Farmakologia w diagnostyce. Część czwarta — parametry azotu

Farmakologia w diagnostyce. Część czwarta — parametry azotu

Farmakologia w diagnostyce.
Część czwarta — parametry azotu
pozabiałkowego
Istnieje ryzyko ingerencji zażywanych środków farmakologicznych w
wyniki oznaczeń biochemicznych krwi pacjenta. Obserwuje się
interferencje leków zmieniające wyniki badań kreatyniny, mocznika, azotu
mocznika, kwasu moczowego, żelaza, białka całkowitego i wielu innych.
Pojawia się zatem potrzeba zdefiniowania rodzaju interferencji i jej
faktycznego znaczenia klinicznego.>
Kreatynina, mocznik i kwas moczowy są głównymi reprezentantami azotu
pozabiałkowego surowicy lub osocza.
Kreatynina — rola, interferencje farmakologiczne
Kreatynina jest związkiem powstałym w wyniku rozpadu fosforanu kreatyny. W
surowicy pojawia się głównie jako metabolit przemian w mięśniach szkieletowych.
Usuwanie kreatyniny z krwioobiegu odbywa się drogą nerek, stąd też pozostaje
ona parametrem pozwalającym ocenić i monitorować stan tego narządu
wewnętrznego. Wzrost stężenia we krwi obserwuje się dopiero przy 50% spadku
przesączania kłębuszkowego. Dzięki oznaczeniu stężenia kreatyniny możliwe jest
określenie klirensu kreatyniny, oceniającego skuteczność filtracji nerkowej
(kreatynina we krwi i moczu), oraz współczynnika przesączania kłębuszkowego
(ang. Estimated Glomerular Filtration Rate, eGFR), traktowanego jako badanie
przesiewowe w kierunku uszkodzenia nerek. Poziom kreatyniny we krwi różni się
u pacjentów w zależności od masy mięśniowej oraz metody oznaczenia.
Prawidłowe stężenie w surowicy waha się w granicach od 53 do 114 mmol/l (0,6
do 1,3 mg%).
Do oznaczenia omawianego parametru powszechnie wykorzystuje się metodę Jaffe
(reakcja kolorymetryczna kreatyniny z alkalicznym pikrynianem mierzona
kinetycznie przy określonej długości fali). Niestety interferuje w niej wiele
substancji chromogennych takich jak białka, monosacharydy, kwas askorbinowy,
kwas moczowy, związki ketonowe, podwyższając wyniki nawet o 15-20%.
Fałszywie ujemne wyniki mogą być spowodowane obecnością lipemii, hemolizy i
hiperbilirubinemii. Bardziej wiarygodne są metody z użyciem kinazy
kreatyninowej lub kreatyninazy. Są to metody enzymatyczne, w których jednak
zakres wartości prawidłowych może być nawet o 10% niższy niż standardowo.
Ingerencja w poziom kreatyniny może mieć także podłoże farmakologiczne.
Zastosowanie wysokich dawek niektórych leków może zwiększać stężenie
kreatyniny we krwi. Takie działanie wykazują niektóre leki przeciwzakaźne
(gentamycyna, amfoterycyna B), przeciwnowotworowe (gemcytabina,
worynostat), immunostymulujące (interferon alfa, aldesleukin), immunosupresyjne
(sirolimus, takrolimus), moczopędne (sulfonamidy), witamina D i wiele innych.
Mocznik — rola, interferencje farmakologiczne
Mocznik jest organicznym związkiem chemicznym powstającym w szlaku
ornitynowym jako końcowy metabolit przemiany białkowej. Jego ilość w głównej
mierze zależy od zawartości białka w pokarmie, rozpadu endogennych białek, a
także od czynności wydalniczej nerek. Podobnie jak w przypadku kreatyniny,
wzrost stężenia mocznika we krwi obserwuje się dopiero przy zmniejszeniu
przesączania kłębuszkowego o 50%. W niektórych stanach można zaobserwować
zmniejszenie poziomu mocznika we krwi (niedobory białkowe, podawanie
anabolików, ostre uszkodzenia miąższu wątroby).
Oddziaływania farmakologiczne są w stanie przyczynić się do zwiększenia
stężenia mocznika we krwi. Obserwowano takie działanie w przypadku stosowania
leków przeciwzakaźnych(ertapenem), przeciwnowotworowych (plikamycyna) oraz
przeciwpierwotniakowych (pentamidyna).
Azot mocznika — rola, interferencje farmakologiczne
W wyniku rozpadu białek w wątrobie powstaje azot (w postaci amoniaku),
podlegający dalszym przemianom metabolicznym. W następstwie połączeń z
innymi cząsteczkami tworzy się ostateczny produkt rozpadu — mocznik, wydalany
wraz z moczem. Proces ten odbywa się w sposób ciągły, co powoduje obecność we
krwi niewielkiej, stałej ilości azotu mocznikowego (ang. Blood Urea Nitrogen –
BUN). Zakresy referencyjne BUN różnią się w zależności od metody i badanej
populacji. Aby obliczyć azot mocznika należy pomnożyć wartość mocznika (w
mg/dl) przez 0,467 [1].
W celu wyznaczenia poziomu azotu mocznikowego stosuje się najczęściej metodę
kolorymetryczną z odczynnikiem Nesslera, reakcję Berthelota oraz inne analizy
konduktometryczne. Fundamentem powyższych metod jest reakcja:
mocznik + H2O + 2H+ —ureaza—> CO2 + 2NH4+
W metodzie z odczynnikiem Nesslera (zasadowym roztworem tetrajodortęcianu
(II) potasu) powstaje żółty związek oznaczany kolorymetrycznie, w reakcji
Berthelota natężenie niebieskiej barwy indolofenolu mierzone jest fotometrycznie.
Interferencje farmakologiczne wpływające na poziom azotu mocznika w surowicy
polegają na ingerencji w metodologię oznaczeń oraz wpływie na funkcję nerek.
Obserwuje się podwyższenie/obniżenie poziomu parametru we krwi.
Interferencje metodologiczne podwyższające poziom azotu mocznika:
— metoda z odczynnikiem Nesslera (chloramfenikol, sole amonowe)
— reakcja Berthelota (asparagina, sole amonowe)
Interferencje metodologiczne obniżające poziom azotu mocznika:
— reakcja Berthelota (chloramfenikol, streptomycyna)
Interferencje podwyższające poziom azotu mocznika:
— nefrotoksyczność (amfoteryczna B, doksycyklina, kolistyna)
Leki mogą wywoływać martwicę kanalików nerkowych oraz nefropatie. Niektóre
związki farmakologiczne zmieniają metabolizm białkowy: steroidy anaboliczne
zwiększają stan równowagi azotu (podnoszą BUN), chemioterapeutyki oraz
tetracykliny przyspieszają katabolizm białek (zmniejszają BUN).
Kwas moczowy — rola, interferencje farmakologiczne
W wyniku przemian zasad purynowych powstaje kwas moczowy. Główną drogą
wydalania tego związku jest układ moczowy (75%). Pozostała część rozkładana
jest przez bakterie jelitowe. Stężenie kwasu moczowego zależy przede wszystkim
od płci, endogennej syntezy puryn oraz nerkowego wydalania, a w mniejszym
stopniu od zawartości puryn w pokarmach. Zakresy referencyjne wahają się w
granicach od 180 do 420 mmol/l (od 3 do 7 mg%), będąc wyższymi u mężczyzn.
Metody stosowane do wyznaczenia poziomu kwasu moczowego we krwi oparte są
na zdolności redukcji zasadowego pH oraz specyficznej degradacji przez urykazę.
Czulą i specyficzną metodą jest oznaczenie enzymatyczne, w którym zasada
metody opiera się o reakcje:
kwas moczowy + 2H2O + O2 —urykaza—> allantoina + H2O2
2H2O2 + 4-Aminoantypiryna+ TOOS —peroksydaza—> chinonoimina + 4H2O
Obserwuje się jednak interferencję w przypadku hiperbilirubinemii, silnej lipemii
oraz ze strony niektórych leków [2]. Natomiast w metodzie z kwasem
fosforowolframowym może dojść do interferencji polegających na redukcji
fosforowolfromianu.
Uzyskuje się wtedy wyniki fałszywie zawyżone. Interferencje farmakologiczne
wpływające na poziom kwasu moczowego w surowicy można podzielić ze względu
na ingerencję w metodologię oznaczeń oraz na sposób działania na organizm.
Interferencje metodologiczne:
— metoda SMA/autoanalyzer (epinefryna, lewodopa)
— metoda z kwasem fosforowolframowym (glukoza, paracetamol)
Interferencje farmakologiczne podwyższające poziom kwasu moczowego:
— hamowanie wydalania nerkowego (acetooctan, kwas acetylosalicylowy)
— działanie cytotoksyczne (busulfan, prednizon)
— obniżenie klirensu nerkowego (chlortalidon, prednizon)
— poprawianie równowagi azotowej (androgeny, steroidy anaboliczne)
— działanie neurotoksyczne (mitomycyna C)
— inne (fenytoina, lewodopa)
Interferencje farmakologiczne obniżające poziom kwasu moczowego:
— działanie urykozuryczne (kumaryna, salicylany)
— obniżenie produkcji kwasu moczowego (allopurynol)
— inne (kadm, kortykosteroidy)
Przy interpretacji wyników stężenia kwasu moczowego we krwi należy wziąć pod
uwagę, że niektóre leki takie jak kwas etakrynowy, chlorotiazyd, furosemid i
salicylany w niskich dawkach powodują zatrzymanie wydalania kwasu
moczowego, natomiast stosowane w wysokich dawkach nasilają jego wydalanie.
Leki mogą wpływać na testy laboratoryjne poprzez działanie
farmakologiczne in vivo w sposób niezależny od metodologii badań lub
bezpośrednio interferując w metodologię analiz in vitro. W związku z
powyższym osoby wykonujące badania powinny brać pod uwagę
interferencję leków jako potencjalną przyczynę nieuzasadnionych,
nieprawidłowych wyników.
Istnieje ryzyko ingerencji zażywanych środków farmakologicznych w
wyniki oznaczeń kwasu moczowego, mocznika, azotu mocznika oraz
kreatyniny
Data publikacji: 28.06.2015r.