docMarek Gajos Opracowanie i wdrażanie modelu angażowania
download 
Reklamacja Transkrypt
Marek Gajos Opracowanie i wdrażanie modelu angażowania
Marek Gajos Opracowanie i wdrażanie modelu angażowania wolontariuszy na rzecz rozwijania działań prospołecznych skazanych Wrocław 2007 Projekt „Czarna owca. Skazani na ochronę przyrody” realizuje partnerstwo w skład którego wchodzą: Przedstawicielstwo Programu Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju w Rzeczpospolitej Polskiej UNDP Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura” Zakład Karny w Wołowie Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej we Wrocławiu Stowarzyszenie Inicjatywa Samorządowa „Razem” 2 Spis Treści Wstęp ................................................................................................. str. 4 Wolontariat – definicja -przepisy prawne - dobre praktyki .............. str. 6 Opis warunków oraz ograniczenia w zakresie realizacji woluntariatu w Zakładzie Karnym w Wołowie ...................................................................................... str. 14 Charakterystyka skazanych oraz ich potencjalne potrzeby w zakresie wsparcia przez woluntariuszy .................................................................................. str. 20 Psychologiczna charakterystyka populacji – oddziaływania terapeutyczne str. 25 Realizacja oddziaływań penitencjarnych, prowadzonych w Zakładzie Karnym w Wołowie w 2007 r. .......................................................................................... str. 33 Nauczanie ........................................................................................ str. 39 Szkolenie Kursowe .......................................................................... str. 44 Zezwolenia na opuszczenie przez skazanych zakładu karnego ....... str.47 Zatrudnienie osadzonych ................................................................. str. 48 Uczestnictwo woluntariuszy w działalności Zakładu Karnego w Wołowie oraz ich wpływ na kształtowanie się atmosfery wychowawczej .............................. str. 50 Zasady funkcjonowania wolontariatu w więzieniu. str. 53 Podsumowanie ................................................................................ str. 54 Bibliografia ...................................................................................... str. 58 3 Wstęp Projekt „Czarna Owca” jest projektem społecznym obejmującym swoim oddziaływaniem, skazanych odbywających karę pozbawienie wolności, głównie w Zakładzie Karnym w Wołowie, funkcjonariuszy Służby Więziennej, rolników oraz społeczność lokalną. Programy społeczne z swojej istoty wymagają szerokiego współdziałania. Uczestnictwo skazanych w projekcie jest ograniczone szczególnymi względami prawnymi Kodeks Karny Wykonawczy w art. 67 paragraf 3 przewiduje, że „W oddziaływaniu na skazanych, przy poszanowaniu ich praw i wymaganiu wypełniania przez nich obowiązków, uwzględnia się przede wszystkim pracę, zwłaszcza sprzyjającą zdobywaniu odpowiednich kwalifikacji, nauczanie, zajęcia kulturalno oświatowe i sportowe, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz ośrodki terapeutyczne.” Już pobieżna analiza tego paragrafu wskazuje na zasadniczą i podstawową rolę pracy. Praca jest kluczowym czynnikiem jakości życia nie tylko w więzieniu, a jej brak lub nie podejmowanie jest powodem destrukcji. Praca nadaje człowiekowi poczucie godności, przydatności i uczestnictwa. W odczuciu społecznym wykonanie kary bez zatrudniania więźniów jest nie do przyjęcia, a porównywanie zakładów karnych do sanatoriów ma wskazywać na bezsensowność modelu opierającego się głównie na organizacji wolnego czasu lub terapii. Również sami skazani brak zatrudnienia odbierają jako dolegliwość. Projekt „Czarna Owca” ma na celu szkolenie, nauczanie - zdobywanie kwalifikacji. Skazani w nim uczestniczący nie stanowią konkurencji na lokalnym rynku pracy, natomiast przyczyniają się do poprawy środowiska przyrodniczego oraz wspierają działania „pożytku społecznego”. Stan świadomości społecznej na temat osób skazanych jest jednostronny i kształtowany na podstawie informacji przedstawionych przez media, które podkreślają głównie zagrożenie dla bezpieczeństwa obywateli, kierując się w tym bardziej atrakcyjnością przekazu niż obiektywizmem. Łatwe recepty, podporządkowanie sensacyjnemu przekazowi, gdzie obraz jest czarno – biały, powodują, że język ewentualnej debaty jest językiem walki, a zwolennicy oddziaływań resocjalizacyjnych często są przedstawiani jako obrońcy przestępców. Jednostronność jest pożywką dla populizmu, gdzie chęć odwetu rozumiana jako zaostrzanie wykonania kary jest wprost przenoszona na preferencje wyborcze. Być może dlatego z takim 4 trudem przebijają się obecnie poglądy akcentujące konieczność działań umożliwiających poprawę przestępcom oraz przeciwstawiających się skutkom wykluczenia społecznego. Walka z przestępczością w warunkach więziennych jest walką z powrotnością do przestępstwa – recydywie. Rzeczywiste zmiany postaw wymagają aktywności wszystkich stron tego procesu. Oddziaływanie nie może ograniczać się do represji, wymaga aktywności, zaufania, wzmacniania właściwych zachowań oraz korygowania niewłaściwych. Praca ze skazanymi jest służbą społeczną, ograniczenie jej do murów więzienia skutkować może jedynie przystosowaniem do warunków izolacji i kompletnym nieprzystosowaniem społecznym. Resocjalizacja skazanych jest pracą na rzecz społeczeństwa i aby była efektywna musi być realizowana w warunkach akceptacji i zrozumienia, przy aktywnym uczestnictwie różnych instytucji oraz osób godnych zaufania. Więzienia aby realizować swoje funkcje muszą otwierać się na inicjatywy wspierające ich działania, a szczególnie na osoby gotowe pomagać osadzonym w ramach wolontariatu. Projekt „Czarna Owca” ma jednym z celów spowodowanie wzrostu akceptacji społecznej dla metod resocjalizacyjnych opartych na pracy poprzez : • zmianę nastawienia społeczności lokalnej wobec skazanych wskutek działań informacyjnych mających na celu prezentację prac użytecznych społecznie poprzez organizację festynów oraz wystaw fotograficznych prezentujących prace skazanych, • wypracowanie i wdrożenie modelu angażowania wolontariuszy na rzecz rozwijania działań prospołecznych skazanych, • wdrożenia modelu współpracy organizacji pozarządowej, ZK i rolników w zakresie realizacji wspólnych celów, • przeprowadzenia kampanii medialnej przy zaangażowaniu lokalnej i ogólnopolskiej prasy, rozgłośni radiowych i TV. 5 Wolontariat – definicja -przepisy prawne - dobre praktyki Istnieje wieloletnia tradycja i praktyka pracy dobrowolnej - nieopłaconej, stanowiąca naturalne spoiwo więzi społecznych wynikających z tradycji pomagania sobie wzajemnie oraz angażowania się w problemy innych. Osoby, tak działające określa się mianem społeczników i altruistów. Słowo wolontariusz pochodzi od łacińskiego voluntarius oznaczający dobrowolny, ochotniczy i od dawna znane jest w języku polskim. Wolontariuszem był nazywany praktykant pracujący bez wynagrodzenia dla zaznajomienia się z zawodem oraz ochotnik w wojsku. Dziś w Polsce pojęcie to jest rozumiane podobnie jak w krajach o wieloletniej tradycji wolontariatu. Aktualnie wolontariusze działają wszędzie tam, gdzie jest to potrzebne, i to nie tylko w obszarze pomocy społecznej, lecz w każdej dziedzinie życia społecznego, a ostatnio w ochronie środowiska naturalnego. Wolontariuszem może być każdy, wszędzie tam, gdzie pomoc ochotnika jest potrzebna. Praca społeczna, by stać się działalnością wolontarystyczną musi wykraczać poza związki rodzinno-koleżeńsko - przyjacielskie. Można przyjąć, że bycie wolontariuszem to bezpłatne, świadome, dobrowolne działanie na rzecz innych, wykraczające poza więzi rodzinno – koleżeńsko - przyjacielskie. Motywy podjęcia działalności woluntarystycznej wynikają z potrzeb wyższych takich jak; przyjaźń, przynależność, akceptacja, szacunku dla samego siebie, statusu, autorytetu, rozwój osobowości i jednostkowych możliwości. Bardzo często spotykaną motywacją do pracy wolontarystycznej jest potrzeba kontaktów z innymi i przełamanie poczucia osamotnienia lub niespełnienia. Praca woluntarystyczna daje uczestnikom naturalną szansę bycia w gronie osób, z których wartościami i celami mogą się w pełni identyfikować. Przykładowe formy aktywności woluntariuszy: • praca w świetlicach środowiskowych, • pomoc osobom poszukującym pracy, • pomoc w pracach porządkowych i zakupach osobom chorym, starszym lub niepełnosprawnym, • czytanie książek osobom niewidomym, pomoc im w załatwianiu spraw poza domem, 6 • udział w kampaniach społecznych, • praca w infoliniach – porady psychologiczne i prawne, • pomoc w wyszukiwaniu sponsorów i zbieraniu funduszy, • prowadzenie korespondencji, • współtworzenie serwisów internetowych - zbierając informacje, pisząc artykuły, tłumacząc zawartość strony na inne języki, • pomoc w schroniskach dla zwierząt, • wspieranie psychiczne osób śmiertelnie chorych lub uzależnionych oraz ich rodzin, • praca na rzecz środowiska naturalnego, • pomoc w ochronie zabytków. Regulacje prawne Prawna regulacja wolontariatu została wprowadzona ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873). Ustawa ta określa podstawy nawiązania stosunku z wolontariuszem na rzecz ściśle oznaczonych podmiotów, tj. • organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 powołanej ustawy w zakresie działalności pożytku publicznego, • organów administracji publicznej, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej, • jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej, • organizacji międzynarodowych, jeżeli postanowienia umów międzynarodowych nie stanowią inaczej. Świadczenie wolontariusza nie jest świadczeniem pracy i nie prowadzi do powstania stosunku pracy. Wolontariuszem nie może być każda przypadkowa osoba. Ustawa wymaga, aby wolontariusz posiadał kwalifikacje i spełniał wymagania odpowiednie do rodzaju i 7 zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów. Podstawą powstania stosunku jest porozumienie pomiędzy wolontariuszem - a korzystającym (umowa o wolontariat). Porozumienie, co do treści i formy jest podobne do umowy o pracę i powinno określać zakres prac, sposób ich wykonania oraz czas wykonania świadczenia przez wolontariusza. Porozumienie jest rozwiązywalne niezależnie od czasu, na jaki zostało zawarte. Powinno zatem zawierać postanowienie o możliwości jego rozwiązania. Na żądanie wolontariusza korzystający jest obowiązany potwierdzić na piśmie treść porozumienia, o którym mowa, a także wydać pisemne zaświadczenie o wykonaniu świadczeń przez wolontariusza, w tym o ich zakresie. Na prośbę wolontariusza korzystający może przedłożyć pisemną opinię o wykonaniu świadczeń przez wolontariusza w tym ich zakresie. Jeżeli świadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres dłuższy niż 30 dni, porozumienie powinno być sporządzone na piśmie. Wolontariat to także stosunek nakładający na obie strony porozumienia pewne prawa i obowiązki. Korzystający ma obowiązek: • informować wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, • zapewnić wolontariuszowi, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego świadczeń, w tym - w zależności od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem - odpowiednie środki ochrony indywidualnej, • pokrywać, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, koszty podróży służbowych i diet. • poinformować wolontariusza o przysługujących mu prawach i obowiązkach oraz zapewnić dostęp do niezbędnych informacji. Nawiązując z wolontariuszem stosunek korzystający ma obowiązek zgłosić taką osobę do świadczeń związanych z ubezpieczeniem społecznym. Wolontariuszowi przysługuje również 8 zaopatrzenie z tytułu wypadków przy wykonywaniu świadczeń, jednakże wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni, korzystający zobowiązany jest zapewnić jedynie ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków. Korzystający ma obowiązek poinformować wolontariusza o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach . Dobre praktyki Proces wychowawczy w polskich więzieniach realizowany jest przy współudziale wielu organizacji społecznych. Pomoc osadzonych wynika z misji tych instytucji i osób. Najczęściej, organizacje te - działają terytorialnie i wspierają więzienia w pobliżu miejsca swojej rejestracji. Motywy instytucjonalne i osobiste podjęcia pracy na rzecz osadzonych są bardzo zróżnicowane, najczęściej jest to działanie z pobudek wyższych, od religijnych po bardzo osobiste związane z doświadczeniem życiowym. Pomimo znacznego zróżnicowania misji, sama działalność na rzecz osadzonych w jednostkach penitencjarnych jest podobna i dotyczy ona głównie ; • charytatywnej pomocy materialnej osadzonym i ich rodzinom, • działaniom edukacyjno - szkoleniowym, • aktywizacji zawodowej, • terapii uzależnień, • pomocy po zwolnieniu, szczególnie w zakresie znalezienia pracy i mieszkania, • mediacji pomiędzy skazanymi a ich ofiarami, • pomocy w zerwaniu ze środowiskiem przestępczym, • działalności artystycznej, kulturalnej, oświatowej i sportowej. 9 W opracowaniu Dagmary Woźniakowskowskiej przy współpracy: Piotra Bugno, Marka Łagodzińskiego i Pawła Nasiłowskiego, „Skazani i byli skazani na rynku pracy– ocena problemu z punktu widzenia organizacji pozarządowych” wymienione są przykłady instytucji wspierających administracje więzienne i samych osadzonych. Są to miedzy innymi: Stowarzyszenie Resocjalizacji, Rehabilitacji i Pomocy Społecznej im. H. Ch. Kofoeda, ul. Podmiejska 3, 08-110 Siedlce,[email protected] Fundacja „Sławek”,al. Solidarności 17, 03-412 Warszawa, tel. 22 473 33 06, [email protected] Stowarzyszenie „Patronat” (oddział w Białymstoku), ul. Świętojańska 2a, 15-082 Białystok, tel. 085 732 24 12, 085 732 07 09. Towarzystwo Opieki nad Więźniami (Wrocław), ul. Katedralna 4, 50-328 Wrocław, tel. 071 322 76 12. Stowarzyszenie Interwencji Prawnej (SIP), ul. Aluzyjna 33d /701, 03-149 Warszawa, www.interwencjaprawna.pl Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej (PSEP), ul. Kredytowa 6, m. 72, 00-062 Warszawa, tel. 022 423 36 12, www.psep.pl Fundacja Profilaktyki i Resocjalizacji „Druga Szansa” (Toruń), ul. Wielkie Garbary 15/3, 87100 Toruń, tel. 056 621 14 63, fax. 056 621 14 63, www.drugaszansa.org Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka” (Poznań), ul. Św. Wincentego 6/9, 61-003 Poznań, tel./fax. 061 872 02 86, www.barka.org.pl Katolickie Stowarzyszenie Pomocy Rodzinie im. św. Brata Alberta, ul. Kościuszki 5, 09-400 Płock, tel. 024 364 98 81, www.albert.lublin.pl Stowarzyszenie Pomocy Osobom Wychodzącym na Wolność „Emaus”, ul. Sandomierska 55/57, 80-074 Gdańsk, tel. 058 305 59 79, www.emaus.lublin.pl Centrum Pomocy Bliźniemu „Monar-Markot”, ul. Marywilska 44a, 03-042 Warszawa, tel. 022 676 99 97, cpb.waw.pl 10 Interesujące są działania uczelni wyższych i organizacji studenckich w zakresie organizacji woluntariatu studenckiego. Na stronach internetowych znajduje się opis takiej działalności prowadzonej przez studentów Wydziału Prawa i Administracji i Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydziału Prawa Wyższej Szkoły Handlu i Prawa. Działają oni na podstawie Art. 42 Kodeksu Karnego Wykonawczego, który pozwala skazanemu na ustanowienie jako swojego przedstawiciela osoby godnej zaufania. Studenci uczestniczący w pracach, po uprzednim upoważnieniu przez osobę skazaną, mogą występować w charakterze takiego przedstawiciela. Działają oni wtedy wyłącznie w interesie skazanego przebywającego w jednostce penitencjarnej jak i na wolności oraz tymczasowo aresztowanego. W tym celu składają w jego imieniu wnioski, skargi i prośby do właściwych organów oraz instytucji. Mogą również, po dopuszczeniu przez Sąd, reprezentować skazanego przed Sądem Penitencjarnym. Studenci pod nadzorem zajmują się sprawami dotyczącymi: • warunkowego przedterminowego zwolnienia, • przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności, • przepustek, • niewłaściwej opieki medycznej w jednostkach penitencjarnych, • niewłaściwego traktowania przez funkcjonariuszy Służby Więziennej. Opiekę merytoryczną nad programem sprawuje prof. Andrzej Rzepliński. Zajęcia ze studentami prowadzi: Andrzej Kremplewski . W trakcie zajęć studenci omawiają prowadzone sprawy oraz proponują działania, które powinny zostać podjęte w danej sprawie. Każda decyzja musi być zatwierdzona przez prawnika. Decyzję o popieraniu wniosku o warunkowe przedterminowe zwolnienie czy przerwę w karze przed Sądem Penitencjarnym podejmuje prof. Andrzej Rzepliński. Na spotkania Kliniki zapraszane są również osoby, które zawodowo zajmują się sprawami skazanych: przedstawiciele Centralnego Zarządu Służby Więziennej, adwokaci jak również osoby, które przebywały aresztach śledczych lub zakładach karnych. Spotkania takie mają na celu przybliżanie faktycznego funkcjonowania Zakładów Karnych. Praktyki pozwalają na 11 zdobycie wiedzy i umiejętności z zakresu prawa karnego wykonawczego, oddziaływań penitencjarnych i odpowiadających tej wiedzy umiejętności. Wolontariat w więzieniach Francji W dniu 9 maja 2007 w Ministerstwie Sprawiedliwości spotkałem się z przewodniczącymi ; L’Assaciaton Nationale des Visiteyrs de Prison L’ associatons Francaise de Criminologie Federasions des Associasons Reflexion Action Prison Et Justice Groupement Etudiant National d’Enseignement aux Personnes Incarcerees Podczas spotkania przedstawiłem zasady i cele projektu “Czarna Owca” oraz miejsce projektu w polskim systemie penitencjarnym. Partnerzy zapoznali mnie z zasadami funkcjonowania ich Stowarzyszeń szczególnie w zakresie angażowania do pracy na rzecz więźniów woluntariuszy, których we Francji jest kilka tysięcy. Interesujące jest, to że: • stowarzyszenia są zarejestrowane i działają na terenie całego kraju, • tradycje niektórych stowarzyszeń mają ponad 100 lat, • różnice pomiędzy stowarzyszeniami dotyczą głównie wolontariuszy, są to zrzeszenia studentów, inteligencji akademickiej, lekarzy, prawników, 12 • stowarzyszenia mają ugruntowaną pozycję w systemie penitencjarnym i oprócz wspierania więźniów, pełnią funkcje kontroli społecznej nad legalnością i praworządnością funkcjonowania administracji więziennych, • stowarzyszenia studenckie są samorządne, ich władze składają się z samych studentów i są niezależne od uczelni w których studiują, a pomimo to są traktowane z pełną powagą przez władze więziennictwa. 13 Opis warunków oraz ograniczenia w zakresie realizacji wolontariatu w Zakładzie Karnym w Wołowie Zasady działalności kulturalno-oświatowej, społecznej, kultury fizycznej i zajęć sportowych reguluje Kodeks Karny Wykonawczy w następujący sposób; Art. 135. § 1. W zakładach karnych stwarza się skazanym warunki odpowiedniego spędzania czasu wolnego. W tym celu organizuje się zajęcia kulturalno-oświatowe, wychowania fizycznego i sportowe oraz pobudza aktywność społeczną skazanych. § 2. W każdym zakładzie karnym prowadzi się zwłaszcza wypożyczalnie książek i prasy dla skazanych oraz stwarza możliwość korzystania z urządzeń audiowizualnych w świetlicach i w celach mieszkalnych. Korzystając z tych urządzeń skazany nie może zakłócać ustalonego porządku w zakładzie. Art. 136. § 1. Skazanym można zezwolić na tworzenie zespołów w celu prowadzenia działalności kulturalnej, oświatowej, społecznej i sportowej. Z tych względów można również zezwolić na nawiązywanie kontaktów oraz na współdziałanie z odpowiednimi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami. W szczególności można zezwolić na podejmowanie prac na cele publiczne, jak również na realizację innych społecznie uznanych celów. § 2. Dyrektor zakładu karnego może powołać rzeczników skazanych w celu powierzania im zadań opiniotwórczych i konsultacyjnych. Realizacja projektów społecznych w zakładach karnych, a szczególnie w jednostce jaką jest ZK Wołów, podlega wielu ograniczeniom. Jest to spowodowane różnorodnością grup klasyfikacyjnymi przebywających tu skazanych dorosłych. Zabezpieczenie jednostki dostosowane jest do tej grupy osadzonych, która stwarza potencjalnie najwyższe zagrożenie, w tym skazanych na najwyższe kary, które na ogół dotyczą spraw drastycznych i poruszających opinię społeczną. Zasada, że w sądzie pozostał przestępca, a w więzieniu mamy do czynienia z człowiekiem, w przypadku tych osadzonych jest trudna do realizacji. Przestępstwa, które popełnili, określają granice, do których są w 14 stanie się posunąć, a to wymusza ostrożność w kontaktach oraz ograniczone zaufanie przy podejmowaniu decyzji związanych z ich sytuacją w zakładzie. Jest oczywistym, że administracja więzienna winna koncentrować się na poprawie skazanego, jednak z równą starannością powinna dbać o bezpieczeństwo innych skazanych, personelu, a przede wszystkim społeczeństwa. W Zakładzie Karnym w Wołowie ze względu na stosunkowo dobre zabezpieczenie ochronne, tradycje oraz doświadczenie kadry, przebywa duża liczba trudnych skazanych. Skazani „długowyrokowcy’ są stosunkowo dobrze rozpoznani. Wszyscy posiadają badania psychologiczno penitencjarne. Dokonywane są oceny zachowania pod kątem stwarzania zagrożenia dla bezpieczeństwa jednostki. Analizowane są relacje interpersonalne w grupie i z personelem. Rozpoznane potrzeby i możliwości w zakresie nauczanie, zatrudnienia, leczenia odwykowego. Ustalenia w stosunku do tych osób są stale uaktualniane i weryfikowane. Szczególnie dokładnie analizowana jest ich sytuacja rodzinna i środowiskowa, więzi emocjonalne i akceptowane normy moralne, tendencje autodestrukcyjne, leczenie psychiatryczne i odwykowe, stosunek do przestępstwa, zachowanie i przystosowanie do warunków więziennych. Rozpoznanie tych skazanych jest podstawą do kierowania ich do odpowiednich systemów Grupą wymagającą szczególnego zabezpieczenia są osadzeni zaliczeni do kategorii stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu w myśl art. 88 § 3 K.K.W.. Stosowanie środków bezpieczeństwa i ograniczeń wynikających z przepisów powoduje istotne utrudnienia w prowadzeniu pracy wychowawczej. W ostatnich latach w jednostce występowały następujące nadzwyczajne wypadki ; • próby ucieczki z terenu jednostki, • ucieczki z zatrudnienia zewnętrznego, • zbiorowe wystąpienia skazanych, • samobójstwa, próby samobójcze zgony, • zgwałcenia, 15 • znęcanie, • samouszkodzenia, • bójki i pobicia, • głodówki, • posiadanie środków niebezpiecznych i niedozwolonych, w tym; środków odurzających, telefonów komórkowych, broni i narzędzi niebezpiecznych. Osobnym zagadnieniem – bezpośrednio wpływającym na bezpieczeństwo jednostki i atmosferę wychowawczą, ponieważ w związku z nim ma miejsce większość negatywnych zdarzeń jest podkultura przestępcza. W Zakładzie Karnym w Wołowie dominuje jeden nieformalny podział na skazanych należących i nie należących do podkultury przestępczej. Do tak zwanych „grypsujących” tzn. uczestnictwa w podkulturze więziennej przyznaje się 1/3 skazanych. Najwięcej skazanych należących do podkultury notuje się szkolnych i wśród skazanych recydywistów penitencjarnych w oddziałach odbywających kary długoterminowe, najmniej wśród skazanych pierwszy raz karanych. Występujące od paru lat negatywne zjawisko przejmowania przez skazanych nie należących do podkultury przestępczej negatywnych wzorów zachowania, specyficznie przez nich przekształconych i zachowań wywodzących się z zasad tzw. „grypserki” jest nadal obserwowane. W pewnych sytuacjach staje się ono groźne, przede wszystkim dla bezpieczeństwa osobistego osadzonych. Szczególnie jest to widoczne w małych grupach, zawężających się do np. celi, klasy, grupy zatrudnienia. Grupy te, tworzą swoiste nowe formy podkultury przestępczej, ustalają nowe negatywne zasady relacji interpersonalnych, zachowania oraz stosunku do administracji ZK. Występowanie tego zjawiska wymaga szczególnie wzmożonego monitoringu środowiska i rozważnego, ale i konsekwentnego reagowania. Właściwego zgodnego z zasadami klasyfikacyjnymi osadzania skazanych w wieloosobowych celach mieszkalnych oraz doboru grup zadaniowych. Odpowiedzialność za to spoczywa na całym personelu pracującym z osadzonymi. Dotychczasowa dobra współpraca pionów służb 16 pozwoliła wyselekcjonować skazanych z tendencjami do dominacji nad innymi oraz zapobiec negatywnym skutkom oraz eskalacji tego zjawiska. Odrębną i niejednokrotnie sprawiającą duże problemy wychowawcze są skazani, którzy z racji cech wiktymnych mogą stać się obiektem szykan, nietolerancji lub agresji, a w konsekwencji poszkodowanymi na tle podkultury przestępczej. W ZK jest ich około 60 osób, co stanowi prawie 5%. Wymagają oni odrębnego traktowania (zajęcia KO, sportowe, łaźnia, spacery itp.). Do tej grupy należy przyporządkować osadzonych, którzy należą i nie należą do podkultury przestępczej, a którzy w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności popadają długi u innych osadzonych. W konsekwencji nie są wypłacalni, a tym samym ich bezpieczeństwo osobiste jest zagrożone. Długi pochodzą z handlu kartami telefonicznymi i środkami odurzającymi. Analizując aktualny stan podkultury przestępczej można uznać, że wiele zagrożeń dla bezpieczeństwa ZK, a także bezpieczeństwa osobistego skazanych, a nawet funkcjonariuszy SW, może wystąpić ze strony skazanych nie związanych z „drugim życiem”. Dobitnym tego przykładem mogą być skazani pochodzący z zorganizowanej przestępczości. Są to zazwyczaj skazani dobrze sytuowani materialnie, mający silne powiązania ze światem przestępczym poza terenem ZK, a niekoniecznie deklarujący się jako należący do podkultury przestępczej. Rozpoznawanie tych skazanych powinno być, obok dalszego rozpoznawania środowiska skazanych należących do podkultury przestępczej, podstawowym zadaniem służb ochronnych i penitencjarnych przy współpracy z Policją i Prokuraturą. Obowiązujące w więziennictwie procedury mają na celu uniknięcie lub zminimalizowanie przedstawionych wcześniej zagrożeń. Zadania penitencjarne – w tym również Projekt Czarna Owca , musi być realizowany w warunkach zapewnienia bezpieczeństwa wszystkich uczestników, a uczestnictwo w projekcie nie może stać się pretekstem do działań niedozwolonych czy nawet przestępczych. Przepisy stosowane przez Służbę Więzienną ściśle regulują m.in. : 1. sposoby i procedury postępowania przy wykonywaniu zadań służbowych, 2. zasady doboru personelu przy kierowaniu do tych zadań, 17 3. warunki techniczno - ochronne jakie winne spełniać pomieszczenia przeznaczone do pobytu skazanych i tymczasowo aresztowanych oraz do realizacji ich zatrudniania i nauczania, 4. wyposażenie funkcjonariuszy w środki techniczno - obronne i łączności. Stosowane są one w każdej sytuacji i stanowią standard w postępowaniu funkcjonariuszy i pracowników więziennictwa W realizacji Projektu należy przyjąć, że zadania dotyczące bezpieczeństwa są realizowane przez administrację Zakładu Karnego w Wołowie w sposób umożliwiający realizację celów projektu w obowiązujących standardach bezpieczeństwa i porządku. Osoby deklarujące dobrowolną współpracę jako woluntariusze muszą być starannie dobierane i selekcjonowane, nadzorowane oraz szkolone, ponieważ mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostki, a przede wszystkim mogą znaleźć się niekorzystnej dla siebie sytuacji jako obiekt agresji, manipulacji, wymuszenia. Bezpieczeństwo woluntariuszy jest nadrzędnym warunkiem współpracy. Osoby altruistyczne, nie znające realiów więziennych muszą być odpowiedzialnie prowadzone. Kompromis pomiędzy zaufaniem a przezornością w warunkach z zagrożeniem jest trudny do osiągnięcia, a jednocześnie niezbędny do osiągnięcia celów resocjalizacyjnych, związanych ze zmianą postaw. Obecność woluntariuszy lub innych osób zaufania społecznego jest niezbędna do prowadzenia socjalizacji w warunkach więzienia. To, że dobrowolnie uczestniczą oni w trudnym procesie społecznym nakłada na władze więzienne prawny i moralny obowiązek otoczenia tych osób wsparciem i ochroną, tak by nie dopuścić do niekorzystnych dla nich sytuacji. Przedstawiciele administracji zakładu karnego współpracujący z woluntariuszami winni cechować się kulturą osobistą, otwartością, dyskrecją, a równocześnie doświadczeniem więziennym. Powinni woluntariuszy wspierać, a równocześnie dyskretnie zabezpieczać, tak by zapał ochotników nie gasić bezdusznymi procedurami i rutyną. Wskazane, by były to osoby wyznaczone na stałe, znające realia jednostki penitencjarnej, świadome jej misji i celów oraz zagrożeń. Potrafiące wprowadzić, 18 przeszkolić, przydzielić role oraz realizować procedury związane z uprawnieniami woluntariuszy. 19 Charakterystyka skazanych oraz ich potencjalne potrzeby w zakresie wsparcia przez woluntariuszy Statystyczna charakterystyka populacji Zakładu Karnego w Wołowie, w najważniejszych opisach pozwala określić potencjalne potrzeby w zakresie pracy woluntariuszy. Związki te zostały przedstawione poniżej. Okres do końca kary Rok zwolnienia 350 300 250 200 150 100 50 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 z zawodem 154 196 187 98 68 56 bez zawodu 62 116 68 46 28 26 20 Prawo do WZ 350 300 250 200 150 100 50 0 2005 2006 2007 2008 bez zawodu 2009 2010 2005 2006 2007 2008 2009 2010 bez zawodu 157 60 29 20 11 4 z zawodem 335 149 64 45 23 13 Z zestawienia wykonanego dla potrzeb naboru beneficjentów do Projektu „Czarna Owca” wynika, że w latach 2005 – 2008 Zakład opuściło i opuści 787 osób. Stan jednostki zostanie uzupełniony o nowych skazanych, z których prawdopodobnie około jedna trzecia będzie kończyć karę do 2008 r. Wielu z nich skorzysta z możliwość wcześniejszego zwolnienia w/z z otrzymaniem przedterminowego warunkowego zwolnienia. Potrzeby skazanych przed zwolnieniem są bardzo konkretne. O powodzeniu poza zakładem karnym decydować będzie przede wszystkim – oprócz motywacji i nastawienia, to czy będą mieli gdzie zamieszkać, jak układają się ich relacje z bliskimi, czy mają zabezpieczoną pracę oraz środki do utrzymania w pierwszych dniach po zwolnieniu. Potrzeby tych skazanych określają obszary potencjalnej działalności woluntariuszy. Jest to działalność specjalistyczna związana z pomocą postpenitencjarną. 21 Wymiar kary Wymiar kary 120 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 R 76 94 97 78 88 92 61 65 35 42 22 25 18 11 16 11 6 6 6 4 1 1 2 0 14 P 24 31 34 40 46 34 39 25 15 21 15 14 8 4 22 8 4 3 0 1 0 1 1 0 22 Większość orzeczonych przez sądy kar stanowią wyroki do 10 lat pozbawienia wolności. Tabela obrazuje strukturę wyroków. Wiele z nich jest częściowo odbyta, a część osadzonych ma duże szanse na skrócenie kary poprzez uzyskanie warunkowego zwolnienia. Skazani „długowyrokowi” mają problemy z sensownym odbywaniem kary, pogodzeniem się z długą perspektywą pobytu w więzieniu. Pomoc woluntariuszy – w stosunku do tych osób, może dotyczyć: • przeciwdziałaniu negatywnym skutkom bezczynności i przeludnienia, • prowadzeniu mediacji z poszkodowanymi w wyniku przestępstwa, • nawiązywaniu zerwanych więzi rodzinnych, • organizacji czasu, planowaniu odbycia kary poprzez takie formy aktywności jak: o Kształcenie i samokształcenie / nauka języków obcych, pomoc – korepetycje w nauce /, o organizacja i uczestnictwo w zajęciach sportowych, 22 o organizacja i uczestnictwo w zajęciach kulturalno – artystycznych. Stan zdrowia Zły stan zdrowia ma istotny wpływ na odbywanie kary. Skazani, którzy posiadają grupy C i D są osobami przewlekle chorymi. Jest to związane z dotychczasowym trybem życia, podeszłym wiekiem, doznanymi urazami, inwalidztwem. Wielu z nich jest nosicielami wirusa HIV lub chorymi na AIDS. Wśród nich często występuje zaawansowana cukrzyca, wirusowe zapalenie wątroby i gruźlica. Skazani ci źle rokują w więzieniu i po opuszczeniu zakładu. 600 500 400 300 200 bez zawodu 100 z zawodem z zawodem 0 A B bez zawodu C D A B C D bez zawodu 122 270 13 2 z zawodem 289 578 44 14 Służba zdrowia w ZK Wołów zorganizowana jest w formie Ambulatorium z Ogólną Izbą Chorych. W dziale obecnie zatrudnionych jest na etacie funkcjonariuszy dziewięć osób. Dwóch lekarzy medycyny, lek. stomatolog, mgr farmacji, mgr analityki medycznej, pielęgniarka dyplomowana i trzech pielęgniarzy dyplomowanych. W niepełnym wymiarze pracy zatrudnienie są lekarze: dermatolog, radiolog, okulista, kardiolog, laryngolog, neurolog, psychiatra i technik radiologii. 23 Świadczone usługi medyczne w wymiarze podstawowym, rozszerzone są o porady specjalistyczne z zakresu: kardiologii, okulistyki, laryngologii, neurologii, dermatologii, psychiatrii. Izba chorych ma pojemność 22 łóżek. Umieszcza się tutaj pacjentów wymagających bezpośredniego nadzoru, przewlekle chorych i ze wskazań ochronnych (nie potrzebujących opieki całodobowej kwalifikowanej). W laboratorium wykonuje się badania podstawowe (morfologia z rozmazem, płytki krwi, badanie ogólne moczu, badania biochemiczne: oznaczenie poziomu w surowicy krwi – glukozy, mocznika, kreatyniny, cholesterolu, białka, bilirubiny, enzymów wątrobowych, amylazy, kwasu moczowego oraz próby tymolowe, testy acidanowe i metodą latexową test Hbs i Hiv. Pacjenci ogólni przyjmowani są zgodnie z grafikiem przyjęć. Najwięcej odnotowuje się zachorowań na nieżyty górnych dróg oddechowych, następnie w kolejności: choroby skórne, nerwice, schorzenia układy krążenia, schorzenia układu pokarmowego, nieżyty dolnych dróg oddechowych. Dużo odnotowuje się chorób przewlekłych: cukrzyca, schorzenia skórne, choroby tarczycy, nosicielstwo wirusa HIV i żółtaczki. Prowadzi się leczenie chorób zakaźnych: AIDS, ospy wietrznej, chorób inwazyjnych. Pacjenci nosiciele wirusa HIV konsultowani są przez lekarza chorób zakaźnych we Wrocławiu. Ze względu na starzejącą się populację skazanych odnotowuje się coraz więcej przypadków schorzeń układu krążenia (trudnych w leczeniu i obserwacji). Część sprzętu medycznego, a szczególnie wyposażenia gabinetu RTG jest stara i wyeksploatowana, spełnia jednaj swoją funkcję. Ambulatorium świadczy usługi medyczne na podstawowym poziomie POZ-tu. Średnio w roku udziela się ponad 20000 porad. Na przykład w roku 2005 udzielono ogólnie 23169 porady. W tym lekarze ambulatorium: 17300, lekarz stomatolog: 2840, chirurg 59. dermatolog: 1004, kardiolog: 213, laryngolog: 512, okulista: 413, psychiatra: 627, neurolog: 201. W poza więziennej służbie zdrowia udzielono 49 porad (na bazie przychodni specjalistycznych). 24 W opinii pracowników medycznych pacjenci przyjmowani w ZK są ze względu na negatywne i roszczeniowe nastawienie do prasy służby zdrowia trudni w leczeniu i diagnozowaniu. Dominuje postawa którą można scharakteryzować „wszystko dla mnie nic ode mnie”. Skazani chorzy są w trudnej sytuacji życiowej. Nie widzą dla siebie perspektyw w trakcie odbywania kary i po zwolnieniu. Małe są ich szanse na zatrudnienie i usamodzielnienie, dlatego najbardziej potrzebują pomocy i wsparcia. Woluntariusze mogą wspierać tę grupę poprzez: • wysoko wyspecjalizowaną pomoc medyczną, • materialną pomoc charytatywną, • wsparcie psychologiczne w ciężkich stanach chorobowych, • pomoc i opiekę po zwolnieniu. Psychologiczna charakterystyka populacji – oddziaływania terapeutyczne Przy przyjęciu do jednostki penitencjarnej kwalifikuje się osadzonego do odpowiedniego typu jednostki. Zakwalifikowanie osoby do badań psychologicznych wskazuje na konieczność pogłębionej diagnozy. Wynika to na ogół z zachowania osadzonego, charakteru przestępstwa, stwierdzonych zaburzeń, wcześniejszego leczenia lub poddania terapii. Każde skierowanie może wskazywać na obawę, że standardowe środki oddziaływania – w stosunku do tej osoby, okażą się niewystarczające. Przedstawione poniżej wykresy przedstawiają najczęściej występujące „problemy psychologiczne” W pracy ze skazanymi w tutejszej jednostce wykorzystywane są programy przeciwdziałające zachowaniom agresywnym i autoagresywnym, jak również prowadzone są działania stanowiące promocję zdrowia psychicznego. Psycholodzy posiadają swoje autorskie programy, które wykorzystują w pracy z osadzonymi. Ponadto organizowane są cykle zajęć ze skazanymi prowadzone przez Centrum Terapeutyczno-Szkoleniowe Art of Living przy Stowarzyszeniu Sztuka Życia w Warszawie. 25 Do realizacji wdrożono również antystresowy program dla więźniów pt. Uzdrawiający Oddech. Celem zajęć jest zdobycie wiedzy i umiejętności dotyczących technik relaksacyjnych, służących konstruktywnemu radzeniu sobie ze stresem i rozładowania napięć związanych z funkcjonowaniem w warunkach izolacji więziennej. W roku 2007 prowadzone są w dalszym ciągu oddziaływania na skazanych uzależnionych od alkoholu. Zajęcia prowadzone są w dwóch grupach - „Nadzieja”, w której uczestniczą skazani recydywiści penitencjarny oraz „Płomyk” przeznaczony dla osadzonych odbywających karę po raz pierwszy. Mitingi AA dla grupy „Nadzieja” odbywają się w każdą środę, w godz. 16.00. W spotkaniach bierze udział średnio 12. skazanych. Ok. 50% uczestników mitingu uczestniczy w spotkaniach regularnie przez cały rok. W wypadku pozostałych osadzonych widoczna jest częsta rotacja. Spotkania w ramach grupy „Płomyk” odbywają się raz w tygodniu w poniedziałek. W mitingach bierze udział średnio 8. osadzonych. Raz w miesiącu organizowane są mitingi AA tzw. „otwarte”, przeznaczone dla uczestników spotkań w ramach obu ww. grup. W mitingu bierze udział ok. 20 skazanych oraz 4 osoby z zewnątrz – członkowie Intergrupy „Odra”. 26 Narkomania i alkoholizm 40 35 30 25 20 15 10 5 z zawodem 0 przestępstwo wz narkomanią bez zawodu wymaga leczenia na leczeniu przestępstwo wz narkomanią wymaga leczenia na leczeniu bez zawodu 12 22 2 z zawodem 17 38 0 Skazani uzależnieni stanowią coraz liczniejszą grupę w jednostkach penitencjarnych. Terapia uzależnień wymaga specjalistycznego prowadzenia, a dobre wyniki przynoszą grupy wsparcia składające się z byłych narkomanów i alkoholików. Pozytywne przykłady grup „monarowskich” i anonimowych alkoholików, składające się z woluntariuszy, którzy pokonali własne uzależnienie są jednym z bardziej przekonywujących przykładów pozytywnego działania wolontariatu w więzieniach. 27 Upośledzenia umysłowe, zaburzenia psychiczne, homeopatie ,samoagresja Upośledzenie umysłowe 60 50 40 30 20 10 0 Pacjenci "S" Upośledzeni umysłowo 57 30 Upośledzenie umysłowe Zaburzenia psychiczne 60 40 20 0 Zaburzenia psychiczne zaburz psycho tanden zaburz nerwice enia zy cje enia 9 1 0 28 4 55 Samoagresja z zawodem bez zawodu 0 20 40 60 80 bez zawodu z zawodem głodował 4 5 obecnie 6 2 uprzednio 18 28 na wolności 25 43 100 Homopatie Nie dotyczy Charakteropatia Psychopatia Socjopatia Nie dotyczy Charakteropatia Psychopatia Socjopatia 1307 19 3 8 Przedstawione dane wskazują jednoznacznie, że jest to populacja trudna, wymagająca zindywidualizowanych metod pracy. Specjalistyczne oddziaływania na skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonymi umysłowo prowadzone są przez zespół terapeutycznych w ramach oddziału terapeutycznego. W skład zespołu wchodzą: kierownik działu (psycholog), psycholog, wychowawca działu, instruktor terapii zajęciowej oraz oddziałowy działu ochrony). Zespół korzysta z bazy lokalowej, do której należy zaliczyć m.in. gabinety przeznaczone dla funkcjonariuszy, świetlicę, przeznaczoną dla 12 osób, salki sportowo-rekreacyjnej, 4. sal terapii – tj. szwalni, tapicerni, stolarni oraz sali przeznaczona 29 do wytwarzania odlewów gipsowych, czerpania papieru, klejenia kopert, wyplatania ze sznurka, a także pomieszczenia introligatorni. Pojemność oddziału wynosi 50 osób. Obecnie w oddziale terapeutycznym przebywa 49 skazanych, u których najczęściej rozpoznano zaburzenia osobowości oraz upośledzenie i/lub uzależnienie. U siedmiu osadzonych stwierdzono zaburzenia osobowości, u 2. upośledzenie umysłowe, natomiast w jednym wypadku zaburzenia preferencji seksualnych. Każdy z osadzonych w oddziale terapeutycznym może korzystać z rozmów psychokorekcyjnych. Przykładowo kierownik działu do dn. 22.11.2007r. przeprowadził 947 takich rozmów , natomiast psycholog - 640. Ponadto skazani zgłaszali się na doraźne, jednorazowe rozmowy, związane z i bieżącymi problemami. Oprócz rozmów indywidualnych prowadzone są zajęcia grupowe w formie: • zajęć edukacyjno -terapeutycznch dla osób uzależnionych od alkoholu, • zajęć edukacyjno-terapeutycznych dla osób uzależnionych od środków odurzających lub substancji psychotropowych, • treningu higieny, • treningu relaksacyjnego, Zajęcia z każdego cyklu odbywają się raz w tygodniu w świetlicy oddziałowej. Grupy liczą średnio od 4 do 12 osób. Terapią zajęciową w ciągu roku zostało objętych 38. skazanych. Główne formy terapii zajęciowej to przede wszystkim: • rzeźba, • stolarstwo, • renowacja mebli, • tapicerowanie mebli, • szycie ręczne i maszynowe z odpadów materiałów i skór, • odlewy gipsowe, • czerpanie papieru, • klejenie kopert, • malarstwo, rysunek, grafika, • wyplatanie ze sznurka. W roku 2007 r., z inicjatywy skazanych oddziału terapeutycznego, przekazano nieodpłatnie szereg wyrobów wytworzonych w ramach zajęć terapii zajęciowej m.in. na cele: • XV-go Finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy (5 szt. aniołków gipsowych, 3 30 szt. zajęcy gipsowych, 2 szt. baranów gipsowych, 8 szt. baranów drewnianych, 2 szt. wiatraków z drewna, 2 szt. płaskorzeźb "Dzbany", 10 szt. wyrobów z drewna pn. "Masz przerąbane"), • promocyjne projektu "Czarna Owca. Skazani na ochronę przyrody" (40 par kapci, 60 szt. gipsowych dekoracji ściennych, 6 szt. gołębi gipsowych, 7 szt. baranów gipsowych, 5 szt. logo ZK z gipsu, 10 szt. odlewów gipsowych "Św. Franciszek", 5 szt. królików gipsowych, 30 szt. rzeźb drewnianych, 10 szt. waz gipsowych, 10 szt. paten oraz 10 szt. obrazów – pasteli w antyramie), • pomocy rzeczowej dla "Małego Przedszkola" (20 szt. poduszeczek, 6 szt. odlewów gipsowych, 4 szt. kwietników ze sznurka oraz 1 szt. kapy), • pomocy rzeczowej dla Zachodniopomorskiej Fundacji na Rzecz Integracji Środowiskowej (20 par kapci "Czarna Owca", 18 szt. płaskorzeźb gipsowych, 1 szt. odlewu gipsowego "Św. Franciszek", 3 szt. baranów gipsowych, 3 szt. odlewów gipsowych "Baran humorystyczny", 10 szt. wyrobów z drewna pn. "Masz przerąbane"), • pomocy rzeczowej dla Szkoły Podstawowej w Krzydlinie Wielkiej (10 szt. odlewów gipsowych "Baran humorystyczny", 6 szt. obrazów olejnych, 10 szt. płaskorzeźb gipsowych, 10 szt. wyrobów z drewna pn. "Masz przerąbane", 1 szt. płaskorzeźb "Dzbany"), • wystroju pracowni plastycznej w Zespole Szkół Społecznych w Wołowie (2 szt. gołębi gipsowych, 2 szt. odlewów gipsowych "Baran humorystyczny", 2 szt. odlewów gipsowych "Św. Franciszek", 9 szt. masek, 24 szt. płaskorzeźb gipsowych oraz słońce wykonane z zapałek), • festynu rodzinnego w OSW Golina z okazji Dnia Dziecka (40 szt. płaskorzeźb gipsowych, 10 szt. odlewów gipsowych "Baran humorystyczny", 4 szt. odlewów gipsowych "Św. Franciszek"), • spotkania skazanych z dziećmi w ramach widzenia pn. Dnia Dziecka oraz spotkania z rodzicami w ramach Dnia Matki i Ojca (50 szt. odlewów gipsowych "Baran śmieszek", 70 szt. płaskorzeźb gipsowych i 30 szt. odlewów gipsowych "Św. Franciszek"), • wystroju pomieszczenia Rolniczego Centrum Edukacyjnego w Trzcinicy (10 szt. płaskorzeźb wykonanych na deskach lipowych "Zwierzęta świata"), • festynu parafialnego – integracji z osobami niepełnosprawnymi, organizowanego 31 przez Parafię Rzymskokatolicką pw. Św. Kaola Boromeusza w Wołowie (6 szt. aniołków z gipsu, 7 szt. odlewów gipsowych "Św. Franciszek", 3 szt. zajęcy gipsowych, 10 szt. wyrobów z drewna pn. "Masz przerąbane", 3 szt. maskotek pluszowych, 2 szt. paten gipsowych, 10 szt. płaskorzeźb gipsowych), • wystawy z okazji Dni Powiatu Wołowskiego (6 szt. odlewów gipsowych "Św. Franciszek", 3 szt koszyków ze sznurka, 9 szt. baranów drewnianych, 5 szt. wyrobów z drewna pn. "Masz przerąbane", 2 szt. wiatraków drewnianych, 5 szt. odlewów gipsowych "Baran śmieszek", 4 szt. obrazów olejnych, 12 szt. poduszeczek, 1 kwietnik, 1 podstawka ze sznurka, 3 szt. butelki z wełny owczej, 1 koszyk dekoracyjny z butelką, 11 szt. grafik ołówkowych, 11 szt. teczek okolicznościowych), • wyposażenia klasy "zerówki" w Szkole Podstawowej w Barkowie (40 szt. poduszeczek, 2 szt. taboretów drewnianych z obiciem skórzanym, 2 kapy na materace, 10 szt, maskotek, 5 szt. odlewów gipsowych, 10 par kapci). W ramach prowadzonych zajęć kulturalno-oświatowych skazani z oddziału terapeutycznego korzystają ze świetlicy oddziałowej, wyposażonej w telewizor oraz dvd. W pomieszczeniu świetlicy odbywają się projekcje filmów oraz pogadanki wychowawcze. Raz w tygodniu odbywa się projekcja filmów tzw. kina niezależnego, ambitnego. Skazani mogą także korzystać z gier stolikowych. W tym roku osadzeni brali czynny udział w zajęciach ogrodniczych, ucząc się sadzenia i pielęgnacji roślin doniczkowych. W każdej wymienionej działalności mogą uczestniczyć woluntariusze, jednak biorąc pod uwagę charakter zaburzeń osadzonych wskazane jest, by ochotnicy – woluntariusze byli osobami zrównoważonymi, doświadczonymi życiowo, gotowymi do uczestnictwa w wieloletniej terapii ze świadomością ograniczonych wyników. W pracy z tymi osadzonymi szczególnie dobrze sprawdzają się osoby duchowne. 32 Realizacja oddziaływań penitencjarnych, prowadzonych w Zakładzie Karnym w Wołowie w 2007 r. Przedstawiona poniżej realizacja zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych obejmuje zakres zajęć oraz bazę do ich realizacji ze szczególnym uwzględnieniem aktualnych zmian i możliwości, które powstały w trakcie realizacji projektu „Czarna Owca „. Zajęcia przedstawione w tej części opracowania wydają się najbardziej odpowiednie do uczestnictwa w nich woluntariuszy. Uczestnictwo osób z zewnątrz może dotyczyć prowadzonych obecnie zajęć oraz utworzenia nowych form w oparciu o istniejącą bazę materialną. Woluntariusze mogą realizować zajęcia autorskie, co wymaga wiedzy, konsekwencji oraz zaangażowania w dłuższym czasie lub włączyć się do zajęć już prowadzonych na zasadzie współuczestnictwa na dowolnym etapie i różnym zakresie czasowym. W Zakładzie Karnym w Wołowie działalność kulturalno-oświatowa, sportowa, duszpasterska oraz jest prowadzona w codziennej pracy ze skazanymi. Administracja tutejszej jednostki oferuje skazanym szeroki katalog zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych. Najnowszą inicjatywą w pracy ze skazanymi jest zainaugurowana w październiku br. Spartakiada pod hasłem „Skazani na aktywność”. Ideą spartakiady jest nie tylko aktywizacja ruchowa osób pozbawionych wolności, ale przede wszystkim integracja ze środowiskiem lokalnym, głównie poprzez rozgrywki sportowe. W tym celu organizowane są zawody sportowe, w których skazani rywalizują m.in. z reprezentacjami złożonymi z przedstawicieli władz powiatu i gmin, reprezentacjami szkół ponadpodstawowych, funkcjonujących na terenie powiatu, funkcjonariuszami i pracownikami Zakładu Karnego w Wołowie itd. Współzawodnictwo rozgrywa się w terminie od 18 października 2007 do 28 lutego 2008. W ramach Spartakiady odbędą się zawody w następujących dyscyplinach sportowych: 1. Turniej piłki siatkowej – 10 drużyn, w skład których wchodzi łącznie 75 zawodników, 2. Turniej halowej piłki nożnej – 19 drużyn, liczących w sumie 130 zawodników, 3. Turniej tenisa stołowego – 75 zawodników, 4. Dart – 58 zawodników, 5. Wielobój sprawnościowo-siłowy – 38 zawodników. Rozgrywki w ramach spartakiady odbywają się w świetlicy centralnej i na zmodernizowanych na przełomie lat 2006 – 2007 polach spacerowych. Na potrzeby spartakiady zakupiono następujące wyposażenie: 33 Ilość Rodzaj sprzętu (szt.) Gryf 5 Koło żeliwne ciężarek 10 kg 4 Koło żeliwne ciężarek 15 kg 4 Koło żeliwne ciężarek 20 kg 4 Koło żeliwne ciężarek 5 kg 4 Ławka kulturystyczna 6 Stojak na sztangielki 2 Stojak na sztangielki 1 kpl Sztangielka 15 kg 2 Sztangielka 2 kg 2 Sztangielka 20 kg 2 Sztangielka 25 kg 2 Sztangielka 31 kg 2 Sztangielka 35 kg 2 Siatka do bramek do piłki street soccer 1 kpl Równolegle ze Spartakiadą obywają się cykliczne zajęcia sportowe w świetlicy centralnej. Biorą w nich udział wszyscy skazani, którzy wyrażą chęć uczestniczenia. W trakcie zajęć sportowych rozgrywane są mecze: tenisa stołowego, halowej piłki nożnej, piłki siatkowej, koszykówki. Woluntariusze mogą takie zajęcia organizować, sędziować je, a nawet współuczestniczyć w rywalizacji oraz propagować zachowanie sportowe oraz korzyści z tego typu aktywności. Zajęcia odbywają się według następującego harmonogramu: ODDZIAŁ DZIEŃ GODZINA PONIEDZIAŁEK 800-930 II B „T” 1000-1130 II A + I A (niepracujący) 1300-1500 TKKF „Razem” 1530-1700 Szkoła 34 WTOREK 800-930 III B 1000-1130 00 ŚRODA 13 -15 TKKF „Razem” 1530-1700 Spartakiada 800-930 IV A 00 CZWARTEK SOBOTA 30 10 -11 IV B 1300-1500 TKKF „Razem” 1530-1700 Spartakiada 800-930 IV C 00 PIĄTEK III A 00 30 10 -11 III C R-1 1300-1500 TKKF „Razem” 1530-1700 Spartakiada 800-900 o 930-1100 I B + II B + IV D 1300-1500 TKKF „Razem” 1530-1700 Sekcja ogólnorozwojowa 1100-1230 I A, II A, III A II B „T” (pracujący) NIEDZIELA 1100-1230 I C + II C + III C R-2 W br., na potrzeby ww. zajęć dokonano zakupów 7 piłek do siatkówki, 15 piłek do piłki nożnej, 510 szt. piłeczek pingpongowych oraz kompletu siatek do halowej piłki nożnej. Ww. sprzęt jest wykorzystywany zarówno podczas rozgrywek na świetlicy centralnej jak i zajęć prowadzonych na placach spacerowych. W ramach kompleksowego programu oddziaływań edukacyjnych, kulturalnych, oświatowych i sportowych dla skazanych i osadzonych stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu (w myśl art. 88 § 3 kkw i art. 212 a § 1 kkw) świetlicę oddziałów II i III D wyposażono w urządzenia do ćwiczeń rekreacyjnych (siłownię), z której bardzo chętnie korzystają skazani osadzeni w tych oddziałach. Praca ze skazanymi tzw. „niebezpiecznymi” – wymaga realizacji reżimu ochronnego. Woluntariusze uczestniczący w zajęciach z tą grupą wymagają szczególnego doboru oraz przeszkolenia. 35 W 2007 r. oddano do użytku, po gruntownej modernizacji, jeden z trzech znajdujących się na terenie zakładu karnego placów spacerowych. Obecnie trwają prace budowlano montażowe na drugim placu spacerowym. Modernizacja dokonywana jest przez osadzonych, biorących udział w kursach zawodowych, organizowanych ramach projektu „Czarna Owca. Skazani na ochronę przyrody”. Plac spacerowy został wyposażony w atestowany sprzęt do ćwiczeń siłowych, który znajduje się w miejscu całkowicie zadaszonym i wyposażonym w umywalkę. Ponadto w obrębie placu wyznaczone zostały boiska do piłki siatkowej oraz piłki nożnej tzw. streetsoccera. Pozostałe place spacerowe, po zakończeniu przebudowy, również zostaną wyposażone w ww. sprzęt do ćwiczeń siłowych oraz przystosowane do uprawiania gier zespołowych. Jak już wspomniano ww. baza służy skazanym do czynnego uprawiania rekreacji ruchowej, jak również jest wykorzystywana do organizowania zajęć sportowych i rozgrywek, realizowanych w ramach Spartakiady. Od wielu lat w tutejszej jednostce funkcjonuje radiowęzeł, który transmituje program radiowy z wykorzystaniem audycji ogólnodostępnych stacji radiowych oraz audycji autorskich. Program radiowęzła emitowany jest codziennie. Oprócz komunikatów nadawane są również audycje własne radiowęzła, a także audycje o charakterze wychowawczym, w tym audycje Fundacji „Głos Ewangelii” z Warszawy, które docierają do radiowęzła za pośrednictwem Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej we Wrocławiu. Telewizja kablowa transmituje program 19. ogólnodostępnych stacji telewizyjnych, a od 24 grudnia 2006 roku jest nadawany program telewizji lokalnej „TV Więzienna 6”. W listopadzie 2006 roku powstała redakcja telewizji o nazwie „TV Więzienna 6”. Było to możliwe dzięki temu, że w ramach programu „Czarna Owca Skazani na Ochronę Przyrody” realizowano kurs montera systemów elektroakustycznych, w trakcie którego położono sieć telewizji kablowej. Skazani, którzy wchodzą w skład redakcji „TV Więzienna 6”, wzięli również udział w warsztatach prowadzonych przez p. Hieronima Wronę znanego prezentera Teleexpresu. Telewizja prezentuje programy zrealizowane przez własnych redaktorów, korzysta również z programów edukacyjnych dostarczonych przez instytucje ekologiczne. Aktualnie w pracy studia radiowo – telewizyjnego uczestniczą studenci – woluntariusze realizując autorskie programy. Poza redakcją TV Więzienna 6 funkcjonują również inne koła zainteresowań skazanych. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim: 1. zespół muzyczny, grający do Mszy Świętej i innych uroczystości liturgicznych, a także podczas imprez organizowanych dla skazanych w świetlicy centralnej, 2. zespół redakcyjny czasopisma „Tu i teraz”. Gazeta ma profil publicystyczny, 36 informacyjny oraz artystyczny. Jest wydawana w nakładzie 280. egzemplarzy. Wśród osadzonych cieszy się dużą popularnością i odbierana jest z zainteresowaniem. Niewątpliwie znaczący wpływ na jej pozytywny odbiór wśród społeczności więźniów ma okoliczność, że jest redagowana przez samych osadzonych. Należy dodać, że na podbudowie czasopisma „Tu i teraz” wydawany jest dodatek pt. „Nasza Kaplica”, w której skazani poruszają zagadnienia, dotyczące aspektów religijnych Kościoła Rzymskokatolickiego. 3. zespół literacki „Wena”, który skupia skazanych zainteresowanych literaturą. W trakcie spotkań zespołu członkowie prezentują swoją twórczość, dyskutują na jej temat, udzielają sobie wzajemnie rad i wskazówek, szukają nowych tematów. Efekty ich twórczości prezentowane są wielokrotnie na łamach „Tu i teraz” a ponadto prezentowane na Ogólnopolskich Przeglądach Sztuki Więziennej. 4. Koło Miłośników Informatyki, w pracach którego uczestniczą skazani zainteresowani problematyką informatyczną, posiadający za zgodą Dyrektora sprzęt komputerowy w celi mieszkalnej. W trakcie spotkań wymieniają się doświadczeniami, tworzą prezentacje multimedialne itp. 5. Klub Filmowy, którego animatorem i opiekunem jest pan Janusz Mrozowski – reżyser filmowy, przyjeżdżający na spotkania i konsultacje z Francji. Podczas spotkań p. Mrozowski współpracuje z uczestnikami Klub m.in. przy pisaniu scenariuszy filmowych itp. W roku 2007 na terenie Zakładu Karnego w Wołowie odbyły się 3 koncerty. Były to: 1. koncert muzyki chrzescijańskiej, który został zorganizowany przy współpracy ze Stowarzyszeniem Koinonia Jan Chrzciciel. Udział w koncercie, który odbył się w dniu 3. lutego 2007 r. udział wzięło 88 osadzonych, 2. koncert zespołu Birma Blue Bend – 15 kwietnia 2007 r. - 84. uczestników, 3. koncert zespołu Opne Theaven z Niemiec – 22. lipca 2007 r. - 122. uczestników. Z inicjatywy administracji jednostki odbyło się spotkanie ze znanym pisarzem holenderskim Arnonem Grunbergiem, w którym wzięło udział 72 skazanych. Tegoroczną inicjatywą (możliwą do zrealizowania dzięki powstaniu studia TV Więzienna 6) był program pt. „Choć przeczytam Ci bajeczkę...” W ramach tego programu skazani czytali wybraną przez siebie bajki dla swoich dzieci, które następnie zostały nagrane na płyty DVD w studio TV Więziennej 6 i przekazane rodzinom skazanych. W przedsięwzięciu uczestniczyło 30 skazanych. 37 W celu podtrzymywania więzi skazanych z osobami bliskimi w czerwcu br. zorganizowano dwa widzenia pod hasłem „Dzień Dziecka” oraz „Dzień Matki i Ojca”. Spotkania odbyły się na dziedzińcu Centrum Kształcenia Ustawicznego, dzięki środkom otrzymanym na ten cel z funduszu projektu „Czarna Owca. Skazani na ochronę przyrody”. W dniu 10 czerwca w widzeniu skazanych z dziećmi oraz osobami bliskimi wzięło udział ponad 150 osób. Atrakcją „Dnia Dziecka” były zorganizowane przez administrację jednostki wspólnie z profesjonalną grupą p. Tomasza Krajewskiego, zajmującą się organizacją tego typu imprez; liczne konkursy, gry i zabawy dla dzieci i skazanych, możliwość „poskakania” na dmuchanych zamkach, malowanie twarzy, poczęstunek (m.in. grill) i prezenty dla dzieci. Dzieci pod nadzorem rodziców chętnie korzystały również z możliwości ochłodzenia się w oczku wodnym, znajdującym się na terenie placu spacerowego. Ponad czterogodzinne spotkanie stanowiło dla wielu osadzonych pierwszą w życiu możliwość spędzenia czasu ze swoimi dziećmi na „świeżym powietrzu”. Skazani wysoko ocenili inicjatywę administracji jednostki, zmierzającą do umocnienia więzi rodzinnych i szczerze dziękowali za umożliwienie spotkania z dziećmi w warunkach zbliżonych do wolnościowych. Kolejnym spotkaniem było widzenie osób pozbawionych wolności w ramach „Dnia Matki i Ojca”. To spotkanie również odbyło się na dziedzińcu Centrum Kształcenia Ustawicznego. Spotkaniu towarzyszyła szczególna atmosfera. Osadzeni i osoby bliskie mogli skorzystać z poczęstunku (grill). Rodzice otrzymali od skazanych podarunki, wykonane przez osadzonych w trakcie kursu pamiątkarskiego. Udział w ww. widzeniu wzięły 73 osoby. W dniach 27 marca, 24 czerwca oraz 28 października 2007 r. odbyły się trzy widzenia tzw. „szkolne”, w których udział wzięli skazani uczący się w tutejszym Centrum Kształcenia Ustawicznego i członkowie ich rodzin. W widzeniu uczestniczyło grono pedagogiczne CKU oraz funkcjonariusze działu penitencjarnego. Warto zaznaczyć, że osoby bliskie skazanych w były bardzo zainteresowane ich postępami w nauce, a w rozmowach z nauczycielami i wychowawcami deklarowały swoją pomoc w motywowaniu osadzonych do bardziej wytężonej pracy. Istotną rolę w oddziaływaniu na skazanych odgrywa biblioteka, której księgozbiór liczy obecnie 13 658 woluminów. Liczba osób zapisanych do biblioteki wynosi 639 czytelników. Największym zainteresowaniem wśród skazanych cieszą się książki takich autorów jak: Stephen King, Marek Krajewski, Dan Brown, Dean Koontz, Graham Masterton, Bogusław Wołoszański, Robert Lundlum, David Morell, John Grisham, Tom Clancy czy Clive Cussler. 38 W br. biblioteka zanotowała 3 032 odwiedzin czytelników, którzy wypożyczyli łącznie 15 848 woluminów z księgozbioru. Skazani mogą korzystać z biblioteki dwa raz w miesiącu, według ustalonego grafiku. Biblioteka zajmuje się także propagowaniem czytelnictwa prasy codziennej. Przez 6 dni w tygodniu dostarczane jest na każdy z oddziałów mieszkalnych „Słowo Polskie – Gazeta Wrocławska”. Skazani mogą także korzystać z czytelni bezpośrednio w pomieszczeniu biblioteki. Istnieje również możliwość dokonania przez skazanych - za pośrednictwem biblioteki - płatnej prenumeraty dowolnej prasy. W strukturach biblioteki funkcjonuje także tzw. punkt biblioteczny nr 1, który stanowi miejsce wymiany książek dla osadzonych w oddziałach mieszkalnych II i III D./ niebezpieczni/ Do działalności biblioteki należy organizacja konkursów dla skazanych. W tym roku zorganizowano 10 konkursów tematycznych, w których wzięło udział 234 skazanych. Warto wspomnieć, że dwa razy w miesiącu emitowane są za pośrednictwem radiowęzła dwie audycje biblioteczne, popularyzujące czytelnictwo. Przy bibliotece działa także introligatornia, która dokonuje bieżących napraw książek. Popularyzacja czytelnictwa, współpraca z telewizją więzienną i gazetką, spotkania z twórcami, inspirowanie aktywności artystycznej i sportowej, to zadanie dla woluntariuszy. Nauczanie. Działalność edukacyjna jest prowadzona w Centrum Kształcenia Ustawicznego, które zostało powołane przez Ministra Sprawiedliwości 1 września 2004 r. na bazie istniejącego Zespołu Szkół dla Dorosłych. Obecnie w skład Centrum Kształcenia Ustawicznego wchodzą dwie szkoły: 1.Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla Dorosłych, kształcąca w zawodach: mechanikamontera maszyn i urządzeń oraz stolarza, 2.Technikum Uzupełniające dla Dorosłych, w której prowadzi się kształcenie w zawodach: technik mechanik (klasy I i II o specjalności spawalnictwo, klasa III o specjalności budowa maszyn) i technik technologii drewna (klasa I o specjalności meblarstwo). Aktualnie w szkole jest 7 oddziałów. Słuchacze obu szkół to skazani recydywiści i odbywający karę po raz pierwszy. Zasadnicza Szkoła Zawodowa, w której prowadzi się nauczanie w 4 klasach dwuzawodowych, funkcjonuje w dwóch cyklach wrześniowym (klasy I i II) oraz lutowym 39 (klasy I i II). W tej sytuacji, w wypadku dwóch cykli, początek roku szkolnego jest co semestr, co umożliwia włączenie skazanych do nauki w każdym okresie. Technikum Uzupełniające, prowadzące nauczanie w okresie 3-letnim, rozpoczyna rok szkolny od semestru wrześniowego, natomiast nabór uzupełniający przeprowadzany jest w drugim półroczu. Klasa I Technikum Uzupełniającego jest obecnie dwuzawodowa. W ciągu roku szkolnego obejmuje się nauczaniem od 130 do 150 słuchaczy. Do dnia dzisiejszego, w ponad 45-letniej historii funkcjonowania szkoły na terenie zakładu karnego, nauczaniem było objętych 7 249 słuchaczy (bez słuchaczy szkoły podstawowej). Ponadto 5584 skazanych zostało przeszkolonych w ramach szkoleń kursowych. Według stanu na dzień 1 września 2007 r. do nauczania w Centrum Kształcenia Ustawicznego została zakwalifikowanych 160 słuchaczy. Z przyczyn niezależnych od administracji tutejszej jednostki część osadzonych nie dojechała do szkoły z innych jednostek penitencjarnych. Ponadto w trakcie trwania nauki kilku osadzonych zostało wytransportowanych z jednostki na polecenie organów procesowych. W związku z tym aktualna liczba słuchaczy CKU oscyluje w granicach 130 osób. Zajęcia lekcyjne odbywają się od poniedziałku do piątku, w systemie dwuzmianowym, w godzinach 8.00 – 13.20 i 14.50 – 19.15. Wszyscy słuchacze Zasadniczej Szkoły Zawodowej są objęci praktyczną nauką zawodu w wymiarze 12 godz. zajęć praktycznych w tygodniu, dla każdej grupy. Zajęcia praktyczne odbywają się od poniedziałku do piątku, w systemie jednozmianowym, w godz. 6.00 – 12.00. W warsztatach realizowane są również zajęcia praktyczne oraz praktyki zawodowe dla słuchaczy Technikum Uzupełniającego. Od września br. nauczanie prowadzone jest w nowym budynku Centrum Kształcenia Ustawicznego, który został oddany do użytku po gruntownej przebudowie i modernizacji, wykonanej przede wszystkim przez skazanych. Obecnie Centrum Kształcenia Ustawicznego dysponuje następującą bazą szkolną: L.p o Nazwa pomieszczenia 1 Aula szkolna Sale lekcyjne 1 2 3 4 5 6 7 8 Powierzchnia m2 135,3 Pracownia techniczna Gabinet humanistyczny + zaplecze Gabinet matematyczny + zaplecze Pracownia komputerowa + zaplecze Pracownia przedmiotów stolarskich + zaplecze Pracownia przedmiotów mechanicznych + zaplecze Gabinet historyczno – geograficzny + zaplecze Gabinet fizyczno – biologiczno – chemiczny + zaplecze 40 57,4 58,8 + 4 51,9 + 4 53,1 + 8 45,1 + 2,3 46,1 + 3,2 51,8 + 3,9 53,1 + 8 Suma Inne pomieszczenia 417,3 + 33,4 1 Biblioteka szkolna 2 Pokój nauczycielski 3 Pokój oddziałowego 4 Sekretariat 5 Gabinet dyrektora 6 Gabinet zastępcy dyrektora 7 Sala komputerowa 8 Pomieszczenie woźnego 9 Palarnia na I piętrze 10 Palarnia na II piętrze 11 WC na I piętrze 12 WC na II piętrze 13 WC na parterze Suma Warsztaty szkolne 1 2 3 4 5 6 7 57,4 20,1 16,4 24,4 29,9 16,8 16,7 3 19 19 20,9 20,9 16 797,1 Stolarnia – obróbka mechaniczna Stolarnia – obróbka ręczna Dział mechaniczny Spawalnia Pomieszczenia biurowe, wypożyczalnia narzędzi Sanitariaty, WC SZATNIA 8 Magazyn spawalni Suma 229,5 79,8 306,0 207,0 81,7 15,0 62,5 14,0 995,5 Centrum zostało wyposażone w następujący sprzęt audiowizualny: L.p 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Nazwa o Odbiornik TV (plazmowy) Magnetowid DVD Laptop Rzutnik multimedialny Mini wieża radiowa Rzutnik foliogramów Radiomagnetofon przenośny Zestawy komputerowe Skaner Drukarka+ kserokopiarka + fax Kserokopiarka Drukarki Kamera cyfrowa Ilość 4 2 1 2 3 3 4 2 21 3 1 1 3 1 W skład grona pedagogicznego Centrum Kształcenia Ustawicznego wchodzi obecnie 22. nauczycieli – 4. nauczycieli dyplomowanych, 11. mianowanych, 5. kontraktowych i 2. 41 stażystów. Ww. nauczyciele posiadają w większości znaczący dorobek zawodowy. 8. osób to nauczyciele etatowi. Centrum Kształcenia Ustawicznego posiada upoważnienia do przeprowadzania egzaminów zewnętrznych, potwierdzających kwalifikacje zawodowe słuchaczy. Wśród nich należy wymienić upoważnienie (do sesji letniej 2009 r.) do zorganizowania etapu praktycznego egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodach: mechanikamontera maszyn i urządzeń oraz stolarza, jak również upoważnienie do zorganizowania etapu praktycznego egzaminu potwierdzającego kwalifikacji zawodowe w zawodzie technik mechanik (ważne do zakończenia sesji zimowej 2008 r.). Działalność Centrum skupia się nie tylko na prowadzeniu edukacji osób pozbawionych wolności, ale również na współpracy ze środowiskiem pozaszkolnym. I tak też współpraca z Działem Penitencjarnym obejmuje przede wszystkim: 1.kształtowanie pożądanych społecznie postaw skazanych; 2.zwalczanie nieuzasadnionej absencji na zajęciach szkolnych i rezygnacji z nauki; 3.opiniowanie słuchaczy w związku z przedterminowymi warunkowymi zwolnieniami; 4.okresowe ocenianie postaw słuchaczy; 5.nabór do szkoły i na kursy; 6.sporządzanie na miesiąc przed Szkolną Komisją Penitencjarną wykazów słuchaczy, w stosunku do których wychowawcy klas wystąpią z propozycjami nagród związanych z opuszczeniem terenu ZK – w celu ich wcześniejszego przeanalizowania przez Dział Penitencjarny; 7.udział dyrektora i nauczycieli w posiedzeniach Komisji Penitencjarnych dotyczących słuchaczy; 8.umożliwianie - na wniosek szkoły – zmiany rozmieszczenia słuchaczy w oddziałach mieszkalnych, celem wspólnej nauki; 9.współpracę z wychowawcą ds. kulturalno-oświatowych w przygotowywaniu i prowadzeniu tzw. widzeń szkolnych, umieszczaniu przez nauczycieli artykułów do czasopisma "Tu i teraz" redagowanej przez osadzonych, redagowanie komunikatów dla radiowęzła i TV Więziennej 6 i organizację spotkań słuchaczy z osobami zaproszonymi przez szkołę i współpracę z psychologami. Współpraca pomiędzy CKU a Gospodarstwem Pomocniczym - Zakład Produkcyjny przy Zakładzie Karnym w Wołowie skupia się na prowadzeniu kursów w ramach projektu "Czarna Owca”. 42 Oprócz działalności w organizowaniu kursów w ramach projektu "Czarna Owca. Skazani na ochronę przyrody", Centrum Kształcenia Ustawicznego uczestniczy w realizacji kursów finansowanych z innych źródeł. Podobnie jak w roku ubiegłym, także w roku 2007 zorganizowano kurs palacza c.o. dla 20 osadzonych, finansowany ze środków postpenitencjarnych. Działalność Centrum Kształcenia Ustawicznego przy Zakładzie Karnym w Wołowie, przygotowanie zawodowe nauczycieli oraz dotychczasowa współpraca z podmiotami "pozaszkolnymi" stanowi solidną podstawą do podjęcia współpracy w woluntariuszami szczególnie w zakresie organizacji zajęć pozalekcyjnych oraz indywidualnej pomocy w nauce w zakresie rozwijania indywidualnych zdolności i zainteresowań jak i likwidacji trudności w opanowaniu materiału. 43 Szkolenie Kursowe Realizacji projektu „Czarna Owca. Skazani na ochronę przyrody” finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Socjalnego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, wspiera i promuje nowe sposoby wyrównywania szans, eliminowania przejawów dyskryminacji i integrowania na rynku pracy osób i grup będących w szczególnie trudnej sytuacji. W tej kategorii mieszczą się również skazani i osoby, które zostały zwolnione z zakładów karnych i aresztów śledczych. Projekt ma charakter eksperymentalny, a jego wyniki będą miały wpływ na praktykę zatrudniania więźniów w Polsce. W celu opracowania jego wyników niezbędna będzie analiza losów „kursantów" na rynku pracy, po opuszczeniu zakładu. Organizacja kursów jest ukierunkowana na zdobycie praktycznych umiejętności. Może to zostać osiągnięte poprzez zorganizowanie praktyk realizowanych w konkretnych warunkach, występujących w danych zawodach. Ponieważ na rynku pracy preferowana jest wielozawodowość, to również w projekcie zostały stworzone warunki do tego, aby jedna osoba mogła ukończyć wiele kursów np. zbrojarza – betoniarza, murarza i technologa wykończenia wnętrz. Projekt skierowany jest również do społeczeństwa. Ma na to celu zmianę negatywnych opinii, stereotypów na temat wartości osób karanych jako pracowników. Z tego względu praktyki zawodowe mają za zadanie wykazanie nie tylko umiejętności zawodowych, lecz również społeczną użyteczność pracy więźniów. Uczestnictwo w kursach stanowi osobistą szansę dla osób pozbawionych wolności, ucząc ich odpowiedzialności oraz gotowości do wysiłku i wyrzeczeń. Głównym celem projektu "Czarna Owca. Skazani na ochronę przyrody" jest zdobycie kwalifikacji i doświadczenia zawodowego przez więźniów z wykorzystaniem możliwości lokalnego rynku pracy, działającego w otoczeniu zakładu karnego, z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Celem pośrednim jest stworzenie warunków do integracji więźniów ze środowiskiem lokalnym. W celu zapewnienia właściwej realizacji projektu opracowano kompleksowy, wieloaspektowy system szkoleń dla skazanych. Skazani zdobywają kwalifikacje zawodowe poświadczone dyplomem, certyfikatem czy też listem referencyjnym w trakcie odbywania szkoleń oraz praktyk zawodowych w ramach 4 bloków szkoleniowych: rolnośrodowiskowego, budowlanego i obróbki metali, przetwórstwa spożywczego i rękodzielnictwa. Szkolenia zawodowe rozpoczęły się pod koniec 2005 roku i odbywają się na bazie działającego przy Zakładzie Karnym w Wołowie Centrum Kształcenia Ustawicznego. 44 Opracowano system przywracania skazanych do pracy w ramach tzw. „szkoleń miękkich”. Powstała również baza danych o beneficjentach, zawierająca informacje począwszy od wyniku rekrutacji, uczestnictwa w szkoleniach i kursach zawodowych, odbytych praktykach, opinii wychowawców, uzyskanych certyfikatach, listach referencyjnych po wynik ankiety monitorującej sytuację skazanego na otwartym rynku pracy. Również funkcjonariusze Zakładu Karnego w Wołowie są beneficjentami projektu. Ogółem 50 funkcjonariuszy Służby Więziennej i 16 pracowników cywilnych zostało przeszkolonych w ramach kursów: pedagogicznego oraz „rynku pracy”, które przyczyniły się do podniesienia ich kwalifikacji oraz wzrostu motywacji do uczestniczenia w projekcie. Obecnie funkcjonariusze biorą udział w kursach nauki języków obcych, kierowców wózków widłowych, uczestniczą w warsztatach antystresowych, nabywają umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Do dnia 22.11.2007 r. szkoleniem zawodowym zostało objętych 508 skazanych, którzy wzięli udział w 58 kursach zawodowych. Ww. osadzeni zdobyli kwalifikacje zawodowe, poświadczone zaświadczeniem i listem referencyjnym. Ponadto 118. skazanych ukończyło kursy BHP dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych a 66. kursy nauki j. niemieckiego lub angielskiego. W ramach projektu przeprowadzono 6 kursów z przedsiębiorczości, z których skorzystało 55 osadzonych. Na potrzeby ww. kursu powstał podręcznik metodyczny, dotyczący szkolenia w tym zakresie. Beneficjenci wspomnianych kursów oraz w niewielkiej stosunkowo liczbie skazani, legitymujący się bliskim terminem końca kary, wzięli udział w 36 zakończonych kursach integracji i reintegracji skazanych na rynku pracy. Do dnia dzisiejszego ich liczba wyniosła ponad 300. Łącznie szkoleniami w ramach projektu zostało objętych ponad 600 skazanych. Poniżej przedstawiono zestawienie rodzajów oraz liczby przeprowadzonych i aktualnie odbywających się kursów w ramach projektu „Czarna Owca. Skazani na ochronę przyrody": 1. kurs nauki języka angielskiego – 5 edycji, 2. kurs kucharza małej gastronomii – 4 edycje, 3. kurs hodowcy ryb dla potrzeb agroturystyki – 2 edycje, 4. kurs betoniarza – zbrojarza – 5 edycji, 5. kurs brukarza – 2 edycje, 6. kurs cieśli – montera konstrukcji domów szkieletowych – 1 edycja, 7. kurs dekarza – 2 edycje, 8. kurs drwala – operatora pilarek spalinowych – 4 edycje, 9. kurs elektryka – 4 edycje, 10. kurs frezera – 2 edycje, 11. kurs hodowcy owiec – 2 edycje, 12. kurs integracji i reintegracji skazanych na rynku pracy – 36 edycji, 13. kurs introligatora – 2 edycje, 45 14. kurs nauki języka niemieckiego – 4 edycje, 15. kurs przyuczający do zawodu pszczelarza – 2 edycje, 16. kurs przyuczający do zawodu stolarza – 2 edycje, 17. kurs montera systemów elektroakustycznych – 1 edycja, 18. kurs murarza – tynkarza – 4 edycje, 19. kurs operatora maszyn i urządzeń do obróbki plastycznej – 1 edycja, 20. kurs operatora maszyn i urządzeń rolniczych – 2 edycje, 21. kurs piekarza – 1 edycja, 22. praktyka zawodowa – mechanicy – 2 edycje, 23. praktyka zawodowa – stolarze – 2 edycje, 24. kurs przedsiębiorczości – 6 edycji, 25. kurs rękodzielnika – pamiątkarza – 2 edycje, 26. kurs spawacza metodą MAG – 2 edycje, 27. szkolenie okresowe z BHP pracowników zatrudnionych – 8 edycji, 28. kurs szkółkarza nasadzeniowego drzew i krzewów ozdobnych – 2 edycje, 29. kurs technologa robót wykończeniowych w budownictwie – 8 edycji, 30. kurs tokarza – 2 edycje, 31. kurs ślusarza – 3 edycje. W przedstawionych powyżej kursach nie uczestniczyli woluntariusze. Większość kursów ma charakter specjalistyczny i trudno sobie wyobrazić uczestnictwo osób bez odpowiednich kwalifikacji i przygotowania. W przyszłości należy rozważyć rolę woluntariuszy w kursach o charakterze „artystycznym” np. pamiątkarskim, w kursach związanych z ochrona przyrody, a przede wszystkim w utrwalaniu efektów kursów językowych oraz szkoleń miękkich. Zakład Karny w Wołowie opuściło dotychczas 271 beneficjentów projektu. Na ich potrzeby powstało m.in. Centrum Doradztwa Prawno-Finansowego, świadczące pomoc dla byłych osadzonych. Działania Centrum mają często charakter interwencyjny, dlatego szczególnie należy sobie cenić społeczne uczestnictwo w jego pracy osób znaczących takich jak przedstawiciele władz samorządowych, rządowych oraz parlamentarzystów. Obecnie trwają zajęcia na ostatnich 8 kursach zawodowych oraz 2 językowych - uczestniczy w nich jeszcze 102 osadzonych. Ponadto zostanie zrealizowanych 6 kursów integracji i reintegracji skazanych na rynku pracy, dla osadzonych, którzy w najbliższym czasie powinni opuścić zakład karny. 46 Zezwolenia na opuszczenie przez skazanych zakładu karnego. W roku 2007 przyznano 94 nagrody w postaci zezwolenia na widzenie bez dozoru, poza obrębem zakładu karnego, z osobą najbliższą lub osobą godną zaufania, na okres nie przekraczający jednorazowo 30 godzin. W żadnym z ww. przypadków nie było sytuacji, aby osadzony nie powrócił do jednostki w terminie. Takie zdarzenia miały natomiast miejsce przy korzystaniu przez osadzonych z nagród w postaci zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru, na okres nie przekraczający jednorazowo 14 dni. Ośmiu skazanych nie powróciło do zakładu karnego w terminie, co przy łącznej liczbie 239. przyznanych tego typu nagród, stanowi niespełna 3,35% przypadków wyczerpania przez skazanych znamion czynu zabronionego, o którym mowa w art. 242 § 2 kodeksu karnego. Do dnia 22.11.2007 r. Sąd Okręgowy V Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych we Wrocławiu oraz Dyrektor Zakładu Karnego w Wołowie udzielili łącznie 100 zezwoleń na opuszczenie zakładu karnego, w trybie art. 141a § 1 kodeksu karnego wykonawczego. Odnotowano łącznie 3 niepowroty skazanych z udzielonych zezwoleń, co stanowi 3% liczby osób, które skorzystały z takiej formy opuszczenia zakładu karnego. Ostatni przypadek niepowrotu skazanego z zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego dotyczył zezwolenia, o którym mowa w art. 165 § 2 kodeksu karnego wykonawczego. Należy wspomnieć, iż w roku 2007 tylko jeden z osadzonych korzystał z takiego zezwolenia. Siedemnastu skazanych korzystało w br. z przepustek, określonych w art. 91 pkt 7 kodeksu karnego wykonawczego. Ponadto były 4 przypadki udzielenia przez Dyrektora Zakładu Karnego w Wołowie zgody na wzięcie udziału w nauczaniu poza terenem zakładu karnego. Jednakże największa liczba udzielonych przepustek dotyczyła zezwoleń na uczestniczenie w szkoleniu poza terenem zakładu karnego, co było ściśle związane z uczestnictwem skazanych w kursach organizowanych w ramach projektu „Czarna owca. Skazani na ochronę przyrody”. Do końca listopada br. udzielono 6614 tego typu zezwoleń, z których do jednostki powrócili wszyscy osadzeni. Reasumując powyższe należy stwierdzić, że w 2007 r. było 7069 przypadków opuszczenia przez skazanych terenu zakładu karnego. Do jednostki nie powróciło łącznie 12. osadzonych, co daje niespełna 0,17% liczby skazanych, którzy w tym roku z różnych przyczyn opuścili teren zakładu karnego, za wyjątkiem zwolnienia w związku z terminem końca kary, udzielenia warunkowego zwolnienia oraz przetransportowania do innej jednostki penitencjarnej. 47 Wielu skazanych spełnia formalne przesłanki do udzielenia zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego. Na przeszkodzie ich czasowego zwolnienia stoi to, że wielu z nich nie ma gdzie i do kogo się udać. Jest tutaj miejsce dla zorganizowanego i odpowiedzialnego wolontariatu, jednak wyłącznie składającego się z osób godnych zaufania oraz świadomych zagrożeń, odpowiedzialności i ryzyka. Zatrudnienie osadzonych. Administracja Zakładu Karnego w Wołowie realizuje zasady zatrudnienia odpłatnego i nieodpłatnego zgodnie z Ustawą z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny Wykonawczy, Ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy oraz Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych. Tutejsza jednostka, dysponując 140. etatami ewidencyjnymi, w pełni realizuje stawiane przed nią założenia, związane z zatrudnianiem odpłatnie osób pozbawionych wolności. Obecne zapotrzebowanie, związane ze specyfiką zakładu karnego, sprawia, że zatrudnieniem objęci są skazani legitymujący się rozmaitymi kwalifikacjami zawodowymi. Dużą grupę stanowią osadzeni, zatrudnieni w warsztatach naprawczych, wykonujący prace na rzecz jednostki. Wśród nich należy wymienić: spawaczy, hydraulików, stolarzy i elektryków. Poziom zatrudnienia determinowany jest w znacznym stopniu przez potrzeby następujących zakładów pracy - Państwowego Przedsiębiorstwa Przemysłowo-Montażowego POMET w Wołowie oraz Gospodarstwa Pomocniczego Zakład Produkcyjny przy Zakładzie Karnym w Wołowie. W roku 2007 wzrost zatrudnienia skazanych zanotowało Gospodarstwo Pomocnicze, które zawarło umowy z przedsiębiorstwami: Basoglu Poland Cable and Profile (produkcja wiązek elektrycznych do sprzętów AGD), EURO-COMFORT (produkcja nakładcza poduszek do siedzenia) oraz Industrial Brushes Manufacture sp. z o.o. (produkcja szczotek przemysłowych). W br. Zakład Karny w Wołowie zawarł umowy z nowymi kontrahentami, z których należy przede wszystkim wymienić: • Ognisko Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej „RAZEM” w Wołowie, zatrudniającym średnio 20 skazanych przy wyrębie lasu w Nadleśnictwie Mojęcice, • P.P. RONDO w Wołowie, zatrudniające średnio 7 skazanych, zajmujących się pracami stolarskimi, 48 • Stowarzyszenie Inicjatywa Samorządowa RAZEM w Wołowie, które zatrudnia średnio 10 osadzonych przy pracach budowlanych. Zawarcie umów z ww. kontrahentami miało decydujący wpływ na wzrost liczby skazanych, zatrudnionych poza terenem zakładu karnego. Wspomniana forma zatrudnienia swoje apogeum osiągnęła w miesiącach letnich tj. od czerwca do sierpnia br. Wiele firm składa oferty zatrudnienia osób pozbawionych wolności, jednakże ze względu na charakter jednostki i stosunkowo zbyt małą ilość osadzonych z grupą i podgrupą klasyfikacyjną R-2, nie jest możliwe podjęcie współpracy. Stan zatrudnienia na dzień 22.11.2007 r. w Zakładzie Karnym w Wołowie przedstawia się następująco: • zatrudnionych odpłatnie (ogółem) – 485. skazanych, o zatrudnionych przez PPPM POMET w Wołowie – 91. skazanych, o zatrudnionych przez Gospodarstwo Pomocnicze – 101 skazanych, o zatrudnionych przez innych kontrahentów – 36. skazanych, o zatrudnionych przy pracach porządkowych i pomocniczych na rzecz jednostki – 222. skazanych, • zatrudnionych nieodpłatnie przy pracach publicznych – 8. skazanych, • zatrudnionych nieodpłatnie (działalność charytatywna) – 2. skazanych. Stowarzyszenia TKKF „Razem” i ISR „Razem” – są organizacjami pożytku społecznego i realizują swoją misję na rzecz środowiska lokalnego, funkcjonariuszy i skazanych. Status prawny tych organizacji szczególnie pozwala na prowadzenie wolontariatu wobec określonych w statutach beneficjentów i zgodnie z określonymi tam celami. Aktualnie Stowarzyszenie Inicjatywa Samorządowa „Razem” wspólnie z Dolnośląską Szkołą Wyższą, kieruje do prac ze skazanymi wolontariuszy – studentów. Dotychczasowe praktyki w zakresie prac społecznych skazanych W ramach artykułu 123a § 2 Kodeksu Karnego Wykonawczego zatrudniano skazanych nieodpłatnie przy pracach publicznych oraz na rzecz samorządu terytorialnego. Skazani wykonując pracę w 2006 r. na rzecz w/w jednostek w większości nie posiadali kwalifikacji w zawodzie. Wykonywali czynności proste, które nie wymagały specjalnych zdolności. Ograniczali się do prac związanych z utrzymaniem czystości na obiektach, zagospodarowanie terenów zielonych i opieka nad nimi, drobne prace naprawcze. 49 Rok 2007 to liczne zmiany w zakresie prac wykonywanych przez skazanych. Oprócz zadań wymienionych wyżej, skazani rozpoczęli prace wymagające większych zdolności. Stało się to dzięki licznym szkoleniom zawodowym organizowanym w ramach funduszy Unii Europejskiej. Przeszkolenia w zakresie brukarstwa czy technologa robót wykończeniowych spowodowały większe zainteresowanie ze strony organów samorządu terytorialnego czego dowodem jest wzrost skierowanych do pracy skazanych. Obecnie skazani wykonują bieżące prace remontowo-budowlane oraz brukarskie . W 2006/2007 roku na rzecz samorządu terytorialnego zatrudniano skazanych na rynku lokalnym w następujących instytucjach: 1. Ośrodek Sportu i Rekreacji- prace porządkowe na boiskach sportowych, dozór i prace pomocnicze na basenie 2. Zespół Opieki Zdrowotnej- prace porządkowo-remontowe, układnie bruku na parkingu oraz drodze dojazdowej do budynku 3. Komenda Powiatowa Policji- prace pomocnicze przy adaptacji nowych parkingów 4. Parafia Św Wawrzyńca- prace konserwatorskie 5. Zespół Szkół Specjalnych- prace ogólnobudowlane Nadzór nad tymi pracami skazanych wykonują osoby, które nie mają tego w zakresach obowiązków. Często realizują to nieodpłatnie i w wolnym czasie, mając na celu efekt społeczny. Uczestnictwo woluntariuszy w działalności Zakładu Karnego w Wołowie oraz ich wpływ na kształtowanie się atmosfery wychowawczej W br. największy negatywny wpływ na nastroje wśród skazanych odbywających karę pozbawienia wolności w tutejszej jednostce miało utrzymujące się przeludnienie trudności związane z zatrudnieniem. Pomimo jednak oraz utrzymującego się od kilku lat przeludnienia w tutejszym Administracja jednostki podejmuje starania celem zmniejszenia negatywnych skutków związanych z przebywaniem osadzonych w warunkach, poniżej limitu określonego w ustawie. Realizację projektu „Czarna Owca. Skazani na ochronę przyrody” finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Socjalnego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL wpływa istotnie na nastroje osadzonych nie tylko dlatego, że mogą uzyskać kwalifikacje niezbędne do znalezienia i utrzymania pracy na rynku pracy ale również, że zmniejszane są negatywne skutki przeludnienia i izolacji. 50 Na terenie zakładu działają nw. kościoły i związki wyznaniowe: • Kościół Rzymskokatolicki. Msze Św. odbywają się raz w tygodniu - w sobotę, o godz. 14.00 i 15.00. Konieczność celebrowania dwóch Mszy Świętych dla osadzonych wynika z ograniczonej pojemności Kaplicy. W dni świąteczne odbywają się dodatkowe Msze Święte. Ponadto w Kaplicy - oprócz Mszy Świętych – w każdym dniu tygodnia odbywają się spotkania modlitewne w ramach grup „Dom Modlitewny”, „Koinonia Jan Chrzciciel”, Koła Różańcowego i Koronki do Miłosierdzia Bożego. • Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP. Spotkania wiernych odbywają się w poniedziałek lub środę, w godz. między 10.00 a 15.00. • Kościół Zielonoświątkowy. Spotkania odbywają się 4 razy w tygodniu we wtorek i czwartek, w godz. 9.00 – 12.00 (tzw. „małe spotkania”) oraz w piątek i niedzielę, w godz. 15.00 – 17.00. Ponadto odbywają się periodycznie spotkania, w których udział bierze kilkadziesiąt osób tzw. „Agapy”, mające w br. roku miejsce w dniu 11 marca oraz 8 października. • Związek Wyznaniowy Świadków Jehowy. Spotkania odbywają się 4 razy w tygodniu tj. we wtorki w godz. 15.30 – 18.00, czwartki w godz. 15.30 – 17.30, soboty w godz. 14.30 – 17.30 i w niedzielę w godz. 10.30 – 12.30. Oprócz tradycyjnych spotkań, w roku 2007 skazani mogli uczestniczyć w dniu 2 kwietnia w Pamiątce Śmierci Jezusa Chrystusa oraz wieczornych spotkaniach religijnych, które odbyły się w dniach 2. czerwca i 17. października. • Świecki Ruch Misyjny „Epifania”. Spotkania organizowane są w soboty w godz. 10.00 – 13.00. W roku 2007 odbyły się także spotkania okolicznościowe – 31. marca - w godz. Wieczornych - Pamiątka Śmierci Jezusa Chrystusa oraz 23. czerwca – całodzienne spotkanie połączone z ceromonią chrztu wodnego. • W tym roku zainicjowało swoją działalność Stowarzyszenie Buddyjskie SANGHA „KANDZEON”. Spotkania odbywają się w poniedziałki w godzinach 10.00 – 12.30. Wolontariusze działający z pobudek religijnych działają w Wołowie od wielu lat. Są to osoby dojrzałe, odpowiedzialne oraz konsekwentne. Wieloletnia współpraca z więźniami nauczyła ich cierpliwości oraz odpowiedzialności. Nie oczekują oni natychmiastowych rezultatów, wdzięczności oraz dowodów uznania. Koszty działalności woluntarystycznej ponoszą sami lub ich związki wyznaniowe. Sami określają sobie zakres i formy działania, 51 znając granice jakich w jednostce penitencjarnej nie można przekroczyć. Nie absorbują administracji więziennej, zachowują się dyskretnie. Ich działanie nie ogranicza się do posług religijnych czy wsparcia duchowego. W swojej działalności charytatywnej wspierają materialnie skazanych oraz ich rodziny. Często są wykorzystywani lub traktowani instrumentalnie lecz to ich nie zraża. Podejmują się pracy z osadzonymi odrzuconymi przez środowisko więziennej, ofiary podkultury więziennej, skonfliktowanych z administracją oraz starych i chorych. Osobom będących w trudnej sytuacji udzielają wsparcia po zwolnieniu. Pomagają w znalezieniu mieszkania, często u rodzin współwyznawców, zatrudniają w zaprzyjaźnionych firmach. Drugą grupą wspierających skazanych są osoby wykonujące zawody artystyczne. Aktualnie w zakładzie nieodpłatnie działa reżyser i scenarzysta filmowy Janusz Mrozowski oraz znany prezenter telewizyjny Hirek Wrona. Nie mają oni statusu wolontariusza. Działają na własny rachunek. Realizując swoje plany artystyczne, pomagają równocześnie skazanych o zainteresowaniach artystycznych w realizowaniu swoich pasji, doradzają, instruują i promują. Popularność tych osób powoduje, że ich działalność cieszy się dużym zainteresowaniem. Bezpośrednie, koleżeńskie traktowanie skazanych powoduje, że znajomość z nimi nobilituje osadzonych oraz zachęca do aktywności. Aktualnie, wdrożono działalność wolontariatu studenckiego. Studenci kierunków pedagogicznych oraz dziennikarstwa z Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu łączą praktyki zawodowe z pracą woluntariuszy. W porozumieniu z Uczelnią, która studentów kieruje, ubezpiecza oraz sprawuje nadzór merytoryczny, Stowarzyszenie Inicjatywa Samorządowa Razem ze środków projektu „Czarna Owca” pokrywa koszty ich utrzymania. Studenci – woluntariusze mają zapoznać się z podstawami funkcjonowania więzienia oraz zrealizować swój autorski mały projekt, którym może być audycja radiowa lub telewizyjna, artykuł w gazetce więziennej, organizacja zawodów sportowych lub każde inne sensowne zajęcie. Po zakończeniu studenci otrzymują zaświadczenie o czasie oraz wykonanych zadaniach w czasie realizowania zadań wolontariuszy. Obecność osób z poza Służby Więziennej, woluntariuszy oraz innych osób godnych zaufania, uspołecznia procesy jakie zachodzą w zakładzie karnym oraz ma istotny wpływ na atmosferę wśród funkcjonariuszy i skazanych. Działanie przy otwartej kurtynie, gdzie świadkami są osoby kierujące się w swoim działaniu altruizmem, wpływa na zachowanie wszystkich uczestników tego procesu. Mobilizuje personel więzienny do praworządnego traktowania osadzonych oraz wpływa na postawy samych skazanych. 52 Zasady funkcjonowania wolontariatu w więzieniu W opracowaniu przedstawiono wiele przykładów funkcjonowania wolontariuszy w zakładach karnych oraz praktykę Zakładu Karnego w Wołowie. Zasady funkcjonowania wolontariuszy jasno określają przytoczone przepisy prawne oraz tradycja i zdrowy rozsądek. Praca wolontariuszy może dotyczyć wszystkich pozytywnych obszarów aktywności i potrzeb osadzonych, z których do najważniejszych należy zaliczyć; pracę, naukę, aktywność sportowa i kulturalna, walka z uzależnieniami i problemami psychicznymi, problemami z zachowaniem, otoczeniem, rodziną, brakiem perspektyw po zwolnieniu, samotnością, biedą, chorobą, bezdomnością itp. Wolontariuszom - do ich działalności, należy udostępniać bazę materialną więzień, a nawet ją wzbogacać i rozwijać. Wolontariusze do zakładów karnych mogą zgłaszać się indywidualnie lub działać w ramach organizacji wymienionych w ustawie o wolontariacie i instytucjach pożytku społecznego. Współpracując z ochotnikami administracje więzienne winne się kierować świadomością tego, że proces readaptacji społecznej osadzonych nie może odbywać się tylko w obrębie więzienia, a do jego prawidłowego przebiegu niezbędna jest obecność czynnika społecznego, jakim niewątpliwie są wolontariusze. Zastanawiając się nad problemem optymalnego modelu funkcjonowania wolontariatu doszedłem do wniosku, że tyle jest modeli ilu wolontariuszy, ponieważ prezentują oni zróżnicowane motywy podjęcia pracy, umiejętności, kwalifikacje, doświadczenie, wiek, zainteresowania i osiągnięcia życiowe i zawodowe, dlatego należy dostosować możliwości i aspiracje wolontariusza do potrzeb skazanych oraz możliwości materialnych więziennictwa. Osoby deklarujące dobrowolną współpracę jako woluntariusze muszą być świadome zagrożeń związanych z pracą w więzieniu. Instytucje angażujące wolontariuszy muszą ich starannie dobierać, selekcjonować oraz wspólnie z administracjami więziennymi nadzorować i szkolić, gdyż nieodpowiedzialne zachowanie ochotników mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostki, a przede wszystkim oni sami mogą znaleźć się niekorzystnej dla siebie sytuacji jako obiekt agresji, manipulacji, wymuszenia. Bezpieczeństwo woluntariuszy jest nadrzędnym warunkiem współpracy. Osoby altruistyczne, nie znające realiów więziennych muszą być odpowiedzialnie prowadzone i dyskretnie oraz życzliwie nadzorowane. 53 Dobrowolne uczestnictwo wolontariuszy w trudnym procesie społecznym nakłada na władze więzienne prawny i moralny obowiązek otoczenia tych osób wsparciem i ochroną, tak by nie dopuścić do niekorzystnych dla nich sytuacji. Przedstawiciele administracji zakładu karnego współpracujący z woluntariuszami winni cechować się; kulturą osobistą, otwartością, dyskrecją, a równocześnie doświadczeniem więziennym. Powinni woluntariuszy wspierać i zabezpieczać, tak by zapał ochotników nie gasić bezdusznymi procedurami i rutyną. Wskazane, by były to osoby wyznaczone na stałe, znające realia jednostki penitencjarnej, świadome jej misji i celów oraz zagrożeń. Potrafiące wprowadzić, przeszkolić, przydzielić role oraz realizować procedury związane z uprawnieniami woluntariuszy. Podsumowanie Powiązanie zadań projektu i poprawą sytuacji instytucji publicznych i pożytku publicznego, ochrony przyrody, rolników, warunków odbywania kary oraz ubogich, powinno wpłynąć na zmianę stosunku społecznego otoczenia zakładu karnego w stosunku do skazanych, którzy poprzez swoją „użyteczność” uzasadniają prawo do uczestnictwa w społeczeństwie otwartym. Uczestnictwo partnerów „pozarządowych” , aktywizacja wolontariatu, winna wpłynąć na lepsze zrozumienie problemów wykluczenia społecznego związanego z demoralizacją oraz koniecznością aktywnego uczestnictwa społeczeństwa w procesie przeciwdziałania przestępczości, likwidowania jej przyczyn i skutków oraz pomocy osobom, które po odbyciu kary pragną zmienić swoje postępowanie. Integracja instytucji i osób - woluntariuszy wokół projektu powinna sprzyjać aktywnemu wspieraniu się, a tym samym tworzeniu się społeczeństwa obywatelskiego. Skuteczna resocjalizacja uzależniona jest od ścisłej współpracy różnych partnerów systemu sprawiedliwości karnej ze społeczeństwem i przyczynia się do tworzenia bardziej sprawiedliwego, ludzkiego i bezpiecznego społeczeństwa. Pozytywne i konstruktywne stosunki partnerskie tworzyć należy na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym, ze wszystkimi zainteresowanymi oraz przedstawicielami elementów systemu sprawiedliwości karnej. Współpraca jest skuteczna, gdy opiera się na wzajemnych interesach, jasnym zrozumieniu oczekiwań i pełnej 54 komunikacji. Współpraca między służbami społecznymi i odpowiednimi organami w dziedzinie pracy z przestępcami powinna obejmować możliwie najszerszy obszar. Efektywna polityka sprawiedliwości karnej powinna być oparta na otwartej, dwustronnej komunikacji pomiędzy partnerami w systemie polityki kryminalnej. Wypracowanie nowych rozwiązań w systemie sprawiedliwości karnej i polityki społecznej ma na celu stworzenie bardziej sprawiedliwego, pokojowego i bezpiecznego społeczeństwa. Więziennictwo starając się jak najpełniej realizować cele, winno szukać pomocy z zewnątrz w społeczeństwie. Wpływ na nastawienia społeczności lokalnej wobec skazanych powinien nastąpić wskutek działań informacyjnych mających na celu prezentację prac użytecznych społecznie podczas festynów oraz wystaw fotograficznych prezentujących prace skazanych. Angażowanie wolontariuszy na rzecz rozwijania działań prospołecznych skazanych powinno być przedstawione podczas kampanii medialnej przy zaangażowaniu lokalnej i ogólnopolskiej prasy, rozgłośni radiowych i TV. Angażując wolontariuszy należy pamiętać, że wolontariuszem jest każdy, kto dobrowolnie i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na rzecz uprawnionych organizacji i instytucji, na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, o ile obowiązek ten wynika z odrębnych przepisów prawnych. Z wolontariuszem nie nawiązuje się stosunku pracy. Wolontariusze mogą być angażowani przez: organizacje pozarządowe (w tym stowarzyszenia i fundacje), inne podmioty, które zgodnie z ustawą prowadzą działalność pożytku publicznego, organy administracji publicznej oraz ich jednostki organizacyjne, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej, organizacje międzynarodowe. Wolontariusze nie mogą być zatrudnieni w podmiotach gospodarczych oraz uczestniczyć w prowadzonej przez podmioty publiczne działalności gospodarczej .Nie mogą także świadczyć pomocy na rzecz osób indywidualnych. 55 Aby wolontariusz mógł korzystać z praw wynikających z przepisów i jednocześnie pomagać osobom indywidualnym, powinien to czynić za pośrednictwem organizacji lub instytucji działających na rzecz osób indywidualnych. Przy zatrudnieniu wolontariuszy organizacje kierują się podobnymi zasadami jak w przypadku pracowników etatowych, stosując wobec nich okres próbny. Wolontariusz pracuje na podstawie porozumienia zawartego z organizacją. Porozumienie powinno zawierać zakres obowiązków wolontariusza, sposób i czas wykonywania świadczenia, a także postanowienie o możliwości rozwiązania umowy. Porozumienie ma formę pisemną gdy zawarte jest na dłużej niż 30 dni. Dla porozumień krótszych wystarczy forma ustna. Liczą się dni kalendarzowe, niezależnie od tego, ile razy w miesiącu wolontariusz świadczy pomoc. Wolontariat jest dobrowolną działalnością i nikt nie może zmusić wolontariusza do pracy, która mu nie odpowiada. Wolontariusz ma również prawo do: • pisemnego zaświadczenia o zakresie pracy oraz opinii o jej wykonywaniu • ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków • w szczególnych okolicznościach wolontariusz ma prawo do takich samych świadczeń jak pracownik etatowy, łącznie z rentą wypadkową. • informacji o zasadach bezpiecznego wykonywania świadczenia oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa wynikającego z tytułu wykonywanych czynności i o zasadach ochrony przed zagrożeniami, • zwrotu kosztów podróży i delegacji służbowych. Obowiązek opłacenia ubezpieczenia ciąży na korzystającej z usług wolontariusza organizacji, jeżeli świadczenie nie przekracza 30 dni. Jeśli jednak porozumienie zawarte zostało na okres powyżej 30 dni, koszty ubezpieczenia przejmuje na siebie państwo. Organizacja nie ponosi wówczas żadnych kosztów. W przypadku wolontariuszy studentów należy sprawdzić czy ubezpieczenie studenckie obejmuje wolontariat. Wolontariusz może na piśmie zwolnić organizację z całości lub części tych świadczeń. Organizacja może refundować inne koszty, tj. koszty szkoleń i koszty poniesione w związku z wykonywanym świadczeniem. 56 Wolontariusz jest zobowiązany starannie wykonywać swoją pracę i sumiennie wywiązywać się z powierzonych mu zadań. Powinien także posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiadające rodzajowi wykonywanych świadczeń. Wolontariat w jednostkach penitencjarny ma specyficzny charakter ze względu na potrzeby osadzonych, ograniczenia w zakresie przepisów prawa i bezpieczeństwa oraz specyficzne ryzyko związane z kontaktami z osobami, które popełniły przestępstwo. Każda jednostka penitencjarna ma swoją specyfikę., zakres działania, charakter populacji osadzonych oraz bazę materialną. W opracowaniu oparto się na potrzebach partnera Projektu – Zakładu Karnego w Wołowie. Ponieważ jest to jednostka duża, obejmuje swoim działaniem prawie wszystkie kategorie osadzonych oprócz kobiet i młodocianych. W 1986 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) w dowód uznania dla osób bezinteresownie pomagającym innym dzień 5 grudnia wyznaczyła jako Międzynarodowy Dzień Wolontariusza. W tym dniu na całym świecie odbywa się mnóstwo spotkań i imprez, w trakcie których wolontariusze są wyróżniani bądź nagradzani za swoją pracę. Rok 2001 został uznany przez ONZ za Międzynarodowy Rok Wolontariatu. 57 Bibliografia W. Abrozik, P. Stępniak (red.), Więziennictwo. Nowe wyzwania, Warszawa-PoznańKalisz 2001. Bałandynowicz Andrzej, Probacja – system sprawiedliwego karania, Kodeks, Warszawa 2002. Bałandynowicz Andrzej, Probacja – wychowanie do wolności, Zakłady Poligraficzne „Primum”, Grodzisk Mazowiecki 1996. Bjorke J. A., Pomoc do samopomocy. Szkoła Kofoeda w Kopenhadze. Instytut Służby Społecznej, Warszawa 1997. Bulenda T., Musidłowski R. (red.), System penitencjarny i postpenitencjarny w Polsce, Warszawa 2003. Dybalska I., Pomoc skazanym w reintegracji ze środowiskiem otwartym w polskim systemie penitencjarnym, w: Systemowa pomoc rodzinie w procesie resocjalizacji i readaptacji społecznej, red.: J. Górniewicz i H. Kędzierska, Olsztyn 2000 Dybalska I., Program aktywizacji zawodowej i społecznej skazanych jako aktywna forma pomocy postpenitencjarnej, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”, 2000 nr 22/23 Gałan T., Kokorzecka-Piber M., Informacja o formach działalności postpenitencjarnej prowadzonych przez Stowarzyszenie Penitencjarne „Patronat” [w] B. Hołysz, Górniewicz J., Nadzieja w życiu osób powracających do społeczeństwa, w: Systemowa pomoc rodzinie w procesie resocjalizacji i readaptacji społecznej, red.: J. Górniewicz i H. Kędzierska, Olsztyn 2000. Foucault Michel, Nadzorować i karać: narodziny więzienia, Aletheia, Warszawa 1998. Karczewski T., Kuratela sądowa penitencjarnych i możliwości kuratorów [w] 58 w kontekcie oczekiwań recydywistów H. Koszowska – Kot, Być wolontariuszem, [w:] „Wolontariusz” 2000/3. Evangelium vitae, 26, [w:] Encykliki Jana Pawła II, Znak, Kraków 1996 B. Hołyst, W. Abrozik, P. Stępniak (red.), Więziennictwo. Nowe wyzwania, Warszawa-Poznań-Kalisz 2001. D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999 Machel Ch., Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Gdańsk 2003. Christie Nils, Więzienie?, Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej, Warszawa 2002. M. Ochman, P. Jordan, Wolontariusze – źródło siły organizacji, Baltimore 1997 Osiatyński Wiktor, O zbrodniach i karach, Media Rodzina, Poznań 2003. Stępniak P., Wymiar sprawiedliwości i praca socjalna w krajach Europy Zachodniej, Poznań 1998. 10.Szczygieł G., Porowski Michał, Kamień i chleb, IPSiR, Warszawa 1993. B. Wiśniewska, Wolontariat międzynarodowy w Polsce i na świecie, [w:] „Wolontariat” 2001/8 Instytucja „kuratora penitencjarnego” w opinii skazanych, wychowawców i kuratorów zawodowych., [w] B. Hołyst, W. Abrozik, P. Stępniak (red.), Więziennictwo. Nowe wyzwania, Warszawa-Poznań-Kalisz 2001. Stępniak Piotr Andrzej, Środowisko otwarte jako alternatywa dla więzienia, Ławica,, Poznań 1997. Stępniak Piotr Andrzej, Wymiar sprawiedliwości i praca socjalna w krajach Europy Zachodniej, Ławica, Poznań1998. Szczygieł G., Hofmański G., Model społecznej readaptacji skazanych w reformie prawa karnego, Białystok 1999 59 Szczygieł Grażyna B., Społeczne readaptacje skazanych w polskim systemie penitencjarnym, Temida 2, Białystok Szymanowska Aleksandra, Więzienie i co dalej?, Żak, Warszawa 2003. Dagmara Woźniakowska przy współpracy: Piotra Bugno, Marka Łagodzińskiego i Pawła Nasiłowskiego, Skazani i byli skazani na rynku pracy– ocena problemu z punktu widzenia organizacji pozarządowych Strony internetowe www.ngo.pl i www.wolontariat.org.pl Dokumenty: Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 2003 r. w sprawie określania zakresu i i trybu uczestnictwa podmiotów wymienionych w art. 38 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego w wykonywaniu kar, środków karnych zabezpieczających i zapobiegawczych, a także społecznej kontroli nad ich wykonywaniem (Dz. Ust. Nr 211, poz. 2051). Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1998 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu powoływania oraz działania Rady Głównej do spraw Społecznej Readaptacji i Pomocy Skazanym a także rad terenowych do spraw społecznej readaptacji i pomocy skazanym (Dz. Ust. Nr 113, poz. 723). Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 września 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu udzielania pomocy osobom pozbawionym wolności oraz zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz ich rodzinom, a także pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom jak również szczegółowych zasad i trybu tworzenia funduszu pomocy postpenitencjarnej oraz przeznaczaniu środków z tego funduszu na taką pomoc (Dz. Ust. Nr 124, poz. 823). Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. Ust. Nr 152, poz. 1493) 60 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania (Dz. Ust. Nr 152, poz. 1494) Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. Ust. Nr 90 poz. 557 ze zm.). Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873). 61
