Leczenie siarczanem glukozaminy choroby zwyrodnieniowej

Leczenie siarczanem glukozaminy choroby
zwyrodnieniowej stawów – podstawowe
informacje dla farmaceuty
Nr 9/2007 Hormonalna terapia zastêpcza (HTZ) ze szczególnym uwzglêdnieniem estradiolu podawanego przezskórnie
Dr n. med. Przemys³aw Nowak
Specjalista farmakolog
Katedra i Zak³ad Farmakologii
Œl¹skiej Akademii Medycznej w Zabrzu
Wstêp
Lata 2000-2010 zostały ogłoszone przez Światową Organizację Zdrowia (WHO – World Health Organization) i Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ
– ang. United Nations) „Dekadą kości i stawów”. To
spektakularne docenienie znaczenia chorób stawów
nakazuje zwrócenie specjalnej uwagi na tę grupę schorzeń. Ostatnie lata przyniosły znaczny postęp w poznaniu natury choroby zwyrodnieniowej stawów
(ChZS), określanej przez już przez wielu ekspertów
jako „kopciuszek w reumatologii”.
Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszą
postacią zaburzeń czynności stawów, rozpoczyna się
czasami już w 2 i 3 dekadzie życia. Powyżej 60-go
roku życia występuje u około 60% osób, będąc najczęstszą przyczyną bólu stawów. Należy jednak podkreślić, że zwyrodnienie stawów nie jest konsekwencją starzenia – jest to proces chorobowy nie występujący w warunkach prawidłowych.
Definicja
Pomimo powszechnej znajomości określenia choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) schorzenie to
dotychczas nie doczekało się w pełni akceptowanej
definicji. Pod pojęciem tym rozumiemy zespół chorobowych zmian struktury i funkcji elementów tworzących staw (chrząstki stawowej, warstwy podchrzęstnej kości, płynu stawowego, torebki stawowej, więzadeł i mięśni). Zmiany te polegają na uszkodzeniu
chrząstki stawowej, sklerotyzacji (stwardnieniu) kości w warstwie podchrzęstnej, tworzeniu wyrośli kostnych i torbieli podchrzęstnych oraz zaburzeniu funkcji błony maziowej (wewnętrznej warstwy torebki stawowej).
Czynniki ryzyka oraz patogeneza ChZS
ów rryzyk
yzyk
Do czynnik
czynników
yzykaa ChZS należą przede wszystkim:
– wiek (powyżej 55 roku życia);
– płeć (żeńska);
– rasa czarna;
– czynniki genetyczne (defekt genu kodującego
kolagen typu II);
– nadwaga;
– wady postawy, koślawość, szpotawość kolan;
– wrodzona dysplazja stawu biodrowego;
– złuszczanie nasady kości udowej;
– jałowa martwica kości;
– choroba Pageta;
– hemofilia;
– choroba Gauchera;
– hemochromatoza;
– krystalopatie (dna, pseudodna, ochronoza);
– akromegalia;
– zespół Sticklera (dziedziczna artrooftalmopatia);
– zespół Ehlers-Danlosa;
– artropatie neurogenne (syringomielia, kiła, cukrzyca, trąd);
– nikotynizm;
– osłabienie mięśni, mała aktywność fizyczna;
– urazy, mikrourazy;
– złamania i nieprawidłowe nastawienie kości;
– uszkodzenia więzadeł i torebek stawowych;
– wycięcie lub uszkodzenie łąkotki;
– zakażenie stawu;
– podnoszenie nadmiernych ciężarów (ciężka praca fizyczna);
– sporty wyczynowe;
– sporty rekreacyjne – u kobiet w wieku przedmenopauzalnym;
– nawykowe, zwyczajowe kucanie.
Uszkodzenie chrząstki stawowej jest zjawiskiem
pierwotnym w patogenezie choroby zwyrodnienio
zwyrodnienio-wej stawów
stawów.. Prowadzi to do zaburzeń czynności chondrocytów, komórek o kluczowym znaczeniu dla integralności chrząstki. Zmiana fenotypu chondrocyta zaburza równowagę procesów anabolicznych i kataboFarmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
'
Leczenie siarczanem glukozaminy choroby zwyrodnieniowej stawów
licznych, co z kolei jest przyczyną zmiany struktury,
składu chemicznego i właściwości substancji podstawowej chrząstki. Wzmożony katabolizm tkanek sprzyja zwiększonej ekspresji antygenów wewnątrzkomórkowych, niedostępnych uprzednio dla komórek układu immunologicznego.
Otyłość powoduje przeciążenie stawów kończyn
dolnych i przyspiesza rozwój zmian zwyrodnieniowych
stawów kolanowych. Osłabienie siły mięśniowej i zaburzenia kontroli ruchowej stanowią dodatkowe czynniki ryzyka. Przeciążenie i urazy związane z wykonywanym zawodem lub aktywnością sportową mogą być
przyczyną uszkodzenia chrząstki stawowej i rozwoju
zmian zwyrodnieniowych. Zmiany w chrząstce związane z procesem starzenia mogą odgrywać znaczną
rolę w rozwoju zmian zwyrodnieniowych i dotyczą
wszystkich struktur stawu. Wrodzone anomalie układu ruchu o nieznanym podłożu (np. wrodzona dysplazja panewki stawu biodrowego, wrodzona szpotawość lub koślawość stawów) często prowadzą do rozwoju choroby zwyrodnieniowej. Choroba zwyrodnieniowa może rozwijać się w wyniku wrodzonych defektów struktury kolagenu, np. w zespole EhlersaDanlosa, a także w wyniku uwarunkowanych genetycznie defektów metabolicznych.
Zmian stwierdzanych lokalnie w obrębie stawów
objętych procesem chorobowym nie można jednak rozpatrywać w oderwaniu od układu immunologicznego całego ustroju. Należy podkreślić, że jest to układ
immunologiczny, w którym również zachodzą zmiany związane z procesem starzenia się ustroju. Wraz
z wiekiem zmieniają się proporcje subpopulacji limfocytów krążących we krwi obwodowej. Obniża się
liczba limfocytów CD4+ (pomocniczych), a narasta
liczba CD8+ (supresorowych/cytotoksycznych). Obniża się także liczba i aktywność limfocytów B. W hodowlach komórek jednojądrowych krwi obwodowej
stwierdzono obniżenie produkcji IL-2 i wynikającą
z tego obniżoną zdolność tych komórek do proliferacji, a także zmniejszoną ekspresję cząsteczki CD28,
warunkującą aktywację limfocytów T podczas prezentacji antygenu. W wyniku tych przemian odpowiedź
układu immunologicznego osób, u których rozwija
się choroba zwyrodnieniowa, może być osłabiona.
Podkreślić też trzeba, że w chorobie zwyrodnieniowej stawów proces immunologiczno-zapalny toczy się w szczególnym rodzaju tkanki, bowiem chrząstka pobawiona jest naczyń krwionośnych i naczyń limfatycznych, a także receptorów nerwowych. Nie ma
zatem możliwości przekrwienia w ognisku zapalnym
(rubor), a w konsekwencji wzmożonego ucieplenia
(calor) i obrzęku (tumor). Nie ma też swobodnego
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 9/2007
dostępu limfocytów do ogniska i możliwości nasilenia i uogólnienia odpowiedzi poprzez naczynia limfatyczne i węzły chłonne, jak ma to miejsce w przypadku procesu toczącego się głównie w błonie maziowej
stawów u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Nieobecne są zatem kliniczne i laboratoryjne
objawy uogólnionej choroby zapalnej. Niemniej,
wszystkie opisane powyżej zmiany rozpatrywane na
poziomie biologii molekularnej są zmianami charakterystycznymi dla reakcji zapalnej z konsekwencją
w postaci postępującego zniszczenia tkanki.
Objawy choroby
Początek choroby jest dyskretny, pierwszymi objawami mogą być osłabienie kończyny i uczucie zmęczenia. Czasami dolegliwości występują dopiero przy
znacznym zaawansowaniu choroby.
Ból będący często najwcześniejszym objawem,
zwykle nasila się podczas ćwiczeń i wysiłku. W miarę
postępu zmniejsza się ruchomość stawów, pojawiają
się przykurcze. Stawy stają się bolesne przy dotyku,
a w czasie ruchu zauważalne jest trzeszczenie lub „tarcie”. W miarę upływu czasu choroba zazwyczaj postępuje, pojawiają się bóle również w spoczynku (bóle
nocne), sprawność chorego ulega coraz to większemu
upośledzeniu. Jest ono wywołane rozrostem chrząstki, kości, więzadeł, ścięgien i torebek oraz przewlekłym stanem zapalnym błony maziowej.
Profilaktyka
Procesu zwyrodnieniowego nie da się zatrzymać,
można jedynie zmniejszyć szybkość niszczenia stawu.
Dlatego najważniejszym postępowaniem jest zapo
zapo-bieganie rozwojowi choroby
choroby. Należy przywrócić prawidłowe stosunki anatomiczne i czynnościowe w stawie (korekcja szpotawości i koślawości) oraz leczyć
wewnątrzstawowe nieprawidłowości (naprawa zerwanych łąkotek, usuniecie ciał wolnych, rekonstrukcja
uszkodzonych więzadeł). Szczególnie ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała tzn. do wartości 25
kg/m2 wg wskaźnika masy ciała (BMI – Body Mass
Index).
Istotne jest osiągnięcie i utrzymanie, jak najwyższego poziomu sprawności fizycznej. Ćwiczenia podtrzymują dobry stan chrząstki i zakres ruchów oraz
rozwijają ścięgna i mięśnie, które absorbują urazy.
Zalecana jest jazda na rowerze zwykłym lub stacjonarnym, pływanie oraz ćwiczenia rozciągające i ćwiczenia postawy. Należy zachować właściwe proporcje
między odpoczynkiem (4-5 godzin dziennie) a ćwiczeniami i wysiłkiem.
Szczególną uwagę powinno się zwracać na czyn-
Leczenie siarczanem glukozaminy choroby zwyrodnieniowej stawów
ności dnia codziennego. Zaleca się noszenie obuwia
na elastycznej podeszwie i pokonywanie dalszych odległości z odciążaniem chorej kończyny przy pomocy
parasola lub laski. Powinno unikać się miękkich krzeseł oraz podpórek i poduszek pod kolana, siedzieć na
prostych krzesłach bez pochylenia oraz spać na równym i twardym podłożu. Wskazane jest kontynuowanie pracy zawodowej (wyjąwszy przypadki, w których
niekorzystne warunki pracy są przyczyną choroby),
aktywności fizycznej i intelektualnej.
Leczenie
Celem leczenia ma być przede wszystkim usunięcie dolegliwości pacjenta, a co za tym poprawę jakości życia (ból i ograniczenie ruchów w stawach).
Środkiem do osiągnięcia tego celu są rozmowy z pacjentem o przyczynach jego dolegliwości, niezbędnym
trybie życia i metodach zapobiegania rozwojowi choeduk
acja chorego, opiek
roby (eduk
edukacja
opiekaa farmaceutyczna
farmaceutyczna)
oraz zlecenie niefarmakologicznego, a także farmakologicznego leczenia. Do celów dydaktycznych, a także
wyliczeń kosztów planowanego leczenia proponowane są standardy leczenia. Stanowią one niewątpliwie
konstrukcję, na której ma się opierać terapia. Najbardziej istotne z nich zawarto w tabeli.
Tabela.
Standardy leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów.
Standardy leczenia CHZ:
– ciężar ciała,
– wiek,
– stopień zaawansowania choroby (okres choroby) i aktywności zapalnej,
– współistniejące choroby wewnętrzne, a w
szczególności przewlekłe choroby krążenia
i oddychania (np. nie można osobie z niewydolnością wieńcową zlecić intensywnej
kinezyterapii, ani osobie z rozrusznikiem
serca elektroterapii), oraz endokrynologiczne,
– umotywowanie do aktywności ruchowej,
– warunki bytowe (stan zamożności).
Warto zauważyć, że większość standardów dotyczy leczenia choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego i biodrowego, inne lokalizacje zwykle nie są
wymieniane. Jest to związane z odpowiednio opracowanymi i powszechnie uznanymi metodami oceny
choroby zwyrodnieniowej biodra i kolana oraz zalece-
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 9/2007
niami dotyczącymi sposobu prowadzenia badań klinicznych. Ocena leczenia ChZS o innym umiejscowieniu (np. ręce) wymaga standaryzacji.
Najważniejszą składową leczenia zachowawczego jest postępowanie niefarmakologiczne. Obejmuje
ono m. in: fizykoterapię i balneoterapię, terapię zajęciową, kinezyterapię połączoną z wyuczeniem chorego ćwiczeń wzmacniających mięśnie okołostawowe,
przepisywanie stosownego do potrzeb zaopatrzenia
ortopedycznego, a wreszcie – nauczenie chorego zasad chronienia zajętego chorobą stawu.
Farmakoterapia stanowi uzupełnienie leczenia niefarmakologicznego, a jej intensywność winna zależeć
od fazy choroby i stopnia nasilenia objawów. Stosowane w ChZS leki dzieli się zazwyczaj na objawowe,
modyfikujące przebieg choroby oraz substancje eksperymentalne i o nieznanym mechanizmie działania.
Rola siarczanu glukozaminy w terapii ChZS
W leczeniu ChZS stosowanych jest kilka preparatów, których działanie jest nakierowane na wzmaganie odnowy chrząstki stawowej lub nawet bezpośredni wpływ na mediatory zapalenia, odpowiadające za
jej niszczenie. Można tu zaliczyć siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny, mieszaninę wyciągów
z owoców soi i awokado oraz chrząstkę rekina.
W Polsce najbardziej popularnym lekiem tej gruozaminy
py jest siarczan gluk
glukozaminy
ozaminy. Jest on syntetyczną solą
glukozaminy – naturalnego aminocukru, będącego
składnikiem glikozaminoglikanów substancji podstawowej chrząstki stawowej i płynu stawowego. W badaniach na zwierzętach siarczan glukozaminy zmniejszał strukturalne uszkodzenie chrząstki, a w kilku
niewielkich próbach klinicznych korzystnie wpływał
na objawy choroby zwyrodnieniowej stawów.
Badania nad zastosowaniem siarczanu glukozaminy w chorobie zwyrodnieniowej stawów zapoczątkowano w Belgii. Przeprowadzono badanie z randomizacją, metodą podwójnie ślepej próby z użyciem placebo wykazało, że siarczan glukozaminy w dawce 1,5
g/d znamiennie zmniejszył objawy choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego i zahamował zmniejszenie szerokości szpary stawowej.
Do badania kwalifikowano osoby w wieku >50
lat z pierwotną chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego (przyśrodkowej części stawu udowo-piszczelowego). Kryteria wykluczające stanowiły: obecna lub
przebyta choroba układu ruchu mogąca być przyczyną wtórnych zmian zwyrodnieniowych stawu, nasilone zapalenie stawu, zmiany pourazowe kolana, wskaźnik masy ciała >30 kg/m2, znaczne nieprawidłowości morfologii krwi, zaburzenia czynności nerek lub
Nr 9/2007
Leczenie siarczanem glukozaminy choroby zwyrodnieniowej stawów
wątroby, zaburzenia metaboliczne, kortykoterapia
ogólna lub dostawowa w ciągu ostatnich 3 miesięcy.
Chorych losowo przydzielano losowo do grup, w których otrzymywali doustnie raz dziennie przez 3 lata
odpowiednio: siarczan glukozaminy w dawce 1500
mg lub placebo. Chorzy mogli doraźnie, w razie bólu,
przyjmować doustnie następujące leki: paracetamol,
diklofenak, piroksykam lub proglumetacynę.
Do badania zakwalifikowano 212 chorych, po 106
do obu grup. Obie grupy nie różniły się znamiennie
pod względem cech demograficznych (śr. wiek: 66 lat;
kobiety stanowiły 77%) i klinicznych (śr. wskaźnik
masy ciała: 27,4 kg/m2; czas trwania choroby: 7,8
roku; całkowita i najmniejsza szerokość szpary stawowej i nasilenie objawów). Badania nie ukończyło
33% chorych z grupy placebo i 36% z grupy leczonej
glukozaminą; w tym nieznane były losy odpowiednio
11% i 13% chorych. Odsetek pacjentów, którzy w trakcie badania przyjęli >=70% leku (lub placebo), wyniósł 81-91.
Po 3 latach leczenia nie zaobserwowano znamiennej zmiany średniej szerokości szpary stawowej w grupie leczonej glukozaminą (-0,06 mm [95% CI: od 0,22 do 0,09]), natomiast w grupie placebo szerokość ta znamiennie się zmniejszyła (-0,31 mm [95%
CI: od -0,48 do -0,13]). Różnica między grupami była
istotna statystycznie (0,24 mm [95% CI: 0,01-0,48]).
Podobnie korzystny wpływ glukozaminy wykazano, porównując najmniejszą szerokość szpary stawowej (różnica między grupami: 0,33 mm [95% CI: 0,12-0,54]).
W porównaniu z grupą placebo – chorzy otrzymujący glukozaminę znamiennie lepiej oceniali wpływ
leczenia na objawy choroby. Średnia zmiana nasilenia
objawów w skali WOMAC wynosiła 9,8% (95% CI:
od -6,2 do 25,8) w grupie kontrolnej (pogorszenie)
i – 11,7% (95% CI: od -20,3 do -3,2) wśród leczonych glukozaminą (poprawa); różnica między grupami była istotna statystycznie (21,6% [95% CI: 3,539,6]). Obserwowano znamienne zmniejszenie natężenia bólu i poprawę czynności stawu, ale nie sztywności. Nie było różnicy między grupami pod względem zapotrzebowania na leki przeciwbólowe.
Objawy niepożądane występowały równie często
w obu grupach. Blisko połowę tych objawów stanowiły ból brzucha i biegunka.
Kolejne badania przeprowadzono w Pradze. Celem badania było sprawdzenie, czy rzeczywiście stosowanie siarczanu glukozaminy może wpłynąć na zahamowanie choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych. Badania przeprowadzono na losowo wybranych 202 chorych, obojga płci powyżej 45 roku życia, w podwójnie ślepej próbie. Przez trzy lata 101
chorych otrzymywało raz dziennie 1500 mg siarczanu glukozaminy, pozostali – placebo. Co roku uczestnicy badań byli kontrolowani – zawsze w takich samych warunkach - za pomocą procedury radiologicznej. Po trzech latach okazało się, że w grupie pacjentów, którzy stosowali siarczan glukozaminy postęp
choroby został w sposób znaczący zahamowany w porównaniu do grupy kontrolnej otrzymującej placebo.
Pacjenci, którzy stosowali siarczan glukozaminy odnotowali znacznie lepsze efekty, jeśli chodzi o redukcję bólu i poprawę funkcjonalności stawów. Tym samym potwierdziły się wyniki zakończonych rok wcześniej w Belgii.
Analiza 15 badań, opublikowanych w latach 19802002, z randomizacją, przeprowadzonych metodą podwójnie ślepej próby, w których okres obserwacji wynosił >=4 tygodnie wykazała skuteczny wpływu siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny w postaci preparatów doustnych w chorobie zwyrodnieniowej
stawu kolanowego. Powodowały one zmniejszenie natężenia bólu, a stosowanie siarczanu glukozaminy wiązało się ponadto z wolniejszym zwężeniem się szpary
stawowej, w porównaniu z grupą kontrolną.
Chorych przydzielano losowo do 2 grup, w których otrzymywali doustnie odpowiednio siarczan glukozaminy (750-1500 mg/d przez 4 tygodnie do 3 lat)
albo siarczan chondroityny (200-2000 mg/d przez 312 miesięcy) lub placebo. Wszyscy chorzy mogli jednocześnie przyjmować leki przeciwbólowe.
Analizą objęto badania, w których wzięło udział
1775 chorych – 1020 w badaniach z zastosowaniem
siarczanu glukozaminy i 755 w badaniach z zastosowaniem siarczanu chondroityny. Średni wiek chorych
wynosił 62 lata, a wskaźnik masy ciała 27,6 kg/m2.
W większości badań uczestniczyły wyłącznie osoby
z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego,
a w dwóch (n = 138) również osoby z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego. Wiarygodność badań
z zastosowaniem siarczanu glukozaminy była większa
w porównaniu z badaniami, w których stosowano siarczan chondroityny.
U chorych na chorobę zwyrodnieniową stawu kolanowego otrzymujących siarczan glukozaminy, w porównaniu z grupą placebo, stwierdzono:
– mniejsze zwężenie szpary stawowej,
– zmniejszenie nasilenia objawów w skali WOMAC,
– zmniejszenie nasilenia objawów w skali Lequesne’a,
– zmniejszenie natężenia bólu w analogowej skali
wzrokowej,
– poprawę czynności stawów w analogowej skali
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
!
Leczenie siarczanem glukozaminy choroby zwyrodnieniowej stawów
wzrokowej,
– większe prawdopodobieństwo dobrej lub bardzo dobrej odpowiedzi na leczenie.
Przedstawione powyżej wyniki badań klinicznych
dotyczących roli siarczanu glukozaminy w leczeniu
ChZS przemawiają za skutecznością tego związku.
Wydaje się celowe stosowania tej substancji, choć
konieczne są dalsze badania patogenezy zmian zwyrodnieniowych w stawach i poszukiwanie metod zabezpieczania struktury chrząstki, jak i możliwości jej
odbudowy.
Zakoñczenie
Dotychczas leczenie farmakologiczne choroby zwyrodnieniowej stawów polegało przede wszystkim na
zwalczaniu objawów. Chorym podawano środki przeciwbólowe albo niesteroidowe leki przeciwzapalne.
Zmniejszały one objawy, ale nie powodowały jakichkolwiek modyfikacji strukturalnych. Na dodatek dawały wiele objawów niepożądanych.
Siarczan glukozaminy jest związkiem, który nie
tylko może zmniejszać objawy, ale również zapobiec
zmianom strukturalnym stawu, opóźniając w ten sposób rozwój choroby. Należy jednak podkreślić, że leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów powinno być
kompleksowe i oparte na długoterminowym podejściu. Każdy pacjent musi być traktowany indywidualnie i dla każdego musi być określone długofalowe
postępowanie, nie tylko farmakologiczne, ale również
oparte na fizjoterapii, pewnym reżimie, który chory
musi stosować w życiu codziennym.
PIŒMIENNICTWO:
1. Altman D.R. i wsp.: Recommendations for the medical management of osteoarthritis of the hip and knee. American
College of Rheumatology Subcommittee on osteoartritis guidelines. Arthritis. Rheum. 2000, 43, 9: 1905-1915.
2. Altman D.R., IAP Study Group: Ibuprofen, acetaminofen
and placebo in osteoarthritis of the knee: a six-day doubleblind study. Arthritis. Rheum. 1999, 42, Suppl. 9: S-403.
3. Altman R, Mareussen K. Effect of a ginger extract on knee
pain in patients with osteoarthritis. Arthr Rheumat 2001;
44: 2531-8.
4. Altman R.D. i wsp.: Recommendations for the medical management of Osteoarthritis ofthe hip and knee. 2000 Update. Arthritis. Rheum. 2000, 43:1905.
5. American College of Rheumatology Subcommittee on Osteoarthritis Guidelines: Recommendations for the medical management of osteoarthritis of the hip and knee. Arthr Rheumat 2000; 43: 1905-15.
"
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 9/2007
6. American Pain Society: Guideline For the Management of
Pain in Osteoarthritis, Rheumatoid Arthritis and Juvenile
Chronic Arthritis, Baltimore. 2002,1-178.
7. Annefeld M.: Preclinical testing of the structure - modifying
potential of glucosamine sulfate in osteoarthritis. Rheum. Eur.,
1997; 26 (supl. 2): 70 (streszcz.)
8. Badurski J. i wsp.: Cele i możliwości farmakoterapii choroby
zwyrodnieniowej stawów. Informator – Leki Współczesnej
Terapii w Polsce 2000, 2:39.
9. Badurski J.: Choroba zwyrodnieniowa stawów – aktualizacja ocen klinicznych. Nowa Medycyna 1996, 23:27.
10. Bensen W.G. i wsp..: Treatment of osteoarthritis with celecoxib, a cyclooxygenaze 2-inhibitor: a randomized controlled
trial. Mayo Clin.Proc.1999, 74:1095-1105.
11. Blotman F, Maheu E, Wulwik A, et al. Efficacy and safety of
avocado/soybean unsafonifiables in the treatment of symptomatic osteoarthritis of the knee and hip. A prospective, multicenter, three-month, randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Rev Rhumat 1997; 64: 825-34.
12. Bolten W.W.: Scientific rationale for specific inhibition of COX
2. J. Rheumat. 1998, 51: 2-7.
13. Cannon G.W. i wsp.: Rofecoxib, a specific inhibitor of cyclooxygenase 2, with clinical efficacy comparable with that of
diclofenac sodium: results of a one-year, randomized, clinical
trial in patients with osteoarthritis of the knee and hip. Arthritis. Rheum. 2000, 43, 978-87.
14. Choquette D. i wsp.: Medical management of Osteoarthritis. w: Osteoarthritis. Clinical and Experimental Aspects.
Springer 1999: 356.
15. Clemett D, Goa K. Celecoxib: a reviewof its use in osteoarthritis, rheuma-toid arthritis, and acute pain. Drugs 2000;
59: 957-80.
16. Crofford L.J. i wsp.: Basic biology and clinical application of
cyclooxygenaze -2. Arthritis. Rheum. 2000, 43: 4-13.
17. Day R, Morrison B, Luza A, et al. A randomized trial of the
efficacy and tolerability of the COX-2 inhibitor rofecoxib vs
ibuprofen in patients with osteoarthritis. Arch Intern Med
2000; 160: 1781-7.
18. Dougados M, Devogelaer J, Annefeld M, et al. Recommendations for the registration of drugs used in the treatment of
osteoarthritis. Ann Rheum Dis 1996; 55: 552-7.
19. Dreiser R.L.: A large randomised, placebo, controlled, double-blind study of glucosamine sulfate vs piroxicam and vs
their association on the kinetics of the symptomatic effect in
knee osteoarthritis. Rheum. Eur., 1997; 26 (supl. 2): 70
(streszcz.)
20. Felson D.T. et al.: Weight loss reduces the risk for symptomatic osteoarthritis in women: the Framingham study. Ann. Intern. Med. 1992, 116:535.
21. Fliciński J. i wsp.: Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych i biodrowych – występowanie i czynniki ryzyka. Nowa
Medycyna 1998, 5: 34.
22. Frondoza C. Doniesienie na konferencji naukowo-szkoleniowej Reumatologiczne Dni Lubelskie. Baranów Sandomierski, 23-24.05.2003.
23. Gaffney K, Ledingham J, Perry J. Intra-articular triamcinolone hexacetonide in knee osteoarthritis: factors influencing
Nr 9/2007
Leczenie siarczanem glukozaminy choroby zwyrodnieniowej stawów
the clinical response. Ann Rheum Dis 1995; 54: 379-81.
24. Gburek Z. Choroba zwyrodnieniowa stawów. W: Reumatologia. Red. S. Mackiewicz, I. Zimmermann-Górska. Wyd.
PZWL 1995; 215-24.
25. Griffin M, Piper J, Daugherty J, et al. Nonsteroidal antiinflammatory drug use and increased risk for peptic ulcer
disease in elderly persons. Ann Intern Med 1991; 114: 25763.
26. Henrotin Y, Labasse A, Jaspar J, et al. Effect ofthree avocado/soybean unsaponifiable mixtures on metaloproteinases,
cytokines and prostaglandin E2 production by human articular chonrocytes. Clin Rheumatol 1998; 17: 31-8.
27. Hochberg M.C. i wsp.: Gudelines for medical management
of osteoarthrits. Part I Osteoarthritis ofthe hip. Arthritis.
Rheum. 1995, 38: 1535.
28. Hochberg M.C. i wsp.: Gudelines for medical management
ofosteoarthrits. Part II Osteoarthritis ofthe knee. Arthritis.
Rheum. 1995, 38: 1541.
29. Hyick E, Heiman H, Skates S, et al. Acetaminophen and
other risk factors for excessive warfarin anticoagulation. JAMA
1998; 279: 657-62.
30. Jordan K.M i wsp.: EULAR recomendations: an evidence
based medicine approach to knee osteoarthritis. Ann. Rheum.
Dis. 2003 ,62, suppl1: OP0025.
31. Khayyal M, el-Ghazaly M. The possible „chondroprotective” effect of the unsaponifable constituents of avocado and
soya in vitro. Drugs Exp Clin Res 1998; 24: 41-7.
32. Knutson K, Lewold S, Lidgren L, et al. The Swedish knee
arthroplasty register. A nationwide study of 30 003 knees
1976-1992. Acta Orthop Scand 1994; 65: 375-86.
33. Largo R, Alvarez-Saria M, Diez-Orte-go I, et al. Glucosamine nnhibits IL-1b induced NFkB activation in human osteoarthritic chondrocytes. Osteoarthr Cartil 2003; 11: 290-8.
34. Lequesne M, Mery C, Samson M, Gerard P. Indexes of
severity for osteoarthritis of the hip and knee. Scand J Rheumatol 1987 (suppl.); 65: 85-9.
35. Lozada C.J., Altman R.D.: Management of osteoarthritis.
w: Arthritis and Allied Conditions, red.W.J.Koopman, Lippincot Williams and Wilkins, Philadelphia 2000: 2462264.
36. McAlindon T.F. i wsp.: Glucosamine and chondroityn for
treatment of Osteoarthritis: a systemic quality assessment and
meta-anałysis. JAMA 2000, 283: 1469.
37. Miltner O, Schneider U, Siebert C, et al. Efficacy of intraarticular hyaluronic acid in patients with osteoarthritis a prospective clinical trial. Osteoarthr Cartil 2002; 10: 680-6.
38. O«Reilly S, Muir K, Doherty M, et al. Effectiveness of home
exercise on pain and disability from osteoarthritis of the knee:
a randomised controlled trial. Ann Rheum Dis 1999; 58:
15-9.
39. Pendleton A. et al.: EULAR recommendations for the management of knee osteoarthritis: report of a task force of the
Standing Committee for International Clinical Studies Including Therapeutic Trials (ESCISIT). Ann. Rheum. Dis. 2000,
59:936.
40. Pujalte J, Lawore E, Ylescupides F. Double-blind clinical
evaluation of oral glucosamine sulphate in the basic treatment of osteoarthrosis. Curr Med Res Opin 1980; 7: 11014.
41. Qiu G.X., Gao S.N., Giacovelli G. i wsp.: Efficacy and safety
of glucosamine sulfate versus ibuprofen in patients with knee
osteoarthritis. Arzneimittelforschung, 1998; 48: 469-474
42. Ravaud P, Moulinier L, Giraudeau B, et al. Effects of joint
lavage and steroid injection in patients with osteoarthritis of
the knee: results of a multicenter, randomized, controlled trial.
Arthr Rheum 1999; 42: 475-82.
43. Rehman Q., Lane N.E.: Getting control of osteoarthritis
pain.An update on treatment options. Postgrad. Med. 1999,
106:127.
44. Rene J, Weinberger M, Mazzuca S, et al. Reduction of joint
pain in patients with knee osteoarthritis who have received
monthly telephone calls from lay personnel and whose medical
treatment regimens have remained stable. Arthr Rheum
1992; 35: 511-5.
45. Rovati L.C.: Clinical development of glucosamine sulfate as
selective drug in osteoarthritis. Rheum. Eur., 1997; 26 (supl.
2): 70 (streszcz.)
46. Singh G., Ramey D.R.: NSAID-induced gastrointestinal complications: the ARAMIS perspective-1997. J.Rheumatol.
1998, 25: 8-16.
47. Szczepański L.: Choroba zwyrodnieniowa stawów (osteoartoza). Reumatol. 2000, 38: 87-95.
48. Verbruggen G, Goemaere S, Veys EM. Chondroitin sulphate: S/DMOAD (structure/disease modifying anti-os-teoarthritis drug) in the treatment of finger joint OA. Osteoarthr
Cartil 1998; 6 (suppl. A): 37-8.
49. Westacott C, Sharif M. Cytokines in osteoarthritis: mediators or markers of joint destruction? Semin Arthritis Rheum
1996; 25: 254-72.
50. Williams H, Ward J, Egger M, et al. Comparison of naproxen and acetaminophen in a two-year study of treatment of
osteoarthrosis of the knee. Arthr Rheum 1993; 36: 1196206.
51. Wolfe F. i wsp.: Preference of nonsteroidal antiinflammatory
drugs over acetaminofen by rheumatic disease patients, a survey of 1,799 patients with osteoarthritis, rheumatoid arthritis, and fibromyalgia. Arthritis. Rheum..2000, 9: 292-301.
52. Yeomans N, Tulassay Z, Juhasz L, et al. A comparison of omeprazole with ranitidine for ulcers associated with nonsteroidal
antiinflammatory drugs. N Engl J Med 1998; 338: 719-26.
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
#