Dług Krzysztofa Krauzego jako dokument rodzącego się kapitalizmu

Temat: Dług Krzysztofa Krauzego jako dokument rodzącego się kapitalizmu i
moralności ponowoczesnej.
Opracowanie: Małgorzata Wiśniewska
Etap edukacyjny: liceum
Przedmiot: język polski, wiedza o społeczeństwie, godzina wychowawcza
Czas: 2 - 3 godziny lekcyjne
Cele:
Uczeń:
•
analizuje i interpretuje dzieło filmowe w kontekście społecznym i politycznym;
•
dostrzega związki między rzeczywistością a jej artystycznym odbiciem;
•
posługuje się terminologią filmoznawczą w toku analizy filmu;
•
zna genezę filmu Dług i dalsze losy ludzi, których historia stała się kanwą filmu;
•
zna sylwetkę i twórczy dorobek Krzysztofa Krauzego.
Metody pracy: wyszukiwanie informacji i tworzenie notatek,
•
prezentacja,
•
pogadanka,
•
praca ze źródłem (dziełem filmowym, słownikami oraz tekstem publicystycznym),
•
dyskusja kierowana.
Środki dydaktyczne:
•
film Krzysztofa Krauzego Dług (Polska 1999)
•
materiał pomocniczy dla nauczyciela (załącznik nr 1)
•
spis najważniejszych scen/ujęć w filmie (załącznik nr 2)
•
artykuł Rafała Madajczaka Czego nie było w filmie "Dług" (załącznik nr 3)
1
Przed zajęciami:
Uczniowie opracowują – korzystając z zasobów internetowych - metryczkę filmu oraz sylwetkę reżysera i
jego dorobek twórczy.
Przebieg lekcji:
1. Wskazani przez nauczyciela uczniowie przedstawiają metryczkę filmu oraz (krótko) sylwetkę reżysera.
2. Pytamy uczniów, czy wiedzą, jak i dlaczego powstał film. Uczniowie podczas wykonywania zadania
domowego z pewnością natrafili na informacje dotyczące genezy filmu – porządkujemy je na podstawie
tekstów zaproponowanych w materiałach pomocniczych dla nauczyciela oraz bibliografii, prezentujących
okoliczności zbrodni, wypowiedzi jej sprawców i opinie ekspertów. Możemy też poprosić wcześniej ucznia o
przygotowanie prezentacji na ten temat. Jest to istotne ze względu na związki między faktami a ich filmowym
odzwierciedleniem.
Wszystkie proponowane materiały (także relacje prasowe – załącznik nr 3) na temat zbrodni pokazanej w
filmie wskazują na wyjątkowe okrucieństwo sprawców. Mogą stać się inspiracją do dyskusji w klasie na
temat winy i kary. Powinny także skłonić do refleksji nad motywami zbrodni: Czy nie było innego wyjścia? W
jakich okolicznościach tzw. porządni ludzie stają się mordercami? Dlaczego mordercy znęcali się nad
ofiarami? Jak ocenić postępowanie "katów" w kontekście moralności ponowoczesnej? (wariant lekcji
wychowawczej np. w klasie maturalnej).
3. Prosimy uczniów, aby w parach przeanalizowali spis scen/ujęć filmowych (załącznik nr 2) oraz zastanowili
się, a następnie przedyskutowali następujące kwestie:
•
Jak prowadzona jest narracja? (retrospekcja)
•
Z czyjego punktu widzenia poznajemy historię zbrodni?(z punktu widzenia Adama i Stefana)
•
Jakie znaczenie dramaturgiczne ma 1 scena - wyłowienie trupów z Wisły (wzmacnia dramatyzm i
zapowiada tragiczny finał).
Na forum klasy prosimy uczniów, aby spróbowali określić dominantę kompozycyjną, którą może być linia
dramaturgiczna Długu: zaskoczenie ofertą Gerarda- pierwsze ostrzeżenie- szantaż- wzrastające poczucie
zagrożenia- osaczenie- brak wyjścia- decyzja o morderstwie.
4. Przechodzimy do omówienia problematyki utworu, silnie zakorzenionej w realiach Polski początku lat 90tych, których licealiści nie znają. Charakteryzujemy Polskę w dobie ustrojowej transformacji. Przypominamy
o takich niepokojących zjawiskach pierwszych lat niepodległości, jak drastyczne zmniejszenie realnych
dochodów, wzrost bezrobocia, znaczny spadek produkcji. W czasie nieustannych zmian ekip rządzących
2
mechanizmy wolnorynkowe nie działały skutecznie bez ustawodawczego zabezpieczenia. Otwierało się pole
dla nadużyć i prawno-ekonomicznych przekrętów. W takich warunkach rosło społeczne niezadowolenie, ale
też otwierały się szanse na szybką i łatwą karierę, zmianę statusu społecznego i materialnego.
5. Po zapoznaniu uczniów z kontekstem społecznym prosimy ich, aby zwrócili uwagę na problemy i
trudności, z jakimi borykają się bohaterowie filmu - przedstawiciele młodej inteligencji. W dyskusji kierowanej
uczniowie odpowiadają na pytania:.
•
W jakiej rzeczywistości funkcjonują bohaterowie (sytuacja rodzinna, materialna) i przed jakimi stają
problemami?
•
Jakie postawy wyzwala czas transformacji?
•
Co dzieje się z tradycyjnymi wartościami (dom, rodzina, miłość, przyjaźń) i pojęciami moralnymi
(uczciwość, sprawiedliwość, lojalność)?
Adam: pochodzi z typowej, inteligenckiej rodziny z tradycjami (harcerska przeszłość ojca, recytacja
Inwokacji), żyjącej bardzo skromnie, ale uczciwie, nieprzystosowanej do nowych warunków, co staje się
źródłem konfliktu pokoleniowego (kłótnia z ojcem). Adam chce żyć inaczej niż ojciec, pragnie się
usamodzielnić, osiągnąć sukces, potrzebuje pieniędzy, kupuje działkę i zaczyna budować dom, sytuację
komplikuje ciąża Basi, jego dziewczyny, jej oblany egzamin i przerwa w studiach. Pomysł z założeniem
własnego biznesu jest jedynym wyjściem ze skomplikowanej sytuacji.
Stefan: wynajmuje mieszkanie i ma dość kosztowną, atrakcyjną dziewczynę, potrzebuje zatem pieniędzy, by
wieść wygodne i komfortowe życie według zachodnich standardów. Załatwia kontrakt na montaż i handel w
Polsce włoskimi skuterami.
Obaj bohaterowie należą do formacji polskich "yuppies", czyli pokolenia ukształtowanego przez wyjazdy w
czasie
studiów
do
pracy
w
Stanach
Zjednoczonych
i
Europie
Zachodniej,
cechującego
się
przedsiębiorczością, otwartością na nowe wyzwania, elastycznością poglądów i zasad, pragmatyzmem i
dążeniem do sukcesu. Potrafią myśleć i działać w warunkach ustabilizowanego i prawnie umocowanego
zachodniego kapitalizmu, tymczasem polska rzeczywistość okazuje się obszarem bezwzględnej gry, opartej
na prawach dżungli ("darwinizm społeczny") - wygrywa silniejszy, lepiej przystosowany, brutalniejszy, bez
moralnych hamulców czy skrupułów. Zwycięża ten, kto pierwszy rozpoznał reguły, potrafi nimi manipulować,
dostosować się do błyskawicznie zmieniających się warunków. Taki jest właśnie Gerard, przyjaciel Stefana z
dzieciństwa.
Gerard: drobny gangster, który bez skrupułów, z zimnym cynizmem i wyrachowaniem wykorzysta każdego
dla własnej korzyści. Potrafi czarować i wzbudzać zaufanie, by następnie bezwzględnie egzekwować
fikcyjne długi. W ostentacyjny sposób demonstruje swą miłość i troskę o własną rodzinę, niszcząc rodziny
swych ofiar. Nie ma żadnych zasad, poza jedną - zdobywaniem pieniędzy za każdą cenę.
3
Młodzi bohaterowie padają ofiarą nie tylko bandyckich metod gangstera, ściągającego haracze od naiwnych
i niedoświadczonych biznesmenów. W filmie obserwujemy zachowawczość i ostrożność banków, niechętnie
udzielających kredytów początkującym przedsiębiorcom; niewydolność organów ścigania; czy wreszcie
wadliwie działające mechanizmy prawne, które zamiast bronić interesów obywateli, w istocie sprzyjają
rozrostowi szarej strefy.
Uczniowie powinni zwrócić uwagę na to, że Dług odtwarza atmosferę zamętu, chaosu i przejściowości,
towarzyszącą poczynaniom Adama i Stefana. Nakręcony w konwencji paradokumentu pokazuje świat
kontrastów, gdzie obok reliktów socjalistycznej przeszłości (ciasne mieszkania, ohydne klatki schodowe,
brudne ulice) pojawiają się atrakcyjne, kuszące nowoczesnością znaki nowego kapitalistycznego świata
(eleganckie biurowce, luksusowe centra handlowe, zagraniczne samochody). Bohaterowie nie panują nad
sytuacją, są zaskakiwani coraz trudniejszymi wymaganiami, jakie stawia im rzeczywistość. Można rzec, że
zbrodnia jawi się tu jako przeznaczenie, fatum. W takich warunkach kształtuje się nowa ponowoczesna
moralność, oparta nie o tradycyjne autorytety prawa, religii czy tradycji, ale regulowana przez doraźną
korzyść i interes jednostki.
6. Prosimy uczniów, aby przypomnieli sobie własne wnioski dotyczące kompozycji dramaturgii filmu (np.
zaskoczenie ofertą Gerarda, pierwsze ostrzeżenie, szantaż, wzrastające poczucie zagrożenia, osaczenie,
brak wyjścia, decyzja o morderstwie).
Pytamy, co skłoniło bohaterów do zabójstwa. Prosimy, aby przeanalizowali psychologiczne aspekty zbrodni:
życie w ciągłym strachu i zagrożeniu. Zwracamy uwagę na to, że znaleźli się oni w sytuacji granicznej, w
której podejmowanie decyzji zachodzi w warunkach sprzecznych racji, niepewności i zagrożenia. Ich świat
się kompletnie załamał, a niezawodne dotąd punkty oparcia - dom, rodzina, miłość - przestały gwarantować
poczucie bezpieczeństwa. Przeciwnie, stały się także obiektem szantażu.
Następnie pytamy, czy można tak uwarunkowane zabójstwo usprawiedliwić. Ochotników prosimy o
wypowiedzi oceniające bohaterów. Pozostawiamy je bez komentarza.
7. Na zakończenie odczytujemy wypowiedź Krzysztofa Krauzego, prosząc uczniów, by zwrócili uwagę na to,
czy reżyser usprawiedliwia bohaterów filmu.
„Człowiek, który się boi, uważa, że on jeden jedyny zna się na swoim lęku, tylko on jeden może sobie
pomóc. Ci ludzie nie rozmawiali ani ze swoimi dziewczynami, ani z rodzicami na temat swego zagrożenia
[...]. Bali się zemsty - na całej rodzinie [...], a kiedy się żyje w odosobnieniu, łatwo trafić na równię pochyłą
[...]. Ludzie, o których opowiada film, doprowadzeni zostali do takiego stanu, że swego dręczyciela witali z
ulgą, najgorsze bowiem było czekanie. W podobnej sytuacji lękowej bardzo upraszcza się hierarchia
wartości, by ostatecznie sprowadzić się do alternatywy: albo on nas, albo my jego. Kępiński pisze, że ludzie
w stanie lęku popełniali czyny, które następnego dnia napawają ich grozą i odrazą”.
4
Podkreślamy, podsumowując uczniowskie wypowiedzi, że Krauze w swoim filmie starał się zrozumieć
motywy działania Artura i Sławka, ale ich nie usprawiedliwiać, stąd odtworzona ze szczegółami scena
brutalnej zbrodni.
8. Zajęcia poświęcone „Długowi” zamykamy analizą formalnej strony dzieła (jeśli uczniowie maja za sobą
kilka zajęć poświęconych edukacji filmowej i znają podstawowe pojęcia z języka filmu). Uczniowie opisują
poetykę filmu, pracę kamery, montaż, tempo narracji, funkcję muzyki. Oceniają grę aktorów. Określają
gatunek filmu. Uwagi i spostrzeżenia notują w zeszytach. Kilku ochotników prosimy o przeczytanie swoich
notatek.
Oto przykładowy zapis notatki w zeszycie ucznia:
•
Występują szybkie ujęcia, charakterystyczne dla montażu ciętego. Taki typ montażu uwypukla
dramatyzm wydarzeń, wzrastające napięcie, wyraża też chaotyczność świata i zagubienie
bohaterów. W istotny sposób wpływa na pośpieszny, nerwowy rytm narracji, uwydatniony przez
szybko zmieniające się realia w poszczególnych ujęciach (ulica, dom, pub). Dramaturgię wzmacnia
niepokojąca, muzyka i cisza w scenie zabójstwa.
•
Praca kamery: w filmie dominują półzbliżenia i zbliżenia, oddające psychologię postaci i ich
dylematy. Występują też plany pełne i dalekie, pokazujące bohaterów na tle otoczenia (sceny na
ulicy, w pubie, w domu). Zdjęcia robiono "z ręki". Kamera ustawiona jest na wprost - czyli filmuje z
poziomu ludzkiego oka, co daje iluzję realnego oglądu świata. Zdjęcia kręcono zimą, by podkreślić
surowość i ascetyczność pejzażu.
•
Scenografia: wrażenie autentyzmu podkreślają ubiory, naturalne miejsca i wnętrza, a także plenery,
skutecznie budujące poetykę paradokumentalną. Scenograf i kostiumolog zadbali o szczegóły, takie
jak choćby dobór stroju nie tylko do określonej sceny (a tych jest w filmie naprawdę dużo i zmieniają
się jak w kalejdoskopie), ale i charakteru postaci (inaczej ubiera się skromna i delikatna Basia,
studentka, mieszkająca z samotną matką w typowym gierkowskim mieszkaniu, inaczej elegancka,
modna i nowoczesna Jola, wynajmująca ze Stefanem niewielkie, ale urządzone z artystycznym
smakiem mieszkanie w starej kamienicy). Autorzy filmu tak bardzo starali się uwiarygodnić
opowiadaną historię, że wprowadzili nawet taki szczegół, jak włączające się w noc sylwestrową, na
skutek wybuchających petard, alarmy samochodowe.
•
Gatunek filmu: film psychologiczno-sensacyjny
5
Praca domowa:
Czy Dług to film niosący klarowny morał? Zastanów się nad rolą sumienia w ludzkim postępowaniu (notatka).
Załączniki:
Załącznik nr 1
Materiał pomocniczy dla nauczyciela – Geneza filmu „Dług”
Kanwą dzieła jest autentyczna historia (marzec, 1994) dwóch młodych, początkujących w biznesie
(hurtownia kosmetyków) inteligentów - Artura Brylińskiego (Adam) i Sławomira Sikory (Stefan). Potrzebowali
gotówki na sprowadzenie pierwszej partii towaru i kiedy bank odmówił im kredytu, nawiązali kontakt z
Grzegorzem Nowakiem, kolegą Sławka. Ten nie wywiązał się z obietnicy, zażądał natomiast zwrotu
fikcyjnego długu, jako rekompensaty za swój stracony czas. Gdy odmówili zapłaty, zastosował wobec exwspólników cały arsenał środków zastraszania. Bezbronni, żyjący w ciągłym napięciu i lęku o życie i
zdrowie, mężczyźni zabili ze szczególnym okrucieństwem dwóch szantażujących ich bandytów - Grzegorza
Gmitrzaka (Gerarda) i jego ochroniarza Mariusza Kłosa (Młodego). Po kilku dniach sami zgłosili się na
policję.
Mówi Sławek: "Mogłem uciec. Miałem paszport [...]. W niedzielę byłem na filmie z moją dziewczyną. Błaha
komedia. Śmiała się, a ja myślami byłem gdzie indziej. Zgłaszam się na policję". Przed sądem Sławek
odmawia składania wyjaśnień. Płacze. "Myślałem tylko o swoim upadku, o swojej klęsce". Sędzia Maria
Tarasiewicz: "Ta sprawa jest makabrycznym studium tego, co może zrobić strach". Ale strach nie jest
okolicznością łagodzącą. Artur i Sławek otrzymują wyrok 25 lat więzienia (za dwa zabójstwa), a ich przyjaciel
Tomek - 12 lat za współudział w zabójstwie. Wkrótce rusza strona internetowa (www.dlug.org.pl),
poświęcona Sławkowi Sikorze i jego staraniom o uzyskanie dla niego aktu łaski prezydenta RP. Oto
fragmenty listu Sławka, skierowanego do internautów: "Od ponad 8 lat przebywam w różnych więzieniach.
Moje życie jest uzależnione od tych, którzy nie boją się wziąć odpowiedzialności za egzystencję innych ludzi.
Zostałem skazany na 25 lat więzienia za to, że broniąc swego życia i życia swoich Bliskich, doprowadzony
do ostateczności, zabiłem dwóch bandziorów, gangsterów żerujących na ludzkiej krzywdzie, niemających w
sobie litości, przyzwoitości czy po prostu człowieczeństwa". W więzieniu Sławek tworzy, wydaje nagradzane
na konkursach utwory poetyckie. Jest członkiem Więziennego Klubu Literackiego. Przygotowuje dla innych
osadzonych prezentacje multimedialne (m.in. o Holokauście), emituje filmy dokumentalne. Artur Bryliński z
kolei
stara
się
rozwijać
swoje
zainteresowania
informatyczne.
Uczy
się,
zdobywa
nowe
doświadczenia.(Próba wolności...)
6 grudnia 2005 Sikora zostaje ułaskawiony i, jak podaje w jednym z wywiadów, tego dnia budzi się na nowo.
"Chcę
zapłacić
za
swój
czyn.
Więzienie
nie
wyrównuje
rachunku.
Zakładam
stowarzyszenie
Współodpowiedzialność" (Mam dług...).
6
Bryliński pozostaje w więzieniu i również stara się o skrócenie wyroku. Wiadomość z ostatniej chwili:
prezydent Lech Kaczyński rozważa akt ułaskawienia, sam sprawca tak komentuje tę decyzję: "W moim
sumieniu nie odbyłem jeszcze kary. Potrzebowałem czasu i otrzymałem go. Wierzę, że dobrze ten czas
wykorzystałem. Dziś jestem innym człowiekiem, nie tylko starszym, ale i bardziej dojrzałym. Dojrzałem też do
tego, by prosić o pomoc". (Bohater "Długu"...)
Załącznik nr 2
Spis najważniejszych scen/ujęć w filmie
•
Jedziemy samochodem na miejsce zbrodni (konwencja reportażu TV: gapie, rutynowe czynności
ekipy dochodzeniowej). Domysły oficera śledczego: porachunki mafii rosyjskiej (trupy mają odrąbane
głowy i są bez ubrań).
•
Trzy miesiące wcześniej (chwyt retrospektywny) - Adam na budowie przyszłego domu (problemy z
ekipą budowlaną, brak funduszy). Przyjeżdża dziewczyna - jest w ciąży i nie zdała egzaminu.
•
Stefan na ścianie wspinaczkowej.
•
W pubie, przy piwie - projekt wspólnego biznesu: montaż i handel włoskimi skuterami.
•
Rozmowa w banku w sprawie kredytu - brak "solidnych gwarancji" powodem odrzucenia
biznesplanu.
•
W nowo wynajętym lokalu - brak pieniędzy na wynajem, brak perspektyw.
•
Przypadkowe spotkanie Gerarda - przyjaciela Stefana z dzieciństwa. Rozmowa o kłopotach z
uruchomieniem interesu. Gerard wzbudza zaufanie - jest żonaty, ma córkę, troszczy się w widoczny
sposób o rodzinę ("nie kupuj jej lodów" - mówi do żony).
•
Ciąża Basi jest zagrożona - dziewczyna trafia do szpitala (proza polskich szpitali położniczych).
•
Gerard oferuje się z pomocą - obiecuje załatwić kredyt za 20% prowizji od całej sumy. Adam odrzuca
ofertę.
•
Przyjaciele rozważają wspólnie warunki współpracy i proponują 10-15%. Odpowiedź Gerarda brzmi:
25% + koszty własne. Rachunek rośnie, co młodzi biznesmeni początkowo zupełnie lekceważą. Od
tego momentu zaczyna też rosnąć napięcie.
•
Dom rodzinny Adama: typowa inteligencka rodzina z tradycjami (deklamacja "Inwokacji") i
materialnym niedostatkiem. Przychodzi Gerard (pierwsze ostrzeżenie). Na podwórku bije Adama i
przedstawia mu kwotę do zapłacenia - 6 tys. dolarów.
•
Gerard odwiedza też Stefana i proponuje mu ściągnięcie spłat od dłużników.
7
•
Jesteśmy w mieszkaniu dłużnika Stefana, którego Gerard ze swymi ochroniarzami próbuje
"przekonać" do zapłaty długu, stosując gangsterskie metody (bicie, trzymanie dziecka na mrozie).
Bohaterowie są wstrząśnięci sposobem egzekucji długu i koniecznością zapłacenia za każdy dzień
zwłoki tysiąca dolarów.
•
Adam udaje się na policję. Funkcjonariusz żąda nazwisk, a on - gwarancji bezpieczeństwa, której nie
otrzymuje i odchodzi.
•
Stefan ze strachu płaci część długu, pieniędzmi uzyskanymi ze sprzedaży kontraktu na skutery. Nie
wie, że Adam w tym czasie, dzięki pomocy ojca, uzyskał poręczenie kredytowe od funduszu
rządowego.
•
Poznajemy kolejnego bohatera - znajomego Stefana i Adama, Tadeusza, który zajmuje się
sprzedażą używanych samochodów.
•
Gerard zaczyna szantaż bezpośredni: wciąga Adama do samochodu, grozi mu i zabiera zegarek.
Informuje go, że pieniądze od Stefana były fałszywe, co powoduje naliczanie karnych odsetek. Dług
wzrasta.
•
Adam chce się wyprowadzić z domu (boi się o bezpieczeństwo swoich bliskich). Kłóci się ze
Stefanem. Ma pretensję do niego, że zapłacił część długu.
•
Adam podejmuje pracę w restauracji.
•
U Basi w szpitalu. Dziewczyna jest zaniepokojona rzadkimi wizytami Adama, płacze, wyczuwa
zagrożenie.
•
Adam mieszka u Tadeusza. Telefonicznie dowiaduje się o wizytach Gerarda w swoim domu.
•
Stefan w swoim mieszkaniu zostaje pobity przez Młodego, ochroniarza Gerarda.
•
Gerard przychodzi do szpitala, do Basi, którą wypytuje o miejsce pobytu Adama.
•
Stefan znajduje pracę kierowcy u "Niemców" - zmuszony przez Gerarda kradnie czeki swemu
pracodawcy. Obawia się o bezpieczeństwo swojej dziewczyny Joli i dlatego, nie mogąc powiedzieć
jej prawdy, wyrzuca ją z domu.
•
Gerard trafia do mieszkania Tadeusza, którego wplątuje w swoje interesy, sprzedając mu skradziony
samochód.
•
Gerard grozi Adamowi, że zrobi krzywdę jego siostrzeńcowi. Adam, na jego polecenie, próbuje
bezskutecznie zrealizować skradzione przez Stefana czeki (nie zna hasła).
8
•
Adam zostaje zmuszony przez Gerarda do oddania aktu własności działki. W tym momencie nie ma
już nic.
•
Stefan jest przerażony, boi się wyjść z domu.
•
Po poronieniu, na skutek dramatycznej rozmowy z Adamem, Basia wraca do matki. Nie chce widzieć
Adama.
•
Gerard porywa Stefana i wiezie go skrępowanego nad Wisłę. Tam straszy pistoletem, zabiera klucze
do mieszkania i żąda wydania hasła do realizacji czeków.
•
Do Adama i Stefana przychodzi z pretensjami Tomek, wykorzystany przez Gerarda i straszony
długiem.
•
Zastraszeni, bez możliwości wyjazdu za granicę (Gerard zabrał im paszporty), nie mając nic do
stracenia, postanawiają pozbyć się swego oprawcy.
•
Zwabiają Gerarda i jego ochroniarza do mieszkania Tadeusza, następnie wiążą ich i wahają się, co
robić dalej. Tadeusz ze strachu udaje zwichnięcie nogi i nie wsiada do samochodu, którym ofiary
zostaną przewiezione nad Wisłę.
•
Dochodzi do podwójnego morderstwa, które pokazane jest w zwolnionym tempie i w całkowitej ciszy.
•
Następnego dnia Adam nie jest w stanie zrobić czegokolwiek. Stefan szybciej wraca do normalnego
życia.
•
Adam w domu rodziców bezskutecznie usiłuje zasnąć. Czuje się rozbity, chory, ma gorączkę.
•
Pojawiają się notatki prasowe o morderstwie. Bohaterowie uzgadniają zeznania.
•
Tadeusz wyjeżdża do Kopenhagi. Stefan także planuje ucieczkę za granicę.
•
Adam przyznaje się Basi do zbrodni. Dziewczyna namawia go do natychmiastowego wyjazdu.
•
Adam postanawia przyznać się - dzwoni na policję z ulicznego automatu.
Załącznik nr 3
9
Rafał Madajczak, Czego nie było w filmie "Dług" - "Przekrój" z dn.15.12.2005
10
Bibliografia
•
Bogdan Wróblewski, Próba wolności - "Dług", "Gazeta Wyborcza - Duży Format" z dn. 22.03.2004;
•
Mam dług - rozmowa ze Sławomirem Sikorą, "Polityka" nr 50 z dn.17.12.2005
•
Cezary Łazarewicz, Temat "Przekroju", "Przekrój" z dn. 15.12.2005;
•
Katarzyna Borowska, Bohater "Długu" Krzysztofa Krauzego wyjdzie z celi?, "Dziennik-Polska" z dn.
8.10.2008;
•
Andrzej Werner, To jest kino, Stentor, Warszawa 1999;
•
Słownik pojęć filmowych, pod red. Alicji Helman, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków 1998;
11
•
Słownik pojęć i tekstów kultury, pod red. Ewy Szczęsnej, WSiP, Warszawa 2002;
•
www.dlug.org.pl
•
www.stopklatka.pl
•
www.filmpolski.pl
12