docK. Obuchowska, Bezpieczeństwo państwa a bezpieczeństwo
download 
Reklamacja Transkrypt
K. Obuchowska, Bezpieczeństwo państwa a bezpieczeństwo
ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS No 3079 SOCJOLOGIA XLIV WROCŁAW 2008 KATARZYNA OBUCHOWSKA Uniwersytet Wrocławski BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA A BEZPIECZEŃSTWO RODZINY, CZYLI O ZALEŻNOŚCIACH MIĘDZY ZAWODEM OFICERA A RODZINĄ Jednym z najważniejszych celów polityki państwa – którego trwanie determinowane jest całością zagrożeń zewnętrznych, wewnętrznych oraz środowiska naturalnego człowieka – jest zapewnienie wewnątrzpaństwowego oraz międzynarodowego bezpieczeństwa. Wynika to z konieczności zaspokojenia podstawowych potrzeb państwa, jak: istnienia, przetrwania, całości, tożsamości, niezależności, spokoju, posiadania i pewności rozwoju (Biłorus-Szrejder, Nowaczyk, 2001). Obok działań podmiotów ekonomicznych, społeczno-kulturowych, prawnych środkiem do osiągnięcia tych interesów jest wojsko. Będąc narzędziem walki zbrojnej podczas wojny, wykorzystywane jest w celu zachowania i utrwalania ładu. W czasach pokoju działa na rzecz utrzymania porządku wewnętrznego, uczestniczy w ratownictwie, kontroluje imigracje czy chroni przed zagrożeniami środowiska naturalnego. Funkcjonowanie wojska na rzecz bezpieczeństwa obejmuje zatem różne aspekty – od politycznych, militarnych, gospodarczych, technologicznych po ekologiczne, społeczne, kulturowe i humanitarne. Wojsko jest zatem fundamentalną częścią organizacji państwowej, której siła militarna i sprawność decydują o trwałości, stabilności i sile państwa, jego pozycji w stosunkach międzynarodowych, możliwościach tworzenia przez niego podstawowych warunków życia i rozwoju jego obecnych i przyszłych pokoleń. Wydaje się, że jest atrybutem państwowości, suwerenności i niepodległości, a narzędziem do ich osiągania są żołnierze. Zawód żołnierza, choć podobny do innych zawodów, jest pod wieloma względami specyficzny i nieporównywalny. Zgodnie z tradycją teoretyczną wywodzącą się od Van Doorna powinien on być rozpatrywany instytucjonalnie, ponieważ druk_soc_XLIV.indd 123 2008-11-04 10:29:30 124 KATARZYNA OBUCHOWSKA może być wykonywany tylko w ramach organizacji (Maciejewski, Wolska-Zogata, 2004). Jest to fenomen kultury – wynikły z podziału pracy, który poprzez wyznaczanie określonego kręgu zadań włącza żołnierzy w porządek społeczny i gospodarczy. Oparty na określonej wiedzy, wymaga szczególnych kwalifikacji, w tym odpowiedzialności za życie ludzi, powierzony sprzęt, a przede wszystkim chęci poświęcenia życia w imię ojczyzny (Wielgus, 1999). Zawód żołnierza może być zgodnie z założeniami J. Szczepańskiego (1965) ujmowany jako kategoria zawodowa – mając na myśli nie tylko grupy żołnierzy wykonujących systemy czynności wpisanych w służbę, lecz także ich rodziny i środowiska, w których funkcjonują wraz z charakterystycznymi subkulturami. Stąd wojsko jako zakład pracy wydaje się nie tylko zorganizowanym zespołem ludzi mającym cele społeczne wyznaczone przez państwo, ale jednocześnie bytem samym w sobie, skupiającym ludzi i ich najbliższe kręgi (przede wszystkim rodzinę), mające mniej lub bardziej spoiste własne interesy, dążenia, dla których zawód jest podstawą ekonomicznego bytu, ale przede wszystkim wyznacznikiem ich pozycji społecznej oraz kultury funkcjonowania. Obowiązki i wymogi związane z zawodem żołnierza mogą być zatem kluczem w postrzeganiu odmienności stylów życia jednostek go wykonujących i ich rodzin. Można sądzić, że trwałe wykonywanie zawodu kształtuje nie tylko osobowość żołnierza, jego nawyki i sposób zachowania, ale tworzy również odrębny styl życia, kulturę zawodową, zawodowe wzorce i stereotypy, a także rodziny zawodowe. Stąd funkcjonowanie różnych zawodów wpływa na kształtowanie struktury zawodowej, której przedstawiciele różnią się miedzy sobą nie tylko ze względu na różne czynności techniczne wpisane w zawód, ale i warunki wykonywania pracy, poziom wykształcenia, zainteresowania, konsumpcję materialną i kulturalną, geografię ich stosunków społecznych, prawa i obowiązki, rolę i pozycję w społeczeństwie oraz charakter funkcjonowania członków ich rodzin (Sarapata, 1965). Zawód żołnierza jako stała i racjonalna forma działania jednostek go wykonujących może być ujmowany jako ważny element osobistego i społecznego działania żołnierzy, wywierający bezpośredni wpływ na całokształt ich życia indywidualnego oraz rodzinnego. Traktowany jako podstawowa zmienna niezależna, poprzez szczególność obowiązków i wymogów w niego wpisanych, może implikować specyfikę funkcjonowania rodziny wojskowej na tle rodziny polskiej w ogóle, rodzin innych kategorii społeczno-zawodowych, a także w samym środowisku wojskowym, determinowaną miejscem żołnierza w hierarchii wojskowej. Z przeglądu badań z zakresu socjologii zawodów i socjologii rodziny wynika, że niewiele jest opracowań naukowych na temat powiązań i zależności między pracą zawodową a rodziną. Większość badań ogranicza się do ich oddzielnego rozpatrywania jako układów względnie autonomicznych. Do najbardziej znanych opracowań, w których rozpatruje się związki i zależności występujące między zawodem a rodziną, należą prace: D.C. Miller, W.H. Form, E.V. Schneider, P. Rybic- druk_soc_XLIV.indd 124 2008-11-04 10:29:32 Bezpieczeństwo państwa a bezpieczeństwo rodziny 125 kiego, Z. Tyszki, J. Piotrowskiego czy E.C. Bałaguszyńskiego. Ogólnie wynika z nich, że na poszczególne sfery życia rodzinnego wpływa całokształt elementów w różnym stopniu i zakresie, które trudno izolować. Sam zawód oddziałuje na życie rodzinne pośrednio lub bezpośrednio przez zespół takich czynników, jak: charakter pracy, miejsce pracy, czas pracy, sposoby wykonywania pracy, ale również prawne, ekonomiczne warunki pracy (wysokość zarobków, możliwości awansu), historyczne (historia zawodu), psychofizyczne warunki zawodu (klimat, temperatura), psychospołeczne elementy środowiska pracy (atmosfera wykonywania czynności zawodowych) czy socjologiczne aspekty pracy (dziedziczenie zawodu w rodzinie, stosunki międzyludzkie w pracy, prestiż zawodu, organizacja pracy). Przy czym konsekwencje tych oddziaływań mogą być pozytywne, negatywne bądź ambiwalentne. Do tej pory przedmiotem zainteresowań badaczy były przede wszystkim konsekwencje oddziaływania na rodzinę zawodów: górnika, rolnika, marynarza, nauczyciela czy lekarza. Stąd głównym zamierzeniem niniejszego artykułu jest bliższe przyjrzenie się możliwym konsekwencjom wykonywania zawodu oficera na charakter funkcjonowania jego rodziny. Z przeprowadzanych cyklicznie badań Wojskowego Biura Badań Społecznych przy Akademii Obrony Narodowej w Warszawie można wnioskować na pewno na temat warunków socjalnobytowych tych rodzin czy jakości ich życia. Lista charakterystycznych elementów życia rodzin oficerów może być poszerzona wtedy, kiedy za główny czynnik ich odmienności poczyni się oprócz warunków ekonomicznych także dyspozycyjny charakter pracy żołnierzy, decydujący m.in. o: 1) rozłące członków rodziny, 2) deformacji struktury rodziny, 3) dysfunkcjonalności w sferze zaspokojenia niektórych potrzeb, 4) cyklicznym rytmie życia, 5) izolowaniu lub/i izolowaniu się rodziny wojskowej, 6) relatywnie wysokim prestiżu społecznym, 7) mobilności, 8) umiejętności adaptacji do zmian, 9) poczuciu obcości – wykorzenieniu ze świata oraz 10) zagrożeniu bezpieczeństwa rodziny. ROZŁĄKA W RODZINIE WOJSKOWEJ Za jeden z głównych determinantów życia rodziny oficera można uznać częstsze aniżeli w przypadku większości rodzin cywilnych, jak i przedstawicieli korpusu podoficerskiego i szeregowych zawodowych – życie w rozłące. Jest ona wynikiem takich obiektywnych elementów zawodu oficera, jak: czasochłonność pracy (pozostawanie w rozłące, na co dzień, trudności w zgraniu dla siebie czasu członków rodziny), poligony, delegacje (kilkudniowe lub kilkutygodniowe okresy rozłąki), misje wojskowe (kilkumiesięczne pozostawanie w rozłące, której towarzyszy lęk o życie partnera/rodzica), przeniesienia służbowe (pozostawanie w rozłące, której długość zależy od czasu oczekiwania na kwaterę lub permanentne poczucie rozłąki w sytuacji podjęcia wspólnej decyzji o pozostaniu całej druk_soc_XLIV.indd 125 2008-11-04 10:29:33 126 KATARZYNA OBUCHOWSKA rodziny w dotychczasowym miejscu zamieszkania (np. z uwagi na niższe koszta bytowe) a przeniesienie samego żołnierza (w tym na stanowiska w strukturach zagranicznych), czego wynikiem jest funkcjonowanie rodzin na dwa domy (rodzin weekendowych). Szczególnym typem rozłąki w toku licznych przeniesień służbowych może być odseparowanie od rodzin pochodzenia obojga małżonków. Choć źródłem rozłąki mogą być różne składowe zawodu oficera, to ogólnie może ona funkcjonować w 3 wymiarach (które zwłaszcza w okresach jej przedłużania mogą się na siebie nakładać): fizycznym (brak styczności przestrzennych między członkami rodziny), socjologicznym (permanentne, przejściowe, cykliczne ograniczenie bezpośrednich kontaktów wpływające na pełnienie funkcji rodzinnych) oraz psychicznym (całokształt wewnętrznych przeżyć determinowanych poczuciem rozłąki). Wydaje się, że tak postrzegana mniej lub bardziej długotrwała rozłąka może wywierać wpływ na całokształt życia rodzinnego, zwłaszcza na sposób i stopień zaspokajania podstawowych potrzeb biologicznych i społecznych, wynikających z więzi małżeńskiej i rodzicielskiej. DEFORMACJA STRUKTURY RODZINY WOJSKOWEJ Czasowa lub permanentna nieobecność członka/członków rodziny pozostających w stosunku służby może znacząco wpływać na strukturę rodziny wojskowej, czyniąc ją niepełną, niekompletną, o zachwianej liczebności i modyfikującej się sieci stosunków wewnątrzrodzinnych. Ubywanie/pojawianie się przynajmniej jednego członka rodziny może znacząco wpływać na trudności w stałym dopasowywaniu się do siebie rodziny, jednocześnie implikować osobliwy układ pozycji oraz ról rodzinnych. Członkowie czasowo nieobecni mogą mieć trudności z godzeniem ról rodzinnych i zawodowych, przechodzeniem z jednych do drugich, w konsekwencji pozostając lub mając poczucie bycia na marginesie życia rodzinnego. W przypadku tradycyjnych rodzin wojskowych, w których to mężczyzna jest żołnierzem, jego nieobecność może wpływać na matrycentryczny charakter rodziny, w której o całokształcie spraw związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego i wychowywaniem dzieci z konieczności musi decydować kobieta. W przypadku, kiedy to ona pozostaje w stosunku służby, a mężczyzna wykonuje zawód cywilny – dodatkowo niewymagający stałej mobilności, może dojść do powstania quasi-patriarchalnej rodziny. Pomimo dominującej roli mężczyzny w podejmowaniu codziennych decyzji wcale nie musi to być rodzina tradycyjna w układzie ról i pozycji. Po pierwsze, ze względu na wykonywanie przez kobietę zawodu w swej genezie męskiego, po drugie, ze względu na większą umiejętność i potrzebę godzenia ze sobą obowiązków zawodowych i rodzinnych u kobiet-żołnierzy (Nowosielski, 2004). Inaczej może wyglądać sytuacja w przypadku rodzin żołnierzy, druk_soc_XLIV.indd 126 2008-11-04 10:29:33 Bezpieczeństwo państwa a bezpieczeństwo rodziny 127 w których oboje małżonkowie pozostają w stosunku służby. Tu rola ,,dominatora” może być odgrywana zamiennie – w zależności od obecności/nieobecności jednego z małżonków. Obecność obojga może kształtować partnerski charakter ich rodziny ze względu na podobieństwo trajektorii zawodowej. Natomiast nieobecność obojga może powodować przejmowanie ról rodzinnych przez wyznaczonych opiekunów do dzieci (np. wspólnie mieszkających krewnych). Można przypuszczać, że ze względu na wymogi wpisane w zawód żołnierza, nierozwiązaną sprawę służenia małżonków w jednej jednostce, mogą oni ogólnie charakteryzować się tendencją do bezdzietności. Wydaje się, że w każdym z typów rodziny wojskowej nieobecność przynajmniej jednego z członków rodziny może wzmacniać poczucie tęsknoty za nim, czyniąc go atrakcyjnym i idealizowanym członkiem rodziny. DYSFUNKCJONALNOŚĆ RODZINY WOJSKOWEJ W SFERZE ZASPOKOJENIA POTRZEB Deformacja struktury rodziny, wpływająca na ciągle zmieniający się układ ról i pozycji w rodzinie, może utrudniać systematyczne, uregulowane i satysfakcjonujące zaspokajanie potrzeb i dążeń członków rodziny oficera, wpływając na poczucie deprywacji niektórych z nich. W szczególności w sferach: opiekuńczo-zabezpieczającej (ze względu na sugerowane w sondażach niekorzystne wpływanie służby wojskowej na życie rodzinne, trudności w godzeniu obowiązków domowych i rodzinnych, czasochłonność pracy niepozwalającą na poświęcenie wystarczającej ilości czasu najbliższym – zob. Nowosielski, 2005), seksualnej (z uwagi na permanentną lub czasową nieobecność jednego z małżonków, powodującą potrzebę dłuższego czasu w ponownym dopasowaniu się do siebie) czy socjalizacyjnej (polegającej na wprowadzaniu dzieci w środowisko społeczne z reguły przez jednego rodzica oraz ze względu na mobilność rodzin wojskowych – ich odseparowanie od rodzin pochodzenia, a tym samym ograniczenie udziału starszego pokolenia w kształtowaniu postaw młodych). CYKLICZNY RYTM ŻYCIA RODZINNEGO Rozłąka jako główny determinant życia rodzin oficerów może decydować o cyklicznym rytmie ich życia – wyznaczonym przez wyjazdy i powroty członka/ członków pozostających w stosunku służby. Tym silniej wpływających na przebieg procesów, wydarzeń, atmosfery i kultury funkcjonowania rodziny, im częściej do nich dochodzi i im większy lęk o bezpieczeństwo członka rodziny im towarzyszy. druk_soc_XLIV.indd 127 2008-11-04 10:29:33 128 KATARZYNA OBUCHOWSKA IZOLOWANIE LUB/I IZOLOWANIE SIĘ RODZINY WOJSKOWEJ Rodziny wojskowe funkcjonują w bardzo szczególnej rzeczywistości wojskowej. Jej specyfika przejawia się w skrytości, o której decyduje m.in. jej iluzoryczny obraz w opiniach cywilów – operujących raczej stereotypami i uprzedzeniami wobec niej niż wiedzą popartą faktami czy doświadczeniem. Może to wynikać z faktu fizycznej odrębności rzeczywistości wojskowej od cywilnej, a co za tym idzie poczucia jej zamkniętości i obcości. Wpływa na to m.in. funkcjonowanie jednostek wojskowych przeważnie na obrzeżach miast – za murem, izolowanie fizycznie garnizonów, osiedli czy bloków wojskowych, jak również wojskowej centrali telefonicznej czy samego munduru. Skutecznie utrudnia to komunikację międzyśrodowiskową, poinformowanie zbiorowości cywilnych na temat rzeczywistej sytuacji zbiorowości wojskowych i, co za tym idzie, może wzmacniać ich tendencje do izolowania się od siebie ze względu na odmienną trajektorię społeczną. Dodatkowo charakter służby wojskowej może wpływać na zawiązywanie większości relacji rodzin wojskowych z przedstawicielami rzeczywistości wojskowej – ze względu na podobieństwo biografii. Z drugiej strony dyspozycyjność, czasochłonność, niebezpieczeństwo, rozłąka wpisane w zawód żołnierza mogą decydować o izolowaniu się rodzin wojskowych od świata zewnętrznego, ich słabą przynależność organizacyjną, stowarzyszeniową (chyba że do organizacji quasi-wojskowych) oraz ich domocentryczny charakter z tendencją do autonomii i uniezależniania od wpływów środowiska zewnętrznego. Dodatkowo hierarchiczna struktura jednostki wojskowej może determinować siatkę nieformalnych relacji między rodzinami żołnierzy, wpływając na izolowanie od siebie rodzin żołnierzy reprezentujących inne korpusy osobowe. Można sądzić, iż wpływa na to utrzymywanie się między żołnierzami stosunków dwojakiego rodzaju: służbowych – w płaszczyźnie pionowej, które łączą się z systemem informacji dominującym w wysoce sformalizowanych strukturach, oraz stosunków koleżeńskich – w płaszczyźnie poziomej, które wiążą się istnieniem systemu komunikacji, pozwalającego komunikować się każdemu z każdym. PRESTIŻ SPOŁECZNY RODZINY WOJSKOWEJ Wojsko cieszy się wysokim zaufaniem społecznym – wśród instytucji związanych z bezpieczeństwem i wymiarem sprawiedliwości budzi zaufanie 80% społeczeństwa (OBOP 2003). Zawód żołnierza plasuje się wysoko wśród zawodów poważanych społecznie w kategorii zawodów związanych z utrzymaniem bezpieczeństwa publicznego, ale niżej od profesji typowo inteligenckich (profesor uniwersytetu, lekarz) czy powiązanych z użytecznością pracy (górnik, pielęgniarka) (CBOS 1999). W opinii Polaków zaliczany jest do grona zawodów zaufania publicznego, charakteryzujących się m.in. moralnością, etyką druk_soc_XLIV.indd 128 2008-11-03 14:13:13 Bezpieczeństwo państwa a bezpieczeństwo rodziny 129 zawodową, bezpośrednio służących ludziom i interesom społeczeństwa (CBOS 2004). Można sądzić, że na prestiż zawodu żołnierza wpływa: 1) charakter i specyfika wykonywanej pracy, 2) sentyment do niego i miejsce w polskiej historii i kulturze, 3) wysoki status społeczny na tle innych kategorii zawodowych. Dzięki temu może on wyznaczać nie tylko wysoką pozycję społeczną osób bezpośrednio go wykonujących, ale i pozycję społeczną wszystkich członków rodziny wojskowej, tym wyższą im: a) żołnierz jest jedynym żywicielem rodziny, b) zawody wykonywane przez pozostałych członków rodziny mają niższą pozycję społeczną niż zawód wojskowego, c) prócz żołnierza przynajmniej jeden z członków rodziny pozostaje czy pozostawał w stosunku służby oraz d) ze względu na stopień wojskowy lokuje się wysoko w hierarchii wojskowej, jak rodziny oficerów. MOBILNOŚĆ RODZINY WOJSKOWEJ Mobilność jako jeden z głównych mechanizmów przystosowawczych do życia w społeczeństwie, umożliwiający często zdobycie miejsca odpowiadającego kwalifikacjom i potrzebom jednostki w systemie podziału pracy, w przypadku zawodu oficera jest podstawowym składnikiem roli zawodowej – determinującym funkcjonowanie całej rodziny wojskowej. Do głównych czynników wypychających należy tu m.in.: brak możliwości awansu w rodzimej jednostce/garnizonie, przymus/potrzeba zdobycia różnego rodzaju doświadczeń w różnych strukturach wojskowych, na różnym sprzęcie – w tym w strukturach międzynarodowych. Często zdarza się, że rodziny, chcąc być razem, decydują się na wspólne migracje. Z badań wynika, że do tej pory rodziny wojskowe średnio migrowały 1-2 razy, częściej rodziny oficerów starszych w związku z ich rozwojem zawodowym. Wraz z nową ustawą pragmatyczną zakładającą obejmowanie stanowisk wojskowych maksymalnie na 3 lata ilość przeniesień służbowych może się zwiększyć, tym samym rodzina oficera, chcąca żyć razem będzie musiała być jeszcze bardziej mobilna zarówno w skali wewnątrzpaństwowej, jak i międzynarodowej. Z jednej strony mobilność może wpływać destabilizująco na życie rodzinne, powodować potrzebę odejścia ze służby ze względu na chwiejność sytuacji życiowej, ale również przyczyniać się do rozwoju w sferze komunikacji międzykulturowej członków rodzin wojskowych. Ogólnie można przyjąć, że członkowie rodzin oficerów jako ludzie mobilni dzięki swojej ruchliwości zdobywają doświadczenie, mogą być bardziej obeznani ze światem, nabyć odpowiednie kompetencje do radzenia sobie w różnych kontekstach społeczno-kulturowych. Ich mobilność wymuszana przez okoliczności zawodowe stwarza liczne możliwości, wykorzystywane do budowania tożsamości. Może to zaowocować tworzeniem tożsamości bardziej otwartych na inność. Bowiem mobilni są jednymi z tych, którzy doświadczając jej na co dzień, chcą znieść dyskryminacje odmienności. druk_soc_XLIV.indd 129 2008-11-03 14:13:13 130 KATARZYNA OBUCHOWSKA ADAPTACJA Wydaje się, że częsta mobilność rodzin oficerów, wynikająca z obiektywnych czynników zawodu oraz subiektywnej potrzeby bycia razem członków rodzin wojskowych, może przyczyniać się do szybszej i uregulowanej adaptacji do nowych warunków życia, w których przyszło im funkcjonować. Proces ten może przebiegać w skali wewnątrzpaństwowej oraz międzynarodowej. Z badań autorki prowadzonych nad procesami adaptacji małżeństw wojskowych w skali krajowej wynika, że choć procesy migracyjne odbywały się na terenie Polski, to ich wymiar regionalny powodował pewne zakłócenia w płynności przystosowania do nowych warunków egzystencji. Proces adaptacji przechodził przez kilka faz: od adaptacji w przestrzeni (poznania i dostosowania do nowej przestrzeni fizycznej, jej sieci komunikacyjnej, infrastruktury, krajobrazu po zaadaptowanie się do nowego mieszkania), adaptacji kulturowej (w sferze języka, ubioru, stylu życia, rytuałów religijnych), adaptacji w przestrzeni sąsiedzkiej: wojskowej i cywilnej, po adaptację w grupach społecznych: zawodowych i odniesienia. Z uwagi na objęcie badaniem tradycyjnych małżeństw wojskowych – stopień, zakres, ilość i rodzaj zakłóceń adaptacji był determinowany płcią małżonków (Obuchowska, 2005). W przypadku adaptacji w środowisku międzykulturowym z powodu możliwości odbycia służby w strukturach międzynarodowych proces adaptacji rodzin wojskowych może być utrudniony ze względu na funkcjonowanie barier komunikacyjnych, do których LaRay M. Barna zalicza: etnocentryzm, uprzedzenia, stereotypy, niepewność, zakładanie podobieństw zamiast różnic, niewerbalne, mylne interpretacje oraz język. Trzy pierwsze mają swe źródło w kulturze, pozostałe w praktyce komunikacyjnej i języku (Mikułowski Pomorski, 1999). Rozważania na temat procesów adaptacyjnych rodzin oficerów można prowadzić także w dwóch kierunkach, traktując z jednej strony adaptację jako zespół procesów prowadzących do optymalnego zaspokojenia potrzeb w środowisku mieszkalnym. Z drugiej strony zastanawiając się nad stopniem adaptacji rodzin, przejawiającej się w możliwościach pełnej integracji poszczególnych członków rodzin wojskowych do środowiska społeczno-kulturowego, w którym przyszło im funkcjonować. Tu na przeszkodzie może stać problem poczucia ich obcości. POCZUCIE OBCOŚCI Z badań autorki niniejszej pracy wynika, że wspólnym elementem tożsamości małżeństw wojskowych, których życie rodzinne determinowane jest dyspozycyjnością, mobilnością, rozłąką jest poczucie obcości, przejawiające się w przekonaniu o ich inności, odrębności, niepasowaniu, alienacji, zdystansowaniu w stosunku do środowiska społeczno-kulturowego, w którym aktualnie przyszło im żyć. druk_soc_XLIV.indd 130 2008-11-03 14:13:14 Bezpieczeństwo państwa a bezpieczeństwo rodziny 131 Funkcjonującym w kilku wymiarach: przestrzennym (wiążącym się z nieznajomością przestrzenną miasta), społecznym (poprzez trudności w pełnym dostosowaniu się do grup przynależności, w tym wyobcowanie w sensie fizycznym i często emocjonalnym permanentnie nieobecnych zmilitaryzowanych członków rodzin wojskowych), kulturowym (wynikającym z nieakceptowania przez społeczność cywilną kultury funkcjonowania środowisk wojskowych – ich stylu życia) oraz osobistym (polegającym na dyfuzji tożsamości, niemożności odpowiedzenia na pytanie; kim jestem, spowodowanym poczuciem niepasowania do otaczającej rzeczywistości – szczególnie cywilnej – przekonania o wykorzenieniu ze świata w ogóle) (Obuchowska, 2005). Wydaje się, że zawód oficera nie sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny, niosąc za sobą realne zagrożenie bezpieczeństwa tej instytucji – większego bądź mniejszego w zależności od stadium rozwoju kariery zawodowej oficera, stadium rozwoju rodziny czy też stopnia w wojskowości, stanowiska służbowego zmilitaryzowanego członka/członków rodziny. Zawód oficera bowiem jest nie tylko niebezpieczny dla zdrowia i życia ich samych – może on zagrażać stabilnemu, uregulowanemu i satysfakcjonującemu rozwojowi rodziny w 3 podstawowych płaszczyznach życia: 1) obiektywnych stosunków, struktur i funkcji rodzinnych, 2) kulturowych regulatorów życia rodzinnego oraz 3) subiektywno-świadomowościowej (Tyszka, 2001). Tym samym osiąganie sukcesu małżeńskiego czy rodzinnego w środowiskach wojskowych, szczególnie oficerskich, jest znacznie trudniejsze niż w większości rodzin cywilnych. Rodzina oficera staje się rodziną ryzyka, charakteryzującą się zbiorem cech niepożądanych z punktu widzenia jej szans na realizowanie pierwotnych zadań poprzez fakt: czasowej/permanentnej rozłąki wpływającej na deformację struktury rodziny, co za tym idzie deformację jej poszczególnych potrzeb i funkcji, mobilny tryb życia wymuszający dostosowywanie się członków rodzin oficerów do środowiska społeczno-kulturowego zamiast do siebie nawzajem. Pęknięcie łańcucha tradycji poprzez odseparowanie od rodzin pochodzenia – w szczególności dziedzictwa, jakie może przekazać starsze pokolenie; trudności w godzeniu obowiązków służbowych i domowych oficerów; przeciążenie obowiązkami małżonka-cywila; niepewność/zmienność miejsca służby, co za tym idzie niemożność zorganizowania życia rodzinnego pozwalającego na pielęgnowanie uczuć i więzów rodzinnych; czasochłonny i dyspozycyjny charakter pracy oficerów uniemożliwiający zagospodarowanie wspólnego czasu rodziny, a także zawężony program polityki społecznej wobec rodzin wojskowych skupiony przede wszystkim na zabezpieczeniu ich bytu ekonomicznego, a pomijający kwestię pracy nad kształtowaniem i podtrzymywaniem więzi rodzinnej. W konsekwencji zawód oficera poprzez wpisaną w niego misję służenia bezpieczeństwu wewnątrzpaństwowemu i międzynarodowemu może poważnie zagrażać podstawom utrzymania bezpieczeństwa funkcjonowania całej rodziny wojskowej w sensie dbałości o zaspokojenie jej potrzeb oraz utrzymanie wspólnoty jej wszystkich członków. druk_soc_XLIV.indd 131 2008-11-03 14:13:14 132 KATARZYNA OBUCHOWSKA BIBLIOGRAFIA Biłorus-Szrejder D., Nowaczyk O., Metodologia bezpieczeństwa narodowego, [w:] Socjologiczne aspekty bezpieczeństwa narodowego, J. Maciejewski (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001. Komunikat CBOS 1999, Prestiż zawodów. Komunikat OBOP 2003, Zaufanie do instytucji: Instytucje związane z bezpieczeństwem i wymiarem sprawiedliwości. Komunikat CBOS 2004, Opinia społeczna na temat zawodów zaufania publicznego. Maciejewski J., Wolska-Zogata I., Zawód oficera Wojska Polskiego w toku transformacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004. Mikułowski Pomorski J., Komunikacja międzykulturowa. Wprowadzenia, WAE, Kraków 1999. Nowosielski W., Wpływ służby wojskowej na życie rodzinne kobiet, [w:] Wojskowa służba kobiet a restrukturyzacja Sił Zbrojnych RP, E. Wieczorek (red.), Biuletyn Rady ds. Kobiet w SZ RP, PPGK, Warszawa 2004. Nowosielski W., Warunki materialne rodzin wojskowych żołnierzy zawodowych i pracowników wojska, WBBS, Warszawa 2005. Obuchowska K., Problem obcości w procesie adaptacji migrujących małżeństw wojskowych, praca magisterska, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2005. Sarapata A., Zawód jako wyznacznik miejsca w społeczeństwie, [w:] Socjologia zawodów, A. Sarapata (red.), Książka i Wiedza, Warszawa 1965. Szczepański J., Czynniki kształtujące zawód i strukturę zawodową, [w:] Socjologia zawodów, A. Sarapata (red.), Książka i Wiedza, Warszawa 1965. Tyszka Z., System metodologiczny wieloaspektowej analizy życia rodzinnego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001. Wielgus A., Osobowość oficera dowódcy wojskowego, Novum, Płock 1999. druk_soc_XLIV.indd 132 2008-11-03 14:13:14
