docOpłacalność produkcji pomidorów pod osłonami jako efekt
download 
Reklamacja Transkrypt
Opłacalność produkcji pomidorów pod osłonami jako efekt
ZESZYTY NAUKOWE INSTYTUTU SADOWNICTWA I KWIACIARSTWA im. SZCZEPANA PIENIĄŻKA TOM 17 2009 OPŁACALNOŚĆPRODUKCJI POMIDORÓW POD OSŁONAMI JAKO EFEKT TECHNOLOGII PRODUKCJI Profitability of production of tomato under cover as the effect of production technology Arkadiusz Chudzik Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie ul. Leszczyńskiego 58, 20-068 Lublin e-mail: [email protected] ABSTRACT In 2008, investigations concerning the profitability of production of tomatoes in greenhouses and plastic tunnels were conducted. The investigations were carried out in the Lublin region and areas near Sandomierz. They focused on farms on which tomatoes were grown in greenhouses in an inert medium or the parent soil, or in the parent soil in plastic tunnels. The expenses and costs incurred, the yields obtained, sales price, production value, direct surplus, and the net and gross agricultural incomes resulting from the use of a particular production technology were analyzed. Direct, indirect, as well as total costs of production were dependent on the production technology. The highest costs were noted in the group of greenhouse farms in which tomato was cultivated in rockwool, while the lowest in the farms producing tomatoes in the parent soil in plastic tunnels. Direct surplus as well as the net and gross agricultural incomes in farms producing tomatoes in an inert medium in greenhouses or in the parent soil in plastic tunnels reached positive values. Production of tomatoes in the parent soil in greenhouses proved to be unprofitable. Key words: crops, yield, production value, costs, direct surplus, net, gross agricultural income WSTĘP Rejon Lubelszczyzny i okolice Sandomierza stanowiąod wielu jużlat jeden z gł ównych oś rodków produkcji pomidorów pod osł onami w Polsce. Jednak na przestrzeni ostatnich lat coraz częś ciej obserwuje sięproces 160 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 likwidacji niewielkich gospodarstw prowadzą cych niskonakł adowe uprawy warzyw pod osł onami. Mał e gospodarstwa mająponadto problem z zagospodarowaniem wyprodukowanej masy towarowej. Wielu producentów, aby skrócićkanałdystrybucyjny, samodzielnie dostarcza pomidory do detalistów. W ten sposób starająsięzagospodarowaćcał ą wyprodukowanąmasętowarową. Dla innych kanał em dystrybucji stał y się lokalne targowiska. W warunkach gospodarki rynkowej kierowanie procesami produkcyjnymi wymaga między innymi dysponowania aktualnymi danymi, prezentują cymi rzeczywiste kształ towanie sięsytuacji ekonomicznej gospodarstw ogrodniczych. Wysokoś ćkosztów produkcji poszczególnych upraw, jak równieżpoziom jej opł acalnoś ci wpł ywająna tęsytuacjęekonomiczną . W tym aspekcie konieczny jest ciągł y rachunek kosztów, który umoż liwi okreś lenie wielkoś ci i struktury nakł adów. Wedł ug Wawrzyniaka (1999) każ de samofinansują ce sięgospodarstwo powinno być rentowną jednostką. Oznacza to, że koszty poniesione na produkcjępowinno siępokrywaćprzychodami uzyskanymi ze sprzedaży wytworzonych produktów po okreś lonej cenie. Relacje uzyskanego dochodu ze sprzedaży produktów odniesione do kosztów ich wytworzenia informująo rentownoś ci (opł acalnoś ci) produkcji i sensownoś ci dalszego jej prowadzenia (Kubiak 1998b). MATERIAŁI METODY Badania przeprowadzono w wybranych gospodarstwach znajdują cych sięna terenie powiatu lubelskiego, zamojskiego oraz sandomierskiego. Dotyczył y one kosztów produkcji, nadwyż ki bezpoś redniej oraz dochodów uzyskanych przez producentów pomidorów pod osł onami w 2008 roku. Na wartoś ćkosztów cał kowitych zł oż ył y się: – koszty bezpoś rednie; – koszty poś rednie (paliwo i smary, remonty ogólne, materiał y biurowe, podatki, ubezpieczenia mają tkowe, skł adki KRUS, koszty finansowe); – amortyzacja obiektów uprawowych oraz ś rodków trwał ych wykorzystywanych do produkcji. Opł acalnoś ćprodukcji pomidorów pod osł onami jako efekt technologii produkcji 161 Amortyzacjęobiektów związanych z produkcjąwyliczono metodą liniową . Wartoś ćprodukcji został a wyliczona jako iloczyn uzyskanych w badanym gospodarstwie zbiorów i cen sprzedaż y. Jako miaręosią gniętej opł acalnoś ci produkcji zastosowano nadwyż kę bezpoś rednią, dochód rolniczy brutto i netto. Gospodarstwa do badań był y wybierane przez dobór celowy, uwzglę dniają cy wielkoś ćpowierzchni przekraczają cej 500 m 2. Dane za rok produkcyjny zebrano na drodze wywiadu bezpoś redniego u producenta z wykorzystaniem kwestionariusza badańopracowanego w Katedrze Ekonomiki Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Badane gospodarstwa podzielono na trzy grupy. Pierwsząstanowił y gospodarstwa uprawiają ce pomidory w szklarniach na weł nie mineralnej (podł oż e inertne). W grupie tej badania prowadzono w trzech gospodarstwach. Kolejną– trzy gospodarstwa produkują ce pomidory w szklarniach w podł ożu z gleby macierzystej. Do trzeciej zaliczono cztery gospodarstwa prowadzą ce uprawęw tunelach foliowych w podł oż u z gleby macierzystej. WYNIKI BADAŃI DYSKUSJA Gospodarstwa, w których prowadzono badania dotyczą ce opł acalnoś ci produkcji pomidorów pod osł onami charakteryzował y sięzróżnicowanąwielkoś ciąpowierzchni upraw (tab. 1). Największe z gospodarstw uprawiających pomidory w szklarniach na podł ożu inertnym miał o obiekty uprawowe o ł ą cznej powierzchni 95000 m2, a najmniejsze – 2000 m2. W częś ci z badanych obiektów szklarniowych produkcja był a prowadzona w podł ożu z gleby macierzystej wzbogaconej w skł adniki pokarmowe. 2 Powierzchnia tych obiektów wynosił a od 1400 m do 2400 m 2. W pozostał ych natomiast producenci stosowali technologięuprawy w glebie rodzimej, w niskich tunelach foliowych. Powierzchnia tych ostatnich obiektów uprawowych zawierał a sięw przedziale od 600 m2 do 1200 m2. Uprawa pomidorów w podł ożu z weł ny mineralnej był a prowadzona w cyklu przedł użonym (cał orocznym). Jest to zgodne z opiniąWysockiejOwczarek (1998), wedł ug której weł na mineralna jest najczę ś ciej stosowanym podł ożem w uprawie w szklarniach i tunelach foliowych i umoż liwiają cym produkcjępomidorów w cyklu cał orocznym. Natomiast uprawa pomidorów w szklarni oraz w tunelach foliowych w glebie 162 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 macierzystej był a prowadzona naprzemiennie z innymi gatunkami roś lin i trwał a od marca do wrześ nia. Tabe la 1 Powierzchnia uprawy, zbiory, plony i wartoś ćprodukcji pomidorów w badanych gospodarstwach – Tomato cultivation area, harvest, yield and production value in the investigated farms Technologia produkcji Production technology Uprawa w szklarniach na podł oż u inertnym Greenhouse/inert substrate Uprawa w szklarniach w glebie macierzystej Greenhouse/parent soil Uprawa w tunelach foliowych w glebie macierzystej Plastic tunnel/parent soil Średnia – Mean Wartoś ć Plon produkcji Yield Production (kg . m -2 ) value (zł. 100 m-2 ) Powierzchnia uprawy Cultivation area (m2 ) Zbiór Harvest (kg) 29014 1427186 44 10299 1800 28800 16 3200 960 14400 15 1965 10591 490129 25 5155 Średni plon uzyskany we wszystkich badanych gospodarstwach wyniósł25 kg . m-2 i byłzróżnicowany w zależnoś ci od stosowanej technologii produkcji. W obiektach prowadzą cych produkcjępomidorów w podł oż u z weł ny mineralnej wynosił44 kg . m-2 (tab. 1) i zmieniałsięod 35 kg . m -2 do 50 kg . m-2. W badaniach Chudzika (2002) ś redni plon w tego typu gospodarstwach kształ towałsięna poziomie 26,8 kg. m-2. Kubiak i inni (2001) podają, ż eś redni plon pomidorów uprawianych w szklarniach . -2 wynosił23,9 kg m . W gospodarstwach produkują cych pomidory w szklarniach w podł oż u z gleby rodzimej uzyskany ś redni plon kształ . -2 towałsięna poziomie 16 kg m , co jest wynikiem zbliżonym do wyników uzyskanych w badaniach Chudzika (2004). Średni plon zanotowany w tej grupie gospodarstw stanowiłzaledwie 36,4% wyniku zanotowanego w gospodarstwach uprawiają cych pomidory w weł nie mineralnej. Opł acalnoś ćprodukcji pomidorów pod osł onami jako efekt technologii produkcji 163 W gospodarstwach przeznaczających do uprawy tunele foliowe zaobserwowano zbliżony do drugiej grupy gospodarstw poziom uzyskanych plonów, który oscylowałwokółwielkoś ci 15 kg . m -2 . Wartoś ćprodukcji uzyskana z jednostki powierzchni (tab. 1) był a równieżzróżnicowana w zależ noś ci od stosowanej technologii uprawy pomidorów. Najwyż szy poziom ś redniej wartoś ci produkcji uzyskali producenci uprawiają cy pomidory w szklarniach na weł nie mineralnej . -2 (10299 zł m ), natomiast najniższy zanotowano w gospodarstwach produkują cych pomidory w tunelach foliowych w glebie rodzimej (1965 zł . 100 m -2). Średnia wartoś ćprodukcji dla wszystkich badanych gospo. darstw wyniosł a 5155 zł100 m -2 . Wartoś ćposzczególnych rodzajów kosztów był a uzależ niona od technologii produkcji stosowanej w badanych gospodarstwach (tab. 2). Średnia wartoś ćkosztów cał kowitych dla badanych gospodarstw kształ tował a sięna poziomie 3508 zł. 100 m-2 i wynosił a od 1204 zł. 100 m-2 w gospodarstwach uprawiają cych pomidory w tunelach foliowych w glebie macierzystej do 6657 zł. 100 m-2 w gospodarstwach szklarniowych stosujących weł nęmineralnądo produkcji. Tabe la 2 Wartoś ci poszczególnych rodzajów kosztów w badanych gospodarstwach w przeliczeniu na jednostkępowierzchni – The values of different cost types in the investigated farms expressed as per unit surface area Technologia produkcji Production technology Uprawa w szklarniach na podł oż u inertnym Greenhouse/inert substrate Uprawa w szklarniach w glebie macierzystej Greenhouse/parent soil Uprawa w tunelach foliowych w glebie macierzystej Plastic tunnel/parent soil Średnia – Mean Koszty – Costs (zł. 100 m-2 ) bezpoś rednie direct poś rednie indirect amortyzacja depreciation razem total 4945 557 1156 6657 1800 492 370 2663 834 120 250 1204 2526 390 592 3508 164 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 Róż nice w poziomie kosztów cał kowitych ponoszonych w gospodarstwach szklarniowych z uprawąw podł oż u inertnym się gał y 250% w stosunku do gospodarstw szklarniowych z uprawa tradycyjną(w glebie rodzimej) oraz 553% w relacji do badanych gospodarstw produkują cych pomidory w tunelach foliowych. Zbliż one zależ noś ci wystę pował y w kategorii kosztów bezpoś rednich (tab. 2). Koszty generowane przez gospodarstwa szklarniowe wykorzystują ce jako podł oże weł nęmineralnąbył y o 275% wię ksze niżw drugiej grupie gospodarstw oraz 593% wyż sze od zanotowanych w grupie trzeciej. Koszty poś rednie (tab. 2) w grupie gospodarstw szklarniowych stosujących podł oż a inertne stanowił y 8,4% kosztów cał kowitych. W gospodarstwach uprawiających pomidory w szklarniach w technologii tradycyjnej koszty poś rednie stanowił y 18,5%. Wynik drugiej grupy gospodarstw jest zbliż ony do badańKubiaka (1998), z których wynika, ż e koszty poś rednie w uprawie pomidorów szklarniowych stanowił y blisko 24% kosztów cał kowitych. Natomiast w gospodarstwach z uprawą pomidorów w podł ożu z gleby rodzimej w tunelach foliowych udział kosztów poś rednich wyniósłokoł o 10%. Fertilzers Plant protection Materials Heating Rysunek 1. Struktura kosztów bezpoś rednich w gospodarstwach szklarniowych uprawiają cych pomidory w weł nie mineralnej – The structure of direct costs in the greenhouse farms cultivating tomatoes in rockwool Opł acalnoś ćprodukcji pomidorów pod osł onami jako efekt technologii produkcji 165 Fertilzers Plant protection Materials Heating Rysunek 2. Struktura kosztów bezpoś rednich w gospodarstwach szklarniowych uprawiają cych pomidory w glebie macierzystej – The structure of direct costs in the greenhouse farms cultivating tomatoes in parent soil Fertilzers Plant protection Materials Heating Rysunek 3. Struktura kosztów bezpoś rednich w gospodarstwach uprawiają cych pomidory w glebie macierzystej w tunelach foliowych – The structure of direct costs in the farms cultivating tomatoes in parent soil in foil tunnels 166 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 Pozycjąo najwyższym udziale w kosztach bezpoś rednich, w dwóch pierwszych badanych grupach gospodarstw, stanowiłkoszt zakupu opał u (rys. 1 i 2). Z przeprowadzonych badańwynika, że stanowiłon od 56% kosztów bezpoś rednich w gospodarstwach szklarniowych z uprawąw weł nie mineralnej do 64% w drugiej grupie gospodarstw. Jest to zgodne z badaniami Kubiaka (1998), wedł ug których udziałkosztów energii cieplnej w kosztach bezpoś rednich produkcji szklarniowej wynosił40-70%. W ostatniej z badanych grup gospodarstw, prowadzą cych uprawęw tunelach foliowych w glebie macierzystej (rys. 3) najistotniejsząpozycjęw kosztach bezpoś rednich stanowiłkoszt zakupu nawozów mineralnych i organicznych (39%). Zarówno poziom nadwyż ki bezpoś redniej, jak i dochodu rolniczego brutto oraz netto w gospodarstwach produkują cych pomidory w szklarniach w weł nie mineralnej, jak równieżw tunelach foliowych w glebie macierzystej, osiągnę ł y zbliż one wartoś ci dodatnie (tab. 3). W gospodarstwach szklarniowych stosują cych glebęrodzimąjako podł oż e uprawne wynik analizowanych wartoś ci ekonomicznych byłujemny. Świadczy to o braku opł acalnoś ci tej technologii produkcji. Wypracowana w tej grupie gospodarstw nadwyż ka bezpoś rednia nie rekompensował a nawet kosztów bezpoś rednich produkcji. Tabe la 3 Wartoś ci nadwyż ki bezpoś redniej, dochodów rolniczych brutto i netto w bada. nych gospodarstwach w przeliczeniu na jednostkępowierzchni w zł 100 m-2 The values of direct surplus, and gross and net agricultural incomes in the investigated farms expressed as per unit surface area (zl . 100 m-2 ) Technologia produkcji Production technology Uprawa w szklarniach na podł oż u inertnym Greenhouse/inert substrate Uprawa w szklarniach w glebie macierzystej Greenhouse/parent soil Uprawa w tunelach foliowych w glebie macierzystej Plastic tunnel/parent soil Średnia – Mean Nadwyż ka bezpoś rednia Direct surplus Dochód Dochód rolniczy brutto rolniczy netto Gross income Net income 1284 1054 720 -44 -536 -906 1131 1006 756 790 508 190 Opł acalnoś ćprodukcji pomidorów pod osł onami jako efekt technologii produkcji 167 WNIOSKI 1. Jednym z gł ównych czynników decydują cych o opł acalnoś ci produkcji pomidorów uprawianych w szklarniach jest wysokoś ćosią gnię tego plonu. Średnie plony w badanych grupach gospodarstw, w zależ noś ci od stosowanej technologii produkcji, wynosił y od 15 kg . m -2 do 44 kg . m-2. 2. Wynik finansowy przedsię biorstwa kształ tująw duż ej mierze poniesione koszty produkcji, które w analizowanych gospodarstwach wyniosł yś rednio od 1204 zł. 100 m-2 do 6657 zł. 100 m-2. 3. Przeważającąpozycjęw kosztach produkcji pomidorów szklarniowych w badanych gospodarstwach odgrywał y koszty bezpoś rednie, które w stanowił y od 67,6% do 74,3% kosztów cał kowitych. Najwię kszy udziałw kosztach bezpoś rednich miałkoszt opał u od 28% do 64%. 4. Badania wykazał y, iżistnieje zależnoś ćopł acalnoś ci uprawy pomidorów od stosowanej technologii produkcji. Dodatniąnadwyż kę bezpoś redniąoraz dochód rolniczy brutto i netto uzyskał y zarówno gospodarstwa szklarniowe uprawiają ce pomidory w weł nie mineralnej, jak i producenci pomidorów w tunelach foliowych. Natomiast technologia produkcji w szklarniach w podł ożu z gleby rodzimej okazał a sięnieopł acalna. LITERATURA C h u d z i k A. 2002. Opł acalnoś ćprodukcji pomidorów szklarniowych w regionie ś rodkowowschodniej Polski. Ann. Univ. Mariae Curie-Skł odowskiej. 11, Lublin. C h u d z i k A. 2003. Efektywnoś ćprodukcji pomidorów pod osł onami w makroregionie ś rodkowo-wschodniej Polski. Praca doktorska, Katedra Ekonomiki Ogrodnictwa Akad. Rol. Lublin. C h u d z i k A. 2004. Costs and efectiveness of production of tomatoes in glasshouse in Poland. Acta Hort. Regiotec. 7: 146. K u b i a k K. 1998. Ekonomika i organizacja gospodarstw ogrodniczych. PWRiL, Warszawa. K u b i a k K., Krajewski A., Strojewska I. 2001. Produkcja warzyw pod osł onami. COBRO, Warszawa. W a w r z y n i a k J. 1999. Rachunek kosztów a zarzą dzanie w przedsię biorstwach ogrodniczych. Prodruk, Poznań . W y s o c k a -O w c z a r e k M. 1998. Pomidory pod osł onami. Uprawa tradycyjna i nowoczesna. Hortpress, Warszawa.
