniejszenie nierówności poprzez generowanie dochodów, w
tym poprzez tworzenie produktywnych i godziwych miejsc pracy, równouprawnienie płci,
ochrona socjalna, a także powszechny dostęp do wysokiej jakości edukacji i szkoleń,
elastyczny system edukacji wyższej zdolny zapewnić wymagany wykwalifikowany personel
oraz opieka zdrowotna mają kluczowe znaczenie dla ograniczenia ubóstwa i osiągnięcia
milenijnych celów rozwoju, jak również przyczyniają się do większej spójności społecznej,
poszanowania praw człowieka oraz pokoju.
Muszą one pozostać, i pozostaną, głównym celem wysiłków podejmowanych przez UE i
państwa członkowskie na rzecz rozwoju w krajach najbardziej potrzebujących pomocy.
Opierając się na swoich rozległych doświadczeniach w zakresie wspierania rozwoju
społecznego oraz wykraczając poza tradycyjne obszary działania, EU jest teraz w stanie
przeanalizować, jak lepiej uwzględnić umiejętności, innowacje, kreatywność i
przedsiębiorczość w kompleksowym podejściu do polityki społecznej oraz w jaki sposób
PL
8
PL
wspierać aktywną politykę rynku pracy, program godnej pracy oraz rozwój efektywnych
krajowych systemów zabezpieczenia społecznego.
4.
Jak Unia Europejska i jej państwa członkowskie mogą najlepiej zagwarantować
lepsze ukierunkowanie pomocy na edukację i opiekę zdrowotną oraz zwiększenie jej
wpływu i skuteczności pod względem rozwoju społecznego i wzrostu?
5.
Jak UE powinna wspierać rozwój umiejętności w krajach partnerskich zgodnie z
charakterystyką i potrzebami lokalnych rynków pracy, w tym sektora nieformalnego?
Jaki wkład pod tym względem może mieć kompleksowe unijne podejście do migracji?
2.3.
Propagowanie dobrego sprawowania rządów
Doświadczenie dowodzi, że bez dobrze sprawowanych rządów programy pomocowe
przyniosą jedynie ograniczone efekty i zapewnienie wysoce skutecznej współpracy będzie
niezmiernie trudne. Demokratyczne rządy, poszanowanie praw człowieka, walka z korupcją,
praworządność, rozwój instytucjonalny i budowanie państwowości stanowią integralną część
unijnych strategii współpracy.
Skuteczny sposób sprawowania rządów, umożliwiający zwalczanie korupcji i oszustw,
wymaga rzetelnego zarządzania środkami finansowymi oraz skutecznych mechanizmów
prewencyjnych, kontrolnych, karania i odszkodowawczych. Działania na rzecz przejrzystości,
rozliczalności oraz uczestnictwa w procesie decyzyjnym również mają kluczowe znaczenie,
przede wszystkim za sprawą roli odgrywanej przez parlamenty, niezależny wymiar
sprawiedliwości oraz organy kontroli. Należy również położyć nacisk na zwiększanie
zdolności regulacyjnych rządów w celu stworzenia przyjaznego otoczenia biznesu, które
umożliwi optymalne wykorzystanie krajowych zasobów oraz przyciągnie lokalne i
zagraniczne inwestycje, w połączeniu z mechanizmem gwarantującym, że wzrost przyniesie
korzyści wszystkim kręgom społecznym. W tym kontekście doświadczenia UE w zakresie
transformacji mogą być bardzo cenne. Ważnymi partnerami są również organizacje
społeczeństwa obywatelskiego. W ramach dialogu politycznego z władzami krajowymi UE
podejmuje działania na rzecz norm minimalnych dotyczących tworzenia sprzyjających
warunków dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz zachęca do podjęcia
rzeczywistego dialogu pomiędzy organami państwa a podmiotami niepaństwowymi.
Główne elementy określające obecne podejście UE to partnerski dialog i nacisk na stworzenie
zachęt do reform nastawionych na konkretne wyniki. Jest to możliwe dzięki uwzględnieniu
wskaźników postępu zarówno w przeglądach okresowych przyznawanej pomocy, jak i
poszczególnych programach lub wsparciu budżetowym. Unijne programowanie pomocy staje
się w coraz większym stopniu sformalizowane i coraz bardziej opiera się na zapotrzebowaniu,
przyjmując formy takie jak: inicjatywa na rzecz dobrych rządów8 dla państw Afryki,
Karaibów i Pacyfiku (AKP), umowa MCR9 oraz klauzule dotyczące dobrego sposobu
sprawowania rządów w umowach o partnerstwie z państwami AKP oraz krajami Azji,
Ameryki Łacińskiej i krajami objętymi europejską polityką sąsiedztwa. Regionalny wymiar
działań na rzecz dobrego sprawowania rządów jest istotny, zapewnia bowiem większą
akceptację reform oraz je legitymizuje.
8
9
PL
Zob. dokument roboczy służb Komisji „Wspieranie demokratycznego sposobu sprawowania rządów
dzięki inicjatywie ich dotyczącej: przegląd i dalsze działania” – SEC(2009) 58 z 19.11.2009.
http://ec.europa.eu/development/how/aid/mdg-contract_en.cfm
9
PL
Niemniej jednak nacisk na wykorzystywanie pomocy jako katalizatora zmian sposobu
rządzenia, stanowiący nieodłączną część partnerstw na rzecz rozwoju, musi pozostać
priorytetem unijnej polityki rozwojowej, a w niektórych krajach partnerskich nadal pozostaje
wiele do zrobienia. Rodzi to szereg pytań dotyczących najlepszego sposobu dalszego
działania w zakresie wykorzystania pomocy do wspierania dobrego sprawowania rządów. Dla
przykładu: wieloletnia pomoc przyznawana ex ante gwarantuje pewną przewidywalność w
odniesieniu do finansowania krajów rozwijających się, być może jednak należy rozważyć, czy
nie odejść od takiej formy pomocy na rzecz nowych koncepcji oferujących zachętę do reform
i mobilizujących zasoby wewnętrzne.
6.
W jaki sposób UE mogłaby dostosować swoje podejście, instrumenty i wskaźniki, by
wspierać reformy sposobu sprawowania rządów w krajach lub regionach
rozwijających się?
7.
W jaki sposób i w jakim zakresie UE powinna włączyć więcej zachęt do reformy w
procesie przyznawania pomocy (zarówno w odniesieniu do programów krajowych i
tematycznych)?
8.
W jaki sposób UE powinna wspierać rzetelne ramy dotyczące oceny i monitorowania
wyników w zakresie rozwoju osiągniętych przez kraje otrzymujące pomoc?
2.4.
Bezpieczeństwo i niestabilność
Sama pomoc nie jest w stanie zapewnić ludziom godziwej przyszłości w dłuższej
perspektywie, jeśli nieobecne są pokój, bezpieczeństwo, praworządność, odpowiednie i
przewidywalne prawodawstwo oraz silne finanse publiczne. Przekonanie to znalazło
odzwierciedlenie zarówno w europejskiej strategii bezpieczeństwa, jak i Konsensusie
europejskim w sprawie rozwoju. Ścisłe powiązanie unijnej polityki rozwojowej z
zewnętrznymi działaniami UE w szerszym kontekście jest też konieczne w celu
zagwarantowania skutecznej pomocy, opartej na skoordynowanym i gospodarnym podejściu
przyjętym na poziomie UE i państw członkowskich. Ma to szczególne znaczenie w przypadku
państw znajdujących się w sytuacji niestabilnej lub pokonfliktowej oraz państw, gdzie
zaistniała kombinacja czynników stanowi żyzny grunt dla przemocy społecznej lub
brutalnego ekstremizmu.
Organizacja instytucjonalna UE po wejściu w życie traktatu lizbońskiego umożliwia bardziej
kompleksową i lepszą koordynację działań europejskich mających na celu zaradzić
podstawowym przyczynom konfliktów oraz wesprzeć wysiłki krajów partnerskich na rzecz
budowy pokojowych, demokratycznych i praworządnych systemów państwowych
sprzyjających włączeniu społecznemu.
W szczególności UE, wykorzystując nową Europejską Służbę Działań Zewnętrznych (ESDZ)
we współpracy z odnośnymi służbami Komisji, może rozważyć utworzenie spójnych i
kompleksowych strategii politycznych, w ramach których wczesne ostrzeganie i dyplomację
prewencyjną powiązano by z krótkoterminowymi środkami reagowania kryzysowego
(zarządzanie kryzysowe w zakresie pomocy humanitarnej oraz dyplomatyczne, cywilne i
wojskowe zarządzanie kryzysowe) oraz z długoterminowymi instrumentami i strategiami
politycznymi (w zakresie współpracy na rzecz rozwoju, handlu, środowiska i dostosowania do
zmiany klimatu w celu ograniczenia narażenia w przypadku klęsk żywiołowych, w zakresie
migracji, itd.). Mogłyby one również obejmować właściwy komponent dotyczący rozwoju
uwzględniający kwestie dobrego sposobu sprawowania rządów, budowania państwowości
PL
10
PL
oraz innych reform związanych z rozwojem, koniecznych do utrzymania pokoju i stabilności
oraz obrony praw człowieka.
W tym kontekście spójność i zgodność z działaniami związanymi z pomocą humanitarną jest
kwestią fundamentalną dla zmniejszenia podatności na zagrożenia państw najbardziej
narażonych na kryzys, wzmocnienia ich odporności i umożliwienia im skutecznego przejścia
od reagowania kryzysowego do odbudowy.
9.
W jaki sposób UE, w ramach programowania pomocy rozwojowej, powinna podejść
do kwestii związku pomiędzy bezpieczeństwem a rozwojem, zwłaszcza w przypadku
państw znajdujących się w niestabilnej sytuacji lub podatnych na konflikty, oraz
położyć większy nacisk na kwestie demokratycznego sposobu sprawowania rządów,
praw człowieka, praworządności, sprawiedliwości oraz reformy sektora
bezpieczeństwa?
10.
W jaki sposób UE może zapewnić lepszą koordynację programowania interwencji na
rzecz bezpieczeństwa z działaniami w zakresie pomocy rozwojowej?
11.
W jaki sposób UE może najlepiej odpowiedzieć na wyzwanie, jakim jest łączenie
pomocy doraźnej, odbudowy i rozwoju w przypadku transformacji i odbudowy?
2.5.
Urzeczywistnienie koordynacji pomocy
Skuteczna koordynacja programów pomocowych stanowi zobowiązanie prawne dla Unii i jej
państw członkowskich. Artykuł 210 traktatu lizbońskiego stanowi: „Dążąc do zwiększenia
komplementarności i skuteczności swoich działań, Unia i Państwa Członkowskie koordynują
swoje polityki w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju i konsultują się wzajemnie co do
swych programów pomocy, w tym w organizacjach międzynarodowych i podczas konferencji
międzynarodowych”. Znaczenie przypisywane koordynacji działań z innymi donatorami
zostało potwierdzone w Konsensusie europejskim w sprawie rozwoju, kodeksie
postępowania10 oraz ramach operacyjnych11 opierających się na programie skuteczności
pomocy międzynarodowej (Deklaracja paryska oraz program działania z Akry)12.
Niemniej jednak jak dotąd faktycznie skuteczna koordynacja działań pomocowych na etapie
programowania nadal jest raczej wyjątkiem, a nie zasadą.
Koordynacja musi stać się znacznie bardziej systematyczna i skuteczna, co podkreśliła
Rada13, wzywając Komisję do „przedstawienia Radzie do 2011 roku propozycji dotyczącej
stopniowego synchronizowania unijnych cyklów programowania z cyklami krajowymi na
szczeblu krajów partnerskich w oparciu o strategie rozwoju krajów partnerskich i z
uwzględnieniem ich cykli programowania”. Komisja zamierza zaproponować taki mechanizm
do 2011 r.
12.
10
11
12
13
PL
Jakie metody i struktury, prawne i praktyczne, są najbardziej odpowiednie, by
urzeczywistnić skuteczność pomocy oraz europejskich krajowych dokumentów
Konkluzje Rady „Unijny kodeks postępowania w sprawie komplementarności i podziału pracy w
ramach polityki na rzecz rozwoju”, dokument 9090/07 z 15.5.2007.
Unijny kodeks postępowania w sprawie komplementarności i podziału pracy oraz ramy działania na
rzecz skuteczności pomocy.
http://www.oecd.org/dataoecd/58/16/41202012.pdf
Konkluzje Rady z dnia 14 czerwca 2010 r. dotyczące milenijnych celów rozwoju.
11
PL
strategicznych? W jaki sposób najlepiej przełożyć na praktykę postanowienia
traktatu lizbońskiego oraz konkluzje Rady z dnia 14 czerwca w tym zakresie?
2.6.
Spójność polityki na rzecz rozwoju
Zgodnie z traktatem lizbońskim spójność polityki na rzecz rozwoju (PCD) stanowi
zobowiązanie prawne14. Polityka w obszarach takich jak handel, rybołówstwo, rolnictwo,
migracje lub klimat i energia, by wymienić kilka przykładów, może mieć ogromny wpływ na
zdolność najuboższych państw do generowania wzrostu gospodarczego i ograniczania
ubóstwa.
W „Dwunastopunktowym planie działań UE na rzecz milenijnych celów rozwoju”
opublikowanym przez Komisję w dniu 21 kwietnia 2010 r.15. Komisja podkreśliła, że „UE
wspiera MCR również poprzez przyczynianie się do tego, aby polityki wykraczające poza
pomoc w większym stopniu wspierały cele rozwojowe. W ciągu ostatnich pięciu lat UE
uruchomiła w tym celu mechanizmy ex ante i ex post, w tym oceny skutków badające
zewnętrzny wpływ wniosków dotyczących takich polityk. Program prac PCD wyznacza
konkretne cele i wskaźniki postępów w celu realizacji zobowiązań UE dotyczących PCD w
ramach wszystkich polityk mających wpływ na następujące pięć wyzwań globalnych:
wymiana handlowa i finanse, zmiana klimatu, bezpieczeństwo żywnościowe, migracja i
bezpieczeństwo”. Jest wykorzystywany jako narzędzie wyznaczania kierunków w unijnym
procesie decyzyjnym, w który zaangażowane są w szczególności Komisja, Rada i Parlament,
w odniesieniu do szerokiego zakresu decyzji, które mają wpływ na kraje rozwijające się w
obszarach nieobjętych pomocą rozwojową.
Jednym ze sposobów na zapewnienie dalszych postępów może być aktywne wykorzystanie
programu prac PCD na wczesnym etapie przygotowywania nowych inicjatyw. Niezbędne są
zatem dalsze prace i konsultacje dotyczące tego, jak przekształcić podjęte zobowiązanie w
konkretny program działań. W szczególności jednym z kluczowych wyzwań nadal pozostaje
dalszy rozwój obecnej koncepcji oceny konkretnych rezultatów unijnej polityki w zakresie
celów rozwoju.
13.
Jakie środki praktyczne i polityczne można podjąć w ramach UE, aby poprawić
spójność polityki na rzecz rozwoju? Jak najlepiej oceniać postępy i rezultaty?
2.7.
Poprawa skuteczności wsparcia budżetowego
Wsparcie budżetowe jest jednym ze sposobów udzielania pomocy rozwojowej, polegającym
na przekazywaniu pomocy finansowej do budżetów państw będących jej beneficjentami. W
ostatnich latach wsparcie budżetowe (ogólne i sektorowe) zyskało na znaczeniu na szczeblu
UE w zakresie wspierania rzetelnej polityki gospodarczej i finansów publicznych oraz
programów reform krajów partnerskich. Komisja w pełni angażuje się w działania
gwarantujące, aby wsparcie budżetowe było wykorzystywane w sposób wybiórczy,
zapewniający maksymalną efektywność, skuteczność i rezultaty.
Z uwagi na znaczenie kompleksowego przeglądu wykorzystania tego istotnego instrumentu,
w dniu 19 października 2010 r. Komisja przyjęła zieloną księgę „Przyszłość wsparcia
14
15
PL
Artykuł 208 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: „(…) Przy realizacji polityk, które mogłyby
mieć wpływ na kraje rozwijające się, Unia bierze pod uwagę cele współpracy na rzecz rozwoju”.
http://ec.europa.eu/development/icenter/repository/COMM_COM_2010_0159_MDG_EN.PDF
12
PL
budżetowego UE na rzecz państw trzecich”16. Jej celem są szeroko zakrojone konsultacje
publiczne, pozwalające zebrać opinie i przykłady przekazane przez zainteresowane podmioty,
w jaki sposób zdobyte doświadczenia mogą prowadzić do lepszego wykorzystania wsparcia
budżetowego w przyszłości zarówno na poziomie Wspólnoty, jak i państw członkowskich.
3.
POLITYKA
ROZWOJOWA JAKO KATALIZATOR ZRÓWNOWAŻONEGO WZROSTU
SPRZYJAJĄCEGO WŁĄCZENIU SPOŁECZNEMU
Jednym z podstawowych celów pomocy jest to, aby działała ona jak katalizator,
przyspieszając wzrost w krajach partnerskich, a w szczególności pomagając im w tworzeniu
korzystnych warunków dla zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu,
dzięki czemu kraje te będą mogły podźwignąć się z ubóstwa. Wzrost gospodarczy, o ile
obejmuje wszystkie warstwy społeczne, przynosi znacznie lepsze rezultaty pod względem
ograniczania ubóstwa niż stopniowe zwiększanie oficjalnej pomocy rozwojowej.
Wiele czynników wpływa na warunki sprzyjające wzrostowi, m.in.: stabilność polityczna i
makroekonomiczna, dobry sposób sprawowania rządów, bezpieczeństwo, poszanowanie praw
człowieka, korzystne regulacyjne i polityczne otoczenie biznesu zdolne generować
produktywne i godziwe miejsca pracy, dobrze wykształcone, zdrowe i kreatywne
społeczeństwo, zrównoważone wykorzystanie rzadkich zasobów naturalnych, infrastruktura
gospodarcza, wdrożenie podstawowych zasad prawa pracy, oraz efektywny i korzystny udział
w międzynarodowej wymianie handlowej.
We wszystkich tych obszarach UE podjęła już działania w ramach istniejących partnerstw z
krajami rozwijającymi się. Należy się jednak zastanowić, jak w dalszym stopniu zwiększyć
jej wpływ na wzrost gospodarczy, nie jako cel sam w sobie, lecz narzędzie walki z ubóstwem.
Jest oczywiste, ze zdolność poszczególnych krajów rozwijających się w zakresie dobrego
sposobu sprawowania rządów oraz realizacji strategii na rzecz wzrostu gospodarczego
znacznie się różni. Współpraca zorientowana na wzrost gospodarczy jest bardziej
odpowiednia w przypadku krajów, które podejmują strategie polityczne w zakresie
czynników sprzyjających wzrostowi i które stwarzają warunki wzrostu sprzyjające włączeniu
społecznemu, podczas gdy bardziej tradycyjne instrumenty polityki rozwojowej powinny być
nadal stosowane w odniesieniu do krajów najbardziej potrzebujących lub znajdujących się w
sytuacji konfliktu czy też braku stabilności. Rozróżnienie pomiędzy krajami i regionami może
zatem prowadzić do opracowania nowych koncepcji na rzecz ściślejszej współpracy z krajami
pragnącymi zaangażować się w nowe formy partnerstwa, przy kontynuacji wsparcia na rzecz
budowy państwowości, dobrego sposobu sprawowania rządów oraz, w stosownych
przypadkach, strategii ukierunkowanych na ubóstwo. Oznacza to, że zróżnicowana polityka
dostosowana do danego państwa, uwzględniająca jego szczególne wyzwania, jest ważna;
powinna być ona realizowana w ramach partnerskiej współpracy, z poszanowaniem
odpowiedzialności, skoncentrowana na wynikach i gwarantująca wzajemną rozliczalność.
Unijne działania muszą być ponadto lepiej koordynowane i koncentrować się na obszarach,
gdzie mogą przynieść rzeczywistą wartość dodaną. Traktat lizboński i nowe zaplecze
instytucjonalne wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE, jak również nowe
16
PL
COM(2010) 586.
http://ec.europa.eu/development/how/consultation/index.cfm?action=viewcons&id=5221
13
PL
kompetencje w obszarach związanych z rozwojem17 umożliwiają pogłębienie strategicznej
polityki rozwojowej w szerszych ramach skuteczniejszych działań zewnętrznych.
W działaniach na rzecz polityki rozwojowej rozumianej jako katalizator wzrostu
gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu następujące kwestie mają szczególne
znaczenie.
3.1.
Partnerstwo na rzecz wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu
Przewidywalne, przejrzyste, oparte na ustalonych zasadach i niedyskryminujące otoczenie
biznesu w połączeniu ze wsparciem dla inwestycji w sektorze produkcyjnym i możliwościami
rynkowymi są potrzebne, wszystkie one są potrzebne, aby przyciągnąć i utrzymać krajowe i
zagraniczne inwestycje. Rodzi się zatem pytanie, czy UE powinna rozważyć nowe wspólne
strategie na rzecz wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu w ramach partnerstwa z
poszczególnymi krajami lub regionalnymi grupami krajów rozwijających się, w które
włączone byłyby również zainteresowane podmioty z sektora prywatnego – przedsiębiorcy,
fundacje, środowisko uniwersyteckie, organizacje społeczeństwa obywatelskiego w szerokim
znaczeniu itp. – oddane idei osiągania wymiernych postępów w obszarach, w których mogą
wspólnie działać. Te wspólne strategie można rozwijać w ramach istniejących formalnych
ustaleń o partnerstwie pomiędzy UE a grupami krajów rozwijających się, lub rzeczywiście z
poszczególnymi krajami.
Podmioty niepaństwowe są siłą napędową rozwoju i jego składnikiem, a to za sprawą
różnorodności ról, jakie odgrywają – rzeczników określonych rozwiązań, dostawców usług,
donatorów lub kredytodawców, co stanowi wartość dodaną i sprzyja rzetelnemu zrozumieniu
stanu rzeczy. Należy podtrzymywać regularny dialog z tymi podmiotami, jak np. w
przypadku dialogu zapoczątkowanego przez Komisję18, mającego na celu osiągnięcie
porozumienia w zakresie przyszłych wyzwań oraz obszarów wymagających największych
zmian.
Wspólne strategie mogą opierać się na szeregu różnych priorytetów, w przypadku których
zarówno UE, jak i kraje partnerskie wspólnie uzgadniają jasno zdefiniowane obowiązki
każdej ze stron i oczekiwane rezultaty:
– Promowanie i wspieranie produktywnych i zrównoważonych inwestycji, zarówno
zagranicznych, jak i krajowych, w najuboższych krajach rozwijających się, zwłaszcza w
tych które nie czerpią korzyści ze wzrostu wymiany handlowej, ani nie przyciągają obecnie
dużych inwestycji. Możliwości obejmują wykorzystanie pomocy na rzecz wsparcia
dodatkowych inwestycji infrastrukturalnych towarzyszących inwestycjom prywatnym (np.
aby produkty trafiały na rynek) oraz wspieranie projektów, których poziom ryzyka
zniechęca inwestorów prywatnych, za pomocą mechanizmu finansowania opartego na
podziale ryzyka, o ile to stosowne. Takie inwestycje powinny być w mniejszym stopniu
ukierunkowane na wspieranie rozwoju istniejącej działalności przemysłowej – w
szczególności przemysłu wydobywczego, lecz raczej koncentrować się na działaniach o
wysokiej wartości dodanej – w szczególności na przemyśle przetwórczym. Powinny one
również przynosić korzyści możliwie najszerszym kręgom społecznym w danym kraju.
17
18
PL
Jak np. inwestycje, migracja.
Uporządkowany dialog dotyczący zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i władz lokalnych w
działania rozwojowe, który rozpoczął się w marcu 2010 r. i zakończy się w maju 2011 r.
https://webgate.ec.europa.eu/fpfis/mwikis/aidco/index.php/Structured_dialogue
14
PL
– Dostęp do kapitału i przystępnych kredytów, zwłaszcza w przypadku małych i średnich
przedsiębiorstw (MŚP) i mikroprzedsiębiorstw, ma kluczowe znaczenie dla wzrostu
lokalnej produkcji rolniczej, przemysłu i usług, wzmacnia bowiem synergię miedzy
instrumentami pomocy a instrumentami finansowymi. W sytuacji, gdy dostęp do
finansowania krajowego jest trudny lub niemożliwy, UE mogłaby wspierać dalszy
stopniowy rozwój krajowego systemu bankowego i lokalnych rynków kapitałowych,
umożliwiając inwestorom krajowym i zagranicznym udział w operacjach mających
oczywisty wpływ na rozwój, w które w przeciwnym wypadku by się nie angażowali z
uwagi na zbyt duże ryzyko. Byłoby to możliwe np. dzięki zintegrowanemu funduszowi lub
mechanizmowi UE, zarządzanemu wspólnie przez unijne instytucje, unijne banki
rozwojowe i instytucje finansowe, który w stosownych przypadkach oferowałby dotowane
pożyczki, pomoc techniczną i finansową oraz finansowanie oparte na podziale ryzyka, w
ściśle skoordynowany sposób, w celu wspierania prywatnych inwestycji w krajach
rozwijających się.
– Ramy prawne i regulacyjne. Bardzo ważną rolę odgrywają łatwość i koszty założenia
nowego przedsiębiorstwa, zwłaszcza MŚP, lub prowadzenia przedsiębiorstwa już
istniejącego. Dotyczy to nie tylko formalności związanych z początkową jego rejestracją,
lecz również kwestii takich jak np. uregulowania podatkowe, przeciwdziałanie korupcji i
ucieczce kapitału za granicę czy wydawanie pozwoleń. Unijna pomoc, zarówno finansowa,
jak i techniczna, może wspierać reformy w tym obszarze, w oparciu o zobowiązania
krajów partnerskich zdecydowanych, by wprowadzić ulepszenia. Dotyczy to również
ochrony inwestycji, przejrzystych i otwartych procedur rejestracji przedsiębiorstw oraz
procedur zamknięcia, a także przystępnych i solidnych sposobów egzekwowania umów. Z
powodu rosnącej presji wynikającej z globalnego zapotrzebowania zarządzanie prawami
związanym z wykorzystywaniem, administrowaniem lub zbywaniem zasobów
naturalnych, w tym gruntów, zasobów wodnych, surowców czy zasobów rybnych, zyskuje
na znaczeniu. Niemniej jednak w odniesieniu do tych kwestii postępy zależą w znacznej
mierze od determinacji krajów partnerskich.
– Innowacja: Współpraca naukowa i technologiczna oraz rozwój potencjału, a także
inwestowanie w wiedzę, innowacje oraz nowe technologie może odegrać kluczową rolę w
przyspieszeniu wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz walce z
ubóstwem. Jednym z największych wyzwań dla krajów rozwijających się jest określenie
obszarów, w przypadku których dysponują przewagą komparatywną, oraz wykorzystanie
tych obszarów w sposób umożliwiający im konkurowanie z większymi krajami o
gospodarkach wschodzących. W związku z tym środki dostosowane do poszczególnych
krajów, zachęcające do rozwoju i transferu technologicznego przekładalnego na rentowne
przedsięwzięcia, mają kapitalne znaczenie dla zwiększenia możliwości inwestycyjnych.
Szczególną uwagę należy zwrócić również na potencjalny wpływ branży twórczej i
kulturalnej na wzrost lokalnych gospodarek wielu krajów rozwijających się. Ochrona i
egzekwowanie praw własności intelektualnej zgodnie z międzynarodowymi
zobowiązaniami z uwzględnieniem poziomu rozwoju i potrzeb mogą odegrać istotną rolę
we wspieraniu innowacji. Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) mogą w
dużym stopniu przyczyniać się do zmian związanych z transformacją we wszystkich
dziedzinach społeczno-gospodarczych, a przy tym są bardzo opłacalne w odniesieniu do
świadczenia usług w obszarach takich jak opieka zdrowotna, edukacja, zarządzanie energią
PL
15
PL
i środowiskiem, systemy transportu, administracja rządowa lub usługi handlowy i
finansowe19.
– Godna praca i zabezpieczenie społeczne: Duże nierówności silnie ograniczają tempo
ograniczania ubóstwa i mają znaczny negatywy wpływ na wzrost gospodarczy.
Zmniejszając nierówności społeczne i wspierając osoby znajdujące się w trudnej sytuacji,
zabezpieczenia społeczne propagują inwestycje w kapitał ludzki, zwiększają
produktywność, poprawiają stabilność społeczno-polityczną oraz pomagają w tworzeniu
stabilnych instytucji. Potrzebny jest zintegrowany plan działań na rzecz zatrudnienia i
wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, którego główny punkt ciężkości stanowią
umiejętności, produktywność oraz korzystne regulacyjne otoczenie biznesu. Dla
przykładu: spójność społeczna stanowi jeden z głównych celów współpracy UE z krajami
Ameryki Łacińskiej i uważana jest za kluczowy element wzrostu sprzyjającego włączeniu
społecznemu.
We wszystkich tych obszarach należy zapewnić poszanowanie praw człowieka oraz norm
zrównoważenia środowiskowego i społecznego w odniesieniu do inicjatywy ONZ Global
Compact oraz wytycznych OECD, bądź poprzez ustalenia i regulacje sektorowe, takie jak
umowy w sprawie egzekwowania prawa, zarządzania i handlu w dziedzinie leśnictwa20,
umowy o partnerstwie w sprawie połowów, Inicjatywa Przejrzystości w Branżach
Wydobywczych21 lub proces Kimberley22, bądź też w postaci społecznej odpowiedzialności
biznesu i rozliczalności23. Inicjatywy te powinny uzupełniać wysiłki podejmowane na
poziomie krajowym na rzecz wzmocnienia otoczenia biznesu, lecz ich nie zastępować, oraz
pomóc wypełnić luki regulacyjne i w zakresie egzekwowania prawa.
14.
W jaki sposób i w jakim zakresie unijna pomoc powinna wspierać projekty inwestycji
przemysłowych w krajach rozwijających się oraz znaleźć prawidłową równowagę
pomiędzy promowaniem interesów wydobywczych i energetycznych a wspieraniem
sektorów przetwórczych i przemysłowych?
15.
W jaki sposób UE może zagwarantować, że wsparcie na rzecz rozwoju
gospodarczego zapewni sprawiedliwy dostęp do związanych z nim korzyści całemu
społeczeństwu, oraz zapewnić lepsze zabezpieczenie praw socjalnych i
gospodarczych, w tym podstawowe zasady prawa pracy, oraz lepszą rozliczalność
przedsiębiorstw?
16.
Jakie należy przyjąć środki – i jak najlepiej je zróżnicować – w celu wsparcia krajów
rozwijających się w tworzeniu warunków gospodarczych korzystnych dla
przedsiębiorców, a zwłaszcza dla MŚP?
17.
Jakie środki lub struktury można stworzyć wspólnie z krajami rozwijającymi się, a
także z europejskimi i międzynarodowymi instytucjami finansowymi, w celu
zapewnienia wsparcia finansowego i, w stosownych przypadkach, taniego
19
20
21
22
23
PL
Dzięki znacznemu postępowi technologicznemu oraz rozwojowi rynku obecna liczba użytkowników
telefonów komórkowych w krajach rozwijających się wynosi ponad 3 mld, a liczba użytkowników
Internetu wzrosła dziesięciokrotnie w stosunku do liczby użytkowników w 2000 r.
http://ec.europa.eu/environment/forests/flegt.htm
http://eiti.org/
http://www.kimberleyprocess.com/
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sustainable-business/corporate-social-responsibility/index_en.htm
16
PL
finansowania
gospodarczy?
oraz
gwarancji
finansowych
umożliwiających
taki
wzrost
18.
Które instrumenty UE mogłaby wykorzystać w celu wspierania kreatywności,
innowacji i transferu technologii oraz zapewnienia rentownych sposobów ich
wykorzystania w krajach rozwijających się?
3.2.
Wspieranie integracji regionalnej, kontynuacja działań na rzecz handlu
sprzyjającego rozwojowi
Wspieranie integracji regionalnej
Sukces Unii Europejskiej, jakim jest budowa pokojowego i zamożnego społeczeństwa oraz
rozszerzenie zasięgu geograficznego UE, wynika ze stopniowej integracji rynków pod
względem prawnym, gospodarczym, finansowym, politycznym i fiskalnym. Nacisk położony
na tworzenie infrastruktury – transportowej, telekomunikacyjnej i energetycznej – umożliwił
rozwój wymiany handlowej i napędził wzrost gospodarczy. Unia zrozumiała, że kluczem do
wzrostu gospodarczego i rozwoju jest zintegrowany i prężny rynek regionalny.
W krajach rozwijających się, m.in. w Afryce, w południowo-wschodniej i wschodniej Azji
oraz Ameryce Łacińskiej, rozpoczął się podobny proces, lecz na dużo wcześniejszym stadium
rozwoju. Większa część wymiany handlowej Afryki dotyczy krajów z poza tego kontynentu;
ugrupowania regionalne charakteryzują się dużą fragmentacją i nakładają się na siebie, a
połączenia infrastrukturalne pomiędzy członkami poszczególnych ugrupowań regionalnych są
niewystarczające.
Niemniej jednak w ostatnich latach tempo efektywnej integracji regionalnej wzrosło w wielu
regionach. Postępy w tym zakresie dotyczą przede wszystkim kwestii gospodarczych
(podobnie jak w przypadku UE, która w pierwszych latach koncentrowała się na integracji
gospodarczej). Postępy dają się jednak zaobserwować również w obszarze polityki, np. Unia
Afrykańska poczyniła w ostatnim czasie istotne kroki na rzecz pokoju i bezpieczeństwa oraz
mediacji regionalnej.
19.
W jaki sposób regiony dążące do zwiększonej integracji mogłyby lepiej wykorzystać
doświadczenia UE w tym zakresie?
Kontynuacja działań na rzecz handlu sprzyjającego rozwojowi
Doświadczenie pokazuje, że kraje rozwijające się powinny wdrożyć szereg reform krajowych
i międzynarodowych środków politycznych dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb,
aby w pełni uwolnić swój gospodarczy potencjał. Rozwój z reguły wiąże się ze stopniową
liberalizacją handlu towarami i usługami w korzystnym otoczeniu biznesu, co sprzyja
integracji ze światową gospodarką oraz integracji regionalnej.
W skali światowej UE posiada jeden z najbardziej otwartych rynków dla krajów
rozwijających się. Wspólnie z państwami członkowskimi jest głównym dawcą pomocy na
rzecz wymiany handlowej, która w 2008 r. osiągnęła najwyższy poziom 10,4 mld EUR, tj. o
3,4 mld EUR (48%) więcej niż w 2007 r. Przez lata UE wykorzystywała różne instrumenty
handlowe na rzecz wspierania zarówno społecznego jak i gospodarczego dobrobytu w krajach
rozwijających się.
PL
17
PL
Główne cele w najbliżej przyszłości to zapewnienie spójności polityki handlowej UE oraz
współpracy na rzecz rozwoju, zawarcie kompleksowych, sprzyjających rozwojowi umów o
współpracy i porozumień handlowych z poszczególnymi krajami rozwijającymi się,
kontynuacja działań wzmacniających pomoc na rzecz wymiany handlowej oraz jej praktyczne
rezultaty, a także wykorzystanie synergii pomiędzy krajowymi i regionalnymi strategiami na
rzecz wymiany handlowej.
20.
Co można zrobić, aby zagwarantować większą spójność pomiędzy polityką handlową
UE i jej polityką rozwojową?
21.
Jak poprawić przepisy dotyczące pomocy na rzecz wymiany handlowej, aby w
maksymalnym stopniu wykorzystać jej potencjał stymulujący rozwój zrównoważonej
działalności gospodarczej w krajach rozwijających się, prowadzący do dalszego
wzrostu?
4.
ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ, NOWA SIŁA NAPĘDOWA
Oczekuje się, że kraje rozwijające będą główną siłą napędową światowego wzrostu w
nadchodzących dziesięcioleciach; zarówno pod względem gospodarki, jak i liczby ludności.
Zapewnienie szybkiego i powszechnego wzrostu stanowi ogromne wyzwanie pod względem
zrównoważenia środowiskowego oraz środków w zakresie dostosowania się do zmiany
klimatu i łagodzenia jej skutków; niemniej jednak jest oczywiste, że potrzeba zaradzenia
zmianie klimatu nie uzasadnia ograniczenia wysiłków na rzecz walki z ubóstwem.
4.1.
Zmiana klimatu i różnorodność biologiczna a rozwój
Zmiana klimatu jest jednym z największych wyzwań naszego wieku, które dotyka kraje
rozwijające się i zagraża postępom w realizacji milenijnych celów rozwoju. Walka z
ubóstwem będzie wymagać zapewnienia większej liczbie ludności dostępu do energii, co
prowadzić będzie do znacznego wzrostu zużycia energii, a w konsekwencji, nie pozostanie
bez wpływu na emisje gazów cieplarnianych i globalne środowisko. W związku z tym
zrównoważony rozwój musi pozostać centralnym elementem zarówno polityki rozwojowej,
jaki i polityki przeciwdziałania zmianie klimatu, w celu zagwarantowania, że zapobieganie
zmianie klimatu nie będzie zagrażać potencjałowi wzrostu gospodarczego najuboższych
obywateli świata, lecz będzie miało na niego korzystny wpływ.
Rozwój oparty o zrównoważoną gospodarkę mógłby dać krajom rozwijającym się wiele
możliwości wzrostu gospodarczego. Najbardziej skutecznym sposobem osiągnięcia takiego
wzrostu jest uwzględnienie kwestii zmiany klimatu w polityce rozwojowej. Strategiczna
koncepcja rozwoju, „uodpornionego” na zmiany klimatu, łącząca działania na rzecz
łagodzenia zmian klimatu, dostosowania się do jego skutków, ograniczania ryzyka klęsk
żywiołowych oraz działania prewencyjne, jest niezbędna; a połączenie inicjatyw
wykorzystujących rozwój niskoemisyjny z rzetelnym planowaniem strategicznym przyniesie
krajom rozwijającym się różnorodne korzyści24.
Zrównoważony rozwój wymaga strategii uwzględniających aspekty gospodarcze, społeczne i
związane z ochroną środowiska. Z punktu widzenia zrównoważenia środowiskowego, należy
24
PL
Zgodnie z tym, co podkreślono w sprawozdaniu z postępów dotyczącym Afryki z 2010 r., konieczne
jest, by „kraje afrykańskie (…) uniezależniły swoje strategie na rzecz rozwoju od zmian klimatu”.
18
PL
zająć się zarówno kwestią wykorzystania zasobów naturalnych, a zwłaszcza zasobów
wodnych, leśnych, gruntów oraz różnorodności biologicznej, jaki i kwestią zarządzania tymi
zasobami. Uwzględnienie priorytetów w zakresie dostosowania do zmiany klimatu oraz
przejście na rozwój niskoemisyjny będą miały kapitalne znaczenie dla zapewnienia
zrównoważonego rozwoju.
Gospodarki krajów rozwijających się są w znacznej mierze uzależnione od wykorzystania
zasobów naturalnych, w tym rolnictwa i surowców. Jednocześnie wzrasta świadomość, że
ekosystemy, takie jak lasy czy tereny podmokłe, odgrywają ważną rolę jako produktywne
gospodarczo zasoby generujące przepływy towarów i usług. Należy zatem zrozumieć, w jak
dużym stopniu przedsięwzięcia gospodarcze mogą być uzależnione od różnorodności
biologicznej i ekosystemów, i uwzględnić skutki, jakie utrata różnorodności biologicznej
będzie miała dla potencjału w zakresie rozwoju nowych produktów, miejsc pracy i
technologii. Badanie dotyczące ekonomiki ekosystemów i różnorodności biologicznej
(TEEB) przyczyniło się do wzrostu wiedzy na ten temat, spowodowało bowiem, że
szerokiemu zakresowi usług świadczonych dzięki naturze, które nie miały ustalonej ceny w
tradycyjnych modelach gospodarczych, zaczęto przypisywać wartość gospodarczą.
Zarządzanie naturalnymi ekosystemami, np. biotopami pochłaniającymi dwutlenek węgla
oraz zasobami na dostosowanie do zmiany klimatu, coraz częściej uznawane jest za
konieczny, skuteczny i stosunkowo tani sposób przeciwdziałania zmianie klimatu. Potrzebne
są też różnorodne strategie zarządzania gruntami w celu ograniczenia emisji gazów
cieplarnianych wynikających ze zmiany użytkowania gruntów, oraz podtrzymania funkcji
ekosystemu niezbędnych dla dostosowania do zmian klimatu. Istotnym elementem
opracowywanych krajowych środków w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu oraz
dostosowania do jej skutków są w szczególności obszary chronione. W związku z tym
poprawa poziomu ochrony tych obszarów oraz ogólny ich zasięg i metody gospodarowania
nimi mają pierwszorzędne znaczenie.
Uwzględnienie kwestii dotyczących zmiany klimatu w polityce rozwojowej, oraz włączenie
ich w jej zakres, będzie wiązało się z aspektami finansowymi. Podczas konferencji
kopenhaskiej UE zobowiązała się przeznaczyć w latach 2010–2012 kwotę 7,2 mld EUR na
szybką pomoc finansową na przeciwdziałanie zmianie klimatu i dostosowaniu do jej skutków,
w tym na ograniczenie ryzyka klęsk żywiołowych oraz działania prewencyjne w krajach na
nie narażonych. Kraje rozwinięte zobowiązały się również, że wspólnie zgromadzą 100 mld
USD rocznie do 2020 r., pochodzących z różnych źródeł, w tym źródeł alternatywnych, pod
warunkiem, że kraje rozwijające się wdrożą rzetelne działania na rzecz łagodzenia zmiany
klimatu i nie będą taić swojego rzeczywistego poziomu emisji gazów cieplarnianych.
Wyważony podział środków finansowych pomiędzy działania adaptacyjne i przeciwdziałanie
zmianom klimatu powinien wzmocnić odporność krajów rozwijających się na zmianę klimatu
i pomóc im w przestawieniu się na rozwój niskoemisyjny25. O ile działania adaptacyjne,
mające na celu w pierwszej fazie pomoc krajom rozwijającym się w opracowaniu krajowych
programów działań adaptacyjnych (NAPA), będą nadal finansowane głównie z dotacji, o tyle
przeciwdziałanie zmianie klimatu będzie wymagać również kredytów preferencyjnych oraz
współfinansowania przez sektor prywatny. Finansowanie polityki przeciwdziałania zmianie
klimatu i polityki rozwojowej powinno zatem skoncentrować się również na wzmacnianiu, na
25
PL
Obecne prace dotyczące ograniczenia emisji z obszarów zalesionych prowadzone ramach konwencji
UNFCCC mają ogromne znaczenie dla poprawy gospodarki leśnej w krajach partnerskich, w
szczególności w połączeniu z inicjatywami takimi jak Egzekwowanie prawa, zarządzanie i handel w
dziedzinie leśnictwa (FLEGT).
19
PL
wszystkich szczeblach społecznych, zdolności do przyciągania inwestycji związanych z
technologiami niskoemisyjnymi i zrównoważoną gospodarką gruntami. Podczas konferencji
w Nagoya w październiku 2010 r. wszystkie strony Konwencji o różnorodności biologicznej
zgodziły się co do potrzeby zmobilizowania środków na rzecz wspierania różnorodności
biologicznej, a w szczególności co do potrzeby pomocy krajom rozwijającym się w realizacji
nowego 10-letniego planu strategicznego przyjętego przy tej okazji.
22.
Biorąc pod uwagę ścisłe zależności pomiędzy zmianą klimatu, różnorodnością
biologiczną i rozwojem oraz uwzględniając nowe możliwości wynikające ze środków
na zwalczanie zmiany klimatu oraz odnośne rynki, jak można lepiej uwzględnić
działania adaptacyjne oraz działania w zakresie ograniczania ryzyka klęsk
żywiołowych w polityce rozwojowej UE, w celu zagwarantowania bardziej
zrównoważonych i odpornych na zmianę klimatu gospodarek oraz lepszej ochrony
zasobów leśnych i różnorodności biologicznej?
4.2.
Energia a rozwój
Spośród wielu wyzwań, jakie niesie zrównoważony rozwój, dostęp wszystkich obywateli do
zrównoważonej energii jest kluczową kwestią. W rzeczywistości powszechny dostęp do
energii stanowi wstępny warunek realizacji większości milenijnych celów rozwoju: pewny
dostęp do energii po stałej cenie, a zwłaszcza elektryczności, to istotny element eliminacji
ubóstwa; jest również niezbędny z punktu widzenia opieki zdrowotnej, edukacji, rolnictwa
oraz rozwoju gospodarczego. Są to wyzwania wymagające innowacyjnych rozwiązań i
istnieje wiele możliwości, które mogą się wyłonić na skutek „uodparniania” rozwoju na
klimat oraz w wyniku strategii współpracy i inwestycji w zrównoważony rozwój.
Dla przykładu: mniej niż 30 % obywateli krajów Afryki subsaharyjskiej ma dostęp do
elektryczności z sieci, lecz nawet dla tych, którzy mają do niej dostęp, często jest ona
zawodnym źródłem energii z powodu zbyt częstych i zbyt długich przerw w dostawie i
zakłóceń. Taka sytuacja ma miejsce w wielu innych krajach rozwijających się, co ma
ogromne konsekwencje dla rozwoju społecznego i gospodarczego oraz możliwości realizacji
milenijnych celów rozwoju.
W ciągu ostatnich dziesięcioleci ceny ropy naftowej ulegały ogromnym wahaniom. Miało to
ogromny wpływ na gospodarki krajów znajdujących się w niestabilnej sytuacji oraz krajów
rozwijających się, zwłaszcza tych w znacznej mierze zależnych od ropy naftowej, tym
bardziej, że generatory zasilane paliwem odgrywają ważną rolę częściowo właśnie z braku
pewnych dostaw energii elektrycznej. Ponadto z uwagi na brak pewnych dostaw energii
elektrycznej węgiel drzewny pełni rolę podstawowego paliwa do gotowania, co przyczynia
się do powszechnych problemów zdrowotnych i wylesiania.
Niemniej jednak należy zauważyć, że wiele obszarów w krajach rozwijających się posiada
idealne warunki, głównie ze względu na dostępne zasoby naturalne (woda, światło
słoneczne), by wykorzystywać energię ze źródeł odnawialnych, w tym energię wodną, wiatru,
fotowoltaiczną oraz skupianie światła słonecznego. Ponadto w przypadku, gdy brakuje
dostępnej infrastruktury energetycznej, a rozwiązania oparte na energii ze źródeł
odnawialnych nie wymagają budowy sieci, można ograniczyć koszty ogólne. Pod wieloma
względami, dzięki inwestycjom w lokalną, konkurencyjną energię ze źródeł odnawialnych, w
wielu krajach rozwijających się możliwy jest skok o całą generację w kategoriach
technologicznych. Ponadto wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań w zakresie wytwarzania
energii i jej dystrybucji pozwoliłoby na istotne podniesienie skuteczności energetycznej.
PL
20
PL
Nowoczesna technologia umożliwia znaczne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i
zasadniczą poprawę lokalnych warunków środowiskowych. W odniesieniu do tej ostatniej
kwestii Europa może odegrać kluczową rolę, dostarczając odpowiedniego know-how.
Natomiast tam, gdzie istnieje odpowiednia infrastruktura, modernizacja istniejących zakładów
i urządzeń oraz połączeń między nimi może zapewnić szerszy dostęp do energii.
Łącząc fundusze o wysokim stopniu wspomagania udostępniane w ramach unijnej polityki
rozwojowej oraz fundusze w ramach szybkiej pomocy finansowej zadeklarowanej w
Kopenhadze, wspomnianej powyżej, w celu promowania w krajach rozwijających się
inwestycji w energię elektryczną z odnawialnych źródeł, można poczynić ogromne postępy w
zapewnieniu dostępu najuboższych krajów świata do energii ze źródeł odnawialnych. Rozwój
energii ze źródeł odnawialnych w tych krajach, zwłaszcza krajach najsłabiej rozwiniętych
(LCD), niesie dodatkową, niezmiernie istotną korzyść w postaci ograniczenia zależności tych
krajów od cen ropy naftowej oraz ich podatności na wysokie wahania tych cen.
UE ma wyjątkowe znakomite warunki, by udzielać takiej pomocy. Jest czołowym
producentem technologii w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Ma też największe
doświadczenia dotyczące środków prawnych i administracyjnych niezbędnych do
przyspieszenia inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych, również z tego względu, że jest
jedynym regionem na świecie, gdzie przyjęto cele wiążące prawnie wszystkie państwa
członkowskie. UE zobowiązała się, że do 2020 r. 20 % swoich potrzeb energetycznych będzie
pokrywać z odnawialnych źródeł.
Ponadto inwestycje w energię nie wymagają per se znacznej pomocy w postaci dotacji. To
ważne; same środki finansowe przeznaczone na pomoc rozwojową nigdy nie będą w stanie
pokryć zapotrzebowania na setki miliardów EUR inwestycji niezbędnych, by zapewnić
wszystkim obywatelom dostęp do zrównoważonej energii elektrycznej. Zasadniczo tego typu
inwestycje mogą być opłacalne. A zatem uzupełnienie budżetu przeznaczonego na ten cel
przez UE o fundusze pochodzące od donatorów i instytucji finansowych, w tym sektora
prywatnego, powinno być łatwiejsze do osiągnięcia w tym sektorze, niż w innych.
Należy zatem rozważyć, czy UE i kraje rozwijające się lub ugrupowania regionalne powinny
współpracować w ramach istniejących partnerstw w celu wdrożenia konkretnych wspólnych
programów na rzecz stopniowego dostępu do zrównoważonej energii dla wszystkich
obywateli.
Takie programy, finansowane, przy wysokim stopniu wspomagania, w ramach unijnej
polityki rozwojowej oraz polityki przeciwdziałania zmianom klimatu, w które byłyby
zaangażowane UE i kraje rozwijające się, przemysł energetyczny i unijne instytucje
finansowe, mogłyby określać harmonogram wspólnych działań i uwzględniać m.in. plany
reform w krajach o niskich dochodach dotyczące ochrony inwestycji, podatków oraz
współpracy regionalnej. Programy te powinny opierać się na istniejących działaniach
realizowanych w ramach partnerstw na rzecz rozwoju energetyki, takich jak partnerstwo
energetyczne UE-Afryka. Działania na rzecz sektora energii odnawialnych mogą w części
przyczynić się do rozwiązania kwestii zapotrzebowania energetycznego w krajach
rozwijających się, muszą jednak stanowić część szerszej polityki energetycznej, obejmującej
takie aspekty jak wydajność energetyczna, sieci i infrastruktura oraz zapewniającej
skuteczność dostaw i rozwój innych, bardziej „tradycyjnych” źródeł energii. Współpraca
powinna być otwarta również dla donatorów spoza UE oraz instytucji międzynarodowych i
mogłaby obejmować wymienione poniżej obszary.
PL
21
PL
• Finansowanie: Podczas niedawnego kryzysu finansowego deweloperzy projektów
dotyczących energii odnawialnych mieli trudności w dostępie do prywatnych źródeł
finansowania w UE, mimo że Unia posiada stabilne ramy administracyjne i prawne
sprzyjające inwestycjom z zakresu energii odnawialnych. Zapewnienie finansowania
projektom o jeszcze większym stopniu ryzyka w krajach rozwijających się, gdzie nie
istnieją podobne warunki administracyjne i prawne, jest praktycznie niemożliwe.
• Trwałe warunki regulacyjne i administracyjne: Nawet jeśli będą istniały odpowiednie
instrumenty finansowe, inwestycje nie dojdą do skutku, jeśli zabraknie stabilnych i
przewidywalnych warunków, umożliwiających inwestycje i zachęcających do nich
prywatnych przedsiębiorców. Dotyczy to zagadnień związanych z sieciami
energetycznymi, kwestii podatkowych, prawa spółek i zasad dotyczących planowania.
Wymaga również przepisów prawnych umożliwiających otwartą konkurencję na rynkach
energetycznych w zakresie dostaw energii klientom. Wymaga również jasnych,
sprawiedliwych i skutecznych zasad regulacyjnych zapewniających zwrot kosztów i
ochronę konsumentów.
• Wiedza techniczna, edukacja i szkolenia: W wielu krajach rozwijających się brak
odpowiedniego, a czasem jakiegokolwiek, zaplecza umożliwiającego kształcenie
techniczne. Potencjał w zakresie energii z odnawialnych źródeł nigdy w pełni się nie
rozwinie, jeśli brakować będzie odpowiednio wyszkolonego personelu, począwszy od
inżynierów elektrycznych, na pracownikach technicznych skończywszy. Główną korzyścią
płynącą z tego typu rozwoju są nowe miejsca pracy, niemniej jednak kształcenie
pracowników i zdobywanie wiedzy będą wymagać rzeczywistych wysiłków.
• Rynki regionalne: Często możliwość sprzedaży energii elektrycznej za granicę będzie
miała duże znaczenie, zwłaszcza w przypadku dużych projektów dotyczących elektrowni
wodnych, co będzie wymagać przejrzystych porozumień regionalnych i stabilnych
regulacji prawnych.
23.
Jak najlepiej UE może wspierać wysiłki krajów rozwijających się na rzecz
zapewnienia dostępu do zrównoważonej energii wszystkim ich obywatelom? Jaką
rolę mógłby tu odegrać np. wspólny program UE-Afryka na rzecz stopniowego
dostępu do zrównoważonej energii dla wszystkich obywateli, finansowany w ramach
polityki rozwojowej i polityki przeciwdziałania zmianie klimatu oraz dzięki
stosującym dźwignię finansową pożyczkom udzielanym przez instytucje finansujące
rozwój?
5.
ROLNICTWO I BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCIOWE
Bezpieczeństwo żywnościowe nadal stanowi kluczowe wyzwanie dla ludności terenów
wiejskich i miejskich wielu krajów rozwijających się, gdzie 75 % społeczeństwa zależna jest
od rolnictwa. Szacuje się, że globalna produkcja rolna musi wzrosnąć o 70 %, by wyżywić
ludność na całym świecie, której liczba w 2050 r. osiągnie zgodnie z przewidywaniami ONZ
9 miliardów. Głód wpływa negatywnie na rozwój społeczny, stabilność społeczną i polityczną
oraz perspektywy osiągnięcia milenijnych celów rozwoju. Niedawne zmiany cen żywności na
światowych rynkach unaoczniły, że bezpieczeństwo żywnościowe nadal pozostaje
wyzwaniem, zwłaszcza dla krajów rozwijających się zmuszonych importować żywność.
PL
22
PL
Rozwój i bezpieczeństwo żywnościowe są ze sobą powiązane. Doświadczenie wskazuje, że
reforma rolna oraz zdolność do wyżywienia ludności kraju jest wstępnym warunkiem
dalszego rozwoju i ograniczenia ubóstwa. Większość światowej ludności cierpiącej ubóstwo i
głód żyje na obszarach wiejskich, gdzie rolnictwo stanowi podstawową formę działalności
gospodarczej. Na tych obszarach dominują małe gospodarstwa.
W Afryce, dla przykładu, drobni producenci rolni wytwarzają około 80 % konsumowanej na
kontynencie żywności. Rolnictwo ma jednak ogromy potencjał w zakresie stymulowania
szerokiego wzrostu dochodów: w krajach rozwijających się wzrost PKB generowany dzięki
rolnictwu jest do czterech razy skuteczniejszy w ograniczaniu ubóstwa niż wzrost
generowany przez inne sektory gospodarki26. Inwestycje w bezpieczeństwo żywności poprzez
wprowadzanie norm sanitarnych i fitosanitarnych w dalszym stopniu wpływają na poprawę
dostępu do żywności i stanu zdrowia ludności. Także ochrona różnorodności biologicznej i
związane z nią funkcje ekosystemu mają kluczowe znaczenie dla zapewnienia
zrównoważonego rolnictwa i wartości odżywczej produktów. Rolnictwo powiązane jest z
innymi sektorami gospodarki, a jego wzrost powoduje efekty mnożnikowe w całej
gospodarce. Ponadto dobrze zarządzana produkcja rolna jest istotnym czynnikiem
łagodzącym wyzwania środowiskowe, takie jak wylesianie, degradacja gleby, niedobór wody
czy zmiana klimatu. Wzmożona niskoemisyjna produkcja rolna przyniesie również korzyści
w postaci większej stabilności światowych cen żywności, dzięki istnieniu wielu różnych
stabilnych obszarów produkcyjnych.
Wspólna inicjatywa UE, by skoncentrować się na inwestycjach w intensywne, zrównoważone
i ekologicznie wydajne rolnictwo sprzyjające włączeniu społecznemu może w związku z
powyższym prowadzić do sytuacji przynoszącej wszystkim wyłącznie korzyści: nasilonego
rozwoju ekologicznego dzięki niższym emisjom oraz większej stabilności społecznej27. Aby
przedsięwzięcie to się powiodło, produkcja powinna być postrzegana w kontekście łańcucha
wartości i mieć zapewniony odpowiedni dostęp do finansowania, przetwórstwa i rynków. W
tym sensie ważną rolę mogą odegrać partnerstwa publiczno-prywatne.
Zapewnienie wysokiej skuteczności współpracy unijnej jest szczególnie istotne w przypadku
rolnictwa i bezpieczeństwa żywnościowego. Doświadczenie wskazuje, że wyzwaniem tym
należy zająć się w sposób kompleksowy, poświęcając uwagę całemu łańcuchowi wartości,
który obejmuje badania i rozpowszechnianie zdobytej wiedzy poprzez szkolenie rolników,
dostęp do gruntów, odpowiednie nawozy, metody nawadniania, transport produktów na rynki,
magazynowanie produktów, finansowanie, bankowość i ubezpieczenia, a także zdolności
przetwórcze. Badania i innowacje mogą odegrać kluczową rolę w umożliwieniu
przełomowego wzrostu produkcji żywności, jeśli są zorientowane na popyt, mają charakter
uczestniczący i są dostosowane do potrzeb i priorytetów beneficjentów. UE dysponuje
szeroką wiedzą ekspercką w zakresie zrównoważonego rolnictwa w zmiennych warunkach,
posiada również rozbudowane sieci kontaktów z krajami rozwijającymi się.
UE powinna zatem potraktować działania pomocowe w zakresie rolnictwa i bezpieczeństwa
żywnościowego jako sprawdzian swojej zdolności zapewnienia wysoce skutecznej
współpracy i wspierania ekologicznego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz
26
27
PL
http://www.ifad.org/hfs/
Zgodnie z komunikatem „Unijne zasady ramowe dotyczące wsparcia krajów rozwijających się w
zakresie wyzwań związanych z bezpieczeństwem żywnościowym” – COM(2010) 127, oraz
związanymi z nim konkluzjami Rady z dnia 10 maja 2010 r. dostępnymi na stronie:
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/foraff/114357.pdf
23
PL
skoncentrować swoje wysiłki na zapewnianiu pomocy uwzględniającej pełen łańcuch
produkcyjny. Można to osiągnąć za pomocą unijnych programów skoncentrowanych na
łańcuchu produkcyjnym, bądź też dzięki ściślejszej współpracy z krajami partnerskimi i
innymi donatorami w celu połączenia sił. Współpraca, w ramach partnerstwa z donatorami
spoza UE i instytucjami międzynarodowymi, mogłaby się koncentrować m.in. na
kierowanych popytem badaniach i innowacjach, zarządzaniu sektorami i łańcuchami wartości
oraz regionalnych rynkach rolnych i żywności.
Takie kompleksowe podejście do kwestii rolnictwa i bezpieczeństwa żywnościowego
powinno również uwzględniać aspekty żywieniowe. Niedawne badania naukowe wykazały,
że niedożywienie obniża skuteczność wysiłków na rzecz rozwoju i osłabia wzrost gospodarki,
prowadząc do strat wielkości do 3 % PKB. Niedożywienie stanowi główną przyczynę śmierci
wśród dzieci, a w przypadku tych, które przeżywają, niesie ryzyko nieodwracalnych skutków
dla ich rozwoju psychicznego i fizycznego. Zaradzenie problemowi niedożywienia wywoła
efekt mnożnikowy w odniesieniu do realizacji milenijnych celów rozwoju.
Zarówno w ramach ogólnego przeciwdziałania brakowi bezpieczeństwa żywnościowego, jak i
w odniesieniu do aspektów żywieniowych tego bezpieczeństwa, ważną rolę mogą również
odegrać produkty rybołówstwa. W związku z tym wspieranie zrównoważonego rybołówstwa,
w tym skutecznych systemów monitoringu, kontroli i nadzoru oraz zrównoważonego rozwoju
akwakultury, leży we wspólnym interesie UE i krajów rozwijających się. Umowy o
partnerstwie w sprawie połowów oraz regionalne organizacje zarządzające połowami
odgrywają w tym względzie kluczową rolę.
24.
W jaki sposób unijna polityka rozwojowa może najlepiej przyczynić się do
zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego, zabezpieczając równocześnie jakość
środowiska naturalnego? Które polityki i programy dostarczają największych zachęt
dla drobnych producentów rolnych i sektora prywatnego do inwestycji w zakresie
rolnictwa i rybołówstwa?
25.
W które obszary strategiczne powinna się zaangażować UE, zwłaszcza w odniesieniu
do Afryki? W jaki sposób UE może wspierać agroekologiczne koncepcje w rolnictwie
oraz zrównoważoną intensyfikację produkcji rolnej, zrównoważone rybołówstwo i
akwakulturę?
26.
W jaki sposób UE powinna wspierać walkę z niedożywieniem?
6.
WNIOSKI
Komisja zamierza nadal unowocześniać unijną politykę rozwojową oraz programy finansowe,
zapewniając ich większą wartość dodaną, opłacalność i skuteczność. W następstwie niniejszej
zielonej księgi oraz w oparciu o uzyskane odpowiedzi Komisja przedstawi komunikat w
sprawie modernizacji unijnej polityki rozwojowej, w którym zawrze m.in. rozważania
dotyczące zasadności ewentualnej zmiany Konsensusu europejskiego w sprawie rozwoju.
PL
24
PL