`f .`T:ł:l.,TlŁ

Ptotr L. Wilczyóski
Wydział Nauk Geograficznych
Uniwersytet ł-Ódzkt
ul. Naruiowicz a 88, 9o-I39 ŁśdŹ
[email protected]
Osadnictwo miejskie Maroka
Urban settlementof Morocco
czei9ir{no9T:i::i:,:*t:lj:'P:,::1l
nadwie
podzie|ić
można
Maroko
Btreszczenie:
j;;;ffi
i .u**v^.1dyl.:'-ę-y^::yf
;.-Tiłaffi ffi;-b.'
'Ę':,:::':::::"H:
olsvni{,':n,*:*l:*y"':l**'
:::Hifiiffi
ffiHff
"^,;;];.'*;y.*'ol.,:ll.ry:*::nf
ffi
ilT'"#ffifr
:"'f
'.'T:ł:l.,T
'ff'Ti.:#J[
p'o'nnie
iar,ilfi:11:n],i11^'i:'J-Y
i"i'!ilii'ii't-r"r"'r",
ritv.'ly'h:
b+o
iJ;'poo'
il:ffi'ffiłffi.i.ł;h
lll9:T':i:,T1n."11.':::T
regionach.
*"9i,|1ryi:::lwdanych
.iv-lJ.tęlj*sć
i.il'.:t',
;i'lililruffi'^il:;o''*historiai funkcjeposzczegÓ|nych
ośrodkÓw.
,ił,ii",l,:"maiakże
miasta,Maroko
8łowakluczowe:osadnictwo,
cities,Morocco
Keywords:settlement,
można wy
W Maroku pod względ emzagęszczenia miast
Żnić,dwa regio-
ez i Marrakesz. Na szczeg |nąuwagę
.zasługują
dwa ostatnie, gdyz rozwijał.
:rę orograficzną, klimat tam występuJą-
50
r
P k r l r 1 , ,W l l c z y i l r l t l
)
OrerlnlctwomlojnkloMenrka
największychmiastMaroka,szacunkina rok 2005
!rb. l. |.iczbu|urlności
.r(
H
F
la,
Mlrrto
LudnoÓć
Prowlncja
I
Casablanca
3552584
Casablanca
I
Rabat
1841200
mmour-7ael
Raba!Sa|ć-Za
I
Fez
1122086
Marrakesz
916769
t
Tanger
790842
a
Agadir
644534
I
Meknes
571010
I
Wadżda
426728
Oriental
t
Kenitra
408060
Hssen
Gharb-Chrarda-BÓni
t0
Tetuan
357500
Tanger-TÓtouan
'll
Asfi
323086
Doukkala-Abda
tt
BaniMallal
I
Ę
I
It
Churibka
172204
Dżadida
158124
Doukkala-Abda
Nador
152601
Oriental
lf
al-Kasral-Kabir
143170
l7
Sa!lat
128372
Chaouia-Ouardigha
Hamissat
122218
Rabat-Sa|ć-Zammour-Zaer
Raszidia
120788
Meknes-Tafilalet
Araisz
118218
Tanger-Tćtouan
Guelmim
114804
Guelmim
Chenifra
441.ĄĄ4
F
__\.
z
;g__
lf
-
n
B*
9t
p
F
a
a
d
0)
0)
N
o
N
0)
iilEEEE
a
o o @@@Mil
=l
-
N
9
h
-AlHaouz
Manakech-Tensifi
a
!
o!. @ ł .c
FÓs.BouIemane
F
lr
E
ł
E
-
187515
Tanger.TÓtouan
SoussMassa-DraÓ
Meknes-Tafilalet
Tadla-Azilal
Ghaouia-0uardigha
Tanger-TÓtouan
Meknes-Tafilalet
Taza
105189
t
FkihbenSalah
105030
Tadla-Azilal
ll
Berkan
90052
Oriental
t
SidiSulejman
88960
Hssen
Gharb-Chrarda.Bćni
ll
Tawrirt
87625
Oriental
tc
WadiZam
87220
Chaouia-Ouardigha
n
Benavid
85300
Chaouia-0uardigha
t0
Bendżerir
83362
Haouz
Manakech-Tensift-Al
3l
Tarudant
81870
SoussMassa-Drad
!
Taza-AlHoceima-Taounate
5Z
Plotr1,,wllczy rkl
OradnlctwonrlolrLloMnntke
Lp.
Mlarto
LudnoÓć
PrcwlnoJr
32
SidiKasim
77910
Gharb.Chrarda-BÓn|
Hsgen
33
DŻarada
73924
0riental
34
al-Kalatas-Saragna
71307
Manakech-Tensift-Al
Haouz
35
Sefru
70103
Fćs-BouIemane
JO
Tiznit
70026
SoussMassa-Drad
37
Sawira
69441
Manakech-Tensift-Al
Haouz
38
Jussufia
69345
Doukkala-Abda
39
Husajma
67727
Taza-AlHoceima-Taounate
40
Tiflal
63566
Rabat-Sa|ć-Zam
mour-Zaer
41
Wazzan
63132
Gharb-Chrarda.BÓni
Hssen
42
AwladTajma
57904
SoussMassa-Drad
43
Midelt
533'l'l
Meknes-Tafilalet
44
Azru
50150
Meknes-Tafilalet
ŹrÓdło: www'gazetteer.dc
Największe miasto Maroka Casablanca (Rajmarr |97I) oznaczaw językn
hiszpafiskim biały dom. Miasto położonejest w pÓłnocno-zachodniej części
kr lestwa, nad Oceanem Atlantyckim i liczy ponad 3 500 000 mieszkaricÓw
(Tab. 1). Daje to Casablance szÓste miejsce wśrÓd miast Afryki pod względem popuIacji' w xx wieku miasto szybko zaczę|o rosnąćjako głÓwny port
obsfugujący eksport wełny dla dynamicznie rosnącego przemysłu tekstylnego Wielkiej Brytanii (Pennel 2OO3). W latach 50. XX wieku w Maroku zaczęła Się takze rozwijać turystyka związana z dostępem do morza i długimi
p|ażami oraz kolorytem miejscowych krajobrazlw' Jednak nie tylko turystyka miała wptyw na dynamiczny rozwij tego ośrodkamiejskiego. Miasto stało się stolicą marokaóskiej gospodarki i biznesu, mimo że stolicą po|ityczną
jest Rabat
Casablanca intensywnie się rozwija będąc głÓwnym portem morskim
i waznym portem lotniczym, o dobrych połączeniach komunikacyjnych z innymi miastami kraju. Wazną ro1ęodgrywa przemysł. Są tam stocznie, cementownia, fabryka superfosfatÓw, papieru, a także zak|ady tekstylne, spozyw cze
i metalowe. W Casablance mieści się baza wojenna StanÓw Zjednoczonych
(www.casablanca.ma).
Rabat ma ponad 1 800 000 mieszkaricÓw i jest drugim miastem KrÓlestwa
Maroka. Leiry nad oceanem Atlantyckim u ujściarzeka Bu Regreg. Razem
Salćtwomiejscowością
ltllkudziesiątlat temuadminisfacyjniewłączoną
1956row
niepodległość
odzyskało
Maroko
y ag|omeracjęmiejską'Kiedy
że
mimo,
stolicą,
pozostanie
krÓl t',tot'".rn"d V zadecydowal,żeRabat
(www.lexitamtej pory rezydowałytam znienawidzone władzekolonii
obecnie miasto jest waznym ośrodkiemgospodarczym) ptzem i artystycznym. W Rabacie swe placÓwki mają międzynarodowe
ie. Problem z zamulaniemwybtzeza sprawił, że Rabat przestał odwać waźnąrolęjako port na korzyśćniedalekiej Casablanki. Dlząpozyw gospodźlrcemiejskiej zaczyna odgrywać turystyka. Staje się ona bar.
wa:żnąpozycjąna liście dochodÓw Rabatu. Ciekawostką jest, żrcD. de
lpin, by1y pfemier Francji, urodził się w Rabacie (www.rabatcity.tk), co
,y o tym, iż miasto było w znacznej mierze zasiedlone przez FtŁlcu.
W w czasach protektoratu francuskiego'
do wielkościmiastem Maroka, liczącym ponad 1120000
Fez jest trze"i"o
' Położony w pÓlnocnym Maroku Fez to jedno z czterechmiast
|wskich (poza nim są to Marrakesz, Meknes i Rabat, www.mincom.gov.
|Jwazasię, żeFez był największym miastem światamiędzy 1'170a 1180
iem (www. geography.aboout.com).Miasto pełniłofunkcje stoli cY Maro_
(IlfIw czasach panowania AlmorawidÓw (1071 II47), AlmohadÓw
(XV'
_
) i MarynidÓw (1195 1'465).W czasach rozpadu dzielnicowego
w.) był stolicą KrÓlestwa Fezu. Miasto było stolicą Maroka do t9Lf tokiedy Francuzi ustanowili tam swÓj protektorat i przeniefli stolicę do Rar. Rozpoczął się wtedy okres stagnacji miasta trwający do dziś,nawet po
Większośćdawnych
iu w 1956 rokuprzezMaroko niepodległości.
pochodzenia żydowskiego wyemigrowała po II wojnie światospowoi do Izraela, acaładzielnica żydowskajest obecnie wyludniona' co
upade! gospodarkimiasta (Kugler 1996).Z kilkuset tysięcy miesz30 o00. Mimo to nadalfunkcjonuje
tatniydćlw pozostałoniespełna
lokalny ośrodekharrdlowy i rzemieślniczy. Rozwija się także turystyka
.moroccoweb.com).
Duży wpływ na roz;nieszczenie miast mają warunki przyrodnicze. Wształrani; powieruchni sprawia iż niektÓre obszary kraju są trudniej dostępne,
oo powoduj e iz miastasą nierÓwnomiernie rozmieszczone. Widać to w szczegÓr Atlas, Rif i Mesety Marokafiskiej (Wyżyny FosfoiÓtnosci ni obszarze
54
Plotr 1.,Wllor.yrlrkl
ły,jednak pozostaławiększośćto cieki okrcsowe Iub epizodyczne. RÓwniez
rozmieszczenie rÓżnych rodzajÓw gleb wplynęło na kształt obecnego systemu osadnictwa miejskiego Maroka. Najżyźniejszeobszary z glebami stepowymi (gleby kasztanowe) znajdują się na Mesecie Marokanskiej, głÓwnic
w okolicach Meknes iFezu oraz w okolicach miast Churibka i Bani Mallal.
Żyznościąodznaczająsię także gleby aluwialne w dolinach głÓwnych rzek.
Poza czynrikami przyrodntczymi nakształt obecnej sieci miejskiej omawianego kraju wpĘnęła takżeindustri alizacja (Hinderink, Sterkenburg 1975).
Przemysł zacz$' się w Maroku rozwijać intensywnie dopiero na początku
XX wieku wrM z przybyciem władz kolonialnych i inwestor1w zagraricznych (Dobosiewicz 19,77),ZarimMaroko stałosię protektoratem francuskim
o wpływy rywalizowały w tym kraju także inne mocarstwa: Wielka Brytania,
ktÓra zdobyła monopol na import wełny, Hiszpania, utrzymująca swe garniZony w pÓtnocnej częścikraju, oraz Niemcy i Stany Zjednoczone. Rozbudowę infrastruktury hamowały w centralnej częścigÓry Atlas, dlatego przemysł
skupił się na wybrzezu, skąd łatwiej było rÓwnież eksportować produkty do
Ameryki i Europy (Stachera 1997). Tak rozwinął się okręg przemysłowy,
gdzie największą ro1ęodgrywały Casablanca i Rabat.
obfitość surowcÓw mineralnych, głÓwnie fosforytÓw i rud metali, przyczynlła się do powstania drugiego okręgu przemysłowego i skupiska miast
średnieji małej wielkości. Tworzą go ośrodkiznajdujące się na przedg1rzl
Atlasu Średniego. Chodzi tu głÓwnie o Bani Mallal, Fkih ben Salah, Churibkę i Chenifrę.
Poza tymi okręgami przemysłowymi dużąro1ę w rozwoju gospodarczym
odgrywają dwa ośrodkinadmorskie Tanger i Agadir. Stanowią one zap|ecze
dla regionÓw rolniczych położonych w dolinach rzek na pÓłnocy (Tanger)
i południu (AgadiT) kraju oddalonych od centrum paristwa. Tanger ptzezpewien okres posiadał status wolnego miasta. Dzięki temu skupiały się tam inwestycje zagraticzne nie tylko Francji, czy Hiszpartii, ale głÓwnie pozostałych pafstw rywallzujących o wpływy w regionie.
Stare ośrodkimiejskie położonew głębi kraju, tj. Marrakesz, Fez i Meknes, dysponując relatywnle ta(lszymi zasobami pracy, |eczbędąc poza zasięgiem okręgÓw przemysłowych, rozwljają swÓj przemysł w oparciu o dość
duże ilości produkowanej w tamĘ częścikraju wełny i innych produktÓw
rolniczych. Po połączeniu tych miast linią kolejową stały się one ośrodkami
przemysłu lekkiego i spożywczego.
Miasta Maroka połączone są siecią transportową. oparta jest ona w tym
kraju głÓwnie na przewozach drogowych. Lotnictwo jest bardzo słabiej rozwinięte i niewiele podmiotÓw korzysta z niego w transporcie krajowym. Porty lotnicze obsługującewiększośćprzewozÓw międzynarodowych znajdują
się w Casablance i Rabacie. Sieć kolejowa, jak na tak duży kraj, jest bardzo
słaborozwinięta. Trudno tu mÓwić nawet o sieci, bowiem trzon kolei maro-
oradnlctwornlolrkloManrka
się w Marrakeszu,biegnącaprzez
ttanowijednalinia zaczynająca
i Wadżdędalej do Algierii' odFez
;ęl Rabat, Kenitrę, Meknes,
od nioj ki|ka linii bocznych:Bendżerir-Asfi,Berreszid-Churibka'Sidi
Tanger oraz W adzda-Dzarada,|<tÓrałączytakżemiasto B aszszar
na południu.W transporciemorskim dominująpoĄ Casablan-
FYrv..
obslugujące głÓwnie handel towarami' GłÓwną ro1ę odgrywa
drogowy. Sieć drÓgjednak niejest zbyt gęsta i nie są to drogi dolci. Spowodowane jest to tym, ze nasilenie ruchu drogowego nie
rJ
-*-
"
*--
Mrroku zbyt duzei modernizacjadrÓg nie jest priorytetemw polityce
"r-
j kraju (McNamara 1990). Mimo niedorozwoju sieci komunikaw Maroku, obecnośćtychpołączefi'jestistotna dla wzrostu liczby lud-
rÓżnychmiast.Dzięki nim przemysłmożesię rozwinąćuzyskującdoo ĘnkÓw zbytu w odległychczęściachk'rajl,przezco rośniew danym
zapotrzebowarrie na pracownikÓw. Generuje to w wolnorynkowej
pe Maroka wzrost dochodÓw w danym mieściei zwiększa atrakcyjośrodkamiejskiego, co powoduje napływ ludnościzprze|adtioobszalÓw wiejskich. Dlatego jedynie miasta z dostatecznym dostępem
komunikacyjnych mogą liczyć na szybki wzrost. Tak było zarÓwno
Casablancą jak i innymi mniejszymi ośrodkamimiejskimi, ktÓaly w ostatnich latach szybki przyrost liczby ludności, naprzykład
czy Kenitrą.
określić,czy siećmiejska Maroka jest scentralizow ana,czy teżpoli-
Wykład(Kurkus 1989)wykorzystanometodęZipfa(Zipf 1,949),
sieci miejskiej wyniÓsł 1,111.co wskazuje na stan bliski rÓwnomiędzy centra7lzacjąa po|icentrycznością systemu osadniczego Maroka
ki 2006).
Z., Geo grafia ekanomiczną Aftyki, W arszawa I9,7,].
J. (red.), The Urban Transformation of the Developing World, Oksford
1996,
J., Sterkenburg J., Anatomy of an Afric an town, Utrecht I9'75.
M', Reguła kolejności według wielkościjako mptoda opisu stanu i rozwoju
łlcciosądniczejIw:]Prące i StudiaGeograficznewGiSR I-IW,10, 1989'
Population and Africa's Development Crisis [w:] Populi, Yol. I'7, nr 4,
C. R., Morocco from Empire to Independence, Oksford , f003.
J.,WielkiemiastaAfĘ,ki,KrakÓw 1971.
E. C., The Geographyof theMediterrbneanRegion: ItsRelationto Ancient
History,NowyJork 1931.
E., RozwÓj zaludnieniaAfryki do roku 2025,KięIce I99,l'
5(r
I t k r l r1 , ,W i l e r , y r l n l i
Wi|czyr1ski|>'|'', ljieć miejska a Ptlz,itlmroz'wojugosryldarl,i't,14tl
1xtti,;!w
Ą|,r'yki,praca
mgr, Warszavta2006.
Zipt G. K., Hułnan behąvior and the principle of least effort, an introduction to human ecology, Nowy Jork 1949.
ZrOaU internetowe
www.gazętteer.de
www.casablanca.ma
www.geography.aboout.
com
www.lexicorient.com
www.mincom.gov.ma
www.moroccoweb.com
www.rabatcity.tk
parts.Northwestempartis muchmore
Abstract:Moroccocanbe dividedintotwodifferent
populated
andtherearedistributed
almostallcitiesofMorocco.
Restofthiscountry
is covered
bydesert.Suchpartition
referstoAtlasMountains,
whicharealsoconshaint
forclimateand
humaninfluences.
Distribution
and population
of maincitiesin Moroccodependsmostlyon industrial
development,climate,
waterandfoodresources
in region,historyandurbanfunctions.
Thebiggest
cityin Moroccois Casablanca.
lts growthdependsmostlyon goodlocationas portandnear
mainMoroccan
traderoutes.
Thecapitalcity- Rabat- grewas navalportandcapitalin history.Novadaystouristicfunctionis developing
in thatcity,buton theotherhandadvanced
industry
andadministrative-financial
servicesareveryimportant
forcitybudget.
Anotherbig
citywhichhadcapitalfuntion
in historical
timesis Fes.ltsdevelopment
wasthemostdynamic
in medieval
ages.lt wasinfluenced
by fertile,
humidsoilsin regionandcultural
functions
as
regional
centerof islam.Feswasthebiggest
marketplace
andin Maghreb
Regionin medieval
ages,butit lostitsdomination
whenmedieval
Morocco
failedandwasdividedin 1Sth
century.
,
U'
Anna Runge
lrk ludGcografii Społecznej
ftydzial Nauk o Ziemi US
u|'Będzitiska60,4|_2w Sosnowiec
[email protected]
Rota Geografii Spoteczno-Ekonomicmej
w Badaniach Ręionalnych
*
NaukiGeograficzrc
"*
*"*.*,*T;Ił#
Przemiany struktury wielkościowej miast Polski
w latach 1950 - 2005
Transformations of the size structure of cities of Poland
between 1950 and 2005
małych'
a niedoborem
l dużych
zrÓżnico.
Po|skijest
sieciosadniczej
wmiejskiej
rÓznicstruktura|nych
niwe|owanie
Powojenne
Odzyskane.
np.Ziemie
te$orialnie
Wane
sieÓosadnicza
miejska
miast,
wie|kościowa
pzemiany,
struKura
kluczowe:
tlowa
network
settlement
urban
ofcities,
sizestructure
transformations,
K3ywords:
Wstęp
i bezwładnościąze
Miejska sieć osadnicza odznaczasię dużątrwałością
struktury
Przemiany
(Eberhardt
1986).
materialny
wymiar
względuna swÓj
jej
dokojakie
elementami
zachodząmlędzy
siećioraz wzajemnychrelacji