Wymiar społeczny praw człowieka. Akcje konsumenckie i ja.

Materiały opracowane w ramach projektu „Prawa człowieka – perspektywa globalna.
Scenariusze zajęć dla dzieci i młodzieży” dofinansowanego przez Ministerstwo
Edukacji Narodowej
Społeczno-ekonomiczny wymiar praw człowieka
Opracowanie scenariusza: Anna Paluszek
Konsultacje metodyczne: Joanna Góral – Wojtalik
Wymiar społeczny praw człowieka.
Akcje konsumenckie i ja.
Scenariusz zajęć dla szkół gimnazjalnych
Zajęcia można realizować na lekcjach przedmiotowych1:
– wiedza o społeczeństwie
– etyka
Czas: 90 min
Główne zagadnienia zajęć
– godność człowieka jako podstawowa kategoria praw
– koncepcja praw człowieka
– ubóstwo a rozwój
– akcje konsumenckie
– globalizacja
Cele zajęćPo zakończeniu zajęć uczeń powinien:
– wyjaśnić koncepcję praw człowieka w aspekcie ich niepodzielności, współzależności
i niezbywalności,
– wyjaśnić zależność między realizacją praw człowieka a zwalczaniem ubóstwa,
– przedstawić, jak konsumenci mogą wpływać na realizację praw,
– przedstawić pozytywne działania na rzecz bardziej sprawiedliwego handlu, lepszych
warunków pracy w fabrykach.
Metody i techniki pracy
– wykład
– burza mózgów
– mapa myśli (metoda Buzana)
– rybi szkielet
– miniwykład
– praca w grupach
Kluczowe pojęcia
– prawa człowieka
– konsument
– sprawiedliwy handel
– ubóstwo
Środki dydaktycznekartki A3 dla każdego uczestnika, długopisy, kolorowe cienkopisy, flipczart, markery
Za Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego
oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Dostępne na http://bip.men.gov.pl/akty_projekty.php#20081223.
1
Copyright Polska Akcja Humanitarna
Społeczno-ekonomiczny wymiar praw człowieka
Literatura:Tony Buzan, Mapy myśli, Warszawa 2007.
Aniela Dylus, Globalizacja. Refleksje etyczne, Wrocław 2005.
Michael Freeman, Prawa człowieka, Warszawa 2007.
Jeffrey Sachs, Koniec z nędzą. Zadanie dla naszego pokolenia, Warszawa 2007.
Marek Nowicki, Co to są prawa człowieka, dostępne na stronie internetowej
http://www.hfhrpol.waw.pl/pliki/MNowicki_CoToSa.pdf
Przebieg zajęć
Czas
Co trzeba zrobić?
5 min
Przedstaw uczniom temat zajęć.
25 min
1. Napisz na tablicy – najlepiej w kółku hasło „prawa człowieka”
i poproś chętnych uczniów o podanie skojarzeń. Najpierw uczeń
wypowiada głośno swoje skojarzenie, a następnie rysuje strzałkę
i dopisuje swoją propozycję na tablicy.
2. Poproś, aby każdy na kartce narysował podobny schemat, dodając
swoje pomysły.
3. Uprzedź, że za chwilę uczniowie usłyszą krótki wykład na
temat praw człowieka. Po jego wysłuchaniu będą mieli okazję
dorysować nowe elementy do już stworzonej mapy myśli.
2. Przedstaw krótko, jaki cel i zalety ma notowanie wykładu w taki
sposób.
3. Rozpocznij wykład nt. praw człowieka, zwracając w szczególności
uwagę na przedstawienie zasad: niepodzielności, współzależności
i niezbywalności wszystkich praw. (max. 10 min)
4. Pozwól na dokończenie map myśli.
5. Zapytaj, czego nowego uczniowie dowiedzieli się na temat tego
zagadnienia i czy uważają, że metoda mapowania może się okazać
przydatna?
6. Podsumuj krótko, że warto pamiętać, że wszystkie prawa są
równie ważne i jeśli nie respektujemy jednych, inne są zagrożone.
Podkreśl, że prawa ma każdy człowiek i dziecko niezależnie, gdzie
mieszka, bo każdy ma taką samą godność.
6. Poproś uczniów, by powiesili mapy w widocznym miejscu tak, aby
odnosić się do nich w dalszej części zajęć.
Materiały
Uwagi
Materiał pomocniczy nr 1
Materiał pomocniczy nr 2
Warto przeczytać
wprowadzenie do tego
pakietu scenariuszy.
– kartki A3 dla każdego
uczestnika
– długopisy
– kolorowe cienkopisy
– masa mocująca
20 min
1. Wykorzystując technikę „rybiego szkieletu” zastanówcie się nad
Materiał pomocniczy nr 3 Upewnij się, że uczniowie
Materiał pomocniczy nr 4 rozumieją, na czym polega
problemem ubóstwa na świecie w kontekście tego, co zostało
wcześniej powiedziane.
problem ubóstwa.
flipczart, markery
Problem można sformułować następująco:
„Zwiększająca się liczba ludzi ubogich na świecie”
2. Każda grupa pracuje nad jedną wcześniej ustaloną przyczyną przez
ok. 10 min.
15 min
1. Poproś o krótkie trzyminutowe prezentacje grup na forum klasy.
2. Podsumuj krótko zaprezentowane prace, wytłumacz ewentualne
niejasności. Zaznacz, szczególnie, gdy nie pojawi się ten aspekt,
że przestrzeganie praw człowieka pozwala na skuteczną walkę
z ubóstwem.
Społeczno-ekonomiczny wymiar praw człowieka
Copyright Polska Akcja Humanitarna
15 min
Materiał pomocniczy nr 5 Można tu wykorzystać
1. Zapytaj uczniów, jaki widzą związek między sobą a ludźmi
Materiał pomocniczy nr 6 metodę cebuli (opis
cierpiącymi ubóstwo?
w materiale nr 4).
2. Zwróć na związek ubóstwa i praw człowieka z globalizacją.
Zjawisko globalizacji z jednej strony wzmacnia ubóstwo, z drugiej
strony pozwala na rozwiązanie tego problemu.
3. Podaj przykłady sukcesów akcji konsumenckich i przygotuj salę do
głosowania za pomocą karteczek.
4. W
różnych miejscach sali rozwieś plakaty z przykładami
zaangażowania zapisanymi wcześniej w formie tytułu wraz
z krótkim wyjaśnieniem. Jeden przykład na jednej kartce:
– wybierać produkty ze sprawiedliwego handlu,
– wziąć udział w kampaniach konsumenckich, np. Pilne Apele
– wysyłać listy naciskające firmy do wzięcia odpowiedzialności za
swój wpływ,
– zorganizowanie akcję uświadamiającą w szkole.
5. Rozdaj cztery karteczki samoprzylepne, które symbolizują ich głos
za daną formą zaangażowania.
6. Następnie poproś uczniów, by przeczytali plakaty i za pomocą
karteczek oddali swój głos na działania, które wydają się im realne
lub w których chcieliby wziąć udział.
7. Podsumuj wynik głosowania, podkreślając, że to głównie od nas
zależy, czy głos na rzecz pracowników zostanie usłyszany przez
firmy.
5 min
Podsumuj zajęcia podając strony internetowe dotyczące świadomej
konsumpcji i akcji konsumenckich.
Materiały pomocnicze dla nauczyciela
Materiał pomocniczy nr 1
Przeczytaj wprowadzenie do tego pakietu scenariuszy.
Prawa człowieka, to szczególny rodzaj praw, których źródłem nie jest państwo i tworzony w jego ramach system
prawny, lecz prawo naturalne, zgodnie z którym podstawą praw człowieka jest godność osobowa. Wynika ona
z samej istoty człowieczeństwa i posiada ją zarówno niemowlę, jak i zbrodniarz. Z tej szerokiej podstawy wynika
specyficzny charakter praw:
przyrodzony – istnieją niezależnie od woli władzy i przysługują każdej osobie z racji urodzenia, należą do każdego
człowieka stanowiąc część jego człowieczeństwa,
niezbywalny – człowiek nie może się zrzec swoich praw lub z nich zrezygnować,
nienaruszalny – państwo służy jako narzędzie ich ochrony i realizacji,
powszechny – przysługują bez wyjątku każdemu człowiekowi indywidualnie, niezależnie od przynależności państwowej, koloru skóry, czy wyznawanej religii,
wertykalny – ograniczają się one tylko do relacji miedzy jednostką a państwem, nie można ich odnosić do relacji
międzyludzkich,
niepodzielne i współzależne – oznacza to, że nie ma praw mniej ważnych (do zrealizowania w przyszłości). Dotyczy to szczególnie praw społecznych, gospodarczych i ekonomicznych, są one tak samo podstawowe jak prawa
osobiste i polityczne. Współzależność jest istotna, gdy mówimy o prawach jako całości. Nierespektowanie z jakichś
względów pewnych praw nie pozostaje bez echa w stosunku do pozostałych.
Prawa człowieka stanowią minimum uprawnień, jakie przysługują jednostce – minimum, bez którego nie mogłaby
ona korzystać ze wszelkich innych praw. Są one podstawowe także dlatego, że państwo, dążąc do realizacji różnych,
społecznie ważnych celów, nie może tych praw pominąć. Prawo międzynarodowe ustala podstawowy katalog praw
Copyright Polska Akcja Humanitarna
Społeczno-ekonomiczny wymiar praw człowieka
człowieka, tymczasem katalog praw w wyniku rozwoju i zachodzących zmian oraz nowych wyzwań ulega ciągłemu
rozwojowi i podlega dyskusji. W prawie krajowym wielu państw można znaleźć różne interpretacje i uściślenia, lecz
zazwyczaj odwołują się one do jednej podstawy, jaką stała się Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.
W ostatnich latach dostrzeżono, jak istotne jest respektowanie praw człowieka, aby przezwyciężyć tendencje do
zwiększania się liczby ubogich na świecie oraz z powodu rosnących nierówności. Z jednej strony obserwujemy bogactwo państw globalnej Północy i rosnących zysków firm, mających tam swoje siedziby, a z drugiej rosnącą liczbę
osób żyjących w ubóstwie, zatrudnionych w fabrykach produkujących dla tych firm w krajach globalnego Południa.
Wiele czynników wpływa na taką sytuację, są to m.in. kwestie edukacji, świadomości własnych praw i obowiązków,
powiązań rozwoju gospodarczego z rozwojem społecznym, czy wreszcie solidarności i globalnej odpowiedzialności
za realizację praw pracowniczych, nie tylko państw, ale i konsumentów czy wreszcie firm. Do idei współzależności
i współodpowiedzialności odwołują się z jednej strony twórcy Deklaracji Milenijnej, z drugiej twórcy kampanii
konsumenckich na rzecz pracowników fabryk – mieszkańców krajów Południa. Zasadniczymi kwestiami w obydwu
przypadkach zdają się być świadomość i odpowiedzialność za wspólny świat.
Materiał pomocniczy nr 2
Metoda mapowania myśli (mindmapping) – polega na wizualnym zapisie myśli będących wynikiem docierających informacji – w dowolnie sytuowanych gałęziach. W ten sposób pobudzane są obie półkule mózgu, które
odpowiadają za odmienne obszary myśli.
Metoda ta pozwala notować informacje w sposób pozwalający ujmować i zapamiętywać złożone stany rzeczy,
a także uzupełniać je o nowe aspekty.
Podstawowy temat należy umieścić w środku usytuowanego poziomo arkusza, a wiązki pozostałych zagadnień
dorysować w postaci gałęzi głównych i pobocznych wokół wspomnianego tematu podstawowego.
Kategorie przydatne w wyznaczaniu ramion kompleksowej mapy myśli:
– Podstawowe pytania: jak? kiedy? gdzie? dlaczego? co? kto? który?
– Właściwości: cechy charakterystyczne
– Historia: chronologiczny porządek wydarzeń
– Struktura: forma
– Funkcje: przeznaczenie
– Procesy: jak to działa?
– Ocena: w jakim stopniu rzeczy są dobre? pożyteczne? niezawodne?
– Klasyfikacja: wzajemne powiązania pomiędzy przedmiotami
– Definicje: znaczenie, opis
– Osobowość: rola społeczna – charakter ludzi
Twórcą metody jest Tony Buzan, który opracowując główne jej zasady, oparł się na najnowszych badaniach mózgu.
Nasze myśli są spontaniczne, nieuporządkowane w logiczne struktury, często wybiegają w przód. Kiedy zapisuje się
je za pomocą „mapy pamięci”, pracuje cały mózg, a więc obie jego półkule. W odróżnieniu od tradycyjnych metod,
„zbieranie informacji” w powyższej metodzie odbywa się przez notowanie skojarzeń (nic nie ulega odrzuceniu),
specyficzna jest też forma graficzna. Wizualne i mentalne wyobrażenia wpływają na uczenie się pojęć zgodnie
z powiedzeniem „jeden obraz wart tysiąca słów”.
Materiał pomocniczy nr 3
Rybi szkielet – nazwa powyższej techniki pochodzi od kształtu przypominającego „rybi szkielet”. Znana jest także
jako „schemat przyczyn i skutków” lub schemat Ishikawy, od nazwiska twórcy – Kaoru lshikawy.
1. Na plakacie lub tablicy przygotuj model przypominający „rybi szkielet”. W miejscu głowy wpisz dowolny problem (będący skutkiem), np. Zwiększająca się liczba ludzi ubogich na świecie.
2. Uczniowie za pomocą „burzy mózgów” ustalają główne czynniki (przyczyny), które mogą stanowić powód takiego skutku i wpisują je w tzw. „ości duże”.
3. Podziel klasę na tyle grup, ile jest „dużych ości”.
Społeczno-ekonomiczny wymiar praw człowieka
Copyright Polska Akcja Humanitarna
4. Każda z grup otrzymuje jedną „ość” (czynnik główny) i próbuje odnaleźć przyczyny, które mają wpływ na dany
czynnik główny np. niskie wynagrodzenie za pracę lub bezrobocie.
5. Z zebranej listy danych uczniowie wybierają (za pomocą punktów) te, które ich zdaniem są najistotniejsze,
a więc mają największy wpływ na problem, np. Zwiększa się liczba ubogich na świecie, ponieważ dostają zbyt
małe wynagrodzenia.
– Pamiętaj, że duże „ości” powinny być traktowane bardzo ogólnie (najwyżej 4, 6).
– Liczba małych „ości” zależy od inwencji uczniów – im więcej tym lepiej.
– Ustal limit czasu na wykonanie zadań grupowych.
Źródło: Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej, oprac. Maria Kursa
Materiał pomocniczy nr 4
Cebula (inaczej łożysko kulkowe)
1. Do dyskusji cebulowej potrzebna jest parzysta liczba uczestników: połowa siada w kręgu zewnętrznym (twarze
skierowane do środka kręgu), a połowa tworzy krąg wewnętrzny z twarzami skierowanymi na zewnątrz. W praktyce oznacza to, że zawsze naprzeciw siebie siedzi dwóch uczestników gry.
2. Wszyscy uczestnicy gry rozmawiają jednocześnie przez 5 do 10 minut na ustalony wcześniej temat. Następnie
krąg wewnętrzny przesuwa się o jedno miejsce w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Dzięki temu
każdy uczestnik otrzymuje nowego partnera i powstałe pary rozmawiają ponownie na ten sam temat przez 5 do 10 minut.
3. Następuje kolejna przerwa i tym razem krąg zewnętrzny przesuwa się o jedno miejsce dalej, jednakże w kierunku
przeciwnym do ruchu wskazówek zegara (naturalnie można zadecydować tak, że tym razem krąg wewnętrzny
przesunie się po raz drugi o jedno miejsce zgodnie z ruchem wskazówek zegara)
4. Wszyscy uczestnicy gry muszą teraz aktywnie (zawsze dwójkami) porozmawiać z trzecia osobą.
Ulrich Baer „Gry dyskusyjne – materiały pomocnicze do pracy z grupą, Lublin 1997, Wyd. „KLANZA”.
Materiał pomocniczy nr 5
Ubóstwo
Oblicza „nowego ubóstwa”
Refleksja wokół różnych przejawów „nowego ubóstwa” wymaga najpierw postawienia pytania bardziej podstawowego: czy globalizacja rzeczywiście generuje ubóstwo?
Niezależnie od przyjętych definicji ubóstwa, trudno zaprzeczyć jego istnieniu we współczesnym świecie. Brak zgody dotyczy natomiast kwestii, czy rzeczywiście zwiększa się dziś liczba ubogich, pogłębia zakres i skala zjawiska,
a przede wszystkim – czy naprawdę jest ono konsekwencją globalizacji.
Pierwsza odpowiedź: „nie”. Entuzjaści tego procesu skłonni będą zaprzeczać występowaniu tej zależności. Wprawdzie przyznają, że w niektórych zakątkach świata następuje wzrost nędzy, ale jednocześnie nie bez racji wskazują,
że właśnie dzięki globalizacji wiele ubogich regionów i krajów uzyskało szanse przezwyciężenia gospodarczego paraliżu. Podobno jeszcze nigdy dotąd na całym świecie nie istniało tyle miejsc pracy, tzn. nigdy tylu pracowników nie
zarabiało samemu na swą egzystencję, co dziś. W tym ujęciu globalizacja wcale nie jest źródłem ubóstwa, a jedynie
fenomenem pozwalającym odsłonić i ujawnić istniejące już wcześniej wielkie dysproporcje w poziomie życia.
Druga odpowiedź: „tak”. Niedocenianie globalizacyjnych zagrożeń jest stanowiskiem równie nierealistycznym, jak
ich przecenianie. Tymczasem globalizacja jest procesem powodującym ambiwalentne skutki. Obok jednoznacznie
dobroczynnych znajdują się wśród nich i takie, które muszą budzić wielką troskę. Krystalizacja biegunów nieprawdopodobnego bogactwa i straszliwego ubóstwa jest jednym z nich. Wiązanie tych rosnących dysproporcji z globalizacją nie oznacza jeszcze akceptacji demagogicznego hasła o ubożeniu ubogich wskutek bogacenia się bogatych.
Globalizacja nie jest grą o sumie zerowej, ani tym bardziej – ujemnej. Mimo to zawrotne tempo „nowej gospodarki”
i ostra konkurencja na wszystkich rynkach pozostawiają po sobie sporo ofiar.
Fragmenty z książki Anieli Dylus, Globalizacja. Refleksje etyczne, Wrocław 2005.
Copyright Polska Akcja Humanitarna
Społeczno-ekonomiczny wymiar praw człowieka
Materiał pomocniczy nr 6
Kupuj świadomie!
Młodzi konsumenci są grupą docelową firm, które już dawno doceniły ich potencjalną siłę nabywczą. Dlatego
warto od najmłodszych lat uświadamiać uczniom role, jaką pełnią w świecie handlu. Będąc konsumentami nie
zastanawiamy się, jak wielki wpływ może mieć nasz nacisk. Odpowiadając na pytanie: co ja mogę zrobić?, warto
pamiętać, by nie nastawiać się na zmianę układu sił na świecie, ale zaczynać od najbliższego otoczenia, a najlepiej
od swego koszyka w supermarkecie. Można wybierać produkty ze sprawiedliwego handlu2, wziąć udział w kampaniach konsumenckich, wysyłać listy naciskające firmy do wzięcia odpowiedzialności za swój wpływ. Wiele pomysłów na to, aby być świadomym konsumentem, znajdziesz na stronach: www.ekonsument.pl, www.efte.org, www.zielonasiec.pl, www.modnieietycznie.pl
Sukcesy akcji konsumenckich
Przykłady akcji konsumenckich zakończonych sukcesem znajdziemy wśród działań prowadzonych przez Clean
Clothes Campaign (CCC) – platformę organizacji pozarządowych z 11 krajów europejskich, które odpowiedziały na
apel pracowników fabryk i wspierają ich w walce o lepsze warunki pracy i poszanowanie praw pracowniczych.
Sukcesem okazało się m.in. wsparcie listami i mailami z całego świata (tzw. system Pilnych Apeli) indyjskich
pracowników fabryk produkujących dla Fiber and Fabrics International. Warunki pracy znacznie się polepszyły,
a monitoring prowadzony jest przez lokalne organizacje współpracujące z CCC. Więcej na www.cleanclothes.org/
urgent/ffi.htm
Inny przykład to sprawa pracowników fabryki Spektrum-Shyahriyar w Bangladeszu. „Od kwietnia 2005 roku ponad 150 pracowników w Bangladeszu zmarło, a setki zostało rannych w wyniku pożarów i zawalenia się 5 fabryk
odzieżowych. 11 kwietnia 2006 roku przypadała rocznica zawalenia się fabryki Spectrum-Shahriyar, gdzie zginęły
64 osoby, 70 zostało rannych, a setki pozostały bez pracy. Aby nagłośnić ten problem i upamiętnić dzień katastrofy,
CCC uczestniczyło w Międzynarodowym Dniu Zdrowia i Bezpieczeństwa Pracowników w Bangladeszu. Do bangladeskiego rządu, za pośrednictwem ambasad w Belgii, Włoszech, Szwecji, Francji i Niemiec, wysłano setki e-maili,
listów, pocztówek z żądaniami poprawy bezpieczeństwa pracy. Ukazały się komunikaty w mediach krajowych
i międzynarodowych związanych z rynkiem pracy. W Brukseli działacze CCC zajechali pod budynek ambasady
wozem strażackim, który nawiązywał do niedawnej tragedii. W Amsterdamie „inspektorzy bezpieczeństwa” weszli
do sklepów odzieżowych, szukając ubrań wyprodukowanych w Bangladeszu oraz żądając informacji na temat warunków sanitarnych panujących w tamtejszych fabrykach.” Więcej na www.cleanclothes.org/news/newsletter2202.html
W Polsce system Pilnych Apeli koordynuje Koalicja KARAT – www.kobietypraca.org/fairplay – tłumacząc na język
polski sprawy prowadzone przez CCC. Zachęcamy do zapisania się na listę mailingową Pilnych Apeli, by dostawać
informacje potrzebne do wsparcia pracowników.
1
Sprawiedliwy handel (ang. Fair trade) – to alternatywa do zasad, jakie panują w konwencjonalnym światowym handlu międzynarodowym.
Zasady, jakimi rządzi się SH w skrócie: sprawiedliwa płaca i dobre warunki pracy, przejrzystość w kwestii marży, umożliwianie wzięcia kredytów
lub przedpłat właścicielom małych plantacji na rozwój, ochrona praw kobiet i dzieci. Więcej na www.fairtade.org.pl lub www.efte.org
Społeczno-ekonomiczny wymiar praw człowieka
Copyright Polska Akcja Humanitarna