Strategia tematyczna dotycząca zanieczyszczenia powietrza

Strategia tematyczna dotycząca zanieczyszczenia powietrza

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
Bruksela, dnia 21.9.2005
COM(2005) 446 końcowy
KOMUNIKAT KOMISJI DLA RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
Strategia tematyczna dotycząca zanieczyszczenia powietrza
{SEC(2005) 1132}
{SEC(2005) 1133}
PL
PL
KOMUNIKAT KOMISJI DLA RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
Strategia tematyczna dotycząca zanieczyszczenia powietrza
(Tekst mający znaczenie dla EOG)
1.
WPROWADZENIE
Zanieczyszczenie powietrza niszczy ludzkie zdrowie i środowisko. Od dziesięcioleci
już wiadomo, że poprawa jakości powietrza jest niezbędna, co doprowadziło do
podjęcia działań zarówno na poziomie krajowym jak i wspólnotowym a także do
czynnego udziału w konwencjach międzynarodowych.1 Działania WE
skoncentrowano na ustanowieniu minimalnych norm jakości otaczającego powietrza
i rozwiązywaniu problemów związanych z kwaśnymi deszczami i ozonem
troposferycznym. Emisja zanieczyszczeń z dużych obiektów energetycznego
spalania i ze źródeł mobilnych została zmniejszona, poprawiła się jakość paliwa a
wymagania z zakresu ochrony środowiska zostały uwzględnione w sektorach
transportu i energii.
Pomimo znacznej poprawy w dalszym ciągu obserwuje się negatywne skutki
zanieczyszczenia powietrza. W tym kontekście wspólnotowy 6-ty program działań
na rzecz ochrony środowiska (6-ty EAP) wezwał do rozwoju strategii tematycznej
dotyczącej zanieczyszczenia powietrza w celu osiągnięcia „poziomów jakości
powietrza, które nie powodują znacznego negatywnego wpływu oraz zagrożenia dla
zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego”2. W związku z komunikatem Komisji
w sprawie programu Czyste Powietrze dla Europy (CAFE)3 Komisja zbadała, czy
obecnie obowiązujące przepisy będą wystarczające dla osiągnięcia celów
wyznaczonych przez 6-ty EAP do roku 2020. W oparciu o najlepsze dostępne
informacje naukowe i danych dotyczących zdrowia, analiza ta objęła poziom
przyszłych emisji i ich wpływ na zdrowie i środowisko. Wykazała ona, że znaczący
negatywny wpływ będzie się utrzymywał nawet przy skutecznym wdrażaniu obecnie
obowiązującego prawodawstwa.
Zgodnie z powyższym niniejsza strategia tematyczna dotycząca zanieczyszczenia
powietrza (zwana dalej Strategią) wyznacza cele tymczasowe w dziedzinie
zanieczyszczenia powietrza na terenie UE i proponuje środki umożliwiające ich
realizację. Strategia zaleca uaktualnienie obecnie obowiązujących przepisów,
skoncentrowanie się na substancjach zanieczyszczających stanowiących największe
zagrożenie, a także zaleca zwiększenie starań mających na celu zintegrowanie
zagadnień ochrony środowiska z innymi politykami i programami.
1
2
3
PL
Np. Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości
(CLRTAP).
Decyzja 1600/2002/WE Dz.U. L 242 z 10.9.2002, str. 1.
COM(2001) 245.
2
PL
2.
OCENA OBECNEJ SYTUACJI
Zanieczyszczenie powietrza jest problemem zarówno lokalnym jak i
transgranicznym, spowodowanym przez emisję pewnych substancji, które albo ze
swej natury albo w wyniku reakcji chemicznej wywierają negatywny wpływ na
środowisko i zdrowie.
W odniesieniu do zdrowia, ozon troposferyczny i pył zawieszony („pył
drobnocząsteczkowy”) stanowią największe zagrożenie spośród substancji
zanieczyszczających. Narażenie na działanie tych substancji może mieć skutki o
różnym zasięgu: od niewielkich zaburzeń systemu oddechowego po przedwczesny
zgon (zob. załącznik 2). Ozon nie jest emitowany w sposób bezpośredni, lecz
powstaje na skutek reakcji zachodzących pomiędzy lotnymi związkami
organicznymi (LZO) i tlenkami azotu przy udziale światła słonecznego. Pył
zawieszony może być emitowany bezpośrednio do powietrza (tzw. cząstki
pierwotne) lub też może powstawać w powietrzu atmosferycznym jako „cząstki
wtórne” z gazów takich jak dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx) i amoniak
(NH3).
Ekosystemy są również niszczone przez 1) odkładanie się substancji
zakwaszających, jak tlenki azotu, dwutlenek siarki i amoniak, które prowadzi do
utraty flory i fauny, 2) nadmiar azotowych związków pokarmowych w formie
amoniaku i tlenków azotu, który może zakłócić równowagę zespołów roślinnych i
przedostać się do wód słodkich powodując w każdym z tych wypadków utratę
bioróżnorodności (nazywaną eutrofizacją), oraz 3) ozon troposferyczny, który
powoduje uszkodzenia fizyczne i ograniczony wzrost upraw rolnych, lasów i roślin.
Zanieczyszczenie powietrza jest również przyczyną szkód materialnych i prowadzi
do niszczenia budynków i pomników.
W zakresie ograniczenia stężeń głównych substancji zanieczyszczających
poczyniono znaczne postępy. Wykres 1 przedstawia ograniczenie emisji tlenków
azotu, dwutlenku siarki, lotnych związków organicznych oraz amoniaku, które
nastąpiło od 1990 r. w wyniku realizowania aktualnej polityki.
Ograniczenia te wywarły pozytywny wpływ, choć nadal dwie trzecie badanych w
Skandynawii jezior i strumieni jest zagrożonych przez odkładanie się kwasów, a
około 55% wszystkich ekosystemów na terenie UE cierpi na skutek eutrofizacji.
Nawet, jeśli obecnie istniejące przepisy zostaną w pełni wdrożone, problemy
związane ze stanem zdrowia i środowiska będą nadal odczuwalne w 2020 r., jeżeli
nie zostaną podjęte dalsze działania. W porównaniu z sytuacją wyjściową w 2000 r.
nastąpi redukcja o około 44 % obszarów ekosystemów, gdzie występuje zjawisko
nadmiernego odkładania się kwasów, aktualne dane wskazują na ograniczenie
jedynie o 14 % obszarów dotkniętych eutrofizacją z powodu jedynie nieznacznego
zmniejszenia emisji amoniaku. Jednakże, oszacowania nie mogły uwzględnić
możliwych ograniczeń emisji amoniaku na skutek reformy Wspólnej Polityki Rolnej4
4
PL
Wstępne wyniki oszacowań skutków reformy WPR z 2003 r. wykazują, że z uwagi tylko na
zmniejszenie liczby żywego inwentarza ograniczenie emisji amoniaku wyniesie od 5 do 6 % w
porównaniu do sytuacji wyjściowej z 2000 r. Oszacowania te nie uwzględniają pozytywnego wpływu
jaki będzie miało oczekiwane zmniejszone użytkowanie azotowych nawozów mineralnych.
3
PL
i innych, ostatnio podjętych środków. Powierzchnia lasów narażonych na nadmierny
poziom stężenia ozonu zmniejszy się jedynie o 14 %.
W odniesieniu do wpływu na stan zdrowia, obecnie w UE odnotowuje się skrócenie
średniej długości życia o ponad 8 miesięcy spowodowane obecnością PM2.5 w
powietrzu, równoznaczne z utratą 3,6 milionów lat życia rocznie. Wykres 2
pokazuje, że nawet przy skutecznym wdrażaniu bieżącej polityki skrócenie to
ulegnie zmniejszeniu do około 5,5 miesiąca (co jest równoznaczne z utratą 2,5
milionów lat życia lub 272 000 przedwczesnych zgonów). W odniesieniu do ozonu,
szacuje się, że będzie on przyczyną około 21 000 przedwczesnych zgonów w 2020 r.
Zjawisko to ma poważne konsekwencje w odniesieniu do jakości życia. Szczególnie
narażone są dzieci, osoby starsze oraz osoby cierpiące na astmę i choroby sercowonaczyniowe. O ile chodzi o obciążenie kosztami, same tylko szkody w zdrowiu
ludzkim szacowane są na 189 do 609 miliardów EUR rocznie w 2020 r. Zważywszy
na te koszty zaniechanie dalszych działań nie może być brane pod uwagę
3.
CELE „STRATEGII”
Realizacja celów wyznaczonych przez 6-ty EAP, a mianowicie: „osiągnięcie
poziomów jakości powietrza, które nie powodują znacznego negatywnego wpływu
oraz zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego” oznacza w
kontekście środowiska naturalnego nieprzekraczanie krytycznych obciążeń i
poziomów. W odniesieniu do stanu zdrowia ludzkiego sytuacja jest bardziej złożona,
ponieważ dla niektórych substancji zanieczyszczających, takich jak pył zawieszony
czy ozon troposferyczny, nieznany jest bezpieczny poziom ekspozycji na nie. Istnieją
jednak przekonujące dowody medyczne na to, że środki podjęte w celu ograniczenia
obecności tych substancji zanieczyszczających będą miały korzystny wpływ na
ludność UE.
25000
Wykres 1. Naziemne emisje z terenu UE-25 substancji zanieczyszczających
wymienionych w DKPE
SO2
NOx
20000
kilotony
LZO
15000
NH3
10000
5000
0
1990
PL
2000
4
2010
2020
PL
Rysunek 2. Wpływ cząstek na śmiertelność w latach 2000 i 2020 (bieżące polityki)
Poprawa do 2020:
- 1,1 miliona utraconych lat życia
- 76 000 przedwczesnych zgonów
- 2,5 mięsiąca średniej długości
życia
Problemy pozostające do
rozwiązania w 2020:
- 2,5 miliona utraconych lat życia
- 272 000 przedwczesnych zgonów
- 5,5 miesiaca średniejj długości życia
W ocenie oddziaływania5 rozważano różne warianty realizacji wyżej opisanych
celów strategicznych poczynając od zaniechania dalszych działań, a kończąc na
zastosowaniu wszelkich technicznie dostępnych środków. Realizacja ambitnych
celów wyznaczonych przez 6-ty EAP byłaby niemożliwa nawet gdyby, nie zważając
na koszty, zastosowano wszystkie technicznie dostępne środki. Z tego względu
należy dokonać wyboru polityki w zakresie ochrony zdrowia i środowiska, możliwej
do zrealizowania przed końcem 2020 r., biorąc pod uwagę związany z tym bilans
zysków i strat. Przeprowadzono dogłębną analizę zysków i strat dla wariantów,
różniących się pod względem ambicji celów, by ustalić najbardziej opłacalny poziom
zgodny ze wspólnotową strategią lizbońską i innymi strategiami dotyczącymi
zrównoważonego rozwoju. Analiza i poszczególne warianty są dokładnie omówione
w ocenie wpływu dołączonej do niniejszego komunikatu.
Wybrana strategia wyznacza cele w zakresie ochrony zdrowia i środowiska
(załącznik 3) oraz ustala wartości docelowe ograniczenia emisji dla głównych
substancji zanieczyszczających. Cele te będą realizowane etapami. Wyznaczenie
celów do realizacji przed końcem 2020 r. umożliwi ochronę obywateli UE przed
narażeniem ich na działanie pyłu zawieszonego i ozonu w powietrzu, a europejskie
ekosystemy zabezpieczy przed kwaśnymi deszczami oraz nadmiarem azotowych
związków pokarmowych i ozonu. Oznacza to, że do 2020 r. przy pomocy technicznie
dostępnych środków stężenie PM2.5 zostałoby ograniczone o 75 % a stężenie ozonu
troposferycznego o 60 %. Ponadto, przy pomocy technicznie dostępnych środków, o
55 % zostanie zmniejszone zagrożenie zakwaszeniem i eutrofizacją środowiska
naturalnego.
By osiągnąć te cele należy zmniejszyć emisję SO2 o 82 %, emisję NOx o 60 %, LZO
o 51 %, amoniaku o 27 %, a pierwotnych cząstek PM2.5 o 59 % w stosunku do
5
PL
SEC(2005) 1133.
5
PL
poziomu emisji z 2000 r. Znaczna część tych ograniczeń zostanie zrealizowana przy
pomocy przepisów już przyjętych i wdrożonych w Państwach Członkowskich.
Szacuje się, że dzięki tym ograniczeniom ocali się 1, 71 milionów lat życia, które w
przeciwnym razie zostałyby stracone na skutek ekspozycji na pył zawieszony oraz
zmniejszy się ilość nagłych zgonów spowodowanych przez ekspozycję na ozon o 2
200 w odniesieniu do 2000 r. Ograniczenie emisji pozwoli również znacznie
zmniejszyć szkody w środowisku wyrządzane w lasach, jeziorach, strumieniach i
różnorodności biologicznej przez kwaśne deszcze, a także umożliwi zapewnienie
lepszej ochrony europejskich ekosystemów przed atmosferycznym wkładem
azotowych związków pokarmowych.
Cele strategii zostaną zrealizowane częściowo dzięki weryfikacji obecnie
obowiązujących przepisów dotyczących lepszej jakości otaczającego powietrza,
koncentrującej się na dwóch głównych zagadnieniach:
(a)
uproszczeniu istniejących obecnie przepisów i połączeniu pięciu
instrumentów prawnych w jedną dyrektywę;
(b)
wprowadzeniu nowych norm jakości powietrza dotyczących drobnych
cząstek pyłu zawieszonego (PM2.5) w powietrzu.
Dyrektywa w sprawie krajowych poziomów emisji (DKPE)6 również będzie
poddana weryfikacji, tak aby zapewnić ograniczenie emisji tlenków azotu,
dwutlenku siarki, lotnych związków organicznych, amoniaku i cząstek pierwotnych
pyłu zawieszonego zgodnie z celami tymczasowymi wyznaczonymi na 2020 r.
Szacuje się, że korzyści w dziedzinie zdrowia publicznego, wynikające z ambitnych
celów obranych dla niniejszej Strategii, wyniosą co najmniej 42 miliardy EUR
rocznie. Wśród korzyści należy wymienić mniejszą ilość przedwczesnych zgonów,
mniejszą zachorowalność, mniejszą ilość hospitalizacji, poprawioną wydajność
pracy, itd. Pomimo że nie istnieją powszechnie uznane sposoby obiektywnego
określania finansowej wartości szkód w środowisku, korzyści odniesione z
ograniczenia poziomu zanieczyszczenia powietrza będą znaczne, zarówno pod
względem zmniejszonego ryzyka, jak i zmniejszonej ilości ekosystemów
zniszczonych przez zakwaszenie, eutrofizację i ozon. Także zniszczone wcześniej
ekosystemy będą mogły szybciej powrócić do normalnego stanu. Ponadto, budynki i
materiały będą ulegać mniejszym zniszczeniom. Podobnie, w odniesieniu do upraw
rolnych szkody zostaną zmniejszone o około 0, 3 miliarda EUR rocznie.
Koszty realizacji tych celów są szacowane na około 7, 1 miliarda EUR rocznie (co
odpowiada około 0,05 % PKB całej UE-25 w 2020 r.). Nie oczekuje się wyraźnej
zmiany w zatrudnieniu. Straty w produkcji spowodowane chorobami zmniejszyłyby
się, a grupy osób o niskich dochodach, powszechnie narażone na kontakt z
najwyższym poziomem zanieczyszczenia powietrza, mogłyby odnieść najwięcej
korzyści.
Normy ochrony środowiska mogą okazać się katalizatorem dla wzrostu
przedsiębiorczości i innowacji. UE może zyskać na konkurencyjności i wykorzystać
6
PL
Dyrektywa 2001/81/WE Dz.U. L 309 z 27.11.2001, str. 22.
6
PL
nowe możliwości, koncentrując badania i rozwój na bardziej wydajnych pod
względem zasobów i powodujących mniejsze zanieczyszczenie technologiach, które
z czasem będą musiały być stosowane także w innych państwach. Państwa
rozwinięte, jak USA czy Japonia, już realizują podobne polityki w zakresie
zanieczyszczenia powietrza, np. nowe międzystanowe przepisy w sprawie czystego
powietrza (Clean Air Interstate Rule) w USA. Wyraźnie widać również, że państwa
rozwijające się, jak Chiny czy Korea, coraz bardziej troszczą się o czystość
powietrza, podejmują działania w celu ograniczenia emisji oraz szukają wzorów
polityk i technicznych rozwiązań w Europie.
4.
DZIAŁANIA I ŚRODKI
Aby umożliwić realizację celów strategicznych, obecnie obowiązujące
prawodawstwo w sprawie jakości powietrza zostanie uproszczone, a tam gdzie
stosowne, pozostałe akty prawne zweryfikowane. W odniesieniu do nowych
pojazdów zostaną podjęte dalsze inicjatywy, a po starannym rozważeniu oceny
wpływu zostaną także przewidziane nowe środki w odniesieniu do emisji z małych
obiektów energetycznego spalania, statków i samolotów. Fundusze strukturalne
Wspólnoty, współpraca międzynarodowa, ulepszone wdrażanie i wybór
odpowiednich instrumentów złożą się na proponowany zestaw środków
politycznych.
4.1.
Sprawniej działające prawo w zakresie ochrony środowiska
Niniejsza Strategia zakłada, że obecnie obowiązujące przepisy są stosowane
skutecznie. W tym celu oraz zgodnie z wymogami lepszego stanowienia prawa,
Komisja proponuje uproszczenie obecnie obowiązującego prawodawstwa w sprawie
jakości powietrza, by zmniejszyć obciążenie administracyjne i pomóc Państwom
Członkowskim w przezwyciężaniu trudności, jakie napotykają przy stosowaniu
obowiązujących zasad. Komisja podejmie działania mające na celu polepszenie
spójności ocen jakości powietrza, rozpowszechnianie najlepszych praktyk w tej
dziedzinie oraz dalszy rozwój konstruktywnego dialogu z Państwami
Członkowskimi.
4.1.1.
Uproszczenie prawodawstwa w zakresie jakości powietrza
Niniejszej Strategii towarzyszy projekt aktu prawnego łączący w jeden instrument
dyrektywę ramową7, pierwszą8, drugą9 i trzecią10 dyrektywę pochodną oraz decyzję
o wymianie informacji11. Ostatnio przyjęta czwarta dyrektywa pochodna12 zostanie
włączona w późniejszym terminie, w ramach uproszczonego procesu „kodyfikacji”.
Projekt upraszcza i czyni bardziej przejrzystymi obowiązujące przepisy, uchyla
przepisy nieaktualne, uaktualnia wymogi dotyczące przekazu informacji i
wprowadza nowe przepisy w odniesieniu do drobnych cząstek pyłu zawieszonego.
7
8
9
10
11
12
PL
Dyrektywa 96/62/WE, Dz.U. L 296 z 21.11.1996, str. 55.
Dyrektywa 1999/30/WE Dz.U. L 163 z 29.6.1999, str. 41.
Dyrektywa 2000/69/WE Dz.U. L 313 z 13.12.2000, str. 12.
Dyrektywa 2002/3/WE Dz.U. L 67 z 9.3.2002, str. 14.
Decyzja 97/101/WE, Dz.U. L 35 z 5.2.1997, str. 14.
Dyrektywa 2004/107/WE Dz.U. L 23 z 26.1.2005, str. 3.
7
PL
Skuteczna realizacja
Na mocy dyrektywy ramowej i dyrektyw pochodnych dopuszczalne wartości jakości
powietrza obowiązują na terenie wszystkich Państw Członkowskich. Z
doświadczenia wynika, że istnieją obszary dotknięte problemami o poważnych
rozmiarach i szczególnym charakterze. Z tego względu, w ramach nowego projektu
oraz tam, gdzie Państwa Członkowskie mogą przedstawić dowody, że zostały
podjęte wszelkie możliwe działania w celu wdrożenia wyżej wymienionych
przepisów, proponuje się aby miały one możliwość zwrócenia się z prośbą o
przesunięcie terminu stosowania przepisów na obszarach dotkniętych problemami
pod warunkiem, że przestrzegane są ścisłe kryteria oraz istnieją plany dostosowania
się do tych przepisów.
Uaktualnienie zasad dotyczących monitorowania i sprawozdawczości
Państwa Członkowskie monitorują jakość powietrza w około 3 000 punktów, a
zebrane dane regularnie przekazują Komisji i podają do wiadomości publicznej
Komisja, we współpracy z Europejską Agencją Środowiska, proponuje przejście na
system elektronicznej sprawozdawczości, w oparciu o wspólny system wymiany
informacji, wykorzystujący program INSPIRE dla wymiany danych
przestrzennych13. W ten sposób zostaną ograniczone formalności administracyjne,
ograniczona wymiana informacji na temat zgodności przepisów, uproszczony
przebieg informacji, a publiczny dostęp do informacji znacznie się poprawi.
Kontrola narażenia ludności na działanie PM2.5 w otaczającym powietrzu
Zostało udowodnione, że drobne cząstki pyłu zawieszonego (PM2.5) są bardziej
niebezpieczne od cząstek dużych, choć nie należy lekceważyć zagrożenia
związanego z frakcją największych cząstek (cząstki o średnicy od 2,5 do10 µm). Z
tego względu, obok już przeprowadzanych kontroli PM10, należy ograniczyć
niepotrzebnie wysokie ryzyko narażenia na PM2.5 oraz wszędzie ograniczyć ogólny
poziom narażenia ludności. Proponuje się pułap wynoszący 25 µg/m3, który nie
powinien stać się dodatkowym obciążeniem, z wyjątkiem najbardziej
zanieczyszczonych obszarów UE. Obrany poziom pułapu uwzględnia obecny
niepełny stan wiedzy i wątpliwości z tym związane co do ryzyka, jakie niesie ze sobą
narażenie na PM2.5. Proponuje się także, aby Państwa Członkowskie podjęły szersze
monitorowanie poziomu PM2.5 na obszarach miejskich jako pierwszy krok w
kierunku ograniczenia średniego stężenia w miastach na swoich terytoriach. Jako
jednolity, tymczasowy cel do osiągnięcia pomiędzy 2010 a 2020 r. we wszystkich
Państwach Członkowskich proponowane jest 20 %. Cel ten ulegnie prawdopodobnie
weryfikacji w momencie, gdy będzie dostępnych więcej danych uzyskanych z
pomiarów jakości powietrza. Weryfikacja ta uwzględni przede wszystkim
zagadnienia związane z wprowadzeniem zróżnicowanych celów dla poszczególnych
Państw Członkowskich zależnie od przeważającego na ich terenie stopnia
zanieczyszczenia oraz ustaleniami czy cele te mają stać się prawnie wiążące.
13
PL
COM(2004) 516 z 23.7.2004.
8
PL
4.1.2.
Weryfikacja DKPE
Komisja zweryfikuje dyrektywę w sprawie krajowych poziomów emisji w 2006 r. i
wystąpi z propozycją nowych poziomów emisji w oparciu o scenariusz
przedstawiony w niniejszej Strategii. Propozycja ta zostanie poddana ocenie wpływu
i uwzględni potrzebę wspólnego zintegrowanego podejścia w kwestii zarządzania
azotem (patrz sekcja 4.2.3). Rozważy ona również sposoby uproszczenia zasad
wdrażania i przepisów dotyczących sprawozdawczości oraz ustali wartości docelowe
dla cząstek pierwotnych. Nie przewiduje się dalszych zmian dla obiektów
energetycznego spalania o mocy ponad 50 MWth większych niż te, które
przewidziane są w obecnie obowiązujących dyrektywach w sprawie ograniczenia
emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego
spalania14 oraz w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich
kontroli (IPPC)15. Zostanie natomiast rozważona możliwość uproszczenia
obowiązujących przepisów dotyczących emisji z obiektów przemysłowych.
4.1.3.
Zgodność z innymi politykami w zakresie ochrony środowiska
Strategia jest zgodna z polityką dotyczącą zmian klimatu i przyczyni się do realizacji
zobowiązań podjętych w celu powstrzymania utraty bioróżnorodności, a w dalszym
terminie do jej odnowy. Środki opisane w Strategii pozwolą poczynić postępy
również w realizacji celów wytyczonych przez wspólnotową strategię dotyczącą
rtęci16 poprzez ograniczenie emisji rtęci powstałej w wyniku procesów spalania,
realizowane będą także cele Ramowej Dyrektywy Wodnej i opracowywanej strategii
tematycznej dotyczącej środowiska morskiego.
Ocena polityki w sprawie zanieczyszczenia powietrza obejmie monitorowanie gleby,
jakości wód i bioróżnorodności, ponieważ zarówno zakwaszenie jak i azotowe
związki pokarmowe wywierają wpływ na wszystkie te zjawiska. W podobny sposób
monitorowanie jakości powietrza i wymiana informacji w tym zakresie przyczyni się
do realizacji Planu Działania dotyczącego Środowiska i Zdrowia.
4.2.
Integracja zagadnień jakości powietrza z innymi obszarami polityki
Realizacja celów wytyczonych przez niniejszą Strategię wymagać będzie wysiłku i
zaangażowania ze strony innych sektorów.
4.2.1.
Energia
Bardziej wydajne użytkowanie energii i bardziej racjonalne korzystanie z
naturalnych zasobów może przyczynić się do ograniczenia szkodliwych emisji. UE
wyznaczyła sobie jako cel orientacyjny do 2010 r. produkcję 12 % energii i 21 %
elektryczności z odnawialnych źródeł energii. Wyznaczono także cele minimalne w
zakresie udziału biopaliw oraz zaproponowano środki bezpieczeństwa w dziedzinie
energii jądrowej. Podjęto szereg działań w celu ograniczenia zapotrzebowania
energetycznego, na przykład etykiety efektywności energetycznej, dyrektywa w
14
15
16
PL
Dyrektywa 2001/80/WE Dz.U. L 309 z 27.11.2001, str. 1. Dyrektywa ta została poddana weryfikacji
zgodnie z art. 4 ust. 7. Patrz: http://europa.eu.int/comm/environment/air/future_stationary.htm.
Dyrektywa 96/61/WE Dz.U. L 257 z 10.10.1996, str. 26.
COM(2005) 20.
9
PL
sprawie charakterystyki energetycznej budynków, dyrektywa w sprawie wspierania
kogeneracji oraz dyrektywa w sprawie eko-projektu dotyczącego produktów
wykorzystujących energię. Również Zielona Księga dotycząca europejskiej strategii
bezpieczeństwa energetycznego przedstawia sposoby realizacji dalszych postępów w
tej dziedzinie17.
4.2.1.1. Małe obiekty energetycznego spalania
To źródło emisji o wzrastającym znaczeniu nie jest uregulowane na poziomie
Wspólnoty. Komisja sprawdzi, czy dyrektywa IPPC powinna objąć źródła o mocy
mniejszej niż 50 MWth. Również dla domowych instalacji energetycznego spalania i
ich paliw zostaną opracowane jednolite normy techniczne. Na ile to możliwe, także
mniejsze budynki mieszkalne i handlowe mogłyby zostać objęte rozszerzoną
dyrektywą w sprawie energetycznej charakterystyki budynków18.
4.2.1.2. Emisja LZO na stacjach paliwowych
Zważywszy na rolę jaką odgrywają lotne związki organiczne w powstawaniu ozonu
troposferycznego, Komisja zbada możliwość dalszego ograniczenia emisji LZO na
stacjach paliwowych.
4.2.2.
Transport
Zgodnie ze zobowiązaniami podjętymi w Białej Księdze Transportu19 Komisja
będzie promować dalsze zmiany prowadzące do stosowania mniej
zanieczyszczających rodzajów transportu i paliw alternatywnych, ograniczenia
zatorów drogowych i internalizacji kosztów zewnętrznych transportu. W odniesieniu
do pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury, Komisja przedstawiła wniosek w
sprawie zmian w użytkowaniu infrastruktury drogowej przez pojazdy ciężarowe o
dużej ładowności (Eurowinieta), a we właściwym czasie zostanie rozważona
możliwość stworzenia wspólnych ram dla wszystkich rodzajów transportu. Inne
możliwe środki, przedstawione poniżej, mogą zostać uzupełnione nowymi, po
dokonaniu przeglądu Białej Księgi w 2005 r.
4.2.2.1. Transport lądowy
W celu zintegrowania i ożywienia europejskiej sieci kolejowej podjęto inicjatywy,
które znalazły potwierdzenie w wytycznych dla transeuropejskich sieci
transportowych, przyjętych w 2004 r., gdzie przyznano pierwszeństwo rodzajom
transportu przyjaznym środowisku, łącznie z koleją. Co więcej, w ramach programu
„Marco Polo” będzie promowany intermodalny transport towarowy, a sprawność
transportu poprawi się dzięki europejskiemu programowi nawigacji satelitarnej
GALILEO.
W 2005 r. zostanie przyjęty wniosek w sprawie ograniczenia emisji z nowych
samochodów osobowych i lekkich samochodów dostawczych (EURO V). Komisja
wniesie także wniosek w sprawie dalszego ograniczenia emisji z pojazdów
17
18
19
PL
COM(2005) 265.
Dyrektywa 2002/91/WE Dz.U. L 1 z 4.1.2003, str. 65.
COM(2001) 370 z 12.9.2001.
10
PL
ciężarowych o dużej ładowności. W późniejszym terminie Komisja zbada także
możliwość udoskonalenia procesu homologacji typu w taki sposób, aby emisje
podczas jazd próbnych lepiej oddawały rzeczywiste warunki jazdy.
Komisja rozważy również zastosowanie innych środków, takich jak:
• ustalenie praktycznych wytycznych dotyczących zróżnicowania opłat w
zależności od stopnia zanieczyszczania powietrza i jego wpływu na obszary
wrażliwe z punktu widzenia ochrony środowiska;
• nałożenie obowiązku i zalecenie władzom publicznym stosowania przy
przetargach wymogu minimalnych kontyngentów rocznych nowych, czystszych
pojazdów o niskim poziomie zużycia energii;
• stworzenie wspólnych ram dla wyznaczania stref niskiej emisji.
Starsze pojazdy są przyczyną niewspółmiernie wysokiego poziomu
zanieczyszczenia. Z tego względu Państwa Członkowskie, przygotowując plany
realizacji celów poprawy jakości powietrza powinny rozważyć wdrożenie
ukierunkowanych programów ich modernizacji i złomowania.
W swojej strategii tematycznej dotyczącej środowiska miejskiego Komisja rozważa,
w jaki sposób można pomóc Państwom Członkowskim i władzom lokalnym w
opracowaniu i wdrożeniu planów w zakresie zrównoważonego transportu
miejskiego, które łączyłyby ulepszenie systemu komunikacji miejskiej z
zarządzaniem popytem na usługi transportowe w taki sposób, aby transport
przyczynił się do realizacji celów dotyczących jakości powietrza, hałasu i zmian
klimatycznych.
4.2.2.2. Lotnictwo
W przygotowywanym komunikacie w sprawie wykorzystywania instrumentów
ekonomicznych w celu ograniczenia wpływu lotnictwa na zmiany klimatyczne,
zostaną omówione środki dotyczące ewentualnej synergii pomiędzy zmianami
klimatycznymi a jakością powietrza.
4.2.2.3. Transport wodny
Szkodliwe dla środowiska emisje SO2 i NOx ze statków stanowią poważne
zagrożenie, ponieważ oczekuje się, że do 2020 r. przewyższą one emisje pochodzące
ze wszystkich źródeł naziemnych na terenie UE. Są one regulowane przez przepisy
w załączniku VI do konwencji w sprawie zanieczyszczenia środowiska morskiego
Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) a wszystkie Państwa Członkowskie,
które jeszcze nie ratyfikowały wymienionego załącznika powinny jak najszybciej to
uczynić.
PL
11
PL
Komisja opracowała strategię UE dotyczącą emisji ze statków i przyjęła dyrektywę
w sprawie poziomu siarki w paliwie okrętowym20. Jednakże sytuacja wymaga
dalszych działań i Komisja planuje:
• skierować do Rady zalecenie w sprawie decyzji upoważniającej Komisję do
podjęcia w ramach IMO negocjacji na temat zaostrzenia obecnych norm emisji do
powietrza, Komisja rozważy możliwość ustalenia surowszych norm dla emisji
NOx do końca 2006 r. jeśli do tego czasu IMO nie przedstawi żadnych propozycji
w tej sprawie
• promować stosowanie nabrzeżnych źródeł elektryczności dla statków
przebywających w porcie (najlepiej z odnawialnych źródeł energii) poprzez
opracowanie wytycznych i przewidywanych zwolnień z podatku od energii
• dbać o to, aby produkcja niskiej emisji stała się faktycznym kryterium dla
programów finansowania UE, takich jak na przykład programy Marco Polo i
Autostrady Morskie.
4.2.3.
Rolnictwo
Hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu oraz korzystanie z nawozów mineralnych
stanowią największe źródło emisji amoniaku. Niedawna reforma wspólnej polityki
rolnej powinna spowodować ograniczenie emisji amoniaku ze źródeł rolniczych w
wyniku: 1) zlikwidowania zależności pomiędzy udzielaniem finansowych dotacji a
obowiązkiem utrzymywania określonej ilości zwierząt, 2) zlikwidowania nacisku na
intensywną produkcję, co powinno zaowocować zmniejszonym zużyciem nawozów
mineralnych oraz 3) wprowadzenia skoordynowanego przestrzegania dyrektyw z
zakresu ochrony środowiska, jako obowiązkowego warunku otrzymania pełnej
kwoty płatności bezpośrednich. Oczekuje się dalszej poprawy w wyniku pełnego
wdrożenia niektórych dyrektyw z zakresu ochrony środowiska, takich jak dyrektywa
dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany
pochodzenia rolniczego, dyrektywa IPPC, dyrektywa w sprawie oceny wpływu na
środowisko i Ramowa Dyrektywa Wodna.
Niestety, poprawa ta może okazać się niewystarczająca do realizacji celów Strategii.
Z uwagi na to, że azot jest jedną z głównych przyczyn kilku problemów w zakresie
ochrony środowiska, Komisja postara się przyjąć wspólne, zintegrowane podejście w
kwestii zarządzania azotem21. Pierwszeństwo zostanie przyznane środkom i
politykom ograniczającym „nadmierne” użycie azotu w rolnictwie, które
jednocześnie starają się rozwiązać problem obecności azotanów w wodach oraz
amoniaku i podtlenku azotu w emisjach do powietrza. Tego typu polityki mogłyby
odnosić się do 1) azotu zawartego w karmie dla zwierząt, 2) nadmiernego użycia
nawozów azotowych oraz 3) promocji dalszych badań nad cyklem azotowym i jego
wpływem na środowisko.
20
21
PL
COM(2002) 595.
Zgodnie z deklaracją 3-ej Międzynarodowej Konferencji w sprawie. Azotu, październik 2004, Nanjing,
Chiny.
12
PL
W celu przestrzegania już obowiązujących krajowych poziomów emisji amoniaku,
oraz nowych, ustalonych w wyniku mającej nastąpić weryfikacji DKPE, Państwa
Członkowskie będą musiały opracować plany i programy ukazujące jak zamierzają
dostosowywać się do nowych poziomów. Osiągnięcie zamierzonych poziomów
ograniczenia może wymagać przygotowania krajowych planów działania, w tym
nałożenia zobowiązań na gospodarstwa wiejskie, przy czym planowane ograniczenie
emisji zostanie rozłożone na okres około10 lat po przyjęciu nowej wersji DKPE.
Obecnie obowiązujące rozporządzenie w sprawie rozwoju obszarów wiejskich a
także wnioski Komisji dotyczące rozwoju obszarów wiejskich w latach 2007-13
przedstawiają kilka możliwych rozwiązań problemu emisji amoniaku pochodzenia
rolniczego. Przewidują one zastosowanie środków mających na celu modernizację
gospodarstw rolnych, wdrożenie norm i działania rolnośrodowiskowe. Komisja
wzywa Państwa Członkowskie do pełnego wykorzystania tych środków. W
szczególności, Państwa Członkowskie mogą opracowywać programy działań
rolnośrodowiskowych, które wykraczają poza zobowiązania nałożone przez
obowiązujące przepisy środowiskowe i wymogi minimalne korzystania z nawozów,
sprecyzowane w programach rozwoju obszarów wiejskich. Przyczyniłoby się to do
skuteczniejszego wdrażania kodu dobrej praktyki rolniczej określonego w konwencji
w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości
CLRTAP22.
4.2.4.
Fundusze Strukturalne
Wiele inicjatyw mających na celu poprawę jakości powietrza na terenie Państw
Członkowskich i regionów jest współfinansowanych z funduszy strukturalnych.
Wniosek Komisji w sprawie reformy polityki spójności na okres od 2007 do 201323
przedstawia propozycje, które pomogą w realizacji celów niniejszej Strategii. Na
przykład pomoc w rozwoju zrównoważonych systemów transportu, zrównoważone i
czystsze zasoby energii a także rekultywacja i reutylizacja terenów opuszczonych.
Ochrona środowiska jest uwzględniona w trzech zaproponowanych celach
konwergencji: konkurencyjności, zatrudnieniu i współpracy terytorialnej. W ramach
pierwszego celu, obejmującego mniej uprzywilejowane regiony i kraje, jakość
powietrza jest wymieniona w proponowanym rozporządzeniu w sprawie
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF)24. Pełne wykorzystanie
innowacji ekologicznych i technologii, a także wprowadzenie systemów zarządzania
środowiskiem w MPŚ jest również jednym z priorytetów przyszłej polityki
spójności.
4.2.5.
Wymiar międzynarodowy
W miarę wzrostu zanieczyszczenia powietrza w Europie na skutek emisji
regionalnych i globalnych, Wspólnota musi pracować nad osiągnięciem
międzynarodowego konsensusu w sprawie zanieczyszczenia na półkuli. Komisja we
współpracy z Państwami Członkowskimi stanie wraz z USA na czele nowej grupy
zadaniowej do spraw zanieczyszczenia powietrza na półkuli w ramach CLRTAP.
22
23
24
PL
Wymagane w załączniku IX do konwencji CLRTAP Protkołu z Göteborga.
COM(2004) 492.
COM(2004) 495, art. 4.
13
PL
Komisja zacieśniła również współpracę w zakresie zanieczyszczenia powietrza z
Chinami. Ponadto, UE będzie nadal wspomagać prace naukowe i działania w
zakresie monitorowania przewidziane w konwencji.
5.
KOLEJNE DZIAŁANIA
5.1.
Ocena, przegląd i badania
Niniejsza Strategia zostanie poddana przeglądowi w 2010 r., a jej wyniki będą
uwzględnione w ostatecznej ocenie 6-tego EAP. Przeprowadzana ocena polityk
będzie kontynuowana z wykorzystaniem istniejących wskaźników i przekazywanych
informacji. W celu przeprowadzenia weryfikacji prace nad oceną zostaną
zintensyfikowane.
Analiza leżąca u podstaw niniejszej Strategii powstała w oparciu o wyniki badań
wspólnotowych nad zanieczyszczeniem powietrza z uwzględnieniem wpływu
cząstek na stan zdrowia, przeprowadzonych w ramach różnych programów
ramowych na rzecz badań naukowych i rozwoju technologii25. Strategia opiera się
również na modelach ekonomiczno-środowiskowych i narzędziach opracowanych
przy wykorzystaniu wspólnotowych funduszy na rzecz rozwoju badań i technologii
(RTD)26.
W nadchodzących latach wzrośnie potrzeba przeprowadzania badań nad źródłami
emisji, składem chemicznym atmosfery i rozprzestrzenianiem się substancji
zanieczyszczających, a także nad wpływem zanieczyszczenia powietrza na stan
zdrowia i środowiska, łącznie z długofalowymi europejskimi badaniami
epidemiologicznymi. Także ulepszenie metod finansowego szacowania wpływów na
ekosystemy oraz analizy kosztów i skuteczności stosowanych środków będzie
niezbędne. Będzie to wymagało unijnych funduszy RTD, pracy ze strony Wspólnego
Centrum Badawczego Komisji Europejskiej i poparcia Państw Członkowskich.
5.2.
Uzgodnienia dotyczące konsultacji
Strategia była tematem ponad stu spotkań zainteresowanych stron w ramach
programu CAFE oraz trwających dwa miesiące publicznych konsultacji
internetowych. Z otrzymanych 11 578 odpowiedzi ponad 10 000 pochodziło od
indywidualnych respondentów. Wskazywali oni na wyraźną potrzebę szerszego
dostępu do informacji i wyrazili żywe zainteresowanie ochroną powietrza przed
zanieczyszczeniami, skłonni byliby także ponosić dodatkowe opłaty za zmniejszenie
ryzyka, tak jak odbywa się to w przypadku wody pitnej.
Zespół kierujący programem CAFE będzie w dalszym ciągu głównym forum dla
konsultacji zainteresowanych stron, ale obecny skład grup konsultacyjnych w
sprawie zanieczyszczenia powietrza z czasem będzie musiał ulec zmianie. Ponadto w
maju 2005 powstała grupa robocza, której zadaniem jest pomoc w pracach
25
26
PL
Grupa
projektów
CLEAR
(http://www.nilu.no/clear/).
Sieć
tematyczna
INTEGAIRE
(http://www.integaire.org/).
Ocena stanu zdrowia w projektach ExternE i NewExt, analiza makroekonomiczna w oparciu o ogólny
model równowagi GEM-E3.
14
PL
technicznych związanych z weryfikacją DKPE. W sprawach dotyczących wdrożenia,
a w szczególności monitorowania i sprawozdawczości zostanie prawdopodobnie
wykorzystany na szerszą skalę komitet regulacyjny ds. zanieczyszczenia powietrza.
6.
WNIOSEK
Zanieczyszczenie powietrza w dalszym ciągu wywiera negatywny wpływ zarówno
na stan zdrowia i jakość życia obywateli UE, jak i na środowisko. Zważywszy na
wymiar tego zjawiska nierozsądne byłoby zignorowanie go i poprzestanie na
wdrażaniu istniejących przepisów. Niniejsza strategia przedstawia program w
dłuższej perspektywie czasowej mający na celu poprawę jakości powietrza w
Europie.
PL
15
PL