W stosunku do gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową

Debata ws. ochrony gatunkowej roślin i grzybów – Warszawa, 13.03.2013
Obecnie obowiązujące regulacje prawne
dot. ochrony gatunkowej zwierząt, ze wskazaniem
na ostatnie zmiany w ustawie o ochronie przyrody
Jakub Dziubecki
Departament Ochrony Przyrody, GDOŚ
Najważniejsze regulacje prawa międzynarodowego
Dyrektywa Siedliskowa - Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk
przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory
 zał. IV – gatunki wymagające ochrony ścisłej.
 zał. V – gatunki które można pozyskiwać (np. żaba trawna, ż. wodna, ż. śmieszka).
Dyrektywa Ptasia – Dyrektywa 2009/147/WE w sprawie ochrony dzikiego ptactwa
 wszystkie gatunki ptaków występujące naturalnie w stanie dzikim na europejskim
terytorium państw członkowskich.
 zał. III – gatunki w stosunku do których nie obowiązują zakazy dotyczące handlu
(sprzedaży, transportu w celu sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży oraz
oferowania do sprzedaży żywych lub martwych ptaków), zabijania lub chwytania, gdy
ptaki są legalnie zabite lub schwytane, lub nabyte w inny legalny sposób - art. 6 ust. 2 i 3.
 zał. II – gatunki (j.w.) legalnie upolowane art. 7.
Najważniejsze regulacje prawa międzynarodowego
Konwencja Berneńska - Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory
i fauny europejskiej oraz ich siedlisk z dnia 19 września 1979 r.
Konwencja Waszyngtońska (CITES) – Konwencja o międzynarodowym
handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem
dnia 3 marca 1973 r.
 np. bielik, puchacz, pójdźka, rybołów, jastrząb, żuraw, bocian czarny, wydra, wilk, ryś.
Najważniejsze regulacje prawa krajowego
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009
r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.)
• Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r.
w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. nr 237, poz. 1419).
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553,
z późn. zm.) – przestępstwem są zniszczenia w świecie zwierzęcym
znacznych rozmiarów oraz niszczenie (zabijanie) i uszkadzanie zwierząt
powodujące istotną szkodę.
Ustawa z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 985)


została ogłoszona 31 sierpnia 2012 r.
wejszła w życie 1 października 2012 r. (miesiąc po ogłoszeniu)

Dotychczasowe rozporządzenia z zakresu ochrony gatunkowej
(art. 48-50 uop) zachowują moc do dnia wejścia w życie nowych
rozporządzeń, jednak nie dłużej niż przez 2 lata od dnia wejścia
w życie ustawy tj. 30 września 2014 r.
Zakres przedmiotowy ochrony gatunkowej
gatunek - zarówno gatunek w znaczeniu biologicznym, jak i każda niższa
od gatunku biologicznego jednostka systematyczna, populacja, a także
mieszańce tego gatunku w pierwszym lub drugim pokoleniu, z wyjątkiem
form, ras i odmian udomowionych, hodowlanych lub uprawnych (art.5
pkt 1).
Przykład: raróg górski x białozorem
okaz gatunku - roślina, zwierzę lub grzyb z danego gatunku, żywe lub
martwe, każda ich część, forma rozwojowa, jajo lub wydmuszka, a także
produkt pochodny również zawarty w innych towarach oraz towary, które
zgodnie z dołączonym dokumentem, opakowaniem, oznakowaniem lub
etykietą, lub jeżeli wynika to z jakichkolwiek innych okoliczności, mają
zawierać lub zawierają części lub produkty pochodne z roślin, zwierząt,
lub grzybów z danego gatunku (art. 5 pkt 11a).
Przykład: krem z sadłem świstaka.
siedlisko roślin, siedlisko zwierząt, siedlisko grzybów obszar występowania roślin, zwierząt lub grzybów w ciągu
całego życia lub dowolnym stadium ich rozwoju (art. 5 pkt 18).
siedlisko = obszar rozrodu (teren w którym osobniki dobierają
się w pary, wydają potomstwo, składają i wysiadują jaj),
obszar wychowu młodych, obszar odpoczynku (miejsce
istotne dla zwierząt kiedy nie prowadzą aktywnego trybu
życia), migracji i żerowania.
Teren rozrodu i miejsca odpoczynku, które są wykorzystywane
regularnie, muszą być chronione w ciągu całego roku albo
pomiędzy poszczególnymi latami nawet wtedy kiedy nie są
zajmowane – ochrona obowiązuje przez cały rok.
Gatunki o nie jasno zdefiniowanych terenach odpoczynku.
Przykład: wilk, ryś.
Ochrona gatunkowa - przedmiot
Nowa definicja
roślina, zwierzę lub grzyb dziko występujący - roślina, zwierzę
lub grzyb:
a) niepochodzące z uprawy lub hodowli,
b) wprowadzone do środowiska przyrodniczego w celu
odbudowy lub zasilenia populacji (art. 5 pkt 15a uoop).
Zakres rozporządzenia – art. 49
Minister Środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw
rolnictwa określi, w drodze rozporządzenia:
1) gatunki zwierząt:
a) objętych ochroną ścisłą, z wyszczególnieniem gatunków wymagających
ochrony czynnej,
b) objętych ochroną częściową,
c) objętych ochroną częściową, które mogą być pozyskiwane, oraz
sposoby ich pozyskiwania,
d) wymagających ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub
regularnego przebywania,
2) właściwe dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków zwierząt zakazy
wybrane spośród zakazów, o których mowa w art. 52 ust. 1 i 1a, oraz
odstępstwa od zakazów wybrane spośród odstępstw, o których mowa w art. 52
ust. 2,
3) sposoby ochrony gatunków, w tym wielkość stref ochrony
- kierując się potrzebą ochrony dziko występujących zwierząt, ich siedlisk, ostoi lub stanowisk oraz
wymaganiami ekologicznymi, naukowymi i kulturowymi, a także biorąc pod uwagę obowiązujące w
tym zakresie przepisy prawa Unii Europejskiej.
Ochrona gatunkowa – system odstępstw zakazów
System „zwolnień” od zakazów:
-
-
ogólne odstępstwa od zakazów - nie wymagają indywidualnej zgody
właściwego organu, wynikają bezpośrednio z obowiązujących
przepisów prawa (art. 52 ust. 2 uoop),
indywidualne zezwolenia na odstępstwa od zakazów - wymagają
indywidualnej zgody właściwego organu, wydawane przez właściwe
organy na wniosek strony (art. 56 uoop).
W stosunku do dziko występujących zwierząt gatunków objętych ochroną
gatunkową mogą być wprowadzone następujące :
(zielone – zmiany od 1 .10)
1) umyślnego zabijania;
2) umyślnego okaleczania lub chwytania;
3) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych lub form rozwojowych;
4) transportu;
5) chowu lub hodowli;
6) zbierania, pozyskiwania, przetrzymywania, posiadania lub preparowania
okazów gatunków;
7) niszczenia siedlisk lub ostoi, będących ich obszarem rozrodu, wychowu
młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania;
8) niszczenia, usuwania lub uszkadzania gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi,
tam, tarlisk, zimowisk lub innych schronień;
9) umyślnego uniemożliwiania dostępu do schronień;
W stosunku do dziko występujących zwierząt gatunków objętych
ochroną gatunkową mogą być wprowadzone następujące:
(zielone – zmiany od 1 .10)
10) zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny lub transportu
w celu sprzedaży okazów gatunków;
11) wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów
gatunków;
12) umyślnego płoszenia lub niepokojenia;
13) umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie
lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych, lub w miejscach
żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących;
14) fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować ich
płoszenie lub niepokojenie;
15) umyślnego przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne
miejsca;
16) umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego.
W stosunku do innych niż dziko występujących zwierząt gatunków
objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone następujące :
1) umyślnego zabijania;
2) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych lub form rozwojowych;
3) transportu;
4) chowu lub hodowli;
5) przetrzymywania, posiadania lub preparowania okazów gatunków;
6) zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny lub transportu
w celu sprzedaży okazów gatunków;
7) wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów
gatunków;
8) umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego.
•
dotyczy zwierząt pochodzących z hodowli i w niej przetrzymywanych
np. jastrząb, żubr urodzony w niewoli i pozostający w hodowli zamkniętej.
Zakazy i odstępstwa obowiązujące
 obowiązują tylko te zakazy, które :
 wymienione są w ustawie
 wprowadzone zostały rozporządzeniem
pod kątem swojego zakresu przedmiotowego występowały będą
jednocześnie w ustawie o ochronie przyrody i w rozporządzeniu Ministra
Środowiska.
 w rozporządzeniu mogą być wprowadzone wszystkie lub wybrane
zakazy i odstępstwa od nich, określone w art. 52 ust. 1, 1a i 2
 gatunki mogą być grupowane, np. inne zakazy mogą dotyczyć
płazów, a inne ptaków „leśnych” lub ptaków synantropijnych.
 UWAGA: Rozporządzenia nie zawierają podziału zakazów
w stosunku do dziko i innych niż dziko występujących zwierząt.
• Rozporządzenie MŚ z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony
gatunkowej zwierząt + art. 49 i 52 ust. 1 i 1a, 2, 3 UOP
Zakazy obowiązujące w stosunku do zwierząt gatunków chronionych:
1) umyślnego zabijania;
2) umyślnego okaleczania i chwytania;
3) transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, a także posiadania żywych
zwierząt;
4) zbierania, przetrzymywania i posiadania okazów gatunków;
5) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych;
6) niszczenia ich siedlisk i ostoi, będących ich obszarem rozrodu, wychowu
młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania;
7) niszczenia ich gniazd;
8) niszczenia ich mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych
schronieo;
czerwone – zakazy dotyczące również zwierząt innych niż dziko występujące
Zakazy obowiązujące w stosunku do zwierząt gatunków chronionych cd:
9) wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj;
10) posiadania i przechowywania wydmuszek;
11) preparowania okazów gatunków;
12) zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny okazów
gatunków;
13) wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granicę paostwa okazów gatunków;
14) umyślnego płoszenia i niepokojenia;
15) fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodowad płoszenie
lub niepokojenie zwierząt, przy których nazwach w załączniku nr 1 do
rozporządzenia zamieszczono znak (1);
16) umyślnego przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne
miejsca;
17) przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk
naturalnych.
W stosunku do gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą
być wprowadzone odstępstwa od zakazów dotyczące:
1) usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd z budek dla
ptaków i ssaków;
2) usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd ptasich z
obiektów budowlanych lub terenów zieleni, jeżeli wymagają tego względy
bezpieczeństwa lub sanitarne;
3) chwytania na terenach zabudowanych przez podmioty upoważnione przez
regionalnego dyrektora ochrony środowiska zabłąkanych zwierząt i
przemieszczania ich do miejsc regularnego przebywania;
4) chwytania zwierząt rannych lub osłabionych w celu udzielenia im pomocy
weterynaryjnej i przemieszczania ich do ośrodków rehabilitacji zwierząt;
5) zapobiegania poważnym szkodom w odniesieniu do upraw rolnych,
inwentarza żywego, lasów, rybostanu, wody lub innych rodzajów mienia;*
* - W przypadku gatunków ptaków zapobieganie poważnym szkodom odnosi się do zbóż, inwentarza żywego, lasów, rybostanu.
W stosunku do gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą
być wprowadzone odstępstwa od zakazów dotyczące:
6) pozyskiwania okazów gatunków, o których mowa w art. 49 pkt 1 lit. c, przez
podmioty, które uzyskały zezwolenie regionalnego dyrektora ochrony
środowiska lub Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na ich
pozyskiwanie;
7) przetrzymywania, posiadania, zbywania, oferowania do sprzedaży,
wymiany, darowizny, a także wywożenia poza granicę państwa okazów
gatunków, o których mowa w art. 49 pkt 1 lit. c, pozyskanych na podstawie
zezwolenia, o którym mowa w pkt 6;
8) przetrzymywania, posiadania, zbywania, oferowania do sprzedaży,
wymiany, darowizny, a także wywożenia poza granicę państwa okazów
gatunków pozyskanych poza granicą państwa i wwiezionych z zagranicy na
podstawie zezwolenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska lub
Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska;
9) zbierania i przechowywania piór ptaków.
Organy właściwe do wydawania zezwoleń - zwierzęta (od 1.10.12r.)
GDOŚ
1) umyślnego zabijania;
2) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych lub form rozwojowych;
3) wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków;
4) umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego.
2 – dotyczy tylko osobników dziko występujące; kursywa – dotyczy gat. obj. ochr. ścisłą
5) wszystkie zakazy (gat. ścisłe i częściowe), jeżeli:
• zezwolenie dotyczy obszaru wykraczającego poza granice dwóch województw lub
• jeżeli ma to związek z działaniami podejmowanymi przez Ministra Środowiska, w tym
dotyczącymi realizacji programu ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności
biologicznej, programów ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem lub umów
międzynarodowych
RDOŚ
 ochrona częściowa i większość zakazów dot. ochrony ścisłej
 obszary morskie - właściwość miejscową ustala się wzdłuż wybrzeża na terenie danego
województwa
Minister Środowiska
 parki narodowe (niezależnie od zezwoleń z art. 15 ust. 3)
Zezwolenia na odstępstwa od zakazów - przesłanki
art. 56 ust. 4
Organ może wydać zezwolenie na odstępstwa od zakazów obowiązujących w
stosunku do gatunków objętych ochroną w przypadku spełnienia 3
warunków:
1. braku rozwiązań alternatywnych,
2. jeżeli nie jest to szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony
dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub
grzybów, oraz
3. gdy zachodzi jedna z przesłanek o których mowa w art. 56 ust. 4 pkt 1-7.
Orzeczenie ma charakter uznaniowy. Swoboda organu administracyjnego nie ma
charakteru nieograniczonego.
Organ ma możliwość wydania zezwolenia tylko wówczas gdy spełnione są trzy ww.
warunki (warunek obligatoryjny).
Kierować musi się jeszcze względami interesu społecznego i słusznego interesu strony
(art. 7 Kpa).
Zezwolenia na odstępstwa od zakazów – przesłanki c.d.
Przesłanki „wymienne” (art. 56 ust. 4 pkt 1-7)
Zezwolenia na odstępstwa od czynności zakazanej:
1) leżą w interesie ochrony dziko występujących gatunków roślin, zwierząt,
grzybów lub ochrony siedlisk przyrodniczych, lub
2) wynikają z konieczności ograniczenia poważnych szkód w odniesieniu do upraw
rolnych, inwentarza żywego, lasów, rybostanu, wody lub innych rodzajów mienia,
lub*
3) leżą w interesie zdrowia lub bezpieczeństwa powszechnego, lub
4) są niezbędne w realizacji badań naukowych, działań edukacyjnych lub celów
związanych z odbudową populacji, reintrodukcją gatunków roślin, zwierząt
lub grzybów, albo do celów działań reprodukcyjnych, w tym do sztucznego
rozmnażania roślin, lub
5) umożliwiają, w ściśle kontrolowanych warunkach, selektywnie i w ograniczonym
stopniu, zbiór, pozyskiwanie lub przetrzymywanie okazów roślin lub grzybów
oraz chwytanie, pozyskiwanie lub przetrzymywanie okazów zwierząt gatunków
objętych ochroną w liczbie określonej przez wydającego zezwolenie, lub
* - w przypadku gatunków ptaków dotyczy szkód w odniesieniu do zbóż, inwentarza żywego, lasów, rybostanu lub wody.
Zezwolenia na odstępstwa od zakazów – przesłanki c.d.
Przesłanki „wymienne” (art. 56 ust. 4 pkt 1-7)
6) wynikają z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego,
w tym wymogów o charakterze społecznym lub gospodarczym lub
wymogów związanych z korzystnymi skutkami o podstawowym znaczeniu
dla środowiska, w przypadku gatunków:
1. objętych ochroną ścisłą,
2. ptaków (dot. tylko niszczenia ich siedlisk i ostoi będących ich
obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub
żerowania (…) – art. 56 ust. 4a),
3. wymienionych w załączniku IV dyrektywy siedliskowej,
7) wynikają ze słusznego interesu strony lub koniecznych wymogów
nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogów o charakterze
społecznym lub gospodarczym lub wymogów związanych z korzystnymi
skutkami o podstawowym znaczeniu dla środowiska, w przypadku innych
gatunków niż wymienione w pkt 6.
Zezwolenia na odstępstwa od zakazów – przesłanki c.d.
art. 56 ust. 4d, 5
Przypadki kiedy Organ może wydać zezwolenie po spełnieniu 1 przesłanki tj.
jeżeli planowane działania nie spowodują zagrożenia dla dziko
występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów:
1. wwożenie z zagranicy lub wywożenie poza granicę państwa okazów
gatunków – art. 56 ust. 4d,
2. pozyskiwanie zwierząt objętych ochroną częściową, które mogą być
pozyskiwane (rozporządzenie) – art. 56 ust. 5.
Definicja „pozyskania” (art. 5 pkt 15):
chwytanie, łowienie lub zbieranie zwierząt gatunków chronionych lub ich części
i produktów pochodnych do celów gospodarczych.
UWAGA: W pojęciu „pozyskania” zawierają się różne zakazane czynności.
Indywidualne zezwolenia – przesłanki do ich wydania
Przypadek kiedy Organ można wydać zezwolenie po spełnieniu 2 przesłanek:
 brak rozwiązań alternatywnych
 jeżeli planowane działania nie spowodują zagrożenia dla dziko
występujących populacji chronionych gatunków zwierząt (art. 56 ust.
4c uoop):
1.
umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie
lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych lub w miejscach
żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących.
 Nowy element zezwolenia:
warunki realizacji wynikające z potrzeb ochrony populacji
chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów i ich siedlisk
= działania minimalizujące lub kompensujące negatywne
oddziaływanie na gatunki chronione.
Przykłady:
• przemieszczenie roślin lub płazów na inne stanowisko,
• przywrócenie właściwego stanu siedliska gatunku po zakończeniu
inwestycji,
• budowa przejść dla płazów lub zbiornika wodnego mogącego stanowić
miejsce rozrodu,
• wieszanie budek dla ptaków,
• wykonanie nasadzeń drzew jako przyszłe siedlisko dla porostów lub
owadów chronionych.
 Obowiązek kontroli wydanych zezwoleń (ust. 7a)
np. w przypadku podejrzenia niespełnienia warunków decyzji lub w
sposób systematyczny (np. losowo wybrane sprawy)
 Obowiązek cofnięcia zezwolenia jeżeli podmiot, który uzyskał
zezwolenie, nie spełnia zawartych w nim warunków (ust. 7b)
 Zmiana w przepisach karnych: wykroczeniem jest naruszenie
zakazu, nie tylko w sposób umyślny (art. 131)
Harmonogram prac nad rozporządzeniem
Etap
Planowany termin
Konsultacje opracowań
marzec 2013
Przygotowanie projektów rozp.
marzec 2013
Uzgodnienia wewnątrzresortowe
kwiecień-sierpień 2013
Konsultacje społeczne
wrzesień-grudzień 2013
Uzgodnienia międzyresortowe
styczeń-marzec 2014
Podpisanie rozp. przez MŚ w
uzgodnieniu z MRiRW
nie później niż 1 października 2014
Dziękuję
Kwestie do dyskusji:
•
•
•
•
•
Czy zasadnym jest wprowadzanie zakazu płoszenie w odniesieniu do
wszystkich gatunków ptaków np. pospolitych, których wielkość populacji jest
stabilna lub rośnie na przestrzeni ostatnich 10 lat?
Czy zasadnym jest wprowadzanie zakazu niszczenie gniazd poza okresem
lęgowym w odniesieniu do gatunków ptaków wykorzystujących gniazda
przez jeden sezon lęgowy (np. czajka, drozd śpiewak)?
Czy powinno się wprowadzać ogólne odstępstwo „zapobiegania poważnym
szkodom w odniesieniu do upraw rolnych, inwentarza żywego, lasów,
rybostanu, wody lub innych rodzajów mienia”?
Czy zasadnym jest wprowadzanie niszczenia siedlisk w odniesieniu do
wszystkich gatunków ptaków? W odniesieniu do jakich gatunków zwierząt
można nie wprowadzać zakazu niszczenia siedlisk?
Czy obrót osobnikami pochodzącymi z hodowli powinien być limitowany
poprzez wprowadzenie zakazów związanych z obrotem tymi okazami,
zakazu hodowli, posiadania i przetrzymywania jeśli nie wymagają tego
przepisy UE?