Organizacja finałowego warsztatu dialogu społecznego w Gołdapi

Transkrypt

Konferencja
„WYZWANIA PARTYCYPACJI
Organizacja
OBYWATELSKIEJfinałowego
– DIAGNOZA I warsztatu
ANIMACJAspołecznego
PARTYCYPACJI” w Gołdapi
dialogu
15 kwietnia, Biblioteka Uniwersytetu
Warszawskiego, ul. Dobra 56/66, Warszawa
Dr JULIA HÄUBERER,
Uniwersytet w Hamburgu1
POMIAR KAPITAŁU SPOŁECZNEGO – DOŚWIADCZENIA CZESKIE
Streszczenie
Ponieważ zagadnienie kapitału społecznego pozostaje nie ujęte w ramy uznanej za obowiązującą teorii
ogólnej, poszukujemy różnych, często nieadekwatnych sposobów pomiaru tego zjawiska. Dlatego w
pierwszej części niniejszej pracy przedstawimy ogólna teorię kapitału społecznego, aby następnie
wyprowadzić i przetestować właściwe metody pomiaru tego kapitału. Zgodnie z naszą koncepcją,
kapitał społeczny to zasób społeczny, który może składać się z więzi formalnych, nieformalnych,
silnych i słabych. Tym samym, możemy mierzyć dostęp do kapitału społecznego (rozmiar, zagęszczenie
i otwartość sieci) oraz kapitał społeczny objęty dostępem (konkretne zasoby). W badaniu „Relacje
społeczne pomiędzy obywatelami Czech” zmierzono metodą test-retest wiarygodność i właściwość
wybranych miar społecznych w kontekście czeskim. Zastosowano tu m.in. Narzędzie
PomiaruPomostowego Kapitału Społecznego jako miarę otwartości sieci oraz Generator Zasobów do
oceny dostępnego kapitału społecznego. Badanie wskazuje, że możemy zarekomendować zastosowanie
miar wielkości sieci i jej gęstości w przypadku silnych więzi oraz zaproponowany Generator Zasobów
dla celów przyszłych badań. Z drugiej strony, wykorzystanie miar wielkości i gęstości sieci oraz
Narzędzie PomiaruPomostowego Kapitału Społecznego wymaga dalszych ulepszeń, jakkolwiek wydają
się one prawidłowe.
Wprowadzenie
Czechy mają długą tradycję ruchów obywatelskich i stowarzyszeń. Już w XIII wieku pojawiły się tu
pierwsze zrzeszenia, wspierające jednostki. Te zrzeszenia obywatelskie odegrały istotną role w historii,
szczególnie w okresie odrodzenia narodowościowego w XIX wieku, gdy powstawała Republika Czeska
w roku 1918 oraz podczas aksamitnej rewolucji roku 1989 (Vajdová 2005: 22; Dohnalová i in. 2003;
Friè i in. 1998; Müller 2002). Funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego ulegało kilkakrotnie
zakłóceniu, szczególnie w okresie okupacji niemieckiej i w czasach komunistycznych. Reżim
komunistyczny odcisnął widoczny po dziś dzień ślad na społeczeństwie czeskim. Ukształtowany na
wzór społeczeństwa marksistowskiego rząd komunistyczny realizował zasady kontroli państwowej,
wprowadzone przez partię Lenina, ustanawiając zasady zależności w dostępie do wszelkich zasobów i
możliwości (Flap 2001; Walder 1986, 1994: 299). Niedostatek towarów zmusił ludzi do utworzenia
nieformalnego systemu ekonomicznego, zapewniającego wyrównanie niedoborów. Pojawiły się więc
czarny i szary rynek (Gabor 1979) oraz sieci zaopatrzenia (Gutenberg, Neef 1991; Srubar 1991; Hölder
Projekt „Partycypacja obywatelska: diagnoza barier i stworzenie narzędzi wspomagających
dobre rządzenie” jest realizowany dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein
i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego
Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego
1992; Diewald 1995; Völker, Flap 2001: 401). Ludzie budowali silne więzi z krewnymi i przyjaciółmi,
nie tworzyli ich jednak poza tymi sieciami (Raiser i in. 2001). Zjawisku temu towarzyszyła silna
kontrola polityczna, wynikiem której pojawiło się „palące pytanie, komu można zaufać i jak ocenić, że
intencje danej osoby są szczere” (Völker, Flap 2001: 400, podkreślenie w oryginale).Zgodnie z
ideologią komunistyczną, całokształt życia publicznego podlegał uregulowaniu zgodnie z normami
kolektywizmu (Völker, Flap 2001) i wymuszonego masowego uczestnictwa(Olson 1997: 154;
Friedheim 1993). W rezultacie, sektor działalności non-profit otrzymał negatywny wizerunek, który
utrzymuje się do dziś. Partycypacja obywatelska w formalnych organizacjach pozostaje ograniczona i
jest znacząco niższa, niż w Europie Zachodniej, a duża część społeczeństwa nadal szuka wsparcia w
nieformalnych sieciach społecznych, a nie – w społeczeństwie obywatelskim (Rakušanová
2007: 18). Szczególnie w okresie transformacji, sieci nieformalne pełniły ważną rolę, ponieważ
jednostki mogły osiągać swoje cele wyłącznie poprzez mobilizację indywidualnych sieci społecznych
(omówionych w ramach pojęcia “kapitału społecznego mobilizującego jednostki”, patrz Sedláèková,
Šafr 2005; Šafr, Sedláèková 2006). W porównaniu z państwami Zachodu, jest to alternatywna metoda
utrzymywania relacji społecznych (Sotiropoulos 2004). Jednostki z Europy Wschodniej zastępują
nieistniejące sieci formalne sieciami nieformalnymi, do których należą rodzina i przyjaciele
(Pichler, Wallace 2007: 425). Te nieformalne sieci są często lekceważone przy omawianiu kapitału
społecznego. Autorzy działają więc zgodnie z założeniem, że obywatele Czech mają niski poziom
kapitału społecznego, co jest nieprawdą, zważywszy na istnienie sieci nieformalnych. Dlatego
postulujemy połączenie różnych koncepcji kapitału społecznego w celu utworzenia ogólnej teorii
kapitału społecznego, która pozwoli na zastosowanie odpowiednich narzędzi pomiaru.
Kapitał społeczny – konceptualizacja
Większość koncepcji kapitału społecznego definiuje kapitał społeczny jako atrybut relacji społecznych
(por. Lin 2001). Relacje te obejmują zasoby społeczne, które mogą zostać wykorzystane przez jednostki
do osiągania celów. Abstrahując od tej wspólnej definicji, szczegóły koncepcji budzą liczne
kontrowersje. Argumentem podstawowym Pierre’a Bourdieu (1983) jest stwierdzenie, że kapitał
społeczny zapewnia wsparcie i umacnia zaufanie. Wg Jamesa S. Colemana (1988, 1990), zaufanie
stanowi nawet pewną odmianę kapitału społecznego wśród innych jego rodzajów (relacje władzy,
skuteczne normy i sankcje, potencjał informacyjny i odpowiednie organizacje społeczne), które
pojawiają się w strukturze społecznej. To samo ma zastosowanie do koncepcji kapitału społecznego
Roberta D. Putnama (2000) uznającej jego istotność dla umocnienia demokracji i wyników
ekonomicznych. Zaufanie i normy wzajemności funkcjonują lepiej dzięki sieciom obywatelskiego
zaangażowania. Inne podejście prezentują Ronald S.
1
Dane kontaktowe: Dr Julia Häuberer, kierownik Katedry Socjologii Politycznej, Szkoła Biznesu,
Administracji, Ekonomii i Nauk Społecznych, Uniwersytet w Hamburgu, Welckerstr. 8, D-20354 Hamburg,
tel.: +49(0)40-42838-8658, [email protected]
2
Burt (1992) i Nan Lin (2001). Dla obojga, znaczenie ma pozycja jednostki w sieci. Podczas, gdy Burt
wymienia korzyści płynące ze scalenia luk strukturalnych2, Lin podkreśla istotność zasobów związanych
z uznanymi za wartościowe pozycjami w poszczególnych warstwach społecznych.
Żadna z cytowanych koncepcji nie wpasowuje się idealnie w wyniki badań empirycznych; każda z nich
niesie za sobą szereg problemów. Problemem kluczowym jest niewątpliwie konceptualizacja kapitału
społecznego na poziomie zarówno mikro-, jak i makro-społecznym, z którą mamy do czynienia w
pracach Bourdieu, Colemana i Putnama. W koncepcji tego rodzaju wyniki, otrzymane na jednym
poziomie, można uznać za prawdziwe także dla drugiego (Franzen, Pointner 2007; Gabriel i in. 2002).
Taka niedokładność mieści się w koncepcji Putnama. Określiwszy charakter wzajemnych wpływów w
sieciach zaangażowania obywatelskiego, uogólniony poziom zaufania i normy wzajemności na
poziomie makrospołecznym, badacz czyni założenie, że sprawdza się one także na poziomie
indywidualnym. Jednakże badania empiryczne wskazują na nieprawdziwość tego założenia (np. Delhey,
Newton 2005, 2003; Gabriel i in. 2002;
Letki 2006; Smith, Polayi 2003). Niektórzy autorzy
kwestionują nawet samo połączenie aspektów kapitału społecznego Putnama. Głównym argumentem
jest stwierdzenie, że konceptualizacja kapitału społecznego jako połączenia wymiaru strukturalnego
(sieci społeczne) i kulturowego (zaufanie, normy odwzajemniania) oddziela kapitał społeczny od jego
korzeni (Franzen, Pointner 2007). Mówiąc o korzeniach, autorzy odnoszą się do charakterystyki kapitału
społecznego jako kapitału, jak również do relacji, z których się on wyłania. Podstawową cechą kapitału
jest fakt, że można w niego inwestować. Jednakże wydaje się, że elementy kulturowe kapitału
społecznego są pozbawione tej cechy, ponieważ, jak się wydaje, trudno w nie inwestować. Ich
wytworzenie wymaga długoterminowych interakcji (Häuberer 2011: 84; patrz także Franzen, Pointner
2007; Lin 2001, 2008). Z drugiej strony, wydaje się, że jednostki lub aktorzy zbiorowi mogą bez trudu
inwestować w relacje z innymi. Na przykład, jednostki spotykają się z przyjaciółmi na kawę lub
zrzeszają się w tych samych stowarzyszeniach. Dokonujemy zatem konceptualizacji „kapitału
społecznego jako wyłącznie w ujęciu strukturalnym” (Häuberer 2011: 147). Nie oznacza to jednak, że
zaprzeczamy istnieniu wpływów pomiędzy zaufaniem czy normami odwzajemniania(w dalszej części
pracy zwanymi pojęciami determinowanymi kulturowo) a kapitałem społecznym. Nie ulega
wątpliwości, że pojęcia detrminowane kulturowo stanowią warunek wstępny relacji. W atmosferze
zaufania, jednostkom jest łatwiej nawiązywać i utrzymywać relacje. Co więcej, relacje nawiązane przez
jednostki na dłuższą metę wzmacniają pojęcia determinowane kulturowo. Można więc powiedzieć, że
„pojęcia determinowane kulturowo są zarazem warunkiem wstępnym, jak i wynikiem powstawania
kapitału społecznego” (Häuberer 2011: 148, patrz także rys. 1).
Rys.1: Poprawiony model kapitału społecznego
2
Luka strukturalna to pozycja w sieci pozbawiona redundancji; miejsce, w którym znajdujące się w sieci
jednostki nie są ze sobą wzajemnie powiązane, co umożliwiłoby im wymianę informacji lub zasobów (Burt
1992: 18).
3
Źródło: Häuberer (2011: 150)
Zgodnie z omawianymi tutaj względami teoretycznymi i wynikami badań empirycznych, jesteśmy w
stanie przedstawić poprawiony model kapitału społecznego, przedstawiony na rysunku 1. Definiujemy
kapitał społeczny jako „zasoby zakorzenione w relacjach społecznych (Häuberer 2011: 148). Zasoby te
służą jako dostępny kapitał społeczny. Niektóre zasoby (np. wsparcie w istotnych kwestiach, opieka nad
chorymi) bardziej przyczyniają się do osiągania celów ekspresywnych (np. zdrowia fizycznego lub
psychicznego), a inne zasoby (np. informacje o możliwościach zatrudnienia) przyczyniają sie w
większym stopniu do realizacji celów instrumentalnych (np. osiągnięcie statusu) (patrz Lin 2001).
Zasoby społeczne wyłaniają się w relacjach społecznych. Oznacza to, że sieci społeczne zapewniają
dostęp do kapitału społecznego. Znajdujemy tu różne teorie – Putnam (1993, 2000) podkreśla znaczenie
formalnych relacji, tworzonych poprzez formalne uczestnictwo w zrzeszeniach, podczas, gdy inni
autorzy kładą nacisk na nieformalne relacje pomiędzy członkami rodzin (Coleman 1990), w ramach
grup społecznych (Bourdieu 1984), w firmach (Burt 1992) oraz na relacje służące osiągnięciu statusu
(Lin 2001). Największą przewagę zapewniają relacje zamknięte lub gęste, o których piszą Coleman,
Bourdieu i Putnam lub relacje słabe, jak zakłada Burt. Niektóre badania wskazują, że silne i słabe więzi
zapewniają równą skuteczność w osiąganiu dostępu do zasobów. Więzi silne dostarczają zasobów
użytecznych dla działań ekspresywnych, a słabe wydają się najbardziej efektywne dla działań
instrumentalnych (Häuberer 2011: 114). Możemy zatem wnioskować, że więzy formalne i nieformalne,
jak i silne i słabe w ramach sieci zapewniają dostęp do zasobów społecznych, tj. do kapitału społecznego
4
(Häuberer 2011: 149). Ogólnie rzecz biorąc, sieci są zróżnicowane pod względem wielkości, zasięgu,
stopnia otwartości i zamknięcia (Burt 1992, Wasserman, Faust 1999), co wpływa na dostęp do zasobów
społecznych na różne sposoby (aby zapoznać się z konkretnymi kierunkami wzajemnych wpływów,
patrz rys. 1 lub Häuberer (2011)).
Bazując na omówionym poprawionym modelu kapitału społecznego, niniejsza praca ma na celu
przetestowanie jakości miar pojedynczych elementów modelu, które wydają się pasować do kontekstu
czeskiego.
Badanie Jakości
Kwestionariusz
Aby przetestować możliwe wskaźniki opracowanej koncepcji kapitału społecznego (patrz rys. 1),
przeprowadziliśmy badanie metodą test-retest „Relacje społeczne pomiędzy obywatelami Czech”,
przeprowadzając wywiady z respondentami w wieku od 18 lat, włączonymi do próby kwotowej 3 .
Pierwsza część badania objęła 400 respondentów i została przeprowadzona w listopadzie i grudniu 2007
r. Niecałe 6 miesięcy później, w czerwcu 2008 r., przeprowadzono drugą część badania. Uczestnicy
rundy pierwszej zostali poproszeni o uczestnictwo w rundzie drugiej. Uzyskując odsetek pozytywnych
odpowiedzi w wysokości 32,25%, w drugiej rundzie przebadaliśmy 129 respondentów.
Wskaźniki
Dostęp do kapitału społecznego I: Rozmiar sieci. Rozróżniamy pomiędzy sieciami nieformalnymi i
formalnymi (patrz rysunek 1), do których zastosowaliśmy różne miary. Sieć nieformalna składa się z
krewnych i przyjaciół. Pytaliśmy więc o liczbę dorosłych braci, sióstr (test + retest) oraz dzieci
respondenta (test) oraz pozostałych krewnych (ciotki, wujowie itd. – tylko test) oraz o liczbę przyjaciół
w miejscu pracy, w sąsiedztwie oraz innych przyjaciół (test + retest). Pomiar wielkości sieci formalnej
wydaje się trudniejszy. Zasadniczo, można wykorzystać w tym celu fakt przynależności do
stowarzyszeń. Korzystanie z listy stowarzyszeń wiąże się z niebezpieczeństwem błędu, jeśli lista jest
nieodpowiednio skonstruowana dla danego respondenta (Adam 2008; Haddad 2006; Morales 2002). Co
więcej, uszeregowanie różnych organizacji z podziałem na typy i pytanie o członkostwo
w
organizacjach określonego typu prowadzi do zlekceważenia kwestii uczestnictwa w wielu
organizacjach(Morales 2002). Zasadniczo, dobrym rozwiązaniem jest ujęcie w kwestionariuszu dużej
3
Przeprowadzono stratyfikację próby wg płci, wieku, wykształcenia, rozmiaru społeczności i regionu
zamieszkania respondenta dla profilu członków społeczeństwa czeskiego wg Czeskiego Urzędu
Statystycznego (2009).
5
liczby organizacji. Jednakże, stosując metodę badania telefonicznego musieliśmy skrócić listę pytań.
Dlatego też wzięliśmy pod uwagę członkostwo w pięciu różnych rodzajach zrzeszeń4 (tylko test).
Dostęp do kapitału społecznego II: Gęstość sieci. Dokonaliśmy pomiaru gęstości sieci nieformalnej w
wymiarze częstotliwości kontaktów z różnymi krewnymi i grupami krewnych (np. wujowie i ciotki)
oraz przyjaciółmi należącymi do trzech różnych kontekstów (np. z pracy) w ciągu ostatnich czterech
tygodni. W ramach retestu, wyłączyliśmy częstotliwość kontaktu z wujami i ciotkami, kuzynami i
rodzicami chrzestnymi. Gęstość sieci formalnej oceniano poprzez częstotliwość uczestnictwa w pięciu
różnych rodzajach zrzeszeń. 5 . W naszym pojęciu, uczestnictwo w sieciach formalnych wydaje się
istotniejsze, niż samo członkostwo, ponieważ uczestnictwo wymusza interakcje z innymi jednostkami,
co zwiększa szanse na uzyskanie dostępu do ich zasobów. Dlatego też skupiliśmy się na retestowaniu
wyłącznie częstotliwości uczestnictwa, stosując jedno pytanie alternatywne, dotyczące częstotliwości
uczestnictwa w działaniach organizacji obywatelskich.
Dostęp do kapitału społecznego III: Otwartość. Aby zmierzyć otwartość sieci nieformalnych, jak i
formalnych naszych respondentów, zastosowaliśmy Narzędzie Pomiaru Pomostowego Kapitału
Społecznego, opracowaną przez polską socjolog Katarzynę Pająk (2006). Narzędzie to umożliwia ocenę
liczby osób społecznie odległych w sieci respondenta pod względem cech społeczno-demograficznych,
zainteresowań i stylu życia. Narzędzie to, opracowane pierwotnie dla studentów wyższych uczelni,
została przez nas przystosowana do potrzeb ogólnego kontekstu społeczeństwa czeskiego, i pytaliśmy o
konkretną liczbę przyjaciół, krewnych i znajomych w zrzeszeniach o różnych cechach. Zakładamy, że
uwzględnione tu zagadnienia obejmują trzy udokumentowane uprzednio czynniki ukryte – Grupy obce,
grupy o innym stylu życia (test + retest) lub odmiennych zainteresowaniach (retest) (por. Šafr, Häuberer
2007a, b).
Dostępny kapitał społeczny: Zasoby społeczne. Aby zmierzyć zasoby społeczne, zastosowaliśmy
Generator Zasobów, który wprowadzili pierwotnie Van der Gaag i Snijders (2005). Zastosowaliśmy 12
elementów do pomiaru trzech czynników ukrytych Wsparcie Osobiste (test + retest), Umiejętności
Finansowe oraz Kapitał Społeczny związany z Prestiżem (retest). Ponadto, ulepszyliśmy też Generator
Zasobów, pytając o dokładny dostęp do zasobów, a nie – możliwość ich uzyskania, jak to miało miejsce
w przypadku Generatora Zasobów Van der Gaaga i Snijdersa (pytaliśmy, czy dana osoba jest w stanie
uzyskać/ uzyska dostęp do określonego zasobu; w pierwotnym Generatorze Zasobów pytano, czy dana
osoba mogłaby to zrobić). Ponadto, poprosiliśmy respondentów o podanie konkretnej liczby krewnych,
przyjaciół i znajomych (w podziale na te grupy), którzy udostępnią im dany zasób.
Wyniki
Test – Retest – Wiarygodności
4
Pytaliśmy o następujące grupy: (1) Związki polityczne, zawodowe lub branżowe, (2), kościół, organizacje
charytatywne lub pożytku publicznego, (3) organizacje sportowe, kulturalne, hobbystyczne, (4) sąsiedzkie
zrzeszenia obywatelskie, (5) inne zrzeszenia lub grupy.
6
Aby ocenić wiarygodność metody test-retest, obliczyliśmy współczynniki korelacji Pearsona w
odniesieniu do współczynników tau Kendalla zgodnie z poziomem pomiaru zmiennych.
Dostęp do kapitału społecznego I+II: Wielkość sieci i miary gęstości. Dane wskazują, że nasi
respondenci mają do 13 dorosłego rodzeństwa i 5 dzieci oraz do 90 przyjaciół. Najwyższą gęstością
charakteryzuje się rodzina nuklearna oraz sieci przyjaźni, gdzie znajdujemy najwyższe częstotliwości
kontaktu. Wyniki analiz wiarygodności przedstawia tabela . Wiarygodność metody test-retest wydaje sie
bardzo wysoka w przypadku liczby rodzeństwa, jak również częstotliwości kontaktów z członkami
rodziny. W przypadku przyjaciół, stwierdziliśmy, że miary wielkości i gęstości charakteryzują się dość
niską wiarygodnością. Uczestnictwo w zrzeszeniach jest dość ograniczone. Większość respondentów
(23.8%) uczestniczy w organizacjach sportowych, kulturowych lub hobbystycznych, najmniej – w
organizacjach politycznych (7.5%). Aby przeanalizować wiarygodność metodą form alternatywnych,
zsumowaliśmy częstotliwości aktywnego uczestnictwa w pięciu różnych rodzajach zrzeszeń w ramach
jednej zmiennej o wartości od 0 (brak aktywności) do 10 (aktywność trzy lub więcej razy we wszystkich
zrzeszeniach w ostatnim miesiącu), aby porównać wyniki alternatywnych miar gęstości sieci formalnej.
W teście, 37% respondentów wskazała na uczestnictwo, podczas, gdy w ramach retestu stwierdzono, że
poziom uczestnictwa wynosi jedynie 29%. Stwierdziliśmy także występowanie niskiej korelacji o
wartości 0.387 (N = 123) pomiędzy zmiennymi, wskazującej na niską wiarygodność mierzoną metodą
form alternatywnych.
Tabela 1: Wiarygodność miar wielkości i gęstości sieci mierzona metodą test-retest
Rodzeństwo
Matka
Ojciec
Dzieci
Teściowie
Szwagier/Szwagierka
Siostrzeńcy
Przyjaciele z pracy
Przyjaciele z sąsiedztwa
Inni przyjaciele
Liczba... (a)
Częstotliwość
kontaktów ...(b)
0.747 129
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
0.54 76
0.229 121
0.61 117
0.526 129
0.845 128
0.883 128
0.716 120
0.697 125
0.533 125
0.521 124
0.448 127
0.324 126
0.168 128
Uwagi: (a) Współczynnik korelacji Pearsona r, (b) Tau Kendalla b.d. = nie pytano, wartości wymienione
kursywą wskazują na pozycje wiarygodne.
Źródło: Relacje społeczne pomiędzy obywatelami Czech
Dostęp do kapitału społecznego III: Otwartość. Respondenci wskazują, że mają do 70 krewnych,
przyjaciół i znajomych o cechach różnych od nich samych. Tylko w nielicznych przypadkach
wymieniono osoby innej narodowości, należące do innej grupy etnicznej lub o innej orientacji
seksualnej, niż respondent.
5
Pytaliśmy o te same rodzaje stowarzyszeń, które zostały wymienione w pytaniach o członkostwo.
7
Ponadto, wiarygodność mierzona metodą test-retest dla poszczególnych zagadnień jest niezwykle niska
z wyjątkiem kilku z nich (dotyczących przyjaciół lub znajomych o innym pochodzeniu etniczny oraz
członków rodziny i znajomych o innej orientacji seksualnej niż respondent, patrz także tabela 2).
Wskazuje to, że respondenci mają duże trudności z udzieleniem odpowiedzi na pytania zadane w
ramach tak zwanego Narzędzia Pomiaru Pomostowego Kapitału Społecznegof.
Tabela 1: Wiarygodność miar otwartości i generatora zasobów mierzona metodą test-retest
Jak wielu spośród twoich
Krewnych Przyjaciół
Znajomych
Narodowości
0.432 124
0.154 127
0.311 126
0.059 125
0.004 28
-0.028 29
Pochodzenia etnicznego
0.241 128
0.736 127
0.87 29
Orientacji seksualnej
0.829 121
0.585 117
.(a) 25
Są biedniejsi
0.027 125
0.26
125
0.418 128
0.088 120
0.332 122
0.701 23
0.322 121
0.287 23
0.417 125
0.239 102
0.655 27
0.256 20
Pomoc przy remoncie domu/mieszkania?
0.53 123
0.549 120
0.562 27
Pomoc w zakupach, gdy jesteś chory?
0.512 121
0.412 122
0.267 27
Dostęp do dobrego lekarza, gdy go potrzebujesz?
0.601 110
0.562 110
0.22 24
Poradę w przypadku problemów osobistych?
0.611 118
0.53 122
0.019 27
Tymczasowe mieszkanie, jeśli np. Twój dom
spłonie w pożarze?
0.612 119
0.764 113
0.831 26
Porady prawne?
0.6/8 119
0.538 119
0.888 27
Pomoc w znalezieniu pracy?
0.392 111
0.483 109
0.468 27
Miary otwartości
różni się od ciebie pod względem.....?
Wieku, pokolenia
Są bogatsi
Mieszkają w mieście, a ty na wsi, lub odwrotnie
Są wierzący, a ty nie, lub odwrotnie
Generator zasobów
Zapewni ci....
Uwagi: Współczynnik korelacji Pearsona r (a) nie może zostać obliczony, ponieważ przynajmniej jedna
zmienna jest stała; wartości podane kursywą charakteryzują się wiarygodnością.
Źródło: Relacje społeczne pomiędzy obywatelami Czech
Dostępny kapitał społeczny: Zasoby społeczne. Respondenci wymienili do 51 osób w rodzinie lub
wśród przyjaciół, którzy mogą dostarczyć im określone zasoby, jednak tylko do 30 osób należących do
tych samych stowarzyszeń, które byłyby gotowe to zrobić. Ogólne wiarygodności mierzone metodą testretest (tabela 2) mają wartości umiarkowane w przypadku zasobów dostarczanych przez przyjaciół lub
znajomych; jednakże pomiar zasobów dostarczanych przez krewnych wydaje się absolutnie
wiarygodny. Co więcej,
analizując poszczególne punkty jako miary czynnika Kapitał Społeczny
Wsparcia Osobistego i analizując wiarygodność czynników metodą test-retest przy pomocy
8
konfirmacyjnej analizy czynnikowej uzyskujemy wysoką wiarygodność (jak również wewnętrzną
spójność czynnika) (patrz rysunek 2).
Rysunek 2: Wiarygodność czynnika społecznego wsparcia osobistego mierzona metodą test-retest
[personal support – wsparcie osobiste; family – rodzina; time – czas; repairs – naprawy; contact to
doctor – kontakt z lekarzem; shop for you – zakupy; advice personal problems – porady w problemach
osobistych; temp put you up – tymczasowe wsparcie materialne; advice legal problems – porady
prawne; help find a job – pomoc w znalezieniu pracy]
Uwagi: N=391, Wartości szacunkowe obliczone metodą estymacji ML, poziomy istotności mierzone
metodą bootstrap (metoda przedziałów percentylowych), 250 iteracji, wszystkie estymacje mają
istotność na poziomie 0.01, całościowy model dopasowany do modelu członków rodziny: .2 = 89.106,
df = 76, p = 0.144, bootstrap Bollena-Stina p = 0.514; całościowy model dopasowany do modelu
przyjaciół: .2 = 84.392, df = 76, p = 0.239, bootstrap Bollena-Stina p = 0.614.
Dane: Relacje społeczne pomiędzy obywatelami Czech
Zasadność konstruktu
Zarówno Narzędzie Pomiaru Pomostowego Kapitału Społecznego jako miary otwartości sieci, jak i
miary Generatora Zasobów zawierają czynniki ukryte. Dlatego powinno być możliwe określenie
zasadności konstruktu dla obu baterii zagadnień. Nasze analizy wskazują jednak na brak czynników
pomostowego kapitału społecznego (konkretne wyniki – patrz Häuberer (2011: 211ff)), a tym samym
brak zasadności konstruktu baterii zagadnień.
Rysunek 3: Zasadność konstruktu Generatora Zasobów
9
[personal support – wsparcie osobiste; family – rodzina; time – czas; repairs – naprawy; contact to
doctor – kontakt z lekarzem; shop for you – zakupy; advice personal problems – porady w problemach
osobistych; temp put you up – tymczasowe wsparcie materialne; advice legal problems – porady
prawne; help find a job – pomoc w znalezieniu pracy; finance – finanse; prestige – prestiż; knows
financials – znajomość zagadnień finansowych; works in town hall – praca w urzędzie miejskim; can
employ people – możliwość zatrudniania ludzi; appears in media – pojawia się w mediach; ears more
than 100 000 CZK/month – zarabia ponad 100 000 CZK miesięcznie]
Uwagi: N = 129; ** p<0.01, *p<0.05; .2 = 74.757; df = 51; p = 0.017; GFI = 0.915; AGFI = 0.870;
RMR =
0.031; RMSEA = 0.060.
Bardziej obiecujące wydają się wyniki uzyskane przy pomocy Generatora Zasobów. Naszym punktem
wyjścia jest struktura czteroczynnikowa zaczerpnięta z badania Van der Gaaga i Snijdersa (2005):
Wsparcie osobiste, umiejętności polityczne i finansowe, kapitał społeczny związany z prestiżem/
wykształceniem oraz umiejętności osobiste. W badaniu metodą retest wykorzystaliśmy wyłącznie
pytania służące do pomiaru pierwszych trzech czynników, zakładając ich występowanie w próbie. W
celu walidacji oraz przyjęcia strategii podobnej do tej, z jakiej korzystali Van der Gaag i Snijders,
zmieniliśmy nieco nasza strategię i przeanalizowaliśmy zasoby brutto pozyskiwane przez rodzinę,
przyjaciół i znajomych razem. Zsumowaliśmy poszczególne zagadnienia dla krewnych, przyjaciół i
znajomych, tworząc pojedyncze zmienne,
i zmieniliśmy kodowanie utworzonych w ten sposób
10
zmiennych, nadając im wartości od 0 (brak dostępu do zasobów) do 3 (ponad 10 osób zapewnia dostęp
do zasobów). Wartość CFA (zilustrowana rysunkiem 3) stanowi pierwszy dowód zasadności, ponieważ
model pasuje dobrze do danych. Znaleźliśmy także drugi dowód zasadności w innym badaniu czeskim
(Häuberer 2011: 242-246), które pozwala nam wnioskować, że w społeczeństwie czeskim funkcjonuje
ta sama struktura czynników, jak w społeczeństwie holenderskim. Zastosowane pytania wydają się
mierzyć te same aspekty, co wskazuje na zasadność konstruktu, jakim jest Generator Zasobów.
Zasadność kryterium
Test zasadności kryterium można przeprowadzić dla wszystkich użytych baterii zagadnień. W
prowadzonych badaniach nie znajdujemy konkretnych kryteriów testowania zasadności; uprzednio
prowadzone badania oraz rozważania teoretyczne pozwalają nam na wyprowadzenie założeń co do
relacji pomiędzy miarami kapitału społecznego i zmiennymi kryterium. Struktura sieci rodzinnej nie
jest uzależniona od jednostki, ale może ona kształtować sieć przyjaźni, jak również sieci formalne, do
których należy. Co za tym idzie, obie sieci powinny być zróżnicowane w stosunku do cech osobowych
respondentów. Z poprzednich badań wynika jednoznacznie, że kobiety dysponują mniej rozwiniętymi
sieciami, niż mężczyźni. To samo odnosi się do osób z niższym wykształceniem w porównaniu z
osobami o wyższym wykształceniu (Behtoui 2007; Lin i in. 2001). Osoby starsze dysponują silniejszymi
więzami i zawierają mniej przyjaźni, niż młodsze (van Tilburg 1998). Oprócz cech społecznodemograficznych, w kształtowaniu sieci odgrywa rolę także osobowość jednostki. Koncentrujemy się na
ekstrawertykach, którzy mają predyspozycje psychiczne do nawiązywania kontaktów, a tym samym,
powinni dysponować dostępem do bardziej rozbudowanych i zróżnicowanych sieci. Co więcej,
stwierdziliśmy, że uogólnione zaufanie i normy wzajemności są warunkiem wstępnym, jak i wynikiem
kapitału społecznego (patrz Häuberer 2011). Tym samym, powinny występować dodatnie korelacje
pomiędzy oboma tymi czynnikami i wszystkimi zastosowanymi przez nas miarami.
Dla potrzeb naszych miar pomostowego kapitału społecznego i zasobów, nawet miary sieci formalnej
mogą posłużyć za kryteria. Działając aktywnie w stowarzyszeniach, jednostki nawiązują kontakty z
różnymi ludźmi (Putnam 2000); co za tym idzie, uzyskują dostęp do szerszego spektrum ludzi oraz
lepszy dostęp do zasobów społecznych. Wreszcie, poprawiony model kapitału społecznego wskazuje, że
udostępnione zasoby mają pozytywny wpływ na zadowolenie z życia, co sprawdza się w szczególności
w odniesieniu do mężczyzn w porównaniu z kobietami (Lin i in. 2006).
Tabela 3: Zasadność kryterium miar kapitału społecznego
Płeć
Sieć nieformalna
Wiek
Wykształ- Ekstracenie
wersja
Ogólne
zaufanie
Normy
Członwzajemności kostwo
0.278
-0.130
-0.059
-0.053
-0.001
n.d.
400
-0.390
400
0.153
395
0.077
344
-0.056
344
0.053
n.d.
Aktywne
uczestn.
Zadowolenie z życia
Rodzina
Wielkość
r
-0.039
Gęstość
N 400
t -0.105
11
N 399
399
399
394
344
344
t
-0.124
-0.079
0.206
0.023
-0.077
N 399
399
399
394
343
343
t
-0.139
0.058
0.070
0.047
-0.011
387
387
382
332
332
Przyjaciele
Wielkość
Gęstość
-0.117
-0.106
N 387
n.d.
n.d.
Sieć formalna
Wielkość
-0.136
0.207
0.162
0.010
0.041
N 400
400
400
395
344
344
t -0.096
N 386
-0.135
386
0.206
386
0.178
382
0.006
344
-0.022
344
n.d.
t -0.067
N 129
-0.186
129
0.178
129
0.074
129
0.052
112
-0.058
112
n.d.
-0.142
0.058
0.141
0.024
-0.027
0.240
0.262
N 400
400
400
395
365
387
400
400
r
-0.125
0.088
0.228
0.040
-0.075
0.183
0.233
129
129
129
121
125
129
129
r -0.033
N 343
-0.248
343
0.138
343
n.d.
0.051
339
r -0.024
N 115
-0.399
115
0.166
115
n.d.
0.102
112
Finanse
r -0.185
N 129
0.013
129
0.104
129
n.d.
0.120
126
Prestiż
r -0.269
N 128
-0.059
128
0.385
128
n.d.
0.169
125
Gęstość
(test)
Gęstość
(retest)
t
-0.132
n.d.
Pomostowy kapitał społeczny
BSC Test
BSC
Retest
r
-0.115
-0.134
n.d.
n.d.
N 129
Generator zasobów
Wsparcie
osobiste
(test)
Wsparcie
osobiste
(retest)
Uwagi: Korelacje Pearsona r, tau Kendalla t, n.d. = nie dotyczy.
Zgodnie z naszymi założeniami, opracowaliśmy wskaźniki sumaryczne (wielkość, gęstość, otwartość) i
współczynniki regresji (kapitał społeczny wsparcia osobistego, umiejętności polityczne i finansowe,
kapitał społeczny związany z prestiżem) dla naszych baterii zagadnień i skorelowaliśmy je z płcią,
12
wiekiem, wykształceniem6, ekstrawersją7, uogólnionym zaufaniem8 i normami wzajemności9. Ponadto,
skorelowaliśmy Narzędzie Pomiaru Pomostowego Kapitału Społecznego z członkostwem i aktywnym
uczestnictwem10, a Generator Zasobów – z poziomem zadowolenia z życia11.
Korelacje ze zmiennymi społeczno-demograficznymi dają oczekiwane wyniki, wskazując tym samym
na dobrą zasadność kryterium (patrz tabela 3). Stwierdziliśmy występowanie nieznacznych różnic
pomiędzy płciami pod względem wielkości i gęstości sieci, ale z zachowaniem oczekiwanych tendencji.
Kobiety mają z reguły dostęp do sieci mniej rozbudowanych i zagęszczonych, niż mężczyźni. Co za tym
idzie, mają też mniejszy dostęp do zasobów społecznych, niż mężczyźni (z wyjątkiem zasobów
Wsparcia Osobistego, które wydają się równomiernie rozłożone wśród mężczyzn i kobiet).
Młodsi respondenci dysponują też większymi i gęstszymi sieciami formalnymi i nieformalnymi,
podczas, gdy osoby starsze należą do większych sieci rodzinnych, niż osoby młodsze. Co więcej, młodsi
respondenci mają lepszy dostęp do zasobów Wsparcia Osobistego, niż starsi. Z drugiej strony, zasoby
związane z umiejętnościami politycznymi i finansowymi rozkładają sie podobnie w różnych grupach
wiekowych. Wyniki te wydają się zasadne, zważywszy, że osoby młodsze w większym stopniu
potrzebują wsparcia rodziny, aby uporać się z problemami typowymi dla cyklu życia (np. wychowanie
dzieci), ale inne zasoby (umiejętności finansowe i kapitał społeczny związany z prestiżem) są potrzebne
przedstawicielom wszystkich grup wiekowych przy rozwiązywaniu problemów życia codziennego (np.
wypełnienie deklaracji podatkowej). Jeśli chodzi o wykształcenia, respondenci z wyższym
wykształceniem działają bardziej aktywnie w sieciach formalnych, niż osoby z niższym
wykształceniem, i mają do dyspozycji więcej zasobów. Korelacje pomiędzy naszymi współczynnikami i
uogólnionym zaufaniem lub normami wzajemności okazały się niezwykle niskie, co może być
spowodowane dyskusyjnością miar dla obu wskaźników. Z drugiej strony, miara ekstrawersji ma
niewątpliwie charakter jakościowe, a korelacje pomiędzy ekstrawersją a miarami kapitału społecznego
okazały się zgodne z oczekiwaniami. Ekstrawertycy dysponują bardziej rozwiniętymi sieciami przyjaźni
i relacji formalnych, które są bardziej zróżnicowane, niż sieci introwertyków. Ponadto, zgodnie z
naszymi oczekiwaniami, respondenci, którzy są członkami stowarzyszeń lub aktywnie w nich
6
Zmienna wykształcenia obejmowała cztery kategorie – edukację obowiązkową, zawodową, poziomu A i
stopni naukowych.
7
Przyjęliśmy wymiar cech osobowościowych – ekstrawersji (E) i introwersji (I) na podstawie badania, w
którym Eysenck (1973) prosił respondentów o samoocenę w skali od 1 do 4 następujących wartości: 1
„aktywny, pełen energii” (E+), 2 „lubi poznawać nowe osoby” (E+), 3 „z większą rezerwą w rozmowach z
osobami obcymi” (I+). Współczynnik Cronbacha wynosi tu 0.504.
8
Opracowaliśmy wskaźnik zaufania przy pomocy trzech zmiennych ze skali Rosenberga (1956, 1957):
„Istnieje tylko kilka osób, którym mogę w pełni zaufać”; „Na ogół można być pewnym, że inni chcą dla nas
jak najlepiej”; oraz „Jeśli nie jesteś ostrożny, inni cię wykorzystują” ocenianych wg czterostopniowej skali od
„Zdecydowanie się zgadzam” do „Zdecydowanie się nie zgadzam”. Współczynnik Cronbacha wynosi tu
0.399.
9
Wskaźnik pomiaru norm wzajemności obejmował następujące stwierdzenia: „Dorosłe dzieci mają
obowiązek opiekować się starszymi rodzicami”, oraz „Nie ma nic złego w utrzymywaniu stosunków z ludźmi
tylko dlatego, że wiemy, iż może nam to przynieść korzyści”, oceniane wg czterostopniowej skali od
„Zdecydowanie się zgadzam” do „Zdecydowanie się nie zgadzam”. Współczynnik Cronbacha wynosi tu
0.179.
10
W tym celu skonstruowaliśmy sumaryczny wskaźnik dla różnych kategorii członkostwa i uczestnictwa.
11
Zastosowaliśmy czterostopniową skalę akceptacji stwierdzenia „Gdy patrzę na moje życie jako całość,
mogę powiedzieć, że jestem z niego zadowolony.”
13
uczestniczą, mają do dyspozycji większe zasoby kapitału społecznego. Wreszcie, zadowolenie z życia
jest skorelowane dodatnio z ilością zasobów społecznych, którymi dysponują jednostki. Wydaje się, że
wszystkie z przetestowanych baterii zagadnień zostały poddane pozytywnej walidacji zasadności
kryterium.
Podsumowanie
Przedstawione tu badania wskazują, że pytanie o konkretną liczbę członków rodziny, jak i częstotliwość
kontaktów z nimi to wiarygodne i zasadne miary wielkości i gęstości sieci respondenta. To samo można
powiedzieć o Generatorze Zasobów. Możemy zarekomendować te miary do przyszłego wykorzystania.
Z drugiej strony, użyte przez nas miary wielkości (liczba) i gęstości (częstotliwość kontaktów) sieci
przyjaciół wydają się niewiarygodne, jakkolwiek udowodniono ich zasadność. Podobne wyniki
uzyskujemy przy porównaniu dwóch form alternatywnych miar gęstości sieci formalnej (częstotliwość
uczestnictwa w pięciu rodzajach zrzeszeń i częstotliwość uczestnictwa w dowolnym zrzeszeniu) oraz
przy analizie Narzędzia Pomiaru Pomostowego Kapitału Społecznego. Jesteśmy zmuszeni
wypowiedzieć się przeciwko stosowaniu tych baterii zagadnień w ich obecnej formie. Konieczne są
dalsze badania w celu ich poprawy.
Aby uzyskać więcej informacji na temat przedstawionych tu badań i ich wyników, proszę zapoznać się z
książką: Häuberer, J. 2011: Social Capital. Towards a Methodological Foundation.
Literatura
Adam, R. (2008): Mapping social capital across Europe: findings, trends and methodological
shortcomings of cross-national surveys. W: Social Science Information 47(2): 159-186.
Behtoui, A. (2007): The Distribution and Return of Social Capital: Evidence from Sweden. W:
European
Societies 9(3): 383/407.
Bourdieu, P. (1983): Ökonomisches Kapital, kulturelles Kapital, soziales Kapital. W: Kreckel, R. (Ed.)
(1983): Soziale Ungleichheiten. Göttingen: Schwartz: 183-198.
Bourdieu, P. (1984): Die feinen Unterschiede. Kritik der gesellschaftlichen Urteilskraft. Frankfurt/Main:
Suhrkamp.
Burt, R.S. (1992): Structural Holes: The Social Structure of Competition. Cambridge, Massachusetts,
and
London: Harvard University Press.
Coleman, J.S. (1988): Social Capital in the Creation of Human Capital. In: American Journal of
Sociology 94: S95-S120.
Coleman, J.S. (1990): Foundations of Social Theory. Cambridge, MA: Belknap Press.
Conflict Resolution 1(4):340–5.
14
Czeski
Urząd
Statystyczny.
(2009):
Rocznik
http://www.czso.cz/rocenka2009/eng/contents.htm
Statystyczny
Czech
2009.
Online:
Delhey, J.; Newton, K. (2003): Who trusts? The origins of social trust in seven countries. W: European
Societies 5: 93-137.
Delhey, J.; Newton, K. (2005): Predicting Gross-National Levels of Social Trust: Global Pattern or
Nordic
Exceptionalism? W: European Sociological Review 21(4): 311-327.
Diewald, M. (1995): Informelle Beziehungen und Hilfeleistungen in der DDR: Persönliche Bindungen
und instrumentelle Nützlichkeit. W: Nauck, B.; Schneider, N.F.; Tölke, A. (Eds.) (1995): Familie und
Lebensverlauf im gesellschaftlichen Umbruch. Stuttgart: Ferdinand Enke Verlag.: 56–75.
Dohnalová, M., Malina, J.; Müller, K. (2003): Obèanská spoleènost: Minulost – souèasnost –
budoucnost.[ Społeczeństwo obywatelskie: Przeszłość – teraźniejszość - przyszłość] Brno: Masarykova
univerzita.
Eysenck, H.J. (1973): Eysenck on Extraversion. New York: John Wiley & Sons.
Franzen, A.; Pointner, S. (2007): Sozialkapital: Konzeptualisierungen und Messungen. W: Franzen, A.;
Freitag, M. (Red.) (2007): Sozialkapital. Grundlagen und Anwendungen. Wiesbaden: VS Verlag für
Sozialwissenschaft: 66-89.
Friè, P.; Deverová, L.; Pajas, P.; Šilhánová, H. (1998): Defining the Nonprofit Sector: The Czech
Republic.
Working Papers of the Johns Hopkins Comparative Nonprofit Sector Project, nr 27, Red. Salamon,
L.M. i Anheier, H.K. Baltimore: The Johns Hopkins Institute for Policy Studies.
Friedheim, D.V. (1993): Bringing Society Back into Democratic Transition Theory after 1989: Pact
Making and Regime Collapse. W: East European Politics and Societies 74: 82-512.
Gabor, I. (1979): The Second (Secondary) Economy. W: Acta Oeconomica 22: 291–311.
Gabriel, O.W.; Kunz, V.; Roßteutscher, S.; van Deth, J.W. (2002): Sozialkapital und Demokratie:
Zivilgesellschaftliche Ressourcen im Vergleich. Schriftenreihe des Zentrums für Angewandte
Politikforschung, Bd. 24, Wien: WUV-Universitätsverlag.
Gutenberg, J.; Neef, R. (1991): Versorgungsstrategien in einem ehemaligen DDR-Grenzgebiet. Praca
przedstawiona podczas warsztatów ‘The Transition in East Germany’. Uniwersytet Münster.
Haddad, M.A. (2006): Civic Responsibility and Patterns of Voluntary Participation Around the World.
W: Comparative Political Studies 39(10): 1220-1242.
Häuberer, J. 2011. Social Capital. Towards a Methodological Foundation. Wiesbaden: VS Verlag für
Sozialwissenschaften.
Hölder, E. (Ed). (1992): Im Trabi durch die Zeit – 40 Jahre Leben in der DDR. Stuttgart: Metzler
Poeschel.
Letki, N. (2006): Investigating the Roots of Civic Morality: Trust, Social Capital, and Institutional
Performance. W: Political Behavior 28: 305–325.
Lin, N. (2001): Social Capital: A Theory of Social Structure and Action. Cambridge: Cambridge
University Press.
Lin, N. (2008): A Network Theory of Social Capital. W: Castiglione, D.; Van Deth, J.; Wolleb, G.
(Red.) (2008): The Handbook of Social Capital. Oxford: Oxford University Press.: 50-69.
15
Lin, N.; Fu, Y.; Ao, D. (2006): Social Capital and Marital Satisfaction. Praca przedstawiona podczas
dorocznego spotkania Amerykańskiego Stowarzyszenia Socjologicznego, Montreal Convention Center,
Montreal,
Quebec,
Canada,
11
sierpnia
2006,
Online:
http://www.allacademic.com/meta/p102888_index.html, dostęp z dnia 23.03.2009.
Lin, N.; Fu, Y-C.; Hsung, R-M. (2001): The Position Generator: Measurement Techniques for
Investigations of Social Capital. W Lin, N.; Cook, K.; Burt, R.S. (Red.) (2001a). Social Capital. Theory
and Research. New York: Walter de Gruyter: 57-83.
Morales Diez de Ulzurrun, L. (2002): Associational Membership and Social Capital in Comparative
Perspective: A Note on the Problems of Measurement. W: Politics & Society 30(3): 497-523.
Müller, K. (2002): Èeši a obèanská spoleènost. [Czesi a społeczeństwo obywatelskie] Praha: TRITON.
Olson, D.M. (1997): Democratization and Political Participation: The Experience of the Czech Republic.
W: Dawisba, K.; Parrott, B. (Eds.) (1997): The Consolidation of Democracy in East-Central Europe.
Cambridge: Cambridge University Press: 150-196.
Pająk, K. (2006): A Tool for Measuring Bridging Social Capital. Praca przedstawiona podczas
Konferencji Sieci Badawczej ESA dla Socjologii Kultury 15-17.11.2006 Ghent, Belgia.
Pichler, F.; Wallace, C. (2007): Patterns of Formal and Informal Social Capital in Europe. W: European
Sociological Review 23(4): 423-435.
Porst, P.; Zeifang, U.; Koch, A. (1987): Wie stabil sind Umfragedaten? Beschreibung und erste
Ergebnisse der Test-Retest-Studie zum ALLBUS 1984. In: Zuma Nachrichten 20: 8-31.
Putnam, R.D. (1993): Making Democracy Work – Civic Traditions in Modern Italy. New Jersey:
Princeton University Press.
Putnam, R.D. (2000): Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York:
Simon Schuster.
Raiser, M.; Haerpfer, Ch.; Nowotny, T.; Wallace, C. (2001): Social Capital in Transition Countries: A
First Look at the Evidence. London: EBRD Working Paper.
Rakušanová, P. (2007): The Character of Civil Society in the Czech Republic in the Context of Central
Europe. Wyjątki z pracy doktorskiej; Praga
Rosenberg, M. (1956): Misanthropy and Political Ideology. W: American Sociological Review
21(6):690–5.
Rosenberg, M. (1957): Misanthropy and Attitudes toward International Affairs. W: Journal of
Šafr, J., Sedláèková, M. (2006): Sociální kapitál. Koncepty, teorie a metody mìøení. Sociologické
studie/Sociological Studies 06:07. Praha: Sociologický ústav AV ÈR.
Šafr, J.; Häuberer, J. (2007a): Mìøení pøemos ujícího sociálního kapitálu: baterie PSK zjiš ující
odlišnosti v okruhu pøátel. W: Data a Výzkum / SDA Info. 2007/2: 85-108.
Šafr, J.; Häuberer, J. (2007b): Measuring Bridging Social Capital: the BSC battery for ascertaining
diversity in the circle of friends. Working paper WP-SSS4, SOU AV ÈR.
Sedláèková, M.; Šafr, J. (2005): Mìøení sociálního kapitálu. Koncepty, výzkumné projekty a zdroje dat.
[Pomiar kapitału społecznego. Koncepcje, projekty badawcze i bazy danych]. W: SDA Info 7(1): 4-11.
Smith, P.; Polanyi M. (2003): Social norms, social behavior and health: an empirical examination of a
model of social capital. W: Australian & New Zealand Journal of Public Health 27(4): 456-464.
16
Sotiropoulos, D. A. (2004): Formal Weakness and Informal Strength: Civil Society in Contemporary
Greece. London: London School of Economics: Hellenic Observatory.
Srubar, I. (1991): War der reale Sozialismus modern? Versuch einer strukturellen Bestimmung. W:
Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozialpsychologie 43: 415–32.
Vajdová, T. (2005): An Assessment of Czech Civil Society in 2004: after fifteen years of development.
CIVICUS Civil Society Index Report for the Czech Republic; Prague.
Van der Gaag, M.; Snijders, T.A.B. (2005): The Resource Generator: social capital quantification with
concrete items. W: Social Networks 27: 1-29.
Van Tilburg, T. (1998): Losing and Gaining in Old Age: Changes in Personal Network Size and Social
Support in a Four-Year Longitudinal Study. W: The Journals of Gerontology 53B(6): S313-S323.
Völker, B.; Flap, H. (2001): Weak Ties as a Liability. The Case of East Germany. In: Rationality and
Society 13(4): 397–428.
Walder A.G. (1986): Communist Neo-Traditionalism. Work and Authority in Chinese Industry.
Berkeley, CA: University of California Press.
Walder A.G. (1994): The Decline of Communist Power: Elements of a Theory of Institutional Change.
W:
Theory and Society 23: 297–323.
Wasserman, S.; Faust, K. (1999): Social network analysis: methods and applications. Cambridge:
Cambridge University Press.
17

Organizacja finałowego warsztatu dialogu społecznego w Gołdapi

Transkrypt

Podobne dokumenty

Specjalista Social Media

MATRYCA SZCZEGÓŁOWA 1 | Strona Obszar: Zarządzanie

Social banking - nieuchronna przyszłość?

Remix biznesu, mediów i technologii AD 2011