znaczenie aktywności ruchowej w zachowaniu i polepszaniu

znaczenie aktywności ruchowej w zachowaniu i polepszaniu

mgr Bo ena Padała
ZNACZENIE AKTYWNO CI RUCHOWEJ
W
ZACHOWANIU I POLEPSZANIU ZDROWIA
CZŁOWIEKA
Od zarania dziejów ycie człowieka było zwi zane z fizyczn walk o byt. Układ nerwowy,
hormonalny, kostny, mi niowy, krwiono ny oraz metabolizm człowieka zostały do tego
dostosowane. Innymi słowy człowiek, w ci gu całej swojej ewolucji, przystosowywał si do
du ej aktywno ci ruchowej.
Dopiero kilka ostatnich pokole , wykorzystuj c stworzone przez siebie udogodnienia
cywilizacyjne, w znacznym stopniu ograniczyły wysiłek fizyczny. Skutki tego ograniczenia
s ju odczuwalne b d jako zmniejszenie zdolno ci przystosowawczych, opisanych jako
twz.
z e s p o ł y h i p o k i n e t y c z n e, b d te s , obok zbyt wysokoenergetycznego
od ywiania i przewlekłego stresu psychicznego, przyczyn chorób cywilizacyjnych. Do
chorób tych nale : choroba niedokrwienna serca, otyło , osteoporoza oraz nerwice.
Ograniczenie aktywno ci ruchowej stanowi du e i ju odczuwalne niebezpiecze stwo
dla zdrowia społecze stwa. Na ten temat w ostatnich latach kształtuj si dwa, zdawałoby si
sprzeczne, pogl dy. Pierwszy pesymistyczny – wobec narastaj cych czynników ograniczenia
aktywno ci ruchowej człowieka nieuchronnie dochodzi do licznych chorób. Drugi – u
podstaw którego le y współczesne rozumienie przyczyn powstawania chorób sugeruje, e
przyczyna głównych chorób „zabójców” tkwi w wadliwym trybie ycia, a przede wszystkim
w nadmiernym spo ywaniu pokarmu, braku aktywno ci fizycznej oraz obci eniu stresami.
Czynniki te w znacznym stopniu zale od człowieka.
Medycyna jednoznacznie nie jest w stanie zapobiec chorobom, głównie gdy s to
choroby „zabójcy”, takie jak: choroba niedokrwienna serca ( a w jej konsekwencji zawał
mi nia sercowego), rak płuc lub wypadki drogowe.
Zapobiec tym chorobom mo na jedynie zmieniaj c tryb ycia, zmniejszaj c czynniki
ryzyka. Kultura fizyczna w yciu człowieka mo e sta si wielokierunkow metod
zmierzaj c do tej zmiany. „ zwi zki aktywno ci ruchowej z higiena ycia człowieka maj
swoj dług histori , si gaj c pra ródeł si gaj c naszej cywilizacji. Równie współczesna
koncepcja kultury fizycznej ł czy j nierozerwalnie z powszechna higienizacj ycia, a nawet
medycyn dla wszystkich, szkoł pracy nad sob nad zdrowiem, sprawno ci , urod ” (Maciej
Demel).
Odpowiednio dobrana i kontrolowana aktywno ruchowa przynosi t y p o w e
w y n i k i t r e n i n g o w e, obejmuj ce cały organizm.
Do najwa niejszych według S. Kozłowskiego nale :
a)
zmniejszenie cz sto ci skurczów serca, podczas wysiłków submaksymalnych, tzn.
takich, jakie wystepuja podczas wysiłków w ramach pracy zawodowej i yciu
codziennym,
b) zwi kszenie obkj to ci wyrzutowej serca osi ganej podczas wysiłków przy nie
zmienionej obj to ci minutowej serca, podczas wysiłków submaksymalnych i
zwi kszonej podczas wysiłków maksymalnych. Zmiany te s wynikiem modyfikacji
czynno ci samego mi nia sercowego oraz systemów nerwowej i hormonalnej kontroli
jego czynno ci.
c)
Zmniejszenie skurczowego ci nienia t tniczego krwi podczas wysiłków
submaksymalnych ( wynik modyfikacji systematycznej kontroli tonusu oporowych
naczy krwiono nych),
d) zwi kszenie wydobywania si tlenu z krwi przepływaj cej przez mi nie szkieletowe.
Jest to wynik zmian ultrastrukturalnych ( liczba i rozmiary mitochondriów, liczba
grzebieni mitochondrialnych, wzrost zawarto ci glikenu i in.) oraz enzymatycznych w
mi niach. Wymienione przykładowo zmiany powoduj zmniejszenie pracy
mechanicznej serca, zmniejszenie zapotrzebowania mi nia serowego na tlen podczas
wysiłków submaksymalnych.
e)
zmiany zachodz ce w układzie wewn trzwydzielniczym. Zmniejsza si podczas
wysiłków fizycznych st enie we krwi hormonów mobilizujacych poza mi niowe
substraty energetyczne, czemu towarzyszy zwi kszenie wra liwo ci tkanki tłuszczowej
na te hormony ( by mo e i tkanki w trobowej ). Wynik działania hormonu, istotny z
punktu widzenia adaptacji wysiłkowej, zostaje zahamowany, natomiast dzi ki
mniejszemu st eniu hormonu we krwi inne jego działania nie ujawniaj si lub s
mniejsze. Mniejszy jest np. wynik „ marnotrawienia tlenu” wywierany przez aminy
katecholowe,
f)
zwi kszenie czynnika pracy u ytecznej ( głównie na skutek poprawienia koordynacji
ruchów ),
g) wzrastaj ca maksymalna moc aerobowa
h)
zachodz ce korzystne zmiany w układzie ruchu, siła mi ni oraz szybko
koordynacja ruchów,
i
i)
zmiany w wi zadłach, ci gnach, tkance ł cznej i in. Zmniejszaj ce ryzyko urazów
zwi zanych z aktywno ci ruchow itd.
Ostatecznym wynikiem tych zmian jest zmniejszenie „kosztu fizjologicznego”
wysiłków submaksymalnych, a zatem: wi ksza mo liwo pokonywania wysiłków ycia
codziennego, zwi kszenie odporno ci na zm czenie, zmniejszenie ryzyka przeci enia
czynno ciowego organizmu i urazów zwi zanych ze zwykł aktywno ci yciow oraz
wzrost sprawno ci ruchowej itd. Zwi ksza si zdolno do pracy zawodowej wymagaj cej
zarówno niewielkiego wysiłku energetycznego, jak i ci kiej pracy fizycznej.
Wobec utrzymuj cych si zachorowa na chorob niedokrwienn serca ( wie cow ),
warto zapozna si z naukowymi podstawami stosowania wysiłków fizycznych w jej
zapobieganiu.
Podstawy te wynikaj z lekarskich spostrze e i wielokrotnie wymagaj weryfikacji.
Hipotezy dotycz ce tych podstaw s nast puj ce:
_ trening fizyczny mo e zwi ksza obj to t tnic wie cowych i spowodowa
zwi kszenie czynno ciowych mo liwo ci systemu naczy obocznych;
_ systematyczna aktywno ruchowa mo e zmniejsza tendencj do powstawania
mia d ycy t tnic wie cowych. Wpływa korzystnie na czynniki ryzyka, powoduje utrzymanie
„idealnej” masy ciała i obni enia napi cia psychicznego;
_ systematyczne wiczenia fizyczne prowadz do tego, e serce, mi nie obwodowe
i naczynia pracuj bardziej efektywnie;
_ regularne wiczenie fizyczne wpływaj korzystnie na mechanizm krzepni cia krwi
i równowag neurohormonaln , zmniejszaj niebezpiecze stwo zakrzepu t tnic wie cowych;
_ wiczenia fizyczne mog : zmniejsza niebezpieczne dla ycia powikłania zawału
serca, mog zwi ksza oboczne kr enie krwi, oraz zmniejsza skłonno do powstawania
zaburze rytmu.
Rola aktywno ci ruchowej wzrasta i stanowi mo e bardzo skuteczny czynnik
zapobiegania chorobie niedokrwiennej serca i jej powikłaniom, ale jedynie wtedy, kiedy
uprawianie sportu rekreacyjnego b dzie szło w parze z wytworzeniem okre lonego stylu
ycia,. Tak wi c odpowiednio dawkowany wysiłek fizyczny, oprócz czynników
dietetycznych i socjopsychicznych – uznaje si za jeden z elementów decyduj cych o
skutecznej profilaktyce choroby niedokrwiennej serca. Poprawia on bowiem wydolno
tlenow , zmniejsza cz sto skurczów serca w spoczynku, obni a ci nienie t tnicze krwi,
wydłu a faz rozkurczow serca oraz zmniejsza depresj psychiczn , wpływa na popraw
snu i samopoczucia. W przypadku zawału mi nia sercowego przystosowanie do wysiłku
fizycznego ma wpływ na zmniejszenie zaburze rytmu, co mo e mie decyduj ce znaczenie
dla przebiegu choroby, szczególnie w pierwszym jej okresie.
W ci gu ostatnich lat coraz wi ksze zainteresowanie budzi mo liwo wykorzystania
ró nych form aktywno ci ruchowej, jako czynnika wpływaj cego na stan psychoemocjonalny
człowieka. Jest to zrozumiałe wobec gwałtownego zwi kszenia liczby osób dotkni tych
dolegliwo ciami typu nerwicowego, a jeszcze cz ciej zakłóceniami w sferze ycia
emocjonalnego, nie maj cymi dotychczas miejsca w klinicznej klasyfikacji zaburze funkcji
neuropsychicznej. Ostatnie badania psychologiczne potwierdzaj , e systematyczna
aktywno
ruchowa obni a i zmniejsza gł boko
stanów depresyjnych, powoduje
wyra n
popraw
snu i jego obrazu fizjologicznego(fazy snu), subiektywnej
„samooceny”, samopoczucia i in.
Ruch stymuluje nie tylko rozwój funkcjonalny i psychiczny ale te rozwój fizyczny
i motoryczny. Człowiek rozwija si i doskonali w ruchu oraz dzi ki ruchowi. St d, bierze
si niezwykła uniwersalno i wszechstronno wpływu ruchu na człowieka. Ju dawno
dostrze ono silny leczniczy wpływ ruchów. Tissot w XIX wieku podkre lił: „Ruch mo e
zast pi wszystkie lekarstwa, ale adne lekarstwo nie jest w stanie zast pi ruchu”.
Wypowied ta wskazała na znaczenie ruchu dla zdrowia człowieka dostrze one wiele
wieków wstecz. Jakie wnioski wyci gn ł z tego współczesny człowiek? Na to pytanie
postaram si odpowiedzie na podstawie troski człowieka o prawidłowe ukształtowanie
jego kr gosłupa.
Kr gosłup człowieka zaprogramowany został dla aktywnego stylu ycia. Obecnie,
człowiek prowadzi siedz cy tryb ycia – przeciwstawny jego kodowi genetycznemu. Nie
wszyscy zdajemy sobie spraw z tego, i siedz c prawie dwukrotnie wi cej obci amy
nasz kr gosłup ni stoj c. Osłabiony brakiem ruchu i cz sto nadmiern mas ciała
„gorset mi niowy” nie pionizuje w odpowiedni sposób kr gosłupa człowieka. Pogł biaj ce
si deformacje wywołuj bóle kr gosłupa b d ce sygnałem ostrzegawczym. Człowiek ,
sygnały te cz sto zagłusza za pomoc lekarstw – wył czaj c informacj , ale nie usuwaj c
przyczyny bólu. Jest to taktyka typowa dla współczesnego człowieka i niestety tak e dla
tradycyjnej medycyny. Cz sto powtarzaj ce si patologiczne procesy tocz ce si w
kr gosłupie trudne s do wyleczenia. Mog one wył czy człowieka z codziennej działalno ci
lub utrudni mu poruszanie si . Troszcz c si o kr gosłup tworzymy warunki dla
zdrowego ycia.
Zachowaniu i polepszeniu zdrowia sprzyja umiej tno
racjonalnego oddychania.
Niestety, wi kszo dorosłych osób nie potrafi ekonomicznie i rytmicznie oddycha .
Codzienny tryb ycia, w którym dominuje praca poł czona z siedzeniem i cz sto
towarzysz cy jej stres - sprzyjaj temu, e nasz oddech staje si powierzchowny i
arytmiczny. Pogarsza to zaopatrzenie mózgu w tlen. Dla przywrócenia człowiekowi
umiej tno ci prawidłowego oddychania niezb dne jest stosowanie specjalnych wicze , a
czasami całego ich systemu, np. wicze oddechowych jogów.
Oddychanie, szczególne znaczenie posiada przy wykonywaniu wicze fizycznych.
Im wi ksza intensywno
wykonywanych
wicze , tym wa niejsz
staje si
umiej tno
racjonalnego oddychania. Prawidłowe oddychanie – to wła ciwe dotlenienie
całego organizmu a co si z tym wi e wła ciwe funkcjonowanie wszystkich organów.
O znaczeniu wysiłku fizycznego w profilaktyce metabolicznych chorób
cywilizacyjnych nikogo nie trzeba chyba przekonywa . Aktywno fizyczna prowadzi do
wielu korzystnych zmian fizjologicznych w organi mie, które zapobiegaj lub opó niaj
rozwój chorób cywilizacyjnych. Wykazano, e u dzieci i młodzie y zwi kszenie aktywno ci
ruchowej wi e si z mniejszym st eniem cholesterolu we krwi i ma wpływ na obni enie si
ci nienia t tniczego. Odpowiedni wysiłek fizyczny jest jednym z podstawowych czynników
pozwalaj cych w sposób najbardziej fizjologiczny zapobiega lub zwalcza otyło .
Odpowiednio dozowany wysiłek jest tak e jednym z czynników w terapii cukrzycy.
Badania wskazuj , e wysiłek fizyczny prowadzi do obni enia w surowicy zawarto ci
cholesterolu, a tak e trójglicerydów. Spadek wska ników lipidowych w surowicy jest
proporcjonalny do nat enia treningu fizycznego.
Bezruch fizyczny, wzgl dnie niewielka aktywno fizyczna, zmniejsza g sto tkanki
kostnej. Ju kilkutygodniowe le enie w łó ku, powoduje odwapnienie ko ci i zmniejszenie
si masy kostnej. Małe obci enie układu kostnego jakie ma miejsce w warunkach
niewa ko ci jest przyczyn odwapnienia ko ci u kosmonautów. Ko ci poddane działaniu
dostatecznie du ych sił s o wiele g stsze od tych, które s mniej aktywne. Np. ko ci
ko czyny górnej tenisisty, w której trzyma rakiet mog by nawet o 30% g stsze od
drugiej. U biegaczy, najlepiej uwapnione s ko ci pi towe, udowe i kr gosłup.
Wszystkie te dane wskazuj , e wysiłki fizyczne zwi zane z wielokrotnym powtarzaniem
pewnych ruchów powoduj wzmocnienie czyli lepsz mineralizacj ko ci.
Z mojego do wiadczenia zawodowego oraz z prac badaczy tematu wynika, e dla
organizmu korzystne jest systematyczne, umiarkowane prowadzenie wicze fizycznych, gier
sportowych, marszów, ni jednorazowe, długotrwałe, ponad miar obci aj ce wiczenia
fizyczne. Wysiłek taki powoduje w organi mie stres tlenowy i gromadzenie si wolnych
rodników.
Przedstawione wy ej dowody, e wysiłek fizyczny i prawidłowe od ywianie si mo e
w znacznym stopniu zapobiega rozwojowi chorób cywilizacyjnych daj podstaw do
propagowania hasła, e dobre zdrowie zale y od nas samych i naszego stylu ycia. A wi c
zdrowego ywienia, aktywno ci fizycznej, utrzymania odpowiedniej masy ciała, nie palenia
tytoniu i nie nadu ywania alkoholu. Poniewa aktywno ruchowa jest biologiczn potrzeb
człowieka zapewniaj c mu zachowanie zdrowia powinna stanowi niezb dn składow jego
stylu ycia. Nawet krótkotrwałe jej ograniczenie powodowa mo e niekorzystne zmiany w
stanie jego zdrowia. Aktywno ruchowa odpowiednia do mo liwo ci człowieka polepsza
jego zdrowie i biologicznie odmładza.
BO ENA PADAŁA