Wspieranie dziecka z cukrzycą w przedszkolu i szkole
Transkrypt
Wspieranie dziecka z cukrzycą w przedszkolu i szkole
Wspieranie dziecka z cukrzycą w przedszkolu i szkole aspekt psychopedagogiczny Monika Gołubiew – Konieczna PPP Nr 7 w Gdańsku psycholog (psychologia kliniczna) pedagog specjalny (oligofrenopedagog, pedagog leczniczy) Ważne do zapamiętania!!! Do zapamiętania: a) choroba b) cukrzyca jako choroba przewlekła c) na cukrzycę każdy „choruje inaczej” d) cukrzycy nie można pokonać, ale należy „nauczyć się z nią żyć” e) wspieramy dziecko z cukrzycą, ale nie tylko… a) Co to jest choroba? „Choroba jest zjawiskiem negatywnym, powodująca zaburzenia pełnej sprawności organizmu zarówno w aspekcie biologicznym (zaburzenia czynności organizmu), jak i psychicznym (pogorszenie samopoczucia) oraz społecznym (izolacja, zmiana relacji z ludźmi) – zgodnie z psychospołecznym podejściem do człowieka” Zgodnie z holistycznym podejściem do człowieka Człowiek – istota psychofizyczna: sfera somatyczna sfera psychiczna sfera duchowa sfera społeczna „W człowieku choruje wszystko” Podział chorób: krótkotrwałe (do 3 miesięcy, gwarantujące wyzdrowienie) długotrwałe = przewlekłe (powyżej 3 miesięcy, nie gwarantujące pełnego wyzdrowienia) Na jakie choroby przewlekłe najczęściej chorują dzieci i młodzież? cukrzyca epilepsja astma i alergia, choroby płuc, mukowiscydoza zaburzenia genetyczne (często choroby nowotworowe nieswoiste choroby jelitowe choroby serca choroby nerek choroby psychiczne z niepełnosprawnością) b) Cukrzyca jako choroba przewlekła trwa długo – przez całe życie utrzymuje się latami pomimo leczenia i dbania o zdrowie może charakteryzować się okresami ciszy i nasilenia się (o różnej długości) – możemy obserwować poprawę stanu zdrowia oraz jego stabilizację, po czym następuje pogorszenie lub zaostrzenie (okres wzrostu, konieczność dostosowywania leków) W chwilach (dniach, tygodniach) gorszych dzieci i młodzież słabiej funkcjonują w roli - - uczniów: słabsza jest uwaga i koncentracja, mniejsza pojemność pamięci, zauważalna jest szybsza męczliwość, gorsza percepcja wzrokowa i słuchowa, mniejsza motywacja do pracy, senność, labilność emocjonalna… W chwilach (dniach, tygodniach) gorszych !!!uwaga: nauczyciel musi być przygotowany na ww. zmiany, w okresie „lepszym” dzieci i młodzież funkcjonują lepiej, w okresie chorobowo „gorszym” – funkcjonują gorzej, należy to uwzględniać przy: - ocenianiu, - robieniu sprawdzianów i klasówek, - zadawaniu prac domowych, - aktywności na zajęciach lekcyjnych musi pomóc uczniom uczyć się c) W nawiązaniu do holistycznego podejścia do człowieka każdy człowiek na taką samą chorobę choruje inaczej (inaczej przyjmuje diagnozę, inne ma odczucia emocjonalne, różnie zmaga się z chorobą i jej skutkami, inne też są/mogą być konsekwencje jego choroby) !!!uwaga: - nauczyciel nie może dzieci z cukrzycą porównywać pomiędzy sobą (a także z samym sobą) - nauczyciel musi przyjąć, że pewne metody, formy i organizacja pracy, które sprawdziły się przy jednym dziecku chorym na cukrzycę nie sprawdzą się w pracy z innym „a dziecko dotknięte przewlekłą chorobą Jest pacjentem szczególnym, gdyż znajduje się w okresie wszechstronnego rozwoju, który w przebiegu choroby bardzo często ulega zaburzeniu. Przewlekła choroba naraża dziecko na długotrwały dyskomfort psychiczny, ból i cierpienie, regres sił i sprawności fizycznej, stres wywołany zabiegami medycznymi, a nawet hospitalizację. W holistycznym podejściu do człowieka podkreśla się także przeżycia dziecka i jego stany psychoemocjonalne doznawane przez nie w obliczu choroby oraz na zmiany w sferze struktur poznawczych i sprawności intelektualnych. Zwraca się uwagę na względne trwale zmiany osobowości utrudniające dziecku społeczne funkcjonowanie, naznaczające je często na całe życie” (Aleksandra Maciarz 2008) Emocje dzieci i młodzież mogą czuć się: niezrozumiali przez nauczycieli i rówieśników, bezradni wobec choroby, uzależnieni od leków i urządzeń ratujących życie emocje często im towarzyszące to: strach/lęk gniew poczucie winy Często trudno być radosnym, optymistycznie nastawionym do życia, szczęśliwym… !!! uwaga: nauczyciel musi o tym pamiętać, chory uczeń nie do końca będzie „zachwycał się” skonstruowana przez niego lekcją, może być ponury, niechętnie nastawiony do pracy… d) Dążenie do normalizacji – nauka życia z cukrzycą pomimo choroby dziecko i jego rodzina może (i powinna) prowadzić normalne (jakościowo wartościowe) życie !!!uwaga: nie należy wysyłać (sugerować) realizowania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki w formie indywidualnego nauczania (chyba, że stan zdrowia będzie na tyle poważny, że zadecyduje o tym wyłącznie lekarz) Dlaczego mówimy „nie” indywidualnemu nauczaniu? w Polsce nauka w grupie jest „normalną” formą nauczania im wcześniej dziecko zacznie korzystać z indywidualnego nauczania, tym większe jest prawdopodobieństwo, że nigdy nie wróci w system klasowo – lekcyjny chodząc do przedszkola/szkoły można potwierdzić fakt, że z cukrzycą można żyć tak, jak żyją inni nie należy uczyć dzieci i młodzieży, że gdy napotkają na problem, to „ucieczka” jest dobrym wyjściem z sytuacji e) Wspieramy dziecko z cukrzycą, ale nie tylko…. rodzice rodzeństwo Rodzice są informowani, że mimo choroby można normalnie żyć są także informowani, że w sytuacji „zaniedbań” konsekwencje mogą być straszne: utrata wzroku, amputacja kończyny, śpiączka…. dostęp do informacji jest łatwy (internet) i mogą uzyskać i informacje pozytywne, i negatywne Rodzice trudności (dzieci młodsze): -zdenerwowany rodzic (nawet w tzw. szoku)– często błędy wychowawcze (wychowanie nadopiekuńcze, nadmiernie chroniące) - !!! należy wspierać rodziców w mądrym wychowywaniu dziecka („pedagogizacja” poprzez rozmowę) - „Szkoła dla Rodziców dzieci przewlekle chorych” – są sytuacje, gdy należy ją zaproponować Rodzice trudności (dzieci starsze): - zdenerwowany i zmęczony rodzic (jaka przyszłość, jak szkoła, jak wytrzymać z nastolatkiem…) - spotkania wychowawcy z rodzicem, spotkania nauczycieli uczących z rodzicem (ustalanie sposobów pracy z uczniem, monitorowania jego edukacji i stanu zdrowia, wspieranie rodzica… - bardzo ważne jest przekazywanie pozytywnych informacji o dziecku i chwalenie rodzica - !!! nauczyciel powinien tak pracować na lekcji i zadawać prace domowe, by stopniowo „odsuwać rodzica od dziecka” (nawet trochę „odpuścić”) – nauka autonomii, samodzielności, funkcjonowanie bez stałej kontroli rodzica…. Zdrowe rodzeństwo cierpi, gdy chory brat lub siostra są w centrum uwagi rodziców i rodziny konieczność „przedłużającego się w czasie” obowiązku opieki i czuwania nad chorym rodzeństwem zarówno w domu, jak w innych środowiskach ponoszenie pewnych „wyrzeczeń” z uwagi na posiadanie chorego rodzeństwa Zdrowe rodzeństwo nie jest opiekunem ani obrońcą chorego brata lub siostry nie wyręcza rodziców i nauczycieli w sprawowaniu kontroli i nadzoru musi „samo zaistnieć” czasami trzeba rozdzielić… - !!! nauczyciel musi wspierać także zdrowe rodzeństwo, a nie wyręczać się nim… Nauczyciele, wychowawcy…. Boją się dziecka/ucznia z przewlkłą chorobą… brak pomocy medycznej (szczególnie w przedszkolu, w wyznaczone dni i godziny w szkole) konieczność obserwacji i monitorowania stanu zdrowia dziecka/ucznia (a placówka duża, duża anonimowość wśród nauczycieli, brak współpracy…) strach, czy nie wystąpi sytuacja krytyczna, czyli zagrożenie życia… ale mimo to, lepiej wiedzieć, że dziecko/uczeń ma cukrzycę, niż nie wiedzieć, że jest chore… Nauczyciele/wychowawcy, by nie mieć obaw ucząc dziecko z cukrzycą, powinni: mieć podstawową wiedzę dotycząca cukrzycy mieć telefony kontaktowe i alarmowe w sytuacjach awaryjnych nauczyć się podstawowych reakcji na objawy hipoglikemii i hiperglikemii (konieczność zjedzenia przekąski na lekcji czy wyjścia do toalety) zapoznać się ze sprzętem cukrzycowym używanym przez ucznia Co robić? szkolenie rady pedagogicznej i personelu administracji i obsługi przez „osoby z zewnątrz” (specjalista: lekarz, członek stowarzyszenia) spotkanie wychowawcy i nauczycieli uczących z rodzicem (bądź starszym uczniem też) umiejętność obserwowania dziecka/ucznia, monitorowanie, czy sprawdza cukier (dyskretne), pytanie o samopoczucie (nie wymuszające odpowiedzi pozytywnej) Zawsze i wszędzie… znaleźć w placówce miejsce „bezpieczne” dla zmierzenia poziomu cukru, podania insuliny, odpoczynku wybrać dorosłą osobę (zaufaną) jako indywidualnego opiekuna do której może zwrócić się uczeń, gdy poczuje się gorzej opracować w placówce procedurę postępowania w sytuacji pogorszenia stanu zdrowia dla tego konkretnego ucznia w przypadku dłuższej nieobecności, także pobytu w szpitalu, dbać o kontakt ucznia z grupą klasową (rola wychowawcy klasy, kontakt różnorodny) ustalić z rodzicem częstość kontaktów dot. zmian w leczeniu dziecka, co może mieć wpływ na jego funkcjonowanie mieć poczucie podziału obowiązków z innymi pracownikami szkoły/placówki – nauczyciel nie może mieć poczucia, że jest sam! (ważna rola dyrektora szkoły/placówki) Najlepiej zapisać ważne informacje, które należy uzyskać od rodziców: na czym polega cukrzyca u państwa dziecka – jaki jest właściwy poziom insuliny? w jaki sposób wygląda leczenie dziecka i jaka konkretnie ma być rola nauczycieli? jakich sytuacji ma się szczególnie obawiać – jak poznać, że z dzieckiem „coś się dzieje”? co wtedy ma robić dziecko? a co ma robić nauczyciel? co dziecko może jeść, a jakich produktów powinno unikać? jak „widać”, że dziecko źle się czuje? Należy ustalić z rodzicem, co uczeń z cukrzycą musi mieć w plecaku szkolnym leki i urządzenia do podawania insuliny glukometr i zestawy potrzebne do mierzenia poziomu cukru pojemnik na zużyte paski i gaziki jedzenie i picie (odpowiednie i w odpowiedniej ilości) „awaryjne” produkty, w razie niepokojących objawów spis telefonów alarmowych informacje (lub oznaczenie), że choruje na cukrzycę inne – ustalone z rodzicami (np.. glukagon) Adaptacja do warunków przedszkola i szkoły Adaptacja dziecka z cukrzycą w placówce oświatowej - przedszkole dziecko przyjmuje sytuację taką, jaka jest – diagnozę o chorobie- bardzo naturalnie inne dzieci akceptują dziecko z cukrzycą takie, jakie jest – zabawa podstawową forma aktywności wszystkich dzieci Adaptacja dziecka z cukrzycą w placówce oświatowej - przedszkole trudności: konieczność obserwacji dziecka, które jeszcze - „nie zna swojego organizmu i nie umie czytać sygnałów z niego płynących” i może - „zapomnieć się w zabawie” - prowadzenie kart obserwacyjnych uzgodnionych z rodzicami - samemu wykonywanie czynności związanych z mierzeniem cukru Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej–szkoła podstawowa (klasy młodsze) uczeń przyjmuje sytuację choroby całkiem dobrze, naturalnie… często czuje się wyróżniony i w centrum uwagi (picie i jedzenie ma na ławce, włączony telefon komórkowy, siedzenie w pierwszej ławce i bycie blisko pani, kiedy chce, może iść do toalety – nawet w czasie lekcji i inne) Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej –szkoła podstawowa (klasy młodsze) trudności: zaprzestanie bycia „w centrum zainteresowania” – możliwość wystąpienia zachowań niepożądanych (lepsza jakaś uwaga, niż żadna) - spotkania z psychologiem/pedagogiem na terenie szkoły (indywidualnie, w małych grupach itp.) - odpowiednie działania wychowawcze (żeby uczeń czuł się ważny i zauważony, chwalić, dawać dodatkowe zadania…) - warsztat dla klasy nt. „Każdy z nas jest inny, ma inne potrzeby…” Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej –szkoła podstawowa (klasy młodsze) trudności: możliwość zjedzenia przez dziecko czegoś „nieodpowiedniego” (niechcący) - specjalny „kącik” w pokoju nauczycielskim dot. uczniów z przewlekłą chorobą, - ograniczony dostęp do sklepiku szkolnego (różne sposoby) - poinformowanie dzieci dot. cukrzycy (tego, co można jeść, a czego nie, czyli np. zawrzeć umowę, co przynosimy do klasy, gdy mamy urodziny (pogadanka, warsztat, zabawa) Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy starsze – wiek dojrzewania) uczeń jest w okresie dojrzewania (burza hormonów i zmiany w organizmie, okres buntu i nieakceptowania choroby, która już nie minie…) Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy starsze – wiek dojrzewania) trudności: bycie na marginesie klasy (zmiany w wyglądzie związane z chorobą, „brzydki” incydent, ograniczenia związane z tym „co można a czego nie”, częste „wyłączanie” z różnych atrakcyjnych imprez, bycie kontrolowanym przez osobę dorosłą) - pomoc wychowawcy i nauczycieli w integracji z grupą rówieśniczą (warsztat dla klasy o tym, że jesteśmy inni i się akceptujemy lub/i o przewlekłej chorobie – czasami bardzo dyskretny, godziny wychowawcze o tolerancji i akceptacji itp.) - należy ustalić taki sposób informowania nauczycieli przez ucznia, że wszystko jest w porządku, aby uczeń nie czuł się nadmiernie kontrolowany czy nie odczuwał wstydu z tego powodu Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy starsze – wiek dojrzewania) trudności: odrzucenie choroby, wyparcie jej - „jestem taki sam jak inni, jestem zdrowy, mogę jeść wszystko, nie muszę mierzyć cukru ani przyjmować insuliny” (często miłość) – zachowania demonstracyjne - indywidualne wsparcie psychologa – najlepiej poza szkołą, czuwanie psychologa/pedagoga szkolnego Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy starsze – wiek dojrzewania) trudności: niskie poczucie własnej wartości: jestem do niczego, nic mi się nie udaje, nic nie mogę robić – muszę coś zrobić, żeby zaistnieć… reakcja na kryzys – szantaż emocjonalny (złoty strzał) - nauczyciel/wychowawca musi pomóc podnosić poczucie własnej wartości: pomóc znaleźć realne mocne strony, angażować w ważne działalności… - czasem wsparcie psychologa poza szkołą Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy starsze – wiek dojrzewania) trudności: poczucie, że nie ma kontroli nad własnym życiem (kontrole przejmuje choroba, jej wymogom trzeba się podporządkować), nadwrażliwość, czasami nieodpowiednie, społecznie nieakceptowane zachowanie (np. bójki, nadpobudliwość psychoruchowa) - nauczyciel musi rozmawiać z uczniem, wyjaśniać, dlaczego takie zachowanie wystąpiło… Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy starsze – wiek dojrzewania) trudności: czas na odseparowanie się od rodziców: „chęć odcięcia pępowiny z jednej strony, a strach, czy sobie poradzę z drugiej…” - wsparcie pedagoga, psychologa, rozmowa z rodzicem, że czas już „puścić dziecko” W szkole uczeń: uczestniczy we wszystkich zajęciach, w których biorą - udział jego rówieśnicy – co jest dowodem, że z cukrzycą można żyć normalnie: ćwiczy na w- efie i pływa na basenie jeździ na wycieczki wychodzi do kina, teatru, muzeum bierze udział w zabawach i dyskotekach bierze udział w zajęciach pozalekcyjnych (kołach zainteresowań) pisze klasówki, sprawdziany, jest pytany (choć to sytuacja stresowa) W aspekcie prawa oświatowego Wsparcie „oświatowe” – w zasadzie: uczniowi przewlekle choremu nie przysługują prawie żadne ulgi i przywileje w systemie polskiej edukacji nie ma żadnego znaczenia, że uczeń posiadania orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez komisję lekarską uczeń przewlekle chory nie jest uczniem niepełnosprawnym, gdyż nie ma orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego – kiedyś tak!!! Uczeń przewlekle chory (z cukrzycą) jest uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych ….może liczyć na wsparcie w procesie edukacji wynikające z życzliwości i przychylności nauczycieli... Życzliwość i przychylność nauczycieli wiąże się z ... „właściwym rozumieniem przez nauczycieli stanów biopsychicznych chorego dziecka i umiejętności dostosowania do jego możliwości tempa nauczania, wymagań programowych, organizacji pracy na lekcjach i stosowania metod ułatwiających jego edukację. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy nauczyciele zainteresowania są udzielaniem dziecku dydaktycznego wsparcia, poszukują informacji o jego chorobie i jej wpływie na psychikę i zachowanie się oraz utrzymują stały kontakt z rodzicami ucznia” Aleksandra Maciarz (2008) Dwa przywileje: do każdego typu szkół uczeń przewlekle chory – w tym z cukrzycą (uczeń z problemami zdrowotnymi) może z poradni psychologiczno – pedagogicznej uzyskać „opinię w sprawie pierwszeństwa przyjęcia do szkoły ponadgimnazjalnej” - żeby było jak najbliżej domu - żeby mógł dostać się do szkoły zgodnie z predyspozycjami zdrowotnymi lub możliwościami intelektualnymi - żeby „nie odpadł” przy elektronicznym systemie rekrutacji! (ale dotyczy tylko równej liczby punktów) Dwa przywileje: na egzaminach zewnętrznych uczeń przewlekle chory, w tym z cukrzycą, może skorzystać z odpowiednich dostosowań warunków ich zdawania – na podstawie zaświadczenia lekarskiego: - wydłużony czas o doliczone przerwy na przyjęcie leku lub wyjście do toalety, możliwość korzystania ze sprzętu niezbędnego do przyjęcia leku/zmierzenia cukru….. Pomoc Poradni Psychologiczno Pedagogicznej diagnoza potencjalnych możliwości dziecka/ucznia i jego funkcjonowania psychospołecznego wydanie, na wniosek rodzica lub pełnoletniego ucznia, tzw. opinii wspierającej spotkanie z doradcą zawodowym, badanie zawodoznawcze i porada zawodowa interweniowanie w szkole/przedszkolu w sytuacji trudnej dla dziecka, wspieranie dziecka i rodziców (spotkania z psychologiem, czasem terapia rodzinna, czasem terapia dziecka…) wspieranie nauczycieli i rad pedagogicznych Ale… nie możemy „widzieć” dziecka/ucznia z cukrzycą tylko przez pryzmat choroby dzieci/uczniowie są bardzo różni, bo są ludźmi: mają różne temperamenty, różne zainteresowania i pasje, różne uzdolnienia, różny poziom funkcjonowania intelektualnego, różną odporność na stres i umiejętność działania w sytuacjach trudnych To warto przeczytać: http://przyjaznediabetykom.pl/Pages/OCukrzycy. aspx To warto przeczytać:s To warto przeczytać: Beata Ziółkowska „Dziecko chore w domu, w szkole i u lekarza. Jak wspomagać rozwój dzieci przewlekle chorych” GWP Gdańsk 2010 r. Dziękuję za uwagę!