Warszawa, 20 listopada 2015 Sąd Najwyższy Izba Cywilna Wydział

POLSKIE
STOWARZYSZENIE
AKTUARIUSZY
Siedziba : PZU Życie SA
00 -133 Warszawa,
Al. Jana Pawła II 24
Telefon (+48) 737 528 195
www.actuary.org.pl
Warszawa, 20 listopada 2015
Sąd Najwyższy
Izba Cywilna Wydział III
Plac Krasińskich 2/4/6
00-951 Warszawa
Sygnatura akt III CZP 87/15
Działając na podstawie art. 63 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks Postepowania
Cywilnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.) zwracam się z wnioskiem o przyjęcie przez Sad
Najwyższy stanowiska Polskiego Stowarzyszenia Aktuariuszy w sprawie Oświadczenia Rzecznika
Finansowego (dalej – Oświadczenie) RF/WUE/POG/21/WK/15 z dnia 17 listopada 2015r.
Polskie Stowarzyszenie Aktuariuszy (dalej Stowarzyszenie), wpisane do Krajowego
rejestru Sądowego - Numer KRS: 0000145906 w swym statucie określiło jako jeden z celów
działanie na rzecz dobra publicznego i środowiska zawodowego aktuariuszy.
Nasz Kodeks Etyki Zawodowej nakazuje nam wykonywać swe zadania jedynie, gdy
posiadamy do nich odpowiednie kwalifikacje. Nie jest zatem możliwe wypowiadanie się przez nas
w zakresie materii prawnej wyłożonej w Oświadczeniu, ale działając w imię celów statutowych
przedstawiam stanowisko Stowarzyszenia w kwestiach dotyczących materii aktuarialnej
przywołanej w Oświadczeniu.
Polskie Stowarzyszenie Aktuariuszy jest kompetentne w tych kwestiach, dowodem czego
jest fakt, że jest ono jedynym ogólnopolskim stowarzyszeniem aktuariuszy – członkiem
Światowego Stowarzyszenia Aktuariuszy (IAA) i Europejskiego Stowarzyszenia Aktuariuszy
(AAE). Przynależność do tych organizacji oznacza, że zarówno kwalifikacje zawodowe,
profesjonalizm i zasady etyki obowiązujące naszych członków spełniają najwyższe wymagania.
W Oświadczeniu dostrzegliśmy nieścisłości wymagające sprostowania w imię interesu
publicznego
1. W umowach ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
możliwa i obecna na rynku ubezpieczeniowym w Polsce jest taka konstrukcja produktu, w
której jedynymi świadczeniami zakładu ubezpieczeń są: świadczenie na wypadek śmierci i
świadczenie polegające na częściowym lub całkowitym wykupie. Tym samym możliwe
jest, że w ubezpieczeniu na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie jest
obecne świadczenie z tytułu dożycia. Jest tak, gdy umowa ubezpieczenia nie ma
zakreślonego datami czasu trwania umowy – w przypadku, gdy jest umową na całe życie
trwającą tak długo jak długo trwa ubezpieczone życie lub tak długo, jak długo na
rachunku jednostek pozostają środki finansowe. Ich wyczerpanie (i tym samym
zakończenie umowy) może nastąpić w wyniku działania ubezpieczającego – wykupu lub
1
w wyniku wyczerpania przez pobieranie opłat i/lub zmianę wartości jednostek
ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego.
2. W umowach ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
świadczenie wypłacane w przypadku śmierci ubezpieczonego nie zawsze jest równe
kwotowo określonej sumie ubezpieczenia i wartości rachunku jednostek uczestnictwa. W
literaturze aktuarialnej nie istnieje pojęcie „właściwego świadczenia” które pojawia się na
stronie 5 w drugim akapicie Oświadczenia. Istnieje wiele wariantów kształtowania
świadczenia w przypadku śmierci ubezpieczeniowego. Wśród spotykanych wariantów
innych niż kwotowa suma ubezpieczenia plus wartość indywidualnego rachunku
jednostek wymienić można następujące konstrukcje:
a. Świadczenie jest wyższą z dwóch wartości: określonej kwotowo sumy
ubezpieczenia oraz wartości indywidulanego rachunku jednostek;
b. kwotowa suma ubezpieczenia plus najwyższa wartość indywidualnego rachunku
jednostek z ustalonego okresu przeszłego (np. z okresu ostatnich 6 miesięcy)
c. świadczenie jest wyższą z wartości: sumy wpłaconych składek oraz wartości
indywidualnego rachunku jednostek uczestnictwa;
W praktyce rynkowej spotykane są także inne warianty zaś katalog możliwych wariantów
kształtowania świadczenia w przypadku śmierci ubezpieczonego nie może być uznany za
zamknięty.
Konsekwencją powyższego jest stwierdzenie, że teza postawiona na stronie 5 w akapicie 3
o „rzeczywistej sumie ubezpieczenia” nie jest bezwzględnie prawdziwa. Przykładowo, w
sytuacji gdy świadczenie jest wyższą z dwóch wartości: kwotowej sumy ubezpieczenia (dla
ustalenia uwagi wynoszącej 100 000 złotych) oraz wartości indywidualnego rachunku
jednostek, nawet w przypadku znacznego spadku wartości indywidualnego rachunku
jednostek, a wręcz - zgodnie z teoretycznym przykładem Rzecznika Finansowego - do
zera), wartość świadczenia będzie wynosiła nadal 100 000 złotych.
3. W pierwszym akapicie na stronie 7 Oświadczenia pojawia się uproszczone stwierdzenie,
że aktywa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego stanowią rezerwę technicznoubezpieczeniową na pokrycie zobowiązania zaciągniętego w chwili zawarcia umowy
ubezpieczenia. Ścisłe stwierdzenie powinno wymieniać wszystkie rezerwy technicznoubezpieczeniowe (wymienione w Ustawie o działalności ubezpieczeniowej i omówione w
rozporządzeniu o szczególnych zasadach rachunkowości zakładów ubezpieczeń i
reasekuracji). W zależności od zobowiązań Zakładu Ubezpieczeń wobec
ubezpieczających katalog rezerw tworzonych może być różny, choć jednym z jego
składników mogą być (choć nie muszą i w praktyce nie w każdym przypadku są) aktywa
zgromadzone w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym na indywidualnych
rachunkach jednostek ubezpieczających.
4. Stwierdzenie w akapicie 2 strona 11, że świadczenie zakładu ubezpieczeń dotyczące
inwestowania składek przeznaczonych na ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy nie jest
świadczeniem w zobowiązaniu rezultatu nie jest bezwzględnie prawdziwe. Niekiedy
zakład ubezpieczeń udziela gwarancji inwestycyjnych dotyczących rezultatu inwestowania
składek i tym samym ponosi zobowiązanie odnoszące się do tego rezultatu. Co istotne w
zależności od udzielenia gwarancji takiego zobowiązania lub nie , ustawodawca ustalił
różne wymagania kapitałowe dotyczące takich zobowiązań (tzw. wyliczenie marginesu
wypłacalności).
5. Nie wypowiadając się co do intencji ustawodawcy opisanej w akapicie 2 na stronie 14
Oświadczenia podkreślić należy, że zmieniony przepis określający 3 świadczenia był
merytorycznie błędny wobec faktu, że są umowy ubezpieczenia na życie, w których nie
2
jest możliwe określenie momentu dożycia do końca okresu ubezpieczenia (są to tak
zwane umowy na całe życie).
6. Nie jest możliwe merytoryczne ustosunkowanie się do akapitów pierwszego i drugiego na
stronie 15 Oświadczenia wobec posługiwania się niezdefiniowanym pojęciem „czynnik
aktuarialny” oraz błędami merytorycznymi w posługiwaniu się terminem matematycznym
„odwrotność”.
Także pojęcie „endowmentu” nie występuje w ustawie o działalności ubezpieczeniowej
zaś w anglojęzycznej literaturze aktuarialnej określa terminowe ubezpieczenie na życie i
dożycie z gwarantowanymi przez zakład ubezpieczeń świadczeniami na wypadek śmierci i
dożycia (oraz wartościami wykupu).
7. Istotnym znaczącym uproszczeniem (aktuarialnie i matematycznie nieprawdziwym) jest
stwierdzenie z akapitu 3 strona 15 Oświadczenia, że suma ubezpieczenia na dożycie jest
pochodną sumy składek zdyskontowanych o stopę techniczną.
8. Nie jest prawdziwe stwierdzenie z akapitu 4 strona 15 Oświadczenia, że (w domniemaniu
zawsze) ani zysk ani kwota wykupu nie są gwarantowane przez ubezpieczyciela.
W ubezpieczeniach na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym mogą (ale nie
muszą) występować gwarancje inwestycyjne ze strony zakładu ubezpieczeń, a ponadto
nawet gdy one nie występują, rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe i środki własne
w wysokości określonej marginesem wypłacalności są zabezpieczeniem gwarancji
wykonania zobowiązań przez zakład ubezpieczeń. Co istotne, na rynku istnieje wiele
produktów (zarówno z gwarancjami jak i bez nich) i możliwy jest wybór produktu zgodny
z oczekiwaniami i potrzebami konsumenta.
9. Nie jest prawdziwe stwierdzenie ze strony 16 akapit 1, że świadczenie w przypadku
śmierci osoby ubezpieczonej, która nie jest wypadkiem ubezpieczeniowym jest wartość
wykupu – niekiedy jest to wartość indywidualnego rachunku jednostek
ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego a nie wartość wykupu.
10. Nie jest prawdziwe stwierdzenie z akapitu 2 strona 16 o braku elementu aktuarialnego
w wyliczeniu prawdopodobieństwa dożycia. Rozumiejąc powyższe stwierdzenie jako brak
czynników ryzyka aktuarialnego w wyliczeniu prawdopodobieństwa dożycia stwierdzenie
jest nieprawdziwe. Prawdopodobieństwo to jest kalkulowane na podstawie tablic trwania
życia.
11. Nie jest zrozumiałe stwierdzenie w akapicie 3 strona 17 o tym, że kwota wykupu stanowi
równowartość ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego. Ubezpieczeniowy fundusz
kapitałowy, podzielony na jednostki uczestnictwa jest ewidencjonowany na
indywidualnych rachunkach ubezpieczających, tym samym świadczenie jest ustalone na
podstawie części ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego przypadającej na
ubezpieczającego.
12. Nie jest prawdziwe stwierdzenie z akapitu 2 strona 19, że nie jest możliwe, by kwota
wykupu dla ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym była
określona. Może być ona w niektórych przypadkach określona kwotowo lub przez
podanie jej minimalnej wysokości (tego może dotyczyć gwarancja).
13. Nie jest prawdziwe stwierdzenie z ostatniego akapitu na stronie 23, ze żaden przepis
prawa nie obliguje ubezpieczonego do pokrywania wszelkich kosztów działalności
gospodarczej. Ustawa z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej w
artykule 18.2. stwierdza, że „Składkę ubezpieczeniową ustala się w wysokości, która
3
powinna co najmniej zapewnić wykonanie wszystkich zobowiązań z umów ubezpieczenia
i pokrycie kosztów wykonywania działalności ubezpieczeniowej zakładu ubezpieczeń.”
Analogiczne sformułowanie znajduje się w ustawie o działalności ubezpieczeniowej z dnia
11 września 2015 r. (Dz. (Dz. U. z 2015 r., poz. 1844). W art. 33.2
Co za tym idzie przy ustalaniu wysokości składki aktuariusz musi brać pod uwagę
wszystkie zobowiązania zakładu i koszty. Jest to podstawowy zapis zobowiązujący
aktuariuszy zakładów ubezpieczeń do ustalania stawek ubezpieczeniowych na takim
poziomie by pokrywały wszelkie przyszłe koszty wykonywania działalności
ubezpieczeniowej (a co za tym idzie także koszty akwizycji).
14. Nie jest prawdziwe stwierdzenie z akapitu 2 strona 27, że nie ma przesłanki myślowej, że
założone koszty muszą być rozłożone na cały czas trwania umowy. O zasadzie
współmierności kosztów i przychodów mówi ustawa o rachunkowości (…) a także
Rozporządzenie Ministra Finansów z 28 grudnia 2009 w sprawie szczególnych zasad
rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji „§16. 1.
W ubezpieczeniach działu I i w reasekuracji ubezpieczeń działu I poniesione w okresie
sprawozdawczym koszty akwizycji w części przypadającej na przyszłe okresy
sprawozdawcze są rozliczane w czasie.”
Zatem rozłożenie kosztów akwizycji jest obowiązkowe, a ponieważ aktywa z tytułu
aktywowanych kosztów akwizycji muszą być wyceniane w sposób ostrożny, aktuariusz
zwykle rozkłada te koszty na taką część okresu ubezpieczenia, by aktywo to zachowało
swoją wartość (a następnie regularnie przechodziło tzw. „testy odzyskiwalności na utratę
wartości”).
Metodologia rozkładania kosztów akwizycji w czasie jest opisywana przez aktuariusza i
zatwierdzana przez Zarząd zakładu ubezpieczeń w regulaminie tworzenia rezerw
techniczno-ubezpieczeniowych, który jest obowiązkowym załącznikiem do polityki
rachunkowości zakładu ubezpieczeń.
Polskie Stowarzyszenie Aktuariuszy, związane swoim statutem, jest zobowiązane do
przedstawienia powyższego stanowiska przyjętego przez Zarząd Stowarzyszenia. Nie
wypowiadamy się na temat możliwego wpływu naszego stanowiska na materię prawną
prezentowaną w Opinii, chcemy jedynie skorygować dostrzeżone w niej nieścisłości z zakresu
nauki i praktyki aktuarialnej. W przypadku zaistnienia potrzeby przedstawienia dodatkowych
wyjaśnień – Stowarzyszenie pozostaje do dyspozycji Wysokiego Sądu.
Z poważaniem
Dr Jacek Skwierczyński
Prezes Zarządu
Polskie Stowarzyszenie Aktuariuszy
www.actuary.org.pl
Do wiadomości:
Pani Aleksandra Wiktorow
Rzecznik Finansowy
Al. Jerozolimskie 87
4
02-001 Warszawa
5