Omówienie czynności pokarmowych:

„Od jedzenia do mówienia – jak czynności pokarmowe wpływają na rozwój
mowy dziecka?”
prelekcja dla rodziców
Przyjmowanie pożywienia jest niezbędne do życia, lecz należy pamiętać, że sprawność
tych samych grup mięśni, które biorą udział w czynnościach pokarmowych (ssanie,
zbieranie pokarmu z łyżeczki, picie, gryzienie, żucie i połykanie) jest później niezbędna
do wytwarzania mowy!
Dziecko, które nie wyćwiczy swoich mięśni warg, języka, gardła i twarzy podczas
jedzenia, nie będzie w stanie prawidłowo mówić.
Trudności w przyjmowaniu pokarmów (karmienie/jedzenie) są często zapowiedzią
przyszłych problemów z prawidłowym mówieniem.
Podczas czynności jedzenia rozwija się ponadto: koordynacja wzrokowo – ruchowa,
sprawność rąk oraz poszerzają się kontakty społeczne.
Omówienie czynności pokarmowych:
→ ssanie (pomaga dziecku zgromadzić pewną ilość pokarmu,
która ma być połknięta)
Karmienie naturalne
↓
ssanie piersi
Karmienie sztuczne
↓
butelka
→ przy ssaniu piersi wargi szczelnie
obejmują brodawkę, język jest
cofnięty, unosi się jego tylna część do
podniebienia miękkiego. Dziecko
obniża żuchwę i cofa ją, po czym
podnosi i wysuwa ku przodowi.
Brodawka mamy jest tak zbudowana,
że dziecko w czasie ssania musi
pionizować język. Jest to istotny
element, który wpływa na jakość
połykania i artykulacji.
→ przy karmieniu sztucznym język
jest płaski, nie pracuje jego czubek,
pracuje natomiast żuchwa, która
wyciska mleko ze smoczka.
Niemowlę karmione sztucznie ma
bardziej wiotki, płasko położony język
i wiotkie wargi oraz słabo rozwinięte
mięśnie odpowiadające za prace
podniebienia miękkiego.
→ w trakcie karmienia piersią dziecko
oddycha prawidłowo przez nos,
ponieważ języczek podniebienny
zamyka przejście do dróg
oddechowych.
→w trakcie karmienia sztucznego,
maleństwo musi przerwać ssanie, aby
nabrać
powietrza,
podniebienie
miękkie wraz z języczkiem opada,
dziecko musi oddychać przez usta i
1
Niemowlęta potrafią jednocześnie przyzwyczaja
się
do
takiego
oddychać
i
połykać.
Dorosły nieprawidłowego sposobu oddychania.
spontanicznie zatrzymuje oddychanie
kiedy połyka.
→ karmienie piersią wpływa na
prawidłowy wzrost żuchwy, połykanie
i artykulację głosek.
Przedłużający się odruch ssania nie tylko opóźnia rozwój mowy i wpływa negatywnie na
rozwój emocjonalny dziecka, ale nie pozwala na prawidłowe rozwijanie kolejnych
odruchów: gryzienie, żucie, połykanie.
→ zbieranie pokarmu z łyżeczki
W czasie zbierania pokarmu z łyżeczki najwięcej pracy wykonują wargi (zbierają pokarm
z łyżeczki i są zamknięte do czasu jego połknięcia).
→ picie
Picie jest czynnością trudną, wymaga większej sprawności i współpracy mięśni oraz
rozwiniętej koordynacji wzrokowo – ruchowej. Korzystne jest picie przez słomkę (grubszą
słomkę dziecko łatwiej obejmuje wargami).
→ gryzienie (odgryzanie)
W czasie odgryzania pracują głównie zęby, żuchwa i wargi. Należy zwracać uwagę czy
dziecko odgryza kęs jedzenia czy go odrywa.
→ żucie
Żucie jest rozdrabnianiem pokarmów i mieszaniem ich ze śliną. Podczas tej czynności
niezwykle aktywny jest język, poruszający się i dotykający niemal wszystkich miejsc w
jamie ustnej. Język zawsze kieruje pokarm do rozdrobnienia na stronę dominującą dla
danej osoby.
Podczas żucia dopasowujemy nacisk zębów, ilość ruchów rotacyjnych języka (język
przerzuca pokarm z policzka do policzka i formuje bolusa) żuchwy, zwieramy wargi i je
wyokrąglamy, napinamy policzki, aby pokarm został nawilżony śliną, rozdrobniony i w
ten sposób przygotowany do połknięcia.
Żucie to czynność wskazują ca na dobrą współpracę mięśni języka i jamy ustnej. Taki
poziom sprawności jest niezbędny do rozpoczęcia mówienia.
→ połykanie
Połykanie, podobnie jak oddychanie jest czynnością fizjologiczną wykonywaną
bezwiednie, tzn. w sposób nieświadomy, automatyczny. Dzieje się tak, gdy wszystkie
elementy ośrodkowego układu nerwowego, biorące udział w procesie połykania działają
2
prawidłowo, a struktury anatomiczne nie mają żadnych wad. Żeby połykanie przebiegło
bezproblemowo musi być włączonych 26 par mięśni.
Rozróżnia się 2 typy połykania w życiu człowieka:
- typ połykania niemowlęcy: gdy język ułożony jest płasko na dnie jamy ustnej, a jego
czubek wsuwa się między wargi. Przy przyjmowaniu pokarmu duży jest udział policzków,
a towarzyszą mu ruchy ssące.
- typ połykania dojrzały: zaczyna wykształcać się około 6 miesiąca życia wraz z
pojawieniem się pierwszych zębów, u większości dzieci rozwija się jednak około15
miesiąca życia. W tym typie połykania wargi oraz łuki zębowe są zwarte, czubek języka
unosi się ku górze i opiera się na dziąsłach w okolicach siekaczy górnych (twarde miejsce
za górnymi zębami), a przy przyjmowaniu pokarmów większe znaczenie niż mięśnie
policzków mają żwacze (mięśnie stawu skroniowo – żuchwowego)
Przetrwałe połykanie typu dziecięcego prowadzi do wady wymowy, jaka jest seplenienie
międzyzębowe.
Wpływ czynności pokarmowych na artykulację głosek:
• odgryzanie pokarmu – przygotowanie do wymowy głosek: a, e, f, w
• przyjmowanie pokarmu – przygotowanie do wymowy głosek: i,y
• zwężenie i zaokrąglenie warg przy przyjmowaniu pokarmu przygotowanie do
wymowy głosek: o, u
• zamknięcie ust po oddzieleniu kęsa pokarmu – przygotowanie do wymowy głosek:
p, b, m
• utrzymanie pokarmu na środkowej części języka – przygotowanie do wymowy
głosek ciszących i syczących : ś,ź,ć,dź, s,z,c,dz
• uniesienie czubka języka do wałka dziąsłowego ( twarde miejsce za górnymi
zębami) – przygotowanie do wymowy głosek: sz,ż,cz,dż,r,l,t,d,n
Zalecenia praktyczne:
• Od pierwszych dni życia powinna być regularnie dokonywana ocena
prawidłowości przebiegu czynności jedzenia, a wszystkie nieprawidłowości
natychmiast korygowane przez odpowiednie postępowanie
• Posiłek powinien być spożywany zawsze w prawidłowej pozycji siedzącej
• Należy zwracać dziecku uwagę na to, aby zawsze żuło pokarm
z zamkniętymi ustami
• Nieuzasadnione, bez zaleceń lekarza specjalisty, stosowanie różnych diet w
okresie wzrastania dziecka i dojrzewania jego mózgu może być bardzo
niekorzystne
• Dziecko powinno otrzymywać pokarmy, które przyczynią się do rozwoju
umiejętności żucia. Podawanie pokarmów płynnych, miksowanych,
3
które nie wymagają żucia, nie rozwinie sprawności mięśni warg,
języka, gardła i twarzy, potrzebnych do prawidłowego rozwoju mowy.
Wtedy nawet specjalistyczne ćwiczenia logopedyczne nie przyniosą
oczekiwanych efektów. Stopniowa zmiana konsystencji podawanych
pokarmów na bardziej gęste i twarde zmniejsza również nadmierną
wrażliwość okolicy jamy ustnej i jej błon śluzowych. Ta różna konsystencja
pokarmów powoduje połączenie stymulacji zmysłu dotyku ze smakiem:
Przykłady różnej konsystencji pokarmów:
- miękkie: bułka, gotowany ziemniak
- gładkie: budyń, serek homogenizowany
- kruche: wafelki
- grudkowate: grube kasze, jogurt z musli
- szczypiące: rzodkiewka, szczypiorek
- ciągnące: żelki
Należy też zwrócić uwagę na różnorodność smaków: słodkie, kwaśne,
słone, gorzkie, łagodne, „ostre” oraz temperaturę posiłków.
Opracowała:
Aldona Belowska
neurologopeda
4