Efektywna logistyka jako narzędzie adaptacji do zmian klimatycznych

Efektywna logistyka jako narzędzie adaptacji do zmian klimatycznych

Logistyka – nauka
Anna Dubel1
AGH w Krakowie
Efektywna logistyka jako narzędzie adaptacji do zmian klimatycznych
Wprowadzenie
Pogłębiające się skutki zamian klimatu, zwłaszcza wzrost temperatury, częstotliwości i nasilenia zjawisk
ekstremalnych występujące w ostatnich kilku dekadach [2], wywołują coraz większe straty ekonomiczne
[9]. W związku z tym powstaje potrzeba lepszego zarządzania ryzykiem katastrof naturalnych, w tym realizacji funkcji zarządzania będących elementami cyklicznego procesu zarządzania ryzykiem katastrof naturalnych [3]. Adaptacja do zmian klimatycznych to podjęcie działań mających na celu zapewnienie stabilnego rozwoju w obliczu ryzyka związanego ze zmianami klimatu. Działania takie ograniczają negatywne
skutki tego zjawiska prognozowane z pewnym prawdopodobieństwem w przyszłości i równocześnie przyczyniają się do trwałego rozwoju wzmacniając obecny potencjał. Europejska Agencja Środowiska (EEA)
zwraca uwagę na wysokie koszty działań adaptacyjnych i jeszcze wyższe koszty ich zaniechania [1].
Adaptacja czyli przystosowanie się do skutków zmian klimatu, których nie jesteśmy w stanie uniknąć
wymaga przygotowania i podjęcia działań w obszarach i sektorach wrażliwych na zmienność warunków
klimatycznych. Należą do nich w szczególności: gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo, zdrowie, energetyka, sektor mieszkaniowy, planowanie przestrzenne, turystyka, różnorodność biologiczna. Katalog proponowanych dla Polski działań w obrębie tych sektorów [6] zawiera m.in. takie działania jak: zwiększenie
retencji wodnej, renaturalizację cieków, zakaz lokalizacji obiektów budowlanych na terenach zalewowych,
rozwój systemów nawadniających i monitoringu suszy rolniczej, dostosowanie terminów zabiegów agrotechnicznych do nowych warunków i zwiększenie wiedzy i świadomości rolników w tym zakresie, dostosowanie systemów ubezpieczeń rolniczych, rozwój systemów zapobiegania i ochrony przed pożarami,
stworzenie systemów wczesnego ostrzegania przed falami upałów, poprawa efektywności energetycznej,
dywersyfikacja mixu energetycznego, w tym wzrost udziału odnawialnych źródeł energii, zmiany w zasadach projektowania budynków, budowa systemów burzowych, wyegzekwowanie obowiązku opracowania
i zatwierdzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, rozbudowa infrastruktury wodnokanalizacyjnej na terenach rozwijającej się turystyki, przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się obcych gatunków inwazyjnych, wdrożenie programów monitoringowych dla gatunków wskaźnikowych i wrażliwych
na zmiany klimatu, objecie ochroną terenów o wyjątkowych walorach przyrodniczych oraz posiadających
duży potencjał retencyjny, etc. Ponadto, w szczególności do sposobów adaptacji do zmian klimatycznych
należy efektywne zarządzanie kryzysowe w zakresie powodowanych lub intensyfikowanych przez zmiany
klimatyczne katastrof naturalnych. Każde z tych działań wymaga podjęcia szeregu procesów logistycznych
stąd efektywna logistyka jest ważnym narzędziem wspomagającym adaptację do zmian klimatycznych.
W artykule podjęto problematykę procesów logistycznych, które są istotne z punktu widzenia realizacji
działań z zakresu adaptacji do zmian klimatycznych. Z uwagi na dużą różnorodność działań adaptacyjnych
zidentyfikowano takie procesy dla sklasyfikowanych, wg wyodrębnionych cech charakterystycznych, grup
metod adaptacji. Określono istotne czynniki mające wpływ na efektywność wybranych procesów logistycznych kluczowych dla wybranych działań adaptacji do zmian klimatu
Pojęcie logistyki w kontekście adaptacji do zmian klimatu
Według IPCC [7] adaptacja do zmian klimatu jest rozumiana jako inicjatywy i środki służące zmniejszeniu podatności naturalnych i ludzkich systemów na zaistniałe lub oczekiwane skutki zmian klimatu.
1
Anna Dubel, adiunkt, AGH w Krakowie, Wydział Zarządzania, Katedra Ekonomii, Finansów i Zarządzania Środowiskiem,
Kraków, Polska, [email protected]
Logistyka 4/2015
8799
Logistyka – nauka
W związku z tym adaptacja będzie obejmować działania zmierzające do: przewidywania skutków zmian
klimatu, zapobiegania negatywnym skutkom, wykorzystaniem potencjału kapitału naturalnego i regionalnych lub lokalnych korzyści wynikających ze zmian klimatu, unikania lub minimalizowania prognozowanych szkód poprzez skuteczne i efektywne zarządzanie kryzysowe. W szczególności działania adaptacyjne
powinny przyczynić się do obniżenia strat powstających w katastrofach naturalnych. Porównanie liczby
katastrof naturalnych związanych ze zmianami klimatycznymi z wysokością strat w nich występujących
(rysunki 1 i 2) wskazują na potrzebę podejmowania działań adaptacyjnych.
Rys. 1. Liczba katastrof klimatycznych, hydrologicznych i meteorologicznych na świecie w latach 1960–
2014.
Źródło: EM-DAT: The CRED/OFDA International Disaster Database – www.emdat.be – Université
Catholique de Louvain – Brussels – Belgium.
Rys. 2. Całkowite straty ekonomiczne w katastrofach klimatycznych, hydrologicznych i meteorologicznych na świecie w latach 1960-2014 w miliardach USD.
Źródło: EM-DAT: The CRED/OFDA International Disaster Database – www.emdat.be – Université
Catholique de Louvain – Brussels – Belgium.
Na rysunkach 1 i 2 grupa katastrof meteorologicznych obejmuje takie zjawiska jak: burze i ekstremalne
temperatury. Katastrofy hydrologiczne to: powodzie i osuwiska. Do grupy katastrof klimatycznych zaliczamy susze i pożary [9]. Wszystkie powyższe rodzaje katastrof są powiązane ze zmianami klimatycznymi.
Każdy z rodzajów katastrof naturalnych wymaga innych działań adaptacyjnych.
Celem adaptacji planowanej [10] jest:
 Poprawa stanu świadomości społeczeństwa i decydentów na występujące zjawiska i wzbudzenie w nich
gotowości do podejmowania wskazanych powyżej działań. Cel ten obejmuje przede wszystkim działania edukacyjno-informacyjne.
8800
Logistyka 4/2015
Logistyka – nauka
 Odwrócenie tendencji zwiększających podatność. Cel ten obejmuje działania prawne, administracyjne,
techniczne, organizacyjne, w tym w szczególności planowanie przestrzenne.
 Zwiększenie zdolności infrastruktury do zniesienia silnego i często rosnącego wpływu zmian klimatycznych. Cel ten obejmuje przede wszystkim działania techniczne.
 Zwiększenie elastyczności potencjalnie wrażliwych systemów zarządzanych przez ludzi. Cel ten obejmuje przede wszystkim działania organizacyjne.
 Podniesienie zdolności do adaptacji podatnych systemów naturalnych. Cel ten obejmuje działania, techniczne, prawne, organizacyjne.
Adaptacja to umiejętność życia z katastrofami naturalnymi. Może być podjęta gdy ludzie dostrzegają jej
potrzebę, czyli m.in. są świadomi zagrożenia związanego z katastrofami naturalnymi. Badanie przeprowadzone przez autorkę w wybranych zlewniach w Polsce na 430 gospodarstwach domowych zaklasyfikowanych na mapach ryzyka powodziowego wystąpieniem powodzi o różnych prawdopodobieństwach potwierdziły znajomość ryzyka wśród mieszkańców zagrożonych terenów. Równocześnie też wskazały aktywność
mieszkańców w podejmowaniu zabezpieczeń. [Badanie przeprowadzono w ramach projektu „Instrumenty
transferu ryzyka powodzi” finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/03/D/HS4/01933.]
Strategia adaptacji do zmian klimatu UE [11] wskazuje, iż Państwa Członkowskie są odpowiedzialne
za dobór i organizację właściwych i niezbędnych zadań. Takie działania są podejmowane w różnych sektorach gospodarki, na różnych szczeblach rządzenia i gospodarowania (governance), są również bardzo
różnorodne pod względem: długości czasu (strategiczne, operacyjne), wielkości obszaru na jakim są implementowane (np. gospodarstwo domowe, odcinek rzeki, gmina, zlewnia), liczby zaangażowanych podmiotów (działania podejmowane indywidualnie, zbiorowo).
Ważnym celem logistyki jest efektywność, gdyż planowanie, sterowanie i kontrola procesów przepływu
i magazynowania materiałów, zapasów i odpowiednich informacji powinno odbywać się z sposób efektywny i minimalizujący globalne koszty [12]. W szczególności w kontekście skutków zmian klimatycznych
jakimi są m.in. katastrofy naturalne, logistyka sytuacji kryzysowych to „suma wszystkich działań organów
i wykonawców zadań logistycznych, dzięki którym dokonuje się kształtowanie, sterowanie i kontrola procesów zaopatrzeniowych i usługowych w łańcuchach logistycznych organizowanych w sytuacjach kryzysowych”[4]. Efektywność w sytuacjach reagowania kryzysowego jest determinowana przez właściwy
i krótki czas realizacji zleceń i dostaw, a także dojazdu odpowiednich służb i optymalizację dróg ewakuacji.
Natomiast w dłuższym okresie, w fazie przygotowywania do prawdopodobnych zdarzeń katastroficznych,
efektywna logistyka będzie obejmowała optymalizację zapasów, wybór właściwej lokalizacji magazynów
zaopatrzeniowych w niezbędny sprzęt i środki, a także optymalizację przepływu informacji, w tym dotarcie
z informacją do zagrożonych osób np. za pomocą właściwe skonstruowanych i niezawodnych systemów
ostrzegania. Aktualnie dostępny Regionalny System Ostrzegania umożliwia powiadamianie ludności o lokalnych zagrożeniach poprzez Internet, telewizję, aplikacje na telefon i poprzez SMS. Z kolei w fazie zapobiegania efektywna logistyka dotyczy optymalizacji zgodnie z zasadą 7W – właściwych: produktu, ilości, stanu, miejsca, czasu, odbiorcy i ceny, ponieważ strategiczne zarządzanie związane z katastrofami
obejmuje powiązane fazy: zapobiegania, przygotowania, reagowania i ewaluacji podjętych działań, które
służy lepszemu planowaniu w przyszłości.
Wpływ efektywnej logistyki na efektywność adaptacji
Efektywność działań adaptacyjnych jest w dużej mierze zależna od efektywność procesów logistycznych. Zidentyfikowano zadania logistyczne, które są istotne z punktu widzenia realizacji działań z zakresu
adaptacji do zmian klimatycznych oraz określono parametry oceny ich efektywności. Efektywność można
rozumieć, w zależności od sposobu podejścia do analizy, jako:
 minimalizację łącznych kosztów osiągnięcia celu,
 maksymalizację efektu przy określonej wysokości kosztów,
 maksymalizację sumy korzyści finansowych netto z realizacji inwestycji,
 maksymalizację sumy korzyści netto z realizacji inwestycji (z uwzględnieniem efektów zewnętrznych).
Logistyka 4/2015
8801
Logistyka – nauka
Wymieniane we wprowadzaniu sposoby adaptacji można sklasyfikować na kilka sposobów. Metody adaptacji możemy podzielić na inwestycyjne (infrastrukturalne, techniczne), związane z tworzeniem nowej
infrastruktury i nieinwestycyjne (nietechniczne, organizacyjne) polegające na edukacji, zmianie prawa,
właściwym planowaniu przestrzennym, zapewnieniu finansowania, etc. Ponadto, metody adaptacji możemy sklasyfikować jako zbiorowe (podnajmowane grupowo, wspólnie np. w ramach społeczności lokalnej, w obrębie gminy, miejscowości, dzielnicy, bloku, etc.) takie jak np. melioracje, przepompownie i indywidualne np. uszczelnianie budynków. Ze względu na czas implementacji metody możemy podzielić
na strategiczne (obejmują cykl zarządzania katastrofami naturalnymi, np. zarządzanie przeciwpowodziowe) i operacyjne (np. zarządzanie kryzysowe). Ze względu na główną materię, od której zależy skuteczne wdrożenie danego sposobu adaptacji, możemy podzielić je na: społeczne, instytucjonalne, bazujące
na ekosystemach.
Wszystkie powyższe sposoby, aby być efektywne, będą wymagały skutecznych: planowania, organizacji
zasobów ludzkich, rzeczowych i informacyjnych, realizacji zgodnie z zasadami 7W oraz refleksji podczas
ewaluacji i wprowadzenia ewentualnych usprawnień. Zarzadzanie w powyższy sposób jest warunkiem niezbędnym efektywności logistyki służącej adaptacji do zmian klimatu. Ponadto, w tabeli 1 wyszczególniono
specyficzne procesy logistyczne oraz czynniki warunkujące efektywność wybranych sposobów adaptacji.
Wskazane w tabeli sposoby adaptacji wybrano jako reprezentatywne spośród wymienionych powyżej klasyfikacji.
Tabela 1. Przykłady i klasyfikacja działań adaptacyjnych wraz z procesami logistycznymi i czynnikami
warunkującymi efektywność tych procesów
Grupa metod adaptacji i
przykładowa metoda
Główne procesy logistyczne na
etapach planowania (P), realizacji (R) i utrzymania (U)
Specyficzne przykładowe czynniki warunkujące
efektywność procesów logistycznych
Infrastrukturalne, zbiorowe,
strategiczne, instytucjonalne
Przykłady: budowa zbiorników
retencyjnych, polderów, obwałowań
P: przepływu dokumentów pomiędzy instytucjami; informacyjno-decyzyjne
R/U: przepływu materiałów, dokumentów, odpadów; informacyjnodecyzyjne; finansowe
P: profesjonalizm przygotowania dokumentacji; decyzyjność; znajomość prawa i procedur
R/U: Fizyczny dostęp do dostawców i wykonawców, infrastruktury transportowej; zintegrowany
system zarzadzania zasobami w danym projekcie
(typu ERP, MRP, APS, SCM)
Infrastrukturalne, zbiorowe,
strategiczne, bazujące na ekosystemach
Przykład: zwiększenie naturalnej retencji np. poprzez zalesianie
P: przepływu dokumentów pomiędzy instytucjami; informacyjno-decyzyjne
R/U: przepływu materiałów; informacyjno-decyzyjne; finansowe
P: profesjonalizm przygotowania dokumentacji; decyzyjność; znajomość prawa i procedur
R/U: Fizyczny dostęp do terenu, do dostawców i
wykonawców, infrastruktury transportowej; zintegrowany system zarzadzania zasobami w danym
projekcie (typu ERP, MRP, APS, SCM)
Organizacyjne, zbiorowe, operacyjne, instytucjonalno-społeczne
Przykład: systemy reagowania
kryzysowego
P: przepływu dokumentów; informacyjno-decyzyjne
R/U: przepływu danych;
informacyjno-decyzyjne;
finansowe
P: profesjonalizm przygotowania dokumentacji; decyzyjność; znajomość prawa i procedur
R/U: Fizyczny dostęp do technologii IT, do dostawców i wykonawców; zintegrowany system zarzadzania zasobami w danym projekcie (typu ERP)
Organizacyjne, zbiorowe, strategiczne, instytucjonalno-społeczne
Przykład: usuniecie zabudowy i
obiektów infrastruktury z terenów zalewowych
P: przepływu dokumentów; informacyjno-decyzyjne
R/U: przepływu odpadów; informacyjno-decyzyjne; finansowe
P: profesjonalizm przygotowania dokumentacji; decyzyjność; znajomość prawa i procedur
R/U: Fizyczny dostęp do dostawców i wykonawców
Infrastrukturalne, indywidualne,
operacyjne, społeczne
Przykład: uszczelnianie budynków
P: przepływu dokumentów; informacyjno-decyzyjne
R/U: przepływu materiałów, dokumentów, odpadów; informacyjnodecyzyjne; finansowe
P: profesjonalizm przygotowania dokumentacji; decyzyjność; znajomość prawa i procedur
R/U: Fizyczny dostęp do dostawców i wykonawców, dostępność finansowania
Źródło: opracowanie własne.
8802
Logistyka 4/2015
Logistyka – nauka
Dyskusja wyników
Warto podkreślić, iż kluczowym zagadnieniem pomiaru efektywności w sytuacjach kryzysowych są nie
tylko koszty pozyskania i utrzymania zapasów, ale przede wszystkim koszty wyczerpania się zapasów.
Te ostatnie mogą zdeterminować powodzenie całej akcji, a więc osiągnięcie pożądanego i zakładanego
efektu. W zarządzaniu kryzysowym koszty wyczerpania się zapasów nie są związane z utraconymi korzyściami ze sprzedaży lecz z niepowodzeniem w uniknięciu strat.
Optymalizacja procesów logistycznych w procesach produkcji i transportu w sektorach gospodarczych
przyczynia się również do zapobiegania zmianom klimatycznym. Wyznaczanie celów i ich realizacja w zakresie zapobiegania są łatwiejsze do precyzyjnego wyrażenia w kategoriach ilościowych niż efekty działań
adaptacyjnych. Trudno jest też odpowiedzieć na pytanie, jakie sposoby dostosowania się do skutków zmian
klimatycznych byłyby najbardziej efektywne (uwzględniając także skutki braku tych działań) [5].
Podsumowanie
W artykule przedstawiono argumenty potwierdzające tezę, iż efektywna logistyka jest narzędziem adaptacji do zmian klimatycznych dzięki temu, że jest kluczowym elementem wszystkich procesów w cyklu
zarządzania katastroficznego, a także w zarządzaniu kryzysowym. Istotnym czynnikiem efektywności działań adaptacyjnych jest efektywność procesów logistycznych, która zależy m.in. od profesjonalizmu przygotowania dokumentacji, decyzyjności organów podejmujących decyzje dotyczące zarządzania projektem
i relacji z otoczeniem, znajomości prawa i procedur i ich operacjonalizacji, fizycznego dostępu do dostawców i wykonawców, infrastruktury transportowej, czy implementacji zintegrowanych systemów zarzadzania zasobami w danym projekcie (np. typu ERP, MRP, APS, SCM).
Streszczenie
W artykule omówiono pojęcie logistyki w kontekście adaptacji do zmian klimatu oraz wpływ efektywnej
logistyki na efektywność adaptacji. Z uwagi na dużą różnorodność działań adaptacyjnych dokonano ich
klasyfikacji i zidentyfikowano procesy logistyczne dla wyodrębnionych wg cech charakterystycznych grup
metod adaptacji, takich jak np. budowa zbiorników retencyjnych, polderów, obwałowań, zwiększenie naturalnej retencji poprzez np. zalesianie, systemy reagowania kryzysowego, czy usuniecie zabudowy i obiektów infrastruktury z terenów zalewowych, a także uszczelnianie budynków. Dla zidentyfikowanych głównych procesów logistycznych, które są istotne z punktu widzenia realizacji wybranych działań z zakresu
adaptacji do zmian klimatycznych określono czynniki warunkujące efektywność tych procesów.
Słowa kluczowe: adaptacja do zmian klimatu, efektywność, procesy logistyczne
EFFICIENT LOGISTICS AS A MEAN FOR ADAPTATION TO CLIMATE CHANGE
Abstract
The concept of logistic was discussed in the context of climate adaptation. The influence of efficient
logistics on the effectiveness of climate adaptation was presented. Due to the high diversity of possible
climate adaptation actions and options their classification was introduced. The logistics processes for the
adaptation options were classified according to their characteristic features. Not exclusively, the following
climate adaptation options were discussed: reservoirs, polders, dykes, increase of natural retention through
e.g. afforestation, crisis management systems, moving infrastructure form the flood prone areas, as well as
flood-proofing of buildings. For the main identified logistic processes, which are important for the fulfilment of the chosen climate adaptation actions, the factors conditioning its effectiveness were identified.
Keywords: climate adaptation, efficiency, logistic processes
Logistyka 4/2015
8803
Logistyka – nauka
Literatura
[1]
Strategia adaptacji do zmian klimatu Unii Europejskiej. (2013) Komisja Europejska, Bruksela COM
(2013) 216.
[2] Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z
perspektywą do roku 2030. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2013.
[3] Dubel A.: Analiza cech ryzyka powodzi pod kątem projektowania instrumentów transferu tego ryzyka. „Ekonomia i Środowisko”, 49(2)/2014.
[4] Nowak E.: Logistyka i zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych, [w:] Włodarczyk M.,
Marjański A. (red.) Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe – aktualne wyzwania. Zarządzanie bezpieczeństwem w sektorze publicznym. Przedsiębiorczość i Zarządzanie. Społeczna Wyższa Szkoła
Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, 10(8)/2009 Łódź s. 9–22.
[5] Cygler M.: Adaptacja do zmian klimatycznych w Europie – analiza wpływu proponowanych działań
na budżet UE. Ekspertyza przygotowana dla Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej. SGH. Warszawa 2009.
[6] Nowicki M., Maćkowiak Pandera J., Dziadkowiec M., Ostawski P., Dyjak R., Zawadzka-Stępniak
D. Sadowski M., Kindler J.: Strategia adaptacji Polski do zmian klimatu. Europejskie Centrum Klimatu i Środowiska. Warszawa 2013.
[7] IPCC, 2014: Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Part A: Global and Sectoral Aspects. Contribution of Working Group II to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Field, C.B., V.R. Barros, D.J. Dokken, K.J. Mach, M.D. Mastrandrea, T.E. Bilir, M. Chatterjee, K.L. Ebi, Y.O. Estrada, R.C. Genova, B. Girma, E.S. Kissel, A.N.
Levy, S. MacCracken, P.R. Mastrandrea, and L.L. White (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 1132 pp.
[8] IPCC, 2014: Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Part B: Regional Aspects. Contribution of Working Group II to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental
Panel on Climate Change [Barros, V.R., C.B. Field, D.J. Dokken, M.D. Mastrandrea, K.J. Mach,
T.E. Bilir, M. Chatterjee, K.L. Ebi, Y.O. Estrada, R.C. Genova, B. Girma, E.S. Kissel, A.N. Levy, S.
MacCracken, P.R. Mastrandrea, and L.L. White (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge,
United Kingdom and New York, NY, USA, 688 pp.
[9] EM-DAT: The CRED/OFDA International Disaster Database – www.emdat.be – Université
Catholique de Louvain – Brussels – Belgium.
[10] Sadowski M., et al. Monografia nt. Adaptacja produkcji rolnej w województwie podlaskim do oczekiwanych zmian klimatu, IOŚ, 2009.
[11] EC 2009, White Paper: Adapting to climate change: Towards a European framework for action European Commission COM (2009) 147, Brussels.
[12] Wartecki A., Koncepcje i strategie logistyczne. „Logistyka” 2/2006, s. 25.
Podziękowania
Badania w zakresie świadomości ekspozycji gospodarstw domowych na ryzyko powodzi i postaw mieszkańców wobec tego ryzyka przeprowadzono w ramach projektu „Instrumenty transferu ryzyka powodzi”
sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC2011/03/D/HS4/01933.
8804
Logistyka 4/2015