TEMAT: DYSKRYMINACJA

Materiały edukacyjne przygotowane w ramach programu
Socrates Grundtvig Action 1,
“Law through Experience” / 116881-CP-1-2004-SK-GRUNDTVIG-G11
TEMAT: DYSKRYMINACJA
LEKCJA 2:
(Daniela Telepkovả, Milan Zacharovskỳ)
Tutaj moŜesz zapomnieć o swoich prawach
CEL:
Zwiększyć wraŜliwość na moŜliwe formy i przejawy dyskryminacji w społeczeństwie.
ZADANIA:
Pokazać, w jaki sposób dyskryminacja moŜe przejawiać się w dostawach towarów i usług
oraz rozwinąć u uczestników umiejętność identyfikowania tych przejawów dyskryminacji.
Zidentyfikować potencjalne rozwiązania problemu dyskryminacyjnych i poniŜających
praktyk.
Pokazać, Ŝe w niektórych przypadkach zakaz dyskryminacjI jest pozornie gwarantowany
(np. w prawie do członkostwa klubowego), ale w konkretnych sytuacjach pozostaje
nieprzestrzegany (np. karty członkowskie, które faktycznie nie są uŜywane i słuŜą jedynie
jako pretekst, aby nie wpuszczać do kllubu niechcianych osób).
METODY:
Odgrywanie ról, dyskusja.
CZAS:
Około 60 minut.
PROCEDURA:
Uczestnicy są dzieleni na trzy grupy (A, B i C).
Grupa A składa się z ochroniarzy, porterów, personelu klubu lub restauracji, itp. Ich zadaniem
jest znaleźć pretekst, aby zapobiec wchodzeniu do lokalu członków grup mniejszościowych
(takich jak Romów, cudzoziemców, gejów i lesbijek, itp.).
1
Grupa B będzie pracować w trzyosobowych grupach; dwie osoby reprezentują członków grupy
mniejszościowej, a jedna - większościową populację. Ich zadaniem jest nie akceptować
pretekstów podawanych przez Grupę A i próbować wejść do konkretnego klubu lub restauracji,
posługując się siłą swych argumentów – a nie siłą fizyczną.
Grupa C składa się z policjantów, którzy zadecydują, jak by się zachowali, gdyby osoby z
Grupy B poprosiły ich o pomoc lub interwencję.
Ilość omawianych sytuacji zaleŜy od czasu, jaki pragniesz przeznaczyć na to ćwiczenie.
Wszystkie grupy otrzymują 10 do 15 minut na przygotowanie. Następnie odegrają odpowiednie
sytuacje. Pod koniec, Grupa C otrzyma czas na podjęcie decyzji, jak rozwiąŜe te sytuacje. W
międzyczasie, Grupa A powinna ocenić, który z jej pretekstów jest zgodny z prawem. Grupa B
powinna przygotować się do dyskusji – rozwaŜając moŜliwe rozwiązania z perspektywy osób
dyskryminowanych – na przykład, kiedy i w jaki sposób poprosić o pomoc policję, do jakich
innych instytucji lub środków prawnych się zwrócić, jak moŜna zaangaŜować przechodniów, itd.
Instrukcje dla grup:
Grupa A – ochroniarze, portierzy, personel klubu lub restauracji, itp.
Waszym zadaniem jest wymyślić jak najwięcej powodów, które pozwolą Wam powstrzymać
członków grup mniejszościowych przed wejściem do Waszego miejsca pracy (lokal normalnie
jest dostępny publicznie ). Pomyśl, w jaki sposób spośród trzech osób pozwolić wejść tylko
jednej osobie z grupy większościowej. Przykładowo, wejście do lokalu moŜliwe jest pod
warunkiem, Ŝe osoba nosi marynarkę lub krawat. Zaproponuj osobie z grupy większościowej
poŜyczenie własnej marynarki lub krawata. JeŜeli osoba postanowi odstąpić ten przywilej
jednemu z przyjaciół reprezentujących grupę mniejszościową, moŜesz im powiedzieć, Ŝe
popełniłeś pomyłkę i nie posiadasz dodatkowego krawata. MoŜesz posłuŜyć się kartą klubową
(została ci tylko jedna czysta karta) lub ostatnim miejscem siedzącym w lokalu czy teŜ innym
podobnym pretekstem, aby nie wpuścić niechcianych gości do lokalu. MoŜesz takŜe symulować
sytuację, Ŝe “inny gość” wchodzi zaraz za grupą trzech osób a ty znajdujesz pretekst, dzięki
któremu on/ona moŜe wejść, mimo Ŝe ta osoba nie spełnia warunków wprowadzonych dla trójki
z Grupy B.
Wymyśl nazwę dla lokalu lub restauracji i zapisz ją na tablicy/flipcharcie. MoŜe to być jedna z
poniŜszych nazw:
Golden Trumpet Jazz Café (Kawiarnia Jazzowa Złotej Trąbki),
Upstart’s Fancy Restaurant (Ulubiona Restauracja Dorobkiewiczów),
Lucky Centipede Disco (Dyskoteka Szczęśliwej Stonogi),
Thirsty Snout Pub (Pub Spragnionych Ryjów), itp.
Grupa B – grupy trzyosobowe, w tym dwie osoby przynaleŜą do grupy mniejszościowej
Macie za zadanie utworzyć grupy trzyosobowe. Dwie osoby przynaleŜą do grupy
mniejszościowej w społeczeństwie, a jedna - reprezentuje większościową populację.
Przygotujcie argumenty, jakich moŜecie uŜyć, jeŜeli na podstawie fałszywego powodu lub
2
pretekstu nie pozwolono Wam wejść do klubu, restauracji, kawiarni, itp. Lokale te normalnie są
ogólnie dostępne publicznie. Przedyskutuj moŜliwości czy, kiedy i jak wezwać na pomoc policję
lub zwrócić się do urzędu wydającego licencję dla tego lokalu.. MoŜliwe aranŜacje tria: jedna z
osób jest zawsze mówiącym po słowacku członkiem większościowej populacji. Para
reprezentująca grupy mniejszościowe moŜe być Romami, cudzoziemcami, gejami lub lesbijkami
itp. WyróŜnikiem tej pary jest język (np. słaby słowacki z obcym akcentem), ubiór, zachowanie
lub zwykła etykieta z opisem.
Grupa C – policjanci
Waszym zadaniem jest ocena poszczególnych sytuacji z prawnego punktu widzenia (tj. czy
naruszono prawo) oraz z punktu widzenia moŜliwych rozwiązań w sytuacjach, gdy na prośbę
wyznaczonych osób będziecie mieli podjąć działania, jakie warunki muszą być spełnione, co
zrobicie w wątpliwej sytuacji (obustronne oświadczenia, itp.).
Dyskusja:
Dyskusja powinna skupić się na określeniu kryteriów umoŜliwiających nam identyfikację
przypadków dyskryminacji oraz wyjaśnieniu moŜliwości, jakie prawo oferuje poszkodowanym, i
jak postępować, kiedy prosimy o pomoc policję lub inne władze. Dyskusja powinna teŜ
wyjaśnić, kiedy policja moŜe podjąć działania a kiedy jest zobligowana do działania i jakie
warunki powinny być spełnione. MoŜecie równieŜ poszukać “granic tolerancji” – w sensie
większości akceptującej praktyki dyskryminacyjne wobec niektórych mniejszości lub w sensie
powodów dla praktyk dyskryminacyjnych (np. niechęci do wpuszczania osoby bezdomnej do
restauracji, itp).
NARZĘDZIA:
Instrukcje dla grup, szary papier na szyldy, markery, flamastry, makijaŜ (w miarę moŜliwości,
nie jest niezbędny), naklejki do etykiet dla członków grup mniejszościowych (jeŜeli nie potrafią w
inny sposób wyrazić swej przynaleŜności). Obowiązujące akty prawne dla policjantów (Ustawa
Antydyskryminacyjna, Ustawa o Policji, Kodeks Karny, Ustawa o Wykroczeniach, itp.)
1. WSKAZÓWKI DLA TRENERA:
PoniewaŜ lekcja wymaga pewnego poziomu kreatywności, uczestnicy w Grupie A i B mogą
potrzebować pomocy. Powinniśmy teŜ zarezerwować sobie jako trenerom moŜliwość
interwencji przy odgrywaniu ról (głównie ze względu na czas, aby móc wpływać na długość
trwania scenek). Bądź przygotowana/y na argumenty popierające ogólną dyskryminację
wynikające z negatywnych doświadczeń osobistych lub panujących przesądów.
2. KOMENTARZ PRAWNIKA:
Zgodnie z prawem słowackim, dostawy towarów i usług równieŜ podlegają wymogom równego
traktowania. Dyskryminacja w tej dziedzinie jest zakazana poprzez Ustawę
3
Antydyskryminacyjną1 oraz Ustawę o Ochronie Konsumenta2 ze względu na płeć i rasę,
pochodzenie narodowe lub etniczne. Oznacza to, Ŝe powstrzymywanie potencjalnych klientów
przed wejściem do pomieszczeń pubu lub restauracji (które są miejscami publicznymi i
podlegają przepisom prawa) ze względu na kolor skóry lub język, którym się posługują, lub
traktowanie ich w zły sposób stanowi dyskryminację i tym samym narusza zasadę równego
traktowania. Poszczególne formy dyskryminacji, które później zidentyfikujemy, będą zaleŜeć od
rodzaju obserwowanego zachowania dyskryminującego. JeŜeli osoba słyszy, Ŝe nie moŜe
wejść do pomieszczeń restauracji ze względu na kolor skóry, moŜna to uznać za bezpośrednią
dyskryminację. JeŜeli to samo dzieje się w bardziej zamaskowanej formie, moŜe stanowić
pośrednią dyskryminację (choć czasami trudno wyznaczyć linię pomiędzy bezpośrednią a
pośrednią dyskryminacją). JeŜeli odmowie towarzyszą praktyki, które uderzają w godność
osoby, wówczas mówimy o molestowaniu.
W przypadkach występowania dyskryminacji z powyŜej wspomnianych względów, ofiary
posiadają kilka moŜliwości odwołania się do środków prawnych. W oparciu o Ustawę
Antydyskryminacyjną w powiązaniu z Ustawą o Ochronie Konsumenta ofiary dyskryminacji
mogą zaskarŜyć sprzedawcę lub dostawcę usług o naruszenie zasady równego traktowania,
przy zastosowaniu odwróconego cięŜaru dowodu . Mogą teŜ wszcząć postępowanie
administracyjne ze Słowackim Urzędem Inspekcji Handlowej, które w efekcie moŜe prowadzić
do nałoŜenia kary grzywny. Inną moŜliwością jest wszczęcie postępowania o wykroczenie,
opierając się na tym, Ŝe zachowanie dyskryminacyjne moŜe równieŜ naruszać przepisy prawne
dotyczące współŜycia cywilnego. Ofiara moŜe teŜ wnieść powództwo cywilne przeznaczone do
ochrony osobowości indywidualnych osób.
Niestety, kiedy dokonywano transpozycji unijnych dyrektyw antydyskryminacyjnych3 do
słowackiego prawa w 2004 r., chronione dziedziny zawęŜono do ogólnego zakazu
dyskryminacji w dziedzinie dostaw towarów i usług sformułowanego w Ustawie o Ochronie
Konsumenta (bez odniesień do konkretnych dziedzin) z wymienionych względów (ze względu
na płeć i rasę, pochodzenie narodowe i etniczne), które są obecnie chronione Ustawą
Antydyskryminacyjną. Tym samym uzyskanie środka w formie postępowania sądowego
poprzez zastosowanie odwróconego cięŜaru dowodu wobec naruszeń zasady równego
traktowania lub odwołania do Słowackiego Urzędu Inspekcji Handlowej moŜe być
problematyczne w przypadkach dyskryminacji z innych powodów niŜ względy wyraźnie
wymienione w przepisach prawnych (na przykład ze względu na orientację seksualną,
pochodzenie społeczne, niepełnosprawność, religię itd). Jednak w obrębie UE istnieją jeszcze
mechanizmy traktowania niepoprawnych transpozycji dyrektyw unijnych (co miało miejsce w
słowackich przepisach prawnych). Przykładowo, osoby poszkodowane mogą zwrócić się do
Komisji Europejskiej z informacją o niepoprawnej transpozycji prawa wspólnotowego, której
Komisja moŜe z kolei uŜyć jako podstawy prawnej do wszczęcia postępowania o naruszeniu
przeciwko Republice Słowackiej, co moŜe nawet doprowadzić do nałoŜenia kary grzywny przez
Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Osoby poszkodowane mogą teŜ posłuŜyć się owym
“argumentem niepoprawnej transpozycji” w sądzie krajowym i poprosić o “wczytanie” ogólnej
1
Ustawa nr 365 z 2004 r., o Równym Traktowaniu w Niektórych Dziedzinach oraz o Ochronie Przed
Dyskryminacją, oraz o zmianach i uzupełnianiu wybranych przepisów prawnych, przyjęta 20 maja 2004 r., weszła
w Ŝycie 1 lipca 2004 r..
2
Ustawa nr 634 z 1992 r., o Ochronie Konsumenta, z poprawkami, przyjęta 16 grudnia 1992 r., weszła w Ŝycie 16
grudnia 1992 r.
3
Dyrektywa Rady 2000/43/EC z 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca zasadę równego traktowania osób bez
względu na pochodzenie rasowe lub etniczne; Dyrektywa Rady 2000/78/EC z 27 listopada 2000 r. ustanawiająca
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy; Dyrektywa Rady 76/207/EEC
w sprawie wprowadzenia w Ŝycie zasady równego traktowania kobiet i męŜczyzn w zakresie dostępu do
zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy, z poprawkami Dyrektywy Rady
2002/73/EC.
4
ochrony przed dyskryminacją w usługach ze wszystkich względów w słowacką Ustawę o
Ochronie Konsumenta, interpretując prawo słowackie w świetle prawa unijnego (w języku
prawnym UE nazywa się to “efektem pośrednim dyrektyw”). Ponadto, jeŜeli niepoprawna
transpozycja dyrektywy prowadzi do szkody poniesionej przez osobę, poszkodowana osoba
moŜe wnieść powództwo przeciwko państwu i domagać się odszkodowania.
Wymienione mechanizmy zdobywania środków prawnych wobec niepoprawnej transpozycji
unijnych dyrektyw antydyskryminacyjnych nie są przeszkodą dla równoczesnego wszczęcia
postępowania zgodnie z prawem słowackim, o którym mowa powyŜej, a nie ma w nim elementu
europejskiego. Dlatego jeŜeli gej lub lesbijka lub osoba niepełnosprawna (których nie chroni w
wyraźny sposób zakaz dyskryminacji w dostępie do towarów i usług w obowiązujących aktach
prawnych) czuje się dyskryminowana w dostępie do towarów i usług i decyduje, Ŝe nie zwróci
się do Komisji Europejskiej, i nie wniesie powództwa cywilnego w sprawie naruszenia zasady
równego traktowania z zastosowaniem koncepcji pośredniego efektu dyrektyw unijnych, moŜe
jeszcze wszcząć postępowanie o wykroczenie z tytułu naruszenia zasady współŜycia cywilnego
lub wnieść powództwo cywilne w sprawie ochrony osobowości.
5