Przyjaźń w okresie dorastania. Rola stylu przyjaźni w rozwoju

Przyjaźń w okresie dorastania. Rola stylu przyjaźni w rozwoju

Przyjaźń w okresie dorastania.
Rola stylu przyjaźni w rozwoju dojrzalszej
teorii umysłu ?
Anna Kołodziejczyk i Marta Białecka-Pikul
Sympozjum VIII podczas XXV OKPR, 16-18 czerwca 2016 Kraków
Dorastanie i wczesna dorosłość czasem poznawania siebie i innych ludzi jako
podmiotów mentalnych
Społeczne uwarunkowania ToM
Inspiracja: społeczne uwarunkowania i skutki rozwoju
ToM w późnym dzieciństwie i okresie adolescencji
Przyjaźń w okresie dorastania:
• Wzrastające znaczenie przyjaźni. Przyjaciel: wybrany, lubiany
rówieśnik z którym dziecko spędza stopniowo coraz więcej
czasu ucząc się zaangażowania, intymności i lojalności w
relacjach (Dunn, 2006).
• Związane z płcią różnice w przeżywaniu przyjaźni np. przyjaźnie
dziewcząt: bardziej intymne i emocjonalne, oparte na
wspólnych rozmowach (Brown & Klute 2004).
• Emocjonalny aspekt przyjaźni ważny dla wszystkich zadań
rozwojowych w okresie dojrzewania (Maccoby, 1998; Rabagliati i
Saviano, 2008).
• Styl przyjaźni: sposób rozumienia i przeżywania przyjaźni (BaronCohen, Wheelwright 2003)
Pytanie badawcze
• Jakie aspekty stylu przyjaźni wiążą się z
rozwojem zaawansowanych umiejętności
rozumienia umysłu (PToM i EToM)?
Metoda
Osoby badane: N= 325 13-latki i 16-latki
• 13 latkowie: M =13,1; 11;11-13;9, N=151, w tym 73 dziewczęta
• 16 latkowie : M =16,2; 15;0-17;9, N=174 , w tym 132 dziewczęta
Techniki:
• Poznawcze ToM - Testu Aluzji (The Modified Hinting Task,
Corcoran, Mercer & Frith, 1995)
• Emocjonalne ToM Test Nieoczekiwanej Reakcji (Modified
Unexpected Outcomes Test, Dyck, Fergusson & Shochet, 2001)
• Kwestionariusz Przyjaźni (The Friendship
Questionnaire) Barona-Cohena i Wheelwright (2003)
• Test Rozumienia Słów-Standard Matczak, Jaworowska, Martowska(2012)
Kwestionariusz Przyjaźni
The Friendship Questionnaire Simona Barona-Cohena i Sally Wheelwright (2003)
Tłumaczenie: Marta Białecka-Pikul, Anna Kołodziejczyk, Błażej Pędzich (2014)
Wyższe wyniki uzyskuje osoba:
 którą cieszy przyjaźń jak bardzo ważna relacja, przeżywana jako bliski,
empatyczny związek,
 która jest zainteresowana bliskimi i częstymi relacjami z innymi
Struktura:
 35 pytań i stwierdzeń ( o zróżnicowanym formacie)– 27 punktowanych (0-5
pkt.) - maksymalny wynik 135 punktów (połowa pytań odwróconych).
 Baron-Cohen & Wheelwright, 2003: α = .75.
Kwestionariusz Przyjaźni - adaptacja
 Etap1: tłumaczenia, wstępna analiza językowa
 Etap 2 : badania pilotażowe (N=63, M =13 lat 9 miesięcy; 13;0 – 15;8)
poprawa językowa każdego pytania na podstawie analizy wyników badania
pilotażowego
 Etap 3 : badanie właściwe - analiza struktury stylu
przyjaźni
 N = 412; M =14 lat 8 miesięcy; zakres: 11;11 – 17;09
 zgodność wewnętrzna: α = .72
 analiza czynnikowa - Exploratory Factor Analysis EFA:
poszerzona grupa: metoda głównych składowych, w pierwszej analizie
wyróżniono 9 składowych, kryterium wyodrębniania, wartość własna większa niż 1, analiza
wykresu osypiska: wyróżniono 5 składowych, rotacja Varimax;
 5 czynników wyjaśniających w sumie 41% wariancji
Czynnik 1: Potrzeba afiliacji
• Jakie jest twoje minimum kontaktu z ludźmi, jakiego
potrzebujesz w ciągu dnia? (tygodnia)
od: zero kontaktu; nie potrzebuję kontaktu z innymi
do: więcej niż dwie lub trzy rozmowy w ciągu dnia, z
przyjaciółmi
• Jak często spotykasz się ze swoimi przyjaciółmi?
od: raz lub dwa razy do roku
do: więcej dwie lub trzy rozmowy w ciągu dnia
• Lubię być blisko z innymi ludźmi.
• 8 pozycji
• M = 28.87, SD= 6.97, Zakres = 3-40
• Procent wariancji wyjaśnianej = 14.99 %
Czynnik 2: Bliskość emocjonalna
•
•
•
Moi przyjaciele raczej cenią mnie... za wsparcie
jakiego im udzielam, niż za to, że mogą się ze
mną dobrze bawić.
Gdy dzwonię do przyjaciela: ... to raczej robię to
by sobie pogadać, a rzadziej, by coś ustalić
Najważniejszym aspektem przyjaźni, jest
posiadanie kogoś, komu można się zwierzyć
• 8 pozycji
• M=27.03, SD= 8.94, Zakres = 2-40,
• Procent wariancji wyjaśnianej = 8.94%
Czynnik 3: Samo-ujawnianie
•
•
•
Jak łatwo jest ci powiedzieć przyjacielowi o swoich
słabościach i porażkach?
Jak łatwo przychodzi ci mówienie o swoich uczuciach
przyjacielowi?
Jak łatwo jest ci przyznać się przy swoich przyjaciołach,
że nie masz racji?
od bardzo trudno
do bardzo łatwo
• 4 pozycje
• M = 12.34, SD= 4.31, zakres= 1-20,
• Procent wariancji wyjaśnianej = 7.15%
Czynnik 4: Ogólne zainteresowanie
społeczne
•
•
Jak bardzo jesteś zainteresowany szczegółami z życia swoich
bardzo bliskich przyjaciół (np. tym „co u nich słychać”, jak tam ich
związki lub rodzina)?
od: zupełnie niezainteresowany
do: bardzo zainteresowany
Gdy jesteś w grupie, (np. szkole) jak bardzo ważne jest dla ciebie,
by znać najświeższe „plotki” np. o tym, kto lubi kogo, komu się coś
udało?
od: zupełnie nieważne
do: niezwykle ważne
• 3 pozycje
• M =8.33, SD= 2.88, zakres = 0-15
• Procent wariancji wyjaśnianej = 5.45%
Czynnik 5: Lustro społeczne
•
•
Jak bardzo ważne jest dla ciebie to, co myślą o tobie
twoi przyjaciele?
od: nieważne
do: ważniejsze niż wszystko inne
Pod względem cech osobowości, jak bardzo starasz się
być podobnym do swoich przyjaciół?
od: bardzo podobnym
do: bardzo niepodobnym
• 3 pozycje
• M= 8.23, SD= 3.62, zakres= 0-15
• Procent wariancji wyjaśnianej = 4.79%
Wyniki: Kwestionariusz Przyjaźni
Aspekty stylu przyjaźni - wyniki średnie
ogólne zainteresowanie społeczne
lustro społeczne
samo-ujawnianie
bliskość emocjonalna
potrzeba afiliacji
2,084
2,77
3,086
3,382
3,61
Aspekty stylu przyjaźni a płeć
3,703
3,5
dziewczęta
3,737
3,042
3,123
chłopcy
3,104
2,726
2,231
2,205
1,836
potrzeba afiliacji
3,701
bliskość
emocjonalna
3,503
samo-ujawnianie
3,409
3,054
2,976
ogólne
zainteresowanie
społeczne
lustro społeczne
3,189
2,677
1,932
Aspekty stylu przyjaźni a wiek
2,632
2,135
młodsi
starsi
Związki aspektów stylu przyjaźni i ToM
Styl przyjaźni
Poznawcze ToM
Emocjonalne ToM
Korelacj
e proste
Korelacje
cząstkowe
Korelacje
proste
Korelacje
cząstkowe
-.08
-.08
-.17**
-.10
.20***
.14*
.30***
.25***
Samo-ujawnianie
.01
.00
-.03
-.09
Ogólne zainteresowanie społeczne
.07
-.03
.10
.06
Lustro społeczne
-.01
-.06
.12*
.12*
Potrzeba afiliacji
Bliskość emocjonalna
Uwagi: * p < .05. ** p < .01. *** p <. 001 , korelacje cząstkowe: kontrola wieku i poziomu słownika
Rola przyjaźni w PToM i ETom
regresja hierarchiczna
zmienne
Poznawcze ToM
Emocjonalne ToM
B
SE B
β
B
SE B
β
wiek
.04
.01
.24***
.04
.01
.19***
płeć
-.68
.37
-.10
-3.51
.47
-.39***
wiek
.03
.01
.18**
.01
.01
.05
płeć
-.74
.37
-.11*
-3.72
.45
-.41***
słownik
.08
.04
.11
.29
.05
.29***
wiek
.02
.01
.16*
.00
.01
.03
płeć
-.63
.42
-.09
-3.48
.51
-.38***
słownik
.07
.04
.10
.27
.05
.27***
POTRZEBA AFILIACJI
-.03
.02
-.07
-.08
.03
-.14**
BLISKOŚC EMOCJONALNA
.05
.02
.15*
.04
.02
.09
LUSTRO SPOŁECZNE
-.10
.05.
-.12*
-.00
.06
<-.01
Krok1
Krok 2
Krok 3
Wnioski: styl przyjaźni
• Aspekty: potrzeba afiliacji, bliskość emocjonalna,
samo-ujawnianie, ogólne zainteresowanie społeczne,
lustro społeczne
• Kwestionariusz Przyjaźni, to ciekaw narzędzie, które
pozwala lepiej przyjrzeć się poszczególnym aspektom
sposobu przeżywania przyjaźni, jako bliskiego związku
opartego na wymianie emocjonalnej
• Różnice indywidualne:
– Płeć – dziewczęta wyższe wyniki niż chłopcy dla bliskości
emocjonalnej, ogólnego zainteresowania społecznego,
lustra społecznego
– Wiek – licealiści w porównaniu z gimnazjalistami: wyższe
wyniki dla: bliskości emocjonalnej, ogólnego
zainteresowania społecznego
Wnioski: styl przyjaźni a PToM
Poziom poznawczego aspektu ToM w okresie
adolescencji wiąże się z:
– wiekiem (czy osoba starsza tym wyższe ToM)
– poziomem bliskości emocjonalnej w przyjaźni;
rozumieniem i przeżywaniem przyjaźni jako
związku opartego na wymianie uczuć, (np. Dunn,
2006)
– natomiast niską potrzebą podobieństwa do innych
oraz niską wagą przypisywaną temu, co myślą o
mnie inni.
Wnioski: styl przyjaźni a EToM
Poziom emocjonalnego aspektu ToM w okresie
adolescencji:
– wiąże się z płcią (wyższy u dziewcząt)
– słownikiem (im wyższy słownik tym wyższe ToM)
– i jest tym wyższy im niższa potrzeba afiliacji, tj.
osoba nie potrzebuje tak wielu, codziennych
kontaktów z innymi ludźmi (także przyjaciółmi)
wnioski
• Przeprowadzone badania wspierają nurt
społeczny w badaniu rozwoju ToM, w zakresie:
– Specyfiki rozwoju poszczególnych aspektów ToM
(P ToM a E ToM)
– wagi społecznych uwarunkowań (np. przyjaźń
friendlessnes, relacje z bliskimi dorosłymi,
rodzeństwo, szkoła)
Podziękowania
• Dziękujemy młodzieży, która wzięła udział w badaniach oraz
dyrektorom szkół, wychowawcom klas i pedagogom, który
wspierali nasze badania i wyrazili zgodę na ich prowadzenie w
szkołach
• Badania prowadzono w ramach grantu NCN (UMO2013/10/M/HS6/00544) pt. Psychologiczne Ja w świecie
społecznym: Przywiązanie, teoria umysłu i pojęcie Ja w
okresie adolescencji
• www.socialself.psychologia.uj.edu.pl