jajn gawiński - Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Transkrypt

JAJN GAW IŃSK I
DWÖRZAJNKI
ALBO
EPIGRAMMATA POLSKIE
BIBLIOTEKA
PISARZY
STAROPOLSKICH
zespół redakcyjny
Adam Karpiński (przewodniczący)
Krzysztof Mrowcewicz
Ewa Jolanta Głębicka
Ariadna Masłowska-Nowak (sekretarz)
30
TOM
Instytut Badań Literackich PAN
Stowarzyszenie „Pro Cultura Letteraria”
JAN GAWIŃSKI
DWORZANKI
ALBO
EPIGRAMMATA POLSKIE
WYDAŁ
JACEK GŁAŻEWSKI
IBL
Instytut
Badań
Literackich
Wydawnictwo 2005 Warszawa
R edakcja
Ariadna Masłowska-Nowak
K orekta
Justyna Mańkowska
P rojekt o k ład k i
Jacek Babicki
S kład i łam an ie
Wydawnictwo IBL
W ydanie p u b lik a c ji dofinansow ane przez M inisterstw o E dukacji
i N auki oraz U niw ersytet W arszaw ski
© Copyright by Jacek Głażewski. 2005
© Copyright by Stowarzyszenie ..Pro Cultura Litteraria . 2005
© Copyright for this edition by Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich
PAN. 2005
Druk i oprawa
Wydawnictwo Platan
Kryspinów 256
32-060 Liszki
ISBN 83-89348-55-1
WPROWADZENIE DO LEKTURY
« u m
W opublikowanej przed kilku laty rozmowie, dotyczącej miejsca książek
oraz domowych bibliotek w życiu każdego intelektualisty, zwłaszcza zaś za
wodowego badacza czy też człowieka nauki, Janusz Tazbir - jeden z najwy
bitniejszych znawców kultury dawnej - rzucił historykom literatury staro
polskiej swoiste wyzwanie:
H isto ry cy literatu ry zarzu cają m i, że za d u żo zajm uję się literatu rą d ru go- i trze cio
rzęd n ą , ale ja u w ażam , że w literatu rze trzeciorzęd n ej jest w ięcej realiów i p ra w d ziw eg o
życia . W o g óle m oim m arzen iem , k tórego się n ie d oczek am , b o sam już n ie n a p iszę, a h i
storycy literatu ry nie ch cą się tego p od jąć, jest, żeb y p o w sta ły dzieje literatu ry z p u n k tu
w id zen ia ó w czesn y ch czyteln ik ów . N ie b y ło b y ani P ask a, an i P o to ck ieg o [ ...] , bo ich w c a
le n ie czy ta n o. D la n as XVII w iek to Z b ig n iew M orsztyn, Jan Andrzej M orsztyn, Jan C hry
zo sto m P a sek , W acław P otock i, ale w XVII stu leciu nik t o n ich n ie słyszał i on i w ża d en
sp osób n ie w p ły w a li na ów czesn ą św ia d o m o ść. ^
W powyższym, nieco przekornym i prowokacyjnie wyostrzonym stwier
dzeniu-. wyraźnie pobrzmiewa słuszne przecież przekonanie, iż wszelkie hi
storycznoliterackie hierarchie, które kształtują współcześnie obowiązujący
1
Л я d r a b in ie . R o zm o w a z p ro feso re m J a n u szem T a z b ir e m , [w:] K s ią ż k i i lu d z ie . R o z
m o w y B a r b a r y N. Ł o p ień sk iej. W arszaw a 1 9 9 8 . s. 2 5 -2 6 .
-
N iep raw d ą jest b ow iem m n iem an ie, iż w w iek u XVII żad en z czyteln ik ó w n ie sły sza ł
0 p oezji Jana A ndrzeja M orsztyna. Z b ign iew a M orsztyna czy też W acław a P o to ck ieg o . Co
w ięcej, n iem al za p ew n e n ależałob y u zn ać, iż w ym ien ien i tw órcy w łaśn ie byli czy ta n i, zaś
p o p u la rn o ść za p ew n ił im ręk op iśm ien n y o b ieg utw orów , tak ch arak terystyczn y d la k ultu ry
p o lsk ieg o .B a ro k u . Por. A. K arpiński. T r a d y c ja te k stu w „w ieku rękopisów " . U w a g i o rę k o
p iś m ie n n y m fu n k c jo n o w a n iu d z ie ła litera ck ieg o , [w:] S ta r o p o ls k a k u ltu ra ręk o p isu , red.
1 I. D ziochriń sk u . W arszaw a 1 9 9 0 . s. 2 7 -4 2 .
JACEK C LAZKW SKI
obraz literatury i kultury dawnej, są tak naprawdę dziełem samych badaczy
i funkcjonują na prawach naukowych hipotez, zatem naturalną konsekwen
cją takiego stanu rzeczy byłaby oczywiście ich tymczasowość. Niestety, nie
zawsze tak się dzieje.
Raczej bez zbytniego ryzyka można stwierdzić, iż w XVII stuleciu piś
miennictwo polskie uległo swoiście pojętej ..demokratyzacji”. O ile bowiem
literaturę Renesansu - praktycznie we wszystkich jej wymiarach - zdomino
wała osobowość artystyczna Jana Kochanowskiego, o tyle w okresie Baroku
trudno byłoby jednoznacznie wskazać sylwetkę twórczą podobnego forma
tu. Co praw'da w badaniach nad siedemnastowiecznym piśmiennictwem od
wielu lat największe zainteresowanie budzą Jan Andrzej Morsztyn. Wacław'
Potocki czy też Wespazjan Kochowski. warto jednak pamiętać, iż „rankin
gowy" model literaturoznawczej refleksji nie całkiem ściśle odpowiada spe
cyfice kultury Baroku. Nieprzypadkowo przecież właśnie w tym okresie
szczególną popularność zyskały sylw'y. których elastyczna formuła, łącząca
w jedną całość elementy drastycznie odmienne, znakomicie charakteryzo
wała siedemnastowieczną mentalność.
Wydaje się, iż owa ..demokratyzacja *w' podobny sposób odzwierciedliła
się w ogólnym wizerunku naszej barokowej kultury literackiej. Oto pisarze
różnej maści, różnego pochodzenia i różnych temperamentów tworzyli pew
nego rodzaju wspólnotę ludzi pióra. Zyciow'a droga, którą wybrali, wiodła
na Parnas kolektywny, gdzie poetycką sławię, ale i gorycz zapomnienia,
dzielili ze swoimi kolegami. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż powikłane
losy dzieł większości barokowych tw'órców. nie tylko zresztą epigramatystów'. stanowiły funkcję ich zbiorowej współegzystencji.
Mimo iż szczegółowa wiedza, dotycząca rozmaitych aspektów kultury
staropolskiej, systematycznie się powiększa, istnieje jeszcze wiele - wcale
rozległych - obszarów , wymagających głębszego zastanowienia, ponow nej
refleksji czy wręcz pionierskiego opracowania. Badawcze opóźnienia są
przecież bardzo często powiązane z czysto filologiczną stroną historycznoli
terackich dociekań: do tekstów' powszechnie uznawanych za drugorzędne
[)o prostu rzadko się zagląda, przy czym najczęściej ow:ą czytelniczą igno
rancję sankcjonuje się właśnie niską oceną estetyczną tychże dzieł. Błędne
koło takiej argumentacji funkcjonuje sprawnie, in.in. dzięki ..rankingow e
mu modelowi literaturoznawczych rozważań: hierarchia, oznaczająca
przede wszystkim pewien ścisły porządek, zostaje zastąpiona przez wyścig
potencjalnych wieszczów. Zmiana perspektywy lub przynajmniej jej meto-
W P R O W A D Z E N I E D O L E K T l :RV
dologicziia korekta okazałaby się w tym wypadku ze wszech miar godna
uwagi. Jak pisał Karol Głombiowski:
N a tejże drodze w y p e łn iło b y się h istorię p iśm ien n ictw a , k tóra w zasad zie zajm uje się
d zieła m i i au toram i pierw szej w ielk o ści, zn a jo m o ścią tej n iep rzeliczon ej rzeszy pisarzy,
k tó rzy n ie zd ołali w ejść do p an teon u n auk i i sztu k i, ale którzy sw ym i d ziełam i k sz ta łto w a
li u m y sło w o ść szerok ich rzesz sw oich od b iorców i u rab iali form y w rażliw ości i u czo n o ści
swojej ep ok i. Ł atw o też m ożn a by się p rzek on ać, że w ielu z tych pisarzy, k tórych h istoria
literatu ry p om ija lub u kazuje w d alek im d ystan sie, m iało szerok ą p u b liczn o ść c z y te l
n iczą, n atom iast n iejeden w yb itn y tw órca b yw ał p isarzem , k tórego w p ływ og ra n icza ł się
do w ą sk ie g o kręgu elity u m y sło w ej.’^
Naturalnie nie chodziłoby tu o bezzasadne dowartościowanie literatury,
którą ignorowano w dotychczasowych badaniach, ale o próbę całościowego
spojrzenia na dzieje piśmiennictwa staropolskiego, a także o weryfikację
dawniejszych ocen estetycznych. Solidna interpretacja dzieł literatury
dawnej w żadnym razie nie powinna być selektywna, tzn. nie powinna
obejmować wyłącznie dzieł uchodzących za ważne. W przeciwnym wypad
ku współczesny obraz staropolskiego piśmiennictwa zostałby całkowicie
zafałszowany.
Wydaje się: iż jednym z ciekawszych przykładów zmiennej natury histo
rycznoliterackich dociekań są losy poetyckich dokonań Jana Gawińskiego
(ok. 1622-1684), pisarza niemal zupełnie zapomnianego przez badaczy.
Wymowna nieobecność nie tylko sylwetki twórczej, ale nawet nazwiska au
tora Dworzanek w kolejnych wydaniach tzw. akademickiej syntezy literatu
ry polskiego Baroku potwierdza to bezspornie4. Gawiński przez lata funk
cjonował w naukowym obiegu raczej jako poeta, którego twórczość była
traktow ana z dużą dozą poznawczej wyższości, tak jakby nie zasługiwała na
głębsze zastanow ienie i refleksję. W jednej z dawnych monografii poświęco
nych pisarzow i stwierdzono jednoznacznie, iż ..przesadą nazw ać dziś wypa
da mianowanie Gaw ińskiego «znakomitym poetą»"5.
Tymczasem należy podkreślić, iż autor Dworzanek jest twórcą ze wszech
miar interesującym i zasługującym na uw agę. Przez wiele lat konsekw entnie doskonalił sw ój poetycki warsztat, komponując obszerne i spójne zbio
ry (Dworzariki. Pieśni. Sielanki). Włączał się aktywnie w życie społeczne
3
K. G ło m b iow sk i. P r o b le m y h is to r ii c z y te ln ic tw u . W rocław 1 9 6 6 . s. 1 2 -1 3 .
4
Por. Cz. H ernas. B arok. W arszaw a ° 1 9 9 8 . p a s sim . N azw isk o iw órcy nie zo sta ło o d n o
tow ano naw et w ..Ind ek sie osób. tytu łów utw orów i czasop ism
0
(s. 6 7 8 - 7 2 7 ) .
L.M. D zian ia. Jan G a w iń sk i. S tu d n im litera ck ie. K raków 1 9 0 5 . s. 3.
8
J A C E K С I. A Ż I-W S Kl
siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej, pełniąc rozmaite funkcje, np. pisa
rza pokojowego biskupa Karola Ferdynanda W azyi Znał dobrze współ
czesnych sobie pisarzy, był wydawcą poezji Alberta Inesa^. przyjacielem
Wespazjana Kochowskiego. obracał się w kręgu ludzi pióra. Ponadto należał
do - szczególnie cenionej przez Janusza Tazbira - kategorii t wórców, którzy
mogli wpływać na świadomość ówczesnych czytelników. Nie ulega bowiem
wątpliwości, iż to właśnie Dworzariki. obok dzieł Jana Kochanowskiego.
Kaspra Miaskowskiego. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego i Wespazjana
Kochowskiego. stanowiły ..żelazny repertuar" prywatnych, siedemnasto
wiecznych biblioteki Naturalnie można byłoby przywołać znacznie więcej
dow'odów popularności pisarstwa Gawińskiego wśród współczesnych mu
czytelników. Co więcej, istniały świadectwa wskazujące na szacunek i uzna
nie. z którymi spotkały się poetyckie ..zatrudnienia autora Dworzanek. Oto
Franciszek Siarczyński. pierwszy dyrektor lwowskiego Ossolineum, zanoto
wał w trakcie prac nad niedostępnym dziś niestety manuskryptem:
[20 VI 1829] W dalszym przezieraniu rękopism a G aw ińskiego postrzegam ulotne w ier
sze innych tegoż w ieku spółczesnych lym otw órców polskich, którym m niejszych poetów, m i
nores p o e ta e , nazw isko się daje; są one najwięcej do G aw ińskiego lub o nim pisane.^
Również w kolejnym stuleciu poetyckie dokonania Gawińskiego wyraź
nie zainteresowały odbiorców i koneserów dawnego piśmiennictwa. Trzeba
jednak podkreślić, iż oświeceniowi erudyci i literaturoznawcy dokonali pew
nego ..fałszerstwa": otóż przedstawili Gawińskiego wyłącznie jako zdolnego
sielankopisarza. ignorując jednocześnie pozostałą - wcale obfitą - część jego
poetyckiego dorobku. Działanie to miało związek ze specyfiką kulturotwór
czej kampanii środowiska królewskiego10.
l)
Por. J. C lażew sk i. D w o rs k i e p iz o d J a n a G a w iń sk ieg o - g lo s a b io g ra fic zn a . „Barok
1 0 ( 2 0 0 3 ) . 2 ( 2 0 ) . s. 1 4 5 -1 5 1 .
Por. M. P isk ała. E p ig ra m a t yczn a tir ó r c z o ś ć A lb e rta Inesa i j e j k la s y c zn e ir z o rv .
..B arok ” 1 0 ( 2 0 0 3 ). 1 (1 0 ). s . 7 4 .
8 Por. W. K oroiaj. К . K orotajow a. K sią ż k a lite r a c k a w p o ls k ic h b ib lio te k a c h p r y w a tn y c h
XVI i XI I I w. (na p o d s ta w ie w y b ra n y c h p r z y k ła d ó w ) , [w:] Z d z ie jó w ż y c ia lite r a c k ie g o ir P o l
sce XVI i XI I I w ieku. rod. 11. D ziech ciń sk a. W rocław 1 0 8 0 . s. 2 3 0 - 2 3 1 (..S tu d ia S ta ro p o lsk ie .
t. XLY1II).
()
V. S iarczyń sk i. D zien n ik c z y n n o śc i u rz ę d o w y c h k się g o zb io ru n a ro d o w e g o im ien ia
O sso liń sk ich ire L iro trie. op racow ał Z. B zepa. W rocław 1 0 6 8 . s. 128.
10
Por. .1. G łażcw ski. P r e p a r o ir a n ie p o e t y - Jan G a tr iń sk i tr o cza ch o śicieco n ych .
.. P rzegląd I liiitia n istv c /n v
*+8(2004). 4. s. 8 3 - 0 0 .
W P R O W A D Z К NI I' D ( M . K K T l :R Y
_______________
9
Sytuacja zmieniła się nieco w wyniku znamiennego antykwarycznego
odkrycia. Otóż wr 1809 r. w Krakowie odnalazł się znakomicie zachowany
autograf Gawińskiego, słynny Helikon1У zawierający podsumowanie wielo
letniego dorobku artystycznego pisarza. Literaturoznawcy musieli zatem
zrewidować poglądy dotyczące spuścizny autora Dworzariek i uwzględnić
w swych rozważaniach te dzieła Gawińskiego, które uprzednio ignorowano
(m.in. pieśni, fraszki, nagrobki, twórczość okolicznościową, parafrazy psal
mów). A mimo to poezja Jana z Wieloinowic nie uległa zasadniczym inter
pretacyjnym metamorfozom. Pisarza wciąż traktowano jako drugorzędnego
wierszokletę, który zmarnował swoje zdolności, tworząc mało oryginalne
poetyckie kompilacje. Gawińskiemu nie zdołały nawet pomóc trzy najważ
niejsze. dziewiętnastowieczne edycje jego pism - autorami owych popular
nych opracowań byli: Jan Nepomucen. Bobrowicz, Zegota Pauli oraz Wła
dysław Seredyński12.
Mimo iż na początku XX w. autor doczekał się wreszcie pierwszej nauko
wej monografii, ostatecznie trudno byłoby mówić o badawczej rewolucji.
Jak już zaznaczono, Leszek Maria Dziama, chcąc zapewne zachować nie
zbędny w pracy naukowej dystans, skreślił dość surowy portret pisarza,
pełen jednoznacznych, czasem wręcz negatywnych ocen. Wydaje się jednak,
że to właśnie książka krakowskiego uczonego sprawiła, iż nazwisko Gawiń
skiego nie zniknęło zupełnie z kart opracowań, przy czym w zdecydowanej
większości owych literaturoznawczych przedsięwzięć zachowano oględny
i niezbyt przychylny stosunek do osoby poety.
Można chyba stwierdzić, iż we współczesnych pracach dotyczących
dziejów staropolskiego piśmiennictwa nasz poeta otrzymał pewną stałą,
choć raczej mało eksponowaną, funkcję: stał się pisarzem antologii oraz in
deksów. Naturalnie chwilowo bywał nawet bohaterem rozmaitych studiów
tematycznych, omawiających najczęściej szczegółową problematykę genologiczną (np. siedemnastowieczną poezję nagrobną), jednak etykieta twórcy
drugorzędnego skutecznie odstraszała historyków literatury od prób prze
prowadzenia pogłębionej analizy i interpretacji jego pisarskich dokonań.
11 M anuskrypt jest o b ecn ie d ostęp n y w zb iorach specjaln ych B iblioteki U niw ersytetu
W arszaw skiego: rkps BlIW . sygn. 1()0.
P o e zy e S zy m o n a S zy m o n o ir ic z a i J a n a (U u riń skiego. w ydal J.N. Bobrow icz. Lipsk
1 8 3 7 („ B ib lio tek a K ieszon kow a K lassyków Polsk ich . l. \.\ Y I I I ) . P o e zy c J a n a z II ic lo m o n ir
(ia iriń s k ie g o . w ydal Z. Pauli. Lwów 1843: J a n a (U uriń skiciio .P is m a p v z o s l a l v ". w ydal
W . S ered y ń sk i. K raków 1 8 8 2 („A rchiw um do D ziejów Literatury i O św iaty w P o lsc e”, t. 2 )..
10
M ( : i; k ( ; l a ż i ; \ \ s k i
Dopiero w ostatnich latach badacze łaskawszym okiein spojrzeli na dorobek
Gawińskiego, o czym świadczy zwłaszcza najnowsza monografia autorstwa
Dariusza Cheinperka1^.
Przyczyny owego zainteresowania wiążą się zapewne z naturalnym pro
cesem przewartościowania interpretacyjnych ustaleń, które mogą ulegać za
sadniczym przekształceniom dzięki wykorzystaniu różnorodnych metodolo
gii badawczych. Krótko rzecz ujmując: specyficzne intertekstualne uwarun
kowania tej poezji spowodowały, iż jeszcze na początku XX w. była oceniana
jako odtwórcza, mało oryginalna, epigońska. Tymczasem te same elementy
poddane współczesnemu oglądowi nabierają zupełnie nowych znaczeń.
Oczywiście na wagę poetyckich dokonań wskazyw ały nie tylko świadec
twa popularności i recepcji dzieł autora (np. wspomniana już obecność
Dworzanek w- prywatnych. siedemnastowiecznych księgozbiorach, bądź też
wybranych wierszy w najsłynniejszej staropolskiej sylwie. czyli Wiiyclarzu
poetyckim Jakuba Teodora Trembeckiego)14, ale przede wszystkim same
utwory. Otóż właśnie lektura Dworzanek przekonuje, iż Jan Gawiński był
dojrzałym pisarzem, utalentow anym poetą, dla którego jednym z najistot
niejszych twórczych zadań okazała się interpretacja tradycji literackiej,
umożliwiająca dogłębne zrozumienie mechanizmów rządzących procesem
poetyckiej kreacji. Zakres owej problematyki nakazuje dostrzec w tym dzie
le znamiona przemyślanej strategii, co sytuowałoby Dworzanki w kręgu po
ezji uczonej. Jednocześnie jednak postawa twórcza ich autora zdaje się nie
jednokrotnie przew yższać kwalifikacje typowrego staropolskiego ..uczonego
poety" (poeta doctus)1d. O klasie jego artystycznych umiejętności oraz
uzdolnień przesądzał bowiem nie tylko poetycki warsztat, ale ogromnie
istotną rolę odegrał tu także przemyślany i świadomy wybór tradycji oraz
zakres przedsięwzięcia. Strategia Gawińskiego była po prostu efektem poszukiwania pryncypiów’ pisarskiej aktywności, wprowadzonych wr życie
dzięki zastosowaniu wierszowanych polemik, kompilacji, przekładów arty
stycznych. Pisarz starał się jednocześnie kształtow ać poetycki dyskurs oraz
manifestow ać sw oją artystyczną tożsamość w starciu z tradycją Anakreonta.
Por. I). C hrm prrrk . P o e zja J a n a (K u ciń skiego i k u ltu ra lite r a c k a d r u g ie j p o ło w y XVII
w iek u . L ublin 200").
14 Por. W. K orolaj. K. K om iajow a. k s ią ż k a lite r a c k a ir p o ls k ic h b ib lio te k a c h p r y w a tn y c h
X I I i XI I I u \. op. cit.. s. 2 3 0 -2 3 1 : J.T. Tm iil)<4-ki. U ir y d a r z p o e ty c k i, op racow ał A. Briirkner.
Lw ów 1 9 1 0 . l . I . s. 6 7 -7 0 .
Por. I). (llirm p rrok . O „P ieśn iach J an a d u triń sk ie^ o . T e m a ty k a m e ta p o e ty c k a i filo
zo ficzn a . ..Barok
1 0 (2 0 0 3 ) . 1 (1 9 ). s.
W PR O W A DZ EN IE DO LEKTURY
11
Marcjalisa. Kochanowskiego. Alciatusa. Reja. Smolika. Sarbiewskiego. Mu
leta. Bidermana.
Oczywiście problematyka metaliteracka w żadnym razie nie wyczerpuje
interpretacyjnego potencjału Dworzanek. stanowi natomiast klucz do zro
zumienia postawy twórczej ich autora. Dopiero rozpoznanie prawidłowości
poetyckiego warsztatu, zwłaszcza zaś stosunku pisarza do przeszłości lite
rackiej. umożliwia nie tylko przeprowadzenie konfrontacji jego dorobku
z dziełami innych siedemnastowiecznych twórców , ale również analizę oraz
interpretację utworów - w tym wszystkich przekładów i parafraz - rozumia
nych już jako indywidualne, autorskie przedsięwzięcia poetyckie. Dla
porządku można tu wymienić kilka zasadniczych zagadnień, domagających
się wyróżnienia.
Po pierwsze, należałoby szczegółowo rozpatrzyć kwestię konceptuali
zmu Dworzanek. a raczej wzajemnych napięć i różnic pomiędzy konceptem
sensu stricto a quasi-konceptem. Wydaje się, iż powyższa kwestia ma
ogromne czy wręcz podstawowe znaczenie dla rozważań dotyczących zbioru
epigramaty cznego, zwłaszcza w perspektywie analizy porównawczej.
Po drugie, z całą pewnością trzeba zająć się bliżej problematyką sekwen
cji wariacyjnych w Dworzankach. Jest to bowiem zagadnienie istotne nie
tylko dla zrozumienia wewnętrznej struktury zbioru oraz jego kompozycji.
Kwestia wariantywności poszczególnych utworów, traktowanych jako ciągi
współrzędnych, równoważnych sobie tekstów, nie zaś ich potencjalnych re
dakcji, odzwierciedla w pełni przemiany, do których dochodziło na terenie
siedemnastowiecznej estetyki, stanowiącej przecież eksplikację intuicji, od
czuć. emocji i wyobrażeń16.
Po trzecie, sprawą niezwykle ważną wydaje się prześledzenie tematycz
nych uwarunkowań Dworzanek. szczególnie zaś ich relacji z innymi zbiora
mi polskich epigramatów. Porów naw cza leklura opowieści o nieszczęsnych
rogaczach, zdradzanych małżonkach, głupcach, opojach i rzezimieszkach
z pewnością pozwoli umieścić dzieło w interesującym kontekście interpreta
cyjnym. a także uwypuklić jego specyficzne cechy.
Podkreślmy, iż owe przykładowe, choć z pewnością nieprzypadkowe,
kierunki interpretacyjnych poszukiwań zmierzają ku fundamentalnym
ustaleniom, odnoszącym się nie tylko do Dworzanek. ale całego dorobku ich
autora.
1(> Pol-. (!.-(). D ubois. R en esan s. M a n ieryzm . B arok. Refleksje iro k ó l p e w n e g o sp o so b u
h ro r z e n ia . tłu m aczen ie A. S topn ow ski. ..Barok" 2(1 (>()5 ). 1 (3 ). s. 1 1 -2 3 .
12
JACEK CLAŻEW SKI
Otóż Gawińskiego zaliczano najczęściej do nurtu pisarstwa barokowego,
choć zdarzały się także inne. dość ciekawe wskazania, które nakazywały ko
jarzyć jego poezję ze stylistyką manierystyczną17. Problem tkwi jednak
w tym. iż autor był raczej synkretycznyin poetą pogranicza18. Oto w jego
tekstach literackich wyraziście uwidacznia się poczucie kulturowej przyna
leżności do dwóch porządków': porządku pamięci i porządku o c z e k i w a n i a 1^.
Tak więc Gawiński, zanurzony w żywiole tekstów, które budowały jego
twórczą tożsamość, dokonywa) eksplikacji owego lekturowego doświadcze
nia przy pomocy narzędzi charakteryzujących literaturę jemu współczesną
(np. często posługiwał się barokowym г/шш-konceptem). Z tego właśnie
powodu w dziele poety dochodzi do ciekawego uspójnienia tradycji. Dobrym
przykładem byłby tu wiersz z ..Ksiąg wtórych Dworzariek. Stosunkowo
obca pisarzowi, a rozpowszechniona w literaturze Baroku, typowa topika
wanitatywna. odzwierciedlająca trudne i gorzkie refleksje egzystencjalne,
została tu zastąpiona obrazowaniem o proweniencji klasycznej, niepozbawionym jednak elementów , które - tak jak toposy theatrum mandi czypereorinatio v i t a t i - służyły podkreśleniu dramatycznych kolei człow ieczego
losu (II 135: Z łacińskiego, w. 1-4):
W jednej sk rzyd ło jest ręce. w ręce k am ień wtórćj:
ten m nie grąży. a p ióro p odn osi do góry.
M nie by górą d ow cip em w ylecieć p rzystało,
by zazd rosn e u b óstw o m ię nie p ogrążało.
Innym przykładem byłaby sama sylwiczna struktura Helikonu. Z jednej
więc strony jego formuła odsyła wyraźnie do zasad kompozycji typow ych rę
kopiśmiennych dzieł naszego Baroku: z drugiej jednak, na czele manuskryp
tu. który stanowił przecież podsumowanie pisarskiego dorobku, znalazły się
1•
Por. A. W ilkoń.
ì)z i e j с j ę z y k a
a r ty s ty c z n e g o ir P olsce. J ę z y k i .style lite r a tu r y b a r o k o
w ej. K raków 2 0 0 2 . s. 7 6 .
Por. .1. Pelc. H u m a n izm ir b aroku . K o n ty n u a c je i m e ta m o rfo zy . ..Barok
1 0 (2 0 0 3 ).
1 (1 9 ). s. 2^.
10 W ydaje się. iż p od ob n e rozdarcie, przy nieco o d m ien n ym rozłożen iu a k cen tó w . to w a
rzyszyło tak że pisarskiej d rodze S zym on a S zym on ow ica: por. K. M row cew icz. S zy m o n S zy m o n o tric. c z y li zm ie rzch k la s y c y z m u , [w :] B a ro k ir P olsce i ir E u ropie S ro d k o ir o -lls c h o d n ie /.
D rowi p r z e m ia n i o s m o z y k u ltu r, red. .1. Pelc. K. M row cew icz. M. Prejs. W arszaw a 2 0 0 0 .
s. 26У -27Н .
Por. I). Kfmsiler-LanL'iicr. Idea „ra n iła ś" , je j tr a d y c je i to p o s y ir p o e z ji p o lsk ie g o
b a ro k u . T oruń IWO. s. 1 0 0 -1 4 7 .
W P R O W A D Z E N IE DO L E K T l'H Y
Pieśni, a więc zbiór manifestacyjnie naw iązujący do tradycji literatury kla
sycznej oraz renesansowej“1.
Doświadczenie spotkania z tekstem jest w- istocie dośw iadczeniem spo
tkania z człow iekiem, a więc dochodzeniem do św iadectw a o ..innym”22,
choc ma ono rów nież udział wr rozpoznawaniu tożsamości własnej. Próba
okiełznania żywiołu tekstu to sprawdzian dla wiedzy, ale i dojrzałości.
W nieskończonym kole spotkań z czytelnikami dawni poeci wskazują oto na
konieczność uczestnictwa we wspólnocie tradycji. Wahadło wiersza odmie
rza rytm będący pew nym stałym porządkiem -jego naruszenie oznacza ob
cość. czyli odebranie przywileju mowy. Wydaje się. iż Dworzanki należy
uznać za znakomity efekt świadomego budow ania poetyckiej tożsamości,
a więc poszukiwania wiasnego miejsca w ciągu literackiej tradycji właśnie.
*
*
*
Za krytyczną lekturę edycji i lekcję filologicznej pokory pragnę w tym
miejscu podziękować prof. Adamowi Karpińskiemu. Dziękuję również
wszystkim, których życzliwość i pomoc przyczyniły się do zakończenia pra
cy nad edycją w tym szczególnie trudnym dla mnie momencie życia: słowa
wdzięczności kieruję zwłaszcza do prof. Aliny Nowickiej-Jeżowej, dr. hab.
Pawła Stępnia, dr Estery Lasocińskiej. mgr Magdaleny Nawrockiej-Berg
oraz wszystkich Przyjaciół z Zakładu Literatury i Kultury Epok Dawnych
Instytutu Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
Chciałbym w' tym miejscu podziękować również mojemu Mistrzowi, któ
rego wiedzy, cierpliwości i dobroci zawdzięczam tak wiele, a poniew aż nie
mogę już. niestety, uczynić tego osobiście, dlatego pragnę poświęcić niniej
sze opracow anie Pamięci Profesora Janusza Pelca.
- 1 Por. .1. (ia w m sk i. H elikon , k.
--
- ЧОг.
Рог. .1. T isch n er. Filozofia d ra n ia /u . I I p r o n a d z e n iv . Kraków
s. 27 .
DWORZANKI
albo
EPIGRAMMATA POLSKIE
Jana G awińskiego
DO CZYTELNIKA
W szytkim g rzeczn y m i co są przy weselszej cery,
te, jak k o lw iek tw orzone, m oje szlę p ap iery :
n ajd ziesz tu ż a rt i p raw d ę, i in n e pow ieści
lu b się n a nie do p iątej m ózg nie sm aży treści:
n ajd ziesz w dzięczn ą E ra to i w tym T eja rzędzie.
C hcesz w ięcej? Z w iązan y F eb przecię p ójdzie wszędzie.
DO POWAŻNIEJSZEGO CZYTELNIKA
Co zdrow ego, co lubo - tu najdziesz oboje:
P a f i F lorę o d k ry tą liydzi pióro m oje.
K ato. w n id ź n a mój teatr, nic znidziesz w net n a to:
p rzy rz ek an i: gdy p rzeczytasz, tenże będziesz K ato.
16
JAN C AW Ï.YSKI
KAŻDY ZA CHUCIĄ IDZIE
5
10
15
20
25
Chuci służę i wieku. Przeto, gdy kto włości
w kraju gdzie tam zarannym zakłada, chciwości
oraz wodze puściwszy, jakby mu Fortu n a
wszech bogactw dostarczała zc złotego runa:
gdy kto szczęściu dawszy się. w kraj pędzi daleki.
gdzie jest K orynt dw ójm orzny. kędy Dyjarbeki
lub gdzie złotem T ag wspienia. by z kupiej nabytu
czym biedę zmógł, wróciwszy do swego się szczytu:
gdy kto państw jest na łupie, hołdując Bellonie.
lubo żeby znany był wszelkiej św iata stronie.
gdzie wschodzi, gdzie Feb p a d a lub podspodnie kraje
lotną łodzią Ocean św iatopław ny kraje:
gdy kto w dom u pod hełm em o siedm jedenasty
woła kości z F ortu n ą lub czterm a dynasty
zabaw ia się. fluszem-li lubo starym paszem .
lub Dyjony lubym się cieszy halaspasem a ja z synem tedy się L atony zabaw iam
i swe przy nim rozprawy, choc że cienkie, staw iam ,
który mi spod swych kortyn delfickich nie broni
i słów wieszczych, i m aju z w aw rzynu do skroni:
lub się duchom wielkiego poety dziwuję.
Muz sarm ackich kochanka, i za nim szlakuję,
choc z daleka. Hojniej-li kom u H ippokrena
leje w pióro, z tym się m a zabaw ia Kam ena.
a że na świat taż idzie - przed w iększą wychodzi
gońcem mniejsza, tak cieńszy blask przed Słońcem.
Zacna lutni, me lub cię D worzariki nie znają,
jednak pod dźwięk i łaskę tw ą dzis się skłaniają.
KIEDY MAJĄ BYĆ CZYTANE
Jeśliś głowy nadlrasow al
ważnym czynem, gdyś pracował
D\V0RZA_NKI «Ню KPKiR.AMM.ATA POLSKIE W3 - WH
5
10
15
20
25
30
o")
rozum em , ciałem alboli
Sparcie tej - ojczyźnie, gwoli:
jcślic Mars w niniejszych chwilach
na Lcchowych Term opi lach
uprzykrzył się. żeś ku sławie
zawsze czyn miał w jego wrzawie:
jeślić o swym Ceres żniwie
mozg zem dliła, myśląc ckliwie,
abyć przyszła z nieubogiem
w twój dom Amaltei rogiem:
jeślic i myśliwe dzieło
Dyjanny się nadprzykrzyło
i domowym m ącąc m irem .
jakiem cię L ar napasł ty rem tu się zabaw: i w Minerwie
najdziesz tej. coó troski przerwie
lub duch spraw i w tobie świeży
do tych, coś m iał w przód lubieży.
Jeślić na koniec i k tóra
M nemozyny m ąd ra córa
lub co wyszła z Jowiszowej
pracowicie. Pallas, głowy.
duchem poważniejszym siła
mózgu twego nadw ątliła tę. aczkolwiek w szczupłym stroju,
przy aońskim Muzę zdroju
uroszczoną. gdy wesoło
spraw ow ał me Febus czoło,
czytaj, aza z tej Kameny
weselszej dostaniesz weny.
Tak przez zjadłe skorpijonv
kto złym będzie żądłem tkniony.
od tych znowuż w pewnej wierze1
jadów gość swe zdrowie bierze:
17
JAN C A W I Ń S K I
18
-to
tak i z ręki Achillowej
pchnięta w bok Tele<fos>owy
ostra włócznia, co raniła.
ranę znowu taż /leczyła i Feb. gdy cię duchem walnym
indziej zwątlił. choćże chw alnym .
by cię tenże innym wzorem
zwolnił - będzieć tu doktorem .
OBMOWA DO PRZYJAŹLIWYCH
Ze bez ozdób K am ena i bez swego wdzięku.
przepuść, cny Czytelniku - dasz jej te z swych ręku.
M rówka licha w bursztynie snadź była zacniejsza.
a ta. prze wstyd gdy wspłonie. będzie przyjem niejsza.
DWORZANEK
JANA GAWIŃSKIEGO
KSIĘGI I
[1 ] O SWYCH DW ORZANKACH
Fraszki me lub - jako chcesz - wiersze niestworniejsze
czemu imię D w orzanek m ają ozdobniejsze?
Czytelniku, nie dziwuj, szpetne ciało czyje
pospolicie więc z wierzchu piękna szata kryje.
[2 ] DO CZYTELNIKA ŁASKAWEGO
Czytelniku rnój łaskaw y.
jeżeli mi chcesz być praw y.
dobry wiersz mój - w yborniejszy,
a który zły - zów mierniejszy.
[3 ] DO CZYTELNIKA NIECHĘTNEGO
Czytelniku, lecz niebaczny.
jeśli
im i
chcesz być opaczny.
zły mój wiersz najgorszym powiesz,
który średni, złym nazowiesz.
20
JAN G A W I Ń S K I
[4 ] O SWYCH KSIĘGACH
5
io
15
20
Wojny i surowe boje
chciało pisać pióro moje:
już Ulisse, już Achille
w krwawej budziłem mogile:
nic były perfum y, róże
i m iękkie Heleny łoże:
nic łabędzie Jowiszowe.
deszcze. pławy Leandrowe.
T a gdy mi się rzecz nadaje,
dziw na odm iana się staje:
pod złotemi Mars nam ioty
z gaszką dzieje swe zaloty. ..Marsie, co czynisz lepszego?
Nie przeryw aj wszczynu mego!
Ja tchnę groty i rycerza,
a ty w pośród dyszesz pierza".
Rzecze: „Synu, M uza krw aw a
twoja nie jest - dziś zabaw a.
Co mię głosi, przyjaciela,
mam już - z Skrzypnej Sam uela.
A tak, synu, nie wadzi to,
co ja robię: pisz ty i to;
i tu dość Bellona hojna.
Wojny piszesz? Miłość - wojna! \
[5 ] MICROCOSMOS
Darmo, że zły świat, świat ten utyskuje.
Przez światów wiele jeden się świat psuje.
[6 ] HERKULES
Który prac wiele z chwałą odpracował.
w m arnotce jednej bohater szwankował.
D W O R Z .A N K I a l b o EPICRAMM.AT.A P O L S K I E
I 4-10
Tryum fuj, z Cypru bohaterko sama:
którego nie zmógł lew. przem ogła dam a.
[7 ] O ŻYWOCIE LUDZKIM.
DO JANA KOCHANOWSKIEGO]
5
Nie wszytko fraszka, cokolwiek myślemy.
ani to fraszka, cokolwiek czyniemy.
jest też na świecie rzeczy po dostatku,
co w sobie wagi m ają dość i statku:
zacność, uroda. moc. pieniądze, sław a arcy to dobro, kom u tego staw a,
atoli kom u tego nie dostanie.
prócz cząstki z nieba, ten za fraszkę stanie.
[8 ] WIEK SATURNA, WIEK ZŁOTY
Pierwszego wieku nic złota nie znali,
czemuż pierwszy wiek złoty wiek nazwali?
[9 ] WIEK DZISIEJSZY
5
Przem inął czas z wiekiem złotym.
śrebrny, mosiądzowy potym ,
dziś zaś, kiedy wszytko wojny
czas ten niesie niespokojny.
a Marsowi mieczów , tarczy
nigdy W ulkan nie wystarczy,
jeśliż Feb mój w tym jest ważny,
słusznie ten wiek jest żelazny.
[10.] ŻYĆ JAKO
Chcesz żyć dobrze? Swym żądzom i smysłom bądź panem .
Chcesz długo? Serca nie jedz ni mu bądź tyranem .
21
:2
|Л.\ (; \\\ INSKI
[11] DO HENRYKA
l lenrvku. z dusze z twym cię chwalę czynem,
że dobrą myślą zbywasz trosk i winem.
bo sto cel narów frasunku z ausczugu
jednegoć funta nie zapłacą długu.
[12 ] Z ANAKREONTA
5
io
15
20
Często mi palijskie łanie
mówią - panny, wdowy, panie:
..Anakreon. chciej wżdy miary,
już ci z oczu p atrzą mary.
Weź zwierciadło, spójrz na czoło:
jakieć rozwaliny wkoło,
włosa na głowie żadnego
oprócz coś wr tyle białego".
Ty zaś: ..Jakie są zmarszczele
na mej twarzy, na mym czele
i jeśli mi z głowy spadły
włosy lub tam które zbladły.
tego nie wiem. To wiem - ale
starem u potrzeba cale
być wesołym, pić. miłować.
nim z śm iercią przydzie wędrować.
Л tym czasem, gdy tak czynię,
niech nie będę w jakiej winie,
wszak wiemy: stary jak dzicie.
tak dziecięciu przebaczycie” .
[11] O ANTYPODACH
Ze świal nowy pod nami. że są antypody.
jeżeli mi nic wierzysz, więc zajrzy do wody.
D W O K Z A N K l albo К И С П А М М A TA P O L S K I K
I П -Ю
[14 ] SPARTY OBYWATEL
Swej obywatel Sparty Urn niesłuszny,
kto jej nie kocha ani jej posłuszny.
Zła część, co się z swym nie jednoczy całem,
zła cząstka ciała, co z swym walczy ciałem.
[15 ] DO HANNY
Cnoty zapał na tw arzy swojej pokazujesz.
gdy wstydliwym naprzeciw co swym uszom czujesz.
Bóg pomóż, wdzięczna Manno, na twej farba t warzy
tak a jest najwdzięczniejszą, co się z cnoty żarzy.
[16 ] DO TEJŻE
Jako na odw rót kiedy P a rt uchodzi.
nieprzyjaciela w ten czas swego szkodzi.
tak i ty, H anno, gdy ode m nie stronisz
(przepuść mej praw dzie), uciekając, gonisz.
[17 ] Z GRECKIEGO
Ktoś głupiego bogacza ujrzy w drogiej szacie
i rzecze: „Owoż owcę w złotym runie macie*'.
[18 ] DO SZYMKA
Zawsześ. Szym ku. jest pijany.
a trzeźwym chcesz być widziany.
Ktoć tu nie rzecze z słuszności:
kocha się Szymek w trzeźwości.
[19 ] ROZWÓD
Rozwód uczynił, że nie była całą:
o małą mu szło rzecz - mówię - o małą.
23
24
[20 ] Z ŁACIŃSKIEGO.
SPRAWIEDLIWA GÓRĘ OTRZYMUJE
.")
10
Lacyda mężnego tarcz krw ią farbow ana
I lek torow ą od C ieków Ul isso wi d an a
z ust wymownych niesłusznie*, co raczej wnukowi
z cnót walecznych służyła. Telam ończykowi.
Po panu utonionym . gdy po morzu pływa.
Itaki już daleka woda ją poryw a
i do grobu Ajaksa słuszniej swego pławi.
z której się dźwięk żałosny i ta mowa zjawi:
..Ciesz się. cny bohaterze, zwycięzcaś i w grobie.
którac przedtyrn i dziś tarcz taż należy tobie.
Lepszyc N eptun niż Pallas \ Snadź i m ądry błądzi,
gdy go afekt i krewkość, a nie rozum rządzi.
[21] DO WOLFANGA TIBERA
Chcesz ze m ną a chcesz korcy zjeść niem ało soli.
byś w zawziętej miłości ze m ną żył do woli.
Lecz ty soli ni z solą. W olfangu, nie jadasz kiedyż ini przyjacielem będziesz, jak pow iadasz?
[22 ] NA ŁYSEGO KROJĄ
Z tobą. łysy. nic mi jest. lecz twe włosy chwalę,
że tw ą głowę niepłodną opuściły cale.
[21] CIERPLIWOŚĆ MARKA
lże cierpliwie swoję żonę znosisz.
przeto cierpliwość swoję. Marku, głosisz.
A ja zaś mówię: twa cierpliwsza żona.
bo wielu znasza, znasza i cię ona.
inVOR/ANKI «ilIк*KPICRAMMATA 14)1JjKIK I 20-2»......
[24 ] DO MATRONY JEDNEJ
Krótko cii; schwalę. lecz skuteczną chwałą:
w stąpiła W enus i Pallas w twe ciało.
[25 ] O MARNOTRAWCY
llżvw ał z wszemi dostatki za młodu,
teraz na starość przym iera też głodu.
T ak bywa: kiedy obiad zjemy hojnie,
bez wieczerze spać idziemy przystojnie.
[26 ] DO FILODEMA
Albo w radzie zawiedzie, albo ra d a płocha,
kto się w swoim dowcipie. Filodemie, kocha.
[27.] Z ŁACIŃSKIEGO
5
Co w żeglującej starszy żeglarz nawie.
co w mieście rad a przy porządnej sprawie,
co Słońce w niebie, Miesiąc z gwiazdy swemi to też jest miłość między żyjącemi:
tonie bez rządcę swojego łódź w wodzie.
m iasto u p ad a bez rady w niezgodzie,
świat bez jasności słonecznej ciemnieje,
tak bez miłości ludzki stan niszczeje.
[28.] DO POLLICENTA
Po śmierci wszytko dać mi obiecujesz,
czego mi kolwiek dzisia dać żałujesz.
Dobrze - nadzieją już się będę szczycił.
Wieszże tym czasem, czostoć będę życzył?
25
26
.IW CW M NSKI
[29.] O SMOKU
Apollo sm oka zabił. Praw dę-li to znają?
Nie wiem. Wiem skon; z niego w Krakowie chowają.
[30 ] O HISZPANIE
Komor kąsa I liszpana. a ten niecierpliwy
zgania go i do szpady rwie się nań. chełpliwy.
Więc go drugi zakąsi, ton z jadu zawoła:
.. Widzę praw dę - i I lektor dw iem a sam nie zdoła”.
[31] O FILIDZIE
Prawią, że Filis zła jest. nasza dam a.
Mylą się - nie zła. ale złość jest sam a.
[32 ] NA DOMOWE BUNTY
Jeśli w nętrzny Mars i domowe bunty
nie w yńdą w cudze jad wywierać grunty.
poty ta strasznie w dom u krew w ylana
dom ową wojną będzie nazyw ana.
W yńdą-li. rzeczom: ..My się to ćwiczyli
w domu. jakbyśm y indziej dobrzy byli” .
[33.] OTIUM
CIVES SIM UL E T B E A T A S P E R D ID IT URBES
Nie tak wojna przynosi swe państw om karanie,
jako pokój nikczem ny i zio próżnow anie.
[■44.] DO ANAKREONTA
I (‘jeżyku Afiakreoiicie.
luboś w wyższym horyzoncie
DW O K Z A N K I .libo K P I C K A M M A T A P O L S K I К
з
10
15
20
25
30
35
I 2 (>-34
osiadł one górne dwory
z C anim edy i K astory
i po świetnym w ładasz gm achu,
śm iertelności prożen, strachu,
przecię my cię. stary łotrze,
i tu. przy tej winnej otrze,
wspom inam y, też ofiary
dając ci z lakowej fary.
a ty w elizejskim ciszu
przyjmiesz, siedząc przy Jowiszu.
W tenczas kiedy, próżny grom u.
z swą Junoną w świetnym domu
buja, a o słodkim mirze
gra mu Orfej na swej lirze,
ty szpaczkujesz i przyśpiwasz.
a w się n ek tar święty zliwasz.
Śmiej się na nas z jasnej sfery.
tej tam . patrząc, jako cery
i my krasnej przy kolei,
nie bez także Cyterei.
nabyw am y, a przygrany
ten rym piciem wpół pijany:
..Cna drużyno, piękne koło.
dziś czas zażyć, a wesoło!
Rozwiąż myśli na ochotę:
tu wolności masz swe złote:
co w serdecznem masz zapale.
wyjaw, w ynurz poufale!” . ..Milcz nieluby. co Amikle
zgubił, co i serca wikle.
wyżen! Masz podniaty swoje:
te tokajskie miłe zdroje . ..W itaj, muszczu. nad cekuby.
nad falerny godny chluby!''’. -
27
28
+o
50
55
60
65
"o
JAN CAW IŃSKI
..Kto tu będzie. bv w tej rocie
naszej przyganiał ochocie,
ten do M arsa niech na T raki
lub na czarne pędzi szlaki.
Dobrej myśli z słodką p ian ą
tu gospodę zap isan o “. „Cóż. jakby mi lat przybyło,
już duszy, już ciału miło:
zdam się młodszy . - „Głupi chłopie,
cos odm łodniec chciał w ukropie.
w który cię córy wrzuciły,
a tyś tchu zbył. zbył i siły.
pijać było te likwory dostałbyś był młodszej skory
i żył dłużej . - ..Bracia moi.
kto chce być zdrów, czyja stoi.
winien spełnić i podczaszem ,
bliski-li czar. zostać naszem \ „W dzięczny muszczu słodkiej lagi.
obchodź kolej twemi flagi!” „Członki me dziś hojnie zleje,
toż i każdy niechaj dzieje
i o trunku: «Zacny, zdrowy.
wdzięczny gościu naszej głow y!»” . ..Prawo statku i powagi
zaw ieśmy na kołku, wagi
niech swej nie ma. Co mózg suszy,
dzieii dzisiejszy to niech skruszy:
dość wszech trudów i hałasów
do tych poniósł człowiek czasów".
I ej u. słyszysz? C zy leż które
słowa к tobie przem kły wzgórę?
Śmiej się i jeśli występek
przez len widzisz nasz postępek.
OW'ORZANKJ, silliii E P I C H A M M A T A P O L S K I E
75
I *t-:î8
przeproś niebo. gdyż cię temi
i twój żywot czyny cciemy.
Dokąd lecz mię płom ień święty
z słodkich fal unosi wszczęty?
Tcn-li lo Feb. ta-li z grona
Kalijope w ytropiona?
Febie. przebacz: co tu ronię.
twój mię b ra t wściął bluszczem w skronie.
[35 ] O NAGŁEJ FORTUNIE
Gdy słońce rano nad swój zam iar wschodzi,
niepogody więc tego dnia przywodzi:
tak nagłe szczęście kogo wzgórę wzniesie,
częściej n a u pad z takiem gotuje się.
[36.] ANIMA A M M A N S
Mężny, uw ażny, czuły pan, cnotliwy,
za sobą wiedzie wiek dobry, szczęśliwy.
Z dośw iadczenia to i praw dy rzec muszę,
że w jednej duszy wszytkie żyją dusze.
[37 ] IA M PROXIMUS A R D E T UCALEGON
Sobie m arzę i dum am : Ukalegon gore.
a co dalej, to ku nam płomień bierze gorę.
A nam się go dla siebie nas bronić nic godzi,
czekając, póki ku nam aż samym nagodzi?
Ma i nie ma rzecz o tym. Szczęśliwy, co bytem
i pokojem szczyci się. lecz za cudzym szczytem.
[38 ] BANKIET DYJECKI DO DOKTORA
C<h>waliłes mi dyjelę i jakieś potraw y
dał mi. lemi-in cię raczył, doktorze łaskawy.
29
30
JAN CAW INSKI
[39.] DOKTOR
Dziś żartuj, potym. panie, wrolęć podziękować*,
masz-li choro zdrowego doktora częstować.
[40.] TENŻE
Doktorskiej słuchać powinien pan rady.
a doktor pańskie zań m a jeść obiady.
Jak kaznodzieja, tak i doktor zgoła
inaczej żyją. niż ich każe szkoła.
[41] O JASZCZORCE W BURSZTYNIE.
Z ŁAPIŃSKIEGO]
5
(idy z drzew płyną bursztyny, więc się tam nagodzi
i na świetnej jaszczorka uwiężnie powodzi,
która, gdy się być w tłustym zdum iew a ulgnieniu.
w krótce krzepnie dokoła w przejasnem więzieniu.
Nie pyszń się. Kleopatro. wr pańskim leżąc grobie.
gdy jaszczorka w świetniejszym odpoczywa sobie.
[42 ] O MILOCIE BOGATYM, NA SĄD POZWANYM
Ze cię na sąd pozw ano, uskarżasz. Milota?
Nie ciebieć to pozwrano. ale twego kota.
[43 ] TURNIEJA NIEDŹWIEDZIA Z BYKIEM
ö
Mężny z srogiem niedźw iedziem byk pojedynkował:
ów rogiem, ten sam sobą wiele dokazow ał:
ten go kona powałem, ów się zaś gdy krzepi,
jako pilą wzgórę go rogiem rzuci lepiej,
Potem się wzajem zewrą wszytką mocą. rykiem.
chcąc mężniejszym len nad tvm usięść pasowiiikiem.
D W O R Z A N K I iillxi K P I G R A M M A T A P O L S K I H
I 39-41!
lecz gdv obaj w jednakiej sile się uznają.
choć ku sobie tchną śm iercią - turniej poprzestają.
Równa moc góry nie zna: choć przez troje poty.
rów na cnota od równej nie polęże cnoty.
[44 ] 0 TYCHŻE
Obaj w jednakiej cnocie, obum też rzec trzeba i ten gwiazdy swej godzien, godzien i ten nieba.
[45 ] DO GOSPODARZA NA ZŁY TRUNEK
Źle mię częstujesz, nie uńdziesz nagany:
w śrebrnem pucharze trunek ołowiany.
[46 ] MARYLLA
Co więc rzekła i co więc M arylla czyniła.
chciała, by to chwalono, i sam a chwaliła.
T a um arła. Cóż rzeczem? Między czyny wszemi
że lepszy uczyniła, ten czyn pochwalem y.
[47 ] KTO LENIWY?
Kogoś tam kiedyś u cudzej zastano,
za leniwego więc go poczytano.
[48 ] DO DOKTORA <M>ONTANA.
Z JANEM KOCHANOWSKIM] AUTOR
O wsiach dziesięciu prawisz swych. <M >ontanie.
a ja nie mogę nigdziej trafić na nie.
Pono te dziewięć co w inszej dziedzinie
do tej się zniosły, która przy Lublinie.
31
J A N C A W INSKI
[49 ] JEDfENJ NAGROBEK.
Z ŁA[CINSKIEGO]
Anim twój. ziemio. wszytek, ariim twój. N eptunie morze mię część i ziem ia część mię ma w swej trunie:
ciało rybom pokarm em było. gołe kości
w iatry na brzeg przybiły z morskiej głębokości.
[50 ] NA TOŻ AUTOR
5
W morzu mię śmierć zarw ała, więc me ciało lorki
i baleny w ksieńcowe swe zawarły worki.
kości nagie trozębem N eptun Idolowi
podał ze dna w wierzch wody. by przygnał k!lądowi.
T ak mój jest odpoczynek nieograniczony.
bom pół w ziemi, pół w morzu grobem jest złożony.
[51] NA TOŻ AUTOR
Kto mię z takiej chw alebnym nie nazwie mogiły,
gdy się dw a elem enty na mój grób złożyły?
[52 ] CAMPI E L Y S II
Ze w Elizowej Eneasz Krainie
był raz. więc o tym wieść szeroko słynie.
Dziś. na Elizie co bywają, nasze
wieki przynoszą takie Eneasze.
[5.1] NA DUMNEGO
Keta i Encelada. i wysokie цогу
swą pychą i górnemi przechodzisz humory.
Щ się. gdy piorun bije. by w cię nie uderzył góry tłucze ten. a tyś już górę wymierzył.
[54 ] KUPIDO WOSKOWY
W pięknej Wenery Ankonie.
gdzie w m orzu brzeg wielki tonie,
a N eptun go. choć że wzdycha,
w wierzch trozębem z głębiej spycha,
dokąd z C ypru na perłowej
konsze po oceanowej
drodze m ożna W enus płynie
na kochanym swym delfinie,
tam pod drzewcem, kupiej znakiem ,
między ludzi wszech orszakiem
ktoś K upida woskowego
przedaw ał, śród m iasta tego.
S ztuka Fidyjowych ręku
godna, swego pełna wdzięku:
czółko, tw arz, nos, wszytko ciało
człeka k'sobie pow abiało. „Powiedz - spytam - przyjacielu,
A m orka tego o wielu
szacujesz? T arg ze m ną snadnie
na ten to kunszt twój przy p ad n ie'’.
A ten: „Jako chcesz za wiele
i szacuj go, i weź śmiele,
jednak żeć rzecz sam ę zjawię,
tuć nic a nic z wosku stawię,
ale bożka w dom u tego
mvm nie chcę mieć. garnącego
się ku wszytkim i co nie mniej
k :niemu garn ą się wzajemniej.
Daj mi przecię. daj pół łota.
a daj i mniej, słowem, złota,
namilejsze to chłopiątko
twe już będzie, to bożątko.
34
35
-to
J AN G A W I Ń S K I
On w pokoju i w łożnicy.
gierm ek wiernyć. się zaszczyci.
w dzień-li. w noc-li ten społeczny
towarzysz będziec serdeczny \
T arg doszedł. Dzieciuku luby.
pódź do mnie. lecz na te szluby
pomni dane: czymeś sławny.
tym masz u mnie dziś być jawny.
Niech zakocham , niech w tej dobie
zaraz płomień zezuję wr sobie!
Nie przybędziesz z tym -li darem sam stopniejesz wielkim żarem .
[55 ] DO MORSZEGO TYBERA
Czyli cię m am stąd chwalić, czyli ganić, Morszy.
gdyś jest dobry - najlepszyś. kiedyś zły - najgorszy.
[56 ] POBOŻNOŚCI WIZERUNK Z ALCYJATA
Gdy wielkie rozpościerał M ulcyber pożogi
i wszytkie ilijackie ogniem traw ieł progi,
z ognia śród nieprzyjaciół syn ojca unosi
i święty ciężar niosąc, nieprzyjaciół prosi:
..Przepuść, waleczna młodzi, wszelka grecka tłuszcza.
tej starości, i ogień, której sam przepuszcza.
Przepuść ani mię zdzieraj z pobożnej opieki stąd żadnać korzyść, stąd mnie chw ała jest na wieki
[57.] DO KACHNY
Żem cię wierszem sw ym złowił, coś mi rzec - nalazła.
Plolkaś. Kachno. czy płotka, iżeś w wiersze wlazła?
D W O R Z A N Kl a l b o K P I G R A M M A T A P ( ) b J C I K _ J _ £ 4 : ()2 __
______
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 35
[58 ] O TYLLIM
Prow adząc Tylli do grobu krewnego.
w padł w dół i karku nadłam ał swojego.
Więc co mu rzekli na taki przypadek? „Po swym wziął krew nym Tylli dobry spadek' .
[59 ] 0 ŻYWOCIE
Z życiem naszym jak z winem tak się właśnie dzieje:
żywot w końcu troskliwy, to w schyłku kwaśnieje.
[60 ] NA MALARZA NIEDOSZŁEGO.
Z BIDERM[ANNA]
W dzięczną wiosny kwitnącej m iał m alować corę,
rozlicznem i kw iatkam i ozdobioną Florę nam alow ał sta rą bab. Cóż nam ten dziw sprosny
śród tych róż pokazuje? N agłą zimę z wiosny.
[61] NA TOŻ AUTOR SWOJE
5
Księżnę pięknych różańców m iał i sadów ślicznych.
Florę, m alarz m alować, przy kw iatkach rozlicznych.
Ten babę nam alow ał. M alarzu, zgrzeszyłeś:
kw iatkom niekształt. zarazę obok postawiłeś.
Zm aż te róże. lilije. maluj kwiat właściwy młodszej róża należy, a babie pokrzywy.
[62 ] NA TOŻ AUTOR SWOJE
Piękną wiosnę, wizerunk młodocianej doby.
miał był m alarz malować z wszemi ziół ozdoby.
Miał malować i Florę śród zielonych kwiatków,
panią róż i majowych władczynię dostatków .
36
JAN ^ A V i lNSK I
5
Ten bab starą zmalował. Niech kto. jak chce. sądzi,
m alarz w takiej osobie nieowszeki błądzi by tych kw iatków nie skubło Proteowe bydło
i źli ptacy. tę babę dał tu za straszydło.
[63.] NA WITA
W czorajszy trunek że cuchnie z Witego,
m ylą się - do dnia on pija samego.
[64 ] DO JANA DRUŻBY
Jeśliś z serca ukochał i z swej duszy cale,
w czym ukochać przystoi, taki ogień chwalę:
ciesz się i w tej obfituj dalej szczęśliwości.
Nie żył ten. kto nie kochał i nie znał miłości.
[65 ] P R O T E I M ATERIA PRIMA
Żadnego ja nie czynię w tym naturze gw ałtu,
żem w różnych jest osobach i różnego kształtu.
Jam tym jest, co w pow ietrzu, w m orzu, ziemi stoi,
tylko mię m a Ejdotc, córka, w postać stroi.
[66 ] DO FILAGA BABOŻENIA
Wziąłeś babę za żonę. złoto z nią. Filagu złoto wziąłeś za żonę. a babę w posagu.
[67.] DO JANA KOCHANOWSKIEGO]
Nieźle czasem powiedzieć, co człowieka boli.
przed sobie poufałym, gdy go masz po woli.
bo gdv na wierzch żal wvndzie. mocy swej ujmuje,
lecz tajem ny źrze serce i duszę morduje.
D W O R Z A N K l a l b o K P I C R A M MAT A P O L S K U -
I ü2- 7 0 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
[68.] NA FRĄCKA
W niebie W enery pono. Frącku, byłeś.
bo - widzę - czoło twe gwiazdy okryłeś.
[69.] USTAWICZNOŚĆ
Częstością rzeczy ogrom ne konają.
choć się wr swych siłach niepożytc zdają:
dęba wielkiego m ały robak straw i
i kropla dżdżysta opokę zdziuraw i.
[70.] Z ANAKREONTA
5
io
15
20
Jużem w porze jest dojrzały
i śron głowę zsuł mi biały,
w czele, tw arzy gęste garby,
że lat pełne - pewne karby.
Już z wdzięcznemi młodość krasy
daw nem i-m pożegnał czasy,
która z kw iatem równo była,
gdy m u pora swa służyła.
I co w swej słynęły chwale,
usta, krwawsze nad korale,
w sinią zmieniły się barw ę,
z nich tylko dziś w idzą-ć larwę.
Zęby pełnym rzędem białe:
te wypadły, te spróchniałe
i ostatki co godzina
wiek swym cichym kłem podcina.
A co większa - już miłego
życia na schyłku mojego
gdy mnie ze mnie nie<o>bacznie
w każdy czas czas bierze znacznie.
Dlatego/ mię wielooki
z żalem chw yta strach za boki
37
38
J AN CAW IŃSK1
i wzdycham , żc Persefony
mam nawiedzić ciem ne strony.
kędy przepaść, a u samej
srogi złajnik strzeże bram ej
i przyjąszy. trzym a poty
gościa w wieczne niepowroty.
[71] M A R T IS CUM VENERE CONIUNCTIO
Czerń W enus z Marsem pospołu więc chadza?
Bo szkodę, co Mars robi. ta nagradza.
[72.] NA MORONIA
Jednem występkiem tylko Moroń winił,
bo nigdy dobrze na świecie nie czynił.
[73 ] POBOŻNOŚĆ KU OJCZYŹNIE
Jak do m atki rodzonej, tak i do ojczyzny
wierną. Janie, m iłością winieneś być blizny.
A choć kiedy swą od niej odniesiesz niewdziękę.
nie już mści się - na m atkę bo któż wznosi rękę?
[74 ] DO KROMBA
Ślepe, szpetne, niezgrabne zarównie miłujesz prawdziwie ślepą miłość w sobie pokazujesz.
[7:V] ŻONA MAŁA
Pojął ktoś żonę. a że dosyć małą.
siła С
Ш) z ludzi o to strofowało.
Ten odpowiedział: ..Panowie, ze złego
trzeba obierać, co jest najmniejszego*'.
DWORZANKI nlhoKPICKAMMATA POLSKIK I 70-80
[76 ] Z GRECKIEGO
5
Orlo mężny, który się kochasz przy obłokach.
czcm sloisz W ładysława, sm utny, przy zewłokach? ..Abym światu oznajmił: jak ja ptastw u panem ,
tak on królom , ojczyźnie i mnie był w ybranem .
Przy grobie bojaźliw rych niechaj gołąb leży,
orłom mężnym przy m ężnych mężach być należy '.
[77 ] KORNUTO
Kto kom u rogi do głowy przypraw ia,
niechże się wzajem też nosić obawia.
[78 ] DO GULSKIEGO
O co mię prosisz, wolęć część darow ać,
aniż wszytkiego oraz skredytow ać.
Bo m am -li, Gulski, rzec ci poufale:
wolę część stracić aniż wszytko cale.
[79 ] DO PAMFILA
Źle rząd taki spraw uje, dobrze powiedziono,
kto pod rządem nie byw ał ani nim rządzono.
[80 ] O DAMIE.
Z ŁAPIŃSKIEGO]
ö
Kiedyś z krzesła pow stanie dam a urodziwa,
dam a oraz i dworka: suknia (jako bywa
tym. które są nieżadnie pełniejszego ciała)
niżej gdzieś, suknia cienka i m iękka, przystała,
skąd czuch niepolityczny, ten. który więc stroni
od dymów perfum owych i sabejskiej woni.
39
40
10
JA N G A W I Ń S K I
To. gdy ujrzy dw oraczek bezpieczniejszy w mowie,
chcąc się dw orno zakazać dwornej białejgłowie:
..Damo m a - rzecze - ktolić ten twój żuje letnik?
Jeżeli go nie wymkniesz, zjec go tam ten szpetn ik” .
A ta: ..Was. przyjaciela, snadź. panie, doziera:
że go macie całować, wargi swe u ciera” .
[81] POLIFEM
Za nic tw a moc i wielkość, stosilny Cyklopie.
kiedy Bakchus tw ą głowę wr winnym m a pokropię:
czuły lJlis skukłał cię - tak opilstwo szkodzi,
tak i rozum dojrzały nad siłę dowodzi.
[82 ] PRZYJACIEL BEZ SKUTKU
Imienia, a nie rzeczy byw a szczycicielem,
gdy przyjaciel w przygodach nie jest przyjacielem .
[83.] DO HANNY
5
Róża się w swojej p urpurze rum ieni.
rozm aryn pięknie wszytek się zieleni.
lilija nad śnieg i mleko bieleje.
a fijołeczek w swej się barw ie śmieje.
lecz gdy cię. H anno, wpośród siebie mają.
wszytkie przed tobą kw iatki się wstydają.
[84 ] DO KOMPANA
Wczoram ci rzekł - jeśliż sam jeszcze dobrze pom nię
bo pod hełmem - na ucztę byś dziś przyszedł do mnie.
Ty za pewną rzecz wziąłeś, nic nieuważywszy.
że to bvło trzy wina bań z sobą wypiwszy.
Więc siądź, a wiedz na potym: godzien mieć naganę
ten. kto rzeczy nazajutrz wspom ina pijane.
DWÜRZANKI айш EPICHANINM\\
[ 80-88
_
_
_
_
_
[85 ] DO TEGOŻ
Po pijanu-m cię prosił, po trzeźwiu przychodzisz błądzisz, gdy rzecz pijaną na pam ięć przywodzisz.
[86 ] PRACA TRZYNASTA ALCYDOWA.
Z ŁAPIŃSKIEGO]
Duch wyniosły stłum ić żony
i język w wolą włożony praca jest trzy n asta nowa
i najw iększa Alcvdowra.
[87 ] DO DZIEWKI
Miłość jest ogień: bronić się nie godzi
ognia, dla ognia któżkolw iek przychodzi.
[88.] Z ANAKREONTA
5
io
i")
O Nijobie wieść ta słynie,
gdzie pod T ro ją rzeka płynie,
że się z człowieczej n atury
w zimne zm ieniła m arm ury:
Pandy jonow a zaś córa,
wdziawszy w się jaskółcze pióra,
wzleciała w powietrze śliskie,
opuściwszy ziemie niskie.
Niech się i ja stanę białein
takąż odm ianą krzyształem .
byś mię w swym pokoju miała,
a we mnie się przezierała.
Niech się stanę rąbkiem jakim ,
niech i suknią, abym lak im
i słonił twe członki cieniem,
i przyodziewał odzieniem.
41
42
20
2 .)
30
Niech się przem ienię w kryniczne
wody piękne, bym twe śliczne
członki kąpał, niech i sam em
te<m > gwoli będę balsam em .
moje by soki rozlane
na t we włosy rozezosane
i - co różą zakw itnęły
usta - wonią zapachnęły.
Niechaj bym się stał kanakiem
lub noszeniem drogiem jakiem ,
bym tw ą pierś nad inną czyję
i tw ą piękną zdobił szyję.
Po co lecz te w ota leję.
gdy bez żadnej swej nadzieje?
Niechaj kryśli myśl - darem nie:
nie będzie Proteus ze mnie.
[89.] JĘZYK
Darm o z miecza obronę, z tegoż szkodę głosisz:
w końcu swego języka śm ierć i żvwrot nosisz.
[90 ] DO DYTA
(idy ojciec nie chce użyć i w skępstwie przym iera,
a coraz większe wory i bogactw a zbiera.
ty zań żyjesz. I chwalęć. że tym. Dycie. czynem
ojca swego, bogacza, czujesz się być synem.
[91] ZŁE ŻYCIE
I sławie dobrej, i ozdobnej cnocie
mir wypowiadasz, żyjąc we złej psocie.
(lo za zysk stąd masz i zapłatę jaką?
Umierasz dwakroć. um ierasz dwojako.
D W O R Z A N K l л Uh i K P I G R A M M A T A P OL SK U -
I 8 8 - ‘)(,
43
[92 ] POKUTA ZIEMSKA
Dosyć pokuty za grzechy jest komu.
u kogo szpetna i zła żona w domu.
[93 ] JEDNEMU NA DROGĘ
Niecnot pełen do miejsca zaw itasz świętego.
tusząc, że tam pozbędziesz narow u brzydkiego.
Idź. a pom ni, jakim być masz w świętej krainie:
czym w dom u-ś był. tym nic bądź przy wielkim Kwirynie.
[94 ] TEMUŻ Z DROGI
W święte m iejsca uszedłeś płaszczem cnót okryty,
bywszy wszemi w ystępki w dom u znakom ity.
Ale jaki wyszedłeś, taki powróciłeś:
trochę nieba, nie um ysł tyłko odmieniłeś.
Kruk przed, za m orzem czarny, Murzyn taki wszędzie kto w dom u łotr z natu ry , takiż w Rzymie będzie.
[95 ] NA PONTYLIJANA POCHLEBCĘ
Łaśliwy psiuk ogonem chwieje przy swym panie ty swój język za ogon masz. Pontylijanie.
[96 ] DO PAWEŁKA
W JANIE KOCHANOWSKIM]
Zorawie lecą. Pawełku nieboże.
tak ci nie radzę chodzić między zboże,
byś. jak Pigmejczyk. od tej nie był ciżby
zrażon żorawiej - siedź w pośrodku izby.
44
.IAN G A W I Ń S K I
[97 ] DO TEGOŻ
5
10
Jako świat stanął, m niem am . Pigrnejkowie
że z żorawiam i w wiecznej są zamówię
i miru z sobą że nie uczynili.
tak się dwie stronie na się zakrwawiły.
Więc gdy. Pawełku, ciż żorawie. zdrajcę,
polecą, a tyś im nie był ku zwajce.
lub cię jednego gdzie nie zaskoczyli,
tak by cię pióry swoje mi pożyli.
wleź na dzwonnicę i bij na gwałt dzwonkiem .
wołając: ..Rata swym cienkim gom onkiem .
[98 ] DO NIESŁOWNEJ
Coś obiecała, tegom czekał pilno.
alem nadzieją zawiedzion omylną.
Odpuść, grzech ten twój moim w łasnym zowię.
Czemu? W ierzyłem siła białejgłowie.
[99 ] Z POLITYKA O ZWYCIĘSTWIE
Znaczne zwycięstwo ze wszej zaczął strony,
kto się opatrzył, by nie był zwalczony.
[100 ] KUPIDO Z GRECKIEGO
Jakiego mię w sercu znał. takiego zmalował
Praksytel i swej Frynio K upida darow ał.
A ta nie obraz wzięła ani malowanie.
ale zapał serdeczny i w nętrzne pałanie.
[101.] NA JEDNEGO
Ten pustelniczo i z ołtarza żyjał:
kościoły łupił, a w lasach rozbijał.
D W O R Z A N K I «Их» EP I G R A M M A ! '.* P O L S K U - ^
___________________
[102 ] DO FOŁTYNA
W południe zupę tylko i kilka jaj zjadasz.
a w wieczór zaś brzuch wszemi potraw y nakładasz.
Śmieszny frym ark. Fołtynie, ba. i nie bez zdrady:
w południe jesz wieczerzę, a w wieczór obiady.
[103 ] DO JEDNEJ
Wieręś się teraz do mnie przybliżyła,
kiedyś w ianeczka swojego pozbyła.
Pódź precz ode mnie. żec tak rzekę czyście zbywszy jagody, nie wab mnie na liście.
[104.] NA NIESŁOWNEGO
W szytko dać obiecuje, przecię nic nie daje:
ręka ust nie chce słuchać - złe to obyczaje.
[105 ] WZOREM ANAKREONTA
5
io
Г)
Nie dbam ja o wielkie włości
państw zarannych i godności
ni o złoto, co na spodzie
m ieszka ziem nym - m us mię zbodzie.
Ale o co m am starania:
abym próżen n arzekania
wesoły był i w ozdobie
smysłów pięknych żył przy sobie.
Serca b u tą nie chcę puszyć
ani troską ciała suszyć:
niechaj się ten nią morduje,
co nienasyt w żądzach czuje.
Niech ów złota chciwiec srogi
prośbam i swe wikle bogi.
aby. co tknie, było złotem.
a mnie darm o myślić o tein.
45
46
20
25
30
35
Mnie pokój z dobrą otuchą
w myśl wesołą szepce w ucho
i ta. któ ra się wychwala
panią Cypru, w toż zezwala:
..Daj mi wieniec mój różany,
wieniec głowie mej oddany,
dla którego wawrzynowy
na czas zdejmę z mojej głowy.
Daj i lutnią, niech weselej
przy synu będzie Semeli.
a jeśli pow olną będzie,
niech i Filis się przysiędzie.
Jać. w czym um iem , to pomogę.
inny niech w krąg puszcza nogę
i pełna, kiedy wesoło,
swe obchodzi niechaj koło.
Dzisia nasze, w przyszłe czasy
upijać się mocy naszej
nie byw a to. W szytkie rzeczy
Bóg sam tylko m a na pieczy’ .
[106 ] BEZPIECZNE UBÓSTWO
Co w nocnej barw ie ciemnym szlakiem chodzisz.
a na swój obłów i na zdobycz godzisz,
w bogatszy lamus pódź na swoje czaty.
Stąd precz! Ubóstwo bo tej panem chaty.
[107 ] KACHNA DO JANA
Dlategom się kazała w łaźni przypatrow ać.
byś mię polym mógł snadniej. Janie, odm alow ać
Ale kiedy nas dwoje, chcesz być tylko w łaźni:
jako widzę i z pędzlem - pódź do bożej kazili.
m \()U Z A N K b lh « » m C IU N IN I.V IA P ()L S K IK
I 105-113
[108 ] AM ANTIU M LACRIM AE
W miłości płacz się rodzi, miłość łzy wywodzi.
miłość ogniom. Kto wierzy? Ogień wodę rodzi.
[109 ] DO FAUSTYNA ODWŁOCZNEGO
Większego wieku, łat doskonałości
gdy czekasz, bój się. byś śmialszej młodości
darm o nie stracił. Coś umyślił - władaj.
a nigdy z krukiem . Faustynie, nie gadaj.
[110 ] NA JEDNEGO
Gębę zawsze masz w otworze,
zam kni ją przynam niej w dworze.
Za nie widzisz? Ptacy lecą.
pewnie-ć czego w nię nam iecą.
[ I l l ] DO ŁUBKA ŻAL PRZYJACIELSKI
Oznajmiłeś mi, mój drogi sąsiedzie.
że tw a Alekto - żona w Awern jedzie.
więc winien z tobą-m tak ą cierpieć szkodę głowę-m ogolił swą na żal i brodę.
[112 ] O NORYM
Po ulicach, drodze jesz. więc słusznie powiadasz,
że w dom u rzadko. Nory. lecz w gościnie jadasz.
[113 ] O MILONIEM
Jechał Milo. Z odjazdu dawnego Milona
role leżą odłogiem, a płodnieje żona.
Czemu role zgnuśniały. a żona spłodniała?
Czym grunt ni iał być orany, nie m ia ł- ż o n a miała.
47
48
[114.] LENIWY
..Aby mię wilk nie pożarł, boję się iść w pole” w Księgach Świętych leniwe tak mówi pacholę.
I dziś. kto robić nie chce. sto przyczyn znajduje
i tych czasów leniwy każdy prorokuje.
[115 ] NAGROBEK JEDNEMU
W czora żył i pił. dziś go do swych cieni
zła nagle wzięła nieboszczyków ksieni.
Panie, jako zszedł, by nie popadł licha.
zmyj duszę kroplą łask z swego kielicha.
[116.] TEMUŻ
W czora pił z nam i. a dzisia um iera.
przy pełnej żywot nagle swój zawiera.
Z a zdrowie pełnił i wypełnił w rzeczy
słowa - co mówił, śm ierć m iała n a pieczy.
[117.] TEMUŻ
W czora hodow ał i dopijał z czary.
a dziś złożyła śmierć go na swe mary.
Nie doszedł portu, lecz dopłynął w winie;
Panie, zapom ni, był-li w jakiej winie.
[118.] TEMUŻ
5
Kiedy-ś dobrze w ypijał i nalewał wina.
oto cię śród nas wzięła nagle Libityna.
Doli twojej żałujem. żeś mógł jeszcze więcej
i wypijać, i użyć z nami mieszkajęcy.
Idźże. bogdajś i lam pił. kędy czasza w niebie.
lecz jeśli się pijana k'niej dusza zagrzebie.
D W O R Z A N K l nil»» E P I C H A M M A T A P O LSKU-
I IH -lj”
[119 ] Z MURETA.
O MIŁOŚCI
Zim a w śnieg bogacicje, wiosna w kw iatki syta.
lato w kłosy, a miłość we łzy jest obfita.
[120.] Z TEGOŻ.
T A N T A L I P<0>ENA
Któryć pan i m onarcha państw swych wiadomości
i pow ierza ufale serdecznych skrytości?
Ktośkolwiek jest. przykładem ucz się mym i karą.
byś tajem nic szczebietną nie wyzionął parą.
[121] Z GRECKIEGO
Pełne życia i żydła kiedy m a dostatki.
Artem idor sam , jak muł, liche je ostatki.
T ak osieł, gdy żywności n a sobie dość niesie,
sam tej użyć nie mogąc, traw ę je przy lesie.
[122 ] OKAZYJEJ KONTERFEKT.
Z ŁA[CIŃSKIEGO]
5
io
Czyj to kunszt, czyje dzieło? - „Z Sycyjonu człeka.
z prac ręki swej m isternych do późnego wieka
dobrze zaleconego. Lizypem go praw ią.
którzy jego przestrogi skryte światu jaw ią". Ty zaś coś? Imię jakie? Co wyrażasz w sobie? „W szytko w ykonującą w zgodnej czasu dobie
Okazyją mię zowią . - Czem masz u nóg pierze
i stoisz na okręgu? - ..Bo nie stoję w mierze,
z powietrzem bieg m ająca". - Czemu w ręce prawej
trzym asz brzytwę? - ..Daję znać z takowej postawy,
żem nad ostrze i bystrość w szelaką bystrzejsza". Czemu przednia część głow y włosów jest pełniejsza? -
49
5 0 ______________________________________________________
15
20
„Abym się dała w oczy wziąć zachodzącem u
i była powolniejsza к sobie idącem u” . Dalej powiedz: czemuś zaś w tyle głowy goła? „Kto mię łacną upuści, z tyłu już nie zdoła
uchodzącą zatrzym ać: jeśli mię uronił,
lotnej już nie ugoni, by Pegazem gonił.
I ty. gdy mię tu pytasz i czas długo trawisz.
coś mię sobie miał g woli, z ręku mię swych zbawisz \
[123 ] DO TOMKA
Mieć swą roztropność i mieć dobre zdrowie,
nad dobra te nikt innego nie powie.
T om ku, mój drogi, ty m asz inne dobra:
i pijasz dobrze, i masz zawsze bobra.
[124 ] Z TEOKRYTA.
ADONIS PORAŻONY
5
io
15
W enus A donida swego
widzęcy konającego:
usta, włos i śliczne oko
m artw ą zbroczałe posoką,
żalem zdjęta synów zwoła.
K upidynów swych, do koła.
każąc w las iść na ostępy
i w srogie wziąć w ieprza krępy.
Rozkazanie gdy to wzięli,
zaraz w puszczą polecieli.
Szperlając. najdują dzika
i w tw arde go w iążą łyka:
ów mu wić na szyję kładzie,
ów go pęta. ów. w pozadzie
pchając zdrajcę na powodzie.
rohatynką z tarnin bodzie:
D W O R Z A N KI a l h n E P I G R A M M A T A P O L S K I E
20
25
30
35
40
45
I 122-124
drudzy po stronach pilnują,
strzałkam i grzbiet jego kłują,
owi go klną, owi wleką,
a ci z chabin biczmi sieką.
Idzie wieprz pełen bojaźni,
przyszłej pewien będąc kaźni.
Niepeć - Pafij rozkaz srogi:
insza z człekiem, insza z bogi.
Postrzegszy go, nań powstanie:
..Zły. sprosny, srogi tyranie,
ty żeś mi śm iał (ach. m a ciężą!)
jedynego ranić męża,
ty żeś łonko tknąć kochane
i śm iertelną dać m u ranę! ?
0 zdrajco, m orderco srogi!".
A ten rzecze, niżąc nogi:
„Przez cię, bogini, i twego
przysięgam m ęża miłego,
przez te krępy i te strzały,
co we m nie poutykały,
prze? Amorki, przez i bicze,
które gęste w grzbiecie liczę,
że nigdy być nie myślałem
nad tem ślicznym zbójcą ciałem,
ale widząc tw arz cudow ną
1 ust piękność niewymowną,
m niem ając, by znam ienity
bożek jaki był ulity.
z ognia, który bvł nieznośny,
ku tem u ciałku miłośny,
całujęcy. zawadziłem
zębem w łonko i raniłem.
Zem ranił, a ranił znacznie,
sam as winna, nieobacznie
51
52
55
60
65
то
cos mc głębiej z sm akiem wargi
tam przytknęła, skąd dziś skargi.
Teraz tedy. o królowa,
jak a m oja jest obm ow a?
Ząb. którym em zgrzeszył, wściekły
zbij. skarż. ba. i wszytkie me kły.
Bo a na cóż się przydadzą.
gdv w rozpalę tym mi wradzą?
Mało masz? Sarnę paszczękę.
na jak ą chcesz, puść. skarż m ękę” .
Wenus się ulitowała.
K upidynów zawołała,
którzy koło więźnia stali
i na śm ierć go pilnowali.
Każe im. by niew olnika
wolno z pęt puścili, z łyka.
dając znać, jako z tem zwierzem
litosnym poszła przym ierzem ,
który odtąd las wzgardziwszy,
a obok z p anią chodziwszy,
ku ogniu schadzał i palił
ząb ten. co miłością szalił.
[125 ] STARA PAULA
S tara Paula, że oczy złe ma, uskarżyw a nie wie. że w domu starym złe też okno bywa.
[126 ] PRZYJACIEL PRAWDZIWY W POTRZEBIE
Ani w słowach łagodnych i w wdzięcznem pozorze.
ani w ućcie. coc częsta w dobrej bywa porze,
przyjacielem się wiernym będziesz liczył moim.
kiedy nie wiem o sercu doskonali' twoim.
D W O K Z A N K I a l b o Е Р 1 С 1 Ш 1МЛТЛ P O L S K I К
5
1 1 2 4 - 1 3 1_ _ _ _ _ _ _ _
Wiesz, co miłość praw dziw ą. Mironie, spraw uje?
Tej luboć sobie życzę, niech jej nie próbuję.
[127 ] DO PAMFILA ŁYSEGO
Któż cię Janem dwójczelnem nie nazwie. Pamfile,
gdy jedne z przodu czoło, a drugie masz w tyle?
[128 ] NA PEŁNE DO MIKOSZA
Bym ci te gęste m iał spełnić puchary.
odpuść, Mikoszu - nie jest to mej m iary.
chyba żebyś mię tak zbył albo drogi
więcej-m nie wiedział w twe na potym progi.
[129 ] O TYCHŻE DO TEGOŻ
5
Nie nazbyt ci dziękuję, żeś mię tęgim winem
opoił: ty mes zdrowie me zaraził czynem,
boś mię i z nóg pozbaw ił, w ciałoś przydał trwogi,
co w iększa - do choregoś łba przypraw ił rogi.
Takem był krzyw każdem u i mnie każdy krzywy:
człekiem być poprzestawszy, byłem własne dziwy.
[130 ] O TYCHŻE
Chwalę zwyczaj spartański, który w piciu m iarę
każe chować, wszem zbytkom ustawiwszy karę.
Ale ty mnie na um ór gdy pić rozkazujesz.
zbytkom w rota otwierasz i me zdrowie psujesz.
[131] O BLAKU
Sól mądrości jest znakiem - ty zaś. panie Blaku.
gdy z nią nie jesz. mądrości nie chcesz mieć i znaku.
_53
5 4 ______________________________
JA_N GAWbVyCI
[132.] UNITAS, DIVISIO
Jedność dobra, ale zaś złe rozjednoczenie:
ta anjołów. a to zaś piekła pokolenie.
W których tedy królestw ach jedność zachowują,
anjeli. że tak rzekę, to państw o spraw ują.
[133 ] NA HIPOKRYTA
Dwojako żyjesz, człowiek-eś dwojaki nau k a dobra, żywot lada jaki.
[134 ] DO JURKA
Początek słodki, koniec gorzki bywa,
kto się z miłością kolwiek pobratyw a.
Jurku, tej praw dy możesz być obrońca w końcu miłości zbyłeś swego końca.
[135 ] DO KAWALERA JEDN[EGO]
Gdy twej cnocie i męstwu niewieściuch przygania.
a do twych dzieł walecznych przyuczać się zbrania.
czy go z głupstw a żałować, czy się naśm iać z niego.
iże śmie prześladow ać zając lwa mężnego?
egc
[136 ] Z ŁACIŃSKIEGO
Osieł m ożną Izydę na swym grzbiecie nosi.
więc gdy tłuszcza klęczy к niej. ów się stąd wynosi nie tobie to bajanie, lecz tej. co na tobie.
Co o tych rzec. co boską cześć właszczają sobie?
D W O R Z A N K U b o EPICRAMM ATA P O L SK IE
I 132-H 1
[137 ] O TYMŻE
Osicł nosi świątości. Co nam to tłum aczy?
Nieuk boskim obrzędom przełożony znaczy.
[138 ] 0 PRÓŻNYM WACKU
5
A cóż czynić przydzie mi w tej nagłej żałobie?
Ten dzban próżny, cny Bache, ofiarować tobie
i łuk z strzałm i. łuk tęgi. tobie. Kupidynie byłem żołnierz twój kiedyś, lecz nie jestem ninie a tobie. Plucie, wacek z swych dziąg wyniszczony:
si<ł>am kiedyś nań kazał: dzisiam już nie ony.
Dziw na spraw a Plutow a: dwóch jeden zwycięży schnie Bach, milczy Kupido, gdy wacek nie cięży.
[139 ] DO MARANTA
Z łoża rano nietkniona gdy wstaje M aryna,
swary, hałas, kłopoty po wszem dom u wszczyna;
ty ją głaszczesz, całujesz i o pokój prosisz.
Głupcze! Żeś jej pokój dał, niepokój odnosisz.
[140 ] PRAWDA
P raw da rodzi nienawiść - tedyć się rzec godzi:
ta m atk a św iątobliw a niecną córkę rodzi.
[141 ] DO MARKA O PRZYJAŹNI NIEWZAJEMN[EJ]
Już cię wolę z przyjaźni i bractw a kwitować,
m am -li zawsze unijej tej gwoli szkodować.
Nie ty dla mnie. ja zawsze, gdym żył, gwoli lobie kota dość naciągnąwszy, pocznę też żyć sobie.
56
[142.] OKO
Co w człeku oko. pytasz mego zdania?
Oko jest okno człeka do poznania.
[143 ] JEDEN Z MIŁOŚCI KU OJCZYŹNIE NIC
Z miłości co też trzeba czynić dla ojczyzny.
drugi słysząc, odpedział. nie barzo jej blizny:
..Dwajścia lat tę ojczyznę miłuję i raniej.
a nie mogę nic a nic wy miłować na niej .
[144 ] REGUM STA TUS.
Z ŁACIŃSKIEGO]
Gdy ten nie chce. ów nie śmie królom mówić praw dy,
rzekę: królew ska doli jest m izerna zawdy.
[145.] Z ANAKREONTA
5
io
10
Wszedszv w ziemskie te niskości.
pewienem swej śm iertelności,
postępując życia drogą
w ostatni kres z w ielką trwogą.
I jakom już uszedł wiele.
wiem po kreskach na mym czele:
a siła mi chodzić jeszcze,
w tym me serce nie jest wieszcze.
Ty zaś. trosko, i niejedny
frasunku dusze niezbedny.
czemu mi w oczy tak śmiało
zazierasz. me trapiąc ciało?
Ustąp, ustąp, o złajniku.
zły nad duszą przew odniku.
miejsca u mnie nie masz więcej
rozbrat z tobą mój majęcy.
DW OH ZA N K I iillio i:P IC H A M M ,\;r\ P O b S K li:
20
25
I H 2 -H 8
Póki lat i wieku mego
staje mi dosyć krótkiego,
w pięknej myśli, w dobrej dole
duszy mej bujać pozwolę
i w sercu w dzięczną stolicę
słodkich mów. żartów zaszczycę,
które, jak mi sam a miła.
E rato będzie tworzyła.
A zagra-li kto wesoło.
natychm iast me w mylne koło
zraję nogi. przy ewanie,
który będzie w pełnym dzbanie.
[146 ] DO TULLA
5
Koń z ukąszenia zacniejszy wilczego.
jako w powieściach m ądrych pełno tego.
Ciebie na owym kiedy miejscu jęto.
a karw asz z u d a niem ały wycięto.
słusznie się. Tulli, pochwal w wiek niniejszy,
żeś jest zacniejszy, kiedyś jest znaczniejszy.
[147 ] DO MARKA
Krzyż to, pow iadasz, cierpieć nagabanie.
krzyż - troski wszelkie, boleści, w zdychanie.
krzyż - zdrowie słabe. Kiedy utyskujesz,
krzyżowe tak dni. M arku, odpraw ujesz.
[148 ] DO PAMFILA
Trzydzieści złych dworzanek: jeśliż dobrych tyle
w całej księdze - dobra to księga jest. Pamfile.
DWORZANEK
JANA GAWIŃSKIEGO
KSIĘGI II
[1 ]
OMEN P A T R IA E - CIRCULUS REVOLUTORIUS
Po wieku złotem , śrebrnem . mosiądzowym
w żelaznym wieku dziś żyj erri, m arsowym .
O statni stopień każe do pierwszego
wrócić się znowu, do wieku złotego.
[2 ] DYJOMEDES, ULISSES
Słodki w radzie Ulisses. Dyjomed waleczny
w placu z sobą marsowym wzięli spółek wieczny.
Święty związek taki jest. bo rozum i siła.
gdy gdzie z sobą spólne są. dokazują siła.
[3 ] DO JANA UĆCICIELA
Na długiej. Janie, ućcie twojej byłem:
zaczęty obiad wieczerzą kończyłem.
[4 ] BALSAMOWA GŁOWA
Swą olejkiem maścisz głowę.
Co to za sztuki takowe?
Pono głowa (nic innego)
tw a nie m a oleju swego.
[5 ] 0 TYMŻE
Co ciała swe balsam y i soki sm arują.
zawczasu swą potraw ę ziemi zapraw ują.
[6 ] DO JANA KOCHANOWSKIEGO]
Panie, rozkoszy niech takiej nie czuję,
gdy za łby chodzą, niech się nie dziwuję,
bo na nieszczęście kiedy cudze patrzę,
cóż wiedzieć, jeśli to ku mnie nie natrze.
[7 ] PROMETEUSZ CIERPIĄCY
Na wierzchu góry śnieżnego K aukazu
przykuty leży do tw ardego głazu
biedny Prom etej. Tem u ptak pazury
Jowiszów w boku częste czyniąc dziury,
serce odrosłe ustaw nie wydziera.
z tych razów przecię nigdy nie um iera.
Tym wzorem każdy Prom eteja jawi.
kto się wysokiem nad swą sferę bawri
wielkich i skrytych rzeczy uw ażaniem .
z wiecznym duszy swej i serca troskaniem .
Człowiecze biedny, chcesz wiedzieć, co w niebie
i co świat ten ma. a sam nie znasz siebie!
D W O R Z A N K l allю E P I C R A M M A T A P O L S K I E
61
II 4 -1 1
[8 ] NA MAURA ŁYSEGO
Di zewom liście pow zrastały.
pola traw ą się odziały twój łeb łysy: czy w uporze
nic nie rodząc, czy w ugorze?
[9.] NA TEGOŻ
Tw a głowa obłysiała stanie nam za pałkę
lub. gdy wleziesz w wierzch wieży, za kościelną gałkę.
[10 ] Z ANAKREONTA
5
io
15
Niech kto tebańskie turnieje
i trojańską wojnę pieje,
której gładkość w szczątkiem była.
a w tych b ra tn ia brzm i mogiła.
Ja swój u pad w łasny zgłoszę,
który nie z M arsa odnoszę
lub od rycerza jakiego,
lecz z oka paniej pięknego.
T a ilekroć wejrzy na mię.
smysł odbierze, serce złamie;
choćbym ujść mógł, sił nie czuję,
wolny niewolą przyjm uję.
Grzmicie działa: niechaj gradem
kule lecą znanym szladem:
strzałom , grotom cel wy stanę z oczu wdzięcznych wezmę ranę.
[11]
O ŻYCIU
Jeśli kto dobrze życie nasze liczy.
więcej w nim żółci, a niżli słodyczy.
62
JAN GAW IŃSKI
[12 ] DO JEDNEJ
Jak ziemia kwiatki rozliczne wydaje,
tak z ciebie idą piękne obyczaje:
uroda, statek, wstyd, panieńskie cnoty
w tobie sprzężone są w łańcuszek złoty.
Ktożkolwiek przydzie. ktokolwiek przyjedzie,
lub go twa piękność, lub cnota uwiedzie.
[13 ] POPĘDLIWY HYMEN SZKODLIWY
Kto czeka, doczeka się - Hymen popędliwy
nad swój czas i swój zakaz bywa więc szkodliwy.
[14 ] DORYLLA
By złym cuchem z wczorajszych trunków nie cuchnęła,
z aptek wiele suropków Dorylla połknęła.
Nie pomogły kołaczki i te brane klije,
gdy się dwoi cuch, a gorszy z bani wnętrznej <bi>je.
Doryllo, wiedzą, żeś jest liszka farbowana rzuć zdradę, a po prostu pij i bądź pijana.
[15 ] DO LIBANA
Abvć dary dawali i częste wiązanie,
cztery razy rodzisz się w jeden rok. Libanie.
[16 ] POENA TALIO NIS. O WAŁKU
Ktoć inny orze. ktoć inny zasiwa.
a same tylko twoje. Wałku, żniwa.
Panie, cóż czynić? Dawno powiadają:
..Jako kto mierzał. tak mu odmierzają \
D W O R Z A N K l albo EPICRAMM ATA POL SKIK
II 1 2 - 2 2
[17 ] NAUKA Z WYSTĘPKU
Który był kolwiek a występek wczora.
tenże dziś stanąć może za doktora.
[18 ] ZŁE NABYCIE.
Z ŁACIŃSKIEGO]
Młode kanię, gdy chciwie trzewa z wołu trawi.
którym tkał w się gardzielem, tein je nazad zbawi.
Więc. gdy widzi, że z brzucha drugi brzuch wypada:
„Ratuj mię. matko" - rzecze, ta zaś odpowiada:
„Synu, cyt, nie twój to brzuch, cudzą ty rzecz gonisz
i kradzież tę w się kładziesz - cudzą też rzecz ronisz ’.
[19 ] O MIŁOŚCI
Wszelkim chorobom lekarstwo się zdarza,
jedyna miłość nie chce mieć lekarza.
[20 ] O FRĄCKOWEJ CHOROBIE
Na gorączkę zachorzał, więc mu doktorowie
piszą różne recepty na złe jego zdrowie.
Frącku, znam ja twój defekt, a wiem na to liki:
trzeba-ć dzbana pełnego, trzeba i podwiki.
[21] PIENIĄDZE
Te bez krzyża pieniądze, a te z krzyżem chodzą:
jednym lekko, a drugim te ciężko przychodzą.
[22 ] ARCHILOCHA NAGROBEK
Tu zły leży Archiloch. który dla Likamby
mścił się. sobie nie danej, zelżywemi jamby
63
64
JAN GAW IŃSKI
3
Z jego prochu rodzi się: bąk. osa. szerszenie owoc nie barzo dobry, niedobre nasienie.
Gościu, mijaj to miejsce, a uważaj: jakiem
kto czym był za żywota i proch jego lakiem.
[23.] DO HANNY
Anno. dałaś mi ust swych. ba. i śmiele
rękę założyć na swym pięknem ciele,
dałaś i słowo. Dalej o co stoję.
acz nie wymówię, zrozumiesz myśl moję.
[24.] NA NIESŁOWNEGO
Nie obiecuj mi. masz-li nie stać w słowie,
bo cię wnet innym nazwiskiem nazowię.
[25 ] 0 DYJANNIE I SATYRZE
Dla cię. piękna Dyjanno. swe wyrzeka żale
satyr. Pan kosmonogi. na tegejskiej skale
i gdy trzcinną fleteńkę przy swym płaczu puszy:
..Ach (pry), trzcino, i ty mnie z mej pozbawiasz duszy".
[26 ] DO DZIEWKI Z JANEM KOCHANOWSKIM]
Urodziwa dziewko moja.
przecz nieludzkość taka twoja,
że ode mnie w stronę godzisz,
choć się do mnie zgodnie godzisz?
Nie patrz na to. że włos siwy
z mej się pokazuje grzywy róża i inny kwiat biały
mają także swoje chwały.
O W O R Z A N K I îil!»«_KPIC;J I A NOMATA P O L SK U -
10
15
20
25
II 2 2 - 2 8
Nie patrz na to. że włos siwy kiedy czerstwy, urodziwy.
kiedy serce i moc żywa
aż tam łacna zgoda bywa.
Wół im starszy lepiej orze
i młodszego ma w dozorze.
głębiej nogę wnurzy w ziemię
aniż młodszy, jego plemię.
Sosna stara, letrie jodły.
choć je lata z wierzchu zbodły.
przecię środek niezbolały:
sęk i korzeń stoi cały.
Ten. co piękne tworzył pieśni,
wiekopomniec, starzec leśny.
Sylen, między nimfy bywał
i swe z nimi spółki miewał.
Nie odmawiaj, ładna dziewko,
ani już chodź ze mną siewką.
Wiesz to, że żałujem snadnie,
gdy róża darmo opadnie.
[27 ] CZEMU MORZE SŁONE
Jak wiemy, słoność broni od zgniłości.
Morze, kiedy jest w swej ustawiczności.
aby jak inne rzeczy nie scuchlało.
morzu swą słoność przyrodzenie dało.
[28 ] TOWARZYSZE DOBRZY DO DRUŻBY
Prosiłeś nas na ucztę: ty się dworstwem baw isz.
w ięcej żartów’ i rozmów niżeli mis staw isz,
llzuć żart w stronę, a daj jeść - brzuch, nie głowa raczej.
dziś u ciebie. Drużbo nasz. niech się pierwej raczy.
65
66
JAN GAW IŃSKI
[29 ] DO TEGOŻ
Nie praw wiele, a daj jeść - żeć tak rzeczom z prosta:
sto mądrych mów z żołądka głodu nie wychłosta.
[30 ] DO TRASONTA
5
Po co w urodzie kładziesz nadzieję.
którą każdy dzień łacno rozchwieje?
Po co i z dziadów swój wszcząt wywodzisz,
gdy sam nic według ich cnoty chodzisz?
Dobra to cudze, owe zaś zwiewne co są z cnót własnych, te dobra pewne.
[31] DO KOSTKI
Kostusiu, pod bożą wiarą
z swego zwiska żyjesz miarą nigdyś jest nieuproszona,
snadź z kostki-ś Kostka spłodzona.
[32 ] O BORNKU STARYM MŁODĄ ŻONĘ POJMUJĄCYM
Bogaty Bornek, lecz już w starej dobie
młodą pojmuje lubienicę sobie.
I dobrze: my go chwalić musim z tego.
że fundusz czyni dla człeka młodszego.
[33 ] CZAS MISTRZ RZECZOM
Czas rzeczom miara. Kto sprawy miarkuje
do czasów, dobrze ten rzeczy sprawuje.
Coć dzisia służy, czyń szczęśliwie, bo ta
w mus potym pójdzie, coć dziś jest. ochota.
D W O R ZAN’K l a l b o E P l ü R A M M A T A P O L S K I E
II 2 * 4 1 8
_____
[34 ] SYNA OCIEC, DZIECIĘ, Z GNIEWU TOPI,
PIES JE Z WODY WYNOSI
Ociec syna w staw wrzuca, pies tonąc nie daje ociec psem. a pies ojcem dziecięciu się staje.
[35 ] O CESARZU, KTÓRY RZEKŁ:
D U LCIS ODOR LU CRI E X QUALIBET R E
Który te słowa powiedział niegrzeczy:
..Słodki jest zapach zysku z każdej rzeczy”,
choć berły rządził i koroną, tuszę,
że szpetną w szpetnej miał kalecie duszę.
[36.] DO P[ANA] KOZŁA
Powiedz nam, panie Koźle, jak zwać twe wnuczęta:
czy panowie Kozłowie, czy-li też Koźlęta?
[37 ] DŁUŻNIK WESOŁY
Długów pełny jeden był, a sypiał wesoły
i jakby go nie tknęły te nigdy fasoły.
Drugi dłużnik: „Ach. by mieć co z jego pościeli,
bym (pry) tak dobrze sypiał i sypiał weselej'
Gdyby, wielekroć zgrzeszyły.
oczy wyłupione były.
zaniedługo - jak szeroki świat zostałby ten bezoki.
67
68
[39.] Z ANAKREONTA
5
10
15
20
25
M)
Jaskółeczko, mieszkanico
chyżów. słowicza siestrzyco.
która siedząc w swej gnieździnie.
dumę kwilisz przy kominie.
ty swym czarnobiałym piórem
wzbiwszy się w powietrze, torem
co rok jednym i odchodzisz,
i w toż znowu miejsce godzisz:
ty za wiosennej godziny
gniazdeczka swojego czyny.
sklepik swój. zgodnie murujesz,
gdy czas ciepły ktem u czujesz,
a zaś znowu zimnej pory
wieszczą będąc, mkłemi piory,
siedmiorogi gdzie Nil płynie,
ku tej zawitasz krainie tak by wszy, odchodzisz! Ale
miłość we mnie mieszka cale
i gniazdo swe w moim ciele,
lecz najbarziej w sercu, ściele.
Na kształt ptaszęcia jednego
w gniazdeczku siedzi i z swego
płodu inny płód wywodzi,
z tego się zaś drugi rodzi rodzi się jak synogarlę.
gdy swe małe dźwiga <w> garle
z skorupki, spod swej maciory,
lub pelikan mały który.
Tu zaś drobniućkie ptaszęta.
Amorkowie. swe w nuczęta
tłum em zwodzą, a z tych zasię
inna zgraja wykluwa się.
D W O R Z A N K I sillm K P IC IłA M M A T A PO LSK IK
35
■io
45
50
II
3 (M 1
Ci się wabią, a ci karmią.
więksi mniejszych, serca karmią
własną mego - zgiełk, pisk wstaje
z tej maleńkiej szczebiot zgraje.
Z odchowanych tyło troje
dzieci dziatek wschodzą roje:
jedni ledwo w pół się rodzą.
a już drugie z siebie płodzą.
Co się dalej stanie ze mną:
ja-li żywą będę Lemną
ogniów takich, ja-li w żarze
wnętrznym serce me wy skwarzę?
Niech więcej Feniks nie słynie.
co w swych prochach wstaje, ginie jam jest Feniks, tych się wiele
ogniów we mnie ze mnie ściele.
Cóż płomienia te wyliczę.
które w sobie wiele szczycę?
Usta. język nie wymówi serce o tym lepiej powi.
[40 ] MIEJSCE ZDRADY
Pod wszelki kamień zły jaszczur podchodzi:
nie sięgaj śmiało podeń, boć zaszkodzi:
w ciemnocie bowiem, jak w skrytośei. rada
złość przemieszkiwa i niezoczna zdrada.
[41.] DO JANA KOCHANOWSKIEGO] KONRAT
Nie mów ię, gdy jem: mam w to swe obrony rzekliby: ..Obiad ten jest wymówiony''.
69
70
[42 ] O TEREJU
ó
Luboś grzech spełnił i w leśnej ciemnicy
urżnąłeś język niewinnej dziewicy.
przecieś nie uszedł ludzkiej wiadomości,
złośniku srogi, dla swej okrutności.
Za język jeden (atoć w pomście dają)
wszystkie języki grzech twój wyznawają.
[43 ] DO ZELOTYPA
Ze się podobasz a sobie samemu.
jakbyś się. Szymku. podobał głupiemu.
5
Pal. na którym miał wisieć, zakopywał w ziemię,
alić złota dobywa z nagła wielkie brzemię.
Dobry frymark, więc szyję z powroza wyzwala,
skarb bierze, a powroza odchodzi i pala.
Co złoto skrył, ów pierwszy, gdy po nic pospiesza,
nie nalazłszy, tylko pal, na nim się obiesza.
[45.] NA TOŻ
Szedł się wieszać i w ziemię drzewo kopał, ale
skarb tam nalazł. więc powróz zostawił i pale.
Lecz co skarb skrył, gdy powróz tylko tam najduje.
co ów na nim miał wisieć, ten zań to sprawuje.
[46 ] DO MIRTYLA
Nie tak mądre nauki jak życia postępki
do cnót będą powodem albo na występki.
Przykład jeden zły dany barziej duszom szkodzi,
ni go łacnie tysiącem dobrych słów ogrodzi.
D W O R X A N K l a lbo K P I C R A M M A T A P O L S K U -
Il 4 2 - 3 2 _ _ _ _ _ _ _ _
[47 ] DO HANNY O MALOWANYM KUPIDZIE
Prosiłaś mię o obraz Kupida małego.
wdzięczna Anno. w pokoju moim będącego
i dajęć. Jednak pytam: coc po malowanym,
gdy jest żywy Kupido w twem ciele kochanym?
[48 ] DO TEJŻE
O obrazek Kupida usilnie mię prosisz.
zacna Anno. więc skutek prośby swej odnosisz.
Jednak gdy go odbierasz, rzec mi szczerze przydzie:
do Wenery Kupido - syn do matki idzie.
[49.] NA KORNUTA
Rogi, sama któreć by natura stworzyła
zniósłbyś, nie zniesiesz któreć żona przyprawiła.
[50 ] O PIJAŃSTWIE
Wrzące wino naczynie najsilniejsze puka
i by na wierzch to wyszło, drogi sobie szuka,
tak pijaństwo sprawuje: na wierzch tajemnice
powierzone wyjawia z serdecznej skarbnice.
[51 ] BOSKI OPIEK
Wielka to boska, a nader, opieka,
który stworzywszy z nizczego człowieka tego bez tego. alić. miły Boże.
tego bez tego zbawić już nie może.
[52 ] DO PETRYŁA NATRĘTA
Rzecz rzadka milsza bywa. Słuchajże. Petryło:
częstyś u mnie. jakże mi z tobą ma być milo?
71
72
[53 ] DO TANKREDA
Miłość mię trosek nabawiła, sobie
tę pieśń najł adniej w każdej śpiewam dobie.
Tankredzie. tobie nie wiem. jak jest miła.
gdy cię miłość trosk i krost nabawiła.
[54.] NIEWOLA PRZYUCZONA
5
W klatce, w drocianej klubie biedny ptaszek siedzi
i by wyszedł, z drolem się tu i owdzie biedzi,
lecz gdy żadnej w ucieczkę drogi nie najduje.
śpiewa zatym i już tak niewolą przymuje.
Tak wszelakie kłopoty cierpliwość łagodzi.
tak i żal z strapionego taż serca wywodzi.
Ciężkie jarzmo - niewola, ciężkie pęta. człeku,
lecz nie ciężkie, kto wyknie te znosić po leku.
[55 ] CUDÓW CUDOTWÓRCA
Ja cudom chociaż wszelkim się dziwuję,
których na świecie pełno wszędy czuję,
przecię najbarziej dziwuje się Twórcy
wielkiemu, wszelkich cudów cudotwórcy.
[56 ] 0 ROKU PLATONOWYM DO PLATONISTÓW
Czy przed, czy po Sądnym Dniu rok Platonów będzie?
Powiedzcie, platoniści. w którym go kłaść rzędzie?
[57.] ZŁA ŻONA
Dobremu mężu dana jest zia żona moje wyraża myśl oboja strona.
[58.] Z ANAKREONTA
Chłopię małe pięknej matki.
syn Wencry. między kwiatki
gdy pustuje i kochanej
księżnie swrej kwiat rwie różany,
pszczółeczka go. co na spodzie
wonnych listków była. zbodzie
swym żądełkiem nicobacznie
w maleńki paluszek znacznie,
która do pszczelniczej matki
spół <z> drugicmi swe dostatki,
słodki zbiór do majętności,
niosła, hołd ten. swe słodkości.
Krzyknie dziecko i tej chwili
w płacz serdeczny się rozkwili,
nóżką tupnie, rączkę wzniesie,
a do matki swej porwie się:
„Matko, moja matko złota,
ratuj, ach, zbywam żywota!
Widzisz ranę, ach, nad rękę
większą ranę? Uważ mękę!
Robaczek mię jakiś mały
ciął, skrzydlaty i zuchwały,
kmiotek pszczółką go nazywa:
znam go. na twych kwiatkach bywa".
Wenus mile się rozśmieje.
dając zdrowia mu nadzieję,
a przytuliwszy go. z złotych
ust dobędzie słów oto tych:
..Synu mój. synu kochany,
i tyś mały. ale rany
wielkie czynisz, a t.wvin zgoła
razom w leki iiiemasz zioła .
74
J AN GAW IŃSKI
[59.] O ULISSIE,
W ZMYŚLONEM IMIENIU ZDROWIE UNOSZĄCYM CALE
Okup zdrowia w zmyślonem podczas zwisku słowie:
Ulis, gdzie był zwan Uti<s>. całe uniósł zdrowie.
[60 ] TRAFUNEK DOBRY. MĄDROŚĆ U GMINU
Ze zła rada cnie padła trafunkiem Rollego,
tłum go ludzi zwie mądrym, co był za głupiego.
Z dobrej rady niech trafem złym źle padnie, za to
u prostactwa najmędrszy głupim będzie Kato.
[61 ] RATUNEK WZAJEMNY.
O ŚLEPYM I CHROMYM
5
Dwa kalecy na jednę zgodzili się radę.
aby wsparli ratunkiem ciał swych spólnym wadę:
był ten ciemny i z chromym. Więc po tej uradzie
ciemnooki chromego na swe barki kładzie.
by mu drogę skazował - jakoż na tym styrze
okiem swoim podsobka wszędy wodzi szczyrze.
Niewola cnót mistrzyni i prac jest sprawota:
chromy chodzi, nieuk mądr i widzi ciemnota.
[62.] NA TOŻ
ö
Ślepy nosi chromego, chromy tor wskazuje
i ciemnym, gdzie ma chodzie, tam i sam kieruje.
Tak sobie są wygodni, gdy ślepy chronieniu
nóg pożycza, a chromy oczu swych ślepemu,
I biedzie, chociaj dwie są. przecię nic nie szkodzą.
gdy się w jedność na rozum w dobre z sobą zgodzą.
D W O R Z A N K I »Ihn E P I C R A M M A T A P O L S K I E
II 59 -O ü
[63.] NA TOŻ
5
Aby chromy ślepego, ślepy zaś chromego siebie wzajem zażyli, patrz fortelu tego:
na grzbiet wsiada chromowidz tego cierrinooka.
swemu nosicielowi pożyczając oka.
ciemnooki chrom em u zaś nóg swych pożycza.
a ten i ów pożyczką jak swą się zaszczyca.
T ak się w jedność gdy kupią, choć n atury dwoje,
ślepy oczy ma. chrom y m a też nogi swoje.
[64.] NA TOŻ
5
Ślepy nosi chromego - patrz, jaka podpora;
nie zawsze i niedoszła rzecz szuka doktora.
Który siedział ślepego chromowidz na plecach
ślepochodza, swym okiem kierował jak w lecach.
Tak dwie niedoskonałe chociaj ciała były,
doskonałe stały się, gdy się spół złączyły.
[65 ] O CIELE Z ŁACIŃSKIEGO]
Ciało wprzód, potym, po stworzeniu ciała,
dusza się ciału od nieba dostała.
Więc stąd podobno swych dusz nie słuchają
ciała, starszeństwo że nad duszą mają.
[66 ] AUTOR SW[OJE] ZA DUCHEM
Ciało jest z ziemie, a duch zasię z nieba niższemu słuchać wyższego potrzeba.
75
76
JAN CAW INSK I
[67 ] TENŻE SWfOJE] ZA CIAŁEM
Ciało w’ swej ziemi - przeto rozkazuje.
a duch przychodni - przeto usłuchuje.
Już to nie nowa. lecz wzięta z dawności:
każdy jest panem w swojej osiadlości.
[68 ] TENŻE SW[OJE] ZA DUCHEM
Posłów więc ćciemy: poseł ten z krainy
wysokiej ciału przyszedł w nawiedziny.
Któreż nieludzkie i tak grube ciało.
by posła (cząstki Boskiej) ćcić nie miało?
[69 ] W POCIE CZOŁA ETC.
Który w' pocie każe nam jadać chleb codzienny.
Ten bez prace potrawy nie da jeść zbawiennej.
[70 ] O PISKORZU TRZYKROĆ POŁKNIĘTYM OD KOZŁA
W JANIE KOCHANOWSKIM]
ö
Trzykroć połknięty bywszy. przecię tyłem
trzykroć z więzienia tego uchodziłem.
Czwarty raz. tył ten gdy drzew em zastawił
dowcipny kozieł. w strach mię wieczny w prawił,
kiedy mię połknął - już czwartego razu
nie mogłem więcej ujść z żywego jazu.
Crób-li to mój był. czy-Ii też mieszkanie
(któż żyje w grobach)? Powiedzcie swe zdanie.
[71.] DO JANA
Jcdnem cię słowem. Jachriiku. miłuję.
jednem powlorę. chociaj dziesięć snuję
D W Ö R Z A N K I nil.., K P I C R A M M A Ï A P O I . S K I K
II ( к -To
[72 ] NA ŚWIATOWNIKA
5
W świt. sen aż do południa, potym fizyjony.
aż obiad lukullowy i Bach rozrzewniony w tym muzyka i tany. karty, dryje. cynki,
aż wieczór, aż Pafija i jej meluzynki.
Każdyc czas nie próżnuje, bo w każdy używasz:
kiedyż wolny, gdy zawsze czas swawolny miwasz?
[73 ] NA PIĘKNĄ NIEPIĘKNIE ŻYJĄCĄ.
FORMA D E I MUNUS
Na ciele piękna, wewnątrz jest niecnotą w niebieskiej szacie szpetne chodzi błoto.
[74 ] DO LILLI,
MŁODEGO MĘŻA MAJĄCEJ PO PIERSZYM STARYM
Staregoś pierwej, Lilio, męża miała,
po starym teraz młodszegoś dostała.
Z starym dni dobrych zażywałaś mocy,
dziś z młodym dobrych zaś zażywasz nocy.
[75 ] M IH I CONSUL IP SE, IP S E SEN ATU S
5
Sobiem ja jest panem,
sobie kasztelanem.
Gdzież sług orszak jaki.
pytasz, gdym pan taki?
Te me sługi liczę:
srnysły niewolnicze.
[76.] DO JĘDRZEJA GOŁOBRODCE
Wierę. Jędrzeju, ujdzie to za zgodę:
b ro d atą głową łysą zdobisz brodę.
78
J A N G A W IŃ S K I
[77 ] O ŁAKOMCY BOGATYM
Myszkę niegdv obaczył łakomca w swej chacie
i rzekł do niej: „Myszko ma. cóż tu porabiacie?".
Ta mu z śmiechem odpowie: ,,Nie bójcie się, panie,
jam tu nie zjadać przyszła, ale na mieszkanie \
[78.] O TYMŻE
Ma bogactwa, nie rozum. Przypatrzmyż się skępcy:
sobie on jest ubogi, bogaty następcy.
[79 ] O STAREJ
DO JANA KOCHANOWSKIEGO]
Choc ona sobie, Janie, podstarzała,
przecięby z tobą rada się zigrała.
A nie dziwuję ani się jej śmieję.
Czemu? Bo diaboł ten dwakroć szaleje.
[80.] O WULKANIE
5
io
Wulkanie, mieszkańco ziemny,
kuźniku ognistej Lemny,
słuchaj jako-c a dla żony
róg od Marsa przyprawiony.
Wulkanie, kowalu boży,
chociaś wprawdzie sam nie hoży.
jednak żonę masz nadobną,
cóż. i innym gdy sposobną.
Wulkanie, pracujesz młotem,
a nie wiesz, nieboże. o tein.
kto do paniej twej przychodzi,
gość czy li pewnikiem złodziej.
Wulkanie, kujesz robotę,
a Mars kona swą niecnotę.
D W O R Z A N K l iilbu L P I C R A M M A T A P O L S K I E
15
20
25
30
35
II 7 7 - 8 2
na rycerstw o frant i walkę
twoję pasuje kowalkę.
Wulkanie, sto ok w co strzeże,
rzadko tam jest bez kradzieże.
Mniej by Helena zgrzeszyła,
by nie tak nadobna była.
Wulkanie, zwyczaj powiada:
gładkość cnocie bywa wada.
gładkość - cichy mus lubieży,
gładkość - wabcm do kradzieży.
Wulkanie, na cudzym polu
bujne zboże bez kąkolu,
więc z cudzego milsza bywa
kradzież pospolicie żniwa.
Wulkanie, wysokiej żony
podły mąż bywa wzgardzony
i na bakier tam, nieboże,
bije pospolicie łoże.
Wulkanie, twoja bogini,
już się nie przeciw, co czyni,
i toć jeszcze zgoda bywa:
mąż krzywy i żona krzywa.
[81] DO OTONA
Wina początku troskliwie dobrego
nie badaj, tak i człeka cnotliwego miejsce nie zgani, kto się dobrym zrodzi.
miejsce nie wesprze, kto z niecnotą chodzi.
[82.] NA MILOTĘ
Chcesz wiedzieć, jak cię wychwalę. Mi loty?
I twarz masz szpetną i lakoweż cnoty.
79
80
J AN GAW IŃSKI
[83 ] MILONIJA O SWYM STANIE
..Nad stan małżeński niemasz nie cięższego” cały dzień gdacze żona Milonicgo.
Taż. gdy noc przydzie. po tym chwali swarzc:
..Nic milej, jako żyć w naszym ciężarze”.
[84 ] DO SĄSIADA
Późny obiad z wieczerzą żenisz, mój sąsiedzie.
wolę na twych wieczerzach być niż na obiedzie.
[85 ] O TROSKLIWYM BADANIU
Zawodzi swe sumnienie i w labirynt wpada.
kto wyniosłem dowcipem o Bogu się bada.
Podziw, wiara o Bogu lepiej się nadaje:
maluśkim Bóg się wiedzieć. Bóg się widzieć daje.
[86 ] O ŚWIECIE NOWYM
Czy sobie podpił, czy lada co plecie.
jakby świat nowy w starym nalazł świecie.
[87.] DO DAMY
Miłość ogniem nazywają
ci. co się w tym dobrze znają.
Ach mnie. moja miła damo.
twój ogień jest zimno samo.
[88 ] A N BACCHUS S I T D EU S?
Cdy daje lichym pańskie animusze.
a panom nogi. ba. i głowy kruszę
i swym nad к ról ini potrzęsuje rogiem słusznie lak Bakclia nazowiemy bogiem.
DVt O R Z A N K I iiN... E P I G R A M M A ГЛ P O I . S Œ
J l 8:!-<Ц
[89 ] O PRAWDZIE
Lubo na prawdę nie dbasz, lub za prawdą chodzisz,
źle żyjesz, bo lub Bogu. lubo ludziom szkodzisz.
[90 ] NATURA Z NATURY SWOJA JEST
To wilczę - koza - karmię, lecz z musu pasterza.
Ach. zły rozum, dobremu jak złego powierza.
Dziś mię ssie. odchowany potym zbawi skóry.
Próżno to - nie puści swej natura natury.
[91.] STANU ODMIANA
Miał się żenić, alić zasię
księdzem został w krótkim czasie:
nie chciał jednej, wołał wiele
dusz piastować przy kościele.
[92.] NA ŁAKOMCĘ
Którekolwiek bogactwa i zebrałeś zbiory.
napełniając lamuse i mamoną wory,
coś innym wziął, tych sobie bronisz i żałujesz tak innych oszukawszy, sam się oszukujesz.
[93 ] NA UTRATNEGO
Amfijarego niegdy ziemia zżarła.
tyś zaś ziemię zżarł w zbytku swego garła.
Pierwszemu mężu niewierna, drugiemu.
pod kaptur Paula nieznana żadnemu czystą dla sławy i kary. Z niewoli
nie chcąc nasienia płodnej zwierzać roli.
_
81
82
_
ö
choc ją miłośnik częsty usiłował.
kiedy jej jeden, więc nikt. niemiło-ściwą mianował.
[95 ] DO HANNY
5
io
15
20
I.VN^CW M NSKJ
Hanno, nie wyjeżdżaj ku mnie
z sławą dziadów twoich dumnie co mi po nich. co i tobie
w cudzej szczycić się ozdobie.
Nic i ta zwierzchnia krasota,
jeśli jej nie wesprze cnota:
jak kwiat z mrozu, tak ta ginie cnota piękna w wieki słynie.
Ja, choć się twym sługą liczę,
twym się długo nie zaszczycę,
jeśli w krasę i w zbiór złoty
zufasz więcej niźli w cnoty.
Gładkość wprawdzie serce rani,
lecz przy cnocie pójdzie taniej;
gładkość wprawdzie sług zniewala,
hardość wkrótce te oddala.
Nigdziej, Anno, jak w miłości
nie przystoi być hardości:
na jednym tronie nie rada
miłość z powagą zasiada.
[96 ] ZGUBA TROJE SKĄD?
Początkiem zguby wiekopomnej Troje
- chcecie-li wiedzieć? - bogiń było troje.
[97.] DO PARDA DOKT[ORA]
Pełno ksiąg mając, jeszcze je kupujesz,
a jednak na nich nigdy nie wartujesz.
Wieszże. jaka cię. Pardzie, chwała czeka?
Mędrsza nad ciebie twa biblijoteka.
Siwiec Laidy łagodnemi słowy
o coś tam prosił i odniósł odmowy.
Przyczynę zrozmiał. przeto włos na głowie
biały uczernił gwoli białejgłowie.
Tenże na twarzy, lecz inny z czupryny,
prosił proszonej niedawno dziewczyny,
ale ta z głową gdy twarz stosowała,
podobnego być, nie jego, mniemała,
choćże samego. Żartowi atoli
frantowsko frantu odpedziała gwoli:
„Głupcze, prosisz mię, bym ci gwoli była,
a jużem ojcu twemu odmówiła”.
[99.] NA JEDNEGO
Cnotą na chwałę robią, ty nie chcesz być w chwale czy-li z cnoty to czynisz, czy cnót masz ornale?
[100 ] DO SKĄPEGO PANA
Dwie ręce człeku natura stworzyła,
by jedna brała, druga hojna była.
Tobie zaś tylko jednę rękę dała
natura, panie. Jaką? Co by brała.
[101] NA KUPCA KOŃSKIEGO
Kupiłeś konia, a marchę ślepego tyś dwojga nie miał. koń oka jednego.
84
JAN CAW IŃSKI
[102 ] PROŚBA BOJAŹLIWA
Z bojaźnią prosisz trwożliwemi słowy nic prosisz, ale tor dajesz w odmowy.
[103 ] WZOREM ANAKREONTA
3
io
15
20
25
Nic mi z tobą jest. Gradywie,
co krwie ludzkiej pragniesz chciwie,
jam jest żołnierz, lecz spokojny,
żołnierz słodkiej Cypru wojny.
Niech precz idą walki owe
gniewu pełne. Achillowe,
trwogą myśli napełnione,
troski i nadzieje płonę.
Co krwią trąci, nie dbam o to,
żegnam cię, bezecne złoto,
co bracią niewinną winisz,
co nieprawych Bogu czynisz.
Zegnam, złe złoto, powtóre,
co kochaną matce córę
źle uwodzisz, co w macochy,
co w ojca gniew rzucasz płochy.
Mnie pod wieńcy oliwnemi
z uciechami pokój swemi
niech nawiedza, nie bez lutni.
skąd swą radość mają smutni.
A ja mylne tańcu koło
niech wybiegam i wesoło
sokiem wdzięcznego likworu
twarz ukraszę do pozoru.
A gdy Dyjanna na niebie
będzie żegnać noc od siebie,
niech spać idę i w mej głowie
słodkie sny śnią Morlejowie.
[104 ] DO FILIPA MOMOTA
..Kasiu’’ - masz rzec. więc wołasz: „Ka ka siu siu moja’’
uszy i nos uraża, bracie, mowa twoja.
[105 ] DZIEWOSŁĄB
Chcesz przyjaciela? Radźże się sumnienia.
byś go nie szukał od dobrego mienia.
Cnót pierwej trzeba, wychowania cnego daru od nieba nad wszytko przedniego.
Z przyjacielem masz być i nabyć złota:
inak-li czynisz - próżna twa robota.
[106 ] O KRASOMÓWCY JEDNEM
Rzecz zaczynał: ..lak słońce wielkie jest na niebie... ’,
drugi skończy: „Tak w ielki... na ziemi z ciebie ’.
[107.] NA JEDNĄ
Damo - już samcze, tak-li to szanujesz
męża. że co chcesz, to mu rozkazujesz?
A on. nieborak, twoje rozkazanie
pełni jak jakie Boże przykazanie:
słucha: pilnuje: gdzie go szlesz. wędruje:
czy by był sługa, czy-li mąż - nie czuje.
Rozgniewasz-li się o co też na niego.
przypłaca grzbietem lub czupryną tego.
Damo - jak widzę. ba. i każdy baczy nie ty masz męża. mąż ma ciebie raczej.
[108 ] NA NIEZGODLIWEGO
Z ludźmi się sam nie zgadzasz, a masz gładką żonę co cię miano miłow ać, lo miłują onę.
JAN GAW lSiSKI
86
[109 ] DO POLIJARCHA. SINE VIRIBUS IRA
5
io
Po zabitym Anteju. chcąc swej wytchnąć sile.
gdy usypia pod drzewem wielki Alcyd chwilę,
oto tłuszcza karlików, mrówcze pokolenie.
by męża pożyć mogli, z ziemię się wygrzenie
i gdy w koło oblega wielkiego rycerza.
a ten i ów nierówną kriiemu siłą zmierza,
ocucony, jako pchły bez sił mordowania
ten gmin potrze, ostatek we lwi zewłok wgania.
Tak moc nieporównana gdy na większą godzi
bez sił. zwłaszcza dowcipu - sobie raczej szkodzi.
Słaby, uchodź silnego - jeślić bój z nim miły,
albo żądze swych umniejsz, albo przybierz siły.
[110 ] UCHO LEKKOWIERNE
Niedobrze z smysłem ucho swym się mierzy,
że w pierwszym wstępie, co usłyszy, wierzy.
[111] DO ZOFIJEJ
Wydziwować się nie mogę, Zofijo,
czemu niechęci twe tak ku mnie biją.
Przodtym-eś na mnie rada więc patrzała.
igrając: „Duszka mój" - częstoś mawiała,
dziś zaś przede mną chęci swych umykasz,
nie dziw - ode mnie sztuki tej nawykasz.
[112 ] DO TEJŻE
Darmo tej. babko, jesteś lantazyjej:
co służy Zosi. nie służy Zolijej.
[113.] DO ADAMA O SUMNIENIU WOLNYM
U kogo wolne. Adamie, sumnienie.
przed niebem i ten światem w wielkiej cenie:
i niechaj tyran w tysiąc jeździ koni.
niewinność jedna sama się obroni.
[114 ] ŻYWOT NIESPODZIEWANY
Wypuścił ducha, aż zatrzymał duszę bzdem śmierci pozbył, właśnie tak rzec muszę.
[115 ] DO SYMICHA
Starą żonę miałeś:
tej gdy postradałeś,
jakbyś, miły Smichu,
ciężkiego zbył grzychu.
[116 ] DO ANAKREONTA
Gdyś chciał śpiewać krwawe boje,
łuki, miecze, groty, zbroje
lub onych olbrzymów walki,
chcących niebieskie tłuc balki,
Wenus przed tobą stanąwszy,
rąbek cienki rozwinąwszy,
miastoć papieru zleciła
i głowęć niern opaśniła.
Kupido zaś. dzieciuk mały.
dobywszy z kołczana strzały,
tej. co słodką wszczyna mękę.
miasto pióra dał ci w rękę.
Bakch us miasto atramentu.
z winnego tam gdzieś odmętu
88
1")
20
JAN GAW IŃSKI
poczerpnąwszy we trzy banie,
dał ci napój na pisanie.
Odtąd tedy. zdrajco stary.
w swem łotrostwie nie masz miary,
bo lub pijesz, lub miłujesz.
czynem karty tym malujesz.
[117 ] DO WIELOMÓWCE NIEZROZUMIANEGO
Okno do serca starożytność chciała.
aby tak skrytość serdeczną poznała.
My. twej nie mogąc porozumieć mowy.
mieć fortkę do twej chcielibyśmy głowy.
[118 ] DO DOBROGOSTA O DRUŻBACH
Nie dbajcie nic, drużbowie, na ludzką przymówkę.
że leczy jeden głowę, leczy drugi główkę.
[119 ] DO STAREGO NOWOŻENIA
Dopiero się chcesz żenić, kiedyć śrebrne nici
głowę uhaftowały w większej połowicy.
Wiedzże. być się nie stało a według słuszności:
z młoduś żoną pogardzał, ta - by cię w starości.
[120 ] FURTUM PRO M ETH EI
Nigdy się nie zatai, czyja jest rzecz własna z jasnego twa. Prometeju. kradzież nieba jasna.
Która z bogatych gachów wyniosłą się stala
i Nemezy boginiej nie uszanowała.
D W O R Z A N K l « I hn K P I C R A M M A T A P O L S K I K
II Ilo-TJo
w pożywienie dziś przędzie. Sławna Cypru pani.
tak-li w jarzmie Pallady pójdziesz dzisia taniej?
[122 ] PRAEM IATA RESPUBLICA
Kędy zapłat cnota czuje.
a złość z narowem szwankuje,
z doświadczenia to jest zdanie:
tej ojczyzny w wieki stanie.
[123 ] DO PRZYJACIELA O WIELU POTRAWACH
Gęste mi szlesz potrawy, a ja na nie miejsca
w swoim nie mam żołądku, tak-em lichy jejśca.
Chcesz-li według mej miary te słać i do hodu,
połowę mi potraw szli, a połowę głodu.
[124 ] DO TEGOŻ
Potraw mi szlesz jednemu tak wiele, a darmie.
Jakiż z nich mam użytek? Oczy, nie brzuch karmię.
[125 ] ZBÓJCA DO PRÓŻNEGO
Potkawszy zbójca próżnego,
w drodze nic niemającego.
rzecze: „Słyszysz, nie wstydzę cię.
iżeś próżny jest na świecie? \
[126 ] NA FARYZEÓW
Z ludźmi ten nie pożyje, kto się o wszem pyta.
kto czyje sprawy, żywot, kto i słowa chwyta.
89
90
JAN GAW IŃSKI
[127.] RAKI
Miłujmy wdowy, nic rade kłaniają:
czujmy też na nie. nie umkną, co mają:
w twarzy stateczne, nie cierpią przysady:
darzy się z niemi, nie są przy nich wady:
swego dość mają. nie pragną cudzego:
dobrego słowa, nie szukają złego:
szczerości pewne, nie są z nich figlarki:
miłości raczej, nie złości, szafarki.
[128 ] O MIŁKU. TECUM H ABITA
Ze z sobą mieszka, Milko nam powiada ach, nie wie, jak źle złego mieć sąsiada.
[129 ] O SWEJ FORTUNIE
Ze mię moja fortuna niewielą bogaci.
nie uskarżam, bo mi też z tego nic nie straci,
a choćbym też chciał więcej, tym-em już syt z nieba;
tak i ptaszkom niewielkim małych piórek trzeba.
Bv mężowi służebnej pozwoliła stara.
wieku tego rzadka się pono najdzie Sara.
[131 ] DO PIOTRA ZŁOŃSKIEGO
Kto się żeni. powiadają.
w posagu swar. kłopot mają.
Piętrzę, gdy patrzem w twą panią,
wziąłeś dość posagu za nią.
[132 ] DO NIEUWAŻNEGO MEDYKA
Większą boleść z twoich lek niż chorobę czuję:
nie pragnąłem medyka, dziś go potrzebuję.
[133 ] DO HANNY W DROGĘ POSPOLITEGO RUSZENIA
Zegnam cię. Hanno: nie żart Mars wykrzyka,
a dziesięcinę z nas wszytkich wytyka:
brzmią trąby, bębny taratantar dają.
do swego orła orląt pobudzają.
I ja. com żołnierz dopier był Dyjony.
muszę do krwawej przystać już Bellony:
cóż czynić - miłość lubo z żalu taje,
cóż. gdy żelazny Mars mi mandat daje.
Przydzie już miłe opuścić zaloty,
na stronę wszytkie odłożyć pieszczoty,
zaniechać pięknej synaczka Dyjony,
a w ukraińskie pospieszać się strony.
Milej mi było, siedzęcy za stołem,
z tobą się cieszyć lub z drużyną kołem
przy słodkiej lutniej po izbie harcować,
lub się Dyjannom pięknym zakazować;
milej mi było przy wesołej dobie
z pełnemi czynić, a jedynej tobie
hołdować albo przy cypryjskiej kniei
zażywać z tobą darów Cyterei.
Darmo, miłości, zachodzisz mi w drogę.
za wdzięczny pokój przyszłą głosisz trwogę:
słodkie namowy, serdeczne wzdychania,
łzy wdzięczne - nic tu do pohamowania.
Гак Ezończyka Medea swojego
nie powściągnęła, choć z w łosa złotego
sieć pohamowną na niego miotała.
choć z wdzięcznej tw arzy w stręty mu dawała:
92
30
35
40
45
50
JAN GAW IŃSKI
tak i Achilla swej Bryzei modły
nic zhamowały. choć mu serce bodły,
choć umierała, choć swe tajemnice
rajem słodziła z serdecznej skarbnice.
Ach. już uciechy, już wszytkie radości
tak-li to wezmą miejsca odległości?
Tak spoinę ognie, które w nas gorzały,
przez czas nieluby będą ustawały?
Niechaj, gdzie jadę. wśród śmierci nie żyję.
niech się wprzód h oj nem krwie potokiem zmyję,
jeżeli kiedy i tam cię zapomnię
albo twej chęci serdecznej nie wspomnię.
Bóg żegnaj, Hanno, i to lube miejsce!
Już. już wyjeżdżam, już twarde żeleźce
i zbroję wdziawszy niclubą. dziedzinę
miłą opuszczam, spiesząc w Ukrainę.
Cóż wiedzieć, jeśli nie żegnam ostatnie.
jeśli do czarnej mię nie wżenie matnie
zśród boju zła śmierć albo pogrąż jaki
do swrej mi każe powrócić Itaki.
Jeśli mię jednak Bóg mój wyprowadzi,
a w' ojczystej mię krainie posadzi.
nie innem będę. jakim był - dziś moje
serce i myśl mą kładę w duszę twoję.
[134.] DO ADRYJANA.
P RO PTER QUOD TALE, IPSU M M AGIS TALE
Chcesz poznać, państw o jakiego ma pana?
Spójrz w rząd i rządcę - będzieć rzecz poznana.
[ Ш .] Z ŁACIŃSKIEGO
W jednej skrzydło jest ręce. w ręce kamień wtórej:
ten mnie grąży. a pióro podnosi do góry.
D V T ORZ AN K I «Ии. E P I C I U M M A TA P O L S K I H JL 1 3 3 - 1 3 9
Mnie by górą dowcipem wylecieć przystało,
by zazdrosne ubóstwo mię nie pogrążało.
[136 ] NAGROBEK SOBKOWI
Nagiś wszedł na świat. Sobku, nagiś jest nieżywy:
toś dał matce, coś z niej wziął - jesteś sprawiedliwy.
[137.] Z ANAKREONTA
5
io
15
Ty jaskółko nieenotliwa,
pobudko domu wrzaskliwa,
którą-li cię karą skarżę
w twoim przeraźliwym gwarze?
Czy chcesz, iżeć bystrolotne
ostrą stalą skrzydła otnę
lub język, jak Terej owej
potomce Pandyjonowej?
Bo co pod zaraniem cienkiem
śmiesz świegotać pod okienkiem,
kędy wdzięczna Anna moja
swego zażywa pokoja
i kędy jej śliczne oko
we śnie opływa głęboko,
tam , świcgotko, w swoim w rzasku
śmiesz ją budzie w rannym blasku.
[138 ] NA ZŁORZECCĘ
Nie dbam. chociajś mi złorzectwem dokuczył jeszcześ się dobrze mowie nie nauczył.
[139 ] DO DRUŻBY
Nie dziwuj. Drużbo, gdy podpiję sobie,
że lepiej praw dę mówię o tej dobie:
93
bóg ßakchus w len czas w mej przemieszka głowie,
a wiesz, że kłamać nie zwykli bogowie.
[140 ] Z GRECKIEGO
Bohatera godnego nad tem grobu lochem.
Ajaksa, płaczę - Cnota osypana prochem.
Płaczę, że z sędziów greckich zhańbioną-m się stała,
gdy. co Cnota miałam mieć. Zdrada otrzymała.
[141] NA BEZZĘBNEGO STAREGO
I sił nie masz, i zębów już ci wpół ubyło,
a żonę masz nadobną i wszem ludziom miłą.
Patrzże. byś takiem nie był jak zwierz czworonogi,
który zębów nie mając, na łbie nosi rogi.
[142 ] DO PANIEJ JED[NEJ]
Pani-ś jako malowanie,
te o tobie wszytkich zdanie.
Ja, gdyć się też przypatruję,
taki rozsądek gotuję,
że z twojej twarzy malarze
niech malują bogiń twarze.
[143 ] DO CZYTELNIKÓW
Księga światem, wiersze me - ludzie w nicm. Najdziecie
dobrych mało tu wierszów. jak i ludzi w świecie.
DWORZANEK
JANA GAWIŃSKIEGO
KSIĘGI III
[1]
5
UNIO WIELfKIEGO] KSIĘST[WA] LIT[EWSKIEGO]
Z KORONĄ POLSKĄ.
DO TYCHŻE ZACNYCH PAŃSTW
Z serca życie powstawa, z serca miłość wschodzi,
głowa sercu ozdobą i rząd głowa rodzi.
Sercem jest zacne Księstwo, głową cna Korona związkiem pięknem, gdy głowa z sercem zjednoczona.
Zacne państwa, swej ja wam winszuję wieczności,
z swoją głową to serce gdy żyje w jedności.
[2 ] DO SYLWIEGO.
NEMO LAED ITU R N IS I A S E IPSO
Fraszka. Svlwi. co w uściech pospólstwa się rodzi.
Nieszczęście nie po górach, lecz po ludziach chodzi.
Mistrz swej człowiek fortuny, ten swą dolą włada przez się człek sobie szkodzi, wstaje i upada.
96
_ _ _ _ _ _____ _ _ _ _ _ _ _
_
_
_
_ _ _ _ _
_ JAN J^A W IŃ SK I
[3 ] POKRYTEGO PRZYJACIELA JAKA RADA?
Ze złotego naczynia piją szczere jady.
kto słucha przyjaciela niepewnego rady.
[4 ] ZŁY RAZ WSZYSCY
5
io
Jeśli cię jeden nie zmoże,
wiele rąk przemóc cię może.
Biją i lwa. choc możnego,
biją słonia ogromnego;
i tygr. choć okrutne zwierzę.
okrot swój i karę bierze.
Jeśli kukłasz po niewielu,
moja rada: strzeż się wielu.
Zły raz wszyscy: siła złego,
jak mówią, dwa na jednego.
[5 ] DO IGNORANTA DOKTORA
Nowa będzie wątpliwość, uczycielu, u mnie:
czy prawisz niezrozumnie, czy-li nierozumnie?
[6 ] DO NIEWDZIĘCZNEJ
Darmo się chlubisz, damo. z mej miłości;
jakie masz i ja też mam odmienności.
A jeśli było. żem cię kiedy chwalił,
w miłostce plotłem i w gorączcem szalił.
[7.] O UPOMINKU
Dałeś mi upominek, więc chcesz odebrania twój. widzę, upominek od ..upominania”.
_
[8 ] DALILA
Niekiedyś włosów Samsona Dalila,
własnego męża swego, pozbawiła.
Dziw to był przedtym - teraźniejszej chwile
najdą się często takowe Dalile.
[9 ] DO MARKA NIESPOSOBNEGO
Źle czas, Marku, upuszczasz, <źl>e się z nim obchodzisz:
jeśliś dziś niesposobny, mniej się jutro zgodzisz.
[10 ] Z GRECKIEGO
5
W krąg miesięczny gdy się pies w nocy zapatruje,
cień swój widząc, drugiego, mniema, że psa czuje
i szczeka, lecz szczekając, daremno się wikle,
bo Miesiąc swoim idzie zodyjakiem zwykle.
Tak na człeka godnego gdy nienawiść godzi,
nie szkodzi mu, gdy torem pięknej cnoty chodzi.
[11]
O WENERZE Z MARSEM
Gdy zbrojny Mars obłapił cną Wenerę żartem,
nadobną twarz obraził ostrem zbroje hartem.
Pallas, widząc, zadworzy: „Siostra ma bez mała
z Dyjomedem powtórnej bitwy nie staczała".
[12 ] O TAIDZIE ZAMĘŻNEJ
Taida-ś wprzód, mężatka dziś - jakoż się minisz?
Coś Taida czyniła, dziś zamężnia czynisz.
[13.] Z MARCfYJALISA] DO TULLEGO
Stareś kupił zamczysko, złe. szpetne, szkarade.
w którym sowy same by zmieszkały nierade:
_
D J V O R Z A N K l ;i Ib n E P 1G И Л MN IA T A P O L S K I E J j l 3_-13
98
blisko niemu sad cudzy, w którym wszytko butnie obiady zje wesołe, zmieszka I ulli smutnie.
[14 ] 0 TYMŻE AUTOR SW [0JE]
Tulli, pałac kupiłeś zły. szpetny, zbutwiały.
podle tuż cudzyć ogród i sad jest wspaniały.
Gdy dom twój. a cudzy sad. to uważam dwoje:
lepsześ kupił sąsiedztwo niźli własność swoję.
[15 ] 0 TYMŻE AUTOR SW [0JE]
Dom zły, sprosny kupiłeś, tylko w tym nagroda:
do cudzego masz widok rozkoszny ogroda.
Wiesz, coc rzeczem, gdv mieszkać w tym swym będziesz szczycie?
Żydło Tulli wesołe, lecz ma smutne życie.
[16 ] DO K0RYNNY O ROSSIE
Że w leciech jest odmiana i wada. doznałem:
Rossę kocham, odpuść mi - ciebie wprzód kochałem.
[17 ] PAUPER UBIQUE IA C E T
Dama rzekła ubogiemu,
gdzieś przy drodze leżącemu:
„Jako widzę, miły Boże.
wszędy ubogiemu łoże ".
Pen zaś: „By się tak iściło,
twe by łoże moim było".
[18.] DO NORYMUNDÄ
Jakie są częstowania Iwego obyczaje}'
Głodno na ucztę siadani, głodniej z uczty wstaję.
[19 ] PEAN BAKCHA TOKAJSKIEGO
Likworzc tokajskiej piany,
gościu w kraj nasz zawitany.
który cię głos. która chwała
lutniej mojej będzie brzmiała?
Twoje cnoty znamienite
wszemu światu nie są skryte.
faleni, alban i cekuby
swej przed tobą próżne chluby.
Wieść jest o tym. że Bach młody
swój początek z twej jagody
i pierwociny z powodzi
tej to słodkiej swe wywodzi;
chociaj matka twa. Semele,
temu przeciw bije wiele,
żeś z niej w Jowiszowej łyście
wylegiwał połóg czyście.
Jednak że w likworze pono,
wiecznomłodce tym, twe łono,
gdyś był niemowlęciem, myto,
krasę stąd masz swą sowitą.
Kolor twój złotopromienny,
w oczach ludzkich wrab niezmienny
i zapach, jaki więc bywa,
gdy swym Hymet cukrem wspływa.
Smak niebieskim ambrozyjom
rówien. gdy - więc amazyjom
Jowiszowym - w złote czary
Ganimed pieni nektary.
Nie tak wdzięcznie swą rozpuszcza
wonią balsam, gdy się spuszcza
/ drzew obfitych na Libanie.
JAN (;л \Y INS К I
100
Nic lak perły, które wstają
z ros niebieskich, swój wdzięk dają
35
чо
45
50
55
(,o
(,5
i pozór na lilijowym
listku w sadzie hesperowym.
Ty. głowy luby morderco,
tęsknic i żalów pożerco.
gdy z swym darem k nain przyśpieszysz,
tysiąc smutnych zgraj ucieszysz.
Ani lutnie, ani owe
wdzięczne pieśni Orfeowe
nie tak miłe. jako twoje
wlane krople w członki moje.
Ty, gdy czoło m ądrych skropisz.
Muzy z Febem wnet wytropisz,
język z oków rozwięzujesz.
smysłom wolność swą darujesz.
Ty swym niewidanym czynem
twarz mi malujesz rubinem,
lat przymnażasz, młodość wracasz,
starość zganiasz, troski skracasz.
Ty swe cudotworne fale
jak rozlejesz we mnie. cale
zdam się innym być i duszę
wnet wysokim duchem puszę:
żem bohater, żem jest panem,
w ładcą wielkiem i hetmanem
i na króla już samego
zdam się w iedzieć coś takiego.
Ty mi śmiałość na wsze strony
przypraw ujesz. że Bellony
nam niej. krwawej, się nie boję.
choć w stalnej zbroi nie stoję.
i na głowie rosrisz rogi.
żem każdem u tedy srogi.
D W 'O R Z A N K I all... E P K i R A M M A Ï A P O L S K I E
70
75
80
III 1 0- 2 2
jednak kto cię ze mną pije.
strach i srogość przed nim skryję.
Ja na ten czas mistrz ćwiczony:
w lutnię dzwonić, piać kanzony,
dobrej myśli wszej wygodzie,
chyżem skokiem harc wywodzić.
Ciebie lub do pierwszej zorze
w zwyczaju mym piję sporze.
zdrowem jednak i w mej głowic
sny miłe śnią Morfeowie.
W ten czas mi i Cypru pani
wdzięczną Anną serce rani.
w ucho szepce, każąc mi<l>e
swej z nią zażyć krotofile.
Likworze mój ukochany,
póki twej stać będzie piany,
poty sławę twoję wszędzie
lutnia moja głosić będzie.
[20 ] NA DEWOTKĘ JEDNĘ
Co raz sobie innego brata przywłaszczywasz czy tak o jednem Ojcu swoim powątpiwasz?
[21 ] Z GRECKIEGO
Dyjodorów byłem grunt i te wszytkie pola.
teraz mię Mityleńczyk używa. Ijola.
Mnie raz też swym. ów przedtym swym nazywał łanem:
nim tego jest. był. będę - los. szczęście mym [Janem.
[22 ] DO UZNAŃSKIEGO
Możesz starożytnością nie zstąpić nikomu.
bo swój z izraelskiego ród wywodzisz domu.
101
102
[23 ] DO LIDA
Szczęśliwszy bywa grzych pana wielkiego
niżeli cnota. Lidzie, ubogiego:
grzech pański ma swe obrony, wywroty,
lecz ubogiego nikt nie widzi cnoty.
[24.] JUSTYN
Z cudzemi Justyn sypia, z jego też sypiają.
Czy on im. czy mu oni wet za wet oddają?
[25 ] O RADZIE POBŁAŻAJĄCEJ DO RULLA
Słodko mi zawsze prawisz, prawisz wyśmienicie.
lecz nie wiem. jeśli żółci w mowie nie masz skrycie.
Skutkiem złym ten zabija, kto w radzie pobłaża:
lekarz rany nie zleczy. gdy jej nie uraża.
[26 ] DO PAWŁA
Swojej żenie (też rada) namnicj nie folgujesz.
co rok. Pawle, to prorok - dobrze prorokujesz.
5
Złodziej możeć obnażyć twe z pieniędzy wory.
ogień znieść wsi. folwarki i twe pyszne dwory,
dłużnik długu nie odda i płatu w innego.
ziemia schybi-c nasienia oddać zwierzonego.
Filis cię obrać może i Wenus błędliwa.
woda pogrązić może flotę twą. zdradliw a nie zna szwanku, co z dóbr twych udzielisz bliźniemu:
te same dobra twoje, co dasz bratu twemu.
D W O K Z A N K I all*«» I-15К; It Л \ I \ IЛ ТА 1Ч ) LS К] 12 III 2 3 - 3 3 _ _ _ _ _ _ _ _
[28 ] DO WALKA
Alboś ślubował, że tak. Wałku, żyjesz?
U ludzi i zjesz, u ludzi i spijesz.
[29 ] JOBOWE MIZERYJE
Mienia, dziatki i zdrowie, co człeku milszego.
z dopuszczenia Jobowi wziął szatan boskiego.
A tak wszytko straciwszy, co barziej trapiła,
pozostała, biednego, jedna żona była.
[30 ] SIEDM MĘDRCÓW GRECKICH
Grecyja z swych mądrych ludzi
w wszytkim świecie chwałę budzi.
Ja mówię: co to za chwała,
gdy tylko siedm mądrych miała?
[31] IRUS DO KREZA
Odmienne szczęście w każdej bywa dobie:
mnie stąd nadzieja, skąd jest bojaźń tobie.
[32 ] O JEDNYM
Dwa grzechy przez bieg życia tylko miał swojego:
nie miłował ni Boga. ani też bliźniego.
[33 ] NA ŁYSEGO SZPOTKA MALOWANEGO
Łysyś jest. Szpotku. malowany zasię
spelila masz włosy na swej zwierzchnej czasie.
Malarz był doktor - kto by tem u przeczył?
Który malował, ten ci głowę zleczył.
103
104
J A N G A W IŃ S K I
[34 ] DO DOBROGOSTA
Kor yiiria twoja, twoja jest i Fili
i u Frinirli ty przebywasz miłej.
Te trzy a ezoło w tym mieście miłujesz.
powiedz: dobrego co nam zostawujcsz?
[35 ] NOWOŻENIOWI STAREMU RADA
Pannę pojmujesz za żonę.
pomni-ż na przypowieść onę:
..Kto na drodze bitej myli,
na ścieżkę się darmo sili .
[36 ] OBMOWA
Chodzący w gminie ozdobno przybranym.
a sam się widząc bardzo oblatanym,
zażył w obmowę fortelu takiego.
mówiąc: „Na świecie niemasz nic nowego”.
[37 ] O PAULINIE
Mąż twój lichwiarz. Paulino, a samaś lichota;
mąż z lichwy żywot żyje. ty żyjesz z żywota.
[38 ] O CHMURZE W JANIE KOCHANOWSKIM]
Przestrzegałem cię nie raz. panie Chm ura:
nie chodź do kuchnie, bo w niej skryta dziura;
nie usluchnąłeś. więc w padłeś tam raźnie idźże. a dziękuj kucharzom za łaźnię.
[39.] O TYMŻE
Mówiłem ci. panie Chmura:
mijaj kuchnią, zmokniec skóra:
tyś wszedł i wpadł - tak swą duszę
zaprawiałeś w szarej jusze.
[40.] O TYMŻE
Kiedy chmury z rzek wychodzą,
niepogody pewne rodzą.
I nasz Chmura, gdy się w rząpie
pełnem szarej wody kąpie,
kto z słuszności tej nie rzecze:
..Z Chmury pluta i deszcz ciecze ?
[41.] NA POŁYNKĘ
Strojno chodzisz, a sama jesteś lada jaka droższe pióra, Połynko, nad samego ptaka.
[42.] JUNO, WENUS, PALLAS
Co przeszła przedtym. Wenus, dwie boginie,
miałaby górę z tych dwóch jedna ninie.
Cładkość z mądrością: Wenus. Pallas, tanią Juno Moneta dziś na świecie panią.
[43 ] Z ANAKREONTA
O. po trzykroć i bez liku.
polny, szczęśliwy świerczyku.
pól uciecho, skoczku chyży,
domowej m ieszkanco chyży.
1 0 6 ________________
5
10
15
20
25
:]()
15
który, co skusiwszy soku
słodkiej rosy spod obłoku,
w pochyłej siedząc gibieli.
śpiewasz sobie tym weseli
i na listku swą stolicę
zasadziwszy, okolicę.
niebu, ziemi ulubionern.
rozweselasz, władca, tonem!
do się kol wiek widzieć daje
twemu oku: pola. gaje.
góry piękne, mchem odziane tobie w państwa te są dane.
Co role obficie rodzą,
co w różańcach kwiatki wschodzą,
co las w pełnej swej ozdobie
na świat daje - służy tobie.
Ciebie kmiotek i ubogi
w swe przyjmuje oracz progi
i ciebie rad widzi, że mu
nic nie szkodzisz robiącemu.
Ty. cieplejszym tkniony słońcem.
letnich godzin bywasz gońcem
i na twoje, wieszczku, przyście
maj się zdobi w nowe liście.
Ciebie helikońskie córy
i sam Fcbus lubi. który
głos ci wdzięczny i nie inny
daje. jakbyś był niewinny.
Ciebie i wiek. by był długi.
w swoje nie śmie liczyć długi
ani starość bliska śmierci
twej się tykać nie śmie szerci.
JAN
(; д у г INS К I
Ty, śpiew aku i jedyny
wszelkiej m ieszkańco dziedziny,
nieświadom cze lichej doli,
nie wiesz wszech trosk i co boli.
Ty swych zewłok śm iertelności
ledwo czujesz w swej chyżości.
żadnym ciałem obciążony,
ledwo nie duch tylko płony.
ani cię krew żadna zliwa,
skąd przyczyn złych wiele bywa.
N iebian samych, co wyliczę,
i nieb m ałą masz różnicę.
[44 ] DO MAKROBA
Że szczęście złemu sprzyja, wierzże mi, M akrobie jeśli mi nie chcesz wierząc, wierz przynam niej sobie.
[45.] WENUS MALOWANA
Mnie Parys nago widział, Anchizes, Adoni ci trzej nagości mojej świadkowie niepłoni.
Ty, m alarzu, coś mię tu nago nam alow ał.
gdzieś mię widział i nagość gdzieś moję pojmował?
[46 ] DO JEDNEJ MATRONY
Pallas i śliczna Wenus, rzekę, w tobie, śmiele.
gdy twój rozum uw ażam i tw ą piękność w ciele.
[47 ] DO TEJŻE
W dzięczniejsza cnota z nadobnego ciała o. zacna pani. tac przystoi chwała.
108
JA N C W M .Ń SK I
[48 ] DO TEJŻE.
O KOŚCI Z BOKU
Panie. Twoich rąk osobliwsze dzieło
około kości z boku wziętej było.
Jakoż ja nie mam tej cząstki miłować.
dla której prz<y>szłoć sam em u pracow ać?
[49 ] DOLA ZŁA PRĘDSZA KU CZŁOWIEKU
5
io
Trzy dziewic m ityleńskich losy swe rzucały:
jaki by swój i prędki koniec życia miały.
Owa dwom pada dobry, trzeciej już nie taki.
nagłej śmierci bo pewne pokazow ał znaki.
Tej się nic serca nie tknie, lecz to w żart obraca.
a wróg cichy z swą P a rk ą nić jej życia skraca:
przestąpi próg - dachów ka na jej głowę spadnie;
ta leci, gdy wieczny sen zaweźmie ją snadnie.
Nie wie człek, co nań przydzie, i choć w szczęściu będzie,
wpośród tego zła doli prędsza się dobędzie.
Ktośkolwiek jest. F ortunę cci i trzym aj, a tę.
co jej przeciw na, nie klni i nie wzywaj. Ate.
[50.] O PALANCIE I KONIU CHROMYM
I tyś chromy. Palancie, i koń nachram uje m archą koń zrozum iał cię. tak ci pochlebuje.
[51.] ŁOTR NIEKARANY
W ięźnia niekiedyś puszczono, niecnotę
nieskalanego za niecną robotę.
więc ktoś: ..Zainknicic drzwi więzienia tego.
l)\ łotr ten nie w padł drugi raz do niego’’.
D V S'O H Z A N K I a ll.il К П С Н Л М М .Л Т Л P O I-S K llC
III
[52 ] Z GRECKIEGO
Łowił ryby nad w odą piękny rybak, ali
dziew ka doli, bogata, jego się użali
i bierze go za męża. Ten w net z swej chudoby
powstawszy, ujrzy się być pełen wszej ozdoby.
Więc F o rtu n a W enery będąc - rzecze - blisko:
..Nie twe dziś. o Miłości, lecz me jest igrzysko'
[53 ] ŹLI, SKĄD ŹLI
Którzy są źli. źli nie byli.
kiedy n a św iat przychodzili złych czyni złe wychowanie
i ze złemi spółkowanie.
Przy nikczem nym u p ad a lud m izerny. Panie,
jak pod głową p ijaną tru d n e nóg jest stanie.
[55 ] O MIŁOŚCI
Co jest miłość, skąd się rodzi twój mózg koło tego chodzi.
Próżnuj tylko, a myśl o niej poznasz i będziesz w tej loniej.
[56 ] SŁOWO NAD RANĘ URAŻA
Barziej uraża słowo złe. zadane
niewinnej duszy, nad o tw artą ranę:
rana na wierzchu, słowo w ew nątrz wchodzi ta ciału, słowo duszy barziej szkodzi.
109
110
JAN GAW IŃSKI
[57.] DEMOKRYT, HERAKLIT
Ten się śmieje, a ów zaś płacze bezprzeslanie.
Śmiać-Ii lego czy płakać - niech da kto swe zdanie.
[58.] ECHO
5
Oko. płacz, miłość - te trzy rzeczy były.
które mię smutną niekiedyś zgubiły.
Widziałam, mdlałam, z miłości gorzałam cóż stąd? Odrzutu, nieszczęsna, doznałam.
Bez ciała i dziś. kiedy się odzywa
odgłos mój na głos. powiedzcie - czym żywa?
[59 ] TAŻ O SOBIE
Bez twarzym jest. Czemuż przecię
obrazem mię malujecie?
Gdy i słowa wyrażywam.
kędyż język ja swój miewam?
[60.] SĘDZIA
Chwalisz ojczyste, ganisz cudzoziemskie sprawy:
aniś sędzia niebaczny, aniś sędzia prawy.
[61] WZOREM ANAKREONTA
5
Nie dbam ja nigdy o złoto,
jeno Boga proszę o to.
abym. bywszy wolnej głowy,
miał i święcił dar Bakchowy.
a tym czasem, w słodkie' strony
zadzwoniwszy, rym uczony
tworzył, jako piękne lala
byw ały z począł ku swiala.
DWORZANKI all»» KPICRAMMATA POIJSKIK
io
15
20
25
30
35
III ô7-(>2
____
___________
Witaj mi to. myśl wesoła,
nie frasując sobie czoła bo co mi po wszytkim będzie,
gdy przeżyję we złym swędzie?
Ty też. Fili. o tej dobie
bądź wesoła ze mną sobie:
przymkni się sam bliżej ku mnie.
ja nie pocznę z tobą dumnie:
z tobą dzisia ja zhoduję,
z tobą darsko wytancuję,
z tobą do spragnionej głowy
przeleję ten trunek zdrowy.
Dobre zdrowie, Fili moja,
piję, wypiłem - to twoja,
winnaś spełnić. - „Dobrze, panie,
tylko niech co będzie w dzbanie”.
Takiec lata pierwsze były,
gdy się prostotą szczyciły,
gdy powagi mniej bywało,
a wszytkiego dostawało.
Teraz zaś dosyć postawy,
wątku mało, niecne sprawy
górę biorą, złość przodkuje,
cnota odmiot w ludziach czuje.
Cóż jest. z jakiego-li żniwa
napiwszy się tego piwa,
prawdę mówię? - „Weź dzban, panie!” „Przy niem więcej bo przyganię".
[62 ] DO FILORATA
S tara chce cię młodego, a ma się bogato.
tv jednak. Filoracie. mało co dbasz na to.
T a omdlewa, choruje, dalej ma się słabiej...
już um iera. Cyt. nie wierz. A cóż czyni? Wabi.
JAN CA W ÏN SK I
112
[63 ] DO LISBA
Przemowęś większą praw ił niż rzecz sam a. Lisbe nie wiedziałem, żeś chciał mieć większe drzwi nad izbę.
[64 ] DO ZACNEJ MATRONY JEDNEJ
Niechby Apelles i <Z>eukses pracow ał.
twych by tu pięknych cnót nie o d m a lo w a łjednak ten obraz znać nam wszytkim daje.
jakie twe cnoty, jakie obyczaje.
[65.] DO STEFANA
Chwaliłem cię, Stefanie, tyś się lepszem staw ił jam cię słowy, tyś rzeczą słowa me popraw ił.
[66.] POZNANIE CZŁEKA
Nie poznawaj człeka z mowy.
ale go uważaj z głowy:
jednak chcesz go uznać w głowie,
prędko go dojdziesz po mowie.
[67 ] DO DAMY JEDNEJ
Ze cię ślepo miłuję, szalenie i sieła.
nie dziw: miłość mi rozum, miłość oczy wzięła.
[68 ] PORFIRYJO PTAK.
WSTYDU BIAŁOGŁOWSKIEGO WYRAŹ[ENIE]
Porfiryjo ptak jestem od mądrych rzeczony.
cnotą rzadką, mów: dziwną, z natury uczczony.
Ja przy związku małżeńskim, gdziem jest w ychowany,
ochmistrz pańskiej małżonki mogę być nazwany.
P W O K / A N K I «Um E P I G R A M M A ' ! ^ P O L S K U-
5
10
III о З - Т З _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
która przeciw gdy wierze łoża małżeńskiego
wykroczyła, do głowy męża niewinnego
przyprawując róg, i ja doby tej nie żyję,
lecz świat żegnam, swą na śmierć zadziergając szyję.
Darmo przyczyn badacie: Bóg przed lichem siła
i natura dowcipem człowieczem zakryła.
Czemu nas dziś nie widać? Pono żony wasze
snadź z świata wygubiły nas i plemię nasze.
[69 ] O DARACH JEDNEGO
Dar mi dajesz, oddarem byś to wziął sowitem nie darować to, lecz jest dar odbierać z mytem.
[70.] DO HANNY
Zimie kwiecia ustają, tobie w wiecznej dani
hołd oddała, wieczny kwiat, hesperyjska pani;
kwiat piękny, co się lecie, co się zimie żarzy.
Ten jaki, śliczna Hanno? Kwiat twej pięknej twarzy.
[71] DO TEJŻE
Zacna Hanno, w tej cię być kładziemy istocie:
jeśliś nie sama cnota, tedyś równa cnocie.
[72 ] WOTA DŁUGICH LAT
Wszyscy-ć życzą starości, śmierć w wiek odkładają boleści-ć, a nie życia tym czynem jednają.
[73 ] O DYJONIE I DYJANNIE
Wenus niekiedy zarzuci Dyjannie:
niesłuszna siecią zabawiać się pannie.
113
1 1 4 _____
JAN ( Л \\ I Ń S K I
T a zaś odpowie: ..Mniej mi to zawini.
lecz co pod siecią m a czynić b o g in i? '.
[74 ] KARDASZ
Grzech próżnow ać, a przeto K ardasz nie próżnuje,
bo lub pije, gra, skacze albo też fochuje.
[75 ] WIARA, PRAWO
W iara i praw o spółek wzięły z sobą,
by w państw ach dobrych swą były osobą:
w iara ham uje skrytej myśli chuci,
pow aga praw a ręce na złe kroci.
[76.] SKROMNOŚĆ
L adajako ubóstw o tem u nie dokuczy,
kto m ałym syt i skrom nie kto się żyć nauczy.
Prawisz, dam o, gdykolwiek przyszlesz mi zająca:
gładki będę przez siedm dni lub przez pół miesiąca.
Jeżeli nie żartujesz, lecz praw dę pow iadasz,
alboś go rzadko jadła, albo go nie jadasz.
[78 ] Z ANAKREONTA
W nocy czasy niedawnem i.
doby tej. gdy się ku ziemi
swym wozem Helice schyla
ręku bliska Arktofila.
gdy na wszelki zwierz strudzony
z łona nocy ulubiony
sen przybyw a, chwiejąc m roki,
pod źrzeniczne ćm ą obłoki,
usłyszę głos, że ktoś płacze,
a we drzwi me zakołacze. „Kto tam - rzekę - w me podwoje
tłucze i sny budzi m oje?” „Zlituj się (pry), otwórz, proszę,
niech odm iotu nie odnoszę:
bądź próżen trwóg, wżdyć natu ry
nie ujął ci m arm u r który.
Jam dzicię, w nocnej ciemnocie
oto błądzę i po słocie
dżdżystej chodzę upluskany,
tłukąc ludzkie sobą ściany
Słysząc, żal mi serce chw yta,
litość człeku przyzw oita,
świecę, otw ieram , m ałego
ujrzę K upida zmokłego:
ujrzę przy niem łuczek m ały,
zmokłe piórka, sajdak, strzały;
w oda pluszczy, niebożątko
wszystko z zim na drży, chłopiątko.
Do kom ina go przykłonię,
grzeję ogniem zmokłe skronie,
tw arz ocieram , a tu z główki,
z włosków dość wysączam dżdżówki.
Rączęta w mych ręku jego
zagrzew am , tulę, głaszczę go.
1 któż grzeczny tej dzikości
by nie czynił co z litości?
Będąc w tej ogrzany dobie,
każe łuczek podać sobie. „Ojcze mój (praw i) kochany,
jeśli dżdżem niezepsowany.
116_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
-ł5
50
_
spróbujmy go”. - Więc dwa rożki
wnet po same zegnie prożki,
strzałę puści w lot z cięciwy,
a mnie natychmiast (o dziwy!)
wr serce, jako ogniem jakiem.
przeniknie nieledajakiem.
Sam się cofa wzad z pośpiechem,
a to ku mnie rzecze z śmiechem:
..Ciesz się i winszuj mi. panie.
dobrze wyszło próbowanie,
bowiem łuk mój cały. ale
twe już serce nie jest cale”.
Orfeusz z piekła wyswobodził żonę,
w wszelki strach mając serce ośmielone.
Aby też męża z piekielnej ciemnoty
żona wywiodła, niemasz o tym noty.
[80 ] O BANKIECIE MARULLA
Uchodził-li bankietu Feb Tyjestowego.
nie wiem, ale, Marulli. my uchodzim twego.
[81] O FORTUNIE DO JEDNEGO
5
Nie wierz Fortunie, co jej wierzysz siła:
grzeszysz - jej moc jest nietrwała i siła.
i choc ci teraz pochlebia i druży.
omyli rada i trwa nie nadłużej.
Nie wiesz: kogo ta podczas z dziwowiskiem
wzniosła, tymże w dół popchnęła pociskiem?
W tym tylko sama i władza jej wieczna:
statecznie w swym jest nieslatku stateczna.
J A N C A W IŃSK I
O R Z A N K I oll.o E P I O R A M M A T A P O L S K I E
III 7 8 - 8 7
[82 ] O KLIMKU
Aby żona nie przyszła złym gościom na łupy.
Klimek swojej Klimkowej pilno strzeże, du-reń.
[83 ] NA BOGATO STROJNEGO UTRATNIKA
Żeś się ubrał bogato i na zuchw ał strojnie.
od sam ych stóp począwszy aż do głowy hojnie,
nie dziwuję: musi być tak. jak widzim, żyźnie:
na sobie masz ojczyznę, w szytek-eś w ojczyźnie.
[84 ] 0 ŚMIERCI
Strach śmierci barziej wadzi niż śm ierć sam a, Janie śmierci m inąć nie możesz, możesz mniej dbać na nię.
[85 ] DO FABIJANA 0 MIŁOŚCI I NIEMOCY JEGO
W szytko zwycięża miłość, Fabijanie,
jak doświadczone byw a o niej zdanie.
Taż i nad to b ą zwycięzcą się stała,
gdyć ręce, nogi i nos połam ała.
[86 ] NA KRETEŃCZYKA
W iedzą, żeś jest Kreteńczyk, przeto łży bezpiecznie.
bo choć praw dę zechcesz rzec. nie uwierząć wiecznie.
[87 ] DO JEDNEJ
Co usty mówisz, byś sercem mówiła.
barzo byś mię tym sobie zachęciła.
Ale kiedy mię swym miłym m ianujesz.
nie mnie. lecz moim podobno dudkujesz.
118
__
_
_
__
JAN GAW IŃSKI
[88 ] M O RS ULTIMA LINEA RERU M
T ak i zwycięzca, jak i zwyciężony
równo w dom pójdą czarnej Persefony,
a co się z sobą dziś o ziemię wadzą,
obiem a ziemie po trzy łokcie dadzą.
[89.] Z ŁACIŃSKIEGO]
„Jestem N il“. - „Jestem E tn a \ - Ogniu mój waleczny,
ususz łzy: łzy zaś, zlejcie ogień mój serdeczny.
[90 ] JAKA PRZYCZYNA, TAKI SKUTEK
Z pięknych krynic, z pięknych rzek piękna w oda ciecze,
z szpetnych błocisk i kałów plugaw a się wlecze.
Z ust pięknych - piękna mowa, ze złych zła wypływa,
nie dziw: jak a przyczyna, taki skutek bywa.
[91] Z ŁACIŃSKIEGO
W kw adrach, pełni i na nowiu
rzadko masz miecz w pogotowiu.
D am a twa, jak sam a głosi,
tarcz gotowcem zawsze nosi.
[92 ] PANNICUS TERRO R
Gdy ufy uciekają, pełne próżnej trwogi.
Faunus rzecze: „Kto-li to w moje trąbi rogi? \
[93.] POGRZEB SWADZIEBNY
Duszę niebu polecał, a ciało grobowi.
gdv się Frącek dostać miał rzkomo Charontow i.
D W O R Z A \ K I ;il 1. u l - P I C RA NIMATA POI .SK I F.
5
io
IIJ
88-07_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
119
Zenie to arcydobrze na rękę się działo.
bo się jego śmierć onej jak wesele zdało.
Czemu? Nie wiem. Ten tedy, jakby pozbył ducha.
leży zm arły, w tym jego, skoczywszy, K oprucha
zawoła ucieszona na swojego Ł ubka,
praw iąc, jako mu wolno już jest do jej czubka.
Patrząc na to kryjomo, Frącek ledwo żywy,
jakie się za żywota jego działy dziwy.
zawoła: „Drwiszże, żono? Т а к -li mię żałujesz?
Miałaś mi pogrzeb spraw ić, ty - widzę - sw adźbujesz!".
[94 ] GRZECH SAM JEDEN NIGDY
Każdy grzech pyszny sam nigdy nie chodzi:
przed i za sobą innych orszak wodzi.
[95 ] DO PRZYJACIELA
PRZY PEŁNECH NABYTE [GO] I ZBYTE [GO]
Przy szkle, a pełnym , gdyś ze m ną hodował,
pełnąś mi przyjaźń swoję ofiarował.
Dziś, gdy jej trzeba, jakoby nie była szklana tw a przyjaźń ze szkłem się rozbiła.
[96 ] O NIEUKU DOKTORZE
M ędrcemeś, Filku, w cudzej ziemi został,
m ędrszem być w domu aniś mógł. niś sprostał.
[97 ] O ŚWIĘTOKRAJCY
Świętokrajcę tracić miano.
Gdy go na plac wprow adz<a>no.
rzecze к ludziom żalem zdjęty:
„Za Kościół um ieram Św ięty” .
120
[98 ] DO BUONA JED [NEGO] TERAZIEJSZEGO
Chwalą tain przeto mędrca, że oprócz przygody
swoje spezy bogate powrzucał do wody.
I ty. rówien mędrcowi chcąc być w takim czynie,
sweś dostatki, dom. imię poutapiał w winie.
[99 ] NA MAURA ŁYSEGO
Pódź do łasa. a schyl głowę.
będziesz miał nazwisko nowe.
bo kto na twój łeb nadybie,
rzecze: ..Siedź tu, sprosny grzybie ’.
[100 ] O MAKROBIE SZÓSTĄ ŻONĘ POJM[UJĄCYM]
Piątą żonę pogrzebałeś, a szóstą pojmujesz grzebiąc w ziemię pożytki, drugie wygrzebujesz.
[101.] Z ANAKREONTA
5
10
By mi zbiór niemały złota
przedłużyć co miał żywota
albo się cale bogatem
dał na wieki kupić płatem.
już bym wszelkie me starania
na złotych spez zgromadzania
łożył z dusze, już bym ciemną
z gryfem kopał przepaść ziemną,
aby skoro zmarłych ksieni
przyszła, śmierć z podziemnych cieni,
według zmowy złoto wziąwszy,
nazad poszła, mnie nie tknąwszy.
P W O R Z A N K l albo KPICBAMMATA P O L SKIE
15
20
25
30
111 0 8 - 1 0 3
Ale jeśli życia daléj
nie godzi się przewlec, zali
nie próżne są i starania,
i nie głupie narzekania?
Po co i łakome zbiory,
mamoną natkane wory,
gdy to wszytko przydzie strade.
a dług winny śmierci płacić?
Raczej, póki krótką przędzę
życia mego przędą jędze,
niech użyję i wesoły
zawsze żyję z przyjacioły.
Niechaj, co dwojem przychodem
na świat sławny z swoim płodem,
słodki tyran głowy mojej
na mym stole zawsze stoi;
a jeślim jest zasłużony
paniej Cypru i Ankony,
z chóru jej która pięknego
niech pilnuje boku mego.
[102 ] DO ROZYMUNDA
Odpuść mi. Rozymundzie, żeć rzekę przysłusze:
gdybyś nie brał na duszę, nic byś nie brał w duszę.
[103 ] NA BOGACZA UMIERAJĄCEGO.
UBI THESAURUS, IB I E T COR
5
Bogaczów ziomek dostatni um iera.
na swe się jednak pieniądze obziera.
Nie dzwońcie zaraz i nie żyćcie duszy.
póki kto worków z pieniądzm i nie wzruszy.
bo za żywota dusza w niech mieszkała któż wie. czy i tam teraz nie została.
121
122
[104 ] NA TEGOŻ I PO ŚMIERCI SKĄPEGO
Gdy żył i zm arł, swym żadnej nie odkażał szerci skąpy był za żywota, skąpy i po śmierci.
[105 ] QUAESTIO POETICA
Gdzież to są ci Atlantes, co niebo dźwigają?
Tam . gdzie praczki za niebo pracze zatykają.
[106 ] DO JANA DRUŻBY O SWYCH KSIĘGACH
5
Błędów pełne, niegładkie. a praw ie na nowiu.
gdy tu środka, tu końca niem asz w pogotowiu.
posyłam ci. Janie, mój d ar ten. moje karty.
któryś naprzód i pierwszy chciał widzieć te żarty.
Posyłam ci i gębkę dobrze nam oczoną,
tem u daru przydatek, nie od rzeczy pono,
bo byś m azał nad m azał, częstym nic nie spraw isz jednem książkę zm azaniem z swych błędów pozbawisz.
Miło jest um rzeć, gdy każe ojczyzna,
milej zaś w niej żyć. już mi każdy przyzna.
[108 ] REPLIKA
Komu Bóg i ojczyzna, komu miła cnota.
tem u zawsze w ojenna w sercu tkwi ochota.
[109 ] GNIEW BOHATYRSKI
Szlachetny to gniew, który bohaterskie
serca pobudza na dzieła rycerskie.
który swym musem i wspaniałym bodem
w placu marsowem w sławę jest powodem.
D W ORZAiNKl alb o EPIGRAM M ATA P O L S KIE IH H H -1 1 0
[110.] VILLANESCA
5
10
15
20
25
30
Szymku, duszo moja.
wiesz, iżem jest twoja,
a ty zdrajca przecie-ś
innym nóżki gnieciesz.
Często szarafana
hysujesz w kolana
i w ucho coś prawisz,
a bębenki dławisz.
Szymku, nie inaczej źle to bardzo znaczy,
że teraz m n ą brzydzisz,
a inne nawidzisz.
Me gronka dostałe
i nóżeczki białe przedtymeś je chwalił,
kiedyś m ną nie szalił.
Me lice rumiane,
giezłeczko pisane
i co więcej miło twe to wszytko było.
Teraz ja. niestoty,
patrząc w te niecnoty,
aże z żalu taję,
żec inna sprzyjaje.
Bogdaj te maszkary
swej nie uszły kary.
że mi z pola mocki
kra d n ą kłosia w nocki.
Byś gdzie w wielu potem
nie napił się z błotem.
Szymku. z jednej wody
zażywaj ochłody.
__ _ _ Ш
124
JAN GAWIŃSKI
[111]
CEL ŻĄDZE
Z wszelkiej fortuny bezpiecznie się śmieję,
gdy wr tobie. Panie, kładę m ą nadzieję.
[112 ] GRZECH MĄDREM OBMAWIAĆ MĄDRYCH
Co rozbijasz pszczółeczkę i gonisz na stratę.
jaskółeczko, chcąca mieć z niej swoję obiatę,
przestań gwałtu, szlubny dźwięk wasz niebu - złe lata.
gdy równy na równego wstaje, brat na brata.
[113.] ŚMIERĆ
Śmierć złodziejem mianują. Złodziej czasem snadnie
wraca wzięte, ale śmierć nie wraca, co kradnie.
[114 ] DO FILONA
Dosyć ten umie. dosyć i rozumie.
kto nad potrzebę, Filonie. nie umie.
Jednak kto bacznie nau ką szafuje.
tym ładem głowy swej nie przeładuje.
[115 ] DO GOSPODARZA
WINO Z WODĄ FAŁSZUJĄCEGO
Gospodarzu, przewiniłeś:
Bakcha w wodzie utopiłeś.
[116.] NA TOŻ
Pożal się Boże dobremu złej żony.
Bakchus z Tetydą tu jest ożeniony
DWORZANKI allu. EPIGRAMMATA POLSKIE
111 111-121
[117.] RESPONS
Gorący mąż jest, bo w ogniu zrodzony:
tak wodą-żoną musi być zwolniony.
[118 ] O ŻYWOCIE LUDZKIM
5
Z a ra n n a zorza - znak wschodu ludzkiego.
a południowa - część życia średniego,
gdy zaś pod wieczór słońce w pad a w morze,
w tej też ludzki wiek jakby schodzi porze.
Po nocy jednak znowu się dzień rodzi,
lecz człowiekowi wzniść już się nie godzi.
[119 ] O ŁOTRZE JEDNYM
Ł otra kiedyś jednego wieszać prowadzono.
Wkoło niego i przedeń kiedy się ciśniono,
rzecze: „Cóż się ścigacie, panowie, daremnie,
nim przydę? T am nie będzie nic a nic beze m nie’’.
[120 ] NA SKRYTEGO NIEPRZYJACIELA
Z wierzchuś dobry, lecz w sercu ku mnie jesteś lichy nie dziwuję: tak i pies barziej kąsa cichy.
[121] NA JĘZYCZNEGO DAROWCĘ
Dałeś mi raz, a stokroć dar ten wymówiłeś.
tak cnotę w ymówkami daru zatłumiłeś.
Drugi raz masz-li mi co. bracie, dać takiego,
już się wolę odkupić od daru twojego.
125
126
JAN GAWIŃSKI
[122 ] O NIERÓWNYM STADLE
W stary wóz konie zaprząga szalone,
gdy stary młodą pojmuje za żonę.
[123 ] O MALOWANEJ PAMFILYI DO JEJ MĘŻA
Obraz masz żony żywej malowany.
tak zgodny, w niczym że nie m a nagany.
Tylko w tym pono snadź będzie odmiana,
że ta jest trzeźwa, ta bywa pijana.
[124 ] ROZUM, SMYSŁY
Kto baczeniem pogardza, smysłom się oddaje,
że jest swym niewolnikiem, znać to jawnie daje.
[125.] Z ANAKREONTA
5
io
15
Z rzeki Atys gdzieś Gallowy
pił strumień zawrotogłowy,
który zmieniony w naturze
szalił, biegając po górze.
Szalą zarównie i owi,
którzy z rzek Apollinowi
poświęconych piją strumień,
czując w głowie święty płumień.
1 ja, skoro tokajskiego
muszcza chwycę, a dobrego.
zaraz płumień w głowie mojej
coś niezwyczajnego broi.
A gdy jeszcze wonnym sokiem
spiżmowany chwycę okiem
Manny lub z nią siędę społem.
pasząc się jej ślicznem czołem.
już. już szalę i duch nowy
wzrywa mię. a rozum zdrowy
nad porządek przyzw oity
służy smysłom wszem, podbity.
[126.] NA GELLYJĄ.
Z ŁACIŃSKIEGO]
Gdyś sam a jest, zm arłego nam niej ojca płaczesz.
przy kiem - w ten czas pięściam i piersi swe kołaczesz.
Nie to płakać przy oczach: płacz ten dum ny, lichy;
wierny żal kiedy w kim jest. jest skryty i cichy.
[127 ] 0 ŻENIE ALMANIEGO
Kto nam o trzech F uryjach oznajm ił w otchłani,
ten n a ten czas hum oru twej nie wiedział pani.
[128 ] 0 JOWISZU I KUPIDYNIE
Przed Jowiszem niekiedyś na W enery syna,
że jej groził orężem , skarżyła D iktyna.
Ociec, go zawoławszy, piorun swój pokaże,
praw iąc: „Twe, sw aw olniku, oręże m ym zrażę” .
K te m u m alec z ufnostką wzleciawszy, zawoła:
„Albo pióro łabędzie piorunu nie zdoła?*’.
[129 ] DO STANISŁAWA
Chciałeś ode mnie długiego wiersza, bracie Stanisławie,
ten ci posyłam - nie wiem. jakiż jest. Przyjm go ty łaskawie.
[130.] MORZE
Słonośc pragnienie czyni. Nic słońszego
nad morze, jako pewniśm y już lego.
Więc kiedy w morze wszelka płynie rzyka.
spragnione morze napój swój połyka.
128
JAN GAViTS’SKj
[131.] Z GRECKIEGO
I wilk szarpie, i pasterz. Dalekoż to chodzi
wilk szkodzący czy pasterz w ydzierca i złodziej?
[132 ] DO JANA DRUŻBY
Gdy się mojcmi pisiny. Janie, bawisz.
że mię szlakujesz, to mi często praw isz.
Szlakuj, jako chcesz, byle z takiej stopy,
gdy w skałę idę pięknej Kallijopy.
[133 ] O ANJELSKIM POZDROWIENIU BOGARODZICY PANNY
Tw arzy poseł Panieńskiej gdy zajrzał skrzydlaty
- jakiej n ik t nie obaczy, ni w idział przed laty ku anjelskim rzekł hufom: ..Nieba i my wszyscy
co cció m am y, m a ziem ia i m ieszkańcy niscy” .
[134 ] DO GROLLA WIELKIEGO.
P R O PRIAE CATHEGORIAE
W ielkiś jest człowiek, przyzna człowiek wszelki
twej chwale, Grolli, aleś tylko wielki.
[135 ] O NIESTROFOWANIU PIJANEGO
Kiedy się upiję praw ie,
nie łaj mi w ten czas. W acławie,
bo w niebytności niegrzeczy.
kiedy kto kom u złorzeczy.
[136.] Z ANAKREONTA
Cołębiczko ukochana.
tysiącem farb zm alow ana,
co polotem krążąc niskiem.
mkniesz się po pow ietrzu śliskiem.
DWORZANKI albo EPICRAMMATA POLSKIH
5
io
15
20
25
30
35
III 131-130
skąd. skąd lecisz, lubo w który
kraj się spuszczasz mkłemi pióry.
iże zapach wdzięczny ronisz,
gdzie jen kolwiek się zagonisz? ,,Oha! A cóż ci do tego?
Anakreon mię do swego
wysłał rów iennika, który
helikońskie cci z niem góry,
co pierwszy z słowiańskiej strony,
zadzwoniwszy w słodkie strony,
wszedł na skałę Kallijopy
nieznanem i przedtym tropy;
ten, co na harfie złoconej
Syjon niebu ulubiony,
wojny, pieśni brzm i i mego
p an a śledzi grającego.
T ak się dziś za posłannicę
A nakreontow ą liczę.
W idzisz i list - on mię za to
wkrótce wolnością bogatą
udarow ać obiecuje.
Lecz jeśli sm ak daru czuję,
wolę w słodkiej być niewoli,
niż mieć, co mi daje gwoli.
Bo co mi za wrczas i który
zysk mój oblatyw ać góry,
łąki i insze pustynie,
skrzydłam i tłuc po szelinie?
Co za byt mój, że jagoda
żywność mi swą wszytkę poda,
a sam a sobą jak pastw ą
złe okarm ić mogę ptastw o?
Teraz zaś. u pana mego.
m am swą wolność i do jego
129
130
-to
-Г)
50
55
IW GAWIŃSKI
rąk wzleciawszy. jako lubię.
odrobinę w ręku skubię.
Wino w czarze które stoi.
jego i mnie wespół poi:
gdzie rozlane strużki które,
w tej kąpiałce piórka piorę.
Jeśli też co piję więcej.
poskakuję gruchajęcy
i skrzydłami nad kochanem.
chwiejąc, cienie czynię panem.
A gdy słonce wpada w morze.
a zachodnie świecą zorze.
na lutniej jego spoczywam,
skąd swój pokój i wczas miwam.
To masz wszytko, a w ostatku:
«Bądź łaskaw!» - dajęc w przydatku:
tyś mię nad wronę rnówniejszą
i uczynił bezpieczniejszą .
[137 ] NIEPEWNYM NIEPEWNE UFANIE
Bałwan ten Medei jest. ptaszyno troskliwa dziatek swych na nim nie mnóż. będziesz sobie krzywa.
Ta. która dzieci swoje własne potyrała.
mniemasz, twoim podobno by przepuścić miała?
I X ORBEM VERTITU R ORBIS
Nie trwa świat w mierze, kołem się obraca nie dziw. że rzeczy do nizcza wywraca.
[130.] IX S T A T I AM AM ORIS
Anjele. żr cię słuszniej tym uczczę imieniem.
który nad wszem zwyciężną strzałą przyrodzenie!
D W O R Z A N K I alliii E P I G R A M M A T A P O I . S K I E
3
10
15
20
25
:ш
i.')
III 1 :*,(>-13‘>
131
potrzęsujesz. czem in a ika mieć nagim cię chciała
ni sydońską członki twe p urp u rą zodziała?
Czy że ognia z natury pełnyś. po Wulkanie
ojcu mając to. Lemny płomienistym panie?
Czy żebyś z tej nagości natur swych odkrytych
snadniej dobył dusz twardych i serc niepożytych? A ty na to: ..Wyraz mój snadno to wydaje.
gdziem jest - jest(‘iri odkrycie ani tam się taję:
lub kto ze m ną spółkuje i pod memi znaki
buja. bywa w nagości jako i ja taki . Czemu w ręku złoty grot masz i ołowiany? ..Kogo temi natrapię. wielkie czynię rany:
mękę daję tym lubą. owym zasię sm utną
(prawo mając Nemezy), podczas śmierć okrutną". Czemuś dzicię? - ..Kogo ja sobą i orężem
mym zarażę, dzieciną czynię już, nie mężem ” . A skrzydła co? - ..Bo lotem w serca ludzkie w padam
lub tym kształtem lekkość tych. gdziem jest. opowiadam” . Czcm z pochodniąś ognistą? - ,.Co jest w morskiej fali.
na powietrzu, na ziemi, tam mój ogień pali” . Dalej pytam: z jakiej twe oczy tajemnicy
są zaćmione zasłoną cienkiej bawełnicy? „Sami l<sn>ą. co mię tak chcą: me oczy jaśniejsze
widzą w głąb. w zwyż i końce świata odleglejsze” . Czym twe ciałko i członki subtelniuchne żyją:
czy nektarem niebieskim, słodką lam brozyją? ..Śmiechy, żarty, uciechy, z źrzenic lube pławy.
ustawiczność. rozkoszna myśl - są me potraw y” . Jeszcze pytam: i matka czemu twa nadobna.
która więc Kosiorowi rannemu podobna? ..Ja z piękności rodzę się i nie tak z bogatej
spiże, pereł, korali, jak z niej main podniatv” . Czemu też piękną matkę być ją z oceana
powiadają, к lore j jest wszczątkiem morska piana? -
132
-Ю
45
50
JAN GAWIŃSKI
„Że i .w morzu władzą m a lub że się rozpływa
w swej lubieży miłośnik, lak jak woda pływa,
lub że nie jest w swej mierze ustawiczny, ale
tu jest i tu chybiący jako wodne fale . Dalej pytam: gdzie twój dom, gdzie twoje mieszkanie? „Ja pod niebem, na ziemi i gdzie są otchłanie,
wszędziem jest: ja i morskie wszelkie dusze zbadam.
Zgoła w świecie co jest. tchnie - nad tym mocą władam'”. Delficką mi odpowiedź, moje dziecię, dajesz.
Gdzież zwątlony jak dziecię w odpoczynek stajesz? „Nad Japeta dawniejszy, w mej wiecznej młodości
z laty latam i bieg mój jest w ustawiczności,
snadź tylko tedy trochę odpoczynku czuję,
gdy się rodzę i na św iat z kiem oraz w stępuję” .
[140 ] DO BALDECKIEGO
Mówiłem ja, Baldecki, mój prawnisiu, tobie:
gdy się spijesz, po mieście nie chodź w nocnej dobie.
Nie słuchałeś mię, w tym cię złe potkały trafy,
boś dwa wziął a niestarte w gębę §§.
[141] NAGROBEK
SAMUELOWI Z SKRZYPNEJ TWARDOWSKIEMU
5
io
Starożytnych cnót polskich istota prawdziw a
i Muz polskich - Twardowski z Skrzypnej tu spoczywa.
Rzućcie laur na jego grób. rzućcie amaranty.
dziedziczki helikońskie. wiecznej sławy fanty.
Rzuć i krusz grot twój. Marsie - twa to trąba była.
Ilijadę polskich dzieł co światu głosiła.
Cóż słyszę? Z gór aońskich dźwięk się jakiś jawi,
który śród możnych Kamen Kallijope prawi:
..Zła śmierci, nie chlub mego kochanka się zbiorem,
żyje on i pod niebo mądrym wzlata piórem ” .
DWORZANKl albo EPICRAMMATA POLSKIE
111 1 3 9 -1 4 4 _ _ _ _
133
[142 ] LUKRECYJA
Siiadź jedna poniewolnie wstyd swój ukochany
przez żelazo dała wziąć i śmiertelne rany.
lecz tgż cnotę wstydowym ogrodzoną płotem
wiele wolnie dały wziąć zniewolone złotem.
[143.] NA JEDN[EGO] TRASONT[A],
CZĘSTO UŻYWAJĄCEGO: „I JA M EM BRUM REIP[UBLICAE}”
A jam Rzeczpospolita, i ojczyzny członek*'. Ktoś odpowie: ..Nie tenże, co u naszych żonek? '.
[144.] Z ANAKREONTA
5
io
15
20
Co mię w krasomówskie mowy
zaprawujesz i do głowy
nieprzywykłej sztuczne owe
zwodzisz słowa Homerowe?
Po co więzy, praw a po co,
dla których się mózgi pocą,
smakujesz mi; co te święci
tłuszcza mówców w swej pamięci?
Próżno - jam nieprzyzwoity
barwić słowa, tłuc w pulpity.
brew podnosić, zbierać skronie,
mamrzeć pod nos. tchnąć uczonie!
Bo co za korzyść i wdzięki
przynoszą nam te słów dźwięki.
które człeku do połowy
ujmą wieku, ujmą głowy?
Raczej mię ćwicz, jak cekuby
do ostatniej krople zguby
mam spełniać i co przychodzi
w słodkiej alban pić powodzi:
IAN С A W IŃ S К I
2 .")
:w
M5
40
jako na wonnym Cyterze
ukochać w pięknej Cyterze.
wdzięcznym toczyć к niej wejrzeniem,
pod różanym siedząc cieniem.
Raczej mię ucz. jak cukrowem
serce jej hołdować słowem,
śmiać się i wszej krotofile
z synaczkiem jej zażyć mile.
A choć na mej letniej głowie
w srebrnej włosy są osnowie
i znikomy w zeszłej cerze
siła mnie czas ze mnie bierze,
przecię myśl. ochota przecię
taż we mnie. co w kwitłym lecie:
gdy serca troską nie każę.
przydzie-li ta - w ustęp każę.
Przynieś, chłopcze, zimnej wody.
z winnej potok tłocz jagody,
myśl mi utul - czas z wyrokiem
wiecznym ku mnie ciągnie krokiem:
i długo-li. krótko, że mię
wielkiej matki w wielkie brzemię
włożysz, gdzie człek, w te wieczności
wszedszy. próżny wszej chciwości.
[145.] DO <M>ONTANA DOKTORA O CIEPLICACH
Najpewniejsze letejskie cieplice niż czyje wszył kich chorób zapomni, kto się w nich omyje.
[140.] DO PRZYJACIELA
Nic mi nie (łajesz, choć do ciebie przydę:
przyjaciela nic. wolisz h I*ilidę.
I ej. gdyś się sam dal. dajesz wszytko swoje,
la leż. biorąc cię. bierze wszytko twoje.
DWOKZANKI
all.., KPICK VMM \ T \
POI.SKIK
III
l-H- l')l!
[147.] NA DYMA
Z każdego się naśmiewasz i z każdego szydzisz.
a że z ciebie wszyscy drwią, sam lego nie widzisz.
[148 ] KARA PRZYRODZONA
Za mały grzeszek a wielkie karanie
Zosia odniosła, a nieprzejednanie.
Krwią len występek swoją zapłaciła.
bo prze wstyd we krwi twarz swą utopiła.
[149 ] NA JEDNEGO ASCETRĘ NAD STAN SWÓJ
Cela cel twój. w puszczy świat nie bywa rządzony inna rzecz do koronki, inna do korony.
[150 ] DO KOMPANA
Kiedy mię widzisz, zaraz myślisz sobie,
że wesoły czas w mej widzisz osobie.
A ja zaś ciebie kiedy widzę. Janie.
w wesołym czasie, wnet myślę o dzbanie.
[151] O MILOCIE SĘDZIU
Źle robi. dobrze lecz sądzi Milota:
jest on cnotliwy i oraz niecnota.
[152 ] DO ERMINIJEJ BUKOLIK[A]
Milej mi z tobą w tym lochu zielonym.
w tej skale kwieciem z natury iiatknionym
żyć wiek spokojny niż w pałacach nowych cóż. gdy trwóg pełnych, chociaj marmurowych.
.")
Mi l ej mi z t o b ą p r z y l e ś n e j s w o b o d z i e .
wesołych łąkach, przy ciekącej wodzie.
136
10
15
20
25
JAN GAWIŃSKI
rozkosznych drzewach niż przy pysznym tłum ie
książąt - cóż. kiedy w obmierzionej dum ie.
Milej mi z tobą. w wiernej żyjąc zgodzie,
o jednej leśnej przestaw ać jagodzie,
aniż przy pańskiem hodować śniadaniu cóż po tym. kiedy w nicsfornem m ieszkaniu.
Same nam drzew a swe czynią wygody:
podcięte brzozy swoje leją miody.
leśną oliwę inne drzew a pławią.
w pokarm buk. kasztan swe owoce stawią.
Z tobą ja trzódkę w bujne łąki gonię:
ty jej przyśpiewasz. ja w luterikę dzwonię.
L ada buk pod cień i na wczas swój wzywa.
tu słowik, a tu echo się odzywa.
Tam z drzew rozdartych ja obicia plotę,
a ty koszyki ze m ną wierzbozłote:
po pracy nam kniesz m leka w czasz lipową:
tak dwojgo jemy potraw ę gotową.
T aki wiek żyli pierwszej niewinności.
gdzie miłość ludzie bez żadnej zazdrości
i trwóg rządziła. W iek-li to był złoty,
czy ludzie na niem złotej pełni cnoty?
[153.] CALENDAE M A I
5
Maj kwitły nastał wesoły
i mnie. chłopcze, wieniec zioły
rozlicznemi przynieś wity.
głowie mojej należyty.
Przynieś wieniec mój różany,
lijołkami przetykany,
wieniec, co go pięknie wiła.
która sercu niemu miła.
D\VORZANKI_ albo EPIC RAM М .-Ш POLSKIE
io
15
20
25
30
35
40
111 132-133__________________________
Szczęśliwo to czasy były.
zwyczaj taki co święciły:
tenże i dziś my trzymajmy,
wnukom naszym podawajmy.
Przynieś i rozsyp lilije,
rozmaryny, konwalije
i wieszcze wawrzynu liście
niech tu m ają swoje przyście.
Barwineczku mój zielony,
i tyś nieupośledzony:
wieść jest, żeś ty Leandrowę
z rąk swej Hery zdobił głowę:
bądź z drugim ziela orszakiem,
co pod śnieżnem chodzi znakiem zmajcie kwieciem me łóżeczko,
mój pokoik, me gniazdeczko.
Niechaj balsamowe soki
i zapienią wonne stoki,
niech indyjski dym pachnący
z swą wonią będzie kurzący.
Szymku, wiesz ty lube ściany,
gdzie masz ogień w nich kochany zawieś ten maj nade drzwiami,
osyp progi kwiateczkami:
zawieś wieniec i te słowa
napisz pod niem: „Śliczna głowa,
co w tym chodzić będzie zielu.
niech wie o swym przyjacielu,
któryć daje krąg różany sam się daje. raz już dany.
A ty, Hanno, takim sługą
nie gardź, nie siej rutki długo” .
Szymku. dalej - nie ustawaj,
ochoty w te dni dodawaj!
_137
ш
-ł")
.")()
JAN
Za nic słyszysz, jak niuzvka
pi ast w różnych w sadach wykrzyka?
I niy doznajmy wesela
w te dni nie bez przyjaciela,
nie bez lutni, nie bez pieśni,
bez cze£>o
C* myśl
. sm utna leśni.
c
Niechaj będzie sok Baclmwy.
tego użyj. pókiś zdrowy.
pókiś i tu - w drugim świecie
żadnych Charon gron nie gniecie.
Tak gdy te dni z chwałą ćciemy.
ten cz<a>s własny nasz nazwiemy;
przyszłe rzeczy niebo kryje szczęśliwy, kto z czasem żyje.
[154 ] OBMOWA
Nikogo moje karty nie strofują.
sławy tu cudzej, jak i swej szanują.
żart i uciechy jednak tu swe marzą,
które umarli tej Minerwie darzą.
Są-li te płoche? I wolniejsze kędy
ten zaszczyt mają - żart ma miejsce wszędy.
[155 ] M ANUMISSIO ICH
Idźcie na świat. Dirorzunki. drugie w domu jeszcze
pozostańcie - te o w as wszakże będą wieszcze.
Kobus len drugich Kamen niechaj będzie goniec.
Tytyr mię daw no wola. Teraz tych tu
KONI E C.
G A W IŃ SK I
KOMENTARZE
KOMENTARZ EDYTORSKI
I. WYKAZ ZNAKÓW I SKRÓTÓW PRZYJĘTYCH W EDYCJI
1. Z naki edytorskie i skróty w transkrypcji i kom entarzach
< > - naw iasy kątow e w tekście utw oru sygnalizują koniektury wydawcy
[ ] - naw iasy kw adratow e oznaczają pochodzące od wydawcy uzupełnienia o cha
rakterze redakcyjnym
bł. - lekcja uznana przez wydawcę za błędną
popr. wyd. - popraw ka wydawcy
transkr. wyd. - transkrypcja wydawcy
2. Skróty oznaczające poszczególne działy i utwory w zbiorze Gawińskiego
[W j] ... [W 5] - utw ory należące do ram y wydawniczej zbioru
I ... III - oznaczenie kolejnych ksiąg Dworzanek (cyfra arabska po rzymskiej ozna
cza kolejny utw ór w danej księdze, np. II 35)
[1.] ... [148.]
[1.] ... [143.] - num eracja kolejnych epigram ów w poszczególnych księgach
[1.] ... [155.]
3. Skróty i odsyłacze
bibl. - postać biblijna
insp. - inspiracja źródłowa
leg. - legenda lub postać legendarna
mit. - postać lub opowieść m itologiczna
obj. - objaśnienie
przen. - przenośnie
przysł. - przysłowie lub wyrażenie przysłowiowe
właśc. - właściwie
tyt. - tytuł
źr. - źródło
142
4.
KOMENTARZE
S kró ty źródeł i częściej cy to w an y ch o p r a c o w a ń
A DON - (i. Mai ino. Anonim . Arion, o prać. L. Marinelli. K. Mrowcewicz. Roina-
- W arsz aw a 1993 . 1. 1-2.
А КС IATI - A. Alciati. Omnia emblem alci cum comentariis. ijuibus Emblema-
liim omnium aperta origine mens m illions explicatur et obscnra omnia dnbiaqne illnst.runt.ur. p e r C l a u d i u m Mignocm [C laud e Mignault]. Parisi is 1583 .
AKCIATI S - A. Alciatus. Emblematum libellas. Książeczka emblematów.
o prać. R. Krzywy. W ar sz a w a 2 0 0 2 .
B I D K R M A N N - J . B iderm an n. Epigrammatum libri très, [w:] J. B iderm ann . Пе
тит epistolue. epigram m ata et IJerodius. A n lverpiae 16 34 .
BORKOW SKI Acroam ata - .1. Borkowski. Acroam ata polonica (izw. Compleinentnm centuriae septim ue). [w:] INKS. s. 1 1 6 - 1 3 2 .
Czerń iatowicz - .1. Czern iałowicz. Recepcja poezji greckiej w Polsce w XVI-XIII
wieku. W roclaw 1 9 6 6 („ S t u d ia Staropolskie 4 . I. XV).
KRASMUS Adagia - Krasn ius R o te r o d a m n s . Adagia, [w:] Desiderine Krasnius
R o tero d am u s . Opera omnia. A m s t e rd a m 1 9 69 . t. II 7.
GAW IŃSKI Helikon - r k p s ze zb ioró w sp ecjalnych Biblioteki U niw ersy tetu
W arsz aw sk ieg o (sygn. 190 ).
GAWIŃSKI Mopsus - J. Gawiński. Mopsus. [w:] Sielanka i różne nagrobki
z przydatkiem innych autorów p rze z Jana z Wielornowic Gawińskiego napisane.
Kraków: Fra n ciszek Cezary. 165 0 . к. А 2Г-В 1Г.
GAWIŃSKI Nagrobki - J . Gawiński. Nagrobki, [w:] Sielanka i różne nagrobki
z przydatkiem innych autorów p rzez Jana z Wielornowic Gawińskiego napisane.
Kraków: F ranciszek Cezary. 1650. k. B ^ v - l ^ r .
GA WIŃSKI T r e n y -]. Gaw iński. Treny żałobne na śmierć Jego Mości'.Pana S ta
nisława z Wrono wa Księs kiego. p isarza grodzkiego krakowskiego p rzez Jan a z Wie
lomowic Gawińskiego . grodu tegoż krak[owskiego] alumna napisane. Kraków:
Kukasz Kupisz. 1650.
GRABOWIKCKI - S. G rabow iecki. Rym y duchowne, o prać. K. Mroweewicz.
W arsz aw a 1 9 9 6 (..Biblioteka Pisarzy S tarop olskich . t. 5).
INKS - A. Ines. Acroamatum epigram maticorurn centuriae U L cast is verecundistjue sulibiis in gratiam studiosae inventUlis intert.extae. Craco viae 1654.
JA CODYŃSKł D w orzan ki - S . S . Ja godyński. D w orzanki.... które z dirorskiemi
a rożnem i epigram atam i p o d protekcyju laski i dyrekcyją laski Jaśnie Wielmożnego
Pana I.M.P. Łukasza ze Buina Opalińskiego. M arszalka Koronnego Nadwornego,
leżajskiego etc. starosty, w szędzie idff bezpiecznie. K rakó w 162 1.
KOC HANOW SKI Foricoenia/Dirorzanki - J. Kochanowski. Dworzanki. czyli
książeczka epigramatów, lluin. i oprać. Z. Kubiak. W a rsza w a 198 9 [ tłu m aczenie
Toricoeuióir Ja n a K o chanow skiego].
KOCI IANOW SKI T raszki-.]. Kochan owski. Traszki, oprać. J. Pelc. wvd. 2 z m ..
Wrocław 1991 (..Biblioteka N arod ow a
I 1(>3).
KOM ENTARZ EDYTORSKI
W y k a / z n a k ó w i s k r ó i .W
143
K O C HANOW SKI Lyric a - J. Ko chano w sk i. Lyricom m libelli is. [w:] tenże.
D z id a irszystkie. Wydanie pomnikowe, t. 3. wyd. .1. P rz yboro wski. przeł. T. Krasnosielski. W a r sz a w a 1884. s. 2 5 5 - 2 8 4 .
KOCI IANOWSK1 P ie ś n i-]. K o ch ano w sk i. Pieśni, o prać. L. Szczerbicka-S lęk.
W ro cław 19 9 7 („B iblioteka N a r o d o w a ” I 100).
KOC H A N O W S K I P s a lle r z -]. Kochanowski. Psałterz Dawidów, o prać. K. Mel
ler. K r a k ó w 1 9 9 7 (..Biblioteka P olska").
K O C H A N O W S K I T re n y -]. Ko chano w sk i. Treny. K r a k ó w 1583. [fo totypia w:]
tenże. Dzieła wszystkie. 1. 2: Treny, o prać. M.R. Mayen owa. L. W oron czak ow a.
J. Axer. M. Cytowska. Wroclaw 1983. s. 4 7 - 9 6 (W y d an ie sejmowe. ..Biblioteka Pisa rzó w P o lskich". Seria B. n r 24).
KOCI IOWSKI Epigram atu - W\ Kochowski. Epigramatu polskie . po naszemu
fraszki, [w:] tenże. Pisma wierszem i prozą, oprać. K. T u row ski. K rak ó w 18 95.
s. 1 - 1 4 3 .
K O C H O W S K I Liryka - W. Kochowski. Liryka polskie, [w:] tam że. s. 3 - 3 2 8 .
K O R C Z Y Ń S K I - A. K o r c z y ń sk i. Wizerunk zło c iste j p rz y ja źn ią z d r a d y ,
o p r a ć . R. G r z e ś k o w ia k . W a r s z a w a 2 0 0 0 (..B ib lio te k a P i s a r z y S t a r o p o l s k i c h " ,
s. 1 9 ) .
MARIN O*A NONIM Adori - G i a m b a t t i s t a Marino * Anon im . Adon. 1. 1, II: Ko
mentarze. z r ęko p isów wydali oraz opraco w ali L. Marinelli. К. Mrowccwicz. R o
m a - W a r s z a w a 199 3.
M O R S Z T Y N .I.A. P o e z je - ] Л . Morsztyn. U twory zebrane, oprać. L. Kuk ulsk i.
W a r s z a w a 1 9 71 .
M O R S ZT Y N Ii. Św iatow a rozkosz - Ii. Morsztyn. Św iatow a rozkosz, oprać.
A. K arp ińsk i. W a r s z a w a 1 9 9 5 (..Biblioteka Pisarzy S taro p o ls k ich ", t. 1).
M O RSZT YN Z. - Z. Morsztyn. Wybór wierszy, op rać. J. Pelc. W ro cław 1 9 7 5
(„B ib lio tek a N a r o d o w a ” . I 21 5 ) .
M U R E T Роет ata - M. A. Mu retus. Poem ata et sert ten tiae in nsu m.Sch alarum
Nouoduorsciananim. Cracov iae 1634.
N K P P - A W y / księga przysłów i wyrażeń przyslowiotcych polskich, red. t. I-III:
J. Krzy żanowski, red. 1. IV: S. Swirko. W arsz aw a 1 9 6 9 - 1 9 7 8 (po skrócie p o d a n o
hasło or az n u m e r ).
O PALIN SKI S a t v r v - K. Opalińs ki. Satyry, oprać. L. E uslachiew icz. W rocław
1 9 5 3 („Bibliotek a N aro d o w a" I 147).
O W E N - J . Owen. Epigrammatnm Joannis Oiren Cambro-Brilunni . Üxoniensis
Colegii H[c(it(ie] Mariae (qnod vulgo Norum rocant) nuper socii. quae hactenus
prodierunt. libri derem. Lipsiae 1615.
P O TO CK I - W. Polocki. IJziela. o prać. L. Kukulski. I. I-Ill. W arsza w a 19<>7
(..Biblioicka Poezji i Prozy ).
REJ Eigliki - M. Rej. Eigliki. oprać. M. Bokszczauin. W arszaw a 1974.
144
KOMENTARZE
REJ Zwierzyniec - M. Rej. Zwierzyniec 1562. op rać. W. B ruchnalski. K r a k ó w
1 8 9 5 (..Biblioteka P isarzów Polskich", nr 3 0 ) (po skrócie p o d a n o n u m e r rozdziału
o raz n u m e r u tw o ru).
R E J Z w ierciadło - M. Rej. Z w ierciadło albo ksta łt, w którym k a ż d y stan
snadnie się może swym sprawarn ja k o we źw ie rc ie d łe p r zy p a tr zy ć , w y d. J. C z u
b ek . J. Los. w s tę p I. C h r z a n o w s k i , t. 1 -2 . K r a k ó w 1 9 1 4 (po sk r ó c ie p o d a n o to m
i stronę).
SARBIE WSKI - M.C. S arbiew ski. Poem atu omnia. op rać. T. Wall. S tarav isiac
18 9 2.
S eredy ń ski - J a n a z Wiclom owic G aw iń sk ieg o „ Pisma pozostałe ”. wyd. W. S e
re dyńsk i. K r a k ó w 1 8 8 2 (..A rc hiw um do Dziejów L it e r a t u r y i Oświaty w P olsce” .
t . 2 ).
S Ę P S Z AR ZYN SK I - M. Sęp S zarzyński. Poezje zebrane, o prać. R. G r z e ś k o
wiak. A. K arpiński. K. Mrowcew icz. W a r s z a w a 2001 (..Biblioteka P isarzy S t a r o p o l
s k i c h ” , t. 2 3 ).
S M O L I K - J . Sm olik, Wiersze różne , op rać. R. P ollak, W a r s z a w a 1 9 3 5 („ Biblio
t e k a Z a p o m n ia n y c h P o etó w i P ro z a i k ó w Polsk ich XVI-X VIII w.*’ II 2).
S ZY M O N O W IC S ie la n k i-S z. S zym onow ie. Sielanki, [w:] tenże. Sielanki ip o
zostałe wiersze polskie, o prać. J. Pelc. W ro cław 2 0 0 0 („Biblioteka N a r o d o w a
I 18 2).
T R E M B E C K I - J.T. T re m b e c k i . W irydarz poetycki , wyd. A. B rü ck n er, t. I-II.
Lwów 1910.
T W A R D O W S K I Lekcyje K upidynowe - K. Twrardo\vski. Lekcyje Kupidynowe.
wyd. R. G rześk o w ia k , W a r s z a w a 1 9 9 7 ( „B ib lio tek a P isarzy S taro p o ls k ich ', t. 7).
W I E S Z C Z Y C K I - A. Wieszczycki. U tw ory poetyckie, wryd. A. Gurowrska, W a r
szaw a 20 0 1 ( „B ib lio tek a P isarzy Starop olskich*', t. 2 2 ).
Z IM O RO W IC Roksołanki - Sz. Z im orow ic, Roksolanki to je s t ruskie panny.
o prać. R. G rześkow ia k. Warsz awra 1 9 9 9 (..Biblioteka P isarzy S taro p o ls k ich ,
t. 13).
5.
S k róty doty czące lite ra tu r y staro ży tnej
A E L .Nal.anim. - Claudius Aelianus (K laud iu sz Elian) . De natura animalium
(O właściwościac h zw ierząt)
AESO P. -A eso p u s (E zop). Fabulae (Bajki)
Anacr. - Anacreontea (A n ak re o n ty k i: n u m e r a c j a wg edycji: Carmina Anacre
on tea. ed. M.L. West. Leipzig 1 9 8 4 )
AP - Anthologia P alatina (Ant ologia P a la ty ń sk a )
Agatiasz z Myriny: 9 . 4 4 2 [111 52]
an o nim : 9 . 4 ^ [ i f 90]: 6 , 2 8 3 [Il 121]: 9 .7 4 [Ш 21] : 9 .1 0 8 [III 128]
A n ty p alcr z Sydonii: 7.161 [I 76]
A n iy p a te r z Tessaloniki: 7 . 2 8 8 [1 49. 5 0. 51]: 9 . 3 0 2 [II 58]
A sk ie p iad rs z Sam os: 7 . 1 4 5 [I 20: II 140]
KOMENTARZ EDYTORSKI
WYbz znak.W i skrótów
145
Bianor z Bitynii: 9 . 5 4 8 [11 58]
(»clulik os: 7.71 [II 22]
Julian A m yk on so r: 1 1 . 3 6 9 [1 96]
Ju lian z E g ip tu : 9 .6 5 4 [I 106]
L e o n id a s z T a r e n t u : 9 .1 2 [II 61]
Lucylliusz: 11.39 1 [II 77]
L u k ia n : 10.41 [Il 92]: 1 1 . 2 9 4 [Il 78]: 1 1 .3 9 7 [1 121].- 1 1 .4 2 8 [I 94]
M eleager z G a d a r y : 5 .1 4 4 [I 83]
P lato n: 1 6 . 1 6 0 [lii 45]: 1 6 .1 6 0 b [I 100]: 1 6 . 2 5 0 [III 128]
P o sejd ip p os z Polli: 1 6 . 2 7 5 (= 1 42) [I 122]
Rufinus: 5 . 2 8 [I 103]
S taty liu sz F lak k us: 9 .4 4 [II 45]
ARIST. -A risto tele s (Arystoteles)
M etaph. - M etaphysica (M etafizyka)
Anal.post. - Analytica posteriora (Analityki dr ugie)
C A T Ü L L . - Gains Valerius Catullus (K atullus). Catulli Veronensis liber (K się
ga K a t u l l u s a z W er o ny )
C \C.Pli il. - Marcus Tullius Cicero (Cycer on) , ln Marcum An Ionium orationes
Philippicae (Filipiki. Mowy przeciw M ark ow i Anto niusz owi)
C L A U D . Carni. - Claudius Claudianus (K laud ian ). Carmina (Pieśni, tj. różne
dzieła p oetyckie)
H E S. - Hesiodus (H ezjod)
Op. - Opera et dies (P race i dni)
HOM. - Homerus (H o m er)
II. - Ilias (Iliada)
Od. - Odysseia (Odyseja)
H OR . - Quintus H oratius Flaccus (H ora cy)
Carni. - Carmina (Pieśni)
Epist. -E p istu la e (Listy)
Serm. -Serrnones (G aw ęd y. S atyry)
LIV. - Titus Lirius (Liw iusz). Ab urbe condita libri (Dzieje Rzymu od założenia
m iasta)
L L C R . - Titus Lucretius C am s (Lukrecjusz). De rerum natura (O n a tu r z e
wszechrzeczy)
MART. - Marcus Valerius Murtudis (Marcjalis). Epigrummaton libri (Księgi
e p ig ram ó w )
()V. - Publius Oridius Naso (Owidiusz)
Am. - Arnores (Miłoslki)
. l/w - . l/w am atoria ( S z luk a k ochania)
Fast. - Fasti (K alen darz)
11er. - llero/des (I lemidy)
:\lel. - Metumorp/ioseon libri (Melam orfozv. P rz em iany)
146
KOMENTARZE
Pont. - Epistulae ex Potilo (Listy z P o n tu )
Rem. - Remedia amoris (L e k a r s tw a na miłość)
PERS. - A ldu s P ersius P la ç a is (Persjusz). S a tu ra e (Satyry)
P I lIL.M A./z/mg. -F lavius Philost rat its Maior (VììosUat S tar szy) . Imagines ( O b
razy)
‘ P L - W a / o (P lato n)
Phd. - Phaedo (Fe d on )
Prot. - Protagoras ( P ro tag o ras)
P L I N ./W / - Cains Plinius Secundus Mai or (Pliniusz Starszy). Naturalis historia
(H istoria n a t u r a l n a )
P \A '.Inst .Lac. - Plutarc/ius ( P lu ta r c h ) . Inst.ituta Laconica (Zw yczaje s p a r t a ń
skie). [ d o d a te k do:] Moralia. Apop/ithegm ata Laconica (P is m a m oraln e. P o w ie
d zen ia sp a rta ń s k ie )
P R O P . - Sextus Propertius (Prop ercju sz ). Elegiae (Elegie)
S E N ./ ш - Lucius Annaeus Seneca. Philosophas (Seneka Młodszy, inaczej S e n e
k a Filozof). A d Novatum de ira ( 0 gniewie)
S E R V .m Georg. -S erviu s Maurus H onoratus (Seiwiusz ). In Vergilii «Georgi
con» libros comrnentarius ( K o m e n t a rz do Georgik Wer gi liusza)
S IL .I TA L . - Tiberius Catius Asconius Silius Italiens (Syliusz Italik us). Punica
(O powieść o wojnie p unickiej)
SUET. - Gaius Suetonius Tranquillus (Swetoniusz)
Vitae caesarum (Ż yw oty ceza ró w)
Aug. - Divus Augustus (Boski Aug ust)
Vesp. - Divus Vespasian us (Boski W es p azjan )
T H E O C . - Theocritus (T eo k ry t). Idyllia (Idylle. Sielanki)
V A L .F LA C C . - Cains Valerius Flaccus (W aleriusz F la k k u s)
Argon. - Argonautica ( W y p r a w a A rg on au tów )
VERG. - Publius Vergilius Maro (W crgiliusz)
Aen. - Aeneis (E n eid a)
Ed. - Eclogae (Eklogi. Bukoliki)
VITR. - Vitruvius Polio[?]. I)e architectura libri decern ( 0 a r c h i t e k t u r z e ksiąg
dziesięć)
P isownia m itologicznych imion i n azw geografic znych [za:] P. Grim al. Słownik
m itologii greckiej i rzymskiej, red. J. Ł an ow sk i. W rocław 19 97 .
O znaczen ia, tytuły ksiąg i lokalizacje [za:] Biblia Tysiąclecia, wyd. 3. P oznań
1983: cy taty [za:] Biblia ir przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r.. wyd.
J. F ra n k o w sk i. W arsz aw a 1999.
Rdz - Księga Rodzaju
Kpi - Księga K ap łań s k a
Prz - Księga Przypowieści
Koh - Księga Kohelela
W y h z z n n k ó w j s b V . w / O p is / m . l o l
147
Mt - E w an g elia w ed łu g św. M ateu sza
Mk - E w an g elia w ed łu g św. M a rk a
Ł k - E w a n g e lia w ed łu g św. Ł u k a s z a
II. OPIS ŹRÓDEŁ
P o d s t a w ą tr a n s k r y p c ji tekstu wr niniejszej edycji jest:
D - p i e r w o d ru k z b ioru Dworzanek o p u b l i k o w a n y w K rak ow ie w 1 6 6 4 r.. w ofi
cynie d r u k a rs k ie j Balc era SmieszkowTica. E g zem p larz w y k o rzy stan y do o p r a c o w a
nia edycji po ch o dzi ze zbio rów Biblioteki U n iw ersy tetu W arszaw skiego: sygn.
Sd. 7 1 3 . 1 3 9 4 (por. K. Estreicher. Bibliografia polska, t. XVII. s. 4 3 - 4 4 ) . Niestety,
jest to eg zem p larz usz k od zo ny : nie zach ow ały się p o c z ą tk o w e k arty d r u k u , a n a
sk utek o m y łk o w eg o złożenia sk ła d ek nas tąpiło przesunięcie kolejności k a r t (na
s. 1 1 2 - 1 2 0 ) . W y d a w c a u zu pełnił b rak i, o p ierając się n a in n y m eg z e m p la r z u tego s a
m ego w y d an ia, z a c h o w a n y m w z b io rach Biblioteki N arodow ej wr W ar sz aw ie: sygn.
BN. X V I I.3 .1 6 6 0 9 .
K a r t a ty tu łow a: [an ty k w a:] DW O R ZA N K I / [szwra b a c h a :] Albo / [ an ty k w a:]
E PIGRA M M ATA / P O L S K I E / l a n a G a w i n / k i e g o . / [wiersz W j] Do Czytelnika
[wiersz W 2] Do p o w a z n i e y / z e g o / C z y te ln ika / [listwa ozd o b n a] / [ an tyk w a:]
D RV K O W Â N O / W Kazim ierzu p r z y Krakowie, u BALCERA SmIESZKOWICZA / T ypo
g ra p h y Roku 1 66 4 . - 4 ° . k.n lb . i nsygn. 4, s. 120, sygn. A - P 4.
P o n a d t o p rzy o p r a c o w a n i u edycji w y d a w c a wy ko rzy stał n a s tę p u ją c e źród ła:
DT - fra szki z D worzanek u m ieszczone w r ę k o p i ś m i e n n y m Wirydarzu p o e ty c
kim J a k u b a T e o d o r a T rem b eck ieg o . Jest to ręk op is Biblioteki Z a k ł a d u N a r o do w ego
im. Ossolińsk ich , sygn. 1 . 5 8 8 8 . 1 2 5 8 s.. dziś z n ajd u jący się we Lwowie, wr Bibliotece
N arodow ej A k ad em ii N a u k U k r a in y im. W. Stefany k a.
K a r t a t y t u ł o w a : .. WIRYDARZ / P O E T I C K I / Z rożnych P O E T O W w ia d o m y c h /
y nie w ia d o m y c h / Ł a c iń sk ic h y Polsk ich / W ielką / Y k i l k u n a s t ą lat p iln ą p r a c ą /
w y sta w ion y / y / sk oń c zo ny / Roku P ań skie g o 1 67 5. / Die 2 4 Xbris".
W dziale p ierw szym rękopisu z a ty tu ło w a n y m ..C ollectanea to iest Z b ie r a n a
D ru ż y n a po ety ck a z a p is a n o n a s. 8 0 - 8 4 blok 18 fraszek G awińskiego z n a g ł ó w
kiem : ..E x cerp ta n iektó re z D w o rzan ek J a n a Gawińskiego, kt óre poty idą pok i ten
z nak n a p i s a n y będzie. J.G. ’ . L ekcje o d m ie n n e od p i e r w o d ru k u Dworzanek zostały
p o d a n e za wyd an iem : J.T. T rem b eck i. Wirydarz poetycki. wyd. A. B rückner. L wów
1 9 1 0 . 1 . I. s. 6 7 - 7 0 (w w y d an iu ty m wiersze z Dworzanek nosz ą nr 1 9 5 - 2 1 2 ) .
H -H elikon, vol. I: rk p s Biblioteki U niwersytetu War sz awsk iego, sygn. 180. 29
X 19 cni. k. 2 3 8 . O p r a w a p ó łsk ó r k o w a pochodzi n ajp r a w d o p o d o b n ie j z przeło m u
XV III/X IX w .'
1
Por. K a ta lo g H ę k o p isó ir B ib lio te k i L iiiirc rsy le c k ie j. uprać. 11. Ko/orska. W. Slum mo r.
Wars zaw a 1 % 3 . i. I (nr 1 - 2 6 2 ) . s. 231 ( „ A d a ß ih lio th n ao l n i\( ‘rsiiaiis Va rsovio nsis”. i. V).
148
KOMENTARZE
K a r la tytułowa: I I E L I K O N / la n a Gaw ińsk ieg o / [ku rsy w a] w k tó r y m się z a m y
ka ją / L y ryk a P olskir / I lerkules na dwoisley / Гаге/ Cheścian st wa / D w o rzan k i /
S ielanki z C a ie m Zielo nym / E p i g r a m a t a Lal ina r u m variis / Poem atiliis / F o rt u n a
z d a w n e g o wierszem / polerownieyszym u d a r o w a n a / w y d an y na świat.
Z inf ormacji p od an y ch na karcie p rzedlyt ulowej rękopisu wynika, że został on
z ak u p io n y przez A d am a Czapsk iego w luty m 1 8 0 9 r. w Krakow ie. W o lum in był n a
stępnie włas nością Biblioteki W arsz aw sk ieg o T o w a rz y s t w a Przyjaciół N auk . by
wreszcie stać się częścią zb iorów u niw ersy teck ich.
Na k. 2 1 2 r —2 3 5 r znajdu je się ob sz erny zespół fraszek G aw ińskiego ( 2 0 2 u t w o
ry). a wśród nich o dnaleźć m o ż n a 6 wierszy, k tórych nieco o d m ie n n e red ak cje zo
stały o p u b l i k o w a n e w p ie r w o d ru k u z 1 6 6 4 r.: [.‘39. = W ^] Do czytelnika - k. 2 1 7v.
[ 75 . = II 57] Zia żona - k. 221 v. [83. = 111123] O m aloiranej PnrJm ie do j e j m ęża k. 2 2 2 r. [102. = III 119] D ziwowidze - V . 2 2 4 r . [1 78. = 11 27] Czemu morze sło n e k. 2 3 0v. [18 0. = 111 134] Propriae cuthegoriue - k. 2 3 0 v.
Z g o d n ie z i n fo rm acją z a w a rt ą n a k.lyt. w m a n u s k ry p c i e z n ajd uje się k o r p u s
D worzanek (k. 7 9 r - 1 3 8 v ) . wiersze nie zos tały j e d n a k sp isan e r ę k ą Gawińskiego.
Autor, nie chcąc k opiow ać obszern eg o zbioru fraszek, wkleił na k a r ty Helikonu
stronice wycięte z dwóch egzem p larzy p i e r w o d r u k u z 1 6 6 4 r.. p o m in ą ł p rzy ty m se
k wen cję utworów' w p r o w a d z a ją c y c h [ W |] - [ W -J. P o n ad to , n a części k a r t ręk o pisu
zawier ającej stronice wycięte z p i e r w o d r u k u Dworzanek (k. 7 9 r - 1 l 3 r ) o d naleźć
m o ż n a zespół 87 wierszy, w śró d k tó rych z n a j d u j ą się fraszki W e s p a z ja n a Kochowskiego. Utwory te (w p isan e poniżej wklejonych k a r t) zostały j e d n a k sp isane i n n ą
r ę k ą niż Helikon.
D ro b iazg o w a a n aliza o p u b l i k o w a n y c h w prasie w y b r a n y c h u tw o ró w G a w i ń
skiego oraz XIX -w ie cznych edycji jego pism p o zw ala stwierdzić, iż Helikon nie był
je d y n y m r ę k o p iśm ie n n y m p r z e k a z e m z aw ierający m d o r o b e k poety z Wiclomowic.
P o n a d wszelką wątpliwość istniały jeszcze d w a m a n u s k r y p t y , s p o r z ą d z o n e n a j
p r a w d o p o d o b n ie j w XVII b ą d ź najpóźniej w XVIII stuleciu na p od sla w ie a u t o g r a fu
Gawińskieg o. O jed n y m z tych ręk op isó w w s p o m in a pierwsz y d y r e k t o r Osso lineu m .
Fr a n с i sze к S ia rcz у ń s к i :
Rozbieram rękopism Ga w iń sk ieg o, znajdujący się w księgozbiorze nasz ym , p o r ó w
ny wani wiersze jego pisane z w yd a n y m i dr ukiem [. .. ] . W dalsz ym przezieraniu rę kop ism a
Ga w iń sk ieg o postrzegani ulotne wiersze innych tegoż wieku spó lc ze sny ch ry m o lw ó rc ów
polskich, którym mniejszych poetów , m in ores p o e lu e . na zw isk o się daje
Istnieje duże p r aw d o p o d o b ień stw o , że właśnie z tego m a n u s k r y p t u kor zystał
także jeden z XlX -wieezn vch edy to rów poezji Gaw ińskiego. Ż eg ota Pauli, który
wspominał:
F. SiarczN liski. D zien n ik c zyn n o śc i n rz ç d o irv c /t k sięg o zb io ru iHirodoin'Li<> im ien n i
O sso liń sk ich ire L iroirie. oprać. Z. lîzepa. W roclaw l (H)o. s.
I2o.
O p is źi-mlrl
149
l przejmość z n an eg o w świecie literackim p. A dam a Kł odziński ego, dyrektora ksi ę
gozbior u pub li cz n eg o zak ład u imienia Oss olińskich we Lw ow ie , do zwoliła mi w roku
ze szł ym ko rzystać z dru gie go [... ] rękopisu poezyj G a w iń s k ie g o [ .. . ] . ' ’
Pierwsz ym źró dłem był dla Paiilego inny m a n u s k ry p t , o k tó r y m pisze:
Jeszcze w roku 1 8 3 2 udzielił mi p. Andrzej Malinowski d a w n y rękopism. w os tatnich
latach XVII w ie k u pisany, o b ejm uj ący prócz wierszy S. Morsztyna. W. Ko ch o w sk ie go i in
nych. także nie og ło sz one prace Jana z W ie lo m o w ic G aw iń s k ie go [...]."*
Rękopisów, o któ rych w spom inali Siarczyńsk i i Pauli, nie ud ało się z id e n ty f ik o
wać. j e d n a k ż e a n a liz a edycji prasow y ch i książk o w ych przy g o to w an y ch n a ich
p od sta w ie ws kazuje, iż m a n u s k r y p t y owe nie zawierały e p ig ran m ty ezn eg o d o ro b k u
a u t o r a Dworzanek. a jed y nie jego pieśni i sielanki.
I IS - Helikon, vol. Il: rkps nie zachował się0. Ź ród łem tym dysponow ał jeden
z XlX-wiecznych wy d aw ców poezji Gawińskiego. W ładysław Seredyński. któ ry pisał:
Drugi rękopism, staranniej w półskórek i płótno op ra w ny , obejmuje kart 4 8 , a że s t a
nowił jakąś dalszą część p ier wo tn ego ręko pis m u d o w o d e m ta okoli cz no ść , iż na karcie 3 4
dostrzedz m o ż n a starszą pag inacy ję [. .. ]. ^
M a n u sk r y p t zawierał: Psałterza Dawidowego część pierwszą. Miesięcy dwunastu
z swoich okoliczności opisanie. Wiersz winszujący do ,/. Pana Andrzeja z Zydowa
Żydowskiego. Wiersze różne oraz Hymn Bakchowi poświęcony (zestaw ienie z a w a r
tości drugiego w o lum in u podał A dam Cz apski na karcie przedtytułow ej Helikonu).
Wśród owych wierszy znajdow ała się też fraszka, której nieco o d m ie n n a w ersja zo
stała o p u b lik o w an a w' p ierw o d ru k u Dworzanek z 16 6 4 r.: [15. = II 85] Scrutator
maiest.at.is opprimetur ab ea. W ersja w ap aracie kr ytycznym została p o d a n a właśnie
za XIX -w ieczną edycją Seredyńskiego. T a część Helikonu zaw ierała ta kże fraszkę,
której inn ą redakcję zamieścił Gawiński w woluminie pierwszym. Chodzi tu o wiersz
[28] Wieku wszego obrzyda. będ ący p rzered ag ow an ą wersją zanotowanej wcześniej
fraszki [89] Wieku wszego szpetoty, por. GAWIŃSKI Helikon, k. 222v.
•’
Ż. Pauli. „Pr zed mow a" , [w:] P o e zy e J a n a z llie lo m o ir ir (K u riń skiego. wvd. Ż. Pauli.
Lwów 18 4 3. s. 7.
4
Ta m że , s. 6.
-)
Por. 11. Kozerska. S tr a ty ir z b io r z e r ę k o p isó w l i i II ir c z a s ie I i II ir o jn v s ir iu to ir e j. War
szaw a 1%(). nr spisu 4 4 ().
0
W. Seredyński. ..W slęp . [do:] Jan a z II ieloin oiric (K u liń sk ie g o ..P ism a p o zo sta łe " .
oprać. W . Seredyński. Kraków 1!><>2. s. <> (..Archiwum do Dziejów Literal u rv i Oświaty w P ol
sce". i. 2).
150
KOMENTARZE
III. ZASADY TRANSKRYPCJI
W tr a n sk r y p c ji tek stó w zm o d e r n i z o w a n o i n t e r p u n k c j ę oraz system z a p i s y w a
nia wielkich i m ałych liter zgodnie z n o r m a m i o b o w iązujący m i współcześnie.
Piso wnię m a ju sk u ły n a p o c z ą tk u każd eg o wersu d o sto so w an o do za s a d o b o
w iązujących w Serii ..Biblioteka Pisarzy S ta r o p o ls k ic h ".
Z m o d e r n i z o w a n o pisownię łączn ą i ro zd zieln ą (np. w krotce -> wkrótce, w za-
jernniej
wzajem niej. zam lodn -» za miodu, nieb rai -> nie brał. niedostanie -» nie
dostanie, podoslatku - > po dostatku). P a r t y k u ły -li. -że. - ż o r a z ko ńcówki ru c h o m e
-m. -ć. -ś od d zielono dy wizeni wówczas, gd y p isow n ia łączn a zacierała znac zenie
w yrazów (np. czyli -» czy-li). Z a c h o w a n o p isow nię łą c z n ą w p r z y p a d k u p rzy słó w
kowego z n acz en ia w yrażeń po tym. w tym o raz bezos obow ej form y niemasz. Bez
zm i a n p ozostaw io no też pi so wnię niegrzeczy.
Uwspółcześn iono pisownię sa m ogło sek i.J .y . W w yr a z a c h p o c h o d z e n ia obcego
w zdłu żo n o -i- (-) -) do po staci -ij-. -yj- z ar ó w n o wtedy, g dy w y m a g a ł a tego p r o zo d ia
(np. okkazyą
okazyją. Pandyonowa -> Pandyjonowa. dietę -> dyjetę, Pontilianie
-> Pontylijanie). j a k i w t y tu łach e p i g r a m a t ó w (okkazyey -> okazyjej. diecki
dyjecki. Pontiliana -*• P ontylijana). W yjątek ucz yn ion o d la w y razu diabol, na kt órego
d w u s y la b o w ą w ym owę w sk azuje rytm wiersza . Bez zm ian p o zo staw ion o form y typu
przydzie. przym uje. fo rm y r o z k a ź n i k a (n p. zarnkrii, szli [= ślij]), p r z e d r o ste k na(np. nam niej. narnilszy). pisownię dzisia, wczora. a t a k ż e ociec oraz trozębem. Nie
z m ie n ia n o również form wyńdą, u ń d ziesz.p ó d ź oraz chociaj. Piso wnię angyol. anyeli. angelski. angele t r a n s k r y b o w a n o j a k o anjol. a n je li anjelski, anjele.
Nie u t r z y m a n o obecn ego w d r u k u a p och y lo n ego (a).
Z a c h o w a n o po ch ylenie e do i (y) (np. dzicię. śpiw ać , zliw a ć.p o w i, miwarn, styr.
zasiw a, kryśli , grzych), niezależnie od tego. czy wy s tę p u ją ta k ż e form y oboczne (np.
grzech . śpiew ać). Ze względów s e m a n ty c z n y c h z m o d e r n i z o w a n o n a t o m i a s t p o c h y
lenie w' k o ń c ó w k a c h do pełniacza, celo w n ika i m iejscow nik a l.poj. r.ż o d m i a n y p r z y
m io tnik ow ej oraz sto p n ia wyższego przysłówków, d o p r o w a d z a j ą c je do posta ci -ej:
czyniono to również w sytuacji, gdy w d r u k u ko ń có w k i te m iały po sta ć -iy lub -yy
( lepiy
lepiej, zbaw ienriyy
zbawiennej, bogatyy -> bogatej). Z tych sa m ych
względów u współc ześniono pisowni ę zlodzi -» złodziej (w p a r z e rymowej do p r z y
chodzi). W pozycji rymow ej z azn a czan o p ochylenie (<»). np.: rani / taniej, krzepi /
lepiej, pra w ej / postaw y).
F o rm y z o. 6. u tr a n s k r y b o w a n o w ed ług ortografii dzisiejszej (np. mieczów -»
mieczów, rozw od -» rozwód, gary -> góry. p u l - > pól). Od zas ad y tej o d stę p o w an o w
r y m ach (np. piórem / torem, gory / humory, roże / loże). Nie m o d e r n iz o w a n o
również form etym ologicznie u z as adn ion y ch , jak nota [= n u ta], strona [= stru n a].
fortka [= fu rtka], drociana [= d ru c ia n a ] , żorawie [= żu rawie], jaszczorka [ = j a s z
czurka] obok jaszczur. Z a c h o w a n o też za d r u k i e m pisownię niecnot (w znacz eniu:
niecnot) oraz p o ty (w zn aczen iu: póły).
Z m o d e rn i z o w a n o pisownię sa m ogło sek noso w ych . Dotyczy to p rzed e wszyst
kim b a r d z o n i e k on s ekw en tnego w d r u k u sto sow ania ę i e (zw łasz cza w wygłosie)
K C ^ E N T A R Z E D Y T O R S K I _Znsa»ly iranskr> -|icji
151
o raz zap isów ę w postaci en i ern (np.jeridze
jęd ze, golembiczko
golębiczko).
a ta k ż e eri (j)rzeńdzie -> przędzie). Częste p ar y ry m o w e ę / e (np. muszę. / dusze)
w s k a z u ją na sła be o d c z u w a n ie nosowości przez Gawińskiego. W r a m a c h m o d e r n i
zacji u jednolicono p isow nię z a im k ó w mię. cię. się (np. mie
mię. eie
cię, sie ->
się) o raz obocznoś ci ty p u m iedzy II m iędzy (-> m iędzy), szczeście II szczęście
(-> szczęście). Z g o dn ie ze znacz en iem rozdzielono pisow nię cześć i część, n a t o m i a s t
n iezró żn ico w an ą s e m a n ty c z n ie o boczność częstow ać ( częstujesz ) II czestowanie
s p r o w a d z o n o do postaci z nosów k ą. O b o czn e zapisy przecie II przędę, sp ro w ad zo n o
do postaci p rzę d ę . Bez z m ia n po zo staw io no obocznoś ci ą II ę (n p. skępstwo II skąpy,
św ięty II świątość).
Bez z m ia n p o zo s taw io no form y p o z b a w io n e przegłosu (n p. osieł. koziel). s t a r o
polskie form y kornor [= k o m a r ], p o d n ia ty [= p odniety], a t a k ż e pojed yn czy zapis
suropków [= syropków ] oraz ob oczne formy: płomień (z p o c h o d n y m i) II plum ień
(w p a r z e rymowej: strumień / plum ień).
Z m o d e r n i z o w a n o piso w n ię głosek d źw ięcznych i bezdźw ię czn ych (np. b yd ź
być, brzytki -» b rz y d k i boszka -» bożka , kiedysz -> kiedyż , snąć snadź). W obec
p r zew ażającej piso wni smysly. sm ysl , zar ó w n o w znacz en iu dzisiejszym, ja k i w z n a
czeniu 'u m y s ł ’ (fo r m a zm ysły w y stę p uje ty lko jeden raz), wszędzie przy jęto p iso w
nię b ezdźw ię czną.
Z g o d n i e z d z is ie js z ą p i s o w n i ą u z u p e ł n i o n o b r a k u j ą c e o z n a c z e n i a m i ę k k o ś c i
s p ó łg ło s e k . Z a c h o w a n o k o n s e k w e n t n y w d r u k u z a p i s m i ę k k o ś c i c z a s o w n i k a ćcić
(z p o c h o d n y m i : ćci, ćcierny) o r a z f o r m ę żyćcie [= ż y c z c i e ] . T a k i s a m z a p is z a s t o
s o w a n o do p o c h o d n y c h sło w a ‘u c z t a : ućcie, ućciciel (w d r u k u : utcie, utciciel).
U j e d n o l i c o n o p i s o w n i ę n iźli ( n iżli p o j a w i a się w d r u k u t y l k o je d e n r a z ) . Nie z a
c h o w a n o p o j e d y n c z e g o z m i ę k c z e n i a Г w f o rm ie t r y b u r o z k a z u j ą c e g o wliez
(-> w leź).
Nie u t r z y m a n o po jed yn czego zapis u sluśnie, w obec przew ażającej w d r u k u
piso wni słusznie, słuszny. Z a c h o w a n o n a t o m i a s t fo rm y szluby. szłubujesz (obok
ślubow ał), szładern ( o b o k prześladow ał, śledzi) or az k o n s e k w e n t n ą piso wnię w w y
r a z a c h szlesz. szli [= ślij], przyszlesz, szlę. P o zo sta w io n o też zapis śron [= szron]
o raz w ca łym tekście z asto sow an o p isow nię śrebrny (z p o c h o d n y m i) : obok form y
śrebrnej w ys tę p ują b o w iem tylko n iejed no zn acz n e zapisy z m a j u s k u ł ą ( Srebrny .
Srebrnem) lub frebrne.
W obręb ie g r u p spółgłoskowych za c h o w a n o po łączenie źrz-. przy czym jako
źrze t r a n s k r y b o w a n o p ojedy nczy zapis zrze. p o d o b n ie jak zrzeniczne -> źrzeniczne.
z zrze nic
z źrzenic.
Pozo staw io n o oboczności barzo II bardzo, wszytko ( w szytkim ) II wszystko
(w szystkim ). Nie m o d e r n iz o w a n o zak o ń cz eń form imiesłowowych, np. w szedszy
[= wszedłszy], p rzy ją szy [= prz yjąwsz y].
Nie zm ieniono też wys tępującej raz starej formy truna ([= t r u m n a ] w rymie:
Neptunie / frunie) o raz obow iązującej w d r u k u formy pf.asf.wo (również w rymie:
pa stw ą / p fas two).
KOMENTARZE
152
I współcześniono natomiast pisownię grupy scz (np. sczytem
szczytem. sczęście
-» szczęścic. descze -» deszcze. jescze - » jeszcze). Nic zach ow an o też sporadycznej pi
sowni czasownika zstać się (d ru k dwukrotnie: się sstaje. się sstaira) w znaczeniu łac.
fieri wobec dominującej w d r uk u formy stać się (w tym sa m ym znaczeniu).
Z g od nie z ПОГШЦ dzisiejszą u p o r z ą d k o w a n o stosowanie* spółgłosek / i / oraz с i cz
(np. balsamem
balsamem, ir gonfcce -» w gorączce).
Nic m o d e r n i z o w a n o zjawisk llck sy jn y ch . Z a c h o w a n o m .in. ob oczn ości k o ń
cówek w n a r z ę d n i k u i m iejsco w n ik u r.m . i n. l.poj. oraz celo w n ik u i u a r z ę d n i k u
l.inn. o d m i a n y p r z y m i o tn i k o w e j: -ern II -ym. -emi II -ymi. a t a k ż e w e w n ę t r z n ą d e
k linację rz e c z o w n ik a białogłow a. P o zo sta w io n o p o j e d y n c z y u r o b io n y dla r y tm u
zapis frosek o bo k w y s tę p u jącej w ielo k r o tn ie lo r m y trosk (rów nież w tym s a m y m
epigram acie).
Wyrazy p o c h o d z e n ia ob cego i sp olo n izo w an e an ty c z n e im iona własne m o d e r n i
zowano (np. antipodach -» antypodach. Paryż -» Parys). Nie zach o w an o
spółgłosek p od w o jo n y ch (g em in at) (np. okkazya -> okazyja. affekl
afekt.. Zoffia
-» Zofija. huffy (nffy) -» hufy (nfy)). ł)ez zm ian po zo s taw iając jed yn ie imię Hossa
oraz k o n s e k w e n t n ą piso wnię Dyjanna (także w pozycji ry m owej: Dyjannie / p a n
nie). W nielicznych p r z y p a d k a c h po dw o jen ie u zu p ełn io n o (np. Ach ile -> Achille.
Ilipokrene
llippokrene). P odw ojenia nie z a c h o w a n o też w po jed yn czy m zapisie
po lskiego w y rażen ia w lassach (gdzie indziej: las. łasa). S p olo nizow an o pisownię
w yrazów z p o zostałościam i a lf ab etu łacińskiego: oe.ph . th. qn. x (np. Phoeb -> Feb.
spher)' -» sfery. Delphinie -> Delfinie. Ithaki -> Itaki. Theiczyk -> Tejczyk. liquory
-> lik wory. qnilisz -> kwilisz, xsieni -» ksieni. Praxi tel
P raksy te i rota -> wola).
O d p o w ied n io tr a n s k r y b o w a n o : im ion a z k o ń c ó w k ą -en w m i a n o w n ik u : Orphen -»
O rf ej. Thereu
Te rej. w biernik u formę: Promethea -* Prorneteja. m iejsc ow nik u
formy: o Thereu
o Tereju. po Antheu
po Anteju. w wołaczu formę: Prornetheu
Prometeju. P o zostaw ion o zgodnie z d r u k i e m o b o czną pi so wnię im ienia B a k ch u sa: Bach i Bakch.
Pisownię wy razó w łacińskic h d o stos ow an o do zasad stosow anych przez S łow
nik łacińsko-p olski (red. M. Plezia). Z lik w ido w an o, k ieru jąc się tymi zas ad am i, o d
s tępstw a w za kresie pisowni y
/. cli
с (np. lach rym ae -* lacrimae).
I miesz czona w naw ias ach k w a d r a to w y c h n u m e r a c ja utw o rów w poszczegól
nych księgach Dirorzanek pochodzi od wydawcy.
IV. APARAT KRYTYCZNY
[W4] K i e d y m a j ą b y ć cz y (a n e
Tytuł: - I): Do Czytelnika - 11
w. 3<> Telc<l<)s>oirv - popr. wyd.: I elemuchoiry - I) (bl.)
K O M EN TA RZ EDYTORSKI
Zasii.lv n a u s k i \ | M r j i / A p a r a t kryiyrziiv
DWORZANKK JANA GAWIŃSKIKGO KSIĘGI I
[34 ] Do Anakreonta
\v. 9 w sp o m in a m y- popr. wyd.: irspojm in am y- I) (Ы.)
[38 ] Bankiet dyjecki do doktora
w. 1 C<li>ir(ilił(,ś —po pr. wyd.: с w a liłe ś - I) (Ы.)
[48.] Do doktora <M >ontana. / Janem Kochan [owskim ] autor
T ytu ł: <M >ołilana - popr. wyd.: Ь oni a n a - D (Ы.)
w. 1 <M>onlanie - popr. wyd.: Konlanie - I) (Ы.)
[67 ] Do Jana Kochan [owskiego]
Tytu ł: - I): Do Jana Kochanowskiego J[an\ CĄawiński] - 1)1
[70.] Z Anakreonta
w. 19 nie<o>bacznie - p o p r. wyd.; nieabacznie - D (bł.)
[88.] Z Anakreonta
w. 2 0 te<m> gwoli - p o p r. wyd..; le gwoli - D (bł.)
[97 ] Do tegoż
w. ó a tyś - D (m ożliw a jest ta k ż e lekcja a<b>yś)
[107 ] K achna do Jana
Tytu ł: - D: Kachna do Kochanowskiego - DT
[120 ] Z tegoż.
T a n ta li p<o>ena
T ytu ł: p<o>ena - po pr. wyd.: paen a - D (bł.)
[136 ] Z łacińskiego
w. 4 cześć - tr a n sk r . wyd.: część - D
[138 ] O próżnym Wacku
w. () si<l>am - popr. wyd.: sikam - D (bł.)
DWORZANKK JANA GAWIŃSKIKGO KSIĘGI II
[14 ] D o n i l a
w. 4 <bi>je - popr. wyd.: ryje - D (bł.)
153
154
KOMENTARZE
[23 ] Do Hanny
T ytu ł: - D: Do A n n yĄ a n ] G[awiński] - DT
w. 2 pięknem - D: śłicznem - DT
[27 ] Czemu m orze słone
- D: I I (k. 2 30 v):
[178.] Czemu morze słone
S lo n o ś ć o d z g n iło ś c i broni.
\ a d tn orzn s lo n o ść n ic sło n ie p r z y r o d z e n ie m o rzu d a ło
slo n o ść , b y n ie scu cfilalo.
[32.] O Born к u starym m łodą żonę pojm ującym
Tytu ł: - D: 0 Bornku starym J[an] G[awiński] - DT
[39.] Z Anakreonta
w. 2 6 dźwiga <w> garłe - pop r. wyd.: dźwiga garłe - D (bł.)
[47.] Do Hanny o m alowanym K upidzie
Tytu ł: - D: Do tejże , tegoż J[ana\ G[awiriskiego] - D T
w. 2 wdzięczna - D; zacna - D T
w. 4 w twern ciele - D: w ciele twern - D T
[48.] Do tejże
T ytu ł: - D: Do tejże . tegoż Ą an a] G[awińskiego] - DT
w. 2 zacna - D: w dzięczna - D T
w. 3 szczerze - D: śmiele - DT
[57 ] Zła żona
- D: I I (k. 2 2 lv ) :
[75 ] Zła żona
D o b rem u m ężu d a n a j e s t z ła ż o n a m o ją w y r a ż a m y śl d w o ja k a stro n a .
[58 ] Z Anakreonta
w. 10 spół <z> drugiemi - popr. wyd.: spół drugi etui - D (Ы.)
[59 ] O U lissie, w zm yślonem im ieniu zdrow ie unoszącym cale
w. 2 l h<s> - p op r. wyd.: I lin - I) (Ы.)
I J ł ^ T A H Z F,I) Y T O H SKI
A p a n i i k r y t y r zn y _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
[72 ] Na św iatow nika
w. 1 J iz y jo n y - t r a n s k r .
_________________________
w y d fizy g o n y - X)
[85.] O troskliwym badaniu
- D: MS (s. 150):
[15 ] Scrutator maiestatis opprimelnr ab ea
Z a w o d z i sire su m ien ie i u: la b ir y n t w p a d a ,
K to w y n io sły m d o w c ip e m o B ogu się b a d a .
Podziw, wiara o Bogu lepiej się nadaje,
M a lu czk im B ó g się w ie d z ie ć . B ó g się w id z ie ć d a je .
[104.] Do Filipa momota
Tytuł: - D: Do Filipa momota Ą ari] G[awiński]
w. 1 więc wołasz - D; ty m ówisz - DT
w. 2 uraża - D: obraża - DT (bł.)
Dl
-
[108 ] Na niezgodliw ego
DT (s. 198).
[114 ] Żywot niespodziew any
T ytu ł: - D; Żywot, niespodziany J[an] G[awiński] - D T
Tytuł: - D; Z Ovena po polsku J[an] G[awiński]
w. 2 rzadka się pono - D: pono się rzadka - DT
-
DT
DWORZANEK JANA GAWIŃSKIEGO KSIĘGI III
[1 ]
W ici [kiego] K sięsl[w a] L isew sk iego] z Koroną Polską.
Do tychże zacnych państw
Tytuł: - D: Na unią Korony z Litw ą J[an] G[awiński ] - DT
w. 4 związkiem pięknem - D: zw iązek p ię k n y - DT
Unio
[9 ] Do Marka niesposobnego
w. 1 <zl>e - p opr. wyd.: zie - D (bł.)
[19 ] Pean Bakcha (okajskiego
w. 7 9 mi<l>e - popr. wyd.: mile - D
[48.] Do lejże. O kOvści z boku
w. 4 prz<y>szloć - popr. wyd.: przszloć - D (bł.)
156
KOMENTAKZK
[58.] E c h o
w. .) odzyw a - i r a n s k r . wvd.: odżyw a - I)
[64 ] D o z a c n e j m a t r o n v j e d n e j
w. 1 <Z>eukses - p opr. wyd.: Xen.res - I) (Ы.)
[70 ] Do N a n n y
Гу! uł: - D: Do lejże J[an] (Ąawiński] - DT
w. 2 w ieczny - D: w dzięczny - DT (Ы.)
w. 4 Hanno - D: Anno - DT
[71.] D o t e j ż e
I y tlił: - D: Do A nn yJ[an j (Ąairiński] - DT
1 Zacna Hanno - D: Śliczna Anno - DT
\Y . 2 led yś - D: ted y - DT
\Y.
[73 ] O D y j o n i e i D y j a n n i e
Tytid: - D:
O Dyjonie
i Dyjannie J[an] GĄawiiiski] - D l 1
[82.] O K l i m k u
Tytuł: - D:
O Klimku J[an]
G[awiński] - DT
[97.] O ś w i ę t o k r a j c y
Tytu ł: - I): O św iętokrajcy J[an\ G[awiński] - DT
[1 12 ] G r z e c h m ą d r e m o b m a w i a ć m ą d r y c h
\y .
3 s z ln b n y - D (m ożliw a także lekcja szlub<n>j)
[ 119 ] O ł o t r z e j e d n v m
- D: 11 (k. 224r):*
[102 ] Dziwoiridze
Z ło d zieju tu m je d n e g o w ie s z a ć p r o w a d z o n o .
II kolo n iego i p r z e d e ń k ie d y się ciśn iou o.
rze cze: ..C oi się ścig a c ie, p a n o w ie , d a r e m n ie .
nim p r z y jd ę - ta m n ie b ę d z ie n ic a n ic b e ze mnie".
[123 ] O m a l o w a n e j P a m t i l v i d o j e j m ę ż a
- I): II ( k . 222 r):
[«"■’i.] O Malowanej Prу ehnie do je j męża
Obraz masz zony lak odmulowanw
ze z zyw<( nic ma namniejszej nagany.
K OM EN TA RZ EDYTORSKI
Co d o c n ó t. o
157
A girai k m y .z n y
już
ir Ivi и b ę d z ie o d m ia n a -
ta Irzeźn ia z a ir s z e . la z a ir s z e p ija n a .
[134.] Do Crolla w ielkiego.
- D: M (230v):
Propria?, cat/iegoriae
[180.] Propria? calhegoriae
llielkiś człowiek, przyzna wszelki
człowiek, aleś tylko wielki.
[139.] In statu am A m or is
w. 25 l<sn>ą - transkr. i popr. wyd.:
lśnią
[140.] Do Baldeckicgo
Tv tul: - D; Do Baldeckiego p raktyka Ą a n ]
[142.] Lukrecyja
w. 3 tęż - transkr. wyd.:
leż -
- D (Ы.)
G[awiński\
D
[145.] Do <M >ontana doktora o cieplicach
Tytuł: <M >ontana - popr. wyd.: Fontana - D (bł.)
[151.] O M ilocie sędziu
Tytuł: - D; O Milocie sędzim Ą an ]
G[awiński] -
[153.] C alendae M ai
w. 54 cz<a>s - popr. wyd.:
D (bł.)
czós -
DT
- DT
OBJAŚNIENIA
DWORZANKI ALBO EPIGRAMMATA POLSKIE JANA GAWIŃSKIEGO
Tytu ł: Dworzan ki - u tw o r y żartobliw e, z a b a w n e , śm ieszne, uszczypliwe, sz y
dercze, dowcipne. O kreślenia „ d w o r z a n k a ” w tytu le zb ioru poetyckiego po raz
pierw szy użył S tan isław S erafin J a g od y ńsk i, w y d a ją c w K rako w ie w 1621 r. swoje
D w orzan ki..., które z dworskiem i a różnemi epigram atam i p o d protekcyją łaski
i dyrekcyją łaski... Łukasza ze Bnina O palińskiego..., w szędzie idą bezpiecznie.
W lite ra tu r z e p r z e d m i o t u zwykło się u z n a w a ć , że określenie .,d w o r z a n k a :' to
po lski o d p o w ie d n ik łacińskiej nazw y g a tu n k o w e j foricoenium ( p o r .foris coenare ‘u c z to w a ć p o za d o m e m , w gościnie, w c u d z y m d o m u ’). Jeszcze w drugiej połowie
XIX w. opinię t a k ą sform u ło w ał Teofil Krasnos ielski, tłu m a c z e p i g r a m a t ó w J a n a
K o ch an ow skieg o . J e d n a k ż e s e m a n ty c z n a a n a lo g ia o b u słów jest raczej k w es tią i n
ter p re ta c ji zn acz enia wersji łacińskiej i nie w y n i k a ze stałej p r a k t y k i twrórczej. P r z y
w o ły w an y wyżej JA GODYŃSKI w p r z e d m o w ie do swych Dworzanek pisał (k.n lb.):
Od dworu wz ięły na zw ę D w o rz a n k i, nie że by dworu i wiel kieg o Marszałka N a d w o r
neg o go d ne g o co miały, ale iż od łog ie m [.. .] inne materyje zostawiwszy, te sa m e s w y m w y
dzi ał em . rozumiejąc, że z szk oły wyszły, g w a łt em się do dworu wydzierają. [ ... ] Jam zaiste
ani na to imię tak zu ch w ał e był skwapliwy, an im do dworu, skąd na mnie p rze ciw ny ch sił
racyje biły. tym D iro rza n k o in drogi po kaz ow ał .
G en ez ę ty t u l a t u ry zbioru Gaw ińskiego w y p a d a więc w iązać z rzeczo w n iko w ym
ok reślen iem ..dwór i zar a z e m z p r z y m io tn ik o w y m ..dworski . ..dworny*. P o d o b n e
ro zw iązan ie zau w aży ć m o ż n a np. już w s a m y m tytule zbioru REJA: Figliki. albo
rozlicznych ludzi przyp a d k i dworskie . które sobie po zatrudnionych myślach dla
kro lofi le. trolny będąc, czytać możesz.
КО М ЕУГЛН/Г.
160
epigram m ata (por. »r. epi 'na*, gramma litera. pism o ) - e p ig r a m a ty .
1.1wory poetyckie, c h a r a k t e r y z u j ą c e sic; zwięzłością, lekkością i d o w cip em ). Na
g run cie języ k a polskiego e p i g r a m a t y były najczęściej ko jarzon e z f raszk am i.
polskie - p o r . t y t u ł z b i o r u K O C H O W S K IE G O : Epigramatu polskie , po
naszemu jraszki.
[Wj]
Do Czytelnika
w. 1 są przyireselszej cery - m a ją pogodne, rad o sn e oblicze.
w . 4 do pi({lej mózg nie srn aż т *treści - s e n s : n ie w y m a g a j ą w y s i ł k u u m y s ł o w e g o .
w. ö
Erato - m u z a p o e z j i i li r y k i m i ł o s n e j , c z ę s t o p r z e d s t a w i a n a z lirą.
Teja - właśc. m u z a tejska. określenie od no szące się do liryka greckiego
A n a k r e o n ta (por. obj. do I 1 2 . tyt.) z Teos. portowego m ia sta w Jonii na w y brzeżu
Azji Mniejszej: por. OV./l/v» 3 .3 3 0 . Hem. 762. Trist. 2 .1 . 3 6 4 : ..Teia M usa".
w. 6 Eeb - Febu s to jed en z p r z y d o m k ó w Apollona jak o bog a świa tła i słońca (gr.
phoibos - 'błyszczący, jaśniejący").
[W2]
Do pow ażniejszego Czytelnika
w. 2 / :)u / - t j . Pafos, m iasto na z a c h o d n i m w ybrzeżu C y p ru . T u. w okolicy m iasta
z p ian y morskiej m iała w y nu rzy ć się Afrodyta, g reck a bogini miłości zmysłowej: tu
przenośnie: n ieprzyzw o ita poezja miłosn a.
Florę - F lora to s t a ro ita lsk a bogini wiose nnego ro zk w itu. Z jej k u ltem
wiążą się F lora lia. po łączo n e z igrzyskam i uroczystości, o b ch o d z o n e od 2 8 IV do
3 V. w k t órych aktyw'ny udział b r a ły k u r ty z a n y . Florę często o k reślan o m i a n e m
wszetecznicy (łac. meretrix): tu przenośn ie: twórczość n ieprzyzw oita, b ezw s ty d n a.
odkrytą - o ste n ta cy jn ą, m anifestacyjn ą, nagą.
w. 3 Kato - Katon Star szy, zw an y Cen zo rem [Marcus Porcius Cato M aior Censoritis: ok. 2 3 4 - 1 4 9 p.n .e.). rzym ski m ąż s tanu, d o w ó d c a wojskowy, ad m i n i s t r a t o r,
retor i pisarz. U z n a w a n y po w szech nie za ucieleśnienie pro sto ty i surowości o b y c z a
jów oraz ws zelakich cn ót o b yw atelsk ich.
w. 3 - 4 Kato. um idi ... / ... tenże będziesz Kato - por. MART. 1. prooern.
(p rze kła d J. Cz u bek):
Niech Katon nie w cho dzi do m ojego teatru alho wszedłszy, nieeł) patrzy razem z innymi.
Zna łeś rozkoszne św ięto m /p a s a n e j Flory,
żarty, śm ie c hy i ludek do w yb r yk ó w skory:
więe. surowy Katoni«', kiedyś wiedział o tein.
|)<> coś szedł do teatru'' - Czy. hy wyjść z p o w r o ie m ’'
[W 5] Każdy za chucią idzie
I \ 1111: K ażdy za clłuci(( idzie - sens: ka żdy człowiek ulega swoim n a m i ę t n o ś
ciom. również żądzom .
O B J A Ś N I E N I A du s. 15- lo / К» • i у i ul - \V;, / W , w. 2-1:5
161
w. 2 w km ju ... zarannym - na Wschodzie, we wschodniej krainie, w miejscu
sły ną cy m z nie zm ierzo ny ch bog actw.
w. 3 F ortu n a- bogini u rodzaju, płodnośc i, p r zeznacze nia , szczęścia i n ies zczęś
cia; u t o ż s a m ia n a z g r e c k ą T yche: tu przenośnie: los. p ow odzenie.
w. 4 ze złotego runa - naw iązanie do opowieści o Fryksosie i I Ielle, dzieciach Atainasa. króla Orcho m eno s w Beocji. Nefele. m a t k a Fry ksosa i bielle, u rato w ała syna
i córkę p rzed zem stą zazdrosnej o A tam as a Ino. przy p ro w a d zając skrzy dlateg o baran a o złotym runie, który miał przenieść dzieci do Kolchidy, na wschodnim wybrzeżu
Morza Cz arnego. W y praw ę przeżył tylko Fryksos. bo I Ielle sp a dła do cieśniny m o r
skiej. k tó r ą od jej imienia zw ano I łellespontem. Syn A ta m a s a dotarł szczęśliwie do
Kolchidy, pojął za żonę Clialkiope. córkę króla Ajetesa. zaś b a r a n a złożył w ofierze
Zeusowi. Runo czarodziejskiego zwierzęcia p rzypadło w udziale Ajetesowi. któ ry z a
wiesił je wr gaju Aresa wTKolchidzie. Złote r u n o stało się celem w ypraw y A rgonautów
p od d ow ód ztw em Jazona. T u przenośnie: sk arb , fortuna, majętność, dostatek,
w. 5 kto szczęściu daw szy się - sens: kto zau fa losow'i.
w. 6 Korynt dw ójm orzn y - j e d n o z najw iększych i n ajb o g ats zy ch m iast s t a r o ż y t
ności. o śro d ek h a n d l u , słynący z a r c h ite k tu ry , sztuki o raz w y rafin o w a n y ch r o z r y
wek i l uk su su . K o ryn t położony był w miejscu, w k t ó r y m sp o ty k ały się wody M o
rza Jońskieg o (od strony Z ato k i Korynck iej) i Morza Egejsk ieg o (od stron y Z ato ki
S aro ńskiej). s t ą d określenie dwójmorzny.
D yjarbeki - D ija r b e k ir ( D iy a rb a k ir ) . m iasto w p ań s tw ie o t t o m a ń s k i m .
położon e n a d g ó r n y m T y gry sem , słynące z h a n d l u i p r o d uk cji jedwrabiu
(złotogłowiu).
w. 7 gdzie złotem Tag w sp ie n ia - T a g (dziś Ta jo). rz e k a w H iszpanii i P o r t u g a
lii. n a jd łu ż s z a n a Półwysp ie Ib eryjskim . Bierze swój po c z ą te k w k r a ju Celtyberów.
po m ięd zy p a s m a m i g órskim i O r o s p e d a o raz Id u b ed a. Ź ró d ł a sta ro ży tn e p o daw ały,
że wo dy T a g u niosły ze so bą zło tod ajn y pias ek.
z kupiej nabytu - dzięki u p r a w i a n i u h a n d lu ,
w. 8 czym biedę zrnógL wróciw szy do swego się szczytu - sens: dzięki czem u p o
k on ał biedę i powrócił do h o n oró w szlachcica.
w. 9 kio p a ń stw je s t na łupie . hołdując Bellonie - sens: kto łupi p a ń s t w a w t r a k
cie wojen, j a k o żołnierz.
Bellona - r z y m sk a bogini wojny,
w. 11 gdzie w schodzi gdzie F ebpada - ta m gdzie wschodzi i zachodzi słońce.
podspodnie kraje - do krain położonych na drugiej półkuli,
w. VI Ocean św iatoplaw n y - Ocean, który opływa całą Ziemię. O k e a n o s to
w mitologicznej geografii rzeka, k tó r a o pły w ała całą Zie mię ( w idzianą płasko).
lotną lodzi(i Ocean św iatoplaw n y kraje - sens: przem ierz a, żegluje po
o ceana ch .
w. 13 p o d hełmem - przysłowiowo: p o p i j a n e m u (NKPP. ..hełm ").
o siedm jeden asty - nazwa gry w kości: por. MORSZTYN Św iatow a
rozkosz X. w. 43.
162
KOMENTARZE
wola kości z Fortuną - g r a w k o ś c i .
czterma d yn a sty - c z t e r e m a w ł a d c a m i ,
w. 14
k a r e tą k rólów : p r z e n o śn ie : gra
w karty.
w . 1 5 fluszem - f l u s z (nielli,
/lus),
c i ą g k a r t t a k i e g o s a m e g o k o l o r u : tu p r z e n o ś
n ie : g r a w k a r t y .
starym paszom - pasz lub pas (z franc, passe), g ra k a r c i a n a z licytacją:
por. M O R S ZT Y N Z.. Kostyrowie obozow i . s. 2 1 - 2 7 . w. 3-4:
Tak prze sta ws zy już gęby m oc zy ć w wielkiej czarze
Zaczęli grać w p ol sk ieg o pasza po talarze.
L H i e r o n i m a M O RSZT YNA (Światowa rozkosz X. w. 4 2 ) pasz to g ra w kości.
w. 16 D yjony lubym ... halaspasem - sens: u lu b io n y m zajęciem Wenus,
przenośnie: miłością. Wenus , rz y m sk a bogini miłości u to ż s a m ia n a z g r e c k ą Afro
dy tą. no siła p r z y d o m e k Dioneja lu b po p r o stu była n a z y w a n a im ieniem swej m atki Dione.
w. 17 z synem ... się L aton y zabaw iam - z Apollonem . o p i e k u n e m Muz: sens:
zajm u ję się twórczością literack ą.
w. 18 rozpraw y ... stawiam - piszę wiersze.
w. 19 s p o d ... kortyn delfickich - sens: w zesłany m przez Apo llona p oety ck im
n a t c h n i e n i u . N aw ią z a n ie do p rzep ow iedn i, k tó re głosiła Pytia. k a p ł a n k a Apollona.
w s ta ro ży tn y ch D elfach - wyroczni bo ga, położonej w F o kid zie na s tok a ch P a r n a su .
w. 2 0 słów wieszczych - tj. n a tc h n io n y c h . Por. GAWIŃSKI Helikon, к. 8 r: Pieśń
Vili. Vaticiniurn. w. 1-4:
Muzo! D ok ą d mię, wie sz cz em i pe łnego
duchy, poryw asz , a coś nie zw yk łe go
szepcze sz? O. co mi spod Feha kortyny
w czas oz n ajm ias z przyszły za nowiny?
or az GA WIŃ SKI Helikon, k. 2 3 1 r: [182.] Ku Muzom . w. 1-3:
jeś li m kiedy zasłużył, hel ikońskie córy.
w as z y m słynąc p ot om ki em i w Parnaskie góry
torem w ie s zc z k ó w L ec ho w ych piąć się nie daremnie.
wy mi rękę podajcie [ ... ]
i maju z wawrzynu
-
i gałązki z w ień ca la u ro w eg o (w a w r zy n o w eg o ):
s e n s : A p o l l o n n ie w z b r a n i a , b y t w ó r c a u w i e ń c z y ł s ię w a w r z y n e m - s y m b o l e m p o
ety ck ieg o z w y c ię slw a i m istrzostw a.
w. 21
duchom wielkiego p o e ty dziwuję
- s e n s: p o d z i w i a m d o k o n a n i a t w ó r c z e
Jana K ochan ow sk iego.
w. 2 2
za nim szlaku/ę
- s e n s: p o d ą ż a m j e g o ś l a d e m , n a ś l a d u j ę g o .
O B J A Ś N I E N I A .In s. Ю / 1 7 • W., w .
/ W ; w . 2 3 - W., w . 18
163
w. 23 H ippokrena - H i p p o k r e n e to źródło w Beocji na s tok a ch H elikonu. p o ś
więcone Apollonowi oraz M uzom . Z g o d nie z m item p ow sta ło od u d e r z e n ia k op ytem
p rzez Peg aza. Uznaw an e było p o w szech nie za sym bol poetyckiego, tw órczego n a
t chn ienia.
w\ 2 4 K a m e n a - przen ośn ie: poezja. K am en y to nim fy źródeł. o bdarow rujące p o
etów 7n a t c h n i e n i e m tw órczy m : b a r d z o w cześnie zaczęto je u to żs am ia ć z M uzam i.
w. 2 7 me lub cię „D w orzanki”nie znają - realizacja toposu skrom ności, któ reg o
zasto sow an ie służyło z d ob y ciu przychylności czytelników' (cuptatio benevolentiae).
[\V+] Kiedy mają być czylane
v A S p a r c ie te j- o jc z y ź n ie - S p a r t a . stolica L ako nik i. główne m iasto P e l o p o n e
zu. poł ożone n a d E u ro t a s e m . Ju ż w staro żytności S p a r t a była sy n o n im em p a ń s t w a
m ilita rn ego , w' którego st o s u n k a c h społecznych d o m in u je surow ość obyczajów , ale
z a r azem całkow ite pośw ięcenie się dla d o b r a ojczyzny, czego sym b o lem stała się
o b r o n a T e rm o p il przez k r ó l a L e o n i d a s a i o ddział walczących u jego b o k u do ko ń ca
żołnierzy: por . niżej, w. 6 : na Lechowych Termopilach.
w. 6 na Lechowych Termopilach - tj. wr w alk ach w o bro nie Rzeczypospolitej.
T e rm o p i l e to wrąwróz w Tessalii. m iędzy dzisiejszym p a s m e m gó rsk im Iti a z a to k ą
Maliakos. sta n ow iący część najdogodniejszego szlaku k o m u n ik a c y jn e g o m ięd zy
Grecją p ó ł n o c n ą a środkowTą. W 4 8 0 r. p.n.e. o dd ział s p a rt a ń s k i p o d w o d z ą L e o n i
d a s a starł się w nierównej w alce z p rze w a ż a ją c y m i siłami k ró la p erskiego Kserksesa.
B o h a te rs k a i h o n o r o w a p o s t a w a L e o n i d a s a i jego trzy stu w ojo w n ikó w sta ła się
w zo rcem żołnierskiego p osłuszeń stw a, o d d a n i a i ostate cznego p ośw ię cen ia dla d o
b r a ojczyzny.
w. 7 - 8 ż e ś .../... czyn miai w jego wrzawie - sens: byłeś zawsze gotowy do walki,
w. 9 Ceres - r z y m s k a bog ini wegetacji i uro dzaju , u to ż s a m ia n a z D em eter,
w. 10-12 m ózg zem dliła, m yśląc ckliwie, / a b y ćp rzyszła z nieubogiem / w twój
dom Am altei rogiem - sens: jeżeli p r a c a w go sp od a rstw ie i t r o s k a o zbior y n a s t r ę
czyły ci zm a r tw ie ń . A m a lte a to k o z a - k a r m ic ie l k a lub wred łu g in n ych wersji mitu
n i m fa - o p i e k u n k a m ałego Z eu sa, u k ry w ająceg o się na Krecie przed gniew em Kronosa: ró g Am altei (gr. kéras Amalthelas. łac. cornu copine), róg obfitości, a t r y b u t Plutosa i Dionizosa - stale n a p e łn ia ją c y się p łod am i ziemi lub ro d zący a m b r o z ję i n e k
t a r cudow ny róg. sym bol d o sta tk u , obfitości dóbr. d ob ro b y tu .
w\ 13 myśliwe dzieło - myślistwo.
w. 14 D y ja n n y -D ia n a , bogini łow ów, lasów . gór. u t o ż s a m ia n a z A rtem idą,
w. 1 5 domowym m ącąc mirem - sens: zakłócając spokój domow y,
w.
jakiem cię Lar napasł tyrern - sens: jeśli L a r zrobił przym ów k ę. przytyk.
Chodzi tu p r a w d o p o d o b n i e o sw arliwą i kłótliwą żonę. L ar to w s ta ro ż y tn y m Rzy
mie d uch op iek uń czy dom u. g o sp o d a rs tw a i szczęścia rodzinnego .
w . 1 7 - 1 8 w Minerwie / ... tej - ij. w ł y c h w i e r s z a c h , w t y m z b i o r z e p o e t y c k i m ,
w
Dworzankach.
M i n e r w a - r z y m s k a b o g i n i m ą d r o ś c i i zw y c i ę s t w a , o p i e k u n k a r z e
m iosł. literatury i sztuki: u t o ż s a m ia n a z A ten ą.
164
KOMKNTAHZK
w. 1 9 - 2 0 (ludi s p r a w i ir l o b i e ś w i e ż y / d o ł y c h . c o ś m i n i w p r z ó d lu b i e ż y - sous:
o dnowi zap al do logo. co u p rzedn io sp raw iało ci przyjem ność.
w. 21 -2 6 Jeślićna kon iec... mózgu twego nadw ątliła - sens: wreszcie, jeżeli jesleś w y cze rp an y wys iłkiem um ysłow ym .
w. 2 2 M nem ozyny mądra córa - Muza. Mnem osy ne, tv tan k a. bogini pam ięci,
có r k a l . r a n o s a i Gai. była m a t k ą dziewięciu Muz.
w. 2 3 - 2 4 co w yszła z Jowiszow ej / pracow icie. P allas . głow y - n a w ią z a n ie do
opowieści o n a r o d z i n a c h Ateny, bogini m ądrośc i, u to żsam ia n ej z r z y m sk ą M inerw ą
(por. wyżej. w. 17). Alena m iała wysko czyć w pełnej zbroi z n ab rzm iałej od bólu
głowy Z eusa, k tó r ą top orem r o zp łatał Hefajstos. Jowisz - rzymski bóg nieba,
św ia tła i zjawisk atm osfery czny ch , na jpotężniejszy w ła d c a bogów i ludzi: o d p o
wiednik greckiego Zeusa.
Pallas - Pallada: z p r z y d o m k i e m Pallas (por. pâllein p o tr z ą sa ć d z i
d ą ) A ten a czczona była szczególnie j a k o bogini wojny.
w. 2 7 - 2 8 t ę ... / ... Muzę - tj. ten zbiór poetycki: por. w. 1 7 -1 8 .
w. 2 8 p r z y aońskim ... zdroju - przy źródle H ip p o k r e n e : por. obj. do W 3. 23 .
Aonia to s t a ro ż y t n a n azw a równiny, rozciągającej się u stóp gór H elik o nu i Kitajro11u w Beocji.
w. 3 2 weselszej dostaniesz weny - sens: zy skasz d o b r y hum or, rozweselisz się.
ożywisz, zab aw is z się.
w. 3 5 - 3 6 od tych zn o w u ż... / ja d ó w ... swe zdrow ie bierze - sens: jad s k o r p io n a
leczy się ty m s a m y m ja d e m ( a n t i d o tu m ) .
w. 3 7 - 4 0 tak i z ręki Ach Ulowej / pchnięta w bok Tele<fos>owy / ostra włócznia,
co raniła. / ranę znowu taż zlecz)ia - nawiązanie do epizodu wojny trojańskiej:
błądzący w drodze pod Troję Grecy zaatakow ali Myzję. której królem był Telefos. syn
Heraklesa i Auge, zięć P ria m a . Podczas walki Telefos został zraniony przez Achillesa,
który zadał m u cios włócznią w udo. Ponieważ p rzepow iednia wskazywała, że fatalną
r anę uleczyć może to. co ją spow odowało. Telefos. którego r a n a nie goiła się przez
osiem lat. udał się do obozu (»reków sta cjon ujących w Aulidzie i zaoferował Achilleso
wi pom oc w do tarciu do Troi w zam ian za uzdrowienie. Król M yrm idonów przystał na
propozycję, jako że wyrocznia orzekła, iż bez pomocy Tclefosa Grecy nie zdobędą Ilionu. Achilles uleczył zr an ione udo Telefosa. przyłożywszy do niego nieco rdzy ze swojej
włóczni. Losy Tclefosa stanowiły treść niezachow anej sztuki Eury pidesa z 4 3 8 r.
p.n.e.. pt. Telefos (Télephos). sławnej, poniew aż po raz pierwszy pojawił się w niej
król w p rzebraniu żeb rak a. Włócznię należąc ą do Achillesa jego ojcu. Peleusowi.
p odarował c e n ta u r Ghejron: została wycięta z jesionu na górze Pelion (HOM.
II. 1 6 .1 43 h.). Por. ( ) \ . Trist. 5 .2 .1 3-1 6 : C L A L I U W 22.46.'
w . 4 1 F e b - w o p o w i e ś c i o r a n i e z a d a n e j w ł ó c z n i ą A c h i l l e s a to właśni«* A p o l l o o b
j a ś n i ł T e l e l o s o w i . ż e .. 10. c o g o z r a n i ł o , w y l e c z y g o .
w . 4 1 A 2 g d y c ię d u c h e m ir a l n y m / i n d z i e j z i r ą t l i i - s e n s : g d y ul r u d z i k c i ę in n e
zajęcia, o b o w i ą z k i.
w . 4 3 in n y m ir z o r e m - i n n y m s p o s o b e m .
O B JA Ś N I E N I A .1.. s. 1 7 - 1 8 / 1 8 - 2 0 • W, w.
/ \VS iv i. - I 4 w. 7
165
[W-J Obniowa do przyja/liw ych
T ytu ł: Obmowa do przyjaźłiw ych - sens: u sp raw iedliw ien ie wobec, p r z y j a z
nych.
w. 2 dasz j e j te z swych ręku - sens: opatrzy sz ją w ła s n y m w dziękiem [capt.at.io
benevolentiae).
w . 3 Mrówka licha w bnrsztynie snadz była zacniejsza - p o r . 1 4 1 : 0 jaszczorce
w bursztynie z la[cińskiego\. w . 5 -6.
w . 4 a ta - tj. t a t w ó r c z o ś ć , ta p o e z j a .
p rze w styd ... wspłonie - spłonie ze wstydu: realizacja t o po su s k r o m
ności ( N K P P nie no tuje).
DWORZANEK JANA GAWIŃSKIEGO KSIĘGI I
[2.] Do Czytelnika łaskaw ego
Zr.: O W E N III 11: A d Lectorem candidim i . / ad Lectorem nigrum, w. 1-2.
w. 2je że li mi chcesz być p r a w y - sens: jeżeli chcesz być dla m nie sprawiedliwy.
[3 ]
Do Czytelnika niechętnego
Zr.: O W E N III 11 : A d Lectorem candidim i . / a d Lectorem nigrum, w. 3 -4 .
[4.] O swych księgach
Zr.: Anacr. 2 3 (por. Czerniatow icz. s. 84).
w. 1 Wojny i surowe boje - por. KOC H A N O W S K I Fraszki. I 4: Z Anakreonta,
w\ 1: ..Ja ch cę śpiewać kr w a w e boje *. Por. tak że II 1 1 6 ,1 - 2 .
w. 1 -2 Wojny i surowe boje / chciało p isa ć pióro moje - sens: chciałem stworzyć
dzieło epickie, op iew ające w ojenne czyny.
w. 3 Ulisse - tj. Ulissesów: Ulisses to zlaty n izo w an a f o rm a im ienia Odyseusz.
T en syn L aertesa i Antiklei. król Itaki, tytułow y b o h a t e r Odysei H o m e r a , uosabiał
dzielnego, sp rytn eg o i przebiegłego woj ownika.
Achille - tj. Achillesów. Achilles, syn Peleusa i T etydy. król M y rm idonów w tessalskiej Ftyi jest b o h a t e r e m Hom er owej Iliady, a jego gniew stanowi c e n
t ralny t e m a t p o e m a t u . Achilles 1o n ieu straszo ny wojownik, idealny młodzieniec,
d u m n y i porywczy wład ca, wierny przyjaciel, człowiek, który wybrał sławę k r ó t k ie
go życia p o n a d spokój długow ieczno ści.
w. 6 Heleny loże - I lełena tro ja ńska, có rka Z eusa i Ledy. uch od ziła za n a j p i ę k
niejszą z kobiet żyjących na ziemi. Jej p o r w an ie przez P ary sa do Troi stało się p r z y
czy ną dziesięcioletniej wojny i oblężenia Ilionu. Tu (w. 5 - 6 ) przeno śnie: poezja
miłosna.
w. n łabędzie Jowiszowe - naw iąza n ie do historii miłości Z eu sa i Ledy. Zeus.
aby posiąść k rólew nę d o l s k ą , przyb ra ł postać łabędzia. Wkrótce potem Leda
złożyła dwa jaja. z których wykluły się jej dzieci: Dioskurow ie (K astor i Polideukes)
166
KOMKNTAKZE
oraz Helena i Klylajineslra: w jednej ze św iątyń s p a r t a ń s k i c h p o k a z y w a n o później
s k o ru pk i olbrzym ie go jaja Ledy. T u przenośni<‘: poezja miłosna.
w. 8 (le szc ze - aluzja do miłości Z e u s a i D an ae . Z eu s pod p ostacią złotego d es z
czu zapło dn ił sw ą k o ch an k ę, królew n ę arg iw sk ą. z a m k n i ę t ą przez ojca w p o d z i e m
nej k o m orze z b r ą z u - k r o p la pr zez szczelinę w d a c h u sp a d ł a na łono dziew cz yny: ze
zw iązku tego narodził się Perseusz.
p la n y Leandrowe - nurty, wody L e a n d ra . N aw iąz anie do opowieści
o tragicznej miłości L e a n d r a z miejscowości Abydos w T ro ad zie i Hero. k a p ła n k i
Afrodyty z położonego na przeciwległym brzegu H ellesp on tu Sestos. Z a k o c h a n i
spo tykali się w b rew woli rodziców m łodzieńca, ale by ujrzeć swoją w y b ran k ę. L e a n
der każdej nocy przep ływ ał Hellespont wpław, kieru jąc się światłe m z a p a l a n y m
przez Hero. Pewnej nocy g w a łto w n a b u r z a zgasiła p łom ień i L e a n d e r u to n ą ł w m o r
skich o d m ę t a c h . Z r o z p a c z o n a Hero. ujrzawszy w y rzu co ne na b rzeg ciało k o c h a n k a ,
popełniła sam obójs tw o, sk a cząc do m orza z wieży. Histor ię L e a n d r a i Her o opisali
m.in. Ow idiusz (por. O \ .Her. 18) o raz żyjący w drugiej połowie V w. n.e. Muzajos.
którego epyllion H istoria o Hero i Leandrze (Ta k a l ii Heró kat Léaridron ) t ł u
maczył w epoce O d r o d z e n ia Jan W alenty Ja k u b o w s k i (ok. 1 5 5 2 - 1 5 8 2 ) . poeta,
u rzędn ik k ancelarii króla S te f a n a Batorego, pisa rz grod zk i k rak ow ski, z w iąza n y ze
środow iskie m Radziwiłłów, a później z d w o r e m J a n a Z am o y sk ieg o (por. W. Budka,
[hasło w:] Polski Słownik Biograficzny, t. X. s. 3 8 5 ) . T u przenośn ie: li t e ra tu r a r o
m an sow a.
w. 1 1 - 1 2 p o d zio le mi Mars nam ioty / z gaszką dzieje swe z a l o t y - aluzja do w y
stępnej miłości A f ro d y ty /W e n u s i A resa/M arsa: por. II 8 0 o raz III 73. Ma łżonek
Afrodyty. H c f a j s l o s / W u l k a n (por. obj. do I 9.6 ). u p r z e d z o n y przez Heliosa, który
widzi wszystko, p osta n ow ił zastaw ić p u ł a p k ę n a n iew iern ą małżonkę: po rozw ieszał
w’ k o m n acie żony m isternie u t k a n ą z cieniusie ńkic h. niew ido czny ch nici sieć. toteż
kiedy Ares wstąpił do łoża bogini, a po tem oboje zasnęli, oplotła ich niep o zw alając a
się po ru szy ć sia tk a: por. I IOM.Or/. 8 . 2 6 7 - 3 6 6 .
z gaszką - z r o zp ustn icą, z k o c h a n k ą .
dzieje swe za lo ty - u m izguje się: tu: sensu obsceno.
w. 2 0 г Skrzypnej Samuela - S am u el ze S k rz y p n y T w a rd o w s k i (ok. 1 5 9 6 -1 6 6 1 ). jeden z najwybitniejszych poetów polskiego Baroku, autor, in.in. P rzew a
żnej legacyj i. N adobnej Paskwaliny. Da/nis drzewem bobkowym. W ładysława // .
króla polskiego i szwedzkiego, oraz Wojny dom owej z Kozaki i Tatary. Przez
współczesnyc h u z n a w a n y był p rzed e wszystkim za twórcę epiki heroicznej: por.
III 141: Nagrobek Sam uelowi ze Skrzypnej Tu'ardo/rskiemu. w. 5-6:
Rzuć i krusz grot twój. Marsie, twa to trąba hyla.
Ilia d ę polskich dzieł co światu głosiła.
w. 2 4
M iłość- iro/na -
r e a li z a c j a O w i d i u s z o w e g o , a p o p u l a r n e g o i r o z p o w s z e c h
n i o n e g o w n o w o ż y t n e j l i r y c e m i ł o s n e j t o p o s u : . . m il it â t o i n n i s a m a n s
( 0 \ ..!///.
O B JA Ś N I E N I A du s. 2 0 / 2 0 - 2 1 • I -t w. 7 - 2 4 / 4 w. 2 4 - o v . 4
1 .9 .1 - 2 ). ..militiao species a m o r est
167
(OV./I/ò- 2 .2 3 3 ) : рог. MARINO* ANONIM
Adori I 2 .7 - 8 :
szermując, bronią uciec hy w pokoju,
u łoże plac em usiano do boju.
[5. ] M icrocosm os
Tytu ł: Microcosmo.? - (gr. mi kros ‘m ały i kosmos p o rząd ek , lad. kształt, świat :
łac. minor muncliis) m ały świat. m ikro św iat: w d o k t r y n a c h filozoficznych s t a r o
żytności ( Pla to n . Arystoteles) pojęcie to o k reśla człowieka jak o istotę, k tóra o d
zw ier cied la w sobie p o r z ą d e k w szech św ia ta ( macrocosmos ). Była to myśl b a r d z o
w XVII \y. rozp o w sze ch n ion a: pisali na ten t e m a t m.in. A th an as iu s Kircher i (cyto
w any przez S ta n is ła w a H e r a k liu sz a L u b o m irsk ieg o ) R ob e rt Fludd.
w. 2 Przez św iatów wiele jeden się św iat psuje - sens: z winy wszystkich ludzi
(światów) św iat z m ierza ku u padk o w i.
[6.] H erkules
T ytu ł: Herkules - H e r a k l e s /H e rk u l e s , syn Z e u s a i Alkm en y. najsłynniejszy h e
ros grecki. O d z n a c z a ł się n a d z w y c z a j n ą siłą. w y trzym ało ścią i odw agą.
w. 1 p ra c w iele... odpracow ał-H erakles z n a k a z u wyroczni delfickiej miał w y
k o n a ć 12 p r a c w' służbie E u ry s teu sza. k ró la T eb , jak o zadośćuczy nienie i oczyszcze
nie po z a m o r d o w a n i u w n a p a d z i e szału pierwszej żony. Megary. i swoich dzieci. Do
o w ie li n ieb ezpiecznych z a d a ń należało: zabicie lwa nem ejskiego. zabicie h y d ry lernejskiej. s c hw ytanie łani kerynejskiej. u p o lo w an ie d z i k a ery m antejskiego. zabicie
ptakówr sty m falijsk ich . oczyszczenie stajni Augiasza. u jarzm ien ie b y k a kreteńsk iego. u p r o w a d z e n i e rum aków ' Diom edesa. zd obycie p a s a A m azon ki Hippolyte, u p r o
w adze n ie wołów' Ge ryona. zd obycie jab łek z o gro d u H esperyd . u pr o w a d z e n ie z H a
des u psa C e rb era.
w. 2 w marnot.ee j e d n e j - sens: w' je d n y m m a r n y m drob iazg u, w je d n y m m a r n y m
szczególe.
w. 3 z Cypru bohaterko - Afrodyto: por. obj. do W 9. I .
w. 4 nie zm ógł lew - n a w ią z a n ie do pierw szej p racy H erak lesa: zabicia lw a n e
mejskiego. którego heros udusił, gdyż nadzw yczaj t w a r d a skó ra c h ro niła zwierzę
przez strzałam i i ciosami m aczu g ą. Po za biciu lwa H erak les używał jego skóry jako
p an cerza, a łba jako przyłbicy.
przem ogła dam a - p o k o n a ł a ko bieta. Aluzja do służby H eraklesa u k r ó
lowej Lydii. Omfale. Po za bójstwie I fit osa. wyrocznia w Delfach orzekła, że dla u z y
s k a n ia całkowitego oczyszczenia b o h a te r musi się pozwolić sp rzed a ć jako niew olnik
i przez trzy lata służyć sw em u p an u. H er a k le s a k up iła Omfale. któ ra n a ty c h m ia s t
się w nini zako ch a ła . Wedle tej ..rom antycznej" wersji mitu cały czas niewoli H e r a
klesa upłynął 11111 w alm o sfcrzc znicwicściałości: oto królowa przyw działa lwią skórę
i wywijała m aczug ą, a b o h a t e r odziany w długą, lidyjską szalę pr ządł len. siedząc
u jej slóp.
168
[7 ]
KOMENTARZE
O żyw ocie ludzkim . Do Jana K och anow skiego]
Insp.: KOCHANOW SKI Fraszki. I 3: O żywocie ludzkim:
Kruszki to wsz yst ko , coko lwie k myślemy.
Kruszki lo wsz ystko , cokolw iek czyni émy :
Nie musz nu świeci«* żadnej pewnej rzeczy.
Próżno tu cz łowiek mu co mieć nu pieczy.
Z ucność. uroda. moc. pieniądze, sława.
W szystko to minie juko polnu trawa.
N a śm i a w s z y sie nam i nasz ym p orz ąd k om .
Wemk ną nas w mieszek, jako czy nią łądk om.
w. 8 prócz cząstki z nieba - sens: duszy.
za fraszkę stanic - sens: zostanie u z n a n y za m ało zn a c z ą c ą osobę.
[8 ] W iek Saturna, wiek złoty
Z r.: OWKN II ôlï-.Aetas aurea. Ton sani m o ty w por. JA CODYNSKI Dworzunki.
k. iïjv: Zlotc wieki. w. 1: ..Złote wieki byw ały, gdy złota nie było : KO C H O W S K I
Epigramatu. 1 20: Wiek zloty:
Kiedy blad ego zlotu i najmniej nie zna no .
C zem u ż, proszę, wiek tamten zł o ty m na zy w a no ?
Tytu ł: Wiek Saturna - S atu r n , rzy m sk i b óg zasiew ów i ro lnictw a, u to ż s a m ia n y
był z g reck im Kronosem . Kiedy Zeu s/Jowisz, syn Sat u rna, o d e b r a ł ojcu w ładzę i w y
gnał go z O lim pu , ów sc hro nił się na K apitolu. Pod rz ą d a m i S a t u r n a w L a c ju m z a
p a n o w a ł złoty wiek ludzkości (łac. aetas aurea), okres błogiego szczęścia, p o m y ś l
ności. w szelakich d ob rod ziejstw i pokoju: por. np. OY .Met. 1 .8 9 - 1 1 0 .
[9 ]
W iek dzisiejszy
P o d o b n y motyw po r. K OC HOW SKI Epigramatu. II 54: Na obrazy czterech
iriekóir napisy. Wiek żelazny:
Psuje się świat im starszy, co dalej to gorzej.
Nie zgodzi zjadlych są ms ia d o grunt podkomorzy.
Ż e l a z n u swe różnice uprzątają ninie.
Ten dziś tego stłumiwszy, od o w eg o ginie.
w. 2 srebrny. tnosi((dzoirypot\ łn - n a w ią z a n ie do mitu o czterech wiekach l u d z
kości: po wieku złotym, wieku władzy S a t u r n a , na stał w iek sreb rny,
okres rz ądów
Zeusa, a n astępn ie wiek spiżowy (m ie dziany), pod wład zą Posejdona, i wreszcie
żelazny wiek Plu tona (por. niżej oraz II 1.2): por. ( ) \ ..1/(7. 1 .8 9 - 1 5 0 .
O B J A Ś N I E N I A <1п . 21 / 2 1 - 2 2 • I :
. 2 /<> w . о - 12 w . H)
169
w. 6 Wulkan - staro iltalski bóg og nia u t o ż s a m ia n y z g reckim Hef ajstos em : był
o p i e k u n e m rzemiosł i p a t r o n e m kowali, n ied oścign io n ym pła tn e r z e m i zbrojownikiem. k tó ry wykuł m .in. egidę oraz zb roję Achillesa.
w. 7 jeśliż Feb mój w tym je s t w ażn y - sens: jeśli liczy się moje zd an ie,
w. 8 wiek ... żela zn y - okres zbrodni, z d r a d y i wojen.
[ 10 .] Żyć j a k o
w. 2 Serca nie je d z - sens: nie troskaj, nie gryź: por. GRA BOW IECKI II. LV1.
w. 1: ..żałość serce żrze : po r. tak że I 67. w. 4: „źrze serce .
[11.] D o H e n r y k a
w. 2 zb y w a sz trosk i winem - tj. p o zb yw as z się trosk . Por. KOCHANOWSKI
Fraszki. II 80: Do Andrzeja Trzecieskiego. w. 1-2:
Bógże ć zap ać, Jędrzeju, żeś mię dziś upoił.
Boś w e mn ie n iep ot rz eb ne troski uspokoił.
w. 3 - 4 sto cetnarów frasunku z ausczugu / jedn egoćfu n ta nie zapłacą długu przysłowiowe: sens: n a w e t s to m a c e t n a r a m i frasunków' nie spłacisz f u n ta długu,
któ reg o zw ro tu z a ż ą d a n o (NKPP. ..dłu g” 2 5 ). C e tn a r ( c e n tn a r ) - je d n o s tk a wagi
o wartości ok. 1 0 0 funtów: tzw. c e t n a r polski ważył 4 0 .5 5 kg. F u n t - p o d s ta w o w a
je d n o s tk a wagi: tzw\ f u n t k rak ow sk i, obo w iązujący od 1 5 6 5 r.. ważył 4 0 5 g.
[12.] Z A n a k r e o n t a
Zr.: Anacr. 7 (por. Czern iatowicz. s. 82).
Tytu ł: Z Anakreonta - A n a k r e o n t (ok. 5 7 0 - 4 8 5 p .n .e.). grecki p o eta liryczny,
p o ch o d ząc y z Teo s w Azji Mniejszej. Był a u t o r e m j a m b ó w , elegii, pieśni, w których
opiewał życie biesia dne, miłość i wino. Imię A n a k r e o n t a zostało w k ultu rz e e u r o p e j
skiej rozsławione szczególnie dzięki tzw. ..a n a k r e o n t y k o m " . pieśn io m wzo ro w an y m
n a twórczości poety, k tó re pow sta ły w okresie od II w. p.n.e. do VI w. n.e. Jeszcze
w XVI stuleciu wiersze te po w szechnie p rzy p isy w an o g reckiem u twórcy, np. w s ły n
nej i o g ro m n ie p o p u lar n ej w całej E uro pie dwujęzycz nej: grecko-ła cińsk iej edycji
o p raco w anej i wydanej w P ary żu przez Henri F stien n e a. zw anego S te p h a n u s e m :
por. Anacreontis Teii Odae (d) Henrico Stephano luce el Latin itale nunc primum
donatae. L u te ti ae 155 4 .
w. 1 pajijskie lanie - tu przenośn ie: urodziwe kobiety: przy m io tn ik palijskie
od sy ła do Afrodyty, której miejscem kultu było cypryjskie m iasto Pafos,
w. 3 chciej w żd y m iary - tj-. zachowaj u m iar.
w. 4 ju ż ci z oczu p a trzą m a r y - przenośnie: śmierć z a g ląd a ci do oczu. zbliża się
g od zin a twej śmierci. Mary - nosze lub szeroka deska, na której prz enosz ono
zm arłego do grobu.
w. 1() sta ry jak dzicie - przysłówie (NKPP. ..siary" 61) .
170
k O M I '.N T A H Z i :
[13.] O antypodach
Tytu ł: antypodach - (gr. o ludziach: antipodes, dosi, ‘m ający nogi n a p r z e c i w ’)
o bsz ary położono na przeciwległych k r a ń c a c h Ziemi w d o w olnych p u n k t a c h jej
średnicy: tu: ludzie z przeciwległych stron Z iemi.
[14.] Sp ady obywatel
w. 1 S w e j... S p r u ty - tu swej ojczyzny.
w. 4 zia cząstka ciała, co z swym w alczy ciałem - por. słyn n ą m owę M en eniu sza
A g ryppy L an atu sa. k o nsula z ro ku 5 0 3 p.n.e.. który w roku 4 9 4 p o dczas secesji plebejuszó w na C órę Świętą nakłonił ich do po w ro tu do m iasta, p r z y taczając bajkę
0 b u ncie posz czególnych członków ciała przeciw żołądkowi (LIV. 2 .3 2 . 8 - 1 2 ) .
[15 ] Do Hanny
w. 1-2 Cnoty za p a l na tw a rzy swojej pokazujesz. / g d y w stydliwym naprzeciw
co swym uszom czujesz - przysłowie: r u m ie n ie c w sty du jest b a r w ą cn oty (NKPP.
..cnota 47: łac. Rubor est virt.ut.is color).
w. 3 na tw ej fa rb a tw a rzy - kolor twojej cery.
[16.] Do tejże
w. 1-2 kiedy Part uchodzi . / nieprzyjaciela w ten czas swego s z k o d z i- w czasie
zb rojn ych starć P arto w ie wciągali p rzeciw n ik ó w w t a k t y c z n ą pu ła p k ę , gdy w p o z o
r o w a n y m odwrocie razili wrogów ogn iem strzał, k tó re wypuszczali z łu k ó w
w p ełny m galopie. Ja k inne ludy W scho du umieli, p ę d z ą c n a k on iach, strzelać z łu k u
do tyłu. P arto w ie zam ieszkiwali k r a in ę w Azji. leżącą p o m ię d z y H y r k a n ią . Arianą.
Medią a K a r m a n ią . słynęli z hodowli koni i najwyżs zy ch umiejętnośc i jeździeckich.
W okresie rozsze rzania się wpływów rzy m sk ich P a r t ia sta n o w iła jeden z n a j w i ę k
szych organizm ów’ p ań s tw o w y ch . Po początkow ym ok resie p rzy jazn y ch sto s u n k ó w
1p r z e str z e g a n ia w zajem ny ch sojuszy od połowy I w. p .n .e. s p r a w a p a r t y j s k a o d g r y
wała g łó w n ą rolę w rzym skiej polityce wschodniej. Wielkie w y praw y przeciw Partii
podejmow ało wielu cesar zy rzym sk ich, aż w k o ńcu wr ro k u 2 2 6 n.e. Part ię o p a n o w a
li Persowie.
[17 ] Z greckiego
Ź ró d ł a u tw o ru nie odnaleziono.
w. 2 w złotym runie - por. obj. do W :\A .
[19 ] Rozwód
w. 1 nie była cał(( - sens: nie za c h o w a ła dziewictwa.
[20 ] Z łacińskiego. Spraw iedliw a górę otrzym uje
Źr.: A L C I A T l S W W'I II:
Tandem tandem iustitia obline!
s p r a w i e d l i w o ś ć " ) , i en s a m m o t y w p o r . . \P
7.145
(„O sialeczn ie zw ycięża
(epigram A sklepiadesa z S a m o s).
OBJAŚNI КМ Л
(I., s . - J - J - l M / l M
• I
1- 4-20/
- JO I V I . -
2-Ì
171
T ytu ł: g o / ? otrzym uje - odnosi zwycięstwo: por. (GAW IŃSKI Helikon, k. 2 3 3 v:
Phyrne [sic.!], w. 1: ..Nic tylko s p raw ied liw a górę o t r z y m u je ” .
w. 1 Eacyda mężnego ta r c z - t a r c z a m ężnego Ajakidy. czyli Achillesa. Dziadem
Achillesa, sy n a Pelcusa. był Ajakos. król wyspy Eginy. założyciel rodu Ajakidów.
A jak ida to p a t r o n i m i k o n : ‘po to m ek Ajak osa'. O z d o b io n a m istern y m i p ła s k o rz e ź
b am i ta r c z a zo stała s p o r z ą d z o n a przez H efajstosa na p ro śb ę m atki Achillesa. Tetydy: por. I10M ./ /. 1 8 . 4 6 3 - 6 0 9 .
w. 1-2 krwią farbow an a / Ueklorową - n aw iąza n ie do opowieści o śmierci p i e r
w o ro dn eg o sy na P r i a m a i H ek ab e . m ęża A nd ro m ach y . H e k to r a , najdzielniejszego
z w ojo w nik ów tro ja ń sk ich, k tóry zginął p o k o n a n y w p o je d y n k u przez Achillesa.
w. 2 od Greków Ułissowi dana - po śmierci Achillesa jego zb ro ja i ta r c z a miały
zostać p r z e k a z a n e - zgodnie z wolą T e ty d y - n ajdzielniejszem u z Greków. Rada.
p osiłk ując się p r z e w r o t n ą o p in ią t ro ja ń sk ich jeńców, p r z y z n a ła op orząd zenie s p r y t
n em u i w y m o w n e m u Odys euszow i. m im o iż w po wszech nej opinii za najdzielniej
szego m ę ż a po Achillesie uchodził Ajas (Ajaks) zw any W ielkim , syn T e l a m o n a . Roz
żalony i og arn ięty szalem Ajas wyciął w pi eń sta d o owiec, b io rąc je za greck ich w o
jowników. p o tem zaś w przypływ ie w s tyd u popełnił sa m obójstwo, r zu cając się na
miecz. S pó r po m ię d z y Ajasem a O dy s euszem o zbroję po Achillesie opisali H o m e r
(HOM. Od. 1 1 .5 4 3 n n . ) oraz Owidiusz (O \ M et. 1 3 .1 - 3 9 8 ) .
w. 3 z ust. wym ownych - ze względu n a d a r wym owy, elokwencję,
w. 3 - 4 w nu kow i/ ... T ela m o ń czyk o w i-i j . Ajasowi. synow i T e la m o n a . k r ó l a S a laminy. k tó ry p o d o b n i e jak Achilles pochodził z r o d u Ajakidó w: Peleus. ojciec
Achillesa, i T e l a m o n byli br a ć m i, sy n a m i Ajakosa.
w. 6 Itaki - I taka, w y sp a n a Morzu Jo ń sk im . ojczyzna Odyseusza.
w. 11 Neptun - rzy m sk i b ó g m orza: u t o ż s a m ia n y z P o sejd on e m .
Pallas - to A tena zesłała n a Aj asa sz aleństwo, p od w p ływ em którego
d o k o n a ł rzezi g reckich trzó d.
[2 1 ] Do W olfanga Tibcra
T ytu ł: Wołfariga Tibera - postać n iezid en tyfik o w an a: być może krew n y Morszego (por. I 55 ).
w. 1 korcy z je ść ... s o l i - przysłow ie (N KPP. ..sól” 25: łac. Multos rnodios salis si
mili edendos esse, ut am icitine типи s expie tum sil).
[22 ] Na łysego Kroją
Tyluł: Kroją - postać niezid en tyfiko w an a.
w. 1 Z tobą ... nic mi je st - sens: nie m a m nic p rzeciwko lobie.
w. 2 niepłodną —tu: piislą. g ł u p i ą .
[23 ] Cierpliwość Marka
w. 4
bo irielu znasza -
b o zn osi w ielu: sens: ma w ielu p a r ln e r ó w .
172
KOMENTARZE
[24.] Do m ałrony jednej
Por. III 46: Do jed n ej m atrony.
Tytu ł: m a tr o n y - (łac. m atrona) kob ieta zwykle zam ężn a , oto czon a p o w s z e c h
nym szacu n k iem .
w. 2 Wenus i Pallas - tj. pięk no i m ą dro ść.
[27 ] / łacińskiego
Ź ró d ł a u tw o ru nie o dn alezio no .
[28.] Do P o llic e n e
Ул.: MART. 11.6 7. P o d o b n y m oty w por. INKS I 28: Ad Brutum.
Tytu ł: Pollicenta - Pollicent lo imię zn aczące (por. łac. polliceor - ‘przyrzec,
obiecać ).
w. 3 nadzieją ju ż się będę szczycił - sens: n adzieja m nie ochroni, osłoni.
[29 ] 0 sm oku
Por. K O C H O W S K I Epigram at a. II 3 1 0 : O smoku [//•] Krakowie, w. 1-4:
Apollo sm ok u zabił, bają po etowie.
Pewniejsza, że go Krakus zabił nasz w Krakowie:
Tam to bajka, ale tu w id z im y rzecz sarnę.
Kto wiary nie da. jego niech na wiedzi jamę.
w. 1 Apollo smoka z a b i ł - n a w ią z a n ie do opow ieści o zg ładzen iu p rzez A pol lona
smoc zycv Pytlio (lub węża Delfyne). k tó r a o c h r a n i a ł a s t a r ą wyrocznię w Delfach
i pu stoszyła ró w n inę Krissy. siejąc p o s tr a c h wśró d Nimf. Apollon przeszył p o tw o r a
strzałam i, a później n a p a m i ą t k ę owego cz ynu u stano w ił ig rzysk a żałobne, k tó re n a
zw ano pyty jsk im i.
[30 ] O H iszpanie
w. 4 i Hektor dwiema sam nie zdoła - przysłowie*: ..D wiema i sa m I lerkułes nie
zdoła (NKPP. ..H er kules 1: łac. i\e Hercules quidam adversus duos. Nec Hercules
contra pin res).
[32 ] Na dom ow e bunty
w. 6 jakbyśm y indziej dobrzy byli - sens: po to. ab y ś m y byli do b rzy gdzie indziej
(w wojnach z wrogiem zew n ę tr z n y m ) .
[31.] O K il i d z i e
7л.: MART.
11.92.
[33.] Oliuin cives sim ili et bealas p e rd id it nrbes
Tytuł: -
(łac.) n ie r ó b stw o z g u b iło za r a zem i o b y w a te li, i sz cz ę śliw e m ia sta .
W l a ś c i w i c : . . O l i u i n et r e g e s p r il ls el b e a l a s p e r d i d i t n r b e s
niegdyś i szczęśliw e / m iasta zgu b iła
:>l.‘l :>-!().
- . . b e z c z y n n o ś ć k r ó ló w
( p r z e k ł a d J. C i e c h a n o w i c z ) : p o r. C A T l L L
O B JA ŚN I К М Л <1.. >. -J.ì-2 0 / -Jd-l»: • \ 2 i - X i / : U w . 1 - 2 2
[34.]
173
l)o Anakreonia
U tw ó r len od w. 2 5 zi n t e r p re t o w a n o j a k o zapis o dgłosó w biesiady, co o d d a n o
po p rzez użycie cudzys łowów.
w. 1 Tejczyku - A n a k r e o n t po ch odził z Teos.
w. 3 one górne dw ory - pr zenośn ie: Olim p: ł a ń c u c h górski od dzielający M ace
d onię od Tessalii. Jego najwyżs zy szczyt był siedzibą trzeciej dynas tii bogów g rec
kich. k tó ry m i w ładał Zeus.
w. 4 z Ganim edy i K a s to r y - G an im edes. syn I rosa, k róla Troi. i Kallirroe. był
p rzesław nej u r o d y młodzieńcem , k tórego p o rw ał Zeus. p rzy b ra w szy p osta ć orła.
Inna wer sja m itu mówi. iż najpotężniejszy z bo g ów posłał swego ulu bio nego p t a
ka. a by ten up ro w ad ził C a n im e d e s a . Na Olim pie mło dzieniec sp raw o w a ł fu nkcję
po dczaszego, nalew ając n e k t a r do czary Z eu sa. Kastor, jed en z Dioskur ów . bliźn ia
czych synów Z e u s a i Lcdy. K asto r w raz P olid eu k ese m tworzyli p arę m ło dy ch h e r o
sów. m ężn y ch wojowników , którzy byli czczeni j a k o bó stw a op iekuńcze, w s k a
zujące d ro gę z a g u b io n y m n a m o rzu żeg larzom j a k o gw iazdy z konstelacji Bliźniąt
(łac. Gemini). C d y K asto r zginął w walce z Idasem . P o lideuk es od rzu cił d a r n ie
śm ier telnośc i i za zg od ą Z e u s a mógł w raz z b r a t e m co d rugi dzień p r zeb y w ać na
Olimpie. T u przenośnie: w śró d bogów olim pijs kich.
w. 8 winnej otrze - w winnej truciźnie; p rzenośnie: w winie,
w. 9 - 1 0 o fia ry... / . . . z takow ej f a r y - p rzenośnie: p ełniąc toasty, wznosząc k ie
lichy, tj. sp ełn ia ją c of iary w edłu g takiego o b r z ą d k u .
w. 11 w elizejskim ciszn - w ciszy Elizjum : P ola Elizejskie to miejsce p o b y tu
dusz b łogosław io nych, k r a i n a n a z a c h o d n ic h k r a ń c a c h św iata, u brzegów' Oceanu,
gd zie p a n o w a ł a w ieczna w iosn a i powiewrał Zefir. W poezji Elizjum lo kalizowano
tak że w kr ólestwie p o d z ie m n y m (łąki asfodelowe).
w. 13 p ró żn y gromu - bez gro m u ; p io r u n (g ro m ) był a t r y b u t e m wład zy Z e u
sa/Jow isza. Przen ośn ie: w czasie wolnym .
w. W z s w ą j u n o n ą - J u n o n a . r z y m s k a bogini nieba, m a ł ż o n k a Jowisza, u to ż s a
m i a n a by ła z gr e c k ą Herą. u w a ż a n o ją za o p i e k u n k ę kobiet, dziewic, m ałżeń s tw a
i m acierzyń stw a .
w. 16 O rf ej - Orfeusz, l eg en d arn y po eta i śpiewak tracki, syn b o g a rzecznego
O jagro sa i m u zy poezji epickiej. Kalliope. Był u z n a w a n y przez G reków za n a j w y b i t
niejszego z tw órców żyjących pr zed Ho m erem , w yn alazc ę kitary. z n ak o m iteg o śp ie
waka. m u z y k a i poetę. Orfeusz swoją grą na lirze i czaro w n y m śpiewem poruszał
d rzew a i skały, p o sk r a m ia ł d r ap ieżn ik i.
w. 17 szpuczkujesz i przyśpiirasz - d ow cipk ujesz i podśpiewujesz,
w. 18 nektar św ięty - napój bogów olimpijskich: tu przenośnie: wino.
w. V) z ja sn e j sfe ry -i). z nieba: według daw nej kosmologii ziemię o blek ać miały
o b r a c a ją c e się ze wschodu na zachód, krystalicznie przejrzyste sfery, do których
p r z y m o c o w a n e były gw iazdy i planety.
w. 21 p r z y kolei - przy kolejnych to asta ch, kielichach,
w. 2 2 nie bez (akże Cyterei - tj. nie bez Afrody ty. Imię ( л tercja n a d a n o b o
gini dlatego, że jak tylko wyłon iła się z morza. Zefiry uniosły ją na wyspę Kylerę.
174
KOMENTARZE
k tó r a leży w po bliżu p o łu d n i o w o - w s c h o d n i c h w y b rzeży P elo po nezu , n ied alek o
p r z y l ą d k a O n u g n a t h o s . W sta ro ży tno ś ci rozkw itał tu kult A fro d y ty -A slarte. w p r o
w ad z o n y być może jeszcze przez F enicjan. T u przen o śnie: z u d ziałem m iłostek
i płci pi ęk nej.
w. 2 5 - 2 6 Cna drużyno . piękne kolo . / dziś czas za ży ć . a wesoło - por.
K O C HANOW SKI Pieśni. Pieśń świętojańska o Sobótce. Panna II. w\ 3 3 - 3 4 : P an
na III. w. 1-2:
Za mną. / а пищ. piękno koło.
Opi ewając mi wesoło!
w. 2 7 n a o c h o tę - przy biesiadzie.
w. 2 9 c o w s e r d e c z n e m m a s z z a p a l e - sens: co leży ci na sercu, co cię dręczy.
w. 31 Milcz fiiehiby-\)Yzykvv. n i ep rzy jem n e milczenie. Słowo ..milcz ('m ilc z e
nie ) jest p r a w d o p o d o b n i e n eo log izm em stw o rzo n y m przez Gaw ińskiego.
Arnikle - wlaśc. Am ykle (A myk lai): istniały d w a m i a s t a o tej nazwie: na
Peloponezie, w dolinie E u ro ta s u . n a w s ch ó d od S p arty . założone przez K y no rtasa.
sy na A m ykłasa. w n u k a L a k e d a j m o n a . starszeg o b r a t a I Iyakintosa . o raz w’ L acjum .
Na k r ó tk o przed pierwszą w ojną m e s se ń s k ą (ok. 7 5 0 r. p.n.e .) zostało zd o b y te p rzez
S partę. gdyż m iesz kańcy m i a s t a n a s k u t e k b ez u s ta n n y c h , choć fałszywych, wieści
o zb liżającym się wrogu zabronili ro z p o w sz e c h n ia n ia ta k ic h in form acji i w efekcie
nie zdążyli się p r zyg o tow ać do obron y. Por. VERG..4e/?. 1 0 .5 6 4 (taci tae Amyclae):
S I L . I T A L . f W . 8 . 5 2 8 (quasque evertere si-lentia, Amyclae): jak o przysłowie:
..Amykle zgubiło milczenie" zw rot ten cy to w an y jest p rzez E r a z m a z R o t t e r d a m u
(E RÄSMUS Adagia 80 1: A myc las p erd id it silentium).
w. 3 2 co i serca wikle - który m ąci w sercu.
w. 3 4 tokaj sk ie ... zdroje - wino to kajskie. Słynne wino d e s e i w e . p r o d u k o w a n e
w p ó łn o cn o - w sch o d n ich Węgrzech, u stóp gór y T ok aj n a d Cisą. N ajp o p u larn iejsze
wino w f siedem nastow iecznej Rzeczypo spolitej: por. MO RSZTYN Poezje. Lutnia
LXVI :Do Stanisław a Morsztyna, rotm istrza Jego Królewskiej Mości. w\ 1 0 8 - 1 1 0 :
Pytałoś Węgrów o tereulskiej górze
I gdzie tokajskie leżą winogrudy,
Polskie mu bardzo po graniczu rady.
w. 3 5 m u s z c z u - moszcz to świeżo wyciśnięty sok z winnych gron (łac. n iu s tu m ) :
tu pr zenośn ie: wino.
c e k u b y - C a e c n b u m v im in i, w y śm ien ite wino rzymskie, p r o d u k o w a n e
w w innicach na obsz arz e Lacjum n ad Morzeni T y rr e ń s k i m ( C a e c u b u s a g e r ) . Wino
to było pile w b ard zo uroczystych chw ilach. W ielokrotnie w sp om ina ł je H oracy
(por. С a r m . 1 .2 0 .(). 37.5 . 2 .1 4 .2 5 : S e n n . 2 8 .1 5 ) .
w. 3 6 ja le m y - Fulernuni rinuni. słynne z w yb ornego s m a k u w ino rzymskie,
p r o d u k o w a n e w górzystych rejonach po łudniow ej K am p an ii (ager Faleruus). u stóp
O B J A Ś N I E N IA <h. s.
• I :’н \v. U 2 - 3 u / »■. :*o-7ü
17Ó
góry Massvk (Massicus morts). n ieo po dal rzeki Voliiirnus. Rozsławił je Ho racy (por.
Carm. 1 . 2 0 .1 0 . 2 7 .1 0 : 2 .3 .8 . 6 . 1 9 - 2 0 oraz Senn. 1 .1 0 .2 4 : 2 .8 . 1 6 ) .
w. 3 7 w lej rocie - w ty m kole.
w. 3 9 do Marsa - tu przenośnie: j a k o żołnierz.
na Traki - n a T ra k ó w , m iesz k ań có w Tracji. k r ain y graniczącej od
p ółnocy z D un ajem , od p o ł u d n i a z Morzem Kgejskim i P ro p o n ty d ą . od z ach o d u
z rzeką S try m o n . Prz ez G rek ó w T ra k o w i e uw aża n i byli za b a r b a r z y ń c ó w . O d I w.
p.n.e . g ro źn y m wrogiem Rz y m u o kazało się j edn o z p lem ion p o c h o d z e n ia trackiego
- Dakowio: ces ar z H a d r i a n (p ierw sza p oło w a II w. n.e.) uczynił z Dacji pr owincję,
ale ok. 1 5 0 lat później R z y m ian ie musieli całkowicie wycofać się z Dacji. Dla G a w i ń
skiego T r a k o w i e mogli o z n acz ać T u rk ó w .
w. 4 0 czarne ... szlaki - czarn y szlak to d a w n y t r a k t han dlo w y, kt óry łączył
R zeczp ospo litą z w y brzeżem Morza C z arn eg o na trasie: Z b a r a ż - K o n s ta n ty n ó w H u m a ń - Boh - Krym: tu pr zenośn ie: tr u d n a , n iebezp ieczn a w y p r aw a.
w. 4 3 ja k b y mi lat. p rzyb yło - sens: przyb y ło mi lat do przeżycia, p rzed e m n ą
jeszcze wiele lat życia; po r. III 1 9.5 1.
w. 4 6 - 4 8 coś odm lodnieć clicial w ukropie . / w który cię córy wrzuciły. / a tyś
tchu zbył, z b ) i i s i ł y - n a w ią z a n ie do m itu o zemście Medei n a wład cy Jolkos. Peliasie. Medea. ż o na Ja zon a, k t ó rego Pelias o d su n ą ł od r ząd ów , w ysyłając po złote runo.
p r z e k o n a ł a córki wład cy , że p o trafi o d m ło d zić k a ż d ą istotę p op rzez u g o to w an ie
w czaro dziejs k im w yw arze. Córki P eliasa p o ć w ia r to w a ły ciało ojca i wrzuciły je do
kotła. Por. OW.Met. 7 / 2 9 7 - 3 4 9 .
w. 5 2 czyja stoi - sens: k to wzniesie ko lejny toas t,
w. 5 4 bliski-li czar - tj. jeśli jest blisko p u c h a r ó w z winem ,
w. 5 6 obchodź kolej L w em ijlagi- sens: niech wino n iczym fale krąży wśró d b ie
siadnik ów : por. I 1 0 5 ,3 1 .
w. 5 8 k a żd y niechaj dzieje - niechaj k a ż d y tak czyni,
w. 6 1 - 6 2 Prawo statku i p ow agi / zaw ieśm y na kołku - por. KOC HANOW SKI
Pieśni. I 20. w. 5-7:
Niech sie tu nikt z p a ń s tw e m nie oż yw a
Ani z na mi p ow agi używa:
Przywileje p o w i e ś m y na kołku.
Por. przysłowie: ..Na ko łku coś zawiesić . sens: zaniechać, p rzestać się czym ś zaj
m ow ać ( N K PP. ..kół” 11).
w. 63 Co m ózg su szy-ten * : to. co dręczy umysł: to. co zajm u je myśli: strapienie,
z m ar tw ien ie (N KPP. ..głowa 2 1 8 ).
w. 7 3 - 7 4 l)ok(id lecz mię płomień św ię ty / z słodkich fal unosi w szczęty ? - inwer
sja: (łokąd m nie unosi święly płom ień zr o d zon y z słodkich fal?
w. 75 z grona - tj. z g r o n a winnego.
w. 76 Kalijope - Kalliope była m u zą poezji, (ilozolii. retoryki, m a l k ą Linosa
i Orfe usza.
176
KOMKNTARZK
w. 78 Urój ... brat - Dionizos/Bakchus. syn Zeusa i Semele (рог. obj. do 1 105.26).
bóg wina. plonów, o d rad zającej się n a tu r y . Dionizos został włączony do św iata
olim pijskiego, a wobec szerzącego się ku ltu bo g a k ap łan i delficcy uznali go za ró w
nego Apollonowi i podzielili święty rok pytyjski na dwie części: a p o lliń sk ą i dionizyjską.
irściąl bluszczom w skronie - tj. sm a g n ą ł blusz czem : sens: upił na
um ór. Wieniec blusz czowy był p rz e z n a c z o n y dla opojów. w p rzeciw ieństw ie do l a u
rowego. k tóry należał się zwycięzcom.
[35 ]
O nagłej fortunie
w. 1 naci... zam iar - nazbyt, nad to , n ad m iern ie.
[36 ] Anim a anim ans
T ytu ł: Anima animans - d usza r o z u m n a . Określen ie n a w ią z u ją c e do p o g ląd ów
Platona, zw iąza ne z p la t o ń s k i m t ró jp o d z ia łe m dusz y na duszę roślinną, zwier zęcą
i r o z u m n ą . Anima animans b yła d u sz ą w s p ó ln ą dla św ia ta lu dzkiego i zwierzęcego.
T e r m i n e m tym posługiwali się w yznaw c y a p o lin a r y z m u . tw ierdzący, że człowie
cz eństwo C h r y stu s a było niepełne, gdyż po sia dał on d uszę bo sk ą, a nie lu dzką: nie
mógł p o sia d a ć dusz y ludzkiej właśnie z uwagi n a istniejący w niej sk ła d n ik anima
animans w spóln y ze św ia tem zw ierzęcym .
[ 3 7 ] la m p ro x im u s ardet U całego n
Insp.: być może tu r c y k a [Jcalegori Germariiae. Italiae et, Polonicae Hungariae fiam m a belli Turcici ardens ( 1 6 6 3 ) czeskiego p is a rz a T o m a s a Pesiny (por.
A. Angyal. Św iat słowiańskiego baroku, tłum aczy ł J. P ro k o p iu k . W a r s z a w a 1972.
s. 1 9 2 - 1 9 5 ) .
Tytu ł: lam proxim us ardet lJcalegori - ..Tuż przy nim l k aleg o n t płonic
( p rze k ła d Z. K ub iak ): por. Y E R C ./W /. 2 .3 1 1 . Ukalegon to jeden ze s ta rcó w t r o j a ń
skich. przyjaciel P ria m a . członek rady. Jego do m ostw o, są siad u jące z d o m e m E n e a
sza. zostało zniszczone przez p o żar w noc zd ob ycia Tro i przez Grek ów,
w. 1 Sobie marzę i dumam - fan tazjuję i ro zm y ślam sobie,
w. 3 - 4 A nam się go dla siebie nas bronić nie godzi . / czekając , póki ku nam aż
samym nagodzi'? - sens: czy my nie p o w in n iśm y b ro nić go dla włas neg o do b r a , nie
czekając, aż ogień zajm ie nasze d o m o stw o ?
w. 5 Ma i nie ma - sens: m oja i nie moja.
[38 ]
Bankiet dyjeeki do doktora
Zr.: INES I 89: Ad Hlancuni secirlum contra medicos rigidiorem diaetam prae-
scribentes.
[39
] Doktor
w. 2 c h o r o - b ę d ą c c h o r y m .
O B J A Ś N I E N I A dr. s. 2 9 - 3 0 / 3 0 - 3 1 • I 34_w._?8 - 3 () / -И - - Г w. 2
_
_
[41.] O jaszczoree w bursztynie. Z ła ciń sk ieg o ]
Źr.: MART. 4 . 3 2 : 4 . 5 9 : 6 .1 5 . P o d o b n y m o ty w por. M O RS ZT Y N Poezje. Lutnia
С VII: Pszczoła w bursztynie.
w. 1 się tarn nagodzi - znajdzie się tam .
w. 5 Kleopatro - K l e o p a t r a VII. z w a n a W ielk ą ( 6 9 - 3 0 p .n .e.) . kró lo w a egip ska
z dyn astii P tolem euszów . có r k a P t o le m e u sz a XI Auletesa. Po zdobyciu E g ip t u przez
O k t a w i a n a A u g u s ta w r o k u 3 0 K le o p a tr a m i a ł a zo stać p o p r o w a d z o n a w t r y u m f a l
n ym pocho dzie zwycięzcy, ale n a wieść o ty m p o p e łn iła sam obójs tw o, p ozw alając
się u k ąs ić k o b rze kr ólewskiej.
w. 5 - 6 Nie p y szń się. Kleopatro, w pańskim leżąc grobie. / g d y jaszczorka
w świetniejszym odpoczyw a sobie - por. MART. 4 . 5 9 . 5 - 6 (p rz e k ła d J. C z ub ek ):
Nie chlubić się grobowcem, Kleopatro, tobie.
Kiedy żmija w wspanialszym pochowana grobie.
Por. M O R S ZT Y N Poezje. Lutnia С VII: Pszczoła w bursztynie, w. 7-8:
Niech Kleopatra nie pochlebia sobie,
Kiedy w kształtniejszym mucha leży grobie.
[43.] Turnieja niedźw iedzia z bykiem
w.
w.
w.
w.
w.
2 sam s o b ą ... d o k a z o w a l- sens: w walce d o k o n a ł wiele dzięki swej m asie,
3 kona pow ałem - p o w a l a n a ziemię,
4 ja k o p ilą - j a k ostrzem .
9 góry nie zn a - sens: nie z n a przew ag i, d om inacji, wyższości,
10 nie polęże - nie polegnie, nie będzie p o k o n a n a .
[44.] O tychże
T ytu ł: O tychże - chodzi tutaj o k on stela cje Wielkiej Niedźwiedz icy i Byka.
[45.] Do gospodarza na zły trunek
Zr.: MART. 10 .4 9: INES I I 5: lo cu sMartialianus: I I 6 : Simile. AdPonticurnp a r сит. T e n sam m o tyw por . BORKOWSKI XCI: Do skąpego cześnika. W złotym p u
charze zie wino.
[46.] Marylla
w . 2 chciała, b y to chwalono, i sama chwaliła - przysłowie (NKPP. ..chwalić ’ 35.
49).
[47.]
Kto leniwy?
w. 1
w.
u cudzej zastano
- przyłapan o u cudzej żony.
2 za leniwego więc go poczytan o
- u zn an ie c z ło w iek a lu b ież n e g o za le n iw e g o
w y n i k a / g ry z n a c z e ń uja w n ia ją c ej się p rzy z e st a w ie n i u ła c iń sk ic h o d p o w i e d n i k ó w
o k reśle ń „ leniw y"
(desidiosus)
i ..lu b ie ż n y ”
(desiderosus).
Po r. Ja n z K o s z y c z e k .
177
178
KOMENTARZE
Rozmowy, które m iai król Salomon m ądry z Marchołtem grubym a sprosnym . .. (cyt.
[za:] Proza polska wczesnego renesansu, o p raco w ał J. Krzyżanowski. W arsz aw a
1954. s. 95): ..Po tym ci leniwego znać. k tóry nie śpi. kiedy by miał spa ć".
[48.]
Do doktora <M >ontana.
Z
Janem K ochan[ow skim ] autor
Insp.: K O C H A N O W S K I F raszki II 69: Do doktora M ontana.
T ytu ł: Do doktora < M > o n ta n a -\o k \\h M o nta n (M o n tan u s ), n a d w o r n y lekarz
Filipa P adniew skicgo. b i s k u p a k rak ow sk ieg o. Z i m ą 1 5 6 2 r. po śm ier ci P aw ła
Chm ielowski ego, a r c h i d i a k o n a lubelskiego i s e k re t a r z a Z y g m u n t a Augusta , to
właśnie J a k u b M on ta n o trzy m ał a r c h i d i a k o n a t lubelski w raz ze wsią Dziesiąte.
[49
] Jed[en] nagrobek.
Z ł a [em skiego]
Zr.: AP 7 . 2 8 8 (ep ig ram A n t y p a t i a z T essaloniki).
[50.]
Na toż autor
Zr.: AP 7 . 2 8 8 (ep ig ram A n t y p a t i a z Tessalo nik i) .
w. 1f o r k i - t u : p o tw ory m orskie. Forky s. syn P o n t o s a (Morza) i Gai (Ziem i), j e
den ze sta rcó w m orskich, ojciec Syren. C rai ( ..starek", zw an y c h F o rk i d a m i ) . G o r
gon i Scylli.
w. 2 w ksieńcowe ... worki - w żołądki.
w. 3 E o lo w i- Eoi, syn P o sejdona, w ła d c a w iatrów.
[51.] Na toż autor
Zr.: AP 7 , 2 8 8 (ep ig ram A n t y p a t i a z Tessalo nik i) .
w. 1 z takiej - z p o w o d u takiej, ze względ u n a ta k ą .
w. 2 elem enty - żywioły.
[52.] C am pi E lr s ii
Źr.: O W E N I 37: Campi Elysii.
T ytu ł: - Pola Elizejskie.
w. 1 w Flizowej Eneasz Krainie - w czasie swej d ługotrw ałej w ęd rów ki po u p a d
ku Tro i E n easz przybija do Kunie w Italii, gdzie schodzi do groty Sybilli. a n as tęp n ie
zs tęp uje do Królestw a Z m a rły ch , by sp o tk a ć Anchizesa. Dydonę. a ta k ż e zobaczyć
dusz e przyszłych rzy m sk ich b o h ateró w .
w. 2 o tym wieść szeroko słynie - por. \ F R C . lc//. 6 .3 6 8 - 9 0 0 .
[53 ]
Na dum nego
w. 1 Reta - Re tus to jeden z C e nta uró w , k tóry uczestniczył w uczcie Lapitó w :
por. MART. 8.6.7.
Encelada - Knkclados. najpolężniejszy z Gigantów, sy nów T a r ł a m
i Gai. klórzy zb u nto w ali się przeciw władzy Z eusa. Rażony p io ru n em E n kclad ns
padł. a n astęp nie został przygnieciony gó rą Etiią.
w. -ł tyś już górę iryniierzyl - sens: py ch ą przerosłeś już górę.
O B J A Ś N I E N I A ilo s. '31-3‘2 / .'33-34 • I 4? \\\ 2 - 53 / 04 - 5o \\ . 2
179
[54.] K upido woskowy
Zr.: Anacr. 11 (por. Czerniatowicz. s. 82 ).
T y tu ł: Kupido - K upidyn. rzym ski bóg miłości u t o ż s a m ia n y z Erosom . N ajczę
ściej p rz e d s t a w ia n y był jak o piękny, nagi chł opiec o złotych skrzydłach, uzbrojony
w ł u k i strzały.
w. 1 W en ery- W enera. czyli W enu s (łac. Venus. Veneris).
Ankonie - Ankona. m iasto w P ic e n u m n a d Morzeni A d riatyckim , z a ło
żone przez S y ra k u z a ń c z y k ó w ok. 3 9 0 r. p.n.e.: przez długi czas było zam ies zk iw an e
n iem al wył ącznie p rzez Greków.
w. 9 p o d drzewcem . kupiej znakiem - sens: w miejscu specjalnie o zn acz o n y m
flagą, gdzie o d b y w a się hand el: n a targ o w isk u .
w. 1 3 - 1 4 Sztuka Fidyjowych ręku / godna - sens: dzieło sz tuki god ne ręki Fidiasza. F idiasz (ok. 4 9 0 - 4 2 0 p.n.e.). syn C h a r m i d e s a z Aten. najw ięks zy rzeźbiarz
grecki, przyjaciel i d o r a d c a Peryklesa. T w ó rc a m.in. p osą g ó w Z e u sa w Olimpii (z a
liczanego do siedm iu cu d ó w św ia ta). Ateny P a r t e n o s i Ateny P ro m a ch o s, kierował
p r a c a m i n a d d e k o r a c j ą P a r t e n o n u p rz e d s t a w ia ją c ą procesję p a n a t e n a j s k ą .
w. 2 \-2 2 J a k o chcesz za wiele / i szacuj go - sens: oceń. ile jest w ed łu g ciebie
w art.
w. 2 4 nic a nic z wosku staw ię - przysłowie, sens: nie b ędę cię zwodził ( N K P P ,
..wosk" 5) .
w. 2 9 p ó l Iota - łot (łut), sta ro p o ls k a je d n o s tk a wagi o wartości ok. 1 / 3 2 f un ta,
czyli ok. 1 2 ,6 g, a za te m pół ł u t a to 6 ,3 g; por. obj. do 1 11,4.
w. 3 4 się zaszczyci - się ob roni.
[55.]
Do Morszego Tybera
T y tu ł: Morszego Tybera - p o sta ć niezidentyfikowana.; być może k r e w n y Wolf a n g a (p or. I 21).
[56.]
Pobożności w izerunk z Alcyjata
Zr.: A LCIATUS LXIX: Pietas filiorurn in parentes (..Miłość dzieci wobec r o d z i
c ó w ” ).
Tytu ł: wizerunk —obraz, wizerunek, ry cin a j a k o część s t r u k t u r y e m b lem aty cznej (łac. imago. icon, piciura).
z Alcyjata - A n d rea Alciati (Andre as Alciatus) ( 1 4 9 2 - 1 5 5 0 ) . włoski
p r a w n i k , logik, filolog i poeta, tw ó rca nowożytnej e m b le m a ty k i. Z a d atę p o c z ą t
ko w ą n a r o d z in tej c h arak tery sty czn ej gałęzi twórczości i wiedzy uznaje się p o w
szechnie rok 1531. kiedy to w A u gsbu rgu w y d r u k o w a n o po raz pierw szy Emblema
tum liber A lei at u sa.
w. 1
M u lcyber-
(łac.
Mulciber ’q u i
n i u l e e t l e m m i ’, c z y l i ‘T e n . k t ó r y g ł a d z i ż e l a
.Mei. 2 . 5 : 9 . 2 6 3 : KO CI L W O W S K I Lyrica.
De expugnalione Polollci. w. 6 2 .
ilijuckie ... progi - p r z e n o ś n i e : b u d o w l e , b u d y n k i ll io n ii . c z y l i T r o i .
z o ). p r z y d o m e k W u l k a n u : p o r . n p . OY
Ode
XII:
w. 2
180
KOMENTARZE
w. 3 ,v)7/ ojca u n o si- E neasz uratow ał swojego ojca. Anchizcsa. w ynosząc go na
b a r k a c h z płonącej Troi. Scenę t a k ą p rz e d s t a w ia o r y g in a ln a ry cin a e m b l e m a t u AIciatusa. Por. VERC./l<?//. 2 . 6 7 8 - 7 2 9 .
w. 7 a r ii... zdzieraj z pobożn ej opieki - sens: nie p o zb aw iaj m n ie szansy na
w ypełnienie świętego o b o w iązk u opieki n a d ojcem.
[57 ]
Do Kachny
w. 1 Żem cię ... zlow il - tj. że bym cię złowił.
coś rni rzec - nalazla - sens: wymyśliłaś, że coś mi powiesz.
w. 2 iie ś w wiersze w la z ła - por. KOCH A N O W S K I Fraszki. I 29: D o jó sla . w. 2:
..Bo cię w n et włożę. Jóstcie. międ zy f ra s z k i! ” . K o ncep t polega tu n a d w u zn ac zn o ści
rzeczo w n ik a wiersze, k tóry ozn acz a fraszki . ale i "sieci n a r y b y ’ (l.poj. -w ie rsza ).
[60.] Na m alarza niedoszłego. Z Biderm [anna]
Zr.: BIDERMANN III 65: In pictorem imperitura.
Tytuł: Biderrn[anna] - Jakob Bider m ann (1 57 8 -1 6 3 9 ). niemiecki jezuita, teolog,
filozof, d r a m a t u rg i poeta. Absolwent jezuickiego kolegium w Augsburgu. studiowrał
teologię w Ingolstadt. W yk ładał retorykę, filozofię oraz teologię w M ona chium i Dillingen. O d 162 2 r. pracował w Rzymie jako cenzor. W E uro pie ceniono zwłaszcza jego d o
robek dram atu rg iczn y ( Cenodoxus: Belisarius; Philemon: Macarius: Johannes Calybita: Cosmarchia, oder Welt-Herrschaft: Josaphat), choć był również au torem dzieł p r o
zatorskich oraz epigram atyczny ch (Utopia: Herourn et Heroidum Epistulae: Epigrammatum libri très). Z m a rł 20 sierpnia 163 9 r. w Rzymie.
[62.] Na toż autor swoje
w. 6 riieowszeki - niezupełnie, nie całk iem .
w. 7 Proteowe bydło - sens: rozmaite, różne zwierzęta. Proteusz. syn Okeanosa
i T etydy. jeden ze starców morskich, pasterz zwierząt morskich Posejdona. Posiadał
d a r p rzep o w iad an ia przyszłości i zdolność p rzek szta łc an ia się w różne, niezliczone
postacie, także zwierząt, oraz w żywioły. Z a r a d ą córki Proteusza. Ejdotei. zdążający
do ojczyzny po zwycięskiej wojnie trojańskiej Menelaos zwrócił się do starc a z prośbą
o radę. bo wiem wsk utek długotrw ałej ciszy morskiej musiał przy m u so w o pozostawać
na wyspie Faros. nieopodal ujścia Nilu. Je d n a k Pro teusz ni echętnie udzielał w s k a
zówek śmier telnikom i un ikał natar czywych pytań, przeo brażając się i pr zechodząc
kolejne m etam orfozy, a mógł wieszczyć tylko po d swą p ierw o tną postacią. Menelaos
nie pozwolił Proteuszowi uciec, mimo iż ten zmieniał się kolejno w lwa. węża. panterę,
odyńca. wodę. drzewo, i ostatecznie zmusił starca do odpowiedzi. Por. HOM.Or/.
4 .4 3 5 - 4 7 0 п п .: KOCHANOW SKI Fraszki. III 1: Do gór i lasów. w. 15-10.
O B J A Ś N I E N I A do s. : й - 3 ( ) / 3o-37 • I ô o w. 3 - o 2 / о З - 70 w. 2 2
181
[63.] Na Wita
Źr.: MART. 1.28.
w. 2 do dnia ... samego - sens: pije do sam ego r a n a . czyli już dzisiaj.
[64.] Do Jana Drużby
Tytu ł: Jana D rużby - po sta ć n iezid en ty fik o w an a.
[65 ] P ro tei materia prima
Insp.: ALCIATUS CXV: Antiquissima quae que commentitia ( ..S ta ro d aw n e j a
kieś z m y ś le n ia ” ).
Tytu ł: Protei m ateria prim a - p ie r w o tn a po stać P ro te u sza.
w. 4 Ejdote - właściwie Ejd otea. b o g i n k a m o rska, c ó r k a P rote usza. T o za jej
r a d ą i dzięki jej w s k azó w k o m Me nelaosowi udało się p o r o z m a w i a ć z P ro te u szem
(por. obj. do I 6 2 .7 ).
[66.] Do Filaga babożenia
Insp.: MART. 2 ,65 .
[67.] Do Jana K ochan[ow skiego]
Insp.: K O C H A N O W S K I Pieśni, I 22. w. 1-2, 11 -1 6 .
w. 2 g d y go m asz p o woli - sens: gdy jest ci p rzychylny.
[68.] Na Frącka
T ytu ł: Frącka - imię znaczące: od „ f r a n c a ‘c h o r o b a w ene r y c z n a .
w. 1 W niebie ÌV en e/y- p rzenośnie: w zam tu zie.
w. 2 g w ia z d y - tj. g w iazdam i, czyli w en ery czny m i k ro stam i.
[69.] U staw iczność
w. 3 dęba wielkiego m ały robak straw i - przysłowie (NKPP. .. r o b a k ’ 7).
w. 4 i kropla d żdżysta opokę zdziu raw i - przysłowie (NKPP. ..kropla" 2). Por.
OY.Pont. 4 . 1 0 .5 : ..G utta ca v a t l a p i d e m ” (K ro pla drąży skałę) oraz łacińs kie
przysłowie: ..Gutta cavat lapid em non vi. sed saepe c a d e n d o ” (Kro pla d rąży skałę
nie siłą. lecz częstym s p a d a n i e m ).
[70.] Z Anakreonta
Z r.: Armer. 7 (por. Czerniatowicz. s. 82 ).
w. 3 w czele, tw a rzy gęste garby - tj. na czole i na tw arzy liczne zm ar sz czki,
w. 12 z nich tylko dziś w idzą-ć larwę - sens: dzisiaj już tylko straszą,
w. 1() wiek ... kłem podcina - przysłowiowy ząb czasu (NKPP. ..czas 110).
w. 2 1 - 2 2 w ielooki/ ... strach - por. przysłowie: slraeh m a wielkie oczy (N KPP.
..stracił" 15). jakk o lw iek w tekście m o w a jesl o wielu, a nie o wielkich oczach.
182
KOMENTARZE
w. 23 Persejony - P ersefon a (Kora. P ro z erpin a). có r k a Z e u sa i Dem eter,
m a ł ż o n k a Ilad esa. bogini św ia ta pod ziem neg o ,
w. 2 4 ciemne stron y - Królestwo Z m a rł y c h .
w. 26 srogi zia j ni к gr o źn y pies. m ow a o Cerberze, psie o trzech głowach, z w ę
żowym og onem , s t r a ż n i k u b r a m H ad esu, za które nie w pu szcza żywych i sk ą d nie
w ypu szcza zm arły ch .
[ 7 1 ] M a rlis cum Venere con iunct io
Zr.: INES III 58: De discordiis M aritalibus.
T ytu ł: Martis cum Venere coniunctio - zw iąze k M arsa z Wcnerą: por. zbieżno ść
tytułów: K O C H O W S K I Epigramatu. II 2 72 : Veneris et Martis coniunctio. Por. obj.
d o i 4.1 1 .
[72 ] Na Moronia
w. 1 winił - tu: zawinił.
[73.] Pobożność ku ojczyźnie
w. 2 wierną ... miłością ... blizny - sens: bliski po przez w iern ą miłość.
[76.] Z greckiego
Zr.: A L CIATUS LX XXH: Signa fortium (..H erby m ę ż n y c h ” ). T e n sa m m oty w
por. AP 7.1 61 ( ep ig ram A n t y p a t i a z S y d o n u ).
w. 1 Orle m ężny - orzeł, jak o p t a k Z eu sa/J o w isza, był sym bo lem najwyższej
władzy, sławy, chw ały i m ęstw a.
w. 2 W ładysława - W ład ysław IV W a z a ( 1 5 9 5 - 1 6 4 8 ) . syn Z y g m u n t a III, król
poiski i sz wedzki, przejściowo rów ni eż c a r m osk iew sk i ( 1 6 1 0 ) . N agła śm ierć k róla
w 1 6 4 8 r. p rzyczyn iła się do zao s trze n ia k o nflik tu Rzeczypospolitej ze z b u n t o w a n y
mi u k r a i ń s k i m i p o w s ta ń c a m i p od w od zą B o h d a n a Chm ielnickiego.
w. 5 - 6 P rzy grobie bojaźłiwych niechaj gołąb leży. / orłom mężnym p r z y m ęż
nych mężach być należy - por. HOR.Car///. 4 .4 .2 9 - 3 6 : ..neque in bellem feroces /
p rog en erali! aq u ila e c o l u i n b a m ” (..ani się wy w o dzą / od śm iałych orłów gołębie lę
kliwe": p r z e k ł a d T .F . Halin): S Ę P S Z A R Z Y Ń S K I P / м ш : [4.] Pieśń IV O cnocie »ła
ch eckiej. w. 3: ..m ężna orlica gołębi nie rodzi". Por. przysłowie (NKPP. ..orzeł 16).
[77 ] Kornuto
T ytu ł: Kornuto - (wł. cornuto) rogacz, z d r a d z a n y mąż.
w. 1 rogi do głow y przypraw ia —przysłow ie (NKPP. ..róg
9).
[78 ] Do C ulskiego
Ул.: MART. 1.75.
[80.] O dam ie. Z ła[em skiego]
Ул.: MART. 11.9 9; p o r leż 2.12: 6 .93 . T en sa m m o tyw por. REJ Eigliki: [20.]
Dziewce u w iązią koszula ir pośladku.
O B JA ŚN IE N IA <li» s . 38* 39 / J 9 - 4 1 • I 70 w ._ 2 3 - 80 w . Ö / 80 w. i, - 8t>
Ш
w. 5 czuch niepolityczny - tj. niezręczny sm ród,
w. 6 dym ów perfum owych - tj. od z a p a c h ó w p erfu m .
sabejskiej woni - tj. egzotyczne go, orien taln eg o za p a c h u . S a b a to m i a
sto leżące w półn ocno -zach o dn iej Arabii, główne m iasto Arabii Szczęśliwej (stąd
..sabejski to a r a b s k i ): słynęło z p r o d u k c ji wonn ych kadzid eł,
w. 7 bezpieczniejszy - śmielszy, odważniejszy,
w. 8 chcąc się dworno za k a za ć - ch cąc się dw o rn ie popisa ć,
w. 11 Was ... doziera - was do strzega,
w. 12 wargi swe uciera - wyciera u s t a (su k nią).
[81.][P olifcm
Zr.: A LCIATUS XXXVII: lus ta v indie ta (..Słuszna k a r a " ) .
Tytu ł: Polifem - Polifem. syn P o se jd o n a i nim fy Toosy. o g r o m n y jed no ok i c y
klop. k tó ry zajm ow ał się wy p a s a n ie m ow iec n a ..ziemi Cyk lop ó w " (identyfikow anej
z p o ł u d n i o w o - w s c h o d n i m w y brzeżem Sycylii, w po bliżu E tn y . lu b w yb rzeżem
p o ł u d n i o w o - z a c h o d n i m , koło p r z y l ą d k a L ily b eu m ). C y klop uwięził w jaskin i O dyse u sza i jego towar zysz y: por . HOM.Oc/. 9 . 1 1 0 - 3 1 9 .
wr. 3 czuły Ulis skuklal cię - sens: czujny, b aczn y Ulisses cię po ko n ał, p r z e c h y
trzył (dosł.: s targał). B o hate ro w i Odysei u d ało się up ić P o lifem a niezwykle m o c n y m
w in em , k tó re o tr z y m a ł od k a p ł a n a M a ron a, w n u k a Dionizosa, a p o te m oślepić o l
b r z y m a i dzięki p o d stę p o w i (przywiązali się do b r z u c h ó w owiec w y p r o w a d z a n y c h
p rzez P olifem a n a p as tw isk o) uciec w raz z p ozostałym i p rzy życiu tow arzysz am i;
po r. HOM.Od. 9 . 3 3 0 - 5 3 0 .
w. 4 rozum dojrzały - Odys słynął z przem yślności i przebiegłości; u P o lifem a
nie ty lko fortelem w yp ro w ad ził towarzyszy, ale n a p y ta n ie P o lifem a o swoje imię.
od p o w ied ział cyklopow i, że n a z y w a się Nikt. toteż kiedy p o t e m o sz u k a n y i oślepio
ny o lbrzym skarż ył się to w arzy sz om , a ci chcieli wiedzieć, k to go t a k o k r u t n ie p o
zbawił jed y neg o oka. mógł im tylko powiedzieć, że Nikt.
[83.] Do Hanny
Zr.: .4P 5 . 1 4 4 (ep ig ram M eleagra z G a d a r y ) . Ł aciński p r zek ład tego e p i g r a m u
zn alazł się w zb io rk u u tw o r ó w różnej treści zn ak o m iteg o grecysty ze Ś ląska. Jerzego
L o g a u {Pont.il Paulini... trè spsalm i.... Vratislaviae: a p u d A. V inglerum [Andrzej
W ink ler]. 1 54 1): por. Czorniatowicz. s. 5 6 i 70.
[84.] Do kom pana
ź r . : MART. 1.27.
[86.] Praca trzynasta Alcydowa. Z ła[em skiego]
Zr.: O W E N 1 1 1 7 : И e ra deus labor decirnus tort ins.
T ytu ł: Praca trzynasta Alcydowa - tr z y n a sla pr a c a I leraklesa.
w. 2 i ję z y k w wolą włożony - i [sprawić], by język był posłus zny woli.
[88 ] Z Anakreonta
Zr.: Armer. 22 (por. Gzerniatow icz. s. 8 2 - 8 3 ) .
w. 1 Nijobie - Niobc. c ó r k a T a n i a ł a , króla Lidii, ż on a króla Tob. Am fiona.
z k tó r y m m ia ła siedm iu synów i siedem córek.
w. 4 w zimne zm ieniła m arm ury - Niobc d u m n a ze swego p o t o m s t w a szydziła
z L atony, że ta m a tylko sy na i córkę. I ra ż o n a i z n iew aż o n a bogini p o s k a rż y ła się
dzieciom. Apollonowi i Artemidzie, a r o dzeń stw o d o k o n a ło zemsty, raż ą c strzałam i
p o to m stw o córy T a n t a l a . Z r o z p a c z o n a i p o g r ą ż o n a w bólu Niobc pow róciła do s w o
jej ojczyzny, gdzie Z eu s p rzem ien ił ją w skałę n a górze Sipylos w U d i i , p om ięd zy
r zeką Mermos a wybrzeżem Z ato k i Her m ejsk iej. n a p r zed łu żen iu p a s m a gó r T in olos. G aw ińsk i niezbyt precyzy jnie zlo kalizo wał Sipylos p r a w d o p o d o b n i e za swoim
źr ódłem , czyli łacińs kim p r z e k ł a d e m tego e p i g r a m a t u , d o k o n a n y m z a r a z e m przez
w y d aw cę wersji greckiej. H e n r y k a S tep lian usa:
N io b cn stetisse d icu n t
sa*um ad flu en ta Troiae;
p od czas gdy oryginał brzm i n a s t ę p u j ą c o (Anacr. 2 2 .1 - 2 : p r z e k ł a d J. D anielewicz):
G łazem n iegd yś córka T antala
na frygijskich sta n ę ła p agórk ach .
w. 5 Pandyjonowa ... córa - Filom ela, có r k a P a n d i o n a , k ró la Aten. siostra
P rok n e , żony T ereu sa. k r ó la Tra cji. T e re u s zad u rzy ł się w Filomeli, zgwałcił ją.
a na s tę p n ie obciął jej język, a b y zataić z d r a d ę pr z e d P ro k n e . J e d n a k F ilo m ela w y j a
wiła tajem nicę, h a f t u j ą c sw ą opow ieść n a płótnie. Siostry obm yśliły straszliw ą
zemstę: P r o k n e zab iła swojego sy n a Itysa. ug o tow ała ciało i p o d a ł a je ojcu dziecka.
Tere usowi. Gdy ten d ow iedział się. co zjadł, w p ad ł we wściekłość i rzucił się w pościg
za uciek ającym i siostra mi, k tó re poprosiły o p om oc bogów. Bogowie zlitowali się
n ad nimi i przem ien ili P r o k n e w słowika, a Filomelę w jaskółk ę.
[90.] Do Dyla
Insp.: MART. 12.5 3.
w. 3 ty zań żyjesz - tj. używasz życia, czego nie robi ojciec.
[93 ] Jednemu na drogę
w. 1 do miejsca zaw itasz świętego - m ow a o pielgrzym ce do Rzymu,
w. 2 narown brzydkiego - złego nałogu, ze psutego ob yczaju,
w. 4 p rzy wielkim Kwirynie - t j . w Rzymie. Kwiryna! (łac. (Juirinalis co His) to jedno
z siedmiu głównych wzgórz miasta, położone na północny wschód od Kapitolu.
[94.] Temuż z drogi
Tytu ł: z drogi - tzn. p o w r a c a ją c e m u z pielgrzym ki.
0BMŚNIEN1A «I*» s. 4 М 3 / 43--H • J 88 - <4 k l / lM j 4 - 100 w. 2
\\\ 4 trochę nieba
...
185
tylko odm ieniłeś - sens: zm ieniłeś jedynie otoczenie:
por. WOR.Epist. 1 .1 1 .2 7 : ..caelum, n on a n iin u m m u t a n t , qu i t r a n s m a r e c u r r u n t ”
(..jadąc za m orze, k lim a t zm ien iam y, nie siebie": p r z e k ł a d J. (Czubek).
w. 5 Kruk p rze d , za morzem c z a r n y - przysłowie: „Nie po m o że k ru ko w i kąpiel
( NKPP. „ k r u k " 16).
Murzyn taki w szędzie - przysłowie: ..D arm o M u rzyn a m yć" (NKPP.
„ m u r z y n ” 3). Por. AP 1 1 .4 2 8 ( e p ig ra m L u k ia n a ) : ERASM US Adagia 1 .4 .50;
A L CIATUS LXXXIV : Impossibile ( „N iem ożliw e").
[95.] Na Pontylijana pochlebcę
Źr.: O W E N VIII 80: In Pontilianum.
w. 1 Ł aśliw ypsiu k - łas zący się piesek.
ogonem chwieje - sens: jest niesłowny. zm ienny: por. przysłowie (NKPP.
„ języ k ” 6 2 ).
[96.] Do Pawełka w Janie Kochan[owskim]
Insp.: K O C H A N O W S K I Fraszki, I 48: Do Pawełka. T e n sam m o ty w por. AP
1 1 .3 6 9 ( e p ig ra m Ju l i a n a A n ty k en s o ra) (por. Czern iatowicz. s. 70 ).
w. 3 - 4 ja k Pigmejczyk, od tej nie byl ciżby I zrażon żo r a w ie j- Pigmej: w ed ług
p o d a ń greck ich żu raw ie p ro w ad ziły wojnę ze szczepem Pigmejów , k arłó w m iesz
k ający ch w Afryce; po r. np. H O M .11. 3 ,2 - 7 ; AEL.Nat.anim. 1 5,2 9.
[97.] Do tegoż
w. 2 w wiecznej są zam ówię - sens: są w ciąg łym konflikcie, p r o w a d z ą b e z u s t a n
ny spór.
w. 6 nie byl ku zw ajce - sens: nie p r o w ok o w ałeś ich do zw ad y,
w. 10 wołając: „R ata7'swym cienkim gomonkiern - sens: wołając p o m o cy swym
cienk im głosikiem.
[98.] Do niesłownej
Por. KO C H A N O W S K I Fraszki. I 18: Na niesławną.
[100.] Kupido z greckiego
Źr.: AP 1 6 . 1 6 0 b (epig ram P lato n a).
w. 2 P ra k sy te ł- Praksyteles . jeden z największych greckich rzeźbiarzy, działał
w A tenach w IV w. p.n.e. W y k on yw ał liczne posągi w m a r m u r z e i brązie. W p r o w a
dził do r zeźb y pełnej a k t kobiecy. Jego najsłynniejsze dzieła to: Afrodyta z Knidos.
Apollo Sauroktonos i Eros tespijski.
sw ej Frynie - Eryne to imię wielu h eter (hetera to dosi, to w a r z y s z k a ’ k ob ieta t r u d n i ą c a się za w od o w o n ierządem : byw ały nimi niewolnice w d o m a c h p u
blicznych. ale i kobiety wolne, czasem nawet obywatelki z warstw uboższych: n ie
r z a d k o s t a r a n n i e w ykształcone i z a m o żn e wiązały się z wybitnym i ludźmi swoich
czas ów). Najsław niejsza z nich. Eryne (IV w. p.n.e.). c ó rk a Epiklesa. pochodziła
186
KOMENTARZE
z Tespii \v ßeocji i p o d o b n o po zo w ała Pra ksy telesowi do posągu A frodyty knidyjskiej. a Apellesowi do o b r a z u Afrodyty Anadyorn en e ( ' W ynurzającej się z m o r z a ’):
leg en da mówi. że w trak cie święta P osejdo na w Eleusis Fryne . rozp uściwszy włosy,
weszła n ago do wody. co zain sp irow ało Apellesa do n a m a l o w a n i a o b r azu . N a p r a w
dę n az y w a ła się pon oć Mne sarete. p r z y d o m e k Fry ne ( 'R o p u c h a ) n a d a n o jej dla j a s
nej (ziemistej, żółtawej?) cery. Z d o b y ła tak wielki m ajątek , że mogła o d b u d o w a ć na
swój koszt m u r y T eb. z r ó w n a n e z ziem ią przez A le k s a n d ra Macedońsk ieg o, co
uw ieczniła w na pisie głoszącym : ..Z burz ył A leksander, o d b u d o w a ł a F ry n e - h e t e
r a ” . Gdy w ytoczono jej w Atenach proces o bezbożno ść, ob r o ń c a Fryne. sławny
m ó w ca I lyperejdes. nieoczekiwanie zer wał z niej szatę i odsłonił piersi, a sędziowie
un iew inni li ją. olśnieni u r o d ą kobiety.
w. 4 zapu l serdeczny i wnętrzne pałan ie - sens: g o rącą n am iętn o ść i w ew
n ę t r z n ą żądzę.
[103 ] Do jednej
Zr.: AP 5 .2 8 ( ep ig ram R u finu sa ).
w. 2 wianeczka swojego - w i a n k a p anień sk ieg o, dziewictw a, niew innoś ci.
w. 4 zb y w szy jagody, nie wab mnie na liście - por. KOC H A N O W S K I Fraszki.
I 7: Na starą. w. 4: ..Ze nic po cierniu, kiedy ró ża s p a d n ie " .
[104.] Na niesłow nego
P o d o b n y m o ty w por. MART. 2 .2 5 .
w. 1 Wszytko dać obiecuje, p rz ę d ę nic nie daje - por. INES III 66 : In Laelapurn
om niaprom ittentem . praestantern nihil. w. 1 : ..P ro m ittis toties. n u n q u a m p ro m is sa
daturus".
w. 2 zie to obyczaje - por. K O C H A N O W S K I Fraszki. I 90: Na ucztę. w. 2:
..Drożej sram . nizli ja d a m : złe to obyczaje".
[105.] Wzorem Anakreonta
Zr.: Anacr. 8 (por. Czerniatowicz. s. 84 ). T en sam m oty w por. K O C H A N O W
SKI Fraszki. I 76: Z Anakreonta.
w. 1 Nie dbam ja o ... w ło ś c i- por. KOC H A N O W S K I Fraszki. III 4: Z Anakreon
ta. w. 1 : ..Nie db ałem nigdy o złoto .
w. 2 pań stw zarannych - leżących tam . gdzie wschodzi p o ran ek : przenośn ie:
dalekich, wschodnich: por. obj. do W 3. 2 .
w. 3 - 4 na spodzie / ... ziemnym - w ziemi, w ew n ątrz sk o r u p y ziemskiej.
mus mię zbodzie - sens: przy m u s, okoliczności m nie zwyciężą, p o k o
nają: por. KOCHA NOW SKI Pieśni. I 1. w. 5: ..Jeśli d y ja m e n to w e goździe Mus m a
w ręku .
w. 7 w ozdobie - w chwale, w świetności.
w. 1 3 - 1 5 złota chciwiec srogi / prośbam i swe wikle bogi . / aby. co tknie, było
złotem - mo w a o Midasie. królu Frygii. synu C o rd io sa i Kybele. W ed ług jednej z ro z
O B JA Ś N I E N I A <ln S. 4 4 - 4 . ) / 4-5-40 « 1 1 0 0 w. 2 - 10 5 w. 13 / 1()-“> w. 15 - 10 6
187
p ow szech nio n ych wersji m itu Midas zaop iek ow a ł się z b ł ą k a n y m Sylenem z o rszak u
Dionizosa, który w r e w a n ż u obiecał spełnić życzenie kró la Frygów . Chciw y Micłas
zażądał, a b y p o d jego d o ty k ie m k ażd y p r z e d m i o t za m ien iał się w złoto. D a r ów o k a
zał się w k rótce p r zek leń stw e m , gdyż n a w e t p o tr a w y staw ały się ce n n y m kru szce m
i Midasowi zagr oziła śm ierć gło dowa. Dionizos uwolnił k ró la od nieszczęścia, n a k a
zując mu o b m y ć dłonie w rzece Paktolos. której wody od tej pory toczyły zł otonośny
piasek.
w. 1 7 - 1 8 z dobrą otuchą
/
w m yśl wesołą - z nad zieją na wesołą myśl.
w. 2 0 pan ią Cypru - Afrodytą.
w. 21 D aj mi wieniec mój r ó ż a n y - por. Z IM OROW IC Ro ksolan ki. 1 1 7 iM aran-
tula. w. 3-4:
p rzyjm iże. mój n ajm ilszy kochany,
od e m nie ten w ian eczek różany.
w. 2 3 w a w rzy n o w y - wieniec w a w rzy no w y (lauro w y), a n ty c z n y sym bol chwały
i zw ycięstwa (łac. corona triurnphalis): z wieńca, jako o zn ak i ho norow ej, a n a s t ę p
nie urzędowej, p o w sta ły z czasem k o ro n y kró lewsk ie i książęce.
w. 2 6 p r z y synu ... S e m e li- przy Dionizosie. Semele. có r k a K a d m o s a i H a r m o
nii. zo stała k o c h a n k ą Z eu sa. Z a z d r o s n a o m ęża H e r a p o rad ziła Sem ele, a b y z a
ż ą d a ł a od Z e u s a ob ja w ie n ia pełni jego boskiej n a tu r y . Z eu s spełnił żądanie, je d n a k
S em ele spłonęła w b l a s k u m a j e s ta tu , ale bóg zdołał u r a t o w a ć sz eściomiesięczny
p łód, k tó ry donosił we w ła s n y m udzie, a p o te m wydał n a św iat Dionizosa,
w. 2 7 pow olną będzie - będzie ch ętn a, skłonna, gotowa, ochocza (o Filis).
w. 2 8 niech i Filis się przysiędzie - por. KO C H A N O W S K I F raszki I 76: ZAriakreonta, w\ 11 - 12 :
A jeśli W enus od tego n ie b ęd zie,
I B o g u m iła n iechaj się p rzysiędzie!
Filis - Filida. p o p u l a r n e w twórczości sielankowej, zw łas zcza s t a ro ż y t
nej. imię młodej, pi ęknej pasterk i: tu pr zenośn ie: ład na, m ło d a dziew cz yna,
w. 3 0 w krąg - w tan iec.
w. 3 1 - 3 2 i pełna. ... / swe obchodzi niechaj kolo - sens: niech krąży wśród nas
cza r a n a p e ł n i o n a winem : por. I 3 4 .5 6 oraz I 116.2 .
w. 3 3 - 3 5 Dzisia nasze . w p rzyszłe c z a s y / upijać się w mocy naszej / nie bywa to
- sens: tylko to. co jest dziś. należy do nas i nie jest w naszej mocy. by plan o w ać, że
b ęd ziem y mogli upić się w przyszłości.
w. 3 5 - 3 6 Wszytkie r z e c z y / Bóg sam tylko ma na p ie c z y -p o r . KOCHANOW SKI
Pieśni. I 9. w. 7: ..Sam Bóg wie przyszłe rzeczy” .
[106 ] Bezpieczne ubóstwo
Zr.: AP 9 .6 5 4 (ep igram Juliana z E gip tu).
Tytu ł: - por. K O C HOW S KI Epigramatu. I 327: Secura pauperlas.
188
KOMENTARZE
[107 ] Kachna do Jana
Insp.: K O C H A N O W S K I Fraszki. I 35: O K adm ie.
w. 4 i z pędzlem - sensu obsceno.
p ó d ź do bożej kaźn i - c h y b a w sensie: idź do piekła: por. wyrażenie
przysłowiowe: idź do d iabła.
[108 ] A m antium Incrinine
Ул.: O W E N II 20 8: Amantium lucrymae.
Tytuł: - łzy k o c h a n k ó w .
w. 1 Wmiłości p lą cz się rodzi, miłość Izy w yw odzi - por. 1119.2: ..a miłość we łzy
jest o b f i ta ” .
[109 ] Do Faustyna odwłocznego
Insp.: MAR t ! 1.25.
w. 3 Coś um yślił - u ia d a j - sens: w p r o w a d z a j w czyn to. co obmyśliłeś,
w. 4 nigdy z krukiem
wlekaj decyzji.
...
/ 7/е» g a d a j - z a p e w n e z w ro t przysłowiowy: sens: nie o d
[110.] Na jednego
w. 1 m asz w otworze - m as z o t w a r t ą .
[111] Do Łubka żal przyjacielski
w. 2 Alekto - j e d n a z trzech k a r z ą c y c h bogiń zemsty. Ery nii (Furii). Najczęściej
były p r z e d s t a w ia n e z r o zw ian y m i włosa mi, w k t ó rych wiły się węże. z pocłio dn iam i
i z w y krzy w ion y m i w szale t w a r z a m i. T u pr zenośn ie: n iezn ośn a, o k r o p n a żo na.
w Awern jedzie - przenośnie: umiera. Awern (dziś Lago d Averno), jezioro
w Kam panii Neapolitańskiej. w pobliżu Kume. które wydzielało trujące wyziewy z tego powodu w okolicy nie gnieździły się ptaki (gr. ćwrnos 'bez p taków ). Zgodnie
z tradycją jezioro miało być jednym z wejść do Podziemi: por. VERG..4e//. 6.126: „Facilis descensus Averno (..Łatwe jest zejście do Awernu : przekład Z. Kubiak).
[112.] O Norym
Ул.: MART. 12.1 9: por. lakże MART. 5 . 4 7 : 6.9 4.
[114 ] Leniwy
w. 2 ir Księgach Świętych - por. Prz 2 6 .1 3 : ..Mówi leniwiec: Lew jest na dro dze
i lwica n a d r o g a c h .
w. 4 i tych czasów - i w dzisiejszych czas ach.
leniw y k a żd y prorokuje - przysłowie, sens: k a ż d y leniwy zajm uje się
p ro ro k o w an ie m , zam iasi pracą: ka żdy zn ajd u je w y m ów k ę dla włas nego lenistwa:
k ażd y leniwy wieszczy (NKPP. ..leniwy" 13).
[1 1 5 ] Nagrobek jednemu
Insp.: KOCI lANOVi SKI Fraszki. I 32: O tymże. w. 1 : .. W czora pil z nami. a dziś
go c h o w a m y ' . P od o bn y inoiyw por. MART. 6 .5 3 .1 - 2 .
OBJAŚNIENIA «Io s. 40-48 / 48-4() • I 107-115 / 110 w. 3 - 120
189
\v. 3 b y nie p o p a d ł lid ia - przysłowie, sens: żeby nie został po tępiony, żeby go
d iabli nie wzięli (N K P P . ..diabeł
5 1 ).
[116.] Temuż
w. 2 p r z y pełn ej - przy p ełn y m kielichu: por. I 1 0 5 .3 1 .
w. 3 - 4 Za zdrow ie pełn ił i wypełnił w r z e c z y / słowa - co mówił, śmierć miała na
p ie c zy - sens: nie zdąży ł wypić za swoje zdrowie, więc u m arł.
[118.] Temuż
w. 2 L ibityna - r z y m s k a bog ini p ogrzebów , z o b o w i ą z a n a do c z u w a n ia n a d o d
d a w a n i e m posłu g z m a r ły m .
w. 6 je ś li się pijan a k 'niej dusza zagrzebie - sens: jeżeli p i j a n a d u s z a ją o d n a j
dzie.
[119.] Z Mureta. O m iłości
Źr.: M U R E T Poem ata, k. Agr: [bez ty tu łu ].
T y tu ł: M ureta - M arc A ntoine M u ret ( 1 5 2 6 - 1 5 8 5 ) . f ran c u sk i h u m a n i s t a , w y
b itn y filolog, t ł u m a c z i p oeta. S tu d io w a ł w Villeneuve. Poitiers. Bo rdeau x i P ary żu .
W s k u te k p r z e ś l a d o w a ń we własnej ojczyźnie przez wiele lat p r zeb y w ał we W ło
szech, m . in. w Wenecji, gdzie w s p ó łp r a c o w a ł z oficy ną M an u cju szó w p rzy o p r a c o
w a n iu edycji H oracego , T e re n c ju s z a , K atullu sa , T ib u l l u s a i P ro p e rcju s za. W ro k u
1 5 5 9 n a z ap rosz enie H ipo lita d ’E ste M u ret p r zy b ył do R z y m u i zw iąza ł się z d w o
re m k a r d y n a ł a F e r ra r y . P ra c e filologiczne i tr a n s l a t o r s k i e n a d p i s m a m i P lato na,
Arystoteles a, C y c eron a, Ju w e n a l i s a i T a c y t a p r zyspo rzy ły fra n c u s k i e m u u c z o n e m u
europejsk iej sławy - o ściągnięcie go do K r a k o w a stara li się król S tefan Batory
i k a n c le r z Ja n Z a m o y sk i. J e d n a k ż e za n a m o w ą p a p i e ż a G rzeg o rza XIII M uret p o z o
stał w Rzymie, gdzie z m a r ł 4 czerw ca 1 5 8 5 r.
w. 2 miłość we łzy je s t obfita - por. I 108.1 o raz obj.
[120.] Z tegoż. Tantalip<o>ena
Zr.: M U R E T Poem ata. k. Bgr: In tabulant Tantali.
T y tu ł: T antalip< o>ena - k a r a T a n t a l a . T a n t a l , syn Z e u s a i Pluto, ojciec P elop sa i Niobe. król Lidii. Był b o g a ty i szczęśliwy, bogowie olim pijscy zapras zali go na
uczty, a dzięki spo ż y w an iu boskiego p o k a r m u stał się ni eśmiertelny. J e d n a k ż e z u
c hw als tw o d o p r o w ad ziło T a n t a l a do klęski: nie tylko zacz ął w y k r a d a ć bog om n e k
t a r i am b ro zję, ale zd r a d z a ł ta k ż e lud zio m se kre ty O lim pu, o któ ry ch p rzy nim r o z
m a w ia n o . P ra g n ą c udo w od n ić, że bo gowie nie są wszechw iedząc y, zaprosił ich na
ucztę i p od ał pieczeń p r z y r z ą d z o n ą z ciała włas nego syna. Pelopsa . Bogowie nie
tknęli p o tr a w y (tylko D em eter usz czk nęła k aw ałek b a r k u ) , przywrócili P elop sa do
życia, zaś T a n t a l za k a r ę został s trąco ny do 'Parlarli i sk a z a n y na wieczną u d ręk ę
głodu i pragn ien ia: zan u r z o n y w wodzie po szyję, nie może się napić, bo płyn um yk a,
ilekroć zbliża doń usi a: u gin ająca się od owoców gałąź, k lóra zwisa n ad jego głową,
unosi się. gdy tylko T a n t a l wyciąga ram ię.
190
KOMENTARZE
[121.] Z greckiego
Zr.: AL CIA TU S Ы: In avaros (..Na s k ą p c ó w ") . T e n sam m oty w por. AP 1 1.3 9 7
(epig ram L u k ia n a ) (por. Czcrn iatowicz. s. 68 ): por. też REJ Zwierzyniec 4 .2 0 : Fi
gura łakomego.
[122.] Okazyjej konlerfeki. Z ła ciń sk ieg o ]
Zr.: A L C IA T l S XVI: In occasionem (..Na d o g o d n ą chw ilę"). T e n sa m m oty w
por. AP 1 6 .2 7 5 (epig ram P o scjd ip p osa / Pelli. 142: p r z e k ła d J. Danielewicz ):
S kąd ton rzeźbiarz? - Z S yk ion u . - A jak się n azyw a?
- L izyp. - A ty kto? - Kajros. co w szystk o ujarzm ia.
- C zem u stoisz na p alcach? - W ciąż b iegn ę. - A po co
tob ie skrzyd ła u k ostek? - Bo z w iatrom szybuję.
ö
- C zem u m asz w prawej ręce brzytw ę? - By p okazać,
żo jak w ąsk ie jest ostrze, tak czas mój jest krótki.
- A loki z przodu? - A by m ógł jc tk n ąć p rzech od zień .
- A d laczego, na Z eu sa, m asz z tyłu łysin ę?
- Aby nikt. kogo m in ę raz jeden w m ym locie.
10
nie m ógł m n ie. ch oćb y p ragn ął, po czasie p o ch w y cić. Z jak ą m yślą artysta cię stw orzył? - D la dobra
w a szeg o , gościu: stoję u d rzw i, by p ouczać.
Por. też ERAS iMU S A dagi a 1.7,70 ; REJ Zwierzyniec 4.11 : Occasio to je s t trefunk.
Tytu ł: O kazyjej - O k a z ja (gr. Kairos, łac. Occasio). b óstw o z w iąza n e z H e r m e
sem: w p o d sta w o w y m zn acz eniu to 'w łaściw a miara", w o dn iesie niu do czasu o z n a
cza ró wnież stoso w n ą chwilę, najwłaściwszy m o m e n t do p od jęcia czynności lub d e
cyzji . Z a twórcę plasty c zn eg o p r z e d sta w ie n ia po staci b ó stw a u w a ż a się Liz ypa.
E p ig r a m opisuje sły n n ą s ta tu ę jego au to r stw a , p r z e d s t a w ia ją c ą b o ż k a stosownej
chwili. Kajrosa. Ujęty został w fo rm ę dialogu między p osągiem a jego o b s e r w a t o
rem. któ ry wyłącznie z ad aje p y ta n ia . Odpowiedzi sk ł a d a j ą się na całościow ą in t e r
pretację. w a ż n ą i p o t r z e b n ą dlatego, iż rzeźba m a c h a r a k t e r alegoryczny i w y m a g a
k o m en tar za: por. Pose jdippos. Epigramy, przełożył, w stę p em i k o m e n t a r z e m o pairzył J. Danielewicz. W a r sz a w a 2 0 0 4 . s. 1 8 4 - 1 8 5 (..Biblioteka A n ty czn a" ).
w. 1 ZSycyjoriu c z łe k a - e złowieka z S yki onu. czyli Lizypa. Lizyp (IV w. p.n.e.).
trzeci - obok S k o p a sa z P aros i Pra k sy telesa z Aten - wielki rzeźbiarz grecki,
zw iązany z d w o rem A le k s a n d ra Wielkiego. Lizypa uz naje się za twórcę nowego k a
no nu rzeźbiar skiego, w k tó r y m pro p orcje l udzkiego ciała po d k r e śla się w y sm u k łym
k ształte m (np. b rązow y p osą g m łodzieńcu, tzw. Apoksyómenos). Nowość sz tuki L i
zypa z S ykionu. p rzeciw stu w io na d uw ny m k a n o n o m proporcji i sz tyw nem u spo so
bowi p o rtreto w an ia, pol egała na dążeniu do re alizm u (gr. alćtłieia. łac. veritas).
Sposobem osiągnięcia lego celu jesi n aś lad o w nictw o natu ry , a nie p o p r z e d n i k ó w nu
polu szluki. Arlyslu slosowul p o n a d t o wiclopluiiową kompozycję, uzysku jąc w len
sposób ('Irki głębi przestrzen nej. Jego dziełu zn an e są dzięki rzym skim kopiom.
OBJAŚNIENIA .In s. 4 0 / 4 0 -:,() • N 2 1 -1 2 2 v. 1 / 122 v. 1 -1 2 4 w. 15
191
Sykion to m iasto w północnej części Pelop on ezu, n a d Asoposeni. w pobliżu Z ato ki
K ó r n ic k ie j, założone p rzez leg en d arn eg o k ró la Ajgialeosa: ojczyzna L izypa.
w. 8 nie stoję u' mierze - nie sp oc zy w am w miejscu, wciąż się p o ru szam , wciąż
się o b r a c a m .
w. 1 3 - 1 4 -Abym się dała w oczy w ziąć zachodzącem u / i była powolniejsza
k'sobie idącem u7' - sens: a b y m pozwoliła łatwiej się chwycić tem u. kto idzie n a p r z e
ciw ko m nie. i pozw oliła m u łatwiej z siebie skorzystać.
w. 18 Pegazem - Pegaz, sk r zy d laty koń. k tóry zrodził się ze zw iązku Meduzy
i P o sejd on a . Pegaz nosił g rzm o ty i b łyska w ice Z eusa, służył Belłerofontowi. Apollonowi. był u z n a w a n y za r u m a k a Muz. Pod u d erzen iem jego k o p y t a m iało w y try snąć
źródło po etyckiego n a t c h n i e n i a - H i p p o k r e n e .
w. 20 z ręku mię swych zbaw isz - sens: wyp uszczasz m n ie ze swych rąk. tracisz
mnie.
[123.] Do Tomka
w. 4 m asz zaw sze bobra - przysłowie, sens: za wsze m asz szczęście (N KPP.
..b ó b r ” 1 ).
[124.] Z Teokryta. Adonis porażony
Z r.: n a j p r a w d o p o d o b n i e j u tw ó r E iç v expov vA ô o m v (Eis nekrón Adottiti - Na
zm arłego Adonisa) z wczesnej edycji вео к р и г о и E iôuÀ Aia ( T h e o k iito u E id y łłia Idyłle T e o k ry ta : H ag an o e : 1 53 0 . k. 15b: E iô K 0 ’ ) (por. Czerniatow icz. s. 5 2 - 5 3 ) .
Być m oże po d jęty p rzez G aw iń sk iego w ą te k został t a k ż e zain s p iro w an y l ek tu rą
Adona G i a m b a t t i s t y M a rin a - o tym . iż a u t o r Dworzanek znał an o n im o w y p r zek ład
p o e m a t u , św ia d czą fra g m e n ty w y d a n e g o w 1 6 7 3 r. e p i ta la m iu in Gawińskiego: We
nus polskiej (por. L. Marinelli. К. Mrowcew icz. Wprowadzenie, [do:] MARINO*
A N O N I M /lć/ол. t. II. s. 3 1).
T y tu ł: Z T eo k ry ta - T e o k ry t (p ierw sza p ołow a III w. p.n.e.). po eta grecki, t w ó r
ca nowego g a t u n k u literackiego: pieśni p as terskiej, tzw. b ukoliki. C h a ra k t e r y s t y c z
ne d la tego t y p u u tw o ró w stały się wiejska sceneria o raz w s pó łz aw od nictw o dwóch
p as terzy w śpiewie. T e o k ry t posługiwał się również litera ck ą form ą tzw. o b r a z k a
(gr. eidyllion) - idylli. T wórc zość a u t o r a w y w arła o g ro m n y wpływ na cały p óźniej
szy n u r t eu rop ejsk iego p isa rs tw a sielankowego, co widać b ard zo wyraźnie np. w p o
ezji bu kolicznej Wergiliusza.
Adonis - pięknej urody młodzieniec, syn Kinyrasa. króla Cypru, i jego cór
ki S m yrn y (Mirry), kochanek Afrodyty. Adonis zginął w trakcie polowania, śmiertelnie1
zraniony przez dzika. Z mitem o Adonisie wiąże się wiele opowieści o pochodzeniu
kwiatów (mirra - łzy jego matki: róże - na czerwono zabarwiła ją krew rannej w stopę
Afrodyty, która biegła kochankowi na pomoc: anem ony - z krwi Adonisa),
w. 4 m artwą zbroczule posokff - zb ro czo ne zastygłą krwią,
w. 8 irieprza - dzika.
w. 1 4 - 1 5 w pozadzie / pclt(ij({c zdnijcę tt(ipoirofłzie - /Ahiijeii na powrozie 1(czy
li spę tan y) jesi p c h a m przez kogoś, kto stoi za nini.
192
KOM ENTARZE
w. 16 rohatynką z lam in - osz czepom z l a m i n y . Roliatyn k a ( ro h a t y n a ) to k r ó t
ka w łócznia z sz ero kim i m o c n y m g rotem (z h a k i e m - o s ę k ą ) . u ż y w a n a p o d czas p o lo
wań n a niedźwiedzie i dziki przez o sa c z n ik ó w (o b ław n ik ó w ).
w. 20 z chabin biczm i - biczami, h a r a p a m i z rózeg.
w. 4 1 - 5 2 - p o d o b n ą in te r p re ta c ję m itu o Adonisie po d ał MARINO*ANONIM
(Aclon XVIII 8 1 - 9 7 ): a t a k u j ą c y dzik zo stał z r a n io n y p rzez A donisa s trzałą p o
ch o d z ą c ą z k ołczan u A m ora, w s k u te k czego o g a r n ą ł go m iłosny zap ał - cios kłam i,
k tó ry dosięgną! m ło dzieńca, był więc w istocie p o c a ł u n k i e m . T a k ż e u M a rin a o d b y
wa się sąd n a d dzikiem , zostaje on j e d n a k u niew in nio ny , a okolicznością ła g o d ząca
jest miłosn e zaślep ien ie (XVIII 1 9 3 - 2 3 3 ) . W in o w ajca sa m w y m ierza sobie karę.
rozbijając kły o k am ień (u G aw iń sk ieg o pali je w ogniu: w. 7 1 - 7 2 ) .
w. 4 5 z ognia - tj. z m iłosnego za p a łu ,
w. 5 8 ir rozpalę tym - tj. w m iło sny m r o z g o rą c z k o w a n iu ,
w. 7 2 miłością s z a li l - oszalał z miłości.
[125.] Stara Paula
w. 2 w domu starym zie też okno - por. K O C H O W S K I Epigram ata. II 40: Do
jed n ej dworskiej Klelijej. w. 5- 8:
Gdy tak na cię patrzę, damo.
Oko tylko szpeci samo.
W odnowionej tej facjacie,
łże okno stare macie.
[126.] Przyjaciel prawdziwy w potrzebie
Zr.: O W E N V 12: Amicus verus in re incerta cernitur.
[127.] Do Pamfila łysego
Zr.: INES III 86 : In Festum, occiput calvurn haben tem. I anus bifrons.
[128.] Na pełne do Mikosza
Insp.: K O C H A N O W S K I Fraszki. II 23: Do gospodarza.
T y tu ł: i\la peine - n a szklenice. n a pełne kielichy.
w. 2 nie je s t to mej m iary - sens: nie s p r o s ta m tem u . p r z e r a s t a m n ie to.
[129 ] O tychże do tegoż
w. 4 do ... łba p rzyp ra w ił rogi - przysłowie, sens: sprawiłeś, że zlm rdziałem
(NKPP. ..róg 8 ). Por. KOC H A N O W S K I Fraszki. I 51: Na pijanego:
N ie darnin B akcha z rogam i m alują.
Ho pijan ego i d zieci poczują.
N iech głow a, niech mu służą d obrze nogi.
Sam a postaw a ukazuje rogi.
K ochano w sk i nawiązuje* lu laj do je d nego z e m b l e m a t ó w Alciatusa: por. A L C IA T l S
L \ \ II: In sta/nam Bacchi (..Na po sąg B a ch u sa"), w. 9 - 1 2 . Por. la kżc III 1 9.65.
O B J A Ś N I E N I A <1.. s. 3 0 - 5 3 / Ô3 - " и • I 12ч w. l o - 12') w. -ł / 12 0 xv. о - 1 3 o
193
w. 6 człekiem być poprzestaw szy, byłem własne d ziw y - sous: p rzestaw szy z a
c ho w y w ać się jak człowiek, stałem się n i e n a t u r a l n y m o b r a z e m sa m ego siebie
(.. własnym dziw em ).
[130.] O tychże
w. 1-2 zw yczaj spartański, który w piciu miarę / każe c h o w a ć - zgodnie ze świadec
twem P lu tarc ha (VUJ./nst.Lac. 3 0 = 239a) w Sparcie odwodzono młodych chłopców’
od picia alkoholu, pok azując im pijanych niewolników’. O zwyczaju tvm wspomina
Mikołaj S Ę P SZARZYŃSKI w wierszu Na herb Pólkoza alias Ośla głowa (w\ 1-2):
Pijane sługi dzieciom swym pokazowali
Spartani, chcąc, by sprośność pijaństwa w czas znali.
[131.] O Blaku
w. 1 Sól mądrości jest znakiem - sól była sy m bolem i a t r y b u te m Świętej Mądrości
(łac. sal sapientiae), bo w iem s a m a nigdy się nie psuła, a zarazem k on serw ow ała inne
po trawy.
[ 1 3 2 ] U n itas , d ivisio
ź r . : O W E N III 20: Unio.
T ytu ł: - jedność, podzielen ie.
w. 4 państw o spraw ują - k ieru ją, r z ą d z ą p a ń s t w e m .
[133.] Na hipokryta
w. 1 Dwojako żyjesz - sens: wr sp osób o b ł u d n y , dwulicowy.
[134.] Do Jurka
w. 1 Początek słodki . koniec gorzki byw a - przysłowie (N K P P . ..złe 3 4).
w\ 2 zb y łeś swego końca - sensu obsceno.
[135.] Do kawalera jedn[ego]
w. 1 niewieściuch - zniewieściały m ężczy zna.
w. 2 przyu czać się zbrania - przysłowie: „D r u g ie m u p rzy gania. a sa m nic nie
czyni", sens: sa m w z b r a n i a się tak p o stę p o w ać (NKPP. „g anić" 6 ).
Źr.: ALCIATUS XXXV: Non libi, sed religioni („Nie dla ciebie, lecz dla b ó
stw a ). Por. też A E SO P. 193: E R A S M l S Adagia 2 .2 .4 . T en sa m m o ty w por. REJ
Zwierzyniec 4.17: P yszn y w cudzą nadzieję.
w. 1
Izyc lę- Izyd a.
b o g in i e g ip s k a , m a łż o n k a O z y ry sa , m a tk a I I o n is a i H a r p o k r a te -
sa: u to ż s a m ia n a z g r e c k ą D e m e te r , c h o ć r ó w n ie ż z P e r se fo n ą . A fr o d y tą i A r te m id ą . Kult
Izy d y p o p u la r n y b ył z w ła s z c z a w o k r e s ie h e lle n is ty c z n y m , w te d y w ła ś n ie c z c z o n o ją
ja k o w s z e c h p o t ę ż n ą b o g in ię z ie m i, n ieb a , m o rza , sił ż y c io w y c h i całej p r z y r o d y ,
w. 4
właszczają sobie -
u z u r p u j ą s o b ie , p r z y w ła s z c z a j ą s o b ie .
194
К О М E N T A KZ F.
[138.] O
próżnym
w acku
Por. KOCH A N O W S K I Fraszki. II 4: Do P lu ta .
Tytu ł: - o pu sty m m ieszku, o próżnej sakiewce.
w. 5 Pluvie —Plutos. syn Iasjona i Dem oter . bóg b og actw a, d o s t a tk u i d o b r o b y tu ,
a wcześniej tak że za p a s ó w ziarna, zysków z h a n d l u i go sp o d a rk i. W o r sz a k u Domoter i Perse fony w ystę pow ał p od p osta cią m ło d zień ca niosącego róg obfitości. Z g o d
nie z litera ck ą wer sją opowieści, k t ó r ą s p o p u la ry z o w a ł A rystofanes (k o m e d i a Plau
to s). Plutos został oślepio ny p rzez Z eusa, t a k by mógł b o g a c tw e m o b d a r z a ć nic t y l
ko ludzi dob ry ch, ale ró wnież w ystę pn ych.
z swych dziąg w yniszczony - p o zb aw io n y pieniędzy: dzięga (ros. di eri
ga. dierigi) to d aw n y s r e b r n y grosz m osk iew sk i, po toczn e o kreślenie pieniędzy,
w. ó dzisiarn ju ż nie ony - dziś już nie jeste m ty m s a m y m człowiekiem,
w. 7 - 8 Dziwna spraw a ... / ... g d y wacek nie cięży - por. KOC H A N O W S K I
Fraszki. II 4 : Do Pluta. w. 3 -4:
D ziw n a rzecz, jak o ciężk o czczą n osić k aletę,
A d ziw n iej, jak o cięży, w y d a w szy m on etę.
[140.] Prawda
w. 1 P raw da rodzi n ie n a w iś ć - por. TER./lnrfr. 6 8 : ..o bse q u iu m amicos, ver itas
o d iu m p a r i t ' („uległość p r z y s p a r z a przyjaciół, a p r a w d a - jedy nie nienawiści":
p r z e k ł a d E. S k w ar a): przysłowie (N K P P . .. p r a w d a " 87 ).
[141.] Do Marka o przyjaźni niewzajem n[cj]
w. 1 kw itow ać - re zyg n ow ać, w y rzekać się.
w. 2 unijej tej gw oli - d la tej przyjaźni, ze wzg lęd u n a tę przyjaźń ,
w. 4 kota dość n aciągnąw szy - tj. o śm ieszając się dosyć: prz ysłowie (N KPP.
..kot 5). Przysłowie i z w i ą z a n a z n im a n e g d o t a o ..ciągnieniu k o t a p o jaw ia się w ie
lokrotn ie u Reja i K och an ow skiego . O b jaś n ia ją w ielom a p r z y k ł a d a m i Julian K r z y
ża n o w sk i (M ądrej głowie dość dwie słowie. Pięć centuryj przysłów polskich i diabel
ski tuzin z hakiem. W a r s z a w a 199 4. t. 1. s. 3 2 - 3 4 . 3 0 7 ) : REJ Figliki: Co kota
ciągnął: K O C HANOW SKI Fraszki. I 15: O kocie,
ży ć sobie - dla siebie, zajm u ją c się sobą.
[142.] O k o
w. 2 Oko je st okno człeka do pozn ania - określenie oczu i innych zm ysłó w jako
okien dusz y pojawiło się już w starożytnoś ci, było ta k ż e p o p u l a r n e w wieku XVII.
O oczach pisał p o d o b n ie M A R1NO*ANO NIM (Adon VI 36. w. 1-2):
Te są ok nam i d usze i bram am i,
i praw dziw ym i o św iericiela m i.
Przysłowie (N KPP. ..oko
112: łac. Oculus animi inde.i).
O B JA Ś N I E N I A «lo s. ô ô - ô o / ö o - ö ? • I Ш - Н 2 / 1 - H - H 8
195
[144.] Regum statu s. Z ł a c i ń [ s k i e g o ]
Źr.: O W E N II 132: Regum status.
T ytu ł: - los (położenie, stan) królów,
w". 2 doli —por. III 4 9 . 1 0 .
[145.] Z A n a k r e o n t a
Zr.: Anacr. 4 0 (po r. Czerniatowicz. s. 8 2).
w. 1 W szedszy w ziemskie te n isk o śc i- sens: naro d ziw sz y się.
w. 8 nie jest. wieszcze - nie jest w stan ie przewidzieć, wy wróżyć, p r z e p o w i e
dzieć.
w. 10 frasunku dusze n ie zb e d n y - p a s k u d n a tro sk o dusz y,
w. 22 zaszczycę - tu: zbuduję, u stan ow ię,
w. 2 7 zraję nogi - sens: zacznę tańczyć.
p r z y cwanie - p rzy winie; być może chodzi tu taj o polskie lub w ęg ier
skie wino po rzeczkow e, k tórego p o d o b n i e p r z e k r ę c o n ą n a z w ę p od aje ró w nież Jan
A ndrzej M O R S Z T Y N Poezje. Lutnia LXVI: Do Stanisław a M orsztyna, rotm istrza
Jego Królewskiej M ości w. 1 2 1 - 1 2 2 :
Po prostu piłeś janusze, johany,
Hanse, iwany, dziovany i żany.
[1 4 6 ] D o T u l l a
w. 1 Koń z ukąszenia zacniejszy wilczego - p r a w d o p o d o b n i e w yrażenie
przysłowiowe.
w. 3 na owym ... miejscu - w z a m t u z i e lu b u k o c h a n k i,
w. 4 a k a rw a s zz u d a niem ały wycięto - sens: wycięto ci z u d a k a w a ł s u k n a (lub
ciała) . D w u z n a c z n o ść w ty m wersie p oleg a n a tym , iż . . k a r w a s z a m r n az y w a n o
w daw nej Polsce ró w n ież sp od nie do jazdy, w zm o cn io n e s k ó r ą w k ro k u i n a u d ach ,
a za te m w m iejsca ch, gdzie noga jeźdźca d o t y k a ł a ko ńsk ic h b o k ó w (por. Z. Gloger,
Encyklopedia staropolska ilustrow ana , W a r s z a w a 1 95 8. t. 2. s. 21).
[1 47 ] D o M a r k a
w. 4 k rz y ż o w e ... d n i - (łac. dies rogationurn minorum) trzy dni p o p r z e d z a j ą c e
d zień W n i e b o w s t ą p i e n i a P ańsk ie g o , o b c h o d z o n e p o ste m , p ro cesjam i, ś p ie w am i
i m o d l i t w a m i p o k u t n y m i . Uroczystości te z a p o c z ą t k o w a ł w V w. n.e. b i s k u p Man icrt z Vien ne, j a k o p r z e b ł a g a n i e za klęski żywiołowe n a w i e d z a ją c e to fra n c u s k i e
m iasto.
[148.] D o P a m f i l a
Źr.: MART. 7 .81 .
_
196
KOM ENTARZE
DWORZANEK JANA GAWIŃSKIEGO KSIĘGI II
[1.] Omen patriae - circulus revolutorius
T ytu ł: Omen p a tria e - circulus revolutorius - w r ó ż b a d l a ojczyzny - kolo p r z e
m ian.
w. 1 Po wieku zlotem* srebrne u l m osiądzow ym -p o r . obj. do 18,tyt. o raz 19 ,2 .
w. 2 w ... m arsowym - tj. w wieku wojny. Por. t a k ż e I 9,2.
[2.] Dyjomedes. Ulisses
Zr.: A L C I A T L S GX: liu im nihil, duosplurirnum posse (..Co dwie głowy, to nie
j e d n a ” : dosł. ..Jeden nic. d wóch może b a r d z o w iele” ).
T y tu ł: Dyjom edes - Diomedes . syn T y d e u s a i Deipyle, j ed en z b o h a t e r ó w wojny
tro ja ńskiej. Zgła dził P a n d a r a . Dol ona i Resosa. walczył z A fro dy tą i Arese m , w raz
z O d ys eu szem zd o b ył p allad ion . Słynął z m ęs tw a, zu ch w ało ści o raz siły.
w. 1 Słodki w r a d z ie - p o e m a t y H o m e r o w e p o d k r e ś l a j ą p r z e d e w s zy stk im sp ryt
i przebiegłość O d y s a : polym etis ’b a r d z o pom ysłowy, o b r o t n y \ polym échanos 'p r z e
biegły, pom ysło w y , daiphron ‘roztropny", poikilom étes :p ełen forteli', połytropos
'pełen wykrętów".
w aleczn y - Diom ed es jest u H o m e r a agathós ‘o d w a ż n y , dzielny*, kraterós ’silny, m ocny, dzielny", dourikleitós 'w sław ion y w boju", hyperthym os 'w a le c z
ny. śmiały".
w. 2 w placu ... marsowym - n a pol u bitwy, po d czas d z i a ł a ń w ojenn ych.
w zięli spolek w ieczny - sens: połączyli się n a wieki. D io m edes p o jaw ia
się ja k o to w arzysz O d ys a n a ró żn ych e t a p a c h m itu t ro ja ń sk ieg o, tzn. z a r ó w n o tych
o bjęty ch ak c ją Iliady, jak i wcześniejszych o raz późn iejszy ch : są r a z e m n a Skyros ,
gdzie n a m a w i a j ą Achillesa do ud ziału w w ypraw ie: w Aulidzie wspóln ie n a k ł a n i a j ą
A g a m e m n o n a do złożenia w ofierze Ifigenii: już p o d T ro ją o baj są c z ło n k a m i po se l
stw a, które pr z e k o n u je Achillesa, by ułagodził swój gniew i p o n o w n ie ru sz ył do wralki; wspóln ie w y p r a w i a j ą się nocą do obozu s przym ierzeń có w , a p o d czas tej ..w y
cieczki' zab ijają szpiega Dolona o raz kr óla T r a k ó w Resosa i p o r y w a ją jego konie
(Doloneja); ra z e m sz u k ają n a L e m n o s ran n e g o F ilokteta.
[3.] Do Jana ućciciela
Tytu ł: ućciciela - w yd ająceg o ucztę, g osp o d a rza .
[4.] Balsamowa głowa
w. 3 - 4 głowa ...
/ twa nie ma oleju su tego- przysłowie,
sens: jesteś głup i (N K P P ,
i g ł o w a ” 14 1).
[5.] O t y m ż e
w .2 zie r n iza p ra w u ją -t]. p rzy go tow u ją do p o g rzeb an ia, p o c h o w a n i a w ziemi.
O B J A Ś N I E N I A d o s. 5 0 - 6 0 / (>0 • II 1 - 5 / 0 - 7 w. 0
197
[6.] Do Jana K ochan[owskiego]
w. 1- 2 Panie, rozkoszy
się nie dziw uję - por. K O C H A N O W S K I Fraszki.
0 żywocie ludzkim . w. 11 - 12 :
I 101:
Panie, g o d n o li, n iech tę rozkosz z T obą czuję.
N iech drudzy za łby ch od zą, a ja się d ziw u ję.
w. 4 cóż wiedzieć, je ś li - nie w ia d o m o , czy.
[?.] Prom eteusz cierpiący
Zr.: A L C IA T L S XXVIII: Quae supra nos. nihil a d nos (,.Nie usiłu jm y zgłębiać
tego. co bosk ie"; dosł. ..To. co p o n a d n a m i , n as nie d o ty czy ").
T ytu ł: P ro m eteu sz- P ro m e te u sz , syn J a p e t a i K lim ene, b r a t Atlasa, Menojtios a
i E p im eteu s za, jeden z t y ta n ó w . Dzięki jego p od stę po w i ludzie składali n a ofiarę b o
g om jed y nie kości i tłuszcz, p o z o s ta w ia ją c mięso d la siebie. Oszu stw o P ro m e te u s z a
rozzłościło Z eu sa, k tó ry o d eb rał lu d zio m ogień, j e d n a k ż e t y t a n w y k r a d ł ożywczy
p łom ień i zwrócił go m i e s z k a ń c o m Z ie m i. Z a k a r ę P ro m e te u s z został p r z y k u t y do
skały K a u k a z u , a w yg łod niały orzeł co d zien n ie w y s zarp y w ał m u stale o d r a s t a j ą c ą
w ą t r o b ę (lub w ed łu g in n y ch wersji - serce). O d m ęk i uwolnił P ro m e te u s z a H e r a
kles, k tó ry pr zeszył o rła strzałą.
w. 1 śnieżnego Kaukazu - K a u k a z , ł a ń c u c h górsk i p o m ię d z y Mor zem C z a rn y m
a M orzem Kaspijskim . W7 staro ży tno ści K a u k a z u z n a w a n y był za k r a n ie c św ia ta właś nie tu taj swą k a r ę o d b y w a ć m iał P ro m e te u sz,
w. 3 p a z u i y - p a z u r a m i .
w. 3 - 4 p ta k ... / Jowiszów - orzeł; po r. obj. do I 76 ,1 .
w. 5 serce odrośle - w e d łu g n ajp o p u larn iejszej wersji m i t u orzeł w yd zierał P r o
m eteuszow i w ątro b ę. W łacińskiej sub s k ry p cji e m b l e m a t u A lciatusa zo s tała u t r z y
m a n a właśnie t a lekcja (ALC IA T US XXVIII, w. 1- 2):
C aucasia aeternu m p en d en s in rupe P rom etheus
D iripitur sacri p raep etis u ngu e iecur.
Ale n a samej rycinie orzeł w yżera m u serce.
w. 8 - 9 kio się wysokietn .../... rzeczy uważaniem - por. K O C H A N O W S K I P ieś
ni, 1 9, w. 1 9-2 0 :
A k to by ch ciał rozum em w sz y stk ie g o d och od zić,
I zg in ie, a nie b ęd zie um iał w to u godzić:
o raz KO C H A N O W S K I Pieśni. I 24, w. 9 - 1 0 :
A kto by ch ciał na św iecie
U w a żyć, co sie p lecie.
KOM ENTARZU
198
w. 12 a sam nie zn asz siebie - n a w ią z a n ie do m a k s y m y widniejącej n a św iątyni
w Delfach: G n óth isenatóri (łac. Nosce te ipsum) - ..Poznaj sam ego siebie” : por . REJ
Zwierciadło: Apoftegmata. 0 bacznej roztropności (t. 2. s. 22 5):
N a w iętszy rozum , kto p ozn a sam sieb ie.
A z bujną m yślą nie lata po n ieb ie.
[8 ] Na Maura łysego
Źr.: O W E N I 73: Ad calrnm.
[10 ] Z Anakreonta
Zr.: Armer. 26 (por. Cz erniatowioz. s. 8 2 - 8 4 ) .
w. 1 tebańskie turnieje - n a w ią z a n ie do opowieści o b ratobójczej wojnie
wywołanej p rzez kłó tnię E te o k le sa i Polinejkesa. znanej jak o w y p r a w a S iedm iu
przeciw T e b o m . Oto E d y p rzucił klątw ę n a E te o kle sa i P olinejka - swoich synów,
a z a r a z e m p r z y ro d n i c h braci, poczęli się bo w iem ze z w iązk u E d y p a z jego w łasn ą
m a t k ą , Jo k a stą . Po w y g n a n iu ojca mieli w sp ółk rólo w ać, zam ien iając się co ro k u
w ład zą. P ierwsz y za siadł n a tro n ie Eteokles. J e d n a k po upływ ie k adencji nie p r z e
kazał b r a t u berła. P olinejkes p o sz u k ał s p rzy m ierzeń có w w leżącej n a P eloponezie
Argolidzie. Doszło do słynnej w y p r a w y Sied m iu p rzeciw T e b o m , ja k o że e k s p ed y cją
kierowało siedm iu wodzów: Adrastos. Am fiara os, k tóry po sia d ał d a r w id zenia
przyszłości, K a p a n e u s (o dznaczał się n ajw ięk s zą b u t ą ) , H i p p o m e d o n t , P a r t e n o p a jos. T y d e u s i sam P olinejkes. K ażd y z w od zó w nacierał n a j e d n ą z b r a m . Synowie
E d y p a zabili się w zajem n ie w p ojed y n k u , a ich stosy p og rzebo w e płon ęły w pob liżu
siebie ( ..b ra tn ia m ogiła ". w. 4).
w. 3 której gładkość wszczątkiern b )ia - p i e r w o t n ą p rzy czy n ą w y b u c h u wojny
troja ńskiej był k onflik t p o m ięd zy Merą, A fro dy tą i A ten ą o jab łk o Eris (Niezgody),
k tóre p r z e z n a c z o n o dla najpiękniejszej bogini. S pó r ro zstrzyg nął P a r y s (A le k sa n
der). k tóry wsk azał n a Afrodytę, a w n a g r o d ę otr z y m a ł n ajpięk n iejszą k o bietę - H e
lenę. żonę Menelaosa. kró la S p arty . Pary s p orw ał Helenę do Troi. zaś Me nelaos
i jego b r a t A g am em n o n , któ ry objął d ow ództw o, zorganizowali o d w e to w ą w y praw ę
w o jen ną Achajów.
[11] O życiu
w. 1 liczy - bilansuje: pr zenośn ie: z a s t a n a w i a się. analizuje,
w. 2 więcej w nim żółci - przysłowie (NKPP. ..żółć
4).
[12 ] Do jednej
w. 1 kw iatki rozliczne
- por. K O C HANOW S KI Pieśni. II 2 5 .1 7 : ..Tobie к woli
rozliczne kw iatki W iosna r o d z i ” .
[13 ] Popędliwy Hymen szkodliw y
T y t u ł:
Hymen
- s y n A p o llo n a i je d n e j z M u z (K a llio p e . I run i i lu b T e r p s y r h o r y )
b ą d ź . w e d le in n ej w e r sji m itu . .D io n iz o s a i A f r o d y t y , g r e c k i b ó g w e s e la i in a lż e ń s l w a .
O B JA Ś N IE N IA rl.) s. o 0 - o 2 / o 2 - o 3 • II 7
w.
12 - 13
m. /
13
ivt.
- 18
w.
1
199
Najczęściej był p rz e d s t a w ia n y jak o pięk n y m łodzien iec z p o c h o d n i ą i welon em ś l u b
nym lu b aulo sem w ręku.
w. 1 Kto czeku* doczeka się - przysłowie (N KPP. ..czekać
28): w ty m sa m y m
b r z m i e n i u por. SZY MONOW1C Sielanki VIII. w. 87.
H ymen p o p ę d liw y - przenośnie: sz ybkie zaślubiny, szybki ślub.
[14] Dory Ila
Źr.: MART. 1.87.
w. 4 z bani wnętrznej <bi>je - c u ch nie z żo łądka.
w. 5 liszk u fa rb o w a n a - lisica f a rb o w a n a , tj. oszu stk a: przysłowie (NKP P . ..lis"
8 ).
[15.] Do Libana
Źr.: MART. 8 . 6 4 . 1 - 2 (p or. ta k ż e dalej).
[16.] Poenn tnlionis. O Wałku
Źr.: O W E N VI 10: A dLigurinum .
T ytu ł: Poena talion is - k a r a o d w etu (rew anżu, o d p łaty ); por . INES I I 17: Epita
phium scelerato - poena talionis.
w. 1 K toć inny orze, ktoć inny zasiw a - sensu obsceno.
w. 4 Jako kto mierzal, tak mu odm ierzają - por. Mk 4,24 ; przysłowie (NKPP,
..mierzyć ' 5).
[17.] Nauka z występku
w. 1 -2 - sens: n a u k a w yciąg nięta z wczorajszego b łę d u mo że u ch ro n ić p r z e d k o
lejnym .
[18 ] Złe nabycie. Z ła ciń sk ieg o ]
Źr.: ALCIATI CXXVIII: Male p a r ta . male dilabnntur (..Źle n ab yte, źle m a r
n ieją” ).
Tytu ł: Zie nabycie - przysłowie (NKPP. ..nabyć" 9). Por. cytat p r a w d o p o d o b
nie z tragedii Ncwiusza (Oriaeus Naevius). który przy toczył Cyceron (CAC.Phil.
2.6 5 ): ..Male p a r t a m ale d i l a b n n t u r " (..Zły n a b y te k nie idzie w po ży tek": o d p o w i a
d a to ta k ż e in n e m u n as zem u przysłowiu: ..kradzione nie tu czy "). Do pow iedzen ia
tego n aw iąza ł ró wnież Krzysz tof O paliński w sa tyrze Ze dobre nabycie samo trwa
i perennati por. O P AL IŃ SKI Satyry. I 9. w. 1-4:
M a te p a r ta do czarta pójdą - starod aw n y
M akaron i p rzysłow ie n iesie. Złe n abycie
W korzyść się nie ob m ci nigdy: bo tak Bóg elice.
Abyś niedługo zażył, czegoś marnie nabył.
w. 1 Młode kanię - młody p tak kania.
200
KOMENTAHZK
tkał tv się - s t a r a i s ię
teru je n azad zb a tri -
w. 2
w c is n ą ć .
w y m io t u j e .
[ 1 9 .] O m i ł o ś c i
w . 2 jedyna miłość nie chce mieć lekarza
Remedia arnoris [Lekarstwa na miłość).
- p o r . t y t u ł i tr e ś ć p o e m a t u O w id iu s z a :
[20 ] O Frąckowej chorobie
T y t u ł: F t r i c k o w e j — p o r . o b j. d o I 6 8 .t y t .
Irzeba-ć dzbana
w. 4
...
ip o d w ik i
- p or. KOCI LW O W SK I
Fraszki.
II 8 7 :
Do
doktora:
A rrydok lorom cię zw ać każdy m oże śm iele.
Bo ly nie tylk o um iesz zleczyć niem oc w ciele.
Ale i na dobrą m yśl m asz fortelów w iele:
W ino. lu tn ią, p odw ik ę: to mi to w esele.
[21.] Pieniądze
w. 1
bez krzyża pien iądze
- s e n s: ła t w e p ie n ią d z e , n a b y t e b e z t r u d n o ś c i.
[22.] Archilocha nagrobek
Z r.: A L C I A T I LI:
M aledicentia
( ..P o t w a r z ) . T en sam m o ty w p or.
A P 1 .1 \
(e p i
g r a m C e t u lik a ) (p o r . C z e r n ia to w ic z . s. 7 0 - 7 1 ) .
T y t u ł:
Archilocha
- A r c liilo c b z P a r o s ( o k . 6 8 0 - 6 4 0 p .n . e . ) , g r e c k i p o e t a li r y c z
n y . n a j w a ż n ie j s z y p r z e d s t a w ic i e l lir y k i s t a r o j o ń s k ie j . J e g o d o r o b e k o b e j m o w a ł e l e
g ie . e p ig r a m y , h y m n y , e p o d y o r a z u tw o r y j a m b ic z n c .
w . 1 -2
dla Likarnby
/
m ścił się
- s e n s: m ś c ił s ię z p o w o d u L ik a m b y . A r c h ilo c h
z a k o c h a ł s ię w m ło d e j a r y s t o k r a t c e N e o b u le . L ik a m b o s . o j c ie c d z ie w c z y n y , o b ie c a ł
m u r ę k ę c ó r k i, j e d n a k ż e p ó ź n ie j z m ie n ił d e c y z j ę i z e r w a ł z a r ę c z y n y . U r a ż o n y A r c h i
lo c h z e m ś c i ł s ię n a o b o j g u , u k ła d a j ą c z ł o ś l iw e i o b e lż y w e j a m b y . c o m ia ło d o p r o w a
d z ić o j c a i c ó r k ę d o s a m o b ó j s t w a . G a w iń s k i o m y łk o w o p o łą c z y ł p o s t a ć d z ie w c z y n y
z im ie n ie m jej o jc a . c o je st k o le j n y m d o w o d e m n a to. ż e k o r z y s t a ł z p r z e k ła d u ł a c i ń
s k ie g o . j a k o ż e w g r e c k im o r y g in a le im ię L y k a m b e s a je st w y m ie n io n e w yraźnie*
w p ie r w s z y m p r z y p a d k u , a w ła c iń s k im t łu m a c z e n iu z 1 6 0 4 r. c z y ta m y : ..n o v it L y c a m b a e . / d o le n s tr in ili la q u e o s ( ilia r in ii .
[2.1] Do Hanny
w . 1 - 2 i ś m ie le / r ę k ę z a ł o ż y ć n a s w y m p i ę k n e m c i e le - p o r . TW A R D O W S K I L e k
c y je K n p id y n o ir e : L e k c y /a d z ie s u fla . w . 2 3 - 2 4 :
bo już i ręka ważyła się śmiele
lam i sam biegać po nadobnym ciele...
O B JA Ś N IE N IA d.»
ü - 'М н / i H - o ó • H 10 \v. 2 - 2 3 / 2 ч - 2(> \v. 2 4
201
[24 ] Na niesłownego
Insp.: MART. 2 .2 5 . w. 1-2. P o d o b n y m o ty w рог. K O C HANOW SKI traszki.
I 47: Na nie slow nego .
P ow iem ci p raw dę, że rad ob iecujesz.
A o b iecaw szy, p otym sie nie czujesz;
Fraszką by cię zw ać. lecz to jeszcze n iniejsza:
Jest w m oich k siążk ach fraszka stateczn iejsza.
[25 ] O Dyjannie i satyr/e
Źi\: ALCIATI LXXII: Luxuria (..R ozpusta ).
Tytu ł: satyrze - satyrowie, zw ani ta k ż e sylenam i (por. obj. do II 2 6 .2 3 ) . to b ó
stw a lasów i wzgórz, r o z p u stn i i lubieżni to w arzy sz e w o r sz a k u Dionizosa. P r z e d s t a
wiani byli j ak o u g an iający się za n im fa m i pół lu dzie pół kozły, przyg ryw a jący sobie
n a aulosie. sy rindze lub p o tr z ą sa ją c y ty rsem . Rz ym ianie utożsam ia li sa ty rów z f a u
nam i.
w. 1 Dla cię, piękna Dyjanno - ark a d y j s k i P a n był k o c h a n k i e m Selene, bogini
Księżyca ( o trz y m a ła od niego w d ar ze sta d o bi ałych wołów), a pon iew aż za p e r so n i
fikację Księżyca u ch o d ziła t a k ż e A r t e m i d a / D i a n a , stą d utożsam ie n ie u k o ch an ej
P a n a z ..D y ja n n ą ” : por. V E RG.G eorg. 3.3 9 1 : SER V. in Georg, ad loc.: por. tak że
PROP. З Д З О .
w. 2 Pan kosmoriogi- P an . syn H e r m e s a i n im fy rzecznej, jednej z córek D ryopsa. o p i e k u n lasów, trzó d i pasterzy . Kult P a n a z n a n y był pierw o tn ie w Arkadii, ską d
p r z e d o sta ł się n a teren całej Grecji. P a n urodził się z ro gam i, b rodą, o go nem i koźli
mi n o g am i. Był o b d a r z o n y n a d z w y c z a jn ą m o cą se ksualn ą, dlatego też z r ó w n ą
o c h o tą ścigał nimfy, jak i p ięk n y ch młodzieńców, w z b u d z a ją c pop łoch i tzw. p a
niczny strach. W o r sz a k u Dio nizosa w y stę p ow ał jak o wesoły skoczek. R zy m ian ie
zaczęii u to żs am ia ć P a n a z bo żk iem F a u n u s e m lub z S y lw an em .
na tegejskiej skale - l 'e g ea , m iasto n a Peloponezie w Arkadii, położone
n a z a c h ó d od góry P arth en io s: tu przenośn ie: w Arkadii.
[26 ] Do dziew ki z Janem Kochan[owskim]
Insp.: KOC H A N O W S K I Fraszki. III 82: Do dziewki.
w. 3 w stronę godzisz - u m y k as z w inn ą stronę. W wer sach 3 -4 widać grę liomonim ów: w stronę godzisz (u m y k a sz ) / do mnie zgodnie godzisz (zgadzasz się).
w. 1 3 - 1 4 H ol im sta rszy lepiej orze / i młodszego ma w dozorze - przysłowie
(NKP P . ..wól" 17 . 22. 5 5 ) . ’
w. 23 Sylen - syleny lo pierw o tnie bó stw a rzek i źródeł czczone przez Jończyków
i Frygów: zw an o lak również p o dsta rzały ch satyró w (por. obj. do II 2 5 . tył.). Sylen.
w y ch o w aw ca Dionizosa, p o d sta rzały bożek zn ający przeszłosc i przyszlosc. łączony
był z opowieścią o królu Midasic (por. obj. do 1 H b . 13). P rz ed staw ian o go jako
b rzy dk ieg o starc a z wielkim brzuchem , d o siadająceg o osia.
w. 2 4 sire z nimi spółki - sensu obsceno.
202
KOMENTARZE
(Ulijuż chodź ze mną siewką
w. 26
..s ie w k u
w. 2 7 -2 8
Fraszki.
- p r z y s ło w ie , s e n s : n ie b ą d ź z m i e n n ą ( N K P P .
).
I 7:
żałuj em snadnie.
i\a siarą. w . 3 - 4 :
/ g d y róża
darmo opadnie
- p o r . K O C HANOW SKI
S am a b aczysz sn ad n ie.
Ż<‘ nic po ciern iu , kied y róża sp ad n ie.
[2 7 ]
Czemu morze słone
Ź r.: O W E N IV 1 3 : S a la r ti.
[28 ] Towarzysze dobrzy do Drużby
T y tu ł: D rużby - p osta ć niezid en ty fik o w an a.
w. 3 - 4 brzuch . nie głowa
niech się pierw ej ra czy - przysłowie (N KPP.
..br zuch 15: łac. Veri ter praecepta non audit).
[29.] Do tegoż
w. 2 sto m ądrych mów z żołądka głodu nie wychłosta - przysłow ie (NKPP.
..głodny 2: łac. Difficile est vacuo verbis im ponete ventri).
[30.] Do Trasonta
Por. II 9 5.
[31] Do Kostki
w. 2 z
swego zw iska żyjesz miarą
- s e n s : t w o je ż y c ie p r z y p o m in a tw o j e n a z w i
sko.
w. 3
riigdyśjest nieuproszona
- p r z y s ło w ie : ..C z a s i ś m ie r ć n ig d y n ie d a d z ą s ię
u p r o s i ć ” , s e n s : j e s t e ś n ie p r z e b ła g a n a (N K P P . ..c z a s" 1 5 ) .
w. 4 z
kost.ki-ś Kostka spłodzona
- z r o d z o n a z k o s tk i K o s t k a , b o o n t e ż n ie d a je
s ię u p r o s ić . M o ż liw a t a k ż e t r a n s k r y p c j a : z
K ostki-śK ostka spłodzona
- tj. K o s t u c h a
z r o d z o n a z K o s t k i.
[32.] O Born ku starym młodą żonę pojmującym
w. 4
że fundusz czyni dla człeka młodszego
- s e n s: z y s k z t e g o m a łż e ń s t w a o d
n ie s ie m ło d s z y , c z y li k o c h a n e k ż o n y : p o r . O P A L I N S K I
w zeszłym wieku żenią.
Satyry.
1 4:
Na tych. co się
w . 3 : ..M ł o d z iu s i e n ie c z k ą ż o n ę p o j m u j e - n ie s o b ie ! " .
[34 ] Syna ociec, dziecię, z gniewu topi, pies je z wody wynosi
Z r.: ła c iń s k i p ie r w o w z ó r e p ig r a m a t u z a ty t u ło w a n e g o
Sarbievii distichon
zn a j
duje' s ię w II irydarzupoetyckim J a k u b a I V o d o r a T r e m b e c k ie g o w d z iu le : ..C o n t in u a c y ju fr a s z e k J .T .T ." . nu s. 1 2 3 4 - 1 2 4 4 (p o r . T R E M B E C K I , s. 2 9 8 ) . D o te k s t u łu c iń s k ie g o T r e m b e c k i d o łą c z y ł tr z y tłu m u c z e n iu . w śr ó d n ic h w łasn e':
s a n e : .. A .A .S . ).
hem idem
oraz
hem I.T.S.
Po polsku
(p o d p i
O B J A Ś N I E N I A <ln s. 1 )3 -0 ? / o 7 - o 8 • II 2 o w. 26 - :Л / 35 - 3« w. 15
203
[35.] O cesarzu, który rzekł: D u lcis odor lu cri ex' q u a lib el re
T ytu ł: 0 cesarzu —ch odzi o W e s p a z j a n a (Titus Flavius Vespasianus). cesarza
rzy m skieg o z d yn astii Flaw iusz ów . k tó ry p a n o w a ł w l atach 6 9 - 7 9 n.e. Z g od nie
z p r z e k a z a n ą przez S w e to n iu sz a opowieścią, cesarz, k t ó r e m u syn T y tu s zarzu cił
o p o d a t k o w a n i e m iejsk ich szaletów', m iał o d p ow iedzieć sły n n ą sentencją o tym. że
p ien iąd ze nie ś m i e r d z ą (SUET.Vesp. 2 3 .3 : p r z e k ła d J. N iem irska-P lis zczy iiska):
Reprehendenti filio Tito, quod etiain urinae vcctigal conimentus esset, pecuniam ex
prima pensione adinovit ad nares, sciscitans num odore offenderetur: et ilio negante:
„atquin \ inquit, „e lotio est ”.
Syn Tytus wypomniał mu. że nawet na urynę nałożył podatek. Cesarz przyłożył mu
do nosa pieniądze ściągnięte jako pierwsza rata. zapytując, „czy nie razi go zapach?“ . Na
jego odpowiedź przeczącą rzekł: ..A przecież to z uryny**.
Por. P O T O C K I Ogród nie plew iony. III 63: Wszelki zysk pięknie pachnie, w. 1-6
(t. II, s. 5 52 ):
Sławny cesarz wielkimi Wespezyjan czyny
Postanowił podatek w Rzymie od uryny
I niemałe pieniądze do skarbu zgromadził;
Czym kiedy Tytus, starszy syn jego. się żadził.
Przytknąwszy mu do nosa z przyniesionym worem:
„Nie śmierdzi, wdzięcznym pachnie każdy zysk odoremr ;
por. OP A L IN S K I Satyry. II 5: Na ojców, którzy złym przykładem synów p su ją ,
w. 1 5 6 - 1 5 8 :
Optimus lucri odor est ex (jualibet re.
Tej się już sentencyjki pierwej niż pacierza,
Pierwej niż obiec.adła pan syn twój nauczył.
Przysłowie (NKPP. „p ien iąd z" 84. „zysk
15).
[38.] Z łacińskiego
Ź ró d ł a u tw o ru nie odnaleziono.
[39.] Z Anakreonta
Zr.: Anacr. 25 (por. Czerniatowicz. s. 82).
w. 4 dumę kwilisz - śpiewasz piose nkę, d u m k ę .
w. 1 3 - 1 4 zim nej p o ry / wieszczą będąc - sens: b ę d ą c zn ak iem zbliżającej się
zimy.
w. 15 siedm iorogi ... N i l - Nil: sens: m ający siedem odnóg. T e odnogi Nilu nosiły
n azw y (PL 1N.A775.5 4): ł lerak leolik us (Heracleoticus). S e b c n i n likns (Sebeniniicus). Bolbilikus ( Holbiticus ). P aiiu itik u s (Pathmiticus). Me ndezjusz ( Mendesius ).
T a n i li k u s (Taniticus) i Pelu zjak us (Pelusiacus).
204
KOMENTARZE
w. 1 7 - 1 8 Ale / miłość we mnie m ieszka - przeciwsta wienie:
ale miłość, k tó r a we m n ie mieszka, po zoslanie.
s o il s :
tv odlatujesz,
w. 2 5 synogralę - pisklę synoga rlicy.
w. 2 6 - 2 7 g d y swe male dźw iga <w> gurle / z skorupki - być m oże chodzi tu
o gołębia zwanego garłaczem . m ającego d u że w o l e - s t ą d prz ypusz czenie, że nosi p i
sklęta w gardle.
w. 4 2 Lemną - L em n o s to je d n a z n ajw iększych wysp Mor za Egejskiego, łożąca
w po bliżu Cieśniny D ardanelskie j (1 lellespontu). To w łaś nie na Lem nos, w k raterz e
w u l k a n u Mosyehlos. I lofajstos założył swą kuźnię, po ty m jak Z eu s strącił go
z Olim pu: tu prz enośn ie: k uźnia.
w. 4 5 Feniks - Feniks, le g e n d a r n y p t a k egipski: miał żyć kilkaset lat (w edług
n ajp o p u larn iejszy ch wersji m itu: pięćset), po czym spalał się na stosie i pow sta w ał
na no wo z popiołów: por. np. Q X JIeL 1 5 . 3 9 1 - 4 0 0 : MART. 5.7.
[40.] Miejsce zdrady
Źr.: ALCIATI XLIX: In fraudulentos (..Na z d r a d l i w y c h ” ).
[4L] Do Jana Kocha[owskiego] Konrai
Insp.: K O C H A N O W S K I Fraszki. I 25: Na Kon rata:
M ilczycie w ob iad , mój Panie K onracie.
Czy tylk o na ch leb g ęb ę sw ą ch ow acie?
[42.] O Tercju
Por. obj. do 1 88 .5 .
(
Por. A P V A 4 ( ep ig ram S taty liusza F l a k k u s a ).
[46 ] Do Mirlyla
Por. łacińskie przysłowie: . . \ e r b a docent, ex em pla 1rahiiiil
(słowa uczą.
p rzy k ład y pociąg ają: lepszy p r z y k ła d niż m o w a).
w. 3 P rzykład jeden z l y ... szkodzi - por. przysłowie .. przykład zły najlep szego
zepsuje (NKPP. .. p r z y k ła d ” 14).
[49 ] Na kornuta
Źr.: OW KN IX 49: In cornuluni.
T ytuł: Na kom u!a - por. obj. do 1 77.t vt.
[50 ] O pijaństwie
w. 1-2 II rz(fce inno n a czyn ie na/silnie/sze puka / i by na tncrzch lo iryszlo. drogi
sobie szuka - przysłowie (NKPP. ..wino 12: łae. Arcanum demens delegil ebrietas).
I lr z ą c e - lii: ferm entujące, b u rzące się w Irnkeie fermentacji.
OBJAŚNIENIA
s.
ой-71 /71-72
•
II Л<> «•. Г
-
50
w.
2 / 50
w.
3 -5 7
20ö.
w. 3 -4 na wierzch tajemnico / powierzone wyjawia z serdecznej skarbnice przysłowie, sens: człowiek pijany wyjawia najskrytsze sekrety (NKPP. ..pijaństwo” 9).
[51.] Boski opiek
w. 2-3 stw o rzyw szy z nizczego człowieka - / tego bez tego - sens: stwor zywszy
cz łowieka bez jego (tj. cz łowieka) ud ziału.
[52.] Do Petryła natręta
w. 1 Rzecz rzadka m ilsza byw a - prz ysłowie (NKP P . ..r z a d k i ” 6 ).
[53.] Do Tankreda
Insp.: JA GODYŃSKI Dworzanki. k. Gjy: Miłość szkodliwa.
w. 1 Miłość mię tro se k n a b a w iła -]\G O D X Ń S K \. tam że. w. 1: ..Miłość t rosk n a
baw iła".
w. 4 cię miłość ... krost nabaw iła - sens: z a p a d łe ś n a c h o rob ę w eneryczną:
JA GODYŃSKI. tam że. \v. 2: ..Nasz Jędrze j k ro st z miłości w ięcej niż tr o sk m iew a ".
[56.] O roku Platonowym do platonistów
T ytu ł: O roku P latonowym - n a w ią z a n ie do koncepcji es chatologicznych P l a t o
na. najpełni ej p r z e d sta w io n y c h w dw ó ch dialogach: Gorgiaszu i Fedonie. Z g o dn ie
z l ą k o n c e p c j ą ziem skie by to w a n ie człow ieka jest jed yn ie p r ó b ą przed p r a w d z i w y m
życiem - po śm ierci d u s z a l u d z k a zostanie p o d d a n a osą dowi wred łu g k r y t e ri u m
sprawiedliwości i niespra w iedliw ości swoich wyborów', decyzji i działań. Jeżeli d u
sza p o s t ę p o w a ł a wr pełni spraw ied liwie, czek a ją n a g r o d a wr postaci wiecznego t r w a
n ia n a W y s p a c h Szczęśliwych: jeżeli postępow ała niesp ra wiedliwie, staje się nieu le
c zaln a i zo stan ie za k a r ę n a wieki st r ą c o n a do T a r t a r u : jeżeli p o stę p o w ała częściowo
sp rawiedliwie, częściowo niespra wiedliwie, a n a d t o sz czerze żałuje swych decyzji
i w yborów , zostanie u k a r a n a czasowo i po odb yciu rocznej p o k u t y o t r z y m a należn ą
n ag rod ę. P la to n pisze ( P L A T .Phaed. 52. 133E: p r z e k ł a d W\ Witwicki):
A których grzechy wydadzą się wielkie, ale uleczalne, jak na przykład gwałt jakiś do
konany w gniewie na ojcu lub matce, którego potem żałow ali i odmienili życie, albo się za
bójcami stali w inny jakiś, choć podobny sposób, ci muszą [...] spaść do Tartaru
‘ i zostawać lam przez rok [...].
do platon istów - do zw o len nik ów koncepcji P laton a,
w. 1 po Sądnym Dniu - Dzień S ądu . zw any lakżo d n iem gniew u (łac. dies irae).
czyli S ąd Ostateczn y, to pojęcie i o kreślenie zw iązane z es chatologią chrześcija ń sk ą,
o zn acz ające sąd Boga nad ludźm i: p r z e d m io te m oceny m ają być d ob re i złe uczynki
k ażdego człowieka: por. Ml 2 4 . 3 - 2 5 oraz Lk 2 1 . 5 - 3 3 .
[ó7 .] Z ł a ż o n a
w. 2 obojii strona - sens: pierw szy wers fraszki r z y l a n y n orm aln ie i wspak p r z y
nosi lę s a m ą Ireść. .lesi lo nieco p rzcw ro ln e zastoso w an ie Izw. versus cancrini
206
KOMKNTAHZK
(..raki"), w k tó ry m k ażd y wers czy tan y od k o ń ca d aw ał treść p r z e c i w s ta w n ą do
pierwotnej: por. K O C H A N O W S K I Fraszki. 1 14: Raki. Por. ta k ż e II 127.
[58.] Z Anakreonta
Zr.: Anacr. 3 5 (por. Czern iatow icz. s. 8 2). T en sam m o ty w por. .4/^ 9 . 5 4 8 ( ep i
g ram Bianora z Bilynii). 9 .3 0 2 ( ep ig ram A n t y p a t i a z T essalon iki) : A L C IA T l S
LXXXIX: Dnlcia quando que am ara fieri (..Słodycz n ieraz z a m ie n ia się w go rycz") .
XC: Fere simile ex Theocrito („T o sa m o p raw ie z T e o k r v t a " ) . Por. t a k ż e SMOLIK
17: Z Anakreonla.
w. 2 syn IFen ery - K u pid yn .
w. 11 słodki zbiór - miód.
w. 2 4 na twych kwiatkach - na różach: róże jak o sym bol miłości, wiosny, p i ę k
na i młodości były u w a ż a n e za jed en z a t r y b u t ó w W ener y.
w. 31 -3 2 twym zgoła / razom w leki niemasz zioła - pr zysłowie, sens: n a miłość
nie m a l ek arstw a (por. N K P P . „m iło ść” 104).
w leki - w śró d lek arstw .
[59.] O U lissie, w zmyślonym im ieniu zdrowie unoszącym cale
T ytu ł: w zm yślone m imieniu zdrow ie unoszącym cale - po r. obj. do I 8 1 .4 .
w. 1 Okup zdrow ia ... p o d cza s zwisku słowie - sens: czasem u r a t o w a n i e życia
zależy od zm yślo nego słowa, oznacz ającego imię.
w. 2 lJti<s> - (gr. outis) Nikt.
[60.] Trafunek dobry. Mądrość u gminu
w. 1 zła rada cnie p a d ła trafunkiern Rołłego - pr zysłowie, sens: zła Rollego r a d a
od n io sła p r z y p a d k o w o d o b r y sk u te k (N K P P . „ g ł u p i ” 11 4 ).
w. 2 tłum go łudzi zw ie m ądrym, co b \ i za g łu p ieg o - przysłowie (N K P P . „ g ł u p i ”
107) .
w. 4 najm ędrszy głupim będzie Kato - szyk: n a jm ę d r sz y K ato n będzie głupim .
[61] Ratunek wzajemny. O ślepym i chromym
Zr.: ALCIATUS XXII: Mutuum auxilium ( „ W z a j e m n a p o m o c ” ). T e n sam m o
tyw por. A P 9 . 12 (ep ig ram L eo n id asa z T a r e n t u ) . Por. REJ Zwierzyniec 4 .1 2: S poi
ny ratunk.
w. 7 Niewola cnót m istrzyni i prac je s t spraw ota - przysłowie, sens: niew ola n a
uczy wszystkiego (NKPP. „niew ola
11. „ m u s
6 ).
[62.] N a toż
w. 3 - 4 Tak sobie są wygodni, g d y ślepy chromemu / nóg pożycza, a chrom y oczu
strych ślepemu - przysłowie (N KPP. „ślepy 2 ()).
w. 5 biedzie - liczba po d w ójn a: dwie biedzie.
O B J A Ś N I E N IA .Io s. "2-7ч / 75-77 • Il 37 «•. 2 - OL> / i» - 72 w. :}
‘2 0 7
[65.] O ciele z ła ciń sk ieg o ]
Z r.: O W E N IV 150: Caro et spiritus. Ad amicum su urn. /Ąominurn] Rob[erlurn]
Newman. D o d o rem Theol[ogiae].
w. 1 -2 Ciało w przód . p o tym . po stworzeniu ciula. / dusza się ciału od nieba do
stała - p y t a n i e o m o m e n t wcielenia dusz y stan ow iło p o w a ż n y p ro b lem teologiczny,
d y s k u t o w a n y często w XVII w.: po djął je np. S ta n is ła w H erak liu sz L u b o m ir sk i
w Rozmowach Artaksesa i Ewandra (Rozmowa X: ..O um yśle, to jest d u c h u albo d u
szy ludzkiej ).
[67.] Tenże sw[oje] za ciałem
w. 3 Już to nie nowa - sens: nie jest to rzeczą nową.
w. 4 k a żd y jest. panem w swojej o sia d lo śc i- prz ysłowie (N KPP. „ p a n
83 ).
[68.] Tenże sw[oje] za duchem
w. 1 Posłów więc ć c ie m y - przysłowie ( N K P P . ..poseł 2: łac. Sanctum p e rsa e cula nomen łegatus).
[69.] W pocie czoła etc.
w. 1 chleb c o d z ie n n y - n a w ią z a n ie do słówr Modlitwy Pańskiej: ..Chleba naszego
po w szed n iego daj n a m dzisiaj : por. Mt 6 ,1 1, Ł k 11,3: przysłowie (NKPP. „chleb
31).
[70.] O piskorzu trzykroć połkniętym od kozła w Janie Kochan [owskim]
Insp.: K O C H A N O W S K I Fraszki. III 70: O koźle.
T y tu ł: od kozia - przez kozła.
[71.] Do Jana
w. 2 chociaj dziesięć snuję - sens: ch ociaż c ała fra s z k a s k ła d a się z dziesięciu
słów.
[72.] Na światownika
w. 2 obiad lu к u Ilo w y - u c z t a lukiillusowa. tj. obfita, p ełn a sm a k o w ityc h p o tr a w
i p r z e p y c h u . Określenie pochodzi od im ien ia rzym skiego wodza, kw esto ra i k o nsu la
L u c ju sz a L ic yn iu sza L u k u ll u s a (ок. 1 1 7 - 5 6 p.n.e.). któ ry po wycof aniu się z c z y n
nej polityki p row ad ził wielce w y sta w ny tryb życia, wznosząc liczne pałace,
z a k ł a d a j ą c ogrody, g r o m a d z ą c b o g ate zbiory biblioteczne i ar tystyczne. Był jed ny m
z najb o g ats zy ch R zym ian swoich czasów, a tak że w y k w in tn y m sm a k oszem : to on
sp ro w ad ził z Azji do E u ro p y czereśnie.
Bach - tu pr zenośn ie: picie wina.
w. 3 dryje. cynki - ok reślenia zw iązan e z grą w kości: ..dryja" - lrzv o czk a na
kostce do gry (por. śnulnio-górno -niemieckit* dreie. clrie- ‘t r ó j k a ’, niem iecki e drei):
208
KOMENTARZE
..cynek - p i ą t k a w grze w kości (por. staro -ezesk io cink. śrcd n io -g ó rn o -n io m ieck ie
zinke, włoskie c.imjue - ‘pięć ).
w. 4 Pafija - Vi (‘nora.
m eluzynki - M oluzyna by ła l e g e n d a r n ą r u s a ł k ą w o d n ą o postaci węża.
z a m ie s z k u ją c ą źródło L u sig n an w regionie Poitou w śr o dk ow o -zacliod niej Fra ncji,
a in elu zy n k a w XVII w. to określen ie k o biety do t o w arzy stw a .
[73 ] Na piękną niepięknie żyjącą. Forma dei mutins
Tytuł: Forma dei munus - u r o d a jost d aro m boga: por. OY./lr.y. 3 .1 0 3 .
[75 ] M ihi consul ipse, ipse senutiis
Tytu ł: - sam sobie jesieni konsu lom , sa m sobie sonatom,
w. 1 Sobiern ja je st panem - przysłowie (N KPP. ..sam 8 ).
[76.] Do Jędrzeja gołobrodce
ź r . : O W E N I 95: In Marcum.
[77.] O łakom cy bogatym
Zr.: AP 11.3 91 (ep igram L ucylliusza) (por. Czern iatowicz. s. 6 8 - 6 9 ) .
[78.] O tymże
Zr.: AP 1 1 .2 9 4 (ep igram L u k ia n a ) (por. Czern iatowicz. s. 68 ).
w. 2 sobie on je s t ubogi, bogaty następcy - p rzysłowie (NKPP. .. sk ą p y ’’ 9: łac.
Quod parens quaeres, effundit prodigus haeres).
[79.] O starej do Jana Kochan[owskiego]
Insp.: KO C H A N O W S K I Fraszki. I 7: Na starą.
w. 3 się j e j śmieję - tj. z niej się śmieję.
w. 4 diabol ten dicakroć szaleje - przysłowie (N KPP. ..stary" 111 . 129).
[80 ] O W ulkanie
w. 1 mieszkańca ziem ny - tu: zam ies zk u jący w p od ziem iu ,
w. 2 o g n istejL em n y-lj. ognistej kuźni na wyspie L em nos: por. ob j . do II 3 9 . 4 3 .
w. 4 róg od Marsa p rz y p r a w io n y - A res/M ars był k o c h a n k i e m A fro dy ty /W eno ry (W en us), żony I l e la js to s a /W u lk a n a : por. obj. do I 4.11 oraz I 71: ..Marlis aim
I euere conin net io " .
w. 3 a dla żon y - z p ow od u żony.
w. 6 chociaś wpraw dzie sam nie h o ż y - przyczy ny kalect wa I l o lajsto s a/W u lk ana tłu m aczo n o rozmaicie: jed n a z wersji mówi. iż sta nął w ob ro nie m atki. Hery.
a Z eus strącił go z Olim pu, po czyni I lelajstos leciał przez cały dzień na wyspę L e m
nos. gdzie zajęli się nim m ieszkańcy (1IO M.//. 1 . 5 8 1 - 5 9 4 ). L 1 ło m era wiełokrolnie
podk reśla się ułom ność I lelajstosa: por. np. I IOM.II. 1.608 : 14.239; 2 0 . 3 6 - 3 7 .
O B J A Ś N I E N I A do s. 7 7 - 7 8 / 7 8 - 8 0 • Il 7 2 w. 3 - 8 0 w. (. / 8 0 w. H - 8 7
2 09
w. 14 kona - koń czy robić.
w. 1 7 - 1 8 sto ok w co strzeże / rzadko tam jest. bez kradzieże - przysłowie
(NKPP. „ p ilno w ać" 8 : łac. Quod a multis politur, difficulter custoditili ) .
w. 22 gładkość cnocie byw a w a d a - przysłowie, sens: u r o d a jest r z a d k o cno tliw a
(NKPP. ..u rod a" 12).
w. 2 5 - 2 6 na cudzym polu / bujne zboże bez kąkolu - p rzysłowie (NKPP. ..cu
d ze" 10 ).
w. 2 7 - 2 8 z cudzego m ilsza byw a / kradzież pospolicie żniw a - przysłow ie
(N K P P . ..k rad zio ne" 6 : łac. Aquae fu rti vae dulciores).
[81.] Do Otona
w. 3 kto się dobrym zrodzi - przysłowie (N KPP. ..cnota
3 9).
[83.] Milonija o swym stanic
Źr.: O W E N I 3 0: In Alanam.
[84.] Do sąsiada
w. 1 obiad z wieczerzą żenisz - p o r . K O C H A N O W S K I Fraszki. III 61: Do kazno
dzieje.
Z a tw ym d łu gim k a za n iem , K sięże k azn od zieja,
G ody ch ciał m ieć gosp od arz, ale go nadzieja
O m y liła, bo ob iad n ie ch ciał p ojąć żony,
O w a w ieczerza p rzed się i ob iad zjedzony.
[85.] O troskliwym badaniu
w. 2 kto wyniosłem dowcipem o Bogu się bada - po r. K O C H A N O W S K I Pieśni.
I 9. w. 1 9 -2 0 :
A kto by ch ciał rozum em w sz y stk ie g o d och od zić,
I zg in ie, a nie b ęd zie u m iał w to ugodzić:
o raz K O C H A N O W S K I Pieśni. I 24. w. 9 - 1 2 :
A kto by ch ciał n a św iecie
U w ażyć, co sir p lecie.
D ziw n ie to praw dy blisko.
Że człek - Boże igrzysko.
w. 4 maluśkim - sens: ludziom s k r o m n y m , zw ycz ajnym.
[87 ] Do damy
Źr.: O W E N I 26: Ad eandem.
210
KOMENTARZ!-:
w. 1 Miłość ogniem n azyw ają - przysłow ie (NKPP. ..ogień" 7 3 ). Por. LUCR.
1 . 4 7 3 - 4 7 4 (..conflatus a m o r e ignis"). О У.Hern. 7 3 2 - 7 3 4 . V A L F L ACC./1/go//.
6 .4 5 4 .
[88.] An Bacchus sil deus?
Zr.: O W E N VI 72: An Bacchus sit, deus . A d Germanum.
T ytu ł: - czy B akchu s jest bogiem ?
w. 1 daje lichym pańskie a n im u sze- por. K O C H A N O W S K I Pieśni. 13. w. 1 9 - 2 0
(o d z b a n ie z win em ):
Ty u b o g iem u p rzyp raw u jesz rogi.
Ze m u ani król. ani h etm an srogi.
[90 ] Natura z natury swoja jest
Zr.: A L CIATUS XCI: In eurn, qui sibi ipsi damnum apparat ( „ N a tego. k tó ry
sam sobie sz k o d zi’ ). T e n sa m m o ty w por. AP 9 ,4 7 (e p i g ra m a n o n im o w y ) .
w\ 2 dobremu ja k złego pow ierza - szyk: gdy złego p o w ierza d o b r e m u ,
w. 4 nie pu ści sw ej natura n a tu r y - przysłowie, sens: n a t u r ę t r u d n o jest o d m i e
nić (N K P P , . . n a t u r a ” 13: łac. Quod natura dedit, tollere nemo p o te s t ): por.
HOR.Ąpwć. 1 ,1 0 .2 4 : . .N a tu r a m expelles furca. tarnen u s q u e r e c u r re t * (..P ędź w i d
łam i n atu rę: p o w r a c a wytrwrale": p r z e k ł a d J. C z u b e k ).
[92.] Na łakom cę
Zr.: AP 10,41 ( ep ig ram L u k i a n a ) (C zerniatowicz, s. 68 ). P o d o b n y motyw’ por.
KO C H A N O W S K I F raszki I 46: Na łakome.
[93.] Na utratnego
w’. 1 Amfijarego niegdy ziemia zżarła - Am fiara os. syn Ojklesa i H y p e r m e str y .
w ładca Argos, wieszczek, u lub ien iec Z e u sa i Apollona. W czasie wypraw-v S iedm iu
przeciw' T e b o m Z eu s u r a to w a ł go pr z e d śm iercią z ręki P erik lym en os a. ro zw ierając
ziemię u d erzen iem p i o r u n u - A m fiarao s wjechał w7pow st a łą szczelinę w raz z r y d w a
nem. ko ńm i i woźnicą niczym do włas neg o g robu. Z eu s j e d n a k p rzywró cił go do ży
cia. o b d ar zy ł n ieśm ierteln ością i pozwolił m u wieszczyć wr Argos n a Peloponezie
i w t Oropos n a g ranicy Attyki i Beocji. T o umożliwiło Am fiara osowi pr zejście z m itu
do historii. Około 2 km za m u r a m i Oro po s wzniesiono m u jak bogu świątynię, am fiarejon. gdzie po przez sny p rzep o w iad ał, zaw sze nieom yl nie, przyszłość i udzielał
z b aw ien n yc h rad. F u n d a m e n t y tej św iątyni o d k r y to w 1 8 5 0 r.
w\ 2 ty z a ś ziemię zża rł - sens: przejadłeś swój m a j ą t e k (ziemię).
Źr.: O W E N 1 1 5 1 : / / / Paulinam.
w. 1 Pierwszemu mężu niewierna, drugiemu - sens: niew ier na i pierwszem u,
i d rug iem u.
w. 2 p o d kaptur ... nieznana - n a w ią z a n ie do tzw. są d ó w k ap tu r o w y c h ,
d ziałający ch tylko w okresie b ezkró lew ia. W ła c iń s k im oryg inale czas p o m ię d z y p o
szczególnymi m ał ż e ń s t w a m i został o kreślo ny w łaśn ie j a k o interregnum (por.
O W E N I 1 51 .2 : „T o to interreg ni t e m p o r e ca s ta fuit ) . B o h a te r k a wierszy O w en a
i Gaw ińskieg o z a c h o w y w a ła wierność oraz czystość jedy nie w okresie, kiedy nie była
zam ę ż n a .
w. 3 czystą dla sła u y i k ą ty - sens: p o z o s ta w a ła czystą ze względ u n a ryzyko
zn iesław ien ia i ka ry.
Z niewoli - p o d p r z y m u s e m ,
w. 6 jeden - sens: n a w e t jeden.
niemilo-ściwą m ianował - p o d o b n e z a b a w y poety ck ie por. III 8 2 .2 .
[95 ] Do Hanny
w. 1-2 nie w yjeżdżaj ku mnie / z sław ą dziadów twoich dumnie - por. MART.
5 .1 7 . 1 - 2 ; oraz II 30.
[96.] Zguba Troje skąd?
w. 2 bogiń b)io troje - po r. obj. do II 10.3.
[97.] Do Farda dokt[ora]
w. 2 nigdy nie w artujesz - n ig d y nie we rtujesz , n igd y nie przegląd asz; sens: nie
czytasz.
Ź r ó d ł a u t w o r u nie odnalezion o.
w. 1 L a i d y - Lais (L a id a ) to imię, k tó r e nosiły dwie słynne greckie hetery, żyjące
w V -IV w. p.n .e. w Koryncie. S t a r s z a z ni ch b yła k o c h a n k ą Diogenesa i A rystypa,
n a t o m i a s t m ło dsza, zw. D a m a s a n d r ą , p o c h o d z ą c a z H y k k a r y n a Sycylii, r y w a liz o
w ała z F ry n e m.in. o względy Apellesa (por. obj. do 1 1 0 0 .2 ) ; t u prz enośn ie: k o b ie ta
lekkich obyczajów.
w. 3 zrozm iał - f o rm a u t w o r z o n a dla z a c h o w a n i a r y t m u wiersza.
[101.] Na kupca końskiego
Źr.: SARBIE WSKI LXIV: A d Cosmicum de Quincto. T e n sa m m o ty w por.
BOR KOW SKI Acroam ata, CXXV: Złe kupno po pijanu. Ex Latino, oraz K O R
CZYŃSKI Wizerunk. Lanczaft I 9: Z Owena (w e p i g r a m a t a c h O w e n a m o ty w u tego
nie u dało się od szuk ać; por. obj. R. C r z e ś k o w ia k a w w yd an iu , s. 2 1 6 - 2 1 7 ) .
w. 2 ty ś dwojga nie miał, koń oka jednego - por. SARBIEW SKI LXIV. w. 2:
„ U n u m o cu lum m ulu s non h ab et, ille d uos": por. MART. 3.8.2.
[103.] Wzorem Anakreonla
Źr.: Anacr. 8 oraz 3 8 (por. Czerniatowicz. s. 8 4). Por. ta k że K O C HANOW S KI
Fraszki. III 5: Z Anakreonla: SMOLIK 61: Z Anakreonla.
212
KOMENTARZE
w. 1 /V/V; mi z tobą je s t - nie m ain z t o b ą nic wspólnego.
Gradywie - (łac. Gradivus) jed en z wiciu p r z y d o m k ó w Marsa, r z y m
skiego b o ga wojny.
w. 4 Cypru - tj. bogini miłości. Afrodyty,
w. 2 4 do p o zo m - dla wy glądu .
w. 2 5 Dyjanna na niebie - tj. Diana, tu jak o bogini Księżyca,
w. 28 Morfejowie - synowie H y p n o s a (Snu), bogowie m a r z e ń sennych: Morfeusz zsyłał sny o ludziach, n a t o m i a s t jego br acia. Ikelos i Fantasos. sny o zw ierzę
tach i p r z e d m io ta c h .
[1 0 4 ] D o F i l i p a m o m o l a
Źr.: O W E N I 159: In balbam.
[105 ] D z i e w o s ł ą b
T ytu ł: Dziewosląb - w okresie sta ro p o ls k im m ia n o to było n a d a w a n e sw atom ,
jak rów nież sta ro s to m weselnym . Dziew os łąb to o d p o w ie d n ik H y m e n a . gr eckieg o
b o ż k a wesela i m a ł ż e ń s t w a (p or. obj. do II 13): tu p rzeno śnie: sw aty.
[107.] N a j e d n ą
w. 1 D a m o -ju ż sam cze - sens: d am o . a p raw ie już sa m cu , kobieto, a p r a w ie już
mężczyzno.
w. 10 nie ty m asz m ęża . m ąż ma ciebie raczej - por. MA RT. 10 .6 9.
[109.] D o P o l i j a r c h a . Sine viribus ira
Zr.: AL CIA TU S XX: In eos. qui supra vires quicquam audent. (..Na tych. k tórzy
p o r y w a ją się n a czyny p o n a d siły” ): por. także F ilo strat Star szy. O brazy ( P H IL .
MA.Imag. 2 . 2 2 ).
T ytu ł: Sine viribus ira - gniew bez siły: właściwie: ..Y an am sine v irib us iram
es se” (że p ró ż n y jest gniew bez siły): por. LIV. 1 .1 0 .3 . Por. ta k ż e K O C H O W S K I
Epigramatu. II 2 7 6: Vana sine viribus ira.
w. 1 Po zabitym Ant.eju - naw ią z a n ie do opowieści o walce pom ięd zy A ntajosem
a H erak lesem . Antajos. m iesz k an iec Libii, a ch y b a naw et jej król. należał w m itach
do gener acji g igantów . L rodził się jak o svn Posejdona i Gai. czyli Matki Z iemi. O b y
czaje miał o k r u ln e: p rzy by szó w zm uszał do stoc zenia z nim walki zapaśniczej. P o
k on an y ch zabijał, bo z ich głów zam ierzał wznieść św ią tynię swojem u ojcu. Nikt nie
mógł dać m u rady. gdyż nie tylko był o lbrzym em , ale n aw et p o w alon y n aty ch m ias t
odzyskiwał siły przez k o n ta k t z ziemią: spraw iała to jego m a t k a - Zie m ia. Pò z d o b y
ciu jabłek 1 les peryd H erakles wracał przez teryto rium Antajosa. loteż gdy n a t k n ą ł
się na niego, sa m - z d a j e s i ę - w y z w a ł i p okonał olbrzym a, kład ąc go sobie na kolanie
i łamiąc wpół.
w. 2 l/ п т / - w nuk Alkajosa. ł lerakles.
O B J A Ś N I E N I A d u s. 8 4 -8 0 / ü o - 8 7 • Il 10:5 w.
1
-
10 «) w.
2 / 10<> w. .4 -
1lo
w.
3
213
w. 3 oto tłuszcza karlików, mrówcze pokolenie - nie w iadom o, kto pierwszy
włączy! e p izod z P igm ejam i (por. obj. do I 9 6 . 3 - 4 ) do licznych przygód i p r a c m i t o
logicznego H eraklesa, w k a ż d y m razie opis o b r a z u (ekfrazę) ..Her ak les wśró d P ig
mejów " z n a j d u j e m y u F ilo strata Starszeg o - jego dzieło w yd an o w przek ład zie
łacińskim a u t o r s t w a S t e p h a n u s a Ni g r a już w ro k u 1521 (Mediolan), a nieco p ó ź
niej. w zm ienionej redakcji, w ro k u 1 5 3 2 (Bazylea). W ro k u 1 5 7 8 ukazał się w P a r y
żu p r z e k ł a d fra ncuski Blaise a de Vigcnère. któ ry p o te m w ielokrotnie w znaw iano,
a w ro k u 1 6 1 4 ozd o bio no go ry cin am i ( rysu n ki p o d m ied zio ryty w yb itny ch m i
strzów f l a m a n d z k i c h i fra n c u sk ich w ykonali A ntoine C a ro n o raz jeszcze jeden a n o
n im ow y a r t y s t a ) i tę edycję p o w t a r z a n o p o te m co k ilka lat: por. R. Popowsk i. ..Sta
ro ży tn y p r z e w o d n i k po n eap olitań skie j p inako to ce ” . [w :] F ilostrat Starszy. Obrazy.
przełożył, wstę pem , k o m e n t a r z e m i p rzy p isam i o p atrzy ł R. Popow ski. W a r sz a w a
2 0 0 4 . s. 7 2 - 7 6 (..Biblioteka A n t y c z n a ” ). W e p ig r a m a c ie Gaw ińskiego ściśle zo stała
zachow a n a kolejność w yd a r z e ń z ek fra zy F ilostrata: w a lk a z Antajosem . o d p o c z y
n ek (p o d d r zew em - t a k ja k n a ilustracji: u A lciatu sa z a ró w n o n a rycinie, jak
i w su bs k ry p cji H erak les ta k ż e odpoczywra p o d drzew em - so sn ą lub św ierk iem , sub
picea), s z t u rm Pigmejów', zg arnięcie ich do lwiej skóry: por. P H I L .MA. Imag. 2 .2 2.
w. 8 we lwi ze włok - H erak les używ ał skór y zab itego p rzez siebie lwa nem ejskie go j a k o p a n c e r z a : por . obj. do I 6.4.
w. 11 S ła b y. uchodź silnego - przysłowie (N K P P . ..słaby” 8 ).
[110.] Ucho lekkowierne
w'. 1 z smyslern - z um y słem .
[111.] Do Zofijej
Tytu ł: - por . K O C H A N O W S K I Fraszki. III 47 : Do Zofijej.
[113.} Do Adama o sum nieniu wolnym
w. 3 - 4 i niechaj tyran w tysiąc je ź d z i koni, / niewinnośćjedna sam a się obroni przysłow ie (NKPP. ..sumienie 39).
[116 ] Do Anakreonta
w. 1-2 G dyś chciał śpiew ać krwawe boje. / łuki. miecze. groty, zbroje - por.
KO C HANOW SKI Fraszki. I 4: Z Anakreonta. w. 1-2:
Ja ch cę śpiew ać krwaw«* boje.
Luki. strzały, m iecze, zbroje.
Por. ta k ż e 1 4 .1 - 2 .
w. 3 olbrzym ów w a l k i - n a w i ą z a n io do opowieści o wojnie /(Misa z ly lan am i. sy
nam i l i a n o s a i Gai (Ziemi i Nieba), o w ładzę na Olimpie 1( l y la n o m a e h i a ). Wtrąceni
przez ojca do T arlarli, zoslali osw obodzeni przez swego b rata. Kronosa. który p o
zbawił l la n o s a władzy. Z kolei podczas walki Kronosa ze swoim syn em Zeusem
‘2 14
KOMENTARZE
ty tani ulegli i n a zaw sze strąceni zostali do T a r t a r u . P o tem G a ja z krwi. k t ó r a w y
ciekła z r a n y U ran o sa okaleczo n eg o przez Kronosa. zrodziła gigantów', aby pomścili
ty tan ów . P o dczas walki z b og am i olim pijs kim i (g ig a n to m a c h ia ). j a k a toczyła się na
półwysp ie Pallone w Tracji. wszyscy zginęli.
w. 11 lej, co słodką w szczyna mękę - sens: tej. k t ó r a jest p o c z ą tk ie m cierpień
m iłosny ch: chodzi tu o j e d n ą z pięciu strzał Miłości.
w. 1 7 - 1 8 O dtąd tedy. zdrajco stary. / w swem łotrostwie nie m asz m ia r y - por.
K O C H A N O W S K I Fraszki . II 46: Do Anakreonla, w. 1-2:
A nakreon. zd rajca stary.
N ie m asz w sw ym łotrostw ie miary.
[11 7.]
Do w ielom ów ce niezrozum ianego
w. 1 Okno do serca starożytność chciała - pogłos p o g lą d ó w opistomologiczny ch
głoszących, że serce jest o k iem ( o kn em ) dusz y. Gaw iń ski m oże tu od w oły w ać się do
b ajki E zo p a. w której bó g Momos kry tyczn ie osą d zał dzieła Zeusa. P ro m e te u s z a
i Ateny: P ro m e te u szo w i zarzucał, iż stw a rz a ją c człowieka, po w inien um ieścić jego
serce n a zew n ą tr z ciała, a by niegodziwość nie m ogła po zo stać uk r y ta , a intencje
k ażd eg o były jawne: zob. AESO P. 102. Por. ta k ż e f ra g m e n t z W i tr u w iu sz a (VITR.
3.1 : p r z e k ł a d K. K u m an ieck i):
A pollo D elfick i p rzez usta k apłan ki P ytii u zn ał S ok ratesa za n ajm ądrzejszego s p o
śród w sz y stk ic h lu d zi. P ow iad ają, że S ok rates od rzekł rozum n ie i u czen ie, iż pierś lu d zk a
p o w in n a by m ieć ok n a i być otw arta, aby m yśli nie były u kryte, lecz jaw ne i d o stęp n e b a
d aniu .
Por. W. Potocki: ..Oby by ła do serca człowieczego szyba"’ (N K P P . ..serce" 50); ..Ser
ce t a m patrzy , gdzie oko nie może" (N K P P , ..serce" 92): KORCZY ŃSKI, Wizernnk .
Punkt VII. w. 1 7 6 - 1 7 7 : ..nie t r z e b a . .. / do twego serc a z ok ien k iem k w a t e r y ” :
W IE S Z C Z Y C K I. Sielanki. Rozmowa, w. 5 9 - 6 1 : ..Promecie. czem do serca meg o nie
wstawiłoś o k i e n k a [...] . O k n e m do serc a zazwyczaj n a z y w a n o oczy. t a k jak
w przysłowiu (N KPP. ..oko" 123): por. toż I 142. T u ta j n a t o m i a s t o k n e m ty m jest
m o w a (w. 2): por. toż III 87. 1: ..Co listy mówisz, byś se rcem m ów iła".
[118 ] Do Dobrogosta o drużbach
w. 2 główkę - sensu obsceno.
[119 ]
Do starego now ożenia
Tytu ł: - sens: do sta rc a, k tó ry żeni się n a nowo: por. K O C H O W S K I Epigramatu.
I 2 97 : St.arożeń.
[12 0.] Furtum P rom ettici
Tylu ł: - fortel P ro m e te u sz a (dosi, krad zież P ro m e te u sza).
O B J A Ś N IE N I A do s. 8 7 - 8 8 / 8 8 - 9 0 • И 1 Io w. 3 - 120 / 1 2 1 - 1 3 0
215
Zr.: AP 6 . 2 8 3 (ep ig ra m a n o n im o w y ) .
w .l -2 Która z bogatych gachów wyniosłą się stala / iNernezy boginie] nie uszano
wała - we fraszce m o w a o Afrodycie, któ ra wykroczyła poza wyznac zoną jej przez iMojry sferę działań (miłość), zasiadła bowiem do wrzeciona, narusza jąc tym sam y m prero
gatywy Ateny, opiekującej się tk actwem (jako opiek un k a rzemiosł, zwłaszcza przędze
nia i tkactw a, nosiła przyd o m ek Ergane: dosł. ‘Robotna. S krz ętna ). Z a swTój czyn Afro
d yta musiała przeprosić Atenę i obiecać, że nigdy nie będzie już prząść.
Nernezy - Nemesis, g reck a bogini ze m sty i sprawied liwości, k a r z ą c a
tych. k tórzy ła m i ą p o r z ą d e k rzeczy, a d o k ł a d n i e uoso bienie Z e m sty b o g ó w ’,
w. 3 w pożyw ien ie d ziś przędzie - sens: żyje z tk a c tw a .
Cypru p a n i - Afro dyta,
w. 4 w jarzm ie P a lla d y - sens: jak o t k a c z k a .
[122.]
P ra em ia ta respu blica
T y tu ł: - n a g r o d z o n a ojczyzna (rzeczp osp o lita).
w'. 1 Kędy zapłat cnota c zu je- sens: kiedy cnota czuje się doceniona, nagrodzona.
[126.] Na faryzeów
T ytu ł: - tj. n a fary zeuszy; tu: obłu dników' w tr ą c a ją c y c h się wr cud ze sp raw y; por.
O W E N III 59: Pharisaei.
[127.] Raki
Insp.: K O C H A N O W S K I Fraszki , 1 14: Raki.
T y tu ł: - po r. obj. do II 57,2.
w\ 2 czujm y też na nie - sens: u w a ż a jm y n a nie.
[128.] O
Miłku.
Tccum h abita
T y tu ł: Tecurn h abita - wniknij w siebie samego, za s ta n ó w się n a d sobą. b ą d ź
so bą (dosł. 'zam ieszk aj ze so bą ): por. PER S . 4.52.
[129 ] O swej fortunie
w. 1 niewielą - w niewielkim sto pniu, niewiele.
w. 4 tak i ptaszkom niewielkim małych piórek trzeba - por. Mt 6 .2 6 :.. Wejźrzyjcie n a p t a k i niebieskie, iż nie sieją ani żną. ani zbierają do gu m ien , a Ociec wasz n ie
bieski żywi j e ” .
Źr.: O W E N I 143: Sara.
w. 2 Sara - n a w i ą z a n ie do opowieści o A b r a h a m ie i Sarze. S ar a. sądząc, że jest
b e zpło d na, o d d a ł a A b r a h a m o w i swoją służącą Magar, z k tó r ą spłodził on lsmae la:
por. Rdz 16.
216
KOMENTARZE
[131.] Do Piotra Złońskiego
I vi ul: Piotra Złońskiego - p o s t a r niezidenty fiko w ana.
w. 1 -2 Kto się ż e n i... / ic posagu sicar. kłopot m a j ą - przysłowie1(NKP P . ..żona
125).
[133 ] Do Hanny w drogę pospolitego ruszenia
w. 11 synaczka D y jo n y - E r o s a / K u p i d y n a : tu: miłości.
w. 12 a w ukraińskie pospieszać się stron y - najpewniej chodzi tu o w y p raw ę
wojsk zaciężnych posz czególnych w ojew ód ztw Rzeczypospolitej i od działó w p o w o
łan ych p r y w a t n y m s u m p t e m przeciw ko w ojsk om k o z a c k im B o h d a n a C h m i e l n i c
kiego. W y p r a w a ta w yru szyła we w rześniu 1 6 4 8 r.. siedem miesięcy po rozpo częciu
p ier wszyc h d ziałań w o jen ny ch na l krain ie oraz cztery miesiące; po m iażd żącyc h
k lęsk ach po d Ż ółtym i W o d am i (1 8 m aja) i K o rsu niem (26 m a ja ) . K o n fro n tac ja o d
działów polskich z wojsk iem k o zack im o k a z a ł a się dla nich d ru zg ocąca: w dn iach
2 0 - 2 3 w r ześn ia w o jska Rzeczpospolitej poniosły kolejną klęs kę w zak oń czon ej p a
n iczną u cieczką bitwie p od P iław cam i.
W ojenn e przy g o d y J a n a G aw ińskieg o z k a m p a n i i 1 6 4 8 r. i pogłosy klęski
piławieckiej zostały u tr w a lo n e w w y d an y ch d w a lata później Nagrobkach. O d n a
leźć ta m m o ż n a n a s t ę p u j ą c e utwor y: [1.] Kościom na pobojowisku niepochowanym.
[2.] P od Piław cam i zabitem u. [3.] Na Piławce. [4.] Kozakow i Zaporowskiemu. [5.]
Tatarzynow i M urzie. [6.] T atarzynow idrugiem u. [58.] Chamowi tatarskiem u oraz
e p itafiu m pośw ię cone pam ięci o b ersztera Osińskiego, któ reg o o d działy jak o jed yn e
wycofały się z n a d rzeki Ikwy w n ależy ty m p o r z ą d k u , o sła nia ją c ch ao ty czn y od w ró t
wojsk polskich - [81.] Pułkownikowi Osińskiemu : por. G /VWIŃSKI Nagrobki.
к. В0 -В9 Г. C9 I'. C3 V.
M ożna z a te m wnosić, iż wiersz [1 33.] Do H anny w drogę pospolitego ruszenia
został n a p is a n y w pierwszej połowie w rześn ia 1 6 4 8 r.. jeszcze przed b itw ą pod
Piław cam i.
w. 16 lub się Dyjannom pięknym za k a zo w a ć - sens: lub zaleca ć się do p i ękn ych
dziewcz ąt.
w. 18 2 pelnem i czynić - se^ns: b iesia do w ać przy sz klanicach wina.
w. 20 z a ż y w a ć ... darów ( y te r e i - zażyw ać d a r ó w Afrodyty: przenośn ie: z a ż y
wać m zko szy m iłosnych: por. obj. do I 3 4 .2 2 .
w. 2 5 - 2 8 Ezończyka Medea ... - n aw iąza n ie do opowieści e> zdradzie Jazona,
który opuścił Medeu; i zaręczył się z KreMisą (Glauke). có r k ą Kreona, k róla K o ryntu.
Ezończyka - syna Ajsona (lac. Aeson. stąd Ezon). tj. Ja zona, następcy
tronu w Jolkos w T(‘ssulii. w y c h o w a n k a c e n t a u r a G hirona. dow ódcy w y praw y A rg o
nautó w .
Medea - le g e n d a r n a czarodziejka, có rk a Ajetesa. króla Kolchidy. Z a k o
c h a n a w Jazonie po m o gła mu zd obyć złote* runo. a następnie*, według jedne*j z wersji
mitu. uciekła wraz z herosem do Jolkos i została jevgo żoną.
OBJAŚN IEN IA «I«.
sL‘>0-OJ /
• II 131 -
Ш
w. li 8 /
1 Ì Ì w. JO - П О
217
w. 2 9 Achilla swej B ryzeim odły... - naw ią z a n ie do opowieści o zw iązk u Achi lle
sa i b r a n k i Bryzejdy. córki Bryzesa. k a p ł a n a w mieście Lyrnessos. k tóre zdobył
i złupił właś nie Achilles: por. IÌOM.//. 1 .3 3 5 - 3 4 8 .
w. 3 0 - 3 2 choć mu serce bodły. / choć um ierała . choć swe tajemnice / rajem
słodziła z serdecznej skarbnice - por. OV .Her. 3.
w. 3 4 wezm ą miejsca odległości - sens: zo s ta n ą s tłu m io n e przez o d d alen ie,
w. 4 4 spiesząc w Ukrainę - por. obj. do w. 12.
w. 4 5 Cóż wiedzieć, jeśli - nie w iado m o , czy.
[134.] Do Adryjana.
P ro p ter qu od tale, ipsum m agis tale
T ytuł: Propter quod tale, ipsum magis tale - dosi. to. ze względu n a co. rzecz jest
właś nie ta k a . sa m o jest jeszcze bardziej tak ie (krócej: t a s a m a cecha w p rzyczynie
jest m ocniejsza niż w s k u t k u ) : właściwie: Propter quod unumquodque est tale, illud
ipsurn est magis tale: jest to sz k oln a m a k s y m a sc holastyczna. o p a r t a n a a r g u m e n
tacji Arystotelesa (A R IS T .M etaph. II 1, 9 93 b 24f: por. t a k ż e AnaLpost. 72a 78):
por. ta k ż e św\ T o m a s z z A k w inu (Summa Theologiae I q. 88. a. 3): R o b e rt Barclay.
Theologiae vere Christianae apologia. Propositio III.
Zr.: AL CIA TU S XV: Paupertatem summis ingeniis obesse neprovehantur (.,Ze
ubóstw o staje n a p rzesz k o dzie rozwojowi n a w e t najzd olniejsz ych lud zi"). Por. R E ]
Zwierzyniec
4.15:
Figura niedostatku.
[136.] Nagrobek Sobkow i
Źr.: O W E N III 193: The windings beete. Ad Paulum sepultum.
w'. 1 N agiś w szedł na św ia t... n agiśjest n ie ż y w y - por. Koli 5.14:
„Jak wyszedł
nag i z ży w ota m a t k i sw ej. t a k się w t ó c ì . a nic nie weźmie z s o bą z p racy swojej : por.
też M O R S ZT Y N Św iatow a rozkosz. Non licet plus efferre quam in tuie ris. w. 1:
..Nago człek n a św iat idzie": К О С Н О WSK1 Epigramatu. II 60: Strojna śmierć :
przysłow ie (N KPP. ..nagi 14).
[137 ] Z Anakreonta
w. 7 - 8 lub język, ja k Terej owej / potom ce P a n d y jo n o w ej- por. obj. do 188.5.
w. 9 p o d zaraniem - o świcie.
[139 ] Do Drużby
Tyl ul: D rużby - postać niezid en ty fiko w ana.
w. 1 -2 g d y podpiję sobie. / ze lepiej praw dę mówię o tej dobie - przysłowie, sens:
pijany powie p r a w d ę (N KPP. ..praw d a o"7): p o i . II 50.
218
_
KOMENTAKZK
[140.] Z greckiego
Zr.: ALCI ATI.:S IX: In victorium dolo partam (..Na zwycięs two z d o b y te o sz u
stw e m "). T en sa m m o tyw por. AP 7 . 1 4 5 ( ep ig ram A sk le p iad esa z S am o s) (por.
Czerniatowicz. s. 6 9 ).
w. 3 z sędziów greckich - za sp r a w ą sędziów gr eckich : por. obj. do I 2 0 .2 .
[141.] Na bezzębnego starego
Por. INES I 19: Ad ederitnlum. Ex sensu Aristotelis.
[143.] Do Czytelników
Zr. : O W E N 13: Ad Jo [hri] Hoskins J. C.. p o d a m ingeniosissimum de suo libro.
DWORZANEK JANA GAWIŃSKIEGO KSIĘGI III
[1.]
W ieI[kiego] K sięst[wa] Lit[ew skiego] z Koroną Polską.
Do tychże zacnych państw
Unio
Tytu ł: Unio - Unia:
Wiel[kiego] Księst[wa] Lit[ewskiego] - Wielkie Księstwo L itew sk ie
(łac. Magnus Ducatus L ithuaniae ). d a w n a n a z w a L itw y oraz ziem ruskich.
z Koroną Polską - K o r o n a K rólestw a P olskiego (łac. Corona Regni Poloriiae). od czas ów unii lubelskiej n a z w a ziem leżących w o b ręb ie Rzeczypospolitej
(tzw. ziem k o r o n n y c h ).
[2.]
Do Sylwiego.
Л ет о la ed itu r n isi a se ipso
Tytu ł: Nemo laeditur nisi a se ipso - n ik t nie m oże n a m za szkodzić, p o z a n am i
sa m ymi: por. O W E N IV 2 09 : Nemo laeditur nisi a se ipso.
w. 2 Nieszczęście nie po górach, lecz po ludziach chodzi - przysłow ie (N KPP.
..nieszczęście” 2 5).
w. 3 M istrz swej człowiek f o r t u n y - sens: los człowiek a zależy od niego sa m eg o.
[4 ] Zły raz wszyscy
w. 1 -2 Jeśli cię jeden nie zmoże. / wiele rąk przem óc cię może - przysłowie
(NKPP. ..zdołać" 2)‘.
w. 7 Jeśli ku/dasz po niewielu - sens: jeżeli w alczysz z nielicznymi,
w. 9 - 1 0 siła złego. / ... dwa na jednego - przysłowie (NKPP. ..złe" 56).
[6 ] Do niew dzięcznej
w. 2 ja k ie masz ij a też mam odmienności - tj. m a m takie sa m e odm ienności, jak
tv: sens: jes tem zm ienn y w uczuciac h lak samo. jak ty.
[<°> ] Dalila
7л .-. O W E N IX Yh Dalila.
O B J A Ś N I E N I A d.. s. <>4-97 / (>7-08 • U H O - III 8 / 8 lyt. - 17 ivi.
219
T ytu ł: - Fiłistynka. u k o c h a n a S a m so n a . k tó r a p r z e k u p i o n a przez Filistynów
zd o łała w ydrzeć ta jem n icę jego mocy. S am so n , syn M anucgo. sędzia i b o h a t e r I z ra
ela. od z n a c z a ł się n a d l u d z k ą siłą. której sekre t wiązał się z jego b u jn y m i włosami.
Mocarz został p o jm a n y , oślepiony i uw ięziony w s k u te k zdrady , której d o p u śc iła się
Dałila. w yjaw iając sw ym p o b r a t y m c o m t ajem n icę S a m so n a . a na s tę p n ie ob cin ając
u k o c h a n e m u siedem pukli włosów, t a k by u tracił swoje n a d lu d z k ie możliwości.
[9.] Do Marka niesposobnego
w. 2 je ś liś dziś niesposobny . mniej się ju tro zgodzisz - sens: jeśli dziś nie um iesz
sobie radzić, ju tro będ zies z do tego jeszcze mniej zdolny.
[10.] Z greckiego
Zr.: AL CIATI CXLIIII: Inanis impetus (..P różny z a p a ł" ) .
wr. 4 zodyjakiern - z o d i a k , p a s n a n i e b i e po ob u s t r o n a c h e k l i p t y k i . w k t ó r y m
p r z e b i e g a j ą t o r y r u c h u S ł o ń c a , K s ię ż y c a i p o sz c z e g ó l n y c h p l a n e t . W s t a r o ż y t
ności p a s t e n z o s ta ł d l a celó w a s t r o l o g i c z n y c h p o d z i e l o n y n a d w a n a ś c i e części,
z w a n y c h z n a k a m i , z g o d n i e z n a z w ą k o n s t e la c j i, k t ó r a z n a j d o w a ł a się w k a ż d e j
z o w y c h częś ci.
[11.] O W enerze z Marsem
w. 3-4 Siostra ma bez mala / z D yjom edem ... b itw y nie staczała - por . HOM.//.
5,131-132. 330-430. A f ro d y t a / W e n e r a usiłow ała unieść z p o la bitw y swego syna
E n e a sz a , ra n io n e g o przez D io m ed es a w b io d ro wielkim k am ien iem , ale syn T y d e u s a
ugodził j ą w łócznią w rękę.
[12.] O T aidzie zam ężnej
Tytu ł: O Taidzie - T ais ( T a i d a ) , s ł y n n a k u r t y z a n a i a t e ń s k a ta n c e r k a , żyjąca
w IV w. p .n.e., k o c h a n k a A l e k s a n d ra Wielkiego (m ia ła nam ów ić go do sp a len ia k r ó
lewskich p a ła c ó w A ch em en id ó w w Per se polis). S łynęła ze w spaniałej u r o d y i celn e
go d o w cip u. Po śmierci wład cy zo stała ż o n ą kró la E g iptu . P to le m e u sz a I Sotera.
z k tó r y m m ia ła d w ó jkę dzieci. Po rozw odzie p ozostała w Egipcie jak o z a u f a n a p r z y
jaciółk a w ładcy i pełniła funkcję królowej Memfis.
[13.]
Z M arc[yjalisa] do Tullego
Źr.: MART. 1 1 .3 4.
w. 3 w któiym wszytko butnie - w któ ry m wszystko jest wspan iałe, pyszne.
[17 ] P au per ubique iacet
T ytu ł: - ubogi legnie wszędzie: sens: ub og iem u zaw sze wiatr w oczy: por.
O \ .Fast. 1 .2 18 : por. OPALIŃ SKI Satyry. I 5: Na szpitale w Polszczę . i rzadkie,
i nieporządne. w.
57-61:
220
K O M K N T A R Z I-
Jako o j('(lnvm piszą, gdy go raz królow a
A ngielsk a. L lizah ct. m ijała i rzekła:
- P a u p e r u b iq u e ia c el! - Jak z bicza p ow ied ział:
- In ih a la m is . R egin a, lu is Itac n o r ie ia rerein .
S i fa rei h o r reru m , p a u p e r ubU jue ia e e l.
Рог. KOC MO WS К I Epigramatu. II 2 09 : Pauper ubiijue iacet.
[19 ] P e a n B a k c h a ( o k a j s k i e g o
Si roly 1 02 (w. 1-8) s kie row an e są do w ina (to kaju), strofy 4 - 5 (w. 1 3 - 2 0 ) - do
Dionizosa (B ak ch iisa). strofy 6 - 1 7 (w. 2 1 - 6 8 ) - po no w n ie do wina. strofa 18
(w. 6 9 - 7 2 ) - do siebie, strofa 19 (w. 7 3 - 7 6 ) - do wina. strofa 20 (w. 7 7 - 8 0 ) - do sie
bie*. strofa 21 (w. 8 1 - 8 4 ) - do wina.
T ytu ł: Pean - ( p . p a i un. łae. pueun) liymn po ch w aln y, c h ó r a ln a pieśń d z i ę k
c z y n n a s k ie ro w a n a do Apołlona. A rtem idy lub innych bogów, c h a r a k t e r y z u j ą c a się
tzw. r efren em k u lto w y m . Najsławniejszym i tw ó rcam i tego ty p u pieśni byli A lk m a n
z Sardes. S y m o n id es z Keos oraz P i n d a r z T eb.
w. 7 albati - w yśm ienite wino, p r o d u k o w a n e w w in nicach n a ob szarze L acju m .
w okolicy A lbano (łac. Alba), na w s c h o d n im b rzegu Lago di Castel G an do lfo (łac.
lucus Albartus). u stóp M onte Cavo (łac. morts Alb un us). O winie tym pisał H o racy
(por. Currn. 4 . 1 1 .2 : Serm. 2.8 .1 6 ): w ocenie sta ro ż y tn y c h zajm ow ało trzecie m iej
sce. po c e k u b ie i faleniie. T r u n e k był również ceniony w siedem nastow iecznej R z e
czypospolitej: por. M O R S ZT Y N Poezje. Lutnia LXVI: Do Stanisław a M orsztyna .
Rotmistrza Jego Królewskiej Mości. w. 6 5 - 6 6 :
P om n isz i alb an . god zien sw ego rym u.
G odzien i p oić oj re św ięte z R zym u.
w. 14 ternu przeciw bije wiele - sens: sprzeciw ia się ..winnej" genealogii syna.
w. 15 //’ Jowiszow ej lyście - w łydce Jowisza: właściwie: w udzie (por. obj. do
1 1 0 5 .2 6 ) .
w. 2 4 Нуте! - Hym ettos. p a s m o górskie w Attyce. na p ołudniow yw sclió d od
Aten. p o m ięd zy Z a t o k ą S a r o ń s k ą a dzisiejszym szczytem Brilessos. O b s z a r ten
słynął w staro żytności ze zn a k o m ite g o m iod u.
w. 2 6 - 2 7 umazyjom - tj. inahnazjoni: określenie' to po ch odzi od zniekszlah'.eme'j
nazwy słodkich win. klóre w okresie* sta ro p o ls k im s p r o w a d z a n o z Krety i z P elo p o
nezu (z m iasta Napoli eli Malvasia, zało żonego w 1 2 0 5 r.).
w. 3 0-3 1 bulsurn. g d y się spuszcza / z drzew obfitych nu Libanie - eirndzi lii
o żywiczne* libańskie* evelry: gr. bulsumon (łac. balsamina) lo najogólniej 'r odzaj
wonnej żyw icy’.
w. 32 ir złotą czasz ukanie - se*ns: sk m p li się w zlole*j ezarze*.
w. 3() //’ sadzie hesperoirym - w ogrodzie* I l<‘spcrvd (nim f Zachodząc(*ge>
Słońca), córek AIłasa i Nocy. położonym na z a cho dn ich k r ań cach świala. nael b r z e
giem Oceanu, nieopoelal W ysp Szczęśliwych. Rosły lani ziole* jabłka, klóre* (Jaja
O B JA Ś N I E N I A .Io s. 0 8 - 1 0 0 / 1 0 0 - 1 0 2 • III Г lyi. - l ‘>«-. Ло / l ‘> xv.
221
-23
o fiaro w a ła Herze w ślu b n y m p o d a r u n k u , a któ ry ch strzegły Ilesp ery d y . Z dobycie
jabłek było jed n y m z z a d a ń , jakie E u ry s teu sz wyznac zył H eraklesow i.
w. 4 6 M u zy—boginie i o p i e k u n k i ro zm aity ch ro dzajó w poezji, sztuki i litera tury
n au k o w ej. Były c ó r k a m i Z e u s a i M n e m o syn e (Pa mięci: por. obj. do W 4.2 2 ). brały
ud ział w ucztach o lim pijs kich. W ed łu g ró żnych p rzek azó w ich siedzibą b yła Pieria.
H elikon w Beocji ze ź r ó d łam i A ganip pe i H i p p o k r e n e (por. obj. do W 3. 23 )lub P a r
nas w Fokidzie. O p i e k u n e m i p rz e w o d n i k i e m Muz był Apollon z p r z y d o m k i e m
M ousagétes ( P ro w a d z ą c y Muzy ). K ażd a z Muz z a jm o w a ła się innym i d ziedzinam i
n a u k i sztuk: K a l l i o p e - p o e z j ą ep ick ą, r e t o ry k ą i filozofią. K l i o - h i s t o r i ą . E u t e r p e poezją liryczną. M e lp om e n e - trag ed ią. T o rp s y c h o ra - tań cem . E r a t o - poezją
m iło sną i m u zy k ą. U r a n i a - a s tro n o m ią . P o lih y m n ia - po ezją c hó raln ą. T a l ia - k o
m ed ią.
M uzy z Febern - tu: twórczość p oety ck ą, n a tc h n ie n ie poetyckie,
w. 51 lat p rzym n ażasz - sens: sp raw iasz, że zostaje jeszcze wiele lat do p r z e ż y
cia. od m ład zas z: po r. I 3 4 .4 3 .
w. 6 0 zdam się w iedzieć coś takiego - sens: m a m z a d a t k i na.
w. 6 5 i na głowie rościsz rogi - por. obj. do I 1 29 ,4 .
w. 77 Cypru p a n i - A fro dyta.
[21.] Z greckiego
Zr.: AP 9 . 7 4 (e p i g ra m a n o n im o w y ) (por. Czerniatowicz. s. 68 ).
w. 1 Dyjodorów - tu przenośnie: A teńczy kó w (w oryginale greck im właściciela
mi ziemi są A ch ajm en id o s i Menippos i nie m a w nim re m iniscencji history czn y ch).
w. 2 M ityleńcz) k - m iesz k an iec Mityleny. na jważniejszego i największego m i a
sta. położonego n a w s c h o d n im w y brzeżu w yspy Lesbos. U tw ó r n aw iązu je do okresu
w ojny pelopones kiej. w czasie której m iasto p rzechodziło z r ą k do r ą k walczących ze
so bą oddziałów . W 4 2 7 r. p.n.e . Mitylen a została zd o b y ta przez Ateńczyków'. zaś
ziemie rozdzielono p o m ię d z y osadników' a teńskich, je d n a k ż e po klęsce Aten n a S y
cylii m iasto uwolniło się sp od p r o t e k t o ra t u .
w. 4 nim tego jest. - sens: anim tego jest. nie jes tem ani tego.
[22 ] Do Uznańskiego
T ytu ł: - p r a w d o p o d o b n i e chodzi tu o S tan isław a Uznańskiego. neofitę, który
został no bilito w an y w połowie XVII w.
[24.] Justyn
w. 2 wet za irei oddają - pr zysłowie (N KPP. „wet : lac. licem pro rice reddo
libi, arnice).
[25 ] O radzie pobłażającej do Kul la
w. 4 n u ty nie zleczy. g d y je j nie uraża - przysłowie (NKPP. ..rana
10).
[26.] Do Pawła
w. 2 co rok ... lo prorok - przy słowie (N K P P . ..proro k
[27.]
3).
Z łacińskiego
Źr.: MART. 5.4 2 .
[29.] Jobowe m izeryje
Źr.: O W E N III 199: Miseria Job.
Tytu ł: - zgryzoty H io ba. Hiob to b o h a t e r s t a ro te s ta m e n to w e j Księgi H ioba, o p i
sującej siłę ludzkiej po bożności. Bóg. ch cąc s p r a w d z ić w iarę Hioba, pozwolił s z a t a
nowi p o d d a ć go cierpieniom , przez k tó re b o h a t e r przeszedł zwycięsko, nie tracąc
wiary w sp raw ied liw ość Bożą.
[30.] Siedm m ędrców greckich
Tytu ł: - sied m iu m ę d r c ó w greckich , o b d a r z o n y c h najw y ższą życiow ą m ą d r o ś
cią. Zna leźli się w śród nich zaró w n o politycy, ja k i uczeni, p r a w o d a w c y i filozofo
wie. Ź r ó d ł a p o d a j ą k ilk a k a n o n ó w z a w ierający ch r ó ż n o r o d n y skład nazw isk owych
m ędrców . W na js ta rs z y m bo daj zes taw ien iu, p r z y to c z o n y m przez P l a t o n a w Protagorasie. p o ja w ia ją się n a s tę p u ją c e postaci: T ales z Miletu. P ittak o s z Mityleny.
Bias z P riene, Solon z Aten. Kleobulos z Lin do s, Chi lon z L a c e d e m o n u oraz Myson
z Chen, a S o k ra te s wygłasza tu p r z e k o n a n ie , że m ą d r o ś ć sw ą m ę d r c y z a c z e r p n ę
li z do ryckiego L a c e d e m o n u , skoro ich se nten cje cechu je l a k o ń s k a zwięzłość (PLA.
Prot. 3 43 a). W in ny ch k a t a l o g a c h w y s tę p u ją również: P e r i a n d e r z K o r y n tu , E zo p
z Frygii oraz S cy ta A nachars is; należy j e d n a k p a m iętać, że k a n o n ten n igd y nie był
stały, a jed yn ie ap o lliń sk a liczba siedem p o z o s ta w a ła n iezm ien na.
P o p u l a r n o ś ć legen dy o siedm iu m ę d r c a c h greck ich w litera tu rze i k u l t u rz e e u
ropejskiej XVI-X VII w., szczególnie zaś w em b le m a ty c e . w iązała się ściśle ze z n a n y
mi se n ten cjam i, k tó re p rzy p isy w an o po szczeg óln ym m ęd rcom : por. AL CIATI
CL XXXVI: Dicta sep tern sapientnrn (..Pow ie dzenia sied m iu m ę d r c ó w ") .
[31 ] Irus do Kreza
Źr.: O X .T rist. 3 . 7 . 4 1 - 4 2 ( p rze k ła d J. Wójcicki):
N em p e addit cu ieu m q iie libet Fortuna rapitque:
Irus et est su b ito, qui m odo C roesus erat.
Oto Fortun a, co chce. o d b ic ia i daje:
n ied aw n y K rezus nagle Irusem zostaje.
Por. ta k ż e O W E N IV 62: Tides rue real'.oria.
Tytu ł: I n is - właściwie: Arnajos zw an y Irosein. p osta ć p r z e d s t a w io n a w Odysei
H o m era: żarłoczny i kłótliwy ż eb rak m ieszkający na Itace, który był w y k o r z y sty
w any j a k o człowiek na posyłki, m.in. przez zalo tn ik ó w Penelopy . Ja k o ż eb r ak w ę
dro w n y Iros pożywiał się u stołu zalo tn ik ó w p od czas ich uczl na dworze itackim i nie
po zn aw szy Odyseusza. jak o żc powrócił on w nędzny ch ła c h m a n a c h , szydził z niego,
o d g an iając od progów włas nego pałacu, dopóki O dysensz nie poko nał go w słynnej
O B J A Ś N I E NIA <h> s. 1 0 2 - 1 0 3 / Ю - Н О З * I I I 2 o - : H « y i . / . П i v i . - 4 2
_
223
walce n a pięści: por . H O M . Od. 1 8 . 1 - 1 1 1 . T u Irus jest s y n o n im e m człow ieka u b o
giego.
do Kreza - do K rezusa. Krezus. o statn i król Lidii, k t ó r ą wkładał wr l a
tach ok. 5 6 0 - 5 4 6 p.n.e. Słynął z o g r o m n y c h bogactw, zaś n a sw ym d w o rze gościł
wielu pi sa rzy, poetów, filozofów' i u czonych. W 5 4 6 r. został p o k o n a n y przez C y rusa
Wielkiego, k r ó la Persów', k tó ry wcielił Lid ię do swojego im p e r iu m . T u Krezus jest
s y n o n im e m b o gacza.
[32.] O jednym
w. 1 -2 D wa g rz e c h y . . . / nie m iłował ni Boga, ani też bliźniego - o dw óch n a j w a
żniejszych p r z y k a z a n i a c h zob. Mt 2 2 . 3 7 - 3 9 : Mk 1 2 . 3 0 - 3 1 .
[33.] Na łysego Szpotka m alow anego
T ytu ł: S zpotka - imię zn aczące, o kreśla ‘cz łowieka ku lawego, s z p o ta w e g o ’,
w. 2 na sw ej zw ierzchnej czasie - n a czaszce.
[34.] Do Dobrogosta
w. 3 a czoło - sens: otwarcie, jawnie, m an ifestacyjnie.
[35.] N ow ożeniow i starem u rada
w'. 3 - 4 «Kto na drodze bitej myli, / na ścieżkę się darmo s i l r - p r a w d o p o d o b n i e
wryrażenie przysłowiowe.
[36.]
Obm owa
w. 1 w gminie - tu: wrśród ludzi.
w'. 3 z a ż y ł w obm owę - sens: u spraw iedliw ił się.
w'. 4 «Na świecie niernasz nic nowego" - por. Koh 1.1 0: przysłowie (NKPP.
..nowe" 10).
[38.]
O Chm urze w Janie K ochan[ow skim ]
Insp.: K O C H A N O W S K I Fraszki . I 91: Do Chmury.
[39.] O tymże
w. 4 zapraw iałeś w szarej ju sze - sens: sk ąp ałeś w k u c h e n n y c h zlewkach, w k u
c h e n n y c h resztkac h .
[40 ] O tymże
Por. K O C H A N O W S K I Fraszki. I 92: O tymże.
[42.] Juno, W enus, Pallas
Zr.: O W E N I 17: Indicium Puridis. Ten sa m m otyw por. KOCMOWSKI Epigra
mu ta. I 34: Rozsądek Parysów.
224
KOMENTARZE
w. 1 Co przeszła przedtym - n a w ią z a n ie do rozstrzy gn ięteg o przez P a r y sa k o n
fliktu po m ięd zy t r z e m a b o giniam i: por. obj. do II 10.3.
w. 2 m iałaby górę ... jed n a ninie - sens: dziś zwycięs two o d n io słab y jed n a
z dwóch bogiń, k tó re u p r z e d n io pr zegrały,
w. 3 łanią - czas ownik: dziś: tan ieją.
w. 4 Juno Moneta dziś na śiriecie panią - w z a m i a n za właściwe rozstrzygnięcie
I l e r a / J u n o n a o b iecała P ar ysow i bo gactw a, .limona wraz z Jowiszem i M in e rw ą n a l e
żała do tzw. Tró jcy Kapitolińskiej. czyli trzech n ajw ażniejszych b ó stw rzym skich
czczonych n a Kapitolu. Ś w iątyn ię J u n o n y Monety (dosł. ‘D oradczyni lub ‘O s tr z e
gająca*. p r z y d o m e k od c zas o w n ik a monere u p o m in ać, przestrzeg ać ) wznies iono
w 34 3 r. p.n .e. na pó łn o cn y m szczycie Kapitolu (. l/м), ch oć k u lt bogini w ty m m iej
scu był starszy. Boginię na z w a n o Moneta, p o n iew aż w czasie n ajazd u G aló w w roku
3 9 0 święte gęsi. h o d o w a n e o bo k pr z y b y tk u , wszczęły a larm , gdy wrogowie p o d c h o
dzili n ocą n a wzgórze1,, i ostrzegły w ten sposób obro ń có w . Po wojnie z k rólem P y rr u seni (p o czątek III w. p.n.e.) p o d o p ie k ą bogini bito w św iątyni pi eniądz, lo kalizu jąc
tam m en n icę p ań s tw o w ą , stą d na s z a w spółc zesna nazw a p ie n ią d z a - m o n eta.
[43 ]
Z Anakreonta
Zr.: Anacr. 3 4 (por. Czern iatowicz. s. 82).
w. 2 świerczyku - tj. św ierszczyku: świerszcze ( G rylłoidea ). n a d r o d z i n a o w a
dów p rosto sk rzy d ły ch . zw ykle u b a r w i o n y c h ciem no, z um iesz czon y m n a p o k r y
wach a p a r a t e m dźw iękowym . W ory ginale greck im m o w a jest oczywiście o piewikacli. zn a n y c h po w szechnie j a k o cy k a d y (Cicadidae).
w. 8 - 1 2 śpiewasz sobie . . . / i n a listku swą stolicę / zasadziwszy, okolicę, / niebu,
ziemi ulnbionem, / rozweselasz, władca, tonem - sens i szyk: władco łąki. siedząc na
listku i śpiew ając sobie, rozweselasz okolicę ulu b ion ym ton em nieba i ziemi.
w. 16 tobie w pań stw a te są dane - sens: są p o d tw oimi r ząd am i, są o d d a n e pod
twoje p an o w an ie.
w. 18 //’ różańcach - w o g r o d a c h ró żanych,
w. 2 9 hełikońskie córy - Muzy.
w. 3 6 szerci - maści, sierści: tu przenośnie: ch ity n ow ego p a n c e r z y k a ow ad a,
w. 45 cię krew żadn a zliw a - nie płynie w lobie krew.
w. 4 7 - 4 8 Niebian samych ... / i nieb mulą masz różnicę - sens: niewiele różnisz
się od bogów, jesteś jak bóg.
[45.]
W enus m alowana
Zr.: AP 1 6 .1 6 0 (epig ram P lato n a): b o h a te r e m ep i g r a m u jest r zeźb iarz grecki
(nie m alarz) Praksyteles. któ r e m u A fro dyta zadaje 1słynne 1pytanie: ..Gdzie* P ra k sty tei(*s widział m nie n ag ą? .
w. 1 Parys - zw any Alek san dre m , syn króla I mi. Priaina. i I lekuhe. Został p o
rzucony jak o niem ow lę
górach Idy. gdyż I lekabe m iała se'ii zap ow iad a ją cy , że*
urodzi pochodnię, od której spłonie' miasto. To właśnie' Parys rozstrzygnął na k o
rzyść Afrodyty spór o jab łko l '.ris. a nas tęp n ie iiw ióell I łei<‘iię. żonę Mcnclaosu. i p o r
O B J A Ś N I E N IA du s. Ю З - 107 / 1 0 7 - 1 0 8 • III 4 2 w. 1 - 4 0
1 / 4 ö w. 1 - 5 0
_
225
wał ją do Troi. co stało się p rzy czy n ą w y b u c h u wojny trojański ej: por. obj. do
II 10.3 . P a r y s zginął p rzeszyty strzałą F ilok teta.
Anchizes - Anchizes. syn K ap y s a i Tem is. w ła d c a D a r d a n o s w T ro a dzie. w k tó r y m z a k o c h a ła się Afrod yta i u rod ziła m u syn a - E neasza . Z eu s poraził
A n ch izesa (w ed łu g in n ych wersji m itu oślepił) za to. że nic potrafił on u t r z y m a ć
w tajem n icy swojego zw iązk u z Afrodytą. Niedołężnego A nch izesa z płonącej Troi
wyniósł n a swych b a r k a c h Eneasz: por. obj. do I 5 6 .3 . Anchizes z m a r ł na Sycylii
i został p o c h o w a n y n a górze Ery ks.
[46.] Do jednej matrony
Por. I 2 4 : Do rnalronyjednej.
[47.] Do tejże
w. 1 W dzięczniejsza cnota z nadobnego ciała - por. VERG..4p//. 5 .3 4 4 .
[48.] Do tejże. O kości z boku
w. 1 osobliwsze dzieło - tu przenośnie: k ob ieta.
w. 2 około kości z boku w ziętej było - zg od nie z p r z e k a z e m b ib lijn ym Bóg
u k sz ta łto w a ł k o bietę z żebra, k tó re u p r z e d n i o wyjął z b o k u mężczyz ny: por. Rdz
2.21-23.
w. 3 Jakoż j a nie mam tej cząstki m iłować - por. K O C H A N O W S K I Fraszki ,
II 13: Do p rzyja ciela , w. 10: „Jak o m a m tr z y m a ć o tej kości z b o k u ” .
[49.] Dola zła prędsza ku człow ieku
Z r.: A L C IA TU S XLVII: Sem per praesto esse infortunio. (..Nieszczęście stale
c zy ha u p r o g u ” ).
w. 1 T rzy dziewic - dziś: trzy dziewice,
w. 6 wróg cichy - śmierć.
z swą Parką nić je j życia skraca - P ark i, greckie Mojry. córki Z e u sa
i T e m id y lub, w ed łu g in ny ch genealogii, cór ki E re b u i Nocy (K ro n osa i Nocy), b o g i
nie p r z e z n a c z e n ia i ludzkiego losu. W y m ie n ia n o trzy iMojry: Kioto p r z ę d ła nić życia.
L achezis p rzy dzielała los i czu w a ła na d łu go ścią nici. Atropos p rzecin ała nić życia,
w. 10 zia d o l i- z ìa dola. zły los.
w. 12 A te - c ó r k a Z e u sa i Eris. jest uo so bien ie m zaślepienia p ro w ad ząceg o do
g rzechu i zbrodni, a tak że nieszczęścia, k tó re przy ch od zi jak o k a r a za wys tępek.
[50.] O P alancie i koniu chrom ym
P or. GAWIŃSKI Helikon, k. 2 1 8 r: O Palancie :
Że koń chrom y, że i ty. a w yjeżd żasz w drogę,
doli twej stąd (jak inni) żałow ać nie m ogę.
Jedź. gd zie ch cesz - z radością cię. ujrzysz, przyw itają,
aza nie w iesz, że w szęd y ch rom ego czek ają.
„Lecz nowin - prawisz - nie mam”. I oto nie ina:
koń chromy, jeździec chromy - zaż ti> nie nowina?
226
K O M K N I A R Z i;
[52.] Z greckiego
Zr.: AP 9 .4 4 2 ( ep ig ram Agatiasza z M yriny) .
w. 3 - 4 z swej chudoby / p o w sta w szy - podn iósłszy się ze swojej nędzy.
Ź r ó d ł a u tw oru nic o dnaleziono.
w. 1 P rzy nikczemnym - sens: przy n i k c z e m n y m władcy.
[55.] O m iłości
w. 4 i będziesz w tej toniej - sens: i zn ajd ziesz się w tej głębinie.
[56.] Słow o nad ranę uraża
T ytu ł: - przysłow ie (NKPP. ..słowo
8 2 ).
[57.] Demokryt, Heraklit
Zr.: O W E N I I 46: Democritus et Heraclitus. Por. ta k ż e AL C IA TU S XCVI: In uitam humanarn (..Na ludzk i żywot ) o raz AP 9 . 1 4 8 (ep ig ram a n o n im o w y ) .
T ytu ł: D em okiyt - D e m o k r y t z A b d ery w T ra cji (ok. 4 7 0 / 4 6 0 - 4 0 0 p . n . e . ) , j e
d en z n ajw yb itn iejszy ch filozofów gre ckich: tzw. filozof p r zy rod y. N a jw s z e c h s tro n
niejszy uczo ny sta ro żytności p rzed Arystoteles em : w swoich d o c ie k a n ia c h n a u k o
w ych (był a u t o r e m ok. 7 0 dzieł) zajm o w ał się fizyką, logiką, teorią p o z n a n ia , m a t e
m a t y k ą . estetyką, g r a m a t y k ą , m e d y c y n ą . Stał się tw ó r c ą ato m istycznej koncepcji
b u d o w y wsz echśw ia ta, rozwijając w ten sposób n a u k ę L e u k i p p a . D e m o k r y t
pouczał, że d ro g ą do zad o w o len ia i p og o dy d u c h a jest r o z u m o w e p o z n a n ie zas ad
d o b ra.
H eraklit - H e r a k lit z Efezu (ok. 5 4 0 - 4 8 0 p.n.e .). jońsk i filozof p r z y r o
dy. Był t w ó rcą kon cepcji zm ienności wszystk ich rzeczy (w aria b ilizm ), u w aża ł r ó w
nież. że p o d s t a w ą wszelkich zjaw isk we w szechśw iecie jest sprzec zność, dlatego też
u zn aje się go za p r e k u r s o r a dialektyki. P r a z a s a d ą św ia ta był w edłu g H e r a k l i t a
ogień. Z e względu na zwięzły styl p isania , niejasny sposób w y r a ż a n i a myśli, a tak że
z uwagi n a pesy m is ty czną wizję rzeczywistości p o to m n i określili H e r a k l i t a m ia n e m
..ciem nego filozofa (gr. skoteinós).
w. 1 Ten się śmieje - jak o że D e m o k r y t wciąż śmiał się z ludzkiej głupoty, został
przez p o to m n y c h n azw a n y ..śmiejącym się filozofem : por. HOR.£/j/a7. 2 .1 .1 9 4 :
..rideret D em o critu s".
ów za ś plącze bezprzestanie - p o p u l a r n y w litera turze h um an isty cz n ej
topos, odn oszący się do pes ym istycznej filozofii H eraklita: n i ech ętn a m u t r a d y c ja
p r z e d sta w ia ła H erak lita j a k o płaczliwego m iz a n tr o p a , a płacz H erak lita był już
w staro żytności przysłowiowy (por. SEN. Ira 2 .1 0 ): KOCHANOWSKI T reny], w. 1:
..Wszytki płacze, wszytki łzy I leraklito w e : M O RSZT YN 11. Ś w iatow a rozkosz.
w. 40: ..przestań cie ciec łzy I lerak lito w e".
O B J A Ś N I E N I A <ln s. 1 0 0 - 1 1 0 / 1 1 0 - 1 1 2 • 1 1 1 02 - 07 / 0 8 - 0 3
[58 ]
227
Echo
T ytu ł: Echo - c ó r k a E te ru i Gai. n im fa lasów i źródeł. Z a zatajen ie miłostek Z e
u sa Mera s k a z a ła ją n a p o w t a r z a n i e tylko osta tn ieg o słowa ro zm aw iającej z n ią o so
by. t a k że E ch o nie m o g ła się z nik im po ro zu m ieć. N im fa p o k o c h a ł a N ar cy za, ten
j e d n a k od rzu cił jej u czucie. E cho p o g r ą ż y ła się w b ezdenn ej rozp aczy , t a k że w k r ó t
ce w ychu dła, ciało rozpły n ęło się w p ow ietrzu, n a w e t kosteczki z am ieniły się w s k a
ły. i pozostał po niej tylko głos: por. O \ .Met. 3 3 9 - 5 1 0 .
w. 6 odgłos mój ria głos - tj. mój odgłos (echo) o d zy w a się n a (czyjś) głos.
[61.] W zorem Anakreonta
w. 1 -2 Nie dbam j a nigdy o złoto / jen o Boga proszę o t o - por. KO C H A N O W S K I
Fraszki. III 4: Z Anakreonta. w. 1-2:
Nie dbałem nigdy o złoto,
Alem tylko prosił o to.
[...]
w\ 4 dar B akchow y - wino.
w. 6 - 7 tym uczony I tw o r z y ł- sens: b y m twor zył r y m uczo ny (1 os. I.poj.).
w\ 7 - 8 ja k o piękne łata / byw ały z początku św iata - aluzja do złotego wieku
(por. niżej, w. 2 5 - 2 8 ) ; por. obj. do I 8,tyt.
w. 12 g d y p rzeżyję we złym sw ędzie - sens: gdy b ę d ę żyć w^śród tr o sk i z m a r
tw ień.
w. 15 przym kni się sam - sens: p r z y s u ń się.
w\ 16 nie pocznę z tobą dumnie - sens: nie p o g a r d z ę to bą.
w. 21 Fili - po r. obj. do 1 1 0 5 .2 8 .
w. 2 9 - 3 0 Teraz z a ś dosyć postaw y, / wątku mało - przysłow ie, sens: więcej p o
zo rów niż treści (N K P P , „ w ą t e k " 3); por. K O C H A N O W S K I Fraszki (d o d an e): Przym ówka chłopska, w. 9 - 1 0 :
Dziś wszytko już inaczej, wszytko spoważniało,
Jako mówią: postawy dosyć, wątku maio.
Z a c y t o w a n a fra s z k a J a n a Kochanow skiego (w ra z z d w o m a in n ym i u tw o r a m i: Źle
dopijać się przyjaciela oraz Pełna prze zdrowie) została wydrukow a n a w 1 5 8 9 r.
w tomie: J a n a K ochano w s kiego O Czechu i Lechu his to ryja naganiana. Ktemu
O cnocie i O sprosności pijań stw a, jako w ierszow any d o d a t e k do pro zato rs k ich
uwag: Iż pijań stw o je s t rzecz sprosna a nieprzystojna człowiekowi.
w. 3 4 - 3 5 n apiw szy s ię ... / praw dę m ó w ię - przysłowie (NKPP. „ p r a w d a 57).
[63 ]
Do Lisba
w. 1 Przemowę. y - p rzed m o w ę, wstęp.
rzecz - m owa.
228
KOMKNTAKZK
[64.] Do zacnej ma i rony jednej
w. 1 Apelles - Apollos z Kolofonu. jodoii z n a j z n a k o m itsz y c h m alarzy greckich ,
tworzył w drugiej połow ie IV w. p.n.e.. pracow ał na d w o rze A le k s a n d ra Wielkiego.
Był m istrzem m alar stw a m o n u m e n t a l n e g o , jego o b razy o d zn acz ały się z n a k o m i t y m
o p a n o w a n i e m zasad p e r sp e k ty w y i kolo ry tu . Dzieła Apellesa zn a n e są jed y nie ze
sta ro ży tn y ch opisów: por. ta k ż e obj. do 1 100 . 2 .
<Z>eukses - właściwie: Z eu ksis z H eraklei w L uk an ii. w y b itn y m a la r z
grecki, działał w latach ok. 4 3 4 - 3 9 7 p .n.e. w Aten ach. M acedonii oraz Wielkiej G r e
cji ( p o łu d n io w a Italia i Sycylia). Mistrz tzw. realizm u iluzjonistycznego - w ed ług
legend n a m a l o w a n y m i przez niego w in o g ro n am i p r ó b o w ały najeść się wróble.
Z eu ksis był rów nież tw órcą ideału kob iecego ciała. Jego p race z n a n e są tylko ze s t a
rożytn ych opisów, ch oć za kopie o b r a z ó w w c h od zą cy ch w k r ą g twórczości m a l a r
skiej Z e u k sis a u znaje się n iek tóre m a lo w id ła z Pom pei i H e r k u l a n u m .
[65.] Do Stefana
T ytu ł: - S tefan z W r o n o w a Księski. b u r g r a b i a . p o dsta ro ści k r a k o w sk i, poseł n a
sejm 1661 r.. k o m isarz do rewizji s k a r b u koron n ego , in sty g ato r k o ro n n y za p a n o
w a n ia k ró la W ład y s ław a IV W azy. Był f u n d a t o r e m kościoła p a r a f ia ln e g o w Obicliowie. p rzyjacielem J a n a Gaw ińskiego. Z m a r ł w 1 6 7 6 r.
Z im ą 1 6 5 0 r. n a k ł a d e m k rak ow skiej d r u k a r n i Ł u k a s z a K up isz a u k a z a ły się
Treny żałobne na śmierć Jego Mości Pana Stanisław a z Wronowa Księs kiego , p is a
rza grodzkiego krakowskiego p rze z Jana z Wielomowic Gawińskiego , grodu tegoż
krak[owskiego\ alum na , napisane. D a t o w a n a n a 17 lutego 1 6 5 0 r. p rzed m o w a z o
stała skierow a n a do S t efan a z W r o n o w a Księskiego. p isa rza gro dzkieg o now omiejskiego. syn a zm arłeg o u r z ę d n i k a . W śró d za w a rt y c h w d r u k u utw orów o d n aleźć m o
żn a wiersz, w k tó r y m G aw ińsk i uznał S t e f a n a Księskiego za go d nego n a s tęp cę
i dziedzica cn ó t jego zm arłeg o ojca: por. GA WIŃSKI Treny. Tren ÌIL w. 8 5 - 8 8 :
Śm ierć jednak tego nie w zięła łak om a d zied zicem eś cnót i w sw e S tefan om a
ojcow sk ie spraw y jaw nie p rzyw iązu jesz,
a sw y m i w espół z nim i koronujesz.
[66 ] Poznanie człeka
w. 3 - 4 chcesz go uznać w głowie . / prędko go dojdziesz po mowie - przy słowie
( NKPP. ..znać" 24).
[67 ] Do dam y jednej
w. 2 miłość mi rozum ... wzięła - przysłowie (N KPP. ..miłość" 83).
[68 ] Porłiryjo ptak. Wstydu białogłow skiego wvraż[enie]
Źr.: ALGIATI XL VII : Pudiciliu (.. W s ly d liw o ś ć ").
O B J A Ś N I E N IA do s. 1 1 2 - 1 1 3 / 1 1 2 - I H
I о -ł -1)8 / 08
I VI . -
78 w . 4
229
Tytu ł: Porfiryjo p t a k - l eg en d arn y p tak. k tóry zm u s z a n y siłą do o b c o w a n ia sa m
z a d a w a ł sobie śmierć. W Biblii u z n a n y został za zwierzę nieczyste: por. Kpł 1 1 .1 8 .
[70 ] Do
Hanny
w. 2 hesperyjska p a n i -W era. Do bogini należał o g ród I lesperyd. w k t ó r y m p a
n ow ała wieczna wiosn a. H e r a była o p i e k u n k ą kobiet zam ę ż n y c h .
[72.] Wota długich lat
w. 1 w wiek odkładają - sens: o d su w a ją w czasie.
[73.] O Dyjonie i Dyjannie
T ytu ł: 0 Dyjonie - o Wenus .
w. 2 niesłuszna - jest rzeczą niesto sowną, nie przystoi.
siecią za b a w ia ć się - tu: za jm o w a ć się po low aniem ,
w. 4 p o d siecią - alu zja do sieci, w której zn a la z ła się A fro d y ta /W e n u s, p r z y
ła p a n a n a ig raszk ac h z Aresem/iMarsem: po r. obj. do 1,4,11.
[74.] Kardasz
w. 1 Grzech próżn ow ać - przysłowie (NKPP. ..pró żn o w an ie
malorurn o rigo otiurn).
6 : łac. Omnium
Źr.: MA RT. 5 ,2 9 . Por. ta k ż e M O R S Z T Y N J.A. Poezje. Lutnia 69: Do Zosie.
w. 2 gładki będę - sens: że b ęd ę gładki.
[78.] Z Anakreonta
Zr.: Anacr. 3 3 (por. Czerniatowicz, s. 8 2 ) . P o d o b n y m o ty w a n a k r e o n te jsk i zo
stał przez G aw ińskiego w yk o rzy stan y w warstw ie n arra cy jn ej sielanki Mopsus
(w. 9 3 - 1 1 8 ) . k t ó r a została w y d a n a w raz z n a g r o b k a m i w Krakow ie, w 1 6 5 0 r.: por.
GAWIŃSKI Mopsus. k. A3 1 -A3 V: Sielanka. Mopsus.
w. 3 swym wozem - k o n stela cja Wielkiej Niedźwiedzicy (por. obj. niżej) z n a n a
jest tak że pod n a z w ą Wielkiego Wozu.
Helice - właściwie: Helike. nim la z Krety, jedna z dwóch (obok Kynosury)
piastunek Zeusa, które przemienił 011 w konstelacje Małej i Wielkiej Niedźwiedzicy (łac.
Ursa Minor. Ursa Maior). aby uiatować swe opiekunki przed zemstą Kronosa. W nie
których wersjach mitu Helike bywa identyfikowana z Kallisto. która dzięki łasce Zeusa
miała być również zmieniona w gwiazdozbiór W ielkiej Niedźwiedzicy.
w. 4 ręku bliska Arktofiła - m o w a o gwieździe A r k l u r (gr. Arktouros. łac. Arclu-
rus). zwanej też .■\rcloph ylax ( S tra żn ik niedźw iedzicy'), drugiej po d względem j a
sności gwieździe nieba północnego, najjaśniejszej z gw iazd w konstelacji W olarza
(gr. Bootes). Wolar z wyciąga na niobie rękę. lak ja k b y chciał ..dotknąć W ielkiej
Niedźwiedzicy.
KOMENTARZE
w. 6-8 u lu bion y/ sen p rzy b y w a . chwiejąc mroki . / p o d źrzeniczne ćnni obłoki sens: u lu b io n y sen. n a p ę d z a ją c ciemności, p r z y b y w a po d powiek i w postaci m ro k u ,
w. 8 źrzeniczne ... obłoki - powieki.
w. 1 5 - 1 6 w żdyć n atu ry / nie ujął ci m arm ur k tóry - sens: wszak nie jesteś n i e
czuły jak k am ień .
w. 3 5 lej dzikości - sens: tem u b ied actw u . K upidynow i.
[79 ] Z ł a c i ń s k i e g o
Źr.: O W E N VI 6 : Orpheus.
w .l z piekła w ysw obodził żonę - d r i a d a E u ry d y k a , ż o na Orfeusza, z m arła
w s k u te k u k ąs zen ia żmii. Z ro z p a c z o n y m ąż zs tąpił do H a d e s u i t a m o czarow ał
wszystkich swoją m u zy ką, u zy sku jąc zgodę w ładcy św ia ta zm arły ch n a p o w r ó t E u
rydyki. j e d n a k pod w a r u n k i e m , że przy w y ch o d ze n iu z p odziem i nie o b ejrzy się on
za siebie aż m o m e n tu , gdy d o jd ą do g ran ic o tch łan i. E u r y d y k a szła za O rfeu szem
w m ilczen iu, je d n a k ż e ten nie w y tr zy m ał p o k u s y i spojrzał za siebie, jego u k o c h a n a
zaś bezpow rotnie z nik nęła w' czeluściach H ad es u .
w. 4 niemasz o tym noty - nie m a o tym nu ty. nie m a o ty m pieśni.
[80.] O bankiecie M anilla
w. 1 -2 U chodził-łi bankietu Feb Tyjestowego , / nie wiem - sens: nie wiem . czy
Słońce (Feb) uciekło z uczty T yestesa. T yestes był sy nem P elop sa i H i p p o d a m ii.
m ło dszy m b r a t e m Atreusa. Opowieś ć głosi, że Słońce ze zgrozy cofnęło swój bieg.
g dy Atreus, c hcąc zemścić się n a Tyestesie za uw iedzenie żony Aerope, zap ro sił b r a
ta n a ucztę, w trak cie której p o d ał mięso z jego zam ordow a n ych synów’, a p o t e m p o
k azał m u ich r a m i o n a i głowy.
[81.] O Fortunie do jednego
w’. 1 Nie wierz Fortunie, co j e j w ierzysz siła - przysłowie (N K P P . ..fo rtu n a 31) :
por. KO C H A N O W S K I Pieśni . I I 3. w. 1 : ..Nie wierz Fortunie, co siedzisz wrysoko".
[82 ] O Klimku
Por. p o d o b n ą zabaw ę: II 94 .6 .
[84 ] O śm ierci
w. 1 Strach śmierci barziej w a d zi niż śmierć sama - przysłowie (N KPP.
..strach
13).
[85 ] Do Fabijana o m iłości i niem ocy jego
w. 1 II szyslko zw ycięża miłość r- ( l a c . ) . . O m n ia \ incil a m o r . właściwi«*: ..O m nia
vinril A m or el nos c e d a m u s Amori (Miłość wszvsiko zwycięża i my u s t ą p m y
miłości); por. \ ERO.A7.7. 10.69.
O B J A Ś N I E N I A «ln s . 1 И - l 1 7 / 1 1 7 - 1 1 8 • III 7 8
о - 83 / 8o-91
231
[86.] Na Kreteńczyka
w. 1 przeto lży bezpiecznie - spór Medei. żony Ja zon a, z T e t y d ą o to. k t ó r a z nie
wiast jest piękniejsza, rozstrzy gn ąć m iał I d om en en s (syn D eu kalio na. w n u k Minosa. król Krety), w s k azu jąc n a Tety dę. O b u r z o n a w e r d y k t e m iMedea oś w iadczył a, że
wszyscy K reteńczycy są kłam cam i, a n a d t o rzuciła kl ątwę, k t ó r a m iała spraw ić, że
m iesz k ań cy Krety nigdy już nie b ę d ą mogli m ówić p r a w d y .
w. 2 bo choć p ra w d ę zechcesz rzec . nie uw ierząć wiecznie - poetyck ie n a w i ą z a
nie do jed n eg o z p a r a d o k s ó w E u b u li d e s a z Miletu. żyjącego w IV w. p.n.e.. u czn ia
E u klid esa. Był to tzw. .. p a r a d o k s k łam cy : jeżeli k ł a m c a mówi. że kłamie, to j e d n o
cześnie k łam ie i mówi p r aw d ę.
[87.] Do jednej
Insp.: KOCHANOWSKI Fraszki I 19: Dopaniej:
Co usty mów isz, byś w sercu myśliła,
Barzo byś mię tym. pani, zniewoliła:
Ale kiedy mię swym miłym mianujesz,
Podobno daw nym zwyczajom folgujesz.
[88.] Mors ultim a linea rerum
Tytu ł: - śm ierć o sta te c z n y m k resem rzeczy, właściwie: ..Mors u l t i m a linea r e
r u m es t" - HORjĘpw/.. 1 .1 6 .7 9 ; por . M O R S ZT Y N H. Św iatow a rozkosz. Mors ulti
ma linea rerum o raz O W E N IV 264 : Ultima linea.
w. 4 ziem ie po trzy łokcie dadzą - p or. M O R S Z T Y N H. Św iatow a rozkosz. Mors
ultima linea rerum. w. 2 : ..na łokieć w ziemię mój sklep \
Zr.: O W E N I 74: Nilo negli occhi. Aetna nel cuore.
w. 1 Etna - w u l k a n położony n a w sch o d n im w yb rzeżu Sycylii. W edłu g legendy
we w n ę tr z u E tn y z n a j d o w a ł a się k u ź n i a H ef ajstosa, zaś erup cje w u l k a n u m iały być
sp o w o d o w an e rozpaczliw ym i w es tchn ien iam i g ig a n ta E n k elad o sa. którego Zeu s
p rzygniótł o g r o m n ą g órą (por. obj. do I 5 3 .1 ) .
[90.] Jaka przyczyna, taki skutek
T ytu ł: - przysłowie (NKPP. .. przyczyna
3).
Ź r ó d ł a utw o ru nie odnaleziono.
w .l W kwadrach, pełni i na nowiu - posz czególne fazy Księżyca: In przenośnie:
w nocy.
w. 2 miecz - sensu obsceno.
w. 4 gotowcem - w pogoiow iu.
KOMENTARZE
[9 2 ]
Pan nic us terror
Z r.: A L C IA T L S CY: In subitum terrorem (..Na n aglą t r w o g ę ” ).
T y t u ł : - p a n i c z n y strach, tj. nagła trwoga: por. O P A L I N S K L S u / r / r . III 9 \N a ze -
psow an ą mili larem disciplinant i nierząd wojskowy, w. 9 9 - 1 0 0 :
Stąd hojuźń. jaką k ied yś
pannicnm terrorem
n azw ano.
[93.] Pogrzeb sw adziebny
T ytu ł: sw adziebny - zw iązan y ze sw ad źb ą. weselny, godowy,
w. 2 Charontowi - C h a ro n, du ch św ia ta zm arły ch , p r z e d sta w ia n y ja k o szpetny
s ta rzec z d ług ą brodą, u b r a n y w z ł a c h m a n i o n y płaszcz. Jego o bo w iązkiem było
p rz e p r a w i a n i e dusz zm arły ch przez b a g n a A ch ero ntu : on stero wał ło dzią żało bn ą,
j e d n a k ż e wiosłowały już sa m e dusze,
w. 8 do je j czubka - sensu obsceno.
[94.] Grzech sam jeden nigdy
T ytu ł: Grzech p y szn y sarn nigdy nie c h o d z i- p rzysłow ie (NKPP. „grzech
łac. Ex peccato peccatim i nasci tu г).
18:
[98.] Do Bijona jed[nego] teraziejszego
T ytu ł: Do Bijona - Bion z Borystenes. grecki filozof, żyjący w III w. p .n.e.. syn
wy zw o leńca i hetery. Był uczniem a k a d e m i k a Kratesa. n a s tę p n ie związał się ze
sz kołą cy n ick ą i p rzy w dział żeb raczy płaszcz, stają c się filozofem w ęd r o w n y m
(w pó źniejszym ok resie przy łączy ł się do c y r e n a j k a T eo d o ra ) . Bion o k azy w a ł l u
d ziom o ste n ta cy jn ą p o g a r d ę i bezlitośnie k r y ty k o w a ł ich p o stę po w anie, u żyw ając
do sa dn eg o, a nawet w u lg arn eg o języka. Jest raczej pew ne, że jego życiow a p r a k t y k a
w zn a c z n y m sto pn iu o d biegała od cyni ckiego modelu życia.
w. 2 swoje spezy bogate - (wł. spesa) drogo cen n e, złote m onety: tu pr zenośn ie:
swój m a ją te k .
[100 ] O M akrobie szóstą żonę pojm [ującym ]
Źr.: MART. 10 .43.
[101 ] Z Ana к reonta
Zr.: Anacr. 3(> (Czerńiatow icz. s. 82 ).
w. 6 złotych spez - por. obj. do III 9 8 .2.
w. 8 z gryfem kopal - gryf (gr. gryps. łac. gryphus). fan tasty czn y stwór, p tak
o g iganty czny ch sk rzyd łach , m ający tułów lwa oraz dziób i szpony orła. Gryfy
strzegły sk a rb ó w Apollonu w k raju Miperb orejczyków lub na pustyni scytyjskiej
(w edłu g innych wersji m itu sk a rb y Ir miały zn ajd o w ać się w Indiach b ą d ź w E tio
pii). Legendy głosiły, że gryfy n a p a d a ł y na posz u kiw aczy złota, gdyż pow ierzo n o im
straż n ad dro go cenn y m kruszcem . Por. K O C HANOW S KI Pieśni. I 1. w. 1-2:
Byś ws /n si ko zlolo posiadł, кlóre - powiadają Gdzieś daleko gry Iowie i mrówki kopają.
O B JA Ś N I E N I A d u s. 1 1 8 - Г 2 0 / 1 2 0 - 1 2 2 • III (>2 - 101 w. 8 / 101 w. ‘> - 10 o w. Ô
233
\v. 9 zm arłych ksieni - Per sefona,
w. 22 przędą ję d ze - P arki (Mojry).
w. 25 dwojeni przychodem - p o d w ó jn y m n a r o d z e n ie m . Dionizos a (B akchu sa)
zw an o ..dwa razy n a r o d z o n y m . Z eus bow iem w y darł go n a jp ie r w z łona Semele.
a p o t e m sa m wydał na św ia t z w łasnego ud a: por. obj. do I 1 05 .2 6 .
w. 2 6 z swoim płodem - Dionizos ( B ak ch us) o d k ry ł szczep winny ,
w. 3 0 p a n i Cypru i A n k o n y - W enera.
[102.] Do Rozym unda
w. 2 g d y b yś nie brał na duszę - sens: gdy by ś nie krzywdzi! innych: jak
w przysłowiu zaś w ia d c z o n y m u S z y m o n a Starowolsk iego: ..Nie wziąwszy n a duszę,
nie b ęd zie co włożyć w d u szę (N K P P . ..dusz a 4 3).
nie brał w duszę - nie dostaw ał cięgów.
[103.] Na bogacza um ierającego.
U bi thesaurus, ib i et cor
T ytu ł: Ubi thesaurus, ibi et. c o r - g dzie s k a rb , t a m i serce; właściwie: ..Ubi en im
est t h e s a u r u s tu us, ibi est et cor t u u m (..Albowiem gdzie jest sk a r b twój, t a m jest
i serce tw o j e ’ ) - Mt 6 .2 1.
w. 1 Bogaczów ziom ek - bogacz.
w. 3 nie żyćcie du szy - nie módlcie się za duszę.
[104.] Na tegoż i po śm ierci skąpego
w. 1 nie odkażał s z e r c i- sens: niczego nie pozostawił wr s p a d k u , niczego nie z a
pisał; zapewrn e zw rot przysłow iowy.
[105.]
Q uaestio p o etica
T y tu ł: - pr o b le m poetycki.
w. 1 Atlantes - Atlasowie (A tlan towie). Atlas, syn P osejd o n a i Klejto. za udział
w walce g ig an tów z b og am i został u k a r a n y pr zez Z e u s a i m usiał dźwigać n a swych
r a m i o n a c h sklepienie niebieskie. T u m o w a o w zo ro w an y ch na jego postaci o z d o b
ny ch po są g a c h atlety czny ch m ężczyzn (atlas, gigant, telam o n ), p rzedstaw ia ją cych
p osta ć męż czyzny p o d tr z y m u ją c e g o głową, b a r k a m i lub r ę k a m i elem en t a r c h i t e k
t oniczny (np. belkowanie, strop, balko n i t p . ) . P o d p o ra tak a. za s tę p u ją c a filar lub
k o l u m n a d ę , z n a n a była już w a r c h i t e k t u rz e sta ro żytnej, a ro zp ow szech n iła się
w p o r t a l a c h Baro ku.
w. 2 za niebo - tu: z am ias t nieba.
[1 06 ]
Do Jana drużby o swych księgach
T y ln i: Jana dru żby - por. III 132.
w. 1 na nowiu —sens: niedojrzale, ni ed oskonałe.
w. 5 Posyłam ci i gębkę dobrze namoczoną - o mol y wic wycierania tekslu zol).
SUET..1//«-. 85: cesar z O k law ian August zam ierzał napisać t r a g e d i ę . \jaks. a l e - gdy
234
KOMENTARZE
nic stało na tc h n ie n iu - zniszczy! ja. Na p y t a n i a przyjaciół, co p o r a b i a Ajaks. o d p o
wiedział. że jego Ajaks rzucił się na g ą b k ę (Ajas T e la m o ń sk i rzucił się n a miecz),
czyli że tekst został wytarty.
Źr.: O W F N I 48: A d p liilo p a lm m .
w. 1 Milo je s t umrzeć, g d y każe ojczyzna - por. HOR .C r/rw. 3 .2 .1 3 : ..Dulce et
d e c o r u m est pro p a t r i a m or i" (..Słodk o jest i ch w aleb n ie dać życie w ofierze za o jczy
z n ę ... : p r z e k ła d J. Z aw irow ski): u O w e n a (tam że. w. 1): ..Pro p a t r i a sit dulce mori
licet a t q u e d e c o r u m ” .
[109 ] Gniew bohatyrski
w. 4 w placu marsowem - na p lacu boju. w walce.
[110 ] Villanesca
T ytu ł: - (z wł. villano 'wieśniak, p a r o b e k ) pieśń wiejska, w i l a n k a (vilanella).
T y p pieśni włoskiej p o p u l a r n e j od XVI w., c h a r a k te r y z u ją c e j się p r o s t ą b u d o w ą
stroficzną. refrenem , lekkim , często s a ty ry czn y m z a b a r w ie n ie m . W ilanki sta n o w ią
przeciw ieństw o k u n sz to w n y c h m ad r y g ałó w .
w. 1 Szyrnku. duszo moja - por. K O C H A N O W S K I Pieśni. Pieśń Świętojańska
o Sobótce. Panna V. w. 1-2:
Z w ierzęć sie. grom ad o m oja.
N ie m am przed S zym k iem pokoju.
w. 5 - 6 Często szarafatia / hysujesz w kolana - sens: często pod no sisz su k ie n k ę
po k o lana.
w.
w.
w.
w.
w.
8 bębenki dławisz - ściskasz bębenk i: sens: sz epczesz do ucha.
13 Me gronka dostałe - me d ojrzałe piersi,
16 mną nie szalil - nie p o g ar d załeś m ną.
2 7 - 2 8 z pola macki / kradną kłosia - sens: k r a d n ą moc kłosia z poła.
30 nie napił się z błotem - zwiewne wyrażenie przysłowiowe (NKPP. ..pić" 56).
w. 31 -'.Vizjed n ej w o d y /z a ż y w a j w ; / / W r - z a p e w n e w y rażenie pr zysłowiowe.
[112 ] Grzech mądrein obm aw iać mądrych
Zr.: A L U A I l S \ C L \ : Doctos doctis obloqui n ef as esse (..Nie godzi się. by
uczeni uczonym przyganiałi ).
w. 3 szlubny dźwięk wasz niebu - sens: wasze głosy są zaślu bio n e nieb u. F ra za
jesl cz ytelna tylko w ko ntek ście oryginału, gdzie mówi się o m u zy kalno ści obu s t w o
rzeń. zaś zam iast swojskiej ..pszczółeczki
pojawia się cy k ad a.
[115 ] Do gospodarza wino z wodą fałszującego
w. 2 Hakcha - tu przenośnie: w ino.
O B J A Ś N I E N IA d » s. 1 2 2 J 2 4 / 1 2 j H 2 o • III M o w. 5 - 1 1 5 / П о - 1 25 w.
235
[116.] Na toż
w. 2 Bakchus - tu przenośn ie: wino.
z T etydą - T e t y d a (gr. Thétis). n ajsły nn iejsza z nereid. córek N ereusa
i Doris, w n u c z e k Ok ean o sa. b o g i n k a m o r sk a , m a t k a Achillesa: tu przenośn ie: woda.
[117.] Respons
w. 1 m ą ż ... w ogniu zro d zo n y- figura Dionizosa / Bakchusa jako ..męża zrodzon e
go w ogniu wiąże się z mitem o Semele. k tóra zapragnęła zobaczyć ojca swego dziecka.
Zeusa, w pełnym majestacie, ale porażona hukiem i blaskiem grzmotów i błyskawic
p ad ła bez życia, a Zeus uratował niedojrzały płód. zaszywając go w swym udzie.
[118.] O żyw ocie ludzkim
T y tu ł: - por. 1 7 : 0 żywocie ludzkim. Do Jana Kochan [o ws ki ego].
[120.] Na skrytego nieprzyjaciela
w. 2 p ies ba rziejk ą sa c i c h y - p rzysłowie (N K P P . ..pies *145): por. K O C H O W SKI E pigram ata . 1 2 9 0 : O milczącym, w. 4: ..Niech wie. że niebezpiecz niej pies. gdy
m ilczk iem k ą s a " .
[122.] O nierów nym stadle
w. 1 -2 - przysłowie (N K P P . „żeni ć się" 17).
[123.] O m alowanej Pam filyi do jej m ęża
w. 2 w niczym że nie ma nagany - sens: nic m u nie m o ż n a zarzucić.
[124.] Rozum , sm ysły
N aw iązanie do filozofii stoickiej, w której najw yższą war tością był rozum . Ten,
kto ufa ro zu m owi i kto go doskonali, jest m ędrcem . Rzeczy niezależne od ro zu m u ( ta
kie ja k rzeczy materialne, cielesne - tu: zmysłowe - urzędy, m ajątek itd.) są dla niego
obojętne. Człowiek pra wdziwie m ą d r y jest więc jednocześnie wolny od wszystkiego,
co nie wiąże się z rozum em , czyli m.in. od tego. co Gawiński określa m ian em
..s m y s łó w ". Logicznie: kto „ p og ard za b acze n ie m ”, p o p a d a w zależność „smysłów"
i dlatego staje się niewolnikiem.
[125.] Z Anakreonta
w. 1 /Цгл - właściwie Attis. piękn y młodzieniec, p as terz frygijski. u k o c h a n y b o
gini Kybele. k tó r a w przypływie zazdrości o nim fę S ag aritis d o tk n ę ła Attisa s z aleń
stw ein. W a t a k u o b łędu m łodzieniec pozbaw ił się męskości i zm ar ł, j e d n a k z a k o c h a
n a Kybele przy w ró c iła go do życia i przyjęła do służb) w swoim orszak u .
w. 1-2 C allow y/ ... stru m ień-w oda z rzeki Gallus we Frygii. która wypływa nie
opodal miasla Modra, natomiast w Bitynii łączy się z inną rzeką - Sangarios. Mianem
Galów nazyw ano kapłanów bogini Kybele. którzy uprawiali jej kult. Owidiusz pisał, że
wypicie wody z owej rzeki niechybnie prowadzi do szaleństwa (por. O \.F ast. 4.363).
KOMENTARZE
w. 7 poświęconych - chodzi l u o źr ód łu n a tc h n ie n ia poetyckiego : I I ip p o k re n e на
slokii I I d i k o n u w Bcocji oraz Kastalię u sl.óp P a r n a s u w D r i i a d i .
w. 8 św ięty pium in i - p łom ień n a t c h n i e n i a poetyckiego lub wieszczego.
plum ień - Torma d o s t o s o w a n a do rym u.
w. 9 - 1 0 fokajskiego / m uszcza - wina tokajskiego.
w. 16 p u sząc się j e j ślicznem czołem - sens: sycąc się jej w s p a n ia łą u ro d ą, p o d z i
wiając jej w s p a n i a ł ą urodę.
[126 ] Na Gellyją. Z ła ciń sk ieg o ]
Ź r . : M A R I \ 1.3.1
w. 3 p r z y oczach - przy ś w ia d kach , gdy ktoś widzi.
[127 ] O zenie Alm aniego
Źr.: INKS II 46: Ad Alanum.
w. 1 o trzechFu ry ja c h ... w o tc h ła n i- Furie, rzy m sk ie d u c h y P o d ziem ia, zostały
wcześnie u to ż s a m io n e z g reck im i E ry n iam i, b og iniam i zemsty, m śc ic ie lk a m i p r z e
lanej krwi. szczególnie zaś z b r o d n i p o pełnio ny ch n a najbliższych. N aro d ziły się
z krwi U ran o sa. k tó r a u p a d ł a na ziemię, gdy k as tro w ał go Kronos. Ź r ó d ł a s t a r o ż y t
ne po d a ją im ion a Erynii: Alekto. Tej si ione. Megajra. E ryn ie w y o b r a ż a n o sobie jako
u sk rzy d lo n e du chy, z włosami kłębiący m i się od węży. z p o c h o d n i a m i lub biczam i
w ręk ach: często p o r ó w n y w a n o je do suk. które ścigają człowieka.
[128.] O Jowiszu i K upidynie
Zr.: AP 9.108 ( ep ig ram an o n im o w y ) . 16.250
(ep ig ram P lato n a),
w. 1 na IVenery syna - n a K u p id y n a .
w. 2 Diktyna - właściwie D ik ty n n a. jeden z p r z y d o m k ó w A r t e m i d y /D ia n y ( ’A r
tem idy w sieci ).
w. 4 .. Twe. swawoltiiku. oręże mym zrażę " - sens: p o k o n a m cię m o ją bronią:
por. A L GIA T l S I.X X I 11: Vis Amoris (..Siła A m o ra").
w. 6 pióro łabędzie - n a w ią z a n ie do historii miłości Z e u s a i Ledy: po r. obj. do
I 4.7.
[129 ] Do Stanisław a
Tytuł: - chodzi o S ta n isła w a z W ielonmwic Gawińskiego, b r a t a Jana. a u t o r a
Ode gemina udfelix auspicium. k tó ra została z a d e d y k o w a n a Ma rcinow i R a d z i m i ń
skiemu.
w. 1 długiego wiersza - dowcip polega na tym. iż met rum wiersza jest b ard zo
długie ( 16-zglosko wicc).
[130.] Morze
w. 1-2 Nic slońszego / n ad morze - por. GA W INSKI Helikon, к. 2 3 0 у : Czemu
morze słone. w. 2 : „N ad m orza sloność nic słonic .
O B J A Ś N I E N IA .I., s. 1' J o - 127 / 1 2 8 - 1 2 0 . | | | 12 5 \\ . 7 - 1-30 / 1.41 - 1 3 d
xv.
lo
237
[131.] Z greckiego
Ź r ó d ł a u tw o r u nie od nalezion o (por. C zern iatow icz. s. 68 ).
w. 1 Dalekoż to chodzi - sens: czyż różni się od siebie tak b ardzo.
[132.] Do Jana drużby
T y tu ł: dru żby - im iennika; por. III 106.
w. 2 że mię szlakujesz , to mi często p ra w isz - poi'. W 3: K a żd y za chucią idzie .
w. 21 - 22 :
lub się ciuchom wielkiego poety dziwuję.
muz sarmackich kochanka i za nim szlakuję.
w. 4 g d y w skalę idę piękn ej K a llijo p y -p o r. K O C H A N O W S K I Psałterz . [D ed y
k acja P iotro w i M y szkow skiem u], w. 11 -12 :
I wdarłem sie na skałę pięknej Kallijopy.
Gdzie dotychmiast nie było znaku polskiej stopy.
[133.] O anjelskim pozdrow ieniu Bogarodzicy Panny
Źr.: BI DERMA NN I 47: Angelus earndem salutaris.
w. 1 p oseł - anioł, w y sła n n ik (gr. angellos. łac. angelus - zw iastu n , posłaniec,
g on iec’); tu: A rchanio ł Gabriel.
[1 34.]
Do Grolla w ielkiego.
Propriae cnthegoriae
T y tu ł: Do Grolla - Je an Groller ( 1 4 7 9 - 1 5 6 3 ) . słynny fran c u sk i h u m a n i s t a i b i
bliofil.
Propriae cathegoriae - właściwe, stosowne kategorie (właściwa m iara).
[135.] O nieslrofow aniu pijanego
w. 3 - 4 w n i e b y t n o ś c i k t o komu z ło r z e c z y - p rzysłow ie (N KPP. ..nieo bec
ny" 1 ).
[136.] Z Anakreonta
Z r.: Anacr. 15 (por. Czerniatowicz. s. 8 2).
w. 5 - 6 w który / kraj się spuszczasz m kleru i p i ó r y - sens: do który ch k rajó w le
cisz dzięki sw ym sm u k ły m sk rzydłom .
w. 11 równienniku - ró w nego sobie. Chodz i tu oczywiście o J a n a K o c h a n o w
skiego.
w. 12 helikońskie cci z nietn g ó r y - sens: zajm u je się twórczośc ią po etycką. H eli
kon to m a s y w górski w p o łud nio w o -zach od niej Beocji. n a d Z a t o k ą K oryncką. gdzie
z n a j d o w a ł a się siedziba Apollona i Muz: por. obj. do III 19.4 6.
w. 1 3 - 1 6 co p ierw szy z sloinańskie / strony. I ... I w szedł na skalę Kallijopy /
nieznanem iprzedlym t r o p y - por. KOCI IANOW SKI Psullerz. [ D edy kacja Piotrowi
M yszk o w sk iem u ], w. 11 -12 (por. obj. do III 1 32.4 ).
238
KOMENTARZE
w. 1 7 - 1 9 na harfie złoconej / Syjon niebu ulubiony I ... b r z m i- m o w a o P sałte
rzu D awidowym przekładania Jana Kochanowskiego. Maria by ła u l u b io n y m i n
s t r u m e n t e m kró la D aw id a, w edłu g tradycji biblijnej p sa lm y p o w sta ły właśnie do jej
akom paniam entu.
Syjon - (liebr. Siyón) w a r o w n i a w Jerozolimie, k t ó r a po sp r o w a d z e n iu
Arki P rz y m ie rza przez k róla D a w id a st a ła się najśw iętszym miejscem religii ż y d o w
skiej. d lateg o tu zo stała w zn iesio na Ś w ią ty n ia S alo m o na.
w. 19 wojny, p ie ś n i- m o w a tu o in nych dziełach J a n a K ochanow skiego, z a r ó w
no epickich (Proporzec ałbo H ołd Pruski. Jezda do M oskwy), jak i liry czn ych ( Pieś
ni ksiąg dwoje).
w. 1 9 - 2 0 mego / p a n a śledzi grającego - chodzi o wiersze a n a k r e o n t e j s k i e K o
ch an o w sk iego . któ rych liczne p r z y k ła d y od n aleźć m o ż n a w zbiorze Praszek.
w. 21 - 2 2 Tak się dziś za poslannicę. / Anakreontową liczę - sens: jeste m wysłann iczk ą A n a k r e o n ta .
w. 3 2 skrzydłam i tłuc po szelm ie - sens: wciąż latać po gęstw inie, po las ach,
w. 3 5 - 3 6 sama sobą ja k p a stw ą / złe okarm ić mogę p ta stw o - sens: s a m a staję
się p o k a r m e m dla dzikich , d r a p ie ż n y c h p ta k ó w .
w. 5 4 B ądź łaskaw! - g rzecznościow a f o rm u ła p o żeg nania,
w. 55 ty ś mię n ad wronę m ówniejszą - sens: przez ciebie s ta ła m się b ardziej g a
d a tliw a niż wro na.
[1 37.]
Niepewnym niepew ne ufanie
Z r.: ALCIATUS XCVIII: Ei qui semel sua prodegerit. aliena credi non oportere
(..Tem u. kto raz ro ztrw on ił swoje mienie, cudzego pow ierzać się nie p o w in n o ") ,
w. 1 Bałwan ten M edei je s t - sens: oto jest po są g Medei.
w. 2 dziatek swych na nim nie mnóż - sens: nie zak ład aj n a nim g niazd a.
będziesz sobie krzyw a - zaszkodzisz sobie,
w. 3 Ta. która dzieci swoje własne p o tyrała - m o w a tu o zabójstw ie własnych
dzieci (d wóch synów) d o k o n a n y m przez zr o z p a c z o n ą Medeę. Morder stwo, jakiego
Medea d o pu śc iła się w sw oim d o m u w Koryncie, było ze m s tą na Ja zonie, k tóry z d r a
dził żonę i uwikłał się w związe k z Kreusą. có r k ą króla K oryntu. Kre ona.
[ 138 ] In orbem v ertitu r o rbis
Źr.: OWKN I 49: Orbis.
T ytu ł: In orbem vertitur orbis - o k r ą g św ia ta o b r a c a się wkoło,
w. 1 Nie trwa św iat w mierze - sens: św iat nic tkwi w b ezru ch u.
[ 139.] In s lat шип i m or is
Zr.: ALCIA Tl S \ ( ' \ II: Iii statua/n Arnoris (..Na posą g Am ora ). T en sam molvw por. KOCI IOW SKI Epigramatu. I 33: Opisanie miłości.
Tytuł: - na posą g Am ora.
O B J A Ś N I E N I A «In s. 1 2 0 - 1 3 0 / 1 3 0 - 1 3 2 • III 13o w. 17 - 1 30 ivi. / 13 0 w . 2 - H 0 _
239
w. 2 - 3 n ad wszem zw yciężn ą strzałą przyrodzeniem / potrzęsu jesz - sens:
p o tr ząsas z zwycięs ką s trzałą n a d wszystkim i żywymi istotam i,
w. 3 m atka - A fro d y ta /W e n u s.
w. 4 sydońską ... purpurą - sły nn ą p u r p u r o w ą tk a n i n ą , k t ó r a b yła w y t w a r z a n a
w fen ick im mieście S ydon, z n a n y m w staro żytności o ś r o d k u h a n d l u i rzem iosła:
leżało n a w ybrzeżu M orza Śró d ziem n eg o, między m i a sta m i Beryt (dziś Bejrut)
i T yr.
w. 5 p o Wulkanie - H e f a j s t o s / W u l k a n był co p r a w d a m ężem A frod yty /W en us,
je d n a k ż e zgodnie z t r a d y c j ą m ito log ic zn ą za ojca K u p i d y n a / A m o r a / E r o s a u w a ż a
się H e r m e s a /M e r k u r e g o lu b A resa/M arsa.
w. 8 snadniej dobył dusz tw ardych i serc niepożytych - sens: łatwiej p o k o n ał
w z b r a n ia ją c y c h się p r z e d miłością,
w’. 9 Wyraz - tu: w ygląd.
w. 11-12 p o d niemi zn aki / buja - od d aje się miłości.
w. 13 zło ty grot m asz i ołow iany - złota strzała w z b u d z a ł a w z r a n i o n y m pr zez
A m o r a miłość, o ło w ia n a - niechęć.
w\
p r a w o ... N e rn e zy - chodzi tu o p r a w o do d e c y d o w a n ia o l ud zk ich losach,
w. 2 3 z j a k ie j ... tajem nicy - sens: z jakiego pow o du ,
w. 2 4 są zaćm ione zasłoną cienkiej baw ełnicy - są zasłonięte p r z e p a s k ą ,
w'. 25 Sam i ł<sn>ą - sam i ślepną.
w\ 2 8 słodką Vam brozyją - a m b r o z ja , p o k a r m bogówr olim pijskich. Z a p is Uambrozyją u m o żliw ia za c h o w a n ie 13-zgłoskow ego m e t r u m wiersza.
w\ 2 9 z źrzenic łu b e p ła w y - łzy.
w. 3 2 Fosforowi rannemu - Fosforos to g w iazd a z a r a n n a (łac. Lucifer ), z a p o
w i a d a j ą c a p ojaw ienie się J u tr z e n k i i sp r o w a d z a j ą c a światło Dnia.
w. 3 5 - 3 6 matkę b y ć ją z oceana / p o w iadają - k o n s t r u k c j a accusativus cum in
finitivo.
w. 3 6 k tó re j ... wszczątkiem morska pian a - A fro d y t a / W e n u s raz u ch o d ziła za
có rk ę Z e u s a i Dione, ale częściej m ówiono, iż jest có r k ą U rano sa. k tórego odcięte
przez K ro n osa o rg an y płciow e sp a d ły do m o r z a i spłodziły boginię - ’Kobietę z r o
d z o n ą z fal’ lu b też ’Kobietę zr o d z o n ą z nas ienia b o g a ’,
w. 4 4 tchnie - to. co o d dy ch a.
w. 4 5 Dełficką ... odpow iedź - ij. odp o w ied ź ta jem n icza, z a g a d k o w a ,
w. 4 7 N adJapeta d a w n ie js z y - sens: sta rszy od j a p e t a . E ro s uw a ż a n y był za j e d
nego z n ajsta rszy ch bogów : m iał na równi z Z ie m ią pow sta ć z pierw otn ego Chaosu
lub w yk luć się z j aja znies ionego p rzez Noc. Japetos. jed en z tytan ów , syn U rano sa
i Gai. należał do pierw szej gener acji bogów.
[1 40 ] D o B a l d e c k i c g o
w. 4 niestarte - takie, klórych nie spos ób zatuszo wać.
§§ - dowcip graficzny: p u e n lę należy czytać jak o ..p arag rafy
sy. uderzenia).
(lii: cio
240
KOMENTARZE
[141] Nagrobek Sam uelow i z Skrzypnej Tw ardow skiem u
Ten sani m o tyw por. K O C H O W S K I Epigramaty. 1 124: Nagrobek Sam uelowi ze
Skrzypri )• Twardowskiemu. Wergilijuszowi słowiańskiem u.
w. 2 Muz polskich - tli przenośn ie: l itera tu ry polskiej,
w. 3 laur - wieniec lau rowy: por. obj. do I 1 0 5 .2 3 .
am aranty - (gr. am drantos ‘nieś miertelny, niew ięd n ący ) tu: wstęgi
lub chorągwie, sz t a n d a r y w barw ie k arm azy n o w ej, sym bolizującej szlachtę jak o
stan rycerski.
w. 4 dziedziczki helikońskie - Muzy.
wiecznej sław y fu n ty - sens: sym bole wiecznej sławy,
w. 5 Rzuć i krusz gro/. - kruszen ie i ła m a n i e g rotó w było w XVII w. elem entem
o b rzęd u p ogrzebow ego.
w. 6 ,Jlijadę"polskich d z i e l - m o w a tu zap ew n e o epickim p o em acie S a m u e l a ze
S k rz y p n y T w a rd o w s k i e g o Wojna domowa z K ozaki . T atary . z M oskwą . po tym
Szw edam i i Węgry p rze z lat. dwanaście za panow an ia [...] Jana Kazim ierza [...].
Na cztery podzielon a księgi (cz. 1: 1 6 6 0 r.. cz. 2: 1 6 5 1 - 1 6 5 5 . całość: 1 6 8 1 ) .
w. 7 Z gór aońskich - z gór Helik on u : por. obj. do W 4.2 8.
w. 9 zbiorem - z a b r a n i e m , ale także: plonem .
[142.] Lukrecyja
Por. K O C H A N O W S K I Fraszki (fraszki z Fragmentów). [XVII] Na obraz Lu-
krecyjej.
T ytu ł: - L u k r e c j a ( L ucretia ). có r k a S p u ri u s z a L u k re c ju s z a , żo n a L u c ju sz a T a r kw iniu sz a Kollatyna. została zg w ałco n a pr zez S e k stu s a T a rk w in iu s z a . najsta rszego
syna króla T a r k w i n i u s z a Pyszne go, k tó ry goszcząc w d o m o stw ie m ęża L uk recji pod
nieobecność go sp o d a rza , w d arł się z m ieczem do sypialni pani d o m u i p r z e m o c ą
oraz s z a n ta ż e m zm us ił ją do współżycia. Z g o d n ie z t r a d y c j ą L u k re c j a p op ełn iła s a
m o b ójstw o w o b ro nie h on oru, zob o w iązując wcześniej m ę ż a i jego to w arzyszy do
zemsty. Jej śm ierć m iała leżeć u p o d sta w b u n t u , na czele którego sta n ął L ucjusz Juniusz Bru tus i k tóry d o p r o w a d z ił do o b alen ia m o n arch ii. Opowieść, z n a n a już n a j
starszy m an n a l i s to m rzym sk im , wyk orzystu je grecki e w y o b r a ż e n ia o nad u ży ciac h
se ksu aln ych ty ran ó w . I L iwiusza (LIV. 1 . 5 7 . 6 - 5 9 . 6 ) L u k re c ja staje się wzo rem
rzym skiej kobiety zam ężnej (m atrona), której n acze ln ą c n o t ą jest czystość. W n o
wożytnej litera tu rze i k u ltu rz e europejskiej śmierć L u k recji sy m bolizuje w ierność
m ałżeń sk ą, a po stać b o h a te r k i - kobiecą wierność, cnotliwość i sk rom no ść,
w. 4 wiele wolnie d a ły w ziąć - sens: wiele kob iet pozwoliło z a b r a ć sobie.
[143 ] Na je d n [ego] T rasonl[a], często używającego:
.,1 ja inem bnini H eip[ublicu e]“
Tytuł: używającego - nad u ży w a ją cego .
membnun Reip[ublicue] - sens: obywatel Rzeczpospolitej (dosi, członek
Rzeczpospolitej ).
OBJAŚMKNLA <1(1
5.
1 3 M 3 3 _ / 1 3 3 - 1 3 0 • III Н 1 - Н З / l - H - 1 5 2
[144.] Z Anakreonta
Zr.: Armer. 52 (por.
241
C z ern iatow icz. s. 82).
w. 1 Co mię - c zem u mnie.
w. 6 dla których się m ózgi po cą - z p o w o d u k tórych wysilają się um ysły,
w. 7 sm akujesz m i - tu: zach w alasz, polecasz.
co te święci - szyk: te. co święci: sens: k tóre kultywuje,
w. 9 ja m n ieprzyzw oity - jeste m nicnaw yk ły. nieprzyzwyczajony.
w. 10-12 barw ić słowa, tłuc w p u lp ity , / brew podnosić, zbierać skronie, /
rnamrzeć p o d nos, tchnąć uczonie - ironic zny opis z a c h o w a n i a retoró w w trak cie
w y głaszan ia mowy.
w. 11 zbierać skronie - ch odzi tu o gest ła p a n i a się za głowę,
w. 12 rnamrzeć p o d nos - m ru c z e ć p o d nosem, m a m r o ta ć .
tchnąć uczonie - w y p o w ia d a ć się uczenie, podniośle,
w. 16 ujmą wieku, ujmą głow y - s k ró cą życie, z m ą c ą umysł,
w. 19 i co przych odzi - sens: co d o p r o w a d z a do tego. że m ożna; jak spraw ić, że
m ożna.
w. 21-22 ja k o na wonnym Cyterze / ukochać w piękn ej Cyterze - ja k n a r o z
kosznej Kyterze rozm iło w ać się w pięk nej Afrodycie: tu przenośn ie: j a k i m sp o sob em
p o k o c h a ć p i ę k n ą dziewcz yn ę.
w\ 2 5 - 2 6 ja k cukrowem / serce j e j hołdow ać słowem - sens: j a k p r a w ić k o m p l e
m en ty .
w. 2 8
w. 3 2
w\ 3 5
wr. 36
wr. 4 2
z synaczkiem je j - z K u p i d y n e m .
silą mnie czas ze mnie bierze - sens: czas wiele m n ie ze m n ie zabiera.
g d y serca troską nie każę - g dy nie o b a r c z a m serca zm a r tw ie n ia m i.
w ustęp każę - każę jej ustąpić .
wielkiej m atki w wielkie brzemię - sens: do w n ę t r z a ziemi, tj. do g ro b u .
[145.] Do <M >ontana doktora o cieplicach
Insp.: K O C H A N O W S K I F raszki II 87: Do doktora.
Tytu ł: o cieplicach - o go rących, leczniczych źródłach,
w. 1 letejskie cieplice - Lete. r z e k a z a p o m n i e n i a w Hades ie. Dusze zm arłych,
n ap iw szy się jej wody. traciły p a m ię ć o sw ym ziem skim życiu.
[146 ] Do przyjaciela
w. 2 przyjaciela nic - za nic m asz przyjaciela.
[149 ] Na jednego ascetrę nad stan swój
T ytu ł: Na ... ascetrę - n a m n i c h a (z łac. usceterium - k lasztor),
w. 2 do koronki - mow a tu o m o dlitw ie różańcowej.
[152 ] Do Lrminijej bukolik[a]
Zr.: A ndreas Navagero. Iolas [ b u ko lik a ], [w:] Carmina (juirnjue illnstrium p o
et arum. Kloreiitiae 1 5 5 2 (por. A. Krzewińsk a. Sielanka staropolska. Jej początki.
242
KOMENTARZE
tradycje i gioirne kierunki rozwoju. W a r sz a w a 19 79 . s. 68 ). Por. SMOLIK. Pastorela III.
T ytu ł: bukolik[a\ - b u ko lik a, g a t u n e k literacki o b ejm u jący utw or y, któ ry ch t e
m a t e m jest życie wiejskie w jego wyidea lizowanej, pasterskiej wizji. P olskim o d p o
w iedn ikiem b u ko lik i jest sielanka: por. ta k ż e obj. do I 1 24 .t y t.
w. 1 Milej mi z tobą - por. KOCHOWSK1 Liryka. III 31: Do domowych, w. 17.
21. 25: ..Milej mi z t o b ą " .
w. 8 w obrnierzionej dumie - w obm ierzłej pysze.
w. 12 w niesfornem mieszkaniu - w niezg o d n y m p r z e b y w a n i u ze sobą.
w. 13 czynią w ygody - d og ad zają.
w. 14 podcięte b rzozy swoje leją m io d y -z n acięty ch pni b rzóz u zy s k iw ano sok.
w. 15 leśną oliwę - chodzi tu z a p e w n e o żywicę.
w. 21 z drzew rozdartych j a obicia p lotę - chodzi tu o w y p la ta n ie p r z e d m io tó w
z łyka.
w. 2 5 wiek ży li p ierw szej niewinności - m o w a tu o m ity czny m , złotym wieku
ludzk ości (por. w. 27 ): por. obj. do I 8 .tyt.
[153.] Calendae M ai
Zr.: Anacr. 44.
T ytu ł: - K alen d y m ajowe, pier wszy dzień m aja.
w. 1 M aj kw itły n astał w e s o ły - por. K O C H O W S K I Liryka, III 12: Zielone , w. 1 :
..Maj wesoły n a m n a s t a j e " .
w. 15 wieszcze wawrzynu liście - por. obj. do I 1 05 .2 3 : l a u r był a t r y b u t e m
wieszczków’ i w ieszczbiarstw a: ten. kt o o tr z y m a ł od w yroczni delfickiej od po w ied ź
p o m y śln ą, wTacał u w ień czo n y laureili: w i óżon o sobie t a k ż e ze s p a la n y c h ga łązek
w aw rzy n u .
w. 17 Barwineczku - b a r w i n e k pospolity ( Vinca minor), zim ozielona ro ślina
o d r o b n y c h niebieskic h kw iatk ach.
w’. 1 8 / ty ś nieupośledzony - i ty nie jesteś gorszy.
w. 1 9 - 2 0 Learidrowę / z rąk swej H ery zdobił głowę - sens: H ero ozd ob iła głowę
L e a n d r a w ian k iem z k w iatów barw inka: por. obj. do I 4.8.
w. 25 balsamowe.soki - żywice drzew b als am o w y ch : por. obj. do III 1 9 .3 0 - 3 1 .
wr. 2 7 indyjski dym pach n ący - dym z kad zid eł s p r o w a d z a n y c h z Indii,
w. 2 8 będzie kurzący - będzie się tlić. niech się tli.
w. 2 9 - 3 0 wiesz ty lube ściany. / gdzie m asz ogień w nich k o c h a n y - sens: wiesz,
w’ k t ó r y m d o m u m iesz k a twoja u k o c h a n a ,
w. 31 ten m aj - ten wianek.
w. 4 0 nie siej rutki długo - przysłowie, sens: nie zwlekaj z zam ążp ó jśeiem
(NKPP. . .r u t a ” 1).
w. 43 Zal nie słyszysz - czy nie słyszysz,
w. 4 9 sok B a c h o iry - wino.
O B J A Ś N I E N I A <Jo s. 1 3 5 - 1 3 8 / 1 3 8 • III 152 m . - 1 5 3 w. -łO / 153 w. 5 2 - 155
_
243
w. 5 2 gron nie gniecie - nie tłoczy wina: sens: nie biesiaduje,
w. 5 6 kto z czasem żyje - tu: kto żyje ch w ilą teraźniejsz ą.
[154.] Obmowa
T y tu ł: - por. obj. do \V5.tyt.
w. 1 -2 Nikogo rnoje ku rtyn ie strofują , / sła w y tu cudzej J a k i swej szanują - por.
K O C H A N O W S K I F raszki ÌI 29:
F raszki m oje (coście mi d otąd za c h o w a ły ).
N ie chcę. że b y ście k ogo źle w sp om in ać miały.
L ecz jeśli w am nie gm yśli cu d ze ob yczaje.
N iechaj k arta w ystęp om , nie p erson om łaje!
C hcecie li ch w alić k ogo. ch w alciesz, ale skrom nie.
By p och leb stw a jak iego nie u zn an o po m nie.
To też w ied zcie, że d ru d zy swej się ch w a ły w styd zą,
P od ob n o, że c h w a ln eg o w sobie n ic nie w id zą.
w. 4 które umarli tej Minerwie darzą - sens: k tó r e daw n i poeci ofiarowali tej
księdze; po r. obj. do W 4,1 7 - 1 8
wr. 6 ża rt ma miejsce w szędy - prz ysłowie (N K P P . ..żart" 15).
[155.] Manumissio ich
T ytu ł: Manumissio - uwolnienie, wyzw olenie, zrzeczenie się wład zy n a d kimś.
W k u l t u r z e rzym skiej t e r m in ten oznacz ał u z n a n i e niew oln ika za osobę wolną.
w. 1 idźcie na św iat , „D w orzanki” - po r. JA GODYNSKI D worzanki , k. E 2V:
„Dworzanek* pożegnanie, a Zoila przyw itan ie, w. 1: „Idźcie n a dwór. D w orzan kF .
w. 1 -2 drugie w domu jeszc ze / pozostańcie - po w y d r u k o w a n i u zb ioru Dworzanek G aw ińsk i nie z a p r zes tał p isa n ia utworów' ep ig r a m a ty c z n y c h , czego św ia d ec
tw e m jest zespół fra szek za n o t o w a n y c h wT rę k o p iśm ie n n y m Helikonie: por.
GAWIŃSKI Helikon, k. 2 1 2 r - 2 3 5 r.
w. 2 te o was ... będą wieszcze - sens: te zaświad czą, jakie jesteście,
w. 4 T ytyrm ię dawno wola - T i t y r o s to imię p a s t e rz a z pierwszej eklogi Wergiliusza: por. VERG.ÆW. 1.1. T 11pr zenośn ie: twórczość siela nkowa. Z g o d n ie z ..obiet
n icą w’ 1 6 6 8 r.. cztery lata po opublikow aniu t o m u fraszek, u k a z a ł się kolejny zbiór
a u t o r a zatytu ło w an y: Sielanki Jana Gawińskiego nowo napisane, z których p ierw
sza żyw o t w iejski ziem iański a dworski poniekąd reprezentuje .
SŁOWNIK WYRAZÓW ARCHAICZNYCH
L o k alizacje o d d z ielo n o śred n ik am i; p o p rzecin k u p od an o num er w ersu . Z n a czen ia n iep o św ia d czo n e p rzez d ostęp n e w y d a w cy słow n ik i k ażd orazow o o p atrzon o zn ak iem za p y ta n ia ( ? ).
O d m ien n e zn a cz en ia tych sa m y ch w yrażeń p od an o po k olejn ym m yśln ik u .
a lb a n - gatunek wina; III 1 9 ,7
b a łw a n - posąg; III 137,1
ale - ż e : 1 1 2 ,1 3
b a n ia - p ękate naczynie; II 14,4 ; II 1 1 6 ,1 5
a li - ale; III 5 2 ,1
a m a r a n t y - k arm azyn ow e chorągw ie; III 1 4 1 .
b a w ełn ica - tk an in a z baw ełny; III 1 3 9 ,2 4
3
a /z z a z y a -m a łm a z ja (gatu nek w in a); III 1 9 ,2 6
b e z p ie c z n y - śm iały, odw ażny; I 8 0 ,7 ; III 1 3 6 ,
a n im u sz - dum a, fantazja; II 88,1
a n ty p o d z i - m ieszkań cy p rzeciw n ego krańca
Ziem i; I 13,tyt.; I 13,1
a p te k a - d om ow y sch ow ek na przypraw y, le
b ezp ie czn ie - śm iało; III 8 6 ,1 ; III 111,1
56
b ez p r ze sta n ie - bezustannie; III 5 7 ,1
b l i z n y - bliski, krewny; I 7 3 ,2 ; I 1 4 3 ,2
b o d - pobudka, p ocłiop, zachęta; III 1 0 9 ,3
b ra c tw o - braterstw o; I 141.1
a sce fra - m nich; III 1 4 9 .tyt.
b rze m ię - ciężar; II 4 4 ,2
b r z y d k i - n ieprzyzw oity, nieskrom ny; I 9 3 ,2
a u sc zu g - w yciąg z akt sądow ych , np. d o k u
b r z y d z i ć (k im )-b r z y d z ić s ię (kim ); III 1 1 0,11
karstw a. trunki; II 1 4 .2
m ent procesow y; 1 1 1 ,3
a z a - m oże, zapew ne; W 4.31
b u ja ć -
broić,
hasać,
hulać,
dokazyw ać:
I 3 4 ,1 5 ; I 145,20:111 1 3 9 .1 2
bu tn ie - dum nie, pysznie; III 13 .3
b a b o ż e ń - m ąż starej baby. człow iek ożeniony
zc starą: 1 6 6.tyt.
b a czen ie - uwaga, roztropność, rozsądek, ro
zeznanie: III 124.1
cale - całkow icie, zupełnie: I 2 2 .2 : II 3 9 .1 8
c a l - cały. całość: I 14.3
reku b - gatunek wina: I 3 4 .3 5 ; III 1 9 .7
b a l e n y - w ieloryby (łac. ba lla en a ): 1 5 0 .2
cera - barwa tw arzy, farba, krasa: III 144 .3 1
b a lk a - belka, trama: II 1 1 6 .4
cet n a r - jednostka wagi: I 11.3
246
KOMENTARZE
c h a b in a - rózga; I 1 2 4 .2 0
rim ira r (co) - zachow yw ać: I 130. 2
ch ro m o w id z - kulawy- alo widząc*)' (praw dop o
dobnie neologizm G aw ińskiego): 11 63.3:
II 6 4 .3
ch ro m y - kulawy: II 61-tyt.: II 61.3: III 50.
d o s t a t e k - ob fitość, bogactw o: 16 2 .4 : II 5 8 .1 0 :
III 9 8 .4
: p o d o s ta tk u - pod dostatkiem : 17 .3
d o s ta w a ć - w ystarczać: I 7.7: III 6 1 .2 8
d o w c ip - rozum , bystrość, w yobraźnia: I 2 6 .2 :
II 8 5 .2 : II 1 0 9.10:11 135.3; 11168.10
ty ł.. 1
ch u ć - żąd za, pragnienie: \V3,ty t.,l: III 7 5 ,3
d o w c ip n y - rozum ny, bystry: II 7 0 ,4
ch u d o b a - nędza, bieda; III 5 2 .3
d o zie r a c - dostrzegać, d osięgać okiem ; 18 0 ,1 1
c h w a l n y - ch w aleb n y, zasłu gu jący na uznanie:
d ru żb a - im iennik, w spółim iennik: III 1 3 2 .tyt.
d o w o d z ić - przew ażać; I 8 1 .4
W *.42
-p r z y ja c ie l, towarzysz: II H 8 .t y t ..l
d r u ż y ć - tow arzyszyć: III 8 1 .3
ch w ia ć - m achać; I 9 5 . 1
-n a w ie w a ć : III 1 3 6 .4 8
d n j a - trzy oczka w kostce do gry; II 7 2 ,3
c h y b ią c y - k o ły szą cy , ch y b o tliw y : III 13 9 .
d u d k o w a ć - nadskakiw ać, płaszczyć się; III 87.
4
40 ‘
ch yża - ch ata, dom; II 3 9 .2 ; III 4 3 .4
d u m n y - nadęty, p yszny, na pokaz; III 1 2 6 ,3
ciernnook - niew idom y; II 6 3 .3
d w a jś c ia - dw adzieścia; I 1 4 3 ,3
c ie m n o o k i- niew idom y; II 6 1 .4
d w o r stw o - żarty, dw orskie zab aw y, obyczaje;
ciem n o ta - niew idom y; II 6 1 .8
- ciem ność; III 7 9 .3
1128,1
ciem n y - niew idom y; II 6 1 ,3 ; II 6 2 ,2
d w ó jc z e ln y - m ający dw a czoła (lac. bifrons):
I 127,1
ciep lice - gorące źródła; III 145,1
d w ó jin o r z n y - otoczon y przez m orze z dw’óch
ciężą - ciężar, brzem ię; I 1 2 4 ,2 7
stron; \V3,6
ckliw ie - z troską; \V4,1 0
d y je c k i - zgod n y z dietą; I 3 8 ,tyt.
cn ie - zacnie; II 60,1
d y n a s ta - król, w ładca; W3,1 4
c n y —zacny, szlachetny; I 1 3 8 ,2
d z ia ć (co) - opowiadać, (o czym ); I 3 4 ,5 8
cuch (cz u c h ) - brzydki zap ach , smród: I 8 0 .5:
d z ie c iu k - dziecko; I 5 4 ,3 7 ; II 1 1 6 ,9
II 14,1
cyn ek - p iątk a w grze w kości; II 7 2 ,3
c z a s z - czasza, naczynie; III 1 5 2 ,2 3
d z ie d z in a - kraj, państw o; I 4 8 ,3 ; III 4 3 ,3 8
- m iejsce rodzinne; II 1 3 3 ,4 3
d z ię g a - daw ny srebrny grosz m oskiew sk i, p o
c z a s z a : n a cz a s ie - na czaszce; III 3 3 ,2
tocznie: pieniądze; I 1 3 8 .5
czem - czem u; I 7 1 .1 : III 139,21
d z iw - d ziw ow isko. osobliw ość; I 1 2 9 , 6
czu b ek - łon o, srom kobiecy(?); III 9 3 ,1 2
d ż d ż ó w k a - w oda deszczow a: III 7 8 ,3 0
czu ch - sm ród, przykry zaparli: I 8 0 .5
c z u ć (na kogo) - uw ażać (na kogo): II 1 2 7 .2
ele m e n t: e l e m e n t y - żyw ioły: I 5 1 .2
c z u ł y - czujny, baczny: I 8 1 ,3
e u m i - gatunek wina: I 1 4 5 .2 7
czyście -
n ależycie, jak potrzeba: I 103.3:
III 1 9 .1 6
falern - gatunek wina: I 3 4 ,3 6 ; III 19.7
f a n t - rzecz dana w zakład, od dan a w zam ian
za coś: III 1 4 1 .4
d a n n ie - darm o; II 124.1
d a rsk o - dziarsko, śm iało: III 6 1 ,1 8
f a r a - kościół parafialny: I 3 4 .1 0
d a r z y ć - podarow ać: III 1 5 4.4
f a r b a - barwa: I 15.3
(się) - w ieść się. udać się: II 1 2 7.4
d o b a - stan. dola: III 7 8 .3 7
f a r b o w a n y - fałszyw y: II 14.5
f a s o l - frasunek, kłopot: II 3 7 .2
d o jść (k ogo) - rozpoznać: III 6 6 .4
f i z y j o n y - trefienie się. toaleta(?): II 72.1
d o k a z o w a ć - działać, spraw iać coś: I 43.2:
ß a g a - lala: I 3 4 .5 6
II 2 .4
d o s t a ł y - dojrzały: III 1 1 0 .1 3
flu s z - ciąg kart jednego koloru: \Vr 15
fo c h o w a ć - jątrzyć, gniew ać: III 7 4 .2
247
SŁO W N IK WYRAZÓW ARC HA IC ZN Y C H
fu rk a - potw ór morski; I 50.1
iże (iżem . iżeś) - że (żem . żeś); I 2 3 . 1 : 1 5 7 .2 :
fr a su n k - zm artw ienie, troska; I 1 1 ,3
I 135.4: II 125.4: II 1 3 7 .5 : III 110 .2 :
fm u a r k - handel, zam iana; I 1 0 2 ,3 ; II 4 4 .3
III 1 3 6 .7
g a r l o - gardło; II 3 9 ,2 6 ; II 9 3 ,2
g a s zk a - k och ank a, rozpustnica; I 4 ,1 1
j a z - plecion y plot zastaw ian y w rzece dla
p ołow u ryb; II 7 0 ,6
g ę b k a - gąb ka (do ścierania); III 1 0 6 .5
je jś c a - łasuch: ten. który spożyw a: ten. który
je: II 1 2 3 .2
g ib ie l - łąka, m okradło, trzęsaw isko; III 4 3 ,7
j e ś l i - czy: 1 12.11: II 6.4: II 1 3 3 ,4 5 .4 6 : III 25.2 :
g d y k o lw ie k - kiedykolw iek; III 77,1
sie z le c z k o - lniane od zienie, koszula: III 110.
18
gm in - p osp ólstw o, lud; II 6 0 ,ty t.: III 3 6 ,1
- tłum , tłuszcza, kupa; II 1 0 9 .8
III 7 8 .4 0
ję z y c z n y - gad atliw y, plotkarski, oszczerczy:
III 121 .tyt.
ju c h a - polew ka, sos; III 3 9 .4
s o d z ie (na co) - gotow ać, zam ierzać się (na
co); 1 1 0 6 ,2 ; II 1 0 9 ,9 ; III 1 0 ,5
- zm ierzać gdzie, k ierow ać się; II 2 6 .3 :
k a le ta - m ieszek , kiesa; II 3 5 ,4
II 3 9 ,8
(się) - u gadzać się, u m aw iać się; II 2 6 ,4
Aarò)* - zm arszczk i, blizny n a twarzy; I 7 0 ,4
k a n a k - naszyjnik; I 8 8 ,2 5
k a rm ia - straw a, pokarm , jadło; II 3 9 ,3 4
g o m o n ek - głosik; I 9 7 ,1 0
k a r w a sz - kaw ał urw any z od zieży lub ciała:
I 1 4 6 ,4
go n iec - zw iastun; III 1 5 5 ,3
k a z a ć (na co) - liczyć (n a co), p olegać (na
g o ło b ro d c a - m ający ogolon ą brodę; II 7 6 ,ty t.
g o to w c em - w p ogotow iu, w gotow ości; III 9 1 ,
4
g ó r n y - p ołożon y na górze; I 3 4 ,3
- p yszny, dum ny; I 5 3 ,2
g r ą zió - pogrążać; II 1 3 5 ,2
g r z e c z n y - p rzyzw oity, zacn y, zachow u jący się
stosow n ie, n ależycie; III 7 8 ,3 5
g r z e c z y - stosow n ie, należycie: II 3 5 .1 : III 1 3 5 .
3
czym ); I 1 3 8 ,6
k a z i ć - psuć; III 1 4 4 ,3 5
k a ź ń - kara; I 1 0 7 ,4
k ą p ia łk a - kąpiel; III 1 3 6 ,4 4
klu ba: w k lu b ie - n a uwięzi; II 5 4 ,1
kolej: p r z y ko lei - zgod n ie z k olejn ością, w k o
lejności; I 3 4 ,5 6
k o ła c zk a - pigułka; II 14,3
k o n a ć (co) - k ończyć, doprow ad zać do końca
(co); II 8 0 ,1 4 ’
h a la sp a s - krotochw ila; W3,1 6
k o n a ć (k ogo) - pokon yw ać, zw y cięża ć (kogo):
h a ła s - niepokój: I 3 4 ,6 5 ; II 1 3 9 ,2
h arf - grot hartow any, oręż: III 1 1 ,2
I 4 3 .3
k orn u t - rogacz, zd rad zan y mąż: II 4 9 .ty t.
helm: b y ć p o d hełm em - być pijanym : W3, 13
kort p i a - kotara, zasłona: W3,1 9
h o d - g o d y . biesiada: II 1 2 3 .3
kra sa - uroda, piękno, ozdobność: I 70.5:
h o d o w a ć - godow ać. biesiadow ać: I 117.1:
III 95.1:111 152.11
1 1 9 6 .1 1 :1 1 1 1 9 .2 0
k r a sn y - piękny, urodziwy: I 3 4 .2 1
h o ż y - żw aw y, krzepki, przystojny: II 8 0 ,6
k ra so ta - piękno, uroda: II 9 5 .5
h u m o ry - kaprysy, dąsy: I 5 3 ,2 : IÌI 1 2 7 .2
krępa - żelazo, sznur do krępow ania: I 124.
h y d z ić (co) - pogardzać, brzydzić się (czym ):
\V,.2
h y s o ir a ć - podnosić żagiel, gdy zbliża się p o
m yślny w iatr (hys): III 1 1 0 .6
8 .3 5
krócić - skracać: III 7 5 .4
k r z e p i ć - w zm acniać się. odzyskiw ać siły: 14 3 .3
krzysztal - kryształ, lustro, zw ierciadło: I 88.
' 10
i m a ć - złapać, schw ytać, pojmać: I 1 4 6 .3
im ię - tytuł, nazwa: 1 1.2
in a k - inaczej: II 1 0 5 .6
k / z y r (krzyw y) - niechętny, nieprzyjazny, odstrę
czający. odpychający, niegodziwy: I 129.5
248
KOMENTARZE
k r z y w y - fałszyw y. nieprawy: II 8 0 .3 6
(sobie) - zły (na siebie); III 1 3 7 .2
k s ie ń c o w y - żołądkow y: I 5 0 .2
k u k h ić - w alczyć, bić. szarpać: III 4 .7
s k u k l a ć - stargać, poszarpać: I 8 1 .3
k u p ią - handel, towar: \Y’r 7: I 5 4 .()
/« Г //К - łatw y: 1 1 2 2 .1 6 : II 2 6 .1 2
la d - ładunek: III 1 1 4 .2
la ś liw y - łaszący się. przym ilający się: I 95.1
lot - łut. jed n ostk a wagi: I 5 4 .2 9
I r k a - w ięzy, pęta: 1 1 2 4 .1 2 .6 6
'łysi - łydka: III 1 9 ,1 5
k u p ić się - sku p ić się: II 6 3 .7
k u r z ą c y - p alący, dym iący: III 1 5 3 .2 8
m a cio ra - matka: II 3 9 ,2 7
k u źn ik - kowal: II 8 0 .2
m a j - zielon a gałązka, wieniec: W r 20: III 153.
k w i t ł y - bujny, kwitnący: III 1 4 4 .3 4 : III 153.1
k w ito w a ć (z czego) - rezygnow ać (z czego),
w yrzekać się (czego): I 141.1
31
m a n d a t - polecenie: II 1 3 3 .8
m a rch a - w yn ędzniały stary koń (rów nież
o człow iek u ): II 101.1: III 5 0 ,2
la g a - lagru, osad w inny: I 3 4 .5 5
m a rn o tk a - m arna rzecz, m arność: I 6 .2
lam u s - m agazyn, skład nica, przechow alnia:
m a r y - d eska do p rzenoszenia zm arłych do
I 1 06.3: II 9 2 ,2
grobu (p rzenośnie: śm ierć); I 12.4; 1 117.
lariua - poczw ara, m aszkara, straszydło: I 7 0 .
12
2
m e lu zy n k a - k ob ieta do tow arzystw a; II 7 2 .4
lec (leco) - uprząż, lejce; II 6 4 .4
m i e r n y - c e ln y , trafny; I 2 .4
lekko: p o leku - z cierpliw ością, ze spokojem :
m ieszk a n ic a - m ieszkanka: II 39 .1
II 5 4 .8
m ieszk a ń ca - m ieszkaniec: II 8 0 .1 : III 4 3 .4 :
11144,38
l e t n i - podeszły w iekiem : III 1 4 4 .2 9
(le tn y )
-
stary,
w ieloletni:
II 2 6 .1 7 :
III 1 4 4 ,2 9
letn ik - lekk a sukienka; I 8 0 ,9
licho - diabeł: I 1 1 5 ,3
lich o ta - osoba n iew iele warta: III 38.1
lic h y —m arny: W ..3:1 1 2 2.2: II 8 8 .1 . II 123.2:
III 4 3 ,3 9 : III°67.9: III 12 0 .1 : III 1 2 6 .3
lic z y ć - rozw ażać, oceniać: II 11.1
- uznaw ać: II 75:5
(w p o . za co) - zaliczać (do czego): III 43.
34: III 1 3 6 ,2 2
(się) (czym ) - być u zn aw an ym (za kogo.
co): f 1 26.3: ił 9 5 .9
m ilcz - m ilczenie; I 3 4 ,3 1
m i r - pokój, zgoda; I 9 1 ,2; I 9 7 ,3
- spokój: W^.15
n ik ły - sprężysty, giętki, sm ukły: II 3 9 .1 4 ;
‘ lii 1 3 6 ,6 '
т оска - w iele
III 1 1 0 .2 7
(dem in utiu u m
od
_ m o cr ):
m o m o t(a ) - jąkała; II 1 0 4 .tyt.
m o r d o w a ć się - m ęczyć się. dręczyć się: I 105.
11
m o r d o w a n ie - zatrudnianie, trudzenie: II 109.
*7
naiwniejsza - w ym ow niejsza, hardziej w y g a
lik i — lekarstw a, m ed yk am en t)’: II 2 0 .3
lik w o r - napój, alkohol: I 3 4 .4 9 ; II 104.23:
mus - ok oliczn ość, przym us, położenie: I 105.
III 1 9 .1 .1 7 .8 1
I s n ą ć - ślepnąć. zostaw ać ślepym : III 1 3 9 .2 5
muszcz - sok św ieżo w yciśn ięty z w innych
lub ( lu b o ) - c h o ć : W ,.4: W.,.27; I 3 4 .2: I 1 2 7 .
dana: III 1 3 6 .5 6
4
gron. moszcz: I 3 4 .3 5 .5 5 : III 1 2 5 .1 0
6: II 4 2 .1 : II 89.1: II 133/7: III 1 9 .7 3
lu b ien ica - kochanka: 11 3 2 .2
lu tiieża - rozkosz, zadow olenie: \Vr 20: III 139.
38
- luhieżność: II 8 0 .2 3
lu bo - m ilo(?): \V.,.2
na byt - nabyw anie, handlow anie: \V.,,7
n a rh ra m o w a ć - kuleć: III 50.1
nadaw ać s i ę - trafiać w gust. podobać się: 1 4 .8 .
n a d o b n y - powabny, piękny: II 8 0 .7 .2 0 : И 141.
2: III 11.2: 11147.1: III 140.31
nagabauie - niepokojenie, zaczep ian ie, n a p a
la m o (łacnie) - łatwo: N 3 1 .2 : II 4 0 .4
stow anie. dręczenie: I 147.1
249
S L ( ) \V N I K _ \ V Y R A Z Ó \V A R C H A I C Z N Y C H
n a g o d zić - nadarzyć się. trafić się: I 3 7 .4
n ie stw o r n y - nieu d oln y, n ieskładny, n iezgrab
ny. n ied osk onały, nieporządny. niesfor
- zn aleźć się; I 41.1
ny: 1 1.1
n a jr a d n ie j - najchętniej: II 5 3 .2
n a lc ź ć - w ynaleźć, w ym yślić: I 57.1
n ieśiria d o m ca - nieśw iadom y; III 4 3 .3 9
n a m io t - baldachim : I 4 .1 0
n ie n p o ś te d z o n y - kształtny, piękny, foremny:
ПГ 1 5 3 .1 8
n a m io t a ć - naw rzucać: I 1 1 0 .4
n a m k n ą ć (co) - w łożyć, w iać (co do czego):
n i e w i d a n y - niesp otykan y, niezw ykły: III 19.
III 1 5 2 .2 3
n a p rz e c iw - w obec czego, w zględ em czego:
49
‘
niewieściuch - znicwieściały mężczyzna; 1 135.1
1 1 5 .2
n a ró w - zły nałóg, kaprys, zep su ty obyczaj:
1 9 3 .2 : 1 1 1 2 2 .2
n a t r a p i e - spraw ić m ękę. zad ać ból: III 1 3 9 .1 4
n a w a - okręt: I 27.1
n a w id z ie ć (k ogo) - lubić. (k ogo), upod ob ać s o
n iew o la - m us. przym us: II 6 1 .7 : II 9 4 .3
n ie w y m o w n y - n adzw yczajny, niedający się
wyrazić: I 1 2 4 .4 2
n iezbędn y' - b ud zący
okropny: I 1 4 5 .1 0
niechęć,
paskudny.
n ie z o c z n y - n iew idoczny: II 4 0 ,4
bie (k ogo): III 1 1 0 ,1 2
n ie ża d n ie - n iebrzydko, w sposób niebrzydki,
n a w ie d z in y - odw iedziny: II 6 8 ,2
n a w y k a ć - w p raw iać się, n abyw ać zwryczaju;
11111,6
nieszpetnie: I 8 0 ,3
n i n i e - teraz, obecnie; I 1 3 8,4; III 4 2 ,2
nic: d o n i z c z a - w niw ecz, d o szczętu: III 1 3 8 ,2
n o szen ie - ozd ob a, biżuteria; I 8 8 .2 6
n o ta - nuta, pieśń; III 7 9 ,4
: z n izczeg o - z niczego; 1 1 5 1 ,2
n ieb a czn y - niedbały, nieuw ażny; 13 ,1 : III 6 0 ,
2
niebieski
n ie w d zię k a - niew dzięczność: I 7 3 .3
n o w o że ń - pan m iody, oblubieniec; I I 1 1 9 .tyt.:
III 3 5 ,tyt.
-
niebiański:
II 7 3 .2 :
II 1 1 6 .4 :
III 1 9 ,2 5 ,3 4 : III 1 3 9 ,2 8
niebytność
-
nieob ecność, nieprzytom ność;
III 1 3 5 ,3
n ie d o s z ły - niedoskonały, ułom ny, n iedośw iad
czony, nieum iejętny: I 6 0 ,tyt.; II 6 4 ,2
obfito tr a ć - m ieć pod d ostatk iem , opływ ać;
I 6 4 .3
o b ia ta - ofiara; III 1 1 2 ,2
o b l a t a n y - połatany; III 3 6 ,2
o b ło k - zasłon a (o pow iekach); III 7 8 ,8
n ie k ie d y [n iek ied yś) - niegdyś: III 8.1 : III 5 1 .1 :
11158,2; III 7 3 .1 : III 128.1
o b łó w - połów , zdobycz; I 1 0 6 ,2
n iek szta lt-n ieio Y cn m o ść. niezgrabność; 16 1 ,4
o b m o w a - w yjaśn ienie, obrona, usp raw iedli
n ien a syt - nienasycenie; I 1 0 5 ,1 2
n ieo b a c zn ie - n ieu w ażn ie, n ieroztropnie, nieprzezornie: I 7 0 .1 9 : I 1 2 4 .5 0 : II 5 8 .7
w ienie: W -.tyt.: I 1 2 4 .5 4 : III 3 6 .ty t..3: III
154. tyt.
o b r a z ić - zranić: III 11.2
о б /ш е /з /о л у -szkaradny, obrzydliwy; III 1 5 2 ,8
n ie.o w sze.k i- niezupełnie, nie całkiem : I 6 2 .6
o b z ie r a ć się - oglądać się. patrzeć: III 1 0 3 .2
n iep e ć - niełatwo: I 1 2 4 .2 3
o ch o ta - biesiada: I 3 4 .2 7 .3 8
o d d a r - dar oddan y za dar: III 6 9.1
n ie p ło d n y - pusty; I 2 2 .2
n ie p ło n y —w ażny, istotny: III 4 5 .2
n ie p o lity c z n y - niezręczny: 1 8 0 .5
o d k a ż a ć - przekazać, zap isyw ać, legować:
111 104.1
n i e p o ż y t y - n iezniszczalny, długotrw ały: I 6 9 .
o d k rycie - jawnie: III 1 3 9 .1 0
2: III 1 3 9 .8
n ie p r z y z w o ity - nienaw ykły. nieprzyzw yczajony: III
144.9
n iesfo rn y —niezgodny: III 1 5 2 .1 2
n iesłu szn a - niew łaściwie: III 7 3 .2
n ie słu szn y - niegodny: I 14.1
n ie s p o s u b n y - niezdatny: III 9 .iy i..2
o d k u p ić się (od czego) - uw olnić, osw obodzić
(od czego): III 1 2 1 .4
o d le g ło ś ć - oddalenie: II 1 3 3 .3 4
o d m io l -
w zgarda, odrzuceni)':
III 6 1 .3 2 :
III 7 8 . 1 4 1
odw loczny
niezdecydow any,
nieskory,
ociągający się. zwlekający: I 1 0 9 .tyt.
250
KOMENTARZE
o jcz\zn a - ojcow izna, od ziedziczon y majątek:
p o d o b n o - zap ew n e, m ożliw e: II 6 5 .4 : III 8 7 .4 :
III 1 3 7 .4
III 8 3 .4
okroi - osw ojenie, posłuszeństw o: III 4 .6
ornale - niew iele, trochę: II 9 9 .2
o p a c z n y - niesprzyjający, przeciw ny, n iep rzy
ch yln y. nieżyczliw y: I 3.2
p o d o s ta tk u - d ostateczn ie, dosyć: I 7 .3
p o d s o b e k - b ęd ący pod kimś; II 6 1 ,6
p o d s p o d n i - znajdujący się pod sp od em , z dru
giej strony; \V3. 1 1
opaśnić - opasać: II 1 1 6 .8
opatrzyć się - zab ezpieczyć się: I 9 9 .2
opoka - skala: I 6 9 .4
oprócz - bez: III 98.1
p o d w ik a - m łod a dziew czyna: II 2 0 .4
o ra z - zarazem , razem: W 0.3: I 7 8 .2 : I 8 0 .2 :
p o g r o z ić —pogrążyć; III 2 7 .6
III 1 3 9 .5 0 : HI 1 5 1 .2
o sia d lo ść - d ziedzina, m ajętność: II 6 7 .4
p o g r ą ż - klęska, p rzeszkoda, trudność: II 133.
podw oje. - drzwi; III 78.1 i
poęotoicie: w p o s o t o i r i u - w gotow ości: III 91.2:
C III 1 0 7 ,2
o m o w a - przędza podłużna, na którą tkany
" 47
p o k o le ń ie - potom stw o: I 1 3 2.2; II 1 1 0 ,3
p o k r o p - skropien ie, tu: upojenie: I 8 1 ,2
jest w ątek: III 1 4 4 .3 0
o s t a t k i - pozostałości, szczątki: 17 0 .1 5 :1 1 2 1 .2
pokry t y - ob łu d ny, n ieszczery, fałszyw y; III 3,
tyt.
o sta tn ie - ostatecznie: II 1 3 3 ,4 5
otra - trucizna: I 3 4 .8
p o le c : nie p o lę ż e - nie będzie pokonany: I 4 3 .
o w o ż - otóż: I 1 7 ,2
ozdoba - ch w ała, św ietność: I 105.7: II 9 5 .4 :
p o lo t - lot; III 1 3 6 ,3
10
p o n ie w o ln ie - w brew w oli. pod przym usem :
III 142,1
III 4 3 ,1 9 ; III 5 2 .4
p o n o - p odob n o, jakoby; I 4 8 . 3 : 1 6 8 .1 : II 4.3;
p a ła n ie - nam iętność; I 1 0 0 .4
p a s o w n ik - zap aśnik , atleta; I 4 3 ,6
II 130.2: III 19.17: III 6 8 .1 1 : III 1 0 6 .6 :
p a s tw a - pasza, karm a, pokarm : III 1 3 6 ,3 5
III 1 2 3 .3
p o r a ż o n y - pow alony, pokonany, martwy; 1 124,
p a ś ć się - sycić się; III 1 2 5 ,1 6
p e łn a - czara, szk len ica. kielich: I 1 0 5 .3 1 :
tyt.
p o r o zu m ie ć (czego) - zrozum ieć; II 1 1 7 ,3
I 1 1 6 ,2 ; I 1 2 8 ,tyt.; II 1 3 3 .1 8
p iła - piłka do gry; I 4 3 ,4
p is a n y - barwny; III 1 1 0 .1 8
/j/ а г - m iejsce w alki, szranki: II 2.2; III 1 0 9 .4
p ie c (pleco): na p le ca ch - n a ramionach: II 6 4 .4
p o r w a ć się (do k ogo) - ch w ycić się (k ogo),
zw rócić się (d o kogo): II 5 8 ,1 6
p o s ła n ic a - ta. którą się posyła: posłanka:
III 136,21
p lu ta - slota, plucha; III 4 0 .6
p ł a t - zapłata, płaca, kwota: III 2 7 .3 : III 1 0 1 .4
p o s o k a - krew; I 1 2 4 .4
p ła w : p ła w y - pływ anie: I 4 .8
' - ł z y : III 1 3 9 .2 9
p o sp o łu - w sp óln ie, razem: I 71,1
p ła w ić - obficie sączyć (z siebie): III 1 5 2 .1 5
p o ś r o d e k : w p o ś ro d k u - w środku: I 9 6 .4
p o s ta ir a - osnow a: 111 6 1 .2 9
p o to m k a - córka: II 1 3 7 .8
- unosić (na w odzie): I 2 0 .7
p ło c h y -
niebaczny,
bez rozwagi:
p o s p o lic ie - zazw yczaj, zw ykle: I 1.4
I 26.1:
IÏ 103.16:111 1 5 4 .5
p lo n y —bezow ocny, jałowy: I1103.8: III 4 3 .4 4
p o t r z e ć - zn iszczyć, zetrzeć: II 1 0 9 .8
p o ty r a ć —zn iszczyć, unicestw ić: 111 1 3 7 .3
p o w a b i a ć - ponęcać. p obudzać, wabić: 15 4 .1 6
p o c h le b o ir a ć - schlebiać: III •')().2
p o w a l - pow alenie: I 4 3 .3
p o c isk - ciskanie: III 8 1 .6
p o w ie d z ie ć - nazw ać: 1 3 .3
p o d c z a s - niekiedy, nieraz, czasem : II 59.1:
11181.5: III 1 3 9 .1 6
/w //7 (\sr-o p o w ieść, przypowieść:
p o d le - obok: III 14.2
p o d n ia ty - pobudki, bodźce: I 3 4 .3 3 : III 139.
34'
\Y,.3:1
146 .2
p o w o l n y - chętny, skłonny, ochoczy: I 1 0 5 .2 7 :
I 1 2 2 .1 4
p o w ó d - powróz, pęia: I 1 2 4 .1 5
p o z a d : w p o z u d z i e - z tylu. w tyle; I 1 2 4 .1 4
SŁOWNIK W Y R A Z Ó W A R C H A I C Z N Y C H
251
p o z ó r - to. co w idoczne: w ygląd: I 1 2 6 .1 :
p s o ta - żąd za, zepsucie; I 9 1 ,2
p u k a ć - rozsadzać, rozbijać; II 5 0 .1
II 1 0 3 ,2 4 : III 1 9 .3 5
p o z w o lić (k ogo) - od dać (kogo): II 130,1
p o ż y ć - zn iszczyć, pokonać: I 9 7 .8 ; II 1 0 9 .4
p o ży w ie n ie : u; p o ż y i r i e n i e - środki d o ży cia , na
p a s t o w a ć - próżnow ać, od daw ać się lenistw u:
II 5 8 .3
p u s ty n ia - p ustkow ie: III 1 3 6,31
pu szcza
utrzym anie: II 1 2 1 ,3
p r a c z - kijanka, drew niany przyrząd do p ra
nia: III 1 0 5 ,2
p r a ir ić (k ogo) - nazyw ać, określać (kogo):
-
p ustk ow ie, odludzie:
I 1 2 4 .1 0 :
111149,1
p u s z y ć —n adym ać, rozdym ać: 1 1 0 5 .9 : II 2 5 .3 :
III 1 9 .5 6
I 1 2 2 ,3
p r a ir ie - praw dziw ie, naprawdę: III 1 0 6 .1 :
rano: r a n i e j - w cześniej; I 1 4 3 .3
III 135,1
p ra w n is-d e n iin u tiv u n i od „prawnik^: III 140,1
rat: ra fa - ratunku, pom ocy (w ykrzyk nien ie):
p r a n y - spraw iedliw y: I 2.2; III 6 0 .2
rą b e k - cien ka chusta; I 8 8 .1 3 ; II 1 1 6 .6
p ro żek
-
m iejsce
p rzytw ierdzen ia
cięciw y
w łuku; III 7 8 .4 2
p r ó ż n y (p ró że n ) (czego) - p ozb aw ion y, w y
zb yty (czego): I 3 4 , 6 , 1 2 : 1 10 5 ,6 ; II 1 2 5 .
tyt.,1; III 19,8; III 7 8 ,1 5 ; III 1 4 4 ,4
pry ■- m ów i. rzecze, pow iada; II 2 5 ,4 : II 3 7 ,4 :
11178,13
1 9 7 .1 0
respon s - odpow iedź: III 1 1 7 ,tyt.
r o h a ty n k a - w łócznia, oszczep, spisa; 1 1 2 4 ,1 6
ro n ić - gad ać, pleść; I 3 4 ,7 7
- wydaw ać z siebie; II 18,6 ; III 1 3 6 ,7
ro ta - koło, orszak, grupa; I 3 4 ,3 7
rozjedrioczen ie - rozłączenie, podział; I 132 ,1
p r z e c h o d z ić - przerastać; I 5 3 ,2
r o z p a l - żąd za, p ożąd anie, rozgorączkow anie,
zapał; I 1 2 4 ,5 8
p r z e m o w a - w stęp, przedm ow a; III 63,1
r o z w a lm y - ruiny, tu: zm arszczk i, bruzdy na
p r z e s ta w a ć (n a czym ) - poprzestaw ać (n a
czym ); III 1 5 2 ,1 0
p r z e to "
—dlatego; W3,l : I 2 3 ,2 ; II 6 7 .1 ,2 ; II 9 8 .
3; III 7 4 ,1 ; III 8 6 ,1 ; III 98 ,1
p r z e z ie r a ć się - przeglądać się; I 8 8 ,1 2
p r z o d k o w a ć - brać górę, w odzić rej ; III 6 1 ,3 1
p r z y c h o d n i - przybyły, obcy; II 6 7 ,2
p r z y g o d a - to, co się przytrafia: nieszczęście:
twarzy; I 1 2 ,6
r ó w ie n n ik - rów ny (k om u), taki sam; III 136,11
r ó ża n ie c - ogród różany; I 6 1 ,1 ; III 4 3 ,1 8
ru tk a - roślina polna; III 1 5 3 ,4 0
r z ą p - kadź, cysterna, zbiornik na w odę d esz
czową; III 4 0 ,3
r ze c z - zam ysł, myśl: I 4 .8
-
mowa: I *84.3.6; I 8 5 .2 ; II 1 0 6 .1 ;
III 63.1
' III 9 8.1
p r z y ja ź liw y - przyjazny, życzliw y, p rzych yl
ny. w yrozum iały; W -,tyt.
p r z y k lo n ić - przysunąć, zbliżyć; III 7 8 ,2 9
: u: r z e c z y - na pozór, niby, jakoby: w sło
w ach. a nie w’ czynie; I 1 1 6 ,3
r ze c z o n y - n azw any, określony: III 6 8 .1
p rzy p ra w o w a ć (co) - dodaw ać (czego): III 19.62
rzkom o - jakoby, rzekomo: III 9 3 ,2
p r z y r o d z e n i e - natura: w szystko, co żyje: I I 2 7 .
‘ 4: III 1 3 9 ,2
p r z y r o d z o n y - dany od natury; III 1 4 8 ,tyt.
p rzrsa d a -
nadm ierne u pięk szen ie, zb ęd n e
' ozdoby: II 1 2 7.3
p r z Y s l n s z e - lak. jak należy: tak. jak w ypada:
' III 1 0 2 .2
p r z y s ta ć (k o m u )- spodobać się (komu): II 135.3
p r z y s to jn ie - od pow iedn io, stosow nie: I 2 o .4
p r z y ś p iir a ć - przyśpiew yw ać: I 3 4 .1 7
p iz \z w o it a (kom u. czem u) - stosow na, w łaści' wa (dla kogoś): III 78 .2 2 : III 1 2 5 .1 9
sajdak - kołczan, futerał na strzały; III 7 8 .2 6
s c h y b ić - nie zdołać, uchybić; III 2 7 ,4
scuchlać - zaśm ierdnąć: II 2 7 ,3
serd e czn y - leżący na sercu, biorący się z serca:
I 3 4 .2 9 : 1 1 0 0 .4 : 1 12 0 .2 ; II 5 0 ’.4; II 5 8 .1 4 :
II 117.2: II 1 3 3 .2 3 ,3 2 .4 0
sia rk a - tu przenośnio: zm iana: II 2 6 .2 6
sita - wiele, wielu: I 75.2: I 138.6: I 145.7: II 2.4:
111 4 .3 :1 1 1 6 8 .9 :1 1 1 1 4 4 .3 2
-b a r d z o : 1 9 8 .4 : III 81.1
skazoirać —w skazyw ać: II 6 1 .5
252
KOMENTARZE
sk lep ik - bud ow la zasklepiona: tu: jaskółcze
s to s o w a ć - porów nać, przyrównać: II 9 8 .7
su rot ce —srogie, ciężkie: I 4.1
gniazdo: II 39..11
s k re d y to ira ć - dać na kredyt: I 7 8 .2
s w a d z i e b n y - w eseln y, godow y: 111 9 3 .tył.
sk u k la ć zob. k u k ła ć
s w a d ź b o w a ć - sw atać, gotow ać się na wesele:
sk u sić —spróbow ać, skosztow ać: III 4 3 .5
sk u te c z n y - rzeczyw isty, faktyczny, o d p o w ia
dający praw dzie: I 24.1
11193.12
s y n o g a r l ę - pisklę synogarlicy: II 3 9 .2 5
s z a c o w a ć - w yceniać: I 5 4 .1 9 .2 2
s z a lić (czym ) - szaleć (z jakiegoś pow odu):
slo u ić - osłan iać, ochraniać: I 8 8 .1 5
I 1 2 4 .7 2
s łu ż y ć - przysługiw ać: 1 2 0 .4
sm ysl - um ysł: lì 10.10: II 110.1
- z m y s ł: I 10.1: I 105:8: II 75.6: III 19.
(k im ) - oszu kiw ać, m am ić: III 6 .4
- w zgard zać kim: III 1 1 0 .1 6
- zachow yw ać się jak szalony:
4 8 : 1II 1124.ty t.. 1 : III 1 2 5 .2 0
sn a d n ie (sn a d n o ) - łatw o, bez trudności: I 54.
19: I 1 0 7 .2 : II 2 6 .2 7 : III 4 9 .8: III 113.1:
III 1 3 9 .8 .9
III 1 2 5 .4 .5 .1 7
s za ra fa n - rodzaj sukni: III 1 1 0 .5
s z c z e b i e t n y - plotkarski, w ielom ów ny: 1 1 2 0 .4
s z c z y c ic i e l- ob ronca: 1 82.1
s n a d ź - zap ew n e, chyba: I 2 0 .1 1 : 11 3 1 .4 :
III 6 7 .1 2 : III 12 3 ,3 : III 124,1: III 1 3 9 .4 9
s z c z y c ić - chronić, zachow yw ać: II 3 9 ,5 0
sp eln a - zu p ełn ie, pełno: III 3 3 ,2
s p e za - n abytek, w artościow y przedm iot, p ie
się (czym ) - p o le g a ć (n a czy m ); 12 8 ,3
s z c z y t —dom (dosłow nie: dach): \V3,8; III 1 5 .3
niądze: III 9 8 .2 : III 1 0 1 .6
- tarcza; I 3 7 .6
s p iż m o w a n y - uperfilm ow any: III 1 2 5 .1 4
sze lin a - bór, las, gęstw ina; III 1 3 6 .3 2
s p o łe c z n y - w spólny; I 5 4 ,3 5
s ze rć - sierść; III 4 3 ,3 6 ; III 104.1
sp ó łek - zw ią zek , połączenie: II 2,2; III 75,1
s z k a r a d y - ob rzyd liw y, okropny; III 13,1
s p o r z e - sporo, niem ało; III 1 9 .7 4
szk o d o tv a é - p on osić szkodę; I 1 4 1 .2
sp o so b n y (k om u ) - dobrze u sp osob ion y (do
s z la k o w a ć -
k ogoś), ży czliw y (dla kogoś); II 8 0 ,8
podążyć śladem , naśladow ać:
\V3,2 2
sp ó łk i - igraszki m iłosne, spółkow anie: II 2 6 .
s z p a c z k o w a ć - d ow cip kow ać, b łazn ow ać, fig
24
s p ó łk o w a ć - ob cow ać, stow arzyszać się z kim:
111139,11
lować; I 3 4 ,1 7
s z p e r la ć - przetrząsać, szukać; I 1 2 4 ,1 1
szp e tn ik - brzydal, paskudnik; I 8 0 .1 0
sp ó łk o w a n ie - o b cow anie, przebyw anie w to
s z tu c z n y —zręczn y, kunsztow ny: III 1 4 4 .3
w arzystw ie (z kim): III 5 3 .4
s zw a n k - szk oda, strata: III 2 7 .7
sp ra w o ta - sprawca: II 6 1 .7
s p r a w o w a ć kształtow ać: W r 3 0 : 1 79.
1 :1 1 2 6 .5 : Г 132.4: II 3 3 .2 : II 45.4: II 5 0 .3
s zw a n k o w a ć - m ieć słabość, upadać, za w o
sprosny - w szeteczny. plugaw y, nierządny:
ślep o c h o d z - ślepy, ale chodzący: II
1 6 0 .3 : 1 1 2 4 .2 6 : ì l i 9 9 .4
- straszny, okropny
dzić: I 6.2: II 1 2 2 .2
64.4
ś w ia to p ł a w n y - opływ ający Ziem ię: W r 12
rzeczach):
ś ir ia to irn ik - św ialow iec. człow iek światow y:
III 15.1
siać (o co) - zależeć (kom u na czym ), m ieć
(o
II 7 2 .tyt.
ś ir ie a o ta ć - klekotać, św iergotać (o jaskółce):
ochotę (na coś), pożądać (czego): II 2 3 .2
stać. sla ira ć (czego) - w ystarczać (czego):
I 7.6:1 145.18:111 19.82
slalna - stalowa, ze stali: III 19.04
statek - stateczność, stałość, pow aga: I . .4:
I 34.01
stok - źródło, krynica: III 153.20
s to s iln y - mający silę sin ludzi: I 81.1
ÌÌ 1 3 7 .1 0
św ieg o łk a - klek otk a. świergot ка: II 1 3 7 .1 5
śirięlo k ra jca - św iętokradca, złodziej k o ściel
ny: III 97.IVI..1
ta je m n y —skryw any, nieujaw niony: I (>7.4
la r a l a n t a r - w yraz on om alop eiczn y. n a śla d o
w anie głosu bębna: II 133.3
SŁO W N IK W YKAZÓW ARCHAICZNYCH
ta m - tarnina, kolczasty krzew: I 1 2 4 .1 6
tc h n ą ć - pow ołać do życia dzięki natchnieniu:
253
u w a ża n ie (czego) - roztrząsanie (czeg o ś), zaj
m ow anie się (czym ): II 7 .9
u w a ż n y - w ażny, rozw ażny, roztropny, b a cz
1 4 .1 4
ny: 1 3 6 .1
- zionąć, dyszeć: I 4 3 .8
‘
- o d d y c h a ć , żyć: III 1 3 9 .4 4
-p r z e m ó w ić (w u niesien iu ): III 1 4 4 .1 2
w a c e k - m ieszek, sakiew ka: I 1 3 8 ,ty t.,5 ,8
i r a r t o i m ć - p rzerzucać karty ksiąg, w ertow ać:
tę g i - m ocny; I 129.1
II 9 7 ,2
tę śn ić - tęsknić; III 1 5 3 .4 8
tr a f u n e k - traf. przypadek; II 6 0 ,tyt.
trafu nkiem - przypadkow o; II 60.1
w ą te k - nić przetyk an a w poprzek osnow y:
III 6 1 .3 0
tro s k liw y - frasobliw y, pełen trosk; I 5 9 .2
u 'czas —w ygoda, pożytek, odpoczynek: III 136.
truria - trumna; I 4 9 .2
tr z e ir a - w nętrzności: II 18.1
2 9 .5 2 : III 1*52.19
w d z ię k i - w dzięczność: III 1 4 4 ,1 3
t y r - przytyk, przycinek; \Vr 16
w i ą z a n i e - p odarunek, prezent w dniu urodzin
u cie ra ć - w ycierać, czyścić; I 8 0 .1 2
w ić - pętla; I 1 2 4 ,1 3
u ćciciel - ten. kto w ydaje ucztę: II 3,tyt.
ir ie czn o m ło d ca - zachow u jący w ieczn ą m ło
lub im ienin; II 15.1
dość; III 1 9 ,1 8
u fale - w zaufaniu; I 1 2 0 ,2
u fn o stk a - zuchw ałość; III 1 2 8 ,5
u f y - h ufce, tu: tłum y, rzesze; III 92,1
w iek o p o m n iec - pam iętający zam ierzchłe cz a
sy, starzec: II 2 6 ,2 2
u g o n ić - ścigać, dopędzić; I 1 2 2 ,1 8
w ie lo m ó w c a - gaduła; II 1 1 7 ,tyt.
u g ó r - pole leżące odłogiem ; II 8 ,4
w ie rsza - sieć na ryby; I 5 7 ,2
u k a n ą ć - spływ ać k rop lam i, k apać, skroplić
w i e s z c z y - proroczy, w różebny; I 1 4 5 .8 : II 3 9 ,
się; III 1 9 ,3 2
u k r a s ić - upiększyć, ozdobić, ubarwić; II 1 0 3 ,2 4
u lity (z czego) - odlan y (z czeg o ), stw orzony
(z czego); I 1 2 4 ,4 4
u m y k a ć (czego, co) - zab ran iać (czego); 1 1 2 7 ,
2: II 1 1 1 ,5
u m ysł - rozum , charakter; I 9 4 ,4
u nija - przyjaźń; I 1 4 1 ,2
u p a d - upadek, klęska; I 3 5 ,4 ; II 1 0 ,5
14; III 1 5 5 ,2
w ikłać: w ikle (3 os. l.poj.) - w ik ła, splątuje;
I 3 4 ,3 2 ; I 1 0 5 ,1 5 ; 11110,3
w ł a d a ć - czynić w ed le zam iaru; I 1 0 9 ,3
w ł a s n y - w łaściw y; III 1 5 3 ,5 4
w ła s z c z a ć (sobie) - p rzyw łaszczać, uzurpow ać
(sobie); I 1 3 6 ,4
w n ę t r z n y - w ew nętrzny: I 3 2 .1 : 1 100.4: II 14.4:
II 3 9 .4 4
ir n u rz y ć - w kładać, zagłębić; II 2 6 ,1 5
i r o łn ie - bez przym usu: III 1 4 2 ,4
u ra d a - u m ow a, ugoda; II 6 1 .3
u ro n ić - stracić; I 1 2 2 .1 7
u r o s z c z o n y - zroszony, użyźniony: \V4.2 9
w o l n y - sw aw olny: III 1 5 4 .5
u s ta w ic z n o ś ć - n ieu stann ość. stałość: 169.tyt.:
w otu m - życzenie: I 8 8 .2 9 : III 7 2 .tyt.
II 2 7 .2 : III 1 3 9 .3 0
: //; u sta u :iczn ości - stały, niezm ienny: III
tr s p ło n ą ć - zapłonąć: W -.4
w s tę p - początek: II 1 1 0 .2
irstręt - przeszkoda: II 1 3 3 .2 8
1 3 9 .4 8
u s t a w ic z n y - stały: III 1 3 9 .3 9
w s zc zą t - rodow ód, geneza: II 3 0 .3
u s ta u ić - ustanow ić: I 1 3 0 .2
u :szczątek - początek: II 10.3: III 1 3 9 .3 6
u sta irn ie - nieustannie, ciągle: II 7 .5
w szc zy n - rozpoczęcie: I 4 .1 3
u stęp - ustąpienie, cofnięcie: III 1 4 4 .3 6
w ś c ią ć - sm agnąć, zaciąć: I 3 4 .7 8
u t r a t n i k - r o z m itn ik . m arnotraw ca: III 8 3 .ty t.
u ty s k iw a ć - narzekać, skarżyć się: I o .l: 1 147.
и 'ущ )(1а-(\okadzanie, czynienie zadość: III 152.
13
w yw odu у - d ogod n y, c z y n ią cy zad ość: II 6 2 .
3
u w a ż a ć - oceniać: III 14.3: III
(>6.2
- d o c e n ia ć , w idzieć: III 4 6 .2
' ' 3
w ygodzie - czynić zadość: III 19.7.1
254
KOMENTARZE
iw g r z e ś ć się - w ygrzebać się. w ydostać się:
“
li 1 0 9 .4
za p ra w o w a ć -
przypraw iać (o potraw ach):
II 5.2: III 3 9 .4 ‘
m y k n ą ć - p rzyw yk nąć, przyzw yczaić się: II 54.
(w co) - nauczać, przyuczać (do c z e
8
go): III 1 4 4 ,2
w y m a w ia ć - w ypom inać: III 121.1
z a r a n ie - ranek, poranek, świt; II 1 3 7 .9
/m m e r s j r - d o c h o d z i ć miarą (tu: w ysokości):
z a r a n n y - w schodni: \V3.2: I 1 0 5 .2
- poranny; III 118,1
I 5 3 ,4
w y m k n ą ć (co) - w yciągnąć, (co): I 80.10
w y m o w n y - p osiadający dar pięknej w ym ow y
(? ):ì 20.3
zarón -n ie —jed n akow o, tak sam o. bez różnicy:
I 7 4 .1 : III 1 2 5 .5
z a n r a ć - ch w ycić, dosięgnąć; I 5 0 .1
w y m ó w io n y - wymaw iający kom u. pełen w y
z a s z c z y c a ć - zb u dow ać, ustanow ić: I 1 4 5 .2 2
rzutów . w ym ów ek: II 4 1 .2
się - obronić, zachow yw ać, nie utra
cić: I 5 4 .3 4
w ym ó w k a - w ypom inan ie (czego): III 1 2 1 .2
w y n is z c z o n y (z czego) - pozb aw iony (czego):
1 1 3 8 .5
w y r a ż y ir a ć - w yrażać: Ш 5 9 ,3
(czym ) - używ ać (czego), p osłu giw ać się
(czy m ), w ykorzystyw ać (co); II 6 3 ,6
- m ieć zaszczyt być kim (czym ):
1 1 9 5 ,1 0 '
u y s k w a r z y ć - w yprażyć, w ytopić: II 3 9 ,4 4
w y s ta ć (co) - nie ustąpić (przed czym ): II 10,
z a w d y - zaw rze; I 1 4 4 ,2
15
w y s ta r c z y ć - nastarczyć: I 9 ,6
w y ty k a ć
z a s z c z y t - m iejsce schronienia; III 1 5 4 ,6
(k ogo,
co)
-
odbierać, w ybierać
(kogo, co): II 133, 2
z a w 'r o to s lo w y - pow odujący zaw roty głowy:
III 1 2 5 ,2
z a z ie r a ć - zaglądać; I 1 4 5 ,1 2
w y w r ó t - w ybieg, w ykręt: III 2 3 ,3
z b a d a ć - zn ieść, pokonać; III 1 4 4 ,4 3
w y ż e n ą ć - usunąć: I 3 4 ,3 3
z b a w ić - tracić, trwonić: I 1 2 2 ,2 0 ; II 1 8 ,2
w z a d - w tył, do tyłu: III 7 8 ,4 7
w z zó r ę - w górę. do góry. w ysoko: I 3 4 .6 8 :
" 1 3 5 ,3
w zó r. w zo re m - sposob em , na sposób: \V4.43:
1 1 0 5 .tyt.; II 1 0 7 ,7 ; I I 1 0 3 ,tyt.; III 6 1 ,tyt.
- pozbaw ić; II 9 0 ,3
z b o ś ć - zw yciężyć, zniszczyć; 1 1 0 5 ,4 : II 2 6 ,1 8
- ukłóć; II 5 8 ,6
z b r a n ia ć się - w zbraniać się. od żeg n y w a ć się;
I 1 3 5 ,2
z b r o c z a l y - zbroczony; I 1 2 4 ,4
z b y te k - nieum iarkow'anie; I 1 3 0 ,2 ; II 9 3 ,2
z a - aza, czy; III 1 5 3 .4 3
z a b a w a - zajęcie, zatrudnienie: I 4 ,1 7
z b y ł y - utracony; III 9 5 ,tyt.
z a ć m i o n y - zakryty, zasłonięty; III 1 3 9 .2 4
z b y w a ć (kogo. co) - pozbywrać się, p okonyw ać,
z a d w o r z y ć - zakpić, zażartow ać; III 11.3
przezwyciężać: I 11,2; I 103,4: II 1 1 5 ,4
(czego) - stracić co: I 3 4 . 4 8 : 1 1 3 4 . 4:
z a d z ie r g a ć - ściskać, dusić: III 6 8 .8
11 5 8 .1 8
z a g r z e b a ć - tu: od naleźć, odszukać: I 1 1 8 .6
(k ogo) - odpraw ić (k ogo), uw olnić się
z a k a z a ć się - popisać się. zalecać się: I 80.8:
II 1 3 3 .1 6
z a k r w a w ić się - zaw ziąć się. rozjuszyć się:
I974
z a le c o n y (z czego) -
(od kogo); I 1 2 8 .3
z c z n ć - poczuć: I 5 4 .4 2
z d o ła ć (k om u. czem u) - podołać (k om u. c z e
godny p och w ały (ze
w zględu na co): I 12 2 .3
za m ia r: n a d z a m ia r - nazbyt, nadm iernie:
1 3 5 .1
za m o ira - spór. konflikt: 1 9 7 2
za n ied ln w ) - w krótce, rychło, wnet: II 3 8 .3
z a p a l - ogień, zar: I 15 j : I 3 4 .2 9 : I 100.4
z a p ła t - opłata. inylo: II 122.1
m u). d otrzym ać kroku (kom u. czem u),
zw yciężyć (kogo. co): I 3 0 .4 : III 1 2 8 .6
z d r o w i e - i ycie: II 5 9 .t y t ..l.2
z d z ie r a ć (z czego) - p ozbaw iać (czego); 15 6 .7
z e lo ty p - zw olenn ik , w yznaw ca, zelota: II 43.
tyt.
zew lu k -
lo. co zdjęte: opraw iona
II 109.8
skóra:
S ŁO W N IK WYRAZÓW A RC H A IC Z N Y C H
ze w lo k i - zw łoki: I 7 6 .2
-ś m ie r t e ln e ciało; III 4-3.41
z g a d z a ć się (na co) - być przydatnym , sp o so b
nym (do czego); III 9 .2
z h o d o w a ć - b iesiad ow ać, zab aw ić się: III 61.
17
z ig r a ć się (z kim ) - poigrać sobie, zab aw ić się:
II 7 9 .2
255
zra ż o n - zniszczony; I 9 6 .4
z s u ć - osypać, posypać: I 7 0 .2
zu ch w al. n a zu ch w a l - przesadnie, nadm ier
nie: III 83.1
z u f a ć - pokład ać ufność: II 9 5 ,1 2
zw a ik a - k łótn ia, zw ada: I 9 7 .6
z w ą tlić - osłabić: \V4,4 2
z w ą t l o n y - osłab ion y, słaby; III 1 3 9 .4 6
z j a d ł y - jadow ity: \V4,33
z w ie r z a ć - powierzać; II 9 4 ,4
z la jn ik - pies. przew odnik złai. sfory: I 7 0 .2 6 :
z w ie r z c h n i - zew nętrzny: II 9 5 .5 : III 3 4 ,2
I 1 4 5 ,1 3
z w i e r z o n y - pow ierzony; III 2 7 .4
z lo r z e c tw o - złorzeczenie, szkalow anie: II 138.1
zw isk o - przezw isko, miano; II 3 1 ,2 : II 5 9 ,1
z lo r ze c z c a - ten, kto złorzeczy; II 1 3 8 ,tyt.
z ic o d z ić -
z m a ić - o zd ob ić kw iatam i, ukw iecić, um aić:
III 1 5 3 ,2 3
z m a r s z c z e l e - zm arszczki; I 12 ,9
z m ie sz k a ć - zam ieszk ać; III 1 3 ,2 ,4
p rzyw od zić
(coś g d zieś), p rzy
w oływ ać, grom adzić: II 3 9 ,3 1 ; III 1 4 4 .4
zw o ln ić - uw olnić; \V4,44
z w o l n i o n y - w olniejszy, tu: mniej gorący, o stu
dzony; III 1 1 7 ,2
z n a c z n y - n azn aczon y, napiętn ow an y; 1 1 4 6 ,6
z n a k o m i t y - zn an y, znajom y; I 9 4 ,2
ź r z e ć - zżerać; I 6 7 ,4
zn ie ś ć (co) - zniszczyć; III 2 7 ,2
zn ik o m y —niew idzialny; III 1 4 4 ,3 1
z o d z i a ć - od ziać, p rzyodziać, ubrać; III 1 3 9 ,4
ż y d lo - pokarm , żyw n ość, jedzenie; I 1 2 1 .1 :
III 1 5 ,4
z r a ić - zachęcić; I 1 4 5 ,2 7
ż y w o t - łon o, brzuch; III 3 7 ,2
z r a z ić - porazić, pokonać: III 1 2 8 ,4
ż y ź n ie - b ogato, obficie; III 8 3 ,3
INDEKS INCIPITÓW
_A có ż cz y n ić p rzyd zie m i w tej nagłej ż a ł o b i e ? ../
I 1 3 8 . O p różn ym w a c k u .................................................................................................................. s. 5 5
.A b y ch ro m y ślep eg o , ślep y zaś c h r o m e g o ...r
ÌI 6 3 . N a toż
........... .'.........................................................................................................................s. 7 5
„«A by m ię w ilk nie p ożarł, boję się iść w p o le » ..."
1 1 1 4 . L en iw y ....................................................................................................................................... s. 4 8
„A by żo n a n ie p rzyszła złym g o ścio m na łu p y ...“
III 8 2 . O K lim ku . . . ' ....................................................................................................................... s. 1 1 7
„A być dary d a w ali i częste w i ą z a n ie ../
II 1 5 . D o L i b a n a ..................................................................................................................................s. 6 2
„A lbo w rad zie za w ie d z ie, alb o rada p ł o c h a . . /
I 2 6 . D o F i lo d e m a ............................................................................................................................... s. 2 5
_A lboś ślu b o w a ł, że tak, W ałk u , ż y j e s z ../
III 2 8 . D o W a l k a ...................... ' . ..................................................................................................... s. 103
-A m fija reg o n iegd y ziem ia zż a rła ../"
II 9 3 . N a u t r a t n e g o ............................................................................................................................ s. 81
„A ni w sło w a ch łagod n ych i w w d zięczn em p o zo rze..."
1 1 2 6 . Przyjaciel p raw d ziw y w p o t r z e b ie ..................................................................................... s. 5 2
..A nim tw ój, ziem io, w szytek , anini twój. N e p t u n ie ...”
14 9 . Jed [en ] n agrob ek . Z la [e m s k ie g o ] ........................................................................................s. 3 2
„A njele. że cię słu szniej tym u czczę im ien iem ...
III 1 3 9 . In s ta tu a m A m o ris ..........................................................................................................s. 1 3 0
..A nno, dałaś mi ust sw ych , ba. i śm iele..."
II 2 3 . D o H an n y ..................................................................................................................................s. 6 4
..A pollo sm o k a zab ił. P raw d ę-li to zn ają?..."
I 2 9 . O s m o k u .......................................................................................................................................s. 2 6
..B ałw an ten M edei jest. p taszyn o trosk liw a..."
III 1 3 7 . N iep ew n ym n iep ew n e ufanie .................................................................................... s. 1 3 0
..Harziej uraża słow o złe. z a d a n e ...
III 5 6 . S ło w o nad ranę u r a ż a .......................................................................................................... s. 109
..I3ez Iwarzym jest. C zem u ż p rzecię..."
III 5 9 . T aż o s o b i e ............................................................................................................................ s. 110
258
KOMENTARZE
.Błędów pełne, niegładkie, a prawie na now iu../
III 106. Do Jana drużby o swych księgach.................................................................s. 122
„Bogaczów ziomek ostatni um iera../
III 103. Na bogacza umierającego. Ubi thesaurus, ibi et c o r .....................................s. 121
„Bogaty Bornek, lecz już w starej d obie../
II32. O Bornku starym młodą żonę pojmującym........................................................ s. 66
-Bohatera godnego nad tern grobu lochem ../
II 140. Z greckiego ..................................................................................................... s. 94
„By mężowi służebnej pozwoliła sta ra ../
II 130. Z łacińskiego...................................................................................................s. 90
„By mi zbiór niemały złota...“
III 101. Z Anakreonta...............................................................................................s. 120
_By złym cuchem z wczorajszych trunków nie cuchnęła...r
II 14. Dorylla................................................................................................................s. 62
-Bym ci te gęste miał spełnić puchary../
1128. NapełnedoM ikosza...........................................................................................s. 53
„Cela cel twój, w puszczy świat nie bywa rządzony..."
III 149. Na jednego ascetrę nad stan swój .................................................................s. 135
„Chcesz poznać, państwo jakiego ma p a n a ? ../
II134. Do Adryjana. Propter quod, tale, ipsum magis t a l e ......................................... s. 92
„Chcesz przyjaciela? Radźże się sum nienia../
II 105. Dziewosłąb ..................................................................................................... s. 85
„Chcesz wiedzieć, jak cię wychwalę, M iloty?../
II 82. Na M ilotę
' . .............................................................................................. s. 79
„Chcesz ze mną a chcesz korcy zjeść niemało so li../
I 21. Do Wolfanga T ib e ra .......................................................................................... s. 24
„Chcesz żyć dobrze? Swym żądzom i smysłom bądź p an em ../
1 10. Żyć jako ..........................................................................................................s. 21
„Chciałeś ode mnie długiego wiersza, bracie Stanisławie../
III 129. Do Stanisława ............................................................................................ s. 127
„Chłopię małe pięknej m a tk i../
II 58. Z Anakreonta ...................................................................................................s. 73
„Choć ona sobie, Janie, podstarzała../
II7 9 .0 starej do Jana Kochan[owskiego].............................................................. s. 78
„Chodzący w gminie ozdobno przybranym ../
III 36. Obm owa........................................................................................................s. 104
-Chuci służę i wieku. Przeto, gdy kto w łości../
\V3. Każdy za chucią id zie.......................................................................................... s. 16
-Chwalą tam przeto mędrca, że oprócz przygody...
III 98. DoBijonajed[nego] teraziejszego.................................................................s. 120
-Chwalę zwyczaj spartański, który w piciu m iarę../
I 130. () tychże ........................................................................................................... s. 53
-Chwaliłem cię. Stefanie, tyś się lepszem stawił...
III 65. Do S te fa n a ................................................................................................... s. 112
„C<h>waliłeś mi dyjetę i jakieś potraw y../
138. Bankiet dyjecki do do k to ra..............................................................................s. 29
..Chwalisz ojczysto, ganisz cudzoziemskie sprawy...
III 60. Sędzia............................................................................................................s. 110
INDEKS INCIPITÓW
259
„Ciało jest z ziemie, a duch zasię z nieba...
1166. Autor sw[oje] zaduchem ...................................................................
.........s. 75
„Ciało w swej ziemi - przeto rozkazuje...”
1167. Tenże s\v[oje] za ciałem ...................................................................................... s.76
„Ciało wprzód, potym, po stworzeniu ciała...”
116 5 .0 ciele z łacińskiego] ...................................................................................... s. 75
„Cnotą na chwałę robią, ty nie chcesz być w chwale...11
II 99. Na jednego........................................................................................................s. 83
„Cnoty zapał na twarzy swojej pokazujesz../
I 15. Do H a n n y ..........................................................................................................s. 23
„Co ciała swe balsamy i soki smarują..."
II 5. 0 ty m ż e .............................................................................................................. s. 60
„Co jest miłość, skąd się rodzi../
III 55. O miłości ..................................................................................................... s. 109
„Co mię w krasomówskie mowy...”
III 144. Z A nakreonta.............................................................................................s. 133
„Co przeszła przedtym, Wenus, dwie boginie...”
III 42. Juno, Wenus, P a lla s .................................................................................... s. 105
„Co raz sobie innego brata przywłaszczywasz...”
III 20. Na dewotkę je d n ę ........................................................................................ s. 101
„Co rozbijasz pszczółeczkę i gonisz na stratę...”
III 112. Grzech mądrem obmawiać mądrych
............................................. s. 124
„Co usty mówisz, byś sercem mówiła...”
III 87. Do jednej .................................................................................. ............... s. 117
„Co w człeku oko, pytasz mego zdania?...”
1 142. O k o .............................................................................................................. s. 56
„Co w nocnej barwie ciemnym szlakiem chodzisz...”
1 106. Bezpieczne ubóstwo .................................................................................. s. 46
„Co w żeglującej starszy żeglarz nawie...”
I 27. Z łacińskiego..................................................................................................... s. 25
„Co więc rzekła i co więc Marylla czyniła...”
I 46. M arylla..............................................................................................................s. 31
„Co zdrowego, co lubo - tu najdziesz oboje...”
W2. Do poważniejszego C zytelnika......................................................................... s. 15
„Coś obiecała, tegom czekał pilno...”
I 98. Do niesłownej ...................................................................................................s. 44
„Czas rzeczom miara. Kto sprawy miarkuje...”
II 33. Czas mistrz rzeczom ...................................................................................... s. 66 .
„Czem Wenus z Marsem pospołu więc chadza?...”
171. Marłis cum Venere coniunctio ........................................................................... s. 38
„Często mi pafijskie łanie...”
I 12. Z A nakreonta...................................................................................................s. 22
„Częstością rzeczy ogromne konają...”
I 69. Ustawiczność ...................................................................................................s. 37
r Czy przed, czy po Sądnym Dniu rok Platonów będzie?...”
115 6 .0 Roku Plafonowym do platonistów .............................................................. s. 72
„Czy sobie podpił, czy lada co plecie...'*
II 86. O świecie now ym ............................................................................................ s. 80
260
KOMENTARZE
..Czyj lo kunszt, czyje dzieło? - «Z Sycyjonu człeka...
1122. Okazyjej konterfekt. Z łacińskiego].......................................................... s. 49
„Czyli cię mam stąd chwalić, czyli ganić. Morszy...
I 55. Do Morszego T y b era .........................................................................................s. 34
„Czytelniku, lecz niebaczny..."
I 3. Do Czytelnika niechętnego................................................................................s. 19
„Czytelniku mój łaskawy..."
I 2. Do Czytelnika łaskawego .................................................................................. s. 19
„Dałeś mi raz. a stokroć dar ten wymówiłeś...’*
III 121. Na języcznego darowcę..............................................................................s. 125
„Dałeś mi upominek, więc chcesz odebrania...
III 7. O upom inku......................................................................................................s. 96
„Dama rzekła ubogiemu...*'
III 17. Pauper ubiqiie i a c e t ...................................................................................... s. 98
„Damo - już samcze, tak-li to szanujesz...
II 107. Na jedną ........................................................................................................s. 85
„Dar mi dajesz, oddarem byś to wziął sowitem..."
III 69. O darach jednego.........................................................................................s. 113
„Darmo się chlubisz, damo, z mej miłości...“
III 6. Do niewdzięcznej .............................................................................................s. 96
„Darmo tej, babko, jesteś fantazyjej...**
II 112. Do te jż e ..........................................................................................................s. 86
„Darmo z miecza obronę, z tegoż szkodę głosisz..."
I 89. Język .................................................................................................................. s. 42
„Darmo, że zły świat, świat ten utyskuje...”
I 5. M icrocosm os ........................................................................................................s. 20
„Dla cię, piękna Dyjanno, swe wyrzeka żale...r
II25. ODyjannie i Satyrze ...........................................................................................s.64
„Dlategom się kazała w łaźni przypatrować...”
I 107. Kachna do Jana .............................................................................................s. 46
„Długów pełny jeden był, a sypiał wesoły...”
II 37. Dłużnik wesoły ............................................................................................... s. 67
„Dobremu mężu dana jest zła żona...**
II 57. Zła żona............................................................................................................s. 72
„Doktorskiej słuchać powinien pan rady... *
I 40. Tenże ................................................................................................................ s. 30
„Dom zły. sprosny kupiłeś, tylko w tym nagroda...
III 15. O tymże autor sw[oje] .................................................................................... s. 98
„Dopiero się chcesz żenić, kiedyć srebrne nici...
II 119. Do starego nowożenia ..................................................................................s. 88
..Dosyć pokuty za grzechy jest komu...
I 92. Pokuta ziemska................................................................................................. s. 43
..Dosyć ten umie. dosyć i rozumie...”
III 114. Do K ilona................................................................................................... s. 124
„Drzewom liście powzrastały...
Ilo. Na Maura łysego ........................................................................................... s. 61
..Duch wyniosły stłumić żony...
I 86. Praca trzynastu Alevdowa. Z la[cmskiogo]......................................................s. 41
IND EK S IN U PIT O W
261
..Duszę niebu polecał.-a ciało grobowi...
III 93. Pogrzeb swadziebny.................................................................................... s. 118
..Dwa grzechy przez bieg życia tylko miał swojego...
III 32. 0 jednym ..................................................................................................... s. 103
„Dwa kalecy na jednę zgodzili się radę...”
II61. Ratunek wzajemny. O ślepym i chromym........................................................ s. 74
„Dwie ręce człeku natura stworzyła...“
II 100. Do skąpego p a n a .......................................................................................... s. 83
„ Dwojako żyjesz, człowiek-eś dwojaki..."
I 133. Na hipokryta................................................................................................... s. 54
„Dyjodorów byłem grunt i te wszytkie pola...
III 21. Z greckiego................................................................................................... s. 101
„Dziś żartuj, potym. panie, wolęć podziękować..."
139. Doktor ..............................................................................................................s. 30
„Eac.yda mężnego tarcz krwią farbow ana../
120. Z łacińskiego. Sprawiedliwa górę otrzym uje.....................................................s. 24
„Fraszka, Sylwi. co w uściech pospólstwa się rodzi..."
III 2. DoSylwiego .Nenio laeditur nisia se ipso ........................................................s. 95
„Fraszki me lub - jako chcesz - wiersze niestworniejsze../
I 1. O swych D w o rza n k a ch ...................................................................................... s. 19
„Gdy daje lichym pańskie anim usze../
II88. An Bacchus sit d e u s ............................................................................................s. 80
„Gdy ojciec nie chce użyć i w skępstwie przymiera..."
I 90. Do Dyta ............................................................................................................s. 42
„Gdy się mojemi pismy, Janie, baw isz../
III 132. Do Jana drużby ........................................................................................ s. 128
„Gdy słońce rano nad swój zamiar wschodzi../'
I 35. O nagłej fortunie...............................................................................................s. 29
„Gdy ten nie chce, ów nie śmie królom mówić prawdy...
I
Regimi status. Złaciń[skiego]......................................................................... s. 56
„Gdy twej cnocie i męstwu niewieściuch przygania../
I 135. Do kawalera jedn[ego] ..................................................................................s. 54
„Gdy ufy uciekają, pełne próżnej trw ogi../
III 92. Pannicus terror .......................................................................................... s. 118
„Gdy wielkie rozpościerał Mulcyber pożogi..."
156. Pobożności wizerunk z Alcyjata .......................................................................s. 34
..Gdy z drzew płyną bursztyny, więc się tam nagodzi...
141. Ojaszczorce w bursztynie. Z ła[pińskiego] ........................................................s.30
..Gdy zbrojny Mars obłapił cną Wenerę żartem..."
III 11. O Wenerze z Marsem ......................................................................................s. 97
„Gdy żył i zmarł, swym żadnej nie odkażał szerci..."
III 104. Na tegoż i po śmierci skąpego.....................................................................s. 122
..Gdyby, wielekroć zgrzeszyły...
II 38. Z łacińskiego...................................................................................................s. 67
„Gdyś chciał śpiewać krwawe boje...”
II 116. Do Anakreonia ............................................................................................ s. 87
..Gdyś sama jest. zmarłego namniej ojca plączesz..."
III 12(). NaG(ilvją. Ż lacfińskiego].........................................................................s. 127
262
KOMENTARZE
-Gdzież to są ci Atlantes, co niebo dźwigają?...“
III 105. Quaestio p o e tic a ........................................................................................... s. 122
„Gębę zawsze masz w otworze...“
I 110. Na jednego ....................................................................................................... s. 47
-Gęste mi szlesz potrawy, a ja na nie m iejsca../
II123. Do przyjaciela o wielu potrawach.....................................................................s. 89
-Gołębiczko ukochana...“
III 136. Z A nakreonta................................................................................................s. 128
„Gorący mąż jest, bo w ogniu zrodzony...“
III 117. Respons ....................................................................................................... s. 125
„Gospodarzu, przewiniłeś../
III 115. Do gospodarza w ino z wodą fałszującego ....................................................s. 124
-Grecyja z swych mądrych ludzi...“
III 30. Siedm mędrców greckich .............................................................................. s. 103
-Grzech próżnować, a przeto Kardasz nie próżnuje../
III 74. Kardasz ......................................................................................................... s. 114
„Hanno, nie wyjeżdżaj ku m n ie ../
II 95. Do Hanny ......................................................................................................... s. 82
„Henryku, z dusze z twym cię chwalę czynem ../
1 11. Do Henryka ................................................................................................... s. 22
„«I jam Rzeczpospolita, i ojczyzny członek»../
III 143. Na jedn[ego] Trasont[a], często używającego:
«I ja membrum Reip[ublicae]> ............................................................................... s. 133
„I sił nie masz, i zębów już ci wpół ubyło../
II 141. Na bezzębnego starego ................................................................................. s. 94
„I sławie dobrej, i ozdobnej cnocie../
I 91. Złe ż y c ie ............................................................................................................. s. 42
„I tyś chromy, Palancie, i koń nachram uje../
III 50 .0 Palancie i koniu chromym............................................................................ s. 108
„I wilk szarpie, i pasterz. Dalekoż to chodzi../
III 131. Z greckiego....................................................................................................s. 128
„Idźcie na świat, Dworzanki , drugie w domu jeszcze../
III 155. Manumissio ich ..........................................................................................s. 138
„Imienia, a nie rzeczy bywa szczycicielem../
I 82. Przyjaciel bez skutku ........................................................................................s. 40
-łże cierpliwie swoję żonę znosisz...”
I 23. Cierpliwość Marka ............................................................................................ s. 24
„Ja cudom chociaż wszelkim się dziw uję../
II 55. Cudówr cudotwórca ..........................................................................................s. 72
-Jak do matki rodzonej, tak i do ojczyzny../
I 73. Pobożność ku ojczyźnie ................................................................................... s. 38
„Jak wiemy, sloność broni od zgniłości../
II 27. Czemu morze słone ..........................................................................................s. 65
„Jak ziemia kwiatki rozliczne w ydaje../
II 12. Do je d n e j............................................................................................................ s. 62
„Jakie są częstowania twego obyczaje?...
III 18. Do Nórym unda................................................................................................. s. 98
„Jakiego mię w sercu znał. takiego zmalował...
I 100. Kupido z greckiego...........................................................................................s. 44
INDEKS INCIPITÓW
263
-Jako na odwrót kiedy Part uchodzi...“
s. 23
I 16. Do tejże...............................................................................
„Jako świat stanął, mniemam. Pigmej kowie...”
I 97. Do tegoż .......................................................................
s. 44
„Jaskółeczko, mieszkanico...”
II 39. Z Anakreonta ...................................................................................................s. 68
„Jechał Milo. Z odjazdu dawnego Milona..."
I 113. O Miloniem....................................................................................................... s. 47
„Jednem cię słowem. Jachniku, miłuję...'1
II 71. Do J a n a ............................................................................................................. s. 76
-Jednem występkiem tylko Moroń winił...”
I 72. Na Moronia .'.................
s. 38
„Jedność dobra, ale zaś złe rozjednoczenie...”
I 132. Uriiłas, d iv isio ...................................................................................................s. 54
„«Jestem Nil*. - «Jestem Etna». - Ogniu mój waleczny...”
III 89. Z łaciń sk ieg o ].............................................................................................. s. 118
„Jeśli cię jeden nie zmoże...”
III 4. Zły raz wszyscy ................................................................................................ s. 96
„Jeśli kto dobrze życie nasze liczy...”
II 11. O życiu ............................................................................................................. s. 61
„Jeśli wnętrzny Mars i domowe bunty...”
I 32. Na domowe b u n ty .............................................................................................. s. 26
„Jeśliś głowy nadfrasował...”
W4. Kiedy mają być c z y ta n e ......................................................................................s. 16
„Jeśliś z serca ukochał i z swej duszy cale...4
I 64. Do Jana drużby.................................................................................................. s. 36
„Już cię wolę z przyjaźni i bractwa kwitować...”
1141. Do Marka o przyjaźni niewzajemn[ej].............................................................. s. 55
„Juzem w porze jest dojrzały...”
I 70. Z A nakreonta.................................................................................................... s. 37
„«Kasiu» - masz rzec, więc wołasz: «Ка ka siu siu moja»...”
I I 104. Do Filipa m o m o ta ..........................................................................................s. 85
„Każdy grzech pyszny sam nigdy nie chodzi...”
III 94. Grzech sam jeden n ig d y .................................................................................. s. 119
„Kędy zapłat cnota czuje...”
II 122. Praendata R e sp u b lica ................................................................................... s. 89
-Kiedy chmury z rzek wychodzą...”
III 40. O tymże .........................................................................................................s. 105
„Kiedy mię widzisz, zaraz myślisz sobie...”
III 150. Do kompana . ..
................................................................................... s. 135
„Kiedy się upiję prawie...”
III 135. O niestrofowaniupijanego........................................................................... s. 128
..Kiedy-ś dobrze wypijał i nalewał w in a ../
1118. T em uż...................................... : ...........................................................
s. 48
-Kiedyś z krzesła powstanie dama urodziwa...”
180. O damie z ła[cińskiego]........................................................................................s. 39
..Kogoś tam kiedyś u cudzej zastano..."
I 47. Kto leniwy?.........................................................................................................s. 31
KOMENTARZE
..Komor kąsa Hiszpana, a ten niecierpliwy...”
I 30. 0 Hiszpanie ................................................................................ ....................s. 26
.Komu Bóg i ojczyzna, komu miła cnota..."
III 108. Replika.................................................................................... ................. s. 122
.Koń z ukąszenia zacniejszy wilczego...
1146. D o T u IIa .................................................................................... ....................s. 57
.Korynna twoja, twoja jest i Fili...”
III 34. Do Dobrogosta..........................................................................
.Kostusiu, pod bożą wiarą...”
II 31. Do Kostki.................................................................................... ....................s. 66
.Krótko cię schwalę. lecz skuteczną chwałą..."
I 24. Do matrony jednej ..................................................................... ................... s. 25
.Krzyż to. powiadasz, cierpieć nagabanie...”
I 147. Do Marka .................................................................................. ....................s. 57
.Księga światem, wiersze me - ludzie w nim. Najdziecie...
II 143. Do Czytelników....................................................................... ................... s. 94
.Księżnę pięknych różańców miał i sadów ślicznych..."
161. Na toż autor swoje..........................................................................
.Kto baczeniem pogardza, smysłom się oddaje...r
III 124. Rozum, sm ysły....................................................................... ................. s. 126
.Kto czeka, doczeka się - Hymen popędliwy...r
II 13. Popędliwy Hymen szkodliwy.................................................... ................... s. 62
,Kto komu rogi do głowy przypraw ia../
I 77. Kornuto ...................................................................................... ................... s. 39
,Kto mię z takiej chwalebnym nie nazwie mogiły..."
I 51. Na toż autor ................................................................................ ................... s. 32
,Kto nam o trzech Furyjach oznajmił w otchłani...r
III 127. 0 żenie Alm aniego................................................................. ................. s. 127
.Kto się żeni, powiadają...”
II 131. Do Piotra Złońskiego............................................................... ................... s. 90
.Ktoć inny orze, ktoć inny zasiwa...r
II 16. Poena talionis. 0 Wałku .............................................................. ................... s. 62
.Ktoś głupiego bogacza ujrzy w drogiej szacie... ’
I 17. Z greckiego....................................................................................................... s. 23
.Która z bogatych gachów wyniosłą się stała..."
II 121. Ż łacińskiego............................................................................. ................... s. 88
.Którekolwiek bogactwa i zebrałeś zbiory...”
II 92. Na łakomcę ..................................................................................................... s. 81
.Który był kolwiek a występek wczora...
II 17. Nauka z w ystępku.......................................................................................... s. 63
.Który prac wiele z chwałą odpracował...
I 6. H erkules.......................................................................................... ................... s. 20
.Który te słowa powiedział mcgrzeezy..."
II35. 0 cesarzu, który rzekł: Dnlris odor lucri ex qualitet re ............... .......................... S . 6 7
.Który w pocie każe nam jadać chleh codzienny...
II 69. W pocie czoła etc ............................................................................. ................. s 76
.Klóryć pan i monarcha państw swych wiadomości...
1 120. Z tegoż. Tantali p < o > e n a ............................................................ ................... s. 49
INDEKS INCIPITÓW___________________________________________________________________
... 2 6 5
„Którzy są źli. źli nic byli...
111*53. Źli., skąd źli .........................................................................
„Któż cię Janem clwójczelneiti nie nazwie. Pamfile... '
I 127. Do Pamfila łysego............................................................................................. s. 53
„Kupiłeś konia, a marchę ślepego...
II 101. Na kupca końskiego ...................................................................................... s. 83
„Ladajako ubóstwo temu nie dokuczy...
III 76. Skrom ność.................... *.............................................................................. s. 114
„Likworze tokajskiej piany...”
III 19. Pean Bakcha tokajskiego................................................................................ s. 99
„Lubo na prawdę nie dbasz, lub za prawdą chodzisz...
II 89. O prawdzie ....................................................................................................... s. 81
„Luboś grzech spełnił i w leśnej ciemnicy...
II 42. O Tercju ........................................................................................................... s- 70
„Łaśliwy psiuk ogonem chwieje przy swym panie...
I 95. Na Pontylijana pochlebcę................................................................................. s. 43
„Łotra kiedyś jednego wieszać prowadzono...
III 119. O łotrze jednym .......................................................................................... s. 125
r Łowił ryby nad wodą piękny rybak, ali...^
III 52. Z greckiego . . . . . . ! .................................................
„Łysyś jest, Szpotku, malowany zasię...”
III 33. Na łysego Szpotka m alowanego..................................................................... s. 103
„Ma bogactwa, nie rozum. Przypatrzmyż się skępcy...
II 78. O ty m ż e............................................................................................................. s. 78
„Maj kwitły nastał wTesoły
III 153. Calendae M a i .............................................................................................. s. 136
.,Mąż tw'ój lichwiarz, Paulino, a samaś lichota...
III 37. O Paulinie ...................................................................
„Mędrcemeś, Filku, w cudzej ziemi został../
III 96. O nieuku doktorze ........................................................................................s. 119
„Mężny, uważny, czuły pan, cnotliwy...
I 36. Anima a n itn ans .................................................................................................s. 29
„Mężny z srogiem niedźwiedziem byk pojedynkował...
143. Turnieja niedźwiedzia z by k iem .......................................................................s.30
„Miał się żenić, alić zasię..."
II 91. Stanu odmiana ...............................................................................................s. 81
„Mieć swą roztropność i mieć dobre zdrowie...
1123. Do T om ka....................................................................................................s. 50
„Mienia, dziatki i zdrowie, co człeku milszego...
III 29. Jobowe m izeryje............................................................................................ s. 103
„Milej mi z tobą w tym lochu zielonym...”
III 152. Do Erminijej bukolik [ a ] .............................................................................s. 135
..Miło jesl umrzeć, gdy każe ojczyzna...
III 107. Z łacińskiego . . . . ' ..................................................................................... s. 122
„Miłość jesl ogień: bronić się nie godzi...
I 87. Do dziewki ....................................................................................................... s. 41
..Miłość mię irosek nabawiła, sobie...
1153. D o T aiikreda...................................................................................................s. 72
266
KOMENTARZE
„Miłość ogniem nazywają../
II 87. Do damy ..........................................................................................................s. 80
-Miłujmy wdowy, nie rade kłamają...”
I I 127. Raki ............................... .......................................................................... s. 90
-Młode kanię, gdy chciwie trzewa z wołu traw i...“
I I 18. Złe nabycie. Z łacińskiego]......................................................................... s. 63
-Mnie Parys nago widział. Anchizes, Adoni..."
III 45. Wenus m alow ana.................................................................................. .. s. 107
-Możesz starożytnością nie zstąpić nikomu...“
III 22. Do Uznańskiego...........................................................................................s. 101
„Mówiłem ci, panie Chmura..."
III 39. O tymże ........................................................................................................s. 105
-Mówiłem ja, Baldecki, mój prawnisiu. tobie..."
III 140. Do Baldeckiego...........................................................................................s. 132
-Myszkę niegdy obaczył łakomca w swej chacie...”
II 77. O łakomcy bogatym ........................................................................................ s.78
„Na ciele piękna, wewnątrz jest niecnotą../'
II73. Na piękną niepięknie żyjącą. Forma dei munus ............................................. s. 77
„Na długiej, Janie, ućcie twojej byłem...”
II 3. Do Jana ućciciela............................................................................................... s. 59
„Na gorączkę zachorzał, więc mu doktorowie...”
II 20. O Frąckowej chorobie .................................................................................... s. 63
„Na wierzchu góry śnieżnego Kaukazu...”
II 7. Prometeusz cierpiący........................................................................................ s. 60
„«Nad stan małżeński nie masz nic cięższego»...”
II83.M ilonijaoswymstanie............................................................ ......................... s. 80
„Nagiś wszedł na świat, Sobku, nagiś jest nieżywy...”
I I 136. Nagrobek Sobkowi ...................................................................................... s. 93
„Najpewniejsze letejskie cieplice niż czyje...”
III 145. Do <M>ontana doktora o cieplicach.......................................................... s. 134
„Nic mi nie dajesz, choć do ciebie przydę...”
III 146. Do przyjaciela ...........................................................................................s. 134
„Nic mi z tobą jest, Gradywie...”
I I 103. Wzorem A nakreonta.................................................................................... s. 84
„Nie dbajcie nic, drużbowie, na ludzką przy mówkę...”
II118. Do Dobrogosta o drużbach..............................................................................s. 88
-Nie dbam, chociajś mi złorzectwem dokuczył...”
II 138. Na złorzeccę................................................................................................... s. 93
„Nie dbam ja nigdy o złoto..."
III 61. Wzorem Anakreonta.................................................................................... s. 110
-Nie dbam ja o wielkie włości../
I 105. Wzorem Anakreonta...................................................................................... s. 45
-Nie dziwuj, drużbo, gdy podpiję sobie...”
II 139. Do d ru ż b y ..................................................................................................... s. 93
..Nie mówię, gdy jem: mam w to swe obrony...”
II41. Do Jana Kochan [owskiego] Kom a t .................................................................s. 69
„Nie nazbyt ci dziękuję, żeś mię tęgim winem...”
1129.0 tychże do tegoż ....................................................................................
s. 53
INDEKS INCIPITÓW
267
«Nie obiecuj mi. inasz-li nie stać w słowie..."
II 24. Na niesłownego................................................................................................s. 64
„Nie poznawaj człeka z mowy...4
III 66. Poznanie człeka .................................................................................
s. 112
«Nie praw wiele, a daj jeść - żeć tak rzeczem z prosta...”
II 29. Do tegoż............................................................................................................ s. 66
„Nie tak mądre nauki jak życia postępki...”
II 46. Do M irtyla.............................
s. 70
.Nie tak wojna przynosi swe państwom karanie...”
133. Otiiun cives simid et beatas perdidit u rb e s ...................................................... s. 26
„Nie trwa świat w mierze, kołem się obraca...71
III 138./л orbemvertitiir o r b i s ..................................................................................s. 130
„Nie wierz Fortunie, co jej wierzysz siła...11
III 8 1.0 Fortunie do jednego .................................................................................... s. 116
„Nie wszytko fraszka, cokolwiek myślemy...11
17.0 żywocie ludzkim. Do Jana Kochanowskiego] ............................................. s. 21
„Niech kto tebańskie turnieje...11
I I 10. Z Anakreonta ...............................................................................................s. 61
„Niechby Apelles i <Z>eukses pracował...”
III 64. Do zacnej matrony jednej................................................................................s. 112
„Niecnot pełen do miejsca zawitasz świętego../'
I 93. Jednemu na d ro g ę.............................................................................................. s. 43
„Niedobrze z smysłem ucho swym się mierzy...”
I I 110. Ucho lekkowierne ..........................................................................................s. 86
„Niekiedyś włosów Samsona Dalila...”
III 8i D a lila ..................................................................................................................s. 97
„Nieźle czasem powiedzieć, co człowieka boli...”
I 67. Do Jana Kochanowskiego]............................................................................... s. 36
„Nigdy się nie zatai, czyja jest rzecz własna...”
II 120. Furtum P ro m eth ei ..........................................................................................s. 88
„Nikogo moje karty nie strofują...”
III 154. Obmowa.......................................................................................................s. 138
„Nowa będzie wątpliwość, uczycielu, u mnie...”
III 5. Do ignoranta do k to ra........................................................................................s. 96
„O co mię prosisz, wolęć część darować...”
I 78. Do Gulskiego .................................................
s. 39
„O Nijobie wieść ta słynie...”
I 88. Z A nakreonta.....................................................................................................s. 41
„O obrazek Kupida usilnie mię prosisz...”
II 48. Do te jż e ............................................................................................................. s. 71
„O, po trzykroć i bez liku...”
III 43. Z Anakreonta................................................................................................ s. 105
.,0 wsiach dziesięciu prawisz swych, <M>ontanie...“
148. Do Doktora <M>ontana. Z Janem Kochan[owskim] a u t o r .............................. s. 31
„Obaj w jednakiej cnocie, obum też rzec. trzeba...”
I 44. O tyc hże .....................................................................
s. 31
„Obraz masz żony żywej malowany../
III 123.0 malowanej Pamfilyidojej męża ...................................................
s. 126
268
K O M E N T A R Z !-
..Ociec syna w staw wrzuca, pies tonąć nic daje...
II34. Syna ociec, dziecię, z gniewu topi. pies je z wody w ynosi................................ s. 67
„Odmienne szczęście w każdej bywa dobie...”
III 31. Irus do Kreza ............................................................................................... s. 103
„Odpuść mi. Rozyinundzie. żeć rzekę przysłusze...
III 102. Do Rozymunda...........................................................................................s. 121
..Okno do serca starożytność chciała...”
II 117. Do wielomówcy niezrozumianego ...............................................................s. 88
..Oko. płacz, miłość - te trzy rzeczy były...
III 58. É c h o ................’............................................................................................. s. 110
..Okup zdrowia w zmyślonym podczas zwisku słowie...
II59. O lilissie, w zmyślonym imieniu zdrowie unoszącym c a le .......................... s. 74
„Orfeusz z piekła wyswobodził żonę...
III 79. Z łacińskiego ............................................................................................... s. 116
..Orle mężny, który się kochasz przy obłokach...”
I 76. Z greckiego........................................................................................................s. 39
„Osieł możną Izydę na swym grzbiecie nosi..."
I 136. Z łacińskiego....................................................................................................s. 54
-Osieł nosi świętości. Co nam to tłumaczy?...'*
I 137. O tymże ..........................................................................................................s. 55
..Oznajmiłeś mi, mój drogi sąsiedzie... *
1111. Do Łubka żal przyjacielski............................................................................s.47
_Pal, na którym miał wisieć, zakopywał w ziemię...”
II 44. Z łacińskiego................................................................................................... s. 70
„Pallas i śliczna Wenus, rzekę, w tobie, śmiele...”
III 46. Do jednej matrony ...................................................................................... s. 107
„Panie, rozkoszy niech takiej nie czuję...”
II 6. Do Jana Kochan[nowskiego]............................................................................s. 60
„Panie, Twoich rąk osobliwsze dzieło...”
III 48. Do tejże. O kości z boku ................................................................................s. 108
„Pani-ś jako m alowanie../
II 142. Do paniej jed[nej] .........................................................................................s. 94
„Pannę pojmujesz za żonę../
III 35. Nowożeniowi staremu rada ....................................................................... s. 104
„Pełne życia i żydła kiedy ma dostatki...
I 121. Z greckiego..................................................................................................... s. 49
..Pełno ksiąg mając, jeszcze je kupujesz...
II 97. Na Parda dok t[o ra]........................................................................................ s. 82
..Piątą żonę pogrzebałeś, a szóstą pojmujesz..."
III 100. O Makrobie szóstą żonę pojm[ującym]......................................................s. 120
„Pierwszego wieku nic złota nie znali...
I 8. Wiek Saturna, wiek złoty .................................................................................... s. 21
..Pierwszemu mężu niewierna, drugiemu...
II 9-ł. Z łacińskiego................................................................................................... s. 81
„Piękną wiosnę, wizerunk młodocianej doby...
I 62. Na toż autor swoje...............................................................................................s. 35
„Po co w urodzie kładziesz nadzieję...
II 30. Do T rasonta..................................................................................................... s. 66
i n d e k s i N q p i ï m v ___________________________________________________
269
..Po pijanu-ш cię prosii. po trzeźwili przychodzisz...
I 85. Do tegoż ..............................................................................................................s. 41
„Po śmierci wszytko dać mi obiecujesz...
I 28. Do Poiliccnta ..................................................................................................... s. 25
.Po ulicach, drodze jesz. więc słusznie powiadasz...
1112. OiNorym.......................................................................
„Po wieku złotem, śrebrnem. mosiądzowym..."
111. Omen patriae - circulus rerolu toriu s ...................................................................s. 59
„Po zabitym Anteju. chcąc swej wytchnąć sile...
I I 109. Do Polijarcha. Sine viribus i r a ......................................................................... s. 86
„Początek słodki, koniec gorzki bywa...
1134. Do Jurka
...........’. ......... ; ........................................................................ S.54
„Początkiem zguby wiekopomnej Troje...
II 96. Zguba tro je skąd? .......................................................................................... s. 82
„Pod wszelki kamień zły jaszczur podchodzi...
II 40. Miejsce z d rad y ...................................................................................................s. 69
„Pojął ktoś żonę, a że dosyć małą...
I 75. Żona m ała ........................................................................................................... s. 98
„Porfiryjo ptak jestem od mądrych rzeczony...я
III 68. Porfiryjo ptak. Wstydu białogłowskiegowyraż[enie] .................................. s. 112
„Posłów więc ćciemy: poseł ten z krainy...“
II68. Tenże sw[oje] zaduchem ................................................................................s. 76
„Potkawszy zbójca próżnego...
II 125. Zbójca do próżnego........................................................................................s. 89
„Potraw mi szlesz jednemu tak wiele, a darmie...”
II 124. Do tegoż.................................................................................
„Powiedz nam, panie Koźle, jak zwać twe wnuczęta...”
II 36. Do p[ana] Kozła .............................................................................................. s. 67
„Pożal się Boże dobremu złej żony...
III 116. Na to ż ......................' ................................................................................... s. 124
„Pódź do łasa, a schyl głowę...
III 99. Na Maura łysego............................................................................................ s. 120
„Późny obiad z wieczerzą żenisz, mój sąsiedzie...
II 84. Do są sia d a ......................................................................................................... s. 80
„Prawda rodzi nienawiść - tedyć się rzec godzi...
I 140. P ra w d a ............................................................................................................. s. 55
..Prawią, że Filis zła jest. nasza dama...
1 3 1 .0 Filidzie ...............................................................................
„Prawisz, damo. gdykolwiek przyszlesz mi zająca...
III 77. Z łacińskiego .........‘ .................................................................................... s. 114
„Prosiłaś mię o obraz Kupida małego...
II47. Do Flanny o malowanym К upidzie.....................................................................s. 71
„Prosiłeś nas na ucztę: ty się dworstwem bawisz...
II28. Towarzysze dobrzy do dru żb y ........................................................................... s. 65
..Prowadząc Tylli do grobu krewnego...
158. OTyllim
................... V.................................................................................. s. 35
..Przed Jowiszem uiekiedyś na Wenery syna...
111128.0 Jowiszu i Kupidynir ..................................................................................s. 127
270
KOMENTARZE
„Przeminął czas z wiekiem złotym ../
I 9. Wiek dzisiejszy.....................................................................................................s. 21
„Przemowęś większą prawił, niż rzecz sama, L isbe../
III 63. Do L isba......................................................................................................... s. 112
„Przestrzegałem cię nie raz, panie C hm ura../
III 3 8 .0 Chmurze w Janie Kochan[owskim]............................................................ s. 104
-Przy nikczemnym upada lud mizerny, Panie...”
III 54. Z łacińskiego ................................................................................................ s. 109
„Przy szkle, a pełnym, gdyś ze mną hodow ał../
III 95. Do przyjaciela przy pełnech nabyte [go] i zbyte[go].......................................s. 119
-Reta i Encelada, i wysokie g ó ry ../
I 53. Na dum nego....................................................................................................... s. 32
-Rogi, sama któreó by natura stworzyła../
II 49. Na kornuta ....................................................................................................... s. 71
„Rozwód uczynił, że nie była c a łą ../
1 19. Rozwód....................................................................................
s. 23
„Róża się w swojej purpurze rum ieni../
I 83. Do H a n n y ........................................................................................................... s. 40
„Rzecz rzadka milsza bywa. Słuchajże, Petryło../
II 52. Do Petryła n a trę ta ............................................................................................ s. 71
„Rzecz zaczynał: Jak słońce wielkie jest na n iebie../
II 106. O krasomówcy jednym ................................................................................. s. 85
„Siwiec Laidy łagodnemi słow y../
II 98. Z łacińskiego.....................................................................................................s. 83
„Słodki w radzie Ulisses, Dyjomed waleczny../
II 2. Dyjomedes, Ulisses .........................
s. 59
„Słodko mi zawsze prawisz, prawisz wyśmienicie../
III 2 5 .0 radzie pobłażającej do R u lla ....................................................................... s. 102
„Słonośó pragnienie czyni. Nic słońszego../
III 130. M orze........................................................................................................... s. 127
„Snadź jedna poniewolnie wstyd swój ukochany../'
III 142. Lukrecyja.....................................................................................................s. 133
„Sobie marzę i dumam: Ukalegon g o re ../
137. lam proximus ardet Ucalegon ......................................................................... s. 29
„Sobiem ja jest p anem ../
II75. Mihi consul ipse, ipse senatiis ..............................................................................s. 77
„Sól mądrości jest znakiem - ty zaś, panie B laku../
I 131. O B laku...................
s. 53
„Stara chce cię młodego, a ma się bogato../
III 62. Do F ilorata.....................................................................................................s. 111
„Stara Paula, że oczy złe ma, uskarżyw a../
1 125. Stara P a u la .......................................................................................................s. 52
-Starą żonę m iałeś../
II 115. Do Sym icha.....................................................................................................s. 87
-Staregoś pierwej, Lilio, męża m iała../
N 74. Do Lilii, młodego męża mającej po pierszym starym .........................................s. 77
-Stareś kupił zamczysko, złe, szpetne, szkarade...
III 13. Z Marc[yjalisa] doTullego............................................................................... s. 97
INDEKS INCIPITÓW
271
„Starożytnych cnót polskich istota prawdziwa...”
III 141. Nagrobek Samuelowi z Skrzypnej Twardowskiemu.................................. s. 132
„Strach śmierci barziej wadzi niż śmierć sama. Ja n ie../
III 84. 0 śmierci ....................................................................................................... s. 117
„Strojno chodzisz, a sama jesteś lada ja k a ../
III 41. Na Połynkę.....................................................................................................s. 105
„Swą olejkiem maścisz głow ę../
II 4. Balsamowa głowa .............................................................................................. s. 60
„Swej obywatel Sparty ten niesłuszny../
114. Sparty obywatel ..................................
s. 23
„Swojej żenie (też rada) namniej nie folgujesz../
III 26.Do P aw ła......................................................................................................... s. 102
„Szczęśliwszy bywa grzych pana wielkiego../
III 23. Do Lida ......................................................................................................... s. 102
„Szedł się wieszać i w ziemię drzewo kopał, a le ../
II 45. Na toż ................................................................................................................s. 70
„Szlachetny to gniew, który bohaterskie../
III 109. Gniew bohatyrski........................................................ .*.............................s. 122
„Szymku, duszo m o ja ../
III 110. VUlanesca .....................................................................................................s. 123
„Ślepe, szpetne, niezgrabne zarównie m iłujesz../
I 74. Do K rom ba......................................................................................................... s. 38
„Ślepy nosi chromego, chromy tor w skazuje../
II 62. Na toż ............................................................................................................... s. 74
„Ślepy nosi chromego - patrz, jaka podpora../
' II 64. Na toż ............................................................................................................... s. 75
„Śmierć złodziejem mianują. Złodziej czasem snadnie../
III 113. Śmierć .........................
s. 124
„Świętokrajcę tracić m ian o ../
III 97. O św iętokrajcy
............................................................................... s. 119
„Taida-ś wprzód, mężatka dziś - jakoż się m inisz../
III 12. O Taidzie zamężnej ... ...............................................................................s. 97
„Tak i zwycięzca, jak i zwyciężony../
\\\№ .M o rs ultima linea reru m ................................................................................. s. 118
„Te bez krzyża pieniądze, a te z krzyżem chodzą../
II 21. Pieniądze...........................................................................................................s. 63
„Tejczyku Anakreoncie../
I 34. Do A nakreonta.................................................................................................. s. 26
„Ten pustelniczo i z ołtarza żyjał../
I 101. Na jednego .......................................................................................................s. 44
„Ten się śmieje, a ów zaś płacze bezprzestanie../
III 57. Demokryt. Heraklit ..................................................................................... s. 110
„To wilczę - koza - karmię, lecz z musu pasterza../
II90. Natura z natury swoja j e s t ..................................................................................s. 81
„Trzy dziewic mityleńskich losy swe rzucały...
III 49. Dola zła prędsza ku człowieku .......................................................................s. 108
„Trzydzieści złych dworzanek: jeśli dobrych tyle...
i 148. Do P a m fila ...................................................................................................... s. 57
272
KOMENTARZE
-Trzykroć połknięty bywszy. przecię tyłem...
II70. O piskorzu trzykroć połkniętym od Kozia w Janie Kochan [owskim]
s. 76
..Tu zły leży Archiloch. który dla Likamby...r
II 22. Archilocha nagrobek ...................................................................................... s. 63
..Tulli, pałac kupiłeś zły. szpetny, zbutwiały..."*
III 14. 0 tymże autor sw[oje] ............................................................. ......................s. 98
..Twa głowa obłysiała stanie nam za pałkę...
II 9. Na tegoż...................................................................................... ......................s. 61
..Twarzy poseł Panieńskiej gdy zajrzał skrzydlaty..."
III 133.0 anjelskim pozdrowieniu Bogarodzicy P a n n y ................... ................... s. 128
..Ty jaskółko niecnotliwa..."
II 137. Z Anakreonta ....................................................................... ......................s. 93
„II kogo wolne. Adamie, sumnienie..."
II113. Do Adama osunmieniu wolnym............................................. ......................s. 87
„Uchodził-li bankietu Feb Tyjestowogo..."
III 80. 0 bankiecie M anilla............................................................... ................... s. 116
«,Urodziwa dziewko moja...”
II26. Do dziewki z Janem Kochan[owskim] ..................................... ......................s. 64
-Używał z wszemi dostatki za młodu...”
I 25. 0 marnotrawcy......................................................................... ......................s. 25
„W jednej skrzydło jest ręce, w ręce kamień wtóréj...”
II 135. Z łacińskiego......................................................................... ......................s. 92
_\V klatce, w drocianej klubie biedny ptaszek siedzi...”
II 54. Niewola przyuczona................................................................. ......................s. 72
„W krąg miesięczny gdy się pies w nocy zapatruje...”
III 10. Z greckiego.............................................................................. ......................s. 97
„W kwadrach, pełni i na nowiu...”
III 91. Z łacińskiego ......................................................................... ................... s. 118
„W miłości płacz się rodzi, miłość łzy wywodzi...”
I 108. Amcintium lacrimae ............................................................... ......................я. 47
„W morzu mię śmierć zarwała, więc me ciało forki...”
I 50. Na toż autor .............................................................................. ......................s. 32
„W niebie Wenery pono, Frącku. byłeś..."
I 68. Na F rąck a.................................................................................. ......................s. 37
„W nocy czasy niedawnemi... "
III 78. Z Anakreonta......................................................................... ................... s. 114
„W pięknej Wenery Ankonie...”
I 54. Kupido woskowy....................................................................... ......................s. 33
„W południe zupę tylko i kilka jaj zjadasz...
1102 Do Fołtyna
.................
„W stary wóz konie zaprząga szalone..."
III 122. 0 nierównym s ta d le ............................................................ ................... s. 126
„W święte miejsca uszedłeś płaszczeni cnót okryty...
I 94. Temuż z d rogi........................................................................... ..................... s. 43
„W świt sen aż do południu, potym li/yjony..."
II 72. Na świaiownika....................................................................... ......................s. 77
..Wczora hodował i dopijał z czary...
1117. Tem uż...................................................................................... ..................... s. 48
INDEKS INC1P1TÓW
273
..Wczora pił z nami, a dzisia umiera..."
1116. T em uż.............................................................................................................. s. 48
-Wczora żył i pił. dziś go do swych cien i../
I 115. Nagrobek jednemu ........................................................................................ s. 48
„Wczorajszy trunek że cuchnie z Witego...”
163. Na Wita ..............................' ............................................................................ s. 36
„Wczoram ci rzekł —jeśłiż sam jeszcze dobrze pomnię..."
I 84. Do k om pana..................................................................................................... s. 40
„Wdzięczną wiosny kwitnącej miał malować c ó rę../
160. Na malarza niedoszłego. Z Biderm [anna]........................................................ s. 35
„Wdzięczniejsza cnota z nadobnego ciała../
III 47. Do tejże ........................................................................................................s. 107
„Wenus Adonida sw ego../
1124. ZTeokryta. Adonis porażony...................................................................... s. 50
„Wenus niekiedy zarzuci D yjannic../
III73.ODyjonieiDyjannie ...................................................................................... s.113
„Wiara i prawo spółek wzięły z so b ą ../
III 75. Wiara, p ra w o ............................................................................................... s. 114
„Wiedzą, żeś jest Kreteńczyk, przeto łży bezpiecznie../
III 86. Na Kreteńczyka ...........................................................................................s. 117
„Wielka to boska, a nader, opieka../
II 51. Boski opiek ..................................................................................................... s. 71
„Wielkiś jest człowiek, przyzna człowiek w szelki../
III 134. Do Grolla wielkiego. Propriae cath egoriae ................................................s. 128
„Wierę, Jędrzeju, ujdzie to za zgodę../
II 76. Do Jędrzeja gołobrodce ......................................................................... ..
s. 77
„Wieręś się teraz do mnie przybliżyła../
I 103. Do jednej...........................................................................................................s. 45
„Większą boleść z twoich lek niż chorobę czuję../
II 132. Do nieuważnego m edyka...............................................................................s. 91
„Większego wieku, lat doskonałości../
I 109. Do Faustyna odwłocznego ........................................................................... s. 47
„Więźnia niekiedyś puszczono, niecnotę../
III 51. Łotr niekarany.............................................................................................s. 108
..Wina początku troskliwie dobrego../
II 81. Do O to n a ..........................................................................................................s. 79
„Wojny i surowe b o je../
I 4. O swych księg ach ............................................................................................... s. 20
„Wrzące wino naczynie najsilniejsze puka... ”
II 50. O pijaństwie..................................................................................................... s. 71
„Wszedszy w ziemskie te niskości../
I 145. Z A nakreonta................................................................................................. s. 56
..Wszelkim chorobom lekarstwo się zdarza...
II 19. O m iłości..........................................................................................................s. 63
„Wszyscy-ć życzą starości, śmierć w wiek odkładają..."
IÌI 72. Wota długich l a t .......................................................................................... s. 113
„Wszytkim grzecznym i co są przyweselszoj cery...
\V,. Do Czytelnika......................................................................................................s. 15
‘2 7 4
KOMENTARZE
-Wszytko dać obiecuje, przecię nic nie daje...**
I 104. Na niesłownego.................................................................................................s. 45
-Wszytko zwycięża miłość. Fabijanie../
III 85. Do Fabijanao miłości i niemocy jego...............................................................s. 117
-Wulkanie, mieszkańco ziem ny../
II 80. O W ulkanie
.*.......................................................................................... s. 78
-Wydziwować się nie mogę. Zofijo...”
II 111. Do Zofijej ....................................................................................................... s. 86
-Wypuścił ducha, aż zatrzymał duszę...”
II 114. Żywot niespodziewany ..................................................................................s. 87
„Wziąłeś babę za żonę. złoto z nią, Filagu../
I 66. Do Filaga babożenia.......................................................................................... s. 36
„Z bojaźnią prosisz trwożliwemi słow y../
II 102. Prośba bojaźliw a............................................................................................ s. 84
-Z cudzemi Justyn sypia, z jego też sypiają...”
III 24. Ju sty n ..............................................................................................................s. 102
-Z każdego się naśmiewasz i z każdego szydzisz../
III 147. Na Dyma ..................................................................................................... s. 135
-Z ludźmi się sam nie zgadzasz, a masz gładką ż o n ę../
II 108. Na niezgodliwego............................................................................................ s. 85
„Z ludźmi ten nie pożyje, kto się o wszem p y ta ../
II 126. Na faryzeów..................................................................................................... s. 89
„Z łoża rano nietkniona gdy wstaje M aryna../
1 139. Do M aranta....................................................................................................... s. 55
„Z miłości co też trzeba czynić dla ojczyzny../
1143. Jeden z miłości ku ojczyźnie n ic ..................................................................... s. 56
-Z pięknych krynic, z pięknych rzek piękna woda ciecze...”
III 90. Jaka przyczyna, taki sk u te k ........................................................................... s. 118
„Z rzeki Atys gdzieś Gallowy../
III 125. Z Anakreonta.............................................................................................. s. 126
„Z serca życie powstawa, z serca miłość wschodzi../
III 1. Unio Wiel[kiego] Księst[wa] Lit[ewskiego] z Koroną Polską.
Do tychże zacnych państw ........................................................................................s. 95
-Z tobą, łysy, nic mi jest, lecz twe włosy chw alę../
I 22. Na łysego K roją...................................................................................................s. 24
„Z wierzchuś dobry, lecz w sercu ku mnie jesteś lichy../
III 120. Na skrytego nieprzyjaciela........................................................................s. 105
-Z wszelkiej fortuny bezpiecznie się śm ieję../
III 111. Cel żądze ................................................................................................... s. 124
„Z życiem naszym jak z winem tak się właśnie dzieje../
I 59. O żyw ocie........................................................................................................... s. 35
„Za mały grzeszek a wielkie karanie...”
III 148. Kara przyrodzona.......................................................................................s. 135
..Za nic twa moc i wielkość, stosilny Cyklopie..."
I 81. P olifein................................................................................................................s. 40
..Zacna Hanno, w tej cię być kładziemy istocie..."
III 71. Do tejże . . . . ‘ ................. ' ........................................................................... s. 113
„Zaranna zorza - znak wschodu ludzkiego...”
III 118. O żywocie ludzkim .................................................................................... s. 125
INDEKS INCIPITÓW
275
-Zawodzi swe suinnienie i w labirynt wpada..."
II 85. O troskliwym b a d an iu ......................................................................................s. 80
„Zawsześ, Szymku, jesl p ijany../
I 18. Do S zy m k a ......................................................................................................... s. 23
„Ze złotego naczynia piją szczere ja d y ../
III 3. Pokrytego przyjaciela jaka r a d a ? ........................................................
s. 96
„Zima w śnieg bogacieje. wiosna w kwiatki s y ta ../
1119.ZMureta. O miłości .......................................................................................... s. 49
_Zimie kwiecia ustają, tobie w wiecznej d a n i../
III 70. Do H an n y....................................................................................................... s. 113
-Złodziej możeć obnażyć twe z pieniędzy wory..."
III 27. Z łacińskiego .................................................................................................s. 102
-Znaczne zwycięstwo ze wszej zaczął stro n y ../
199. Z polityka o zwycięstwie...................................................................................... s. 44
„Źle czas, Marku, upuszczasz, <źl>e się z nim obchodzisz..."
III 9. Do Marka niesposobnego................................................................................. s. 97
„Złe mię częstujesz, nie uńdziesz nagany../
145. Do gospodarza na zły tru n ek ................................................................................s. 31
„Źle robi, dobrze lecz sądzi M ilota../
III 151. O Milocie sę d z iu ........................................................................................... s. 135
„Źle rząd taki sprawuje, dobrze powiedziono../
I 79. Do P a m fila ......................................................................................................... s. 39
„Żadnego ja nie czynię w tym naturze gw ałtu../
I 65. Protei materia prima ........................................................................................s. 36
„Że bez ozdób Kamena i bez swego w dzięku../
W5. Obmowa do przyjaźliwych................................................................................. s. 18
„Że cię na sąd pozwano, uskarżasz, M ilota?../
14 2 .0 Milocie bogatym, na sąd pozwanym............................................................s. 30
„Że cię ślepo miłuję, szalenie i sie ła ../
III 67. Do damy jednej ............................................................................................ s. 112
„Że mię moja fortuna niewielą bogaci../
II 129. O swej fortunie .............................................................................................. s. 90
„Że się podobasz a sobie sam em u../
II 43. Do zelo ty p a.......................................................................................................s. 70
-Że szczęście złemu sprzyja, wierzże mi, M akrobie../
III 44. Do M akroba....................................................................................................s. 107
„Że świat nowy pod nami, że są antypody../
I 13. O antypodach.....................................................................................................s. 22
„Że w Elizowej Eneasz K rainie../
I 52. Campi Elys i i .......................................................................................................s. 32
„Że w leciech jest odmiana i wada, doznałem..."
III 16.DoKoiynnyoRossie.......................................................................................... s. 98
„Że z sobą mieszka, Milko nam powiada..."
II 128. O Miłku. Tecum ha b i t a ..........................
s. 90
„Że zła rada cnie padła trafunkiem Rollego../
II60. Trafunek dobry. Mądrość u gm inu................................................................ s. 74
..Żegnam cię. Hanno: nie żart Mars w ykrzyka../
II133. Do Hanny w drogę pospolitego ruszenia..........................................................s. 91
276
KOMENTARZE
„Żem cię wierszem swym złowił, coś mi rzec - nalazła...
I 57. Do Kachny ......................................................................................................... s. 34
„Żeś się ubrał bogato i na zuchwał strojnie...
III 83. Na bogato strojnego utratnika ....................................................................... s. 117
„Żorawie lecą. Pawełku nieboże...
196. Do Pawełka w Janie Kochan [owskim].................................................................s. 43
INDEKS NAZW WŁASNYCH
W nawias kwadratowy ujęto lokalizacje, w których nazwa pada w formie omownej, w nawias
okrągły - brzmienie nazwy w tekście Divorzanek Jana Gawińskiego. Do zamieszczonych
w „Objaśnieniach" bardziej szczegółowych wyjaśnień dotyczących hasła odsyła pierwsza
lokalizacja.
Achilles (mit.), najdzielniejszy z Greków walczących pod Troją...W^,37; I 4,3: II 133,29
Achillowe walki...II 103,6
Ajakida, imię utworzone od imienia dziada Achillesa - Ajakosa...I 20,1
Adam, adresat fraszki...II 113,tyt.,1
Adoni(s) (mit.), pięknej urody młodzieniec, kochanek Afrodyty...I 124,tyt.,l; III 45,1
Adrian, adresat fraszki...II 134,tyt.
Afrodyta (mit.), grecka bogini miłości: por. Wenus
bohaterka z Cypru...I 6,3
Cytera, imię utworzone od nazwy wyspy Kytery...III 144,22
Cytereja, imię utworzone od wyspy Kytery...I 34,22
Pafija, imię utworzone od nazwy miasta Pafos, gdzie narodziła się bogini...1124,23;
II 72.4
pani Cypru...I 105,20; II 121,3; III 19,77
pani Cypru i Ankony...III 101,30
Wenus (mit.), bogini miłości i pożądania...124.2; 154.7; 171.1:1124.1.61: II 58,25:
II 116,5: III 27.5: III 42.tyt..l.3; III 45,tyt.; III 46,1: III 73.1
Dyjona. imię utworzone od imienia matki Afrodyty/Wenus - Dione...W3.
16:11 133.5.11: III 73.tyt.
\Venera...I 54.1: I 68.1: I 7l'.tyt.; II 47.4: II 58.2: II 80.[3].[7].[11].[16].
[33]: III 11 .tyt.. 1: III 52.5: III 128.1
Ajakida zob. Achilles
Ajas (Ajaks) (mit.), bohater wojny trojańskiej...I 20.7: II 140.2
Telamończyk. imię utworzone od imienia ojca Ajasa - Telamona...I 20.4
alban zob. wina
Alciati Andrea (Andreas Alciatus). wioski poeta, fundator nowożytnej emblematyki...
I 56-tyt.
Alcydes (Alkides) zol). Herkules
Aleksander zob. Parys
Alekto zob. Furie
Almani. bohater fraszki...III 127.lyt.
278
KOM ENTARZE
Anialtea (mit.), koza z rogiem obfitości...W ,12
Amfiaraos (mit.), władca Argos...II 93.1
Amikle zob. Amykle
Amor (mit.), bóg miłości, utożsamiany z Erosem...I 54.18; III 139.tyt.
Amorki. Amorkowie...I 124.37; II 39,30
Kupidyn (mit.), bóg miłości...I 54.tyt..11: I 100.tyt..2: I 138.3.8: II 47.tyt..l.4:
II 48.1.4: II 116.9: III 78.24
Kupidynowie... I 124.6.62
syn Wenery...II 58.2: III 128.1
synaczek Cytery...III 144.28
synaczek Dyjony...II 133.11
Amykle (Amikle). miasto na Peloponezie...I 34.31
Anakreont. z Teos. grecki poeta liryczny...I 12.tyt..3: I 34.tyt.: I 70,tyt.: I 88.tyt.: I 105.tyt.:
I 145. tyt.: II 10. ty t.: II 39.tyt.': II 58.tyt.: Il'l03.tyt.: II 166.tyt.:' II 137.tyt.: III 43.tyt.:
III 61.tyt.; III 78.tyt.; III 101,tyt.: III 125,tyt.: III 136,tyt.,10: III 136.22:111 144,tyt!
Tej (Tejczyk). imię utworzone od nazwy miasta, skąd pochodził Anakreont - Teos...
I 34,1,67
zob. Kochanowski Jan
Anchizes (mit.), ukochany Afrodyty, ojciec Eneasza...III 45,1
Ankona, miasto nad Morzem Adriatyckim...I 54,1; III 101,30
Anna zob. Hanna
Anteusz (mit.), gigant pokonany przez Heraklesa...II 109,1
aoński zdrój zob. Hippokrene
aońskie góry zob. Helikon
Apelles, z Kolofonu, malarz grecki...III 64,1
Apollin (mit.), bóg poezji udzielający wieszczego natchnienia...Wr 6; W4.41: I 29,1: I 34.
75.77: III 125.6
Feb...I 9,7; III 19,46; III 43,30; III 155,3
Feb. bóg Słońca... W3,l 1; W4,30
Słońce...\V3,26; III 80,1
syn Latony...\V3.17
Archiloc.h, z Paros. grecki poeta liryczny...II 22,tyt..1
Arktofil zob. Arktur
Arktur. gwiazda konstelacji Wolarza. sąsiaduje z Wielką Niedźwiedzicą
Arktofil...III 78.4
Artemidor. bohater fraszki...I 121.2
Ate (mit.), bogini zaślepienia...III 49.12
Atena (mit.), córka Zeusa...W^.24: I 20.11: I 24.2
Minerwa. rzymska bogini mądrości i zwycięstwa, opiekunka rzemiosł, literatury
i sztuki, utożsamiana z Ateną... Wr 17: III 154.4
Pallas...\Vr 17: II 121.4: III 42.tyt..3: III 46.1
Atlasi (mit.), olbrzymy podtrzymujące sklepienie niebieskie
A llantes..'.\\\H)^A
Attis (mit.), pasterz frygijski. ukochany Kybele...III 125.1
Awern (mit.), jezioro w pobliżu Kunie, jedno z wejść do Podziemi...I 111.2
Bakclms zol). Dionizos
zob. wina/tokaj
INDEKS .NAZW WŁASNYCH
Baldecki. prawnik, adresat fraszki...III 140,tyt.,l
Bellona (mit.), bogini wojny...W3,9 : 1 4.21: II 133.6: III 19.62
Bidermann Jakob. niemiecki jezuita, poeta i dramaturg...! 60.tyt.
Bion. z Borystenes. filozof grecki...III 98.tyt..[1]
Blak, bohater fraszki...I 131 .tyt.. 1
Bornek. bohater fraszki...II 32,tyt..1
Bryzejda (mit.), córka Bryzesa, branka Achillesa
Bryzeja...II 133,29
Campi Elysii zob. Pola Elizejskie
cekub zob. wina
Cerber (mit.), piekielny pies, strażnik Hadesu
srogi złajnik...I 70,26
Ceres (mit.), bogini u rodzaj u... W4.9
Charon (mit.), przewoźnik dusz w Hadesie...III 93,2: III 153,52
Chmura, dworzanin Zygmunta Augusta...III 38,tyt.,1; III 39,[tyt.], 1; III 40,[tyt.],3,6
Cyklop zob. Polifem
Cypr. wyspa na Morzu Śródziemnym, miejsce narodzin Afrodyty...I 6,3: I 54,5; I 105,20;
II 103,4; II 121,3; III 19,77; III 101,30
cypryjska knieja. ..II 133,19
Cytera zob. Kytera
Cytera, Cytereja zob. Afrodyta
Dalila (bibl.), ukochana Samsona...III 8,tyt..l
Dalile...III 8,4
Delfy, wyrocznia Apollona na stokach Parnasu wr Fokidzie w' Grecji środkowej...W3,19
delficka odpowiedź...III 139,45
delfickie kortyny...\V3,19
Demokryt, z Abdery, filozof grecki...III 57,tyt.
Diana (mit.), staroitalska bogini łow w
Diktyna.. .III 128.2
Dyjanna...w4,14; II 25,tyt..l; II 103,25; II 133,16; III 73,tyt.,1
Dijarbekir, miasto w' państwie ottomańskim, położone nad górnym Tygrysem...\V3,6
Diktyna zob. Diana
Diomedes (mit.), bohater wojny trojańskiej
Dyjomedes...II 2,tyt.,l; III 11,4
Dionizos (mit.), bóg w'ina. plonów' i odradzającej się natury
Bak chus... I 81.2: I 138.2.8: II 72.2: II 88.tyi..4:II 116.13: II 139.3; III 19.tyt..9:
III 115.2; III 116,2
Bakchusa dar...III 61.4
Bakchusa sok...III 153.49
brat Feba (Apollina)... 1 34.78
syn Semele...! 105.26
zob. wina/lokaj
Dohrogost. adresat fraszki...II 118.tyt.
Dorylla. bohaterka fraszki...II 14.tyl..2.5
Drużba Jan. adresat fraszki...I 64.tyt.: II 28.tyt..4: II 29.[tyt.]; II 139.tyt..1
Dworzanki albo epigramma!a polskie ...W ,.27: III 155.1
280
KOMENTARZE
Dyjaiina zob. Diana
Dyjona zob. Afrodyta/Wenus
Dym. adresat i bohater fraszki...III 147.tyt.
Dyt. bohater fraszki...I 90.tyt..3
Dziewosłąb zob. Hymen
Echo (mit.), nimfa lasów i źródeł...III 58.tyt.: III 59.[tyt.]
Ejdotea (mit.), córka Protensza
Kjdote... I 65.4
elizejski cisz zob. Pola Elizejskie
Elizowa Kraina zob. Pola Elizejskie
Eneasz (mit.), syn Anchizesa, bohater Eneidy Wergiliusza...l 52.1.4
Enkelados (mit.), najpotężniejszy z gigantów...I 53.1
Eoi (mit.), władca wiat rów... I 50.3
Erato zol). Muza
Erminia, adresatka i bohaterka fraszki...III 34.2: III 152.tyt.
Etna, wulkan na wschodnim wybrzeżu Sycylii...III 88.1
ewan zob. wina
Fabian, adresat i bohater fraszki...III 85,tyt.,l
falern zob. wina
Faun zob. Satyr/Pan
Faustyn, bohater fraszki...I 109,tyt.,4
Feb zob. Apollin
Feniks (mit.), ptak egipski odradzający się z popiołów...II 39,45,47
Fidiasz, z Aten, rzeźbiarz grecki...I 54,13
Filag. bohater fraszki...I 66,tyt.,1
Filek, bohater fraszki...III 96,1
Filip, adresat i bohater fraszki...II 104.tyt.
Filis, bohaterka fraszki...I 31,tyt.,l; I 105,28: III 27,5: III 34,1: III 61,13,21; III 146,2
Filodem, bohater fraszki...I 26,tyt..2
Filomela (mit.), siostra Prokne
córka Pandiona...I 88,5; II 137.8
Filon, adresat fraszki...III 114.tyt..2
Filorat, adresat fraszki...III 62.tyt..2
Flora (mit.), rzymska bogini kwitnienia... W.,.2: I 60.2; I 61.2; I 62.3
Fołtyn, bohater fraszki...! 102.tyt..3
Forkys (mit.), jeden ze starców morskich...I 50.1
Fortuna (mit.), rzymska bogini losu. pomyślności i powodzenia...\Yr 3 .14: III 49.11 : III 52.5:
III 81.tyt.,1
Fosforos (mit.), gwiazda zaranna przynosząca światło...III 139.32
Frącek. bohater fraszki...1 68.tyt..l: ÌI 20.tyt..3: III 93.2.9
Fryne. hetera...I 100.2
Furie (mit.), bobinie zemsty...III 127.1
Alek to!".. I 111.2
gallowy strumień zob. Callus
Callus, rzeka we Frygii
Callowy strumień...III 125.1
281
Ganimedes (mit.), podczaszy Zeusa na Olimpie...I 34,4; (II 19.28
Gawiński Stanislaw, brat poety, adresat fraszki...III I29.tyt..1
Gelija. bohaterka fraszki...III 126.tyt.
Grecja, terytoria zamieszkiwane przez Hellenów
Grecja...III 30,1
grecki
siedm mędrców greckich...III 30,tyt..[4]
Grecy, mieszkańcy Hellady...I 20,2
Diodorowie, tj. Ateńczycy...III 21.1
Groller Jean, francuski bibliofil i humanista...III 134,tyt.,2
Gulski, adresat fraszki...I 78.tyt.,3
Manna, adresatka i bohaterka fraszki...I 15.tyt..3: I 16.3: I 83.tyt..5: II 23.tyt.: II 47.tyt.:
II 48.tyt.: II 95.tyt.. 1: II 133.tyt..1.41; IIÏ70.tyt..4; III 71.tyt'..l: III 125.15: III 153.39
Anna...II 23,1; II 47.2; 1148,2; II 95.17: IÌ 137.11: III 19.78
Hektor (mit.), najdzielniejszy obrońca Troi...I 20.2; I 30,4
Helena (mit.), córka Zeusa i Ledy, najpiękniejsza z kobiet...I 4,6; II 80,19
Helike (mit.), nimfa z Krety, zamieniona w konstelację Wielkiej Niedźwiedzicy...III 78,3
Helikon, masyw górski w Beocji. siedziba Apollona i Muz
aońskie góry, pasmo Helikonu wyrastające z równiny Aonia...III 141,7
helikońskie córy zob. Muzy
helikońskie dziedziczki zob. Muzy
helikońskie góry...III 136,12
Henryk, bohater fraszki...I ll,ty t.,l
Heraklit, z Efezu, filozof grecki...III 57,tyt.
Herkules (mit.), heros grecki, słynął z nadzwyczajnej siły i odwagi...I 6,tyt.
Alcydes (Alkides). imię utworzone od imienia dziadka Herkulesa - Alkajosa...
186,tyt.,4; 11109,2
Hero (mit.), ukochana Leandra...III 153,20
Hesperydy (mit.), córki Atlasa i Nocy, strzegły złotych jabłek Hery
hesperowy sad...III 19,36
Hiob (bibl.), bohater Księgi Hioba znany z niezachwianej wiary...III 29,tyt.,2
Hippokrene (mit.), źródło w Beocji na stokach Helikonu...\V3,23
aoński zdrój, bijący na równinie Aonia w Beocji...W.,,28
Hiszpan, bohater fraszki...I 30, ty t., 1
Homer, poeta epicki, autor Iliady i Odysei
Homerowe słowa...III 144.4
Iliada polskich dzieł, prawdopodobnie o dziele Wojna domowa z Kozaki, Tatary.
z Moskwą
III 141.6
Hymen (mit.), bóg wesela i małżeństwa...II 13.tyt..1
Dziewosląb...II 105,tyt.
Hymettos. pasmo górskie w Attyco...III 19.24
Iliada zob. Homer
Ilion zob. Troja
Indie, kraj na Półwyspie Indyjskim
indyjski dym...III 153.27
Ijola. bohater fraszki
M iiy leń czyk ...III 2 1 .2
‘2 8 2
KOMENTARZE
Iros. zwany także Arnajosein (mit.), żebrak z Itaki
Irus...III 31.tyt.
Itaka, wyspa na Morzu Jońskim, ojczyzna Oclyseusza...I 20.6
izraelski dom. pochodził z niego liznański...IIl 23.2
Izyda (mit.), najpotężniejsza bogini egipska...I 136.1
Jan. bohater fraszki.. .173.2: II3.tyt..1: II71 .tyt.: III 84.1: III 106.tyt..3: III 132.1: III 150.3
Jachnik...II 71.1
Japetos (mit.), jeden z tytanów...III 139.47
Jazon (mit.), dowódca wyprawy Argonautów
Ezończyk. imię utworzone od imienia ojca Jazona - Ajsona...II 133.25
Jędrzej, adresat i bohater fraszki...II 75.tyt..1
Jol) zob. Hiob
Jowisz (mit.), najważniejszy bóg rzymskiego Panteonu... W4,2 3 :14.7:134.12; III 128.tyt..l
Jowisza amazyje (wina)...III 19.27
Jowisza łysta (łydka)...III 19.15
Jowisza ptak...II 7,4
Junona (mit.), bogini nieba, małżonka Jowisza...I 34,14: III 42,tyt.
Junona Moneta...III 42,4
Jurek, bohater fraszki...I 134,tyt.,3
Justyn, bohater fraszki...III 24,tyt.,1
Kachna, bohaterka fraszki...! 57,tyt.,2: I 107,tyt.
Kalijope zob. Muza
Kamena zob. Muza
Kardasz, bohater fraszki...III 74,tyt.,l
Kastor (mit.), jeden z Dioskuiw, brat Polideukesa...I 34,4
Katon, Marek Porcjusz, zwiany Starszym, rzymski mąż stanu i mówrca, fanatyczny zwolennik
starorzymskiej prostoty obyczajów...\V2,3,4; II 60,4
Kleopatra, VII, zwana Wielką, królowa egipska z dynastii Ptolemeuszowi...I 41,5
Klimek, bohater fraszki...III 82,tyt.,2
Klimkowa [żona Klimka]...III 82,2
Kochanowski Jan. największy poeta polski doby staropolskiej...I 7.tyt.: I 48.tyt.: I 67.tyt.:
I 96,tyt.: I 107.tyt..2: II 6,tyt.: II 26,tyt.: II *41 .tyt.; II 70.tyt.; II 79,tyt..1: III 38.tyt. '
równiennik Anakreonta...III 136,11
Konrat. bohater fraszki...II 41.tyt.
Koprucha. bohaterka fraszki...III 93.6
Korona Polska, ziemie dawnej Rzeczpospolitej...III 1.tyt..3
Korynna. adresatka i bohaterka fraszki...III 16.tyt.: III 34.1
Korynt, miasto leżące na Istmie. przesmyku łączącym Grecję kontynentalną z Pelopone
zem... W;r 6
Kostka, adresat fraszki...II 31.tyt..4
Kozioł, adresat fraszki...II 36.tyt..1
Kraków, miasto...I 29.2
Kreteńrzyk. mieszkaniec Krety...III 86.tyt..1
Krezus. król Lidii słynący z bogactw...III 31.tyt.
KrojC'). bohater lub adresat fraszki...! 22.tyt.
Kmmb. bohater fraszki...! 74.iyt.
Księski Stefan z Wmnowa. adresat fraszki...III 65.tyi..l
_____________________________________ : _________
^83
Kupidyn zol). Amor
Kwiryna!, jedno z siedmiu wzgórz Rzymu...I 93.4
Kytera. wyspa na Morzu Śródziemnym, ośrodek kultu Afrodyty...! 34.22: II 133.20
: Ćyter...III 144,21
Lais, hetera...II 98,1
Lar (mit.), opiekuńcze bóstwo domowe...W.,. 16
Latona (mit.), matka ApoIlona...W3,17
Leander (mit.), ukochany Hero...I 4,8: III 153,19
Lemnos, wyspa na Morzu Egejskim, tu znajdowała się kuźnia Hefajstosa/W ulkana...ll 6 Л4-;
II 80,2: III
Lete (mit.), rzeka zapomnienia w Podziemiu
letejskie cieplice...III 145,1
Liban (bibl.), kraina słynąca z bogactw i urodzaju...III 19,31
Liban, bohater fraszki...II 15,tyt.,2
Libitina (mit.), rzymska bogini pogrzebów...1 118,2
Lid, adresat fraszki...III 23,tyt.,2
Likamba zob. Neobule
Lilia, adresatka i bohaterka fraszki...II 74,tyt.,1
Lisbos(?), adresat i bohater fraszki...III 63,tyt.,1
Litwa zob. Wielkie Księstwo Litewskie
Lizyp, z Sykionu, rzeźbiarz grecki...1 122,3
człowiek z Sycyjonu...I 122,1
Lubek, bohater fraszki...I 111,tyt.; III 93,7
Lukrecja, córka Spuriusza Lukrecjusza Trycypityna, symbol wierności i c.zystosci...III 14-,
tyt.
Lukullus, Lucjusz Licyniusz, wódz i konsul (74 p.n.e.) rzymski, znany z wystawnego trybu
życia
lukullowy obiad...II 72,2
Makrob, adresat fraszki...III 44,tyt.Л
Marant, adresat fraszki...I 139,tyt.
Marcjalis, Marek Waleriusz, poeta rzymski...III 13.tyt.
Marek, adresat i bohater fraszki...I 23.tyt.,2 :1 141 ,tyt.; I 147,tyt.,4: III 9,tyt..l
Maria (bibl.), matka Jezusa z Nazaretu
Bogarodzica Panna...III 133,tyt.
Mars (mit.), rzymski bóg wojny... Wr 5:1 4,10.12; I 9.5; I 32.1; I 34.39:171.tyt..1,2: II 10,6;
II 80.4.14*: II 133.1.8: III i 1.tyt.. 1: III 141.5
Grady w... II 103.1
Marsowy plac...III 109.4
Marnili, bohater fraszki...III 80.tyt.,2
Marylla. bohaterka fraszki...I 46.tyt.. 1
Maryna, bohaterka fraszki...I 139,1
Maur. adresat i bohater (raszki...II 8.tyt.
Maurus, bohater fraszki...III 99.tyt.
Medca (mil.), czarodziejka, córka Ajetesa. króla Kolchidy, małżonka Jazona...II 133.2o:
III 137.1 '
Midas (mit.), król Frygii
złota chciwiec...! 10 ). 13
284
KOMENTARZE
Mikosz, bohater fraszki...! 128.tyt..2: I 129.tyt.
Milko, bohater fraszki... II 12 8. t yt.. 1
Milon. bohater fraszki...1 113.tyt..l: II 80.2
Milonia. bohaterka fraszki...II 80.tyt.
Milota. bohater fraszki...I 42.tyt..1: II 82.tyt..1: III 151.tyt..1
Minerwa zob. Atena
Miron, adresat fraszki...1 126.5
Mirtyl. adresat fraszki...II 46.tyt.
Mitylena, miasto na wyspie Lesbos
mityleńskie dziewice...III 49.1
Mityleńczyk zol). Ijola
Mnemosyne (mit.), matka Muz, bogini pamięci...W4.22
Montan Jakub, lekarz Filipa Padniewskiego. adresat i bohater fraszki...! 48.tyt..1; III 145.tyt.
Morfeusze(mit.). synowie I lypnosa. bogowie marzeń sennych
Morfe(j)owie...II 103.28: III 19.76
Moroń, bohater fraszki...I 72.tyt..1
Mulcybcr zob. Wulkan
Muret Marc Antoine, francuski poeta i tłumacz...! 119,tyt.; I 120.[tyt.]
Muza (Muzy) (mit.), boginie sztuk i nauk... W4,28; I 4,16; III 19.46
Erato, muza poezji miłosnej... W,,5: I 145.24
helikońskie córy...III 43.29
helikońskie dziedziczki...III 141,4
Kaliope, muza poezji epickiej...I 34,76; III 132,4; III 136,15; III 141,8
Kamena, nimfa źródlana, dająca natchnienie poetom...W3,24: W ,31; W5,l;
III 141.8; III 155,3
Muzy polskie...III 141,2
Muzy sarmackie...W3,22
Teja, muza Anakreonta z Teos.-.W^S
Nemezis (mit.), bogini zemsty i sprawiedliwości...II 121,2
Nemezis prawo...III 139.16
Neobule, córka Likambosa, osobistego wroga Archilocha
Likamba.. .11 22,1
Neptun (mit.), rzymski bóg morza, utożsamiany z Posejdonem... 120.11:149.1:150.3:154.3
Nil. rzeka w Afryce...II 39.15; III 89.1
Niobe (mit.), córka Tantala.,.1 88.1
Nory. bohater fraszki...1 112.tyt..2
Norymund. adresat i bohater fraszki...III 18.tyt.
Ocean (mit.), wielka rzeka opływająca świat...W v 12
[Odyseusz] zob. llisses
Okazja (mit.), bóstwo chw ili stosownej do podjęcia decyzji...I 122.tyt..7
Orfeusz (mit.), poeta i śpiewak tracki...III 79.1
Orfej... I 34.16
Orfeowe pieśni...III 19.42
Oton. adresat fraszki...II ol.lyl.
Palija zob. Afrodyta
Pafos, miejscowość na dyprze. ośrodek kultu Afrodyty...W’.,.2: I 12.1
285
Palant, bohater fraszki...III 50.tyt..1
Pallas zob. Atena
Pamfil, adresat fraszki...I 79,tyt.: I 127.tyt.: 1 148.tyt..2
Pamfilyja. bohaterka fraszki...III 123.tyt.
Pan zob. Satyr
Pandion (mit.), król Aten. ojciec Filomeli i Prokne...I 88,5
Pard, adresat i bohater fraszki...II 97.tyt..3
Parki (mit.), boginie przeznaczenia i ludzkiego losu...III 101,[22]
Atropos. przecinała nić życia...III 49.[6]
Part, wojownik partyjski...I 16.1
Parys (mit.), syn Priama...III 45.1
Paula, bohaterka fraszki...I 125.tyt.,l; II 94.2
Paulina, bohaterka fraszki...III 37,tyt.,1
Paweł, adresat fraszki...III 26.tyt.,2
Pawełek, bohater fraszki...I 96,tyt.,l; I 97,5
Pegaz (mit.), skrzydlaty koń, rumak Muz...I 122,18
Persefona (mit..), bogini świata podziemnego, małżonka Hadesa...I 70,23: III 88,2
zmarłych ksieni...III 101,9
Petryła, adresat i bohater fraszki...II 52,1
Pigmeje (mit.), plemię niskich ludzi
Pigmejczyk...I 96,3
Pigmej kowie...I 97,1
Platon, filozof
platoniści, zwolennicy Platona...II 56,tyt.,2
rok Platonów...II 56,tyt.,l
Plutos (mit.), bóg bogactwa i dostatku...I 138,5,7
Pola Elizejskie (mit.), miejsce pobytu dusz błogosławionych
Campi Elysii... I 52,tyt.
elizejski cisz...1 34,11
Elizowa Kraina...I 52,1
Polifem (mit.), jednooki cyklop, który uwięził Odyseusza i jego towarzy szy...I 81,tyt.
stosilny Cyklop...I 81,1
Pollicent, bohater fraszki...I 28,tyt.
Połynka, bohaterka fraszki...III 41,tyt.,2
Pontylijan. bohater fraszki...I 95.tyt.,2
Porfirio (mit.), ptak. symbol kobiecej czystości...III 68.tyt..l
Praksyteles. rzeźbiarz grecki...I 100.2
Prometeusz (mit.), syn Japeta. jeden z tytanów...II 7.tyt..3.7: II 120.tyt.,2
Proteus(z) (mit.), starzec morski, potrafił przeobrażać się w różne postacie...165,tyt.: 188,32
Proteowe bydło...! 62.7
Retus (mit.), jeden z Centaurów...I 53.1
Roili, bohater fraszki...II 60.1
Rossa, bohaterka fraszki...III 16.tyt..2
Rozymund. adresat i bohater fraszki...III 102.tyt..1
Rullus. adresat i bohater fraszki...III 25.1
Rzym. miasto w Italii...! 94.6
Samson (hihl.). sędzia izraelski odznaczający się nadludzką silą...III 8.1
Sara (hihl.). żona Abrahama...II 130.2
286
KOMENTARZE
Saturn (mit.), rzymski bóg zasiewów i rolnictwa...! 8.tyt.
Satyr (mit.), bóstwo lasów...II 25.tyt.
Pan kosmonogi...II 25.2
Parimeli* terror, stradi paniczny...III 92.tyt.
Faunus...III 92,2
Scindo (mit.), matka Dionizosa...! 105.26: III 19.13
Sikion zob. Sykion
Skrzypną, rodzinna miejscowość Samuela Twardowskiego...I 4,19; III 141,tyt.,2
Słońce zob. Apollin/Feb
Sobek, bohater fraszki...II 136.tyt..1
Sparta, miejscowość na Peloponezie...W ч.4: I 14.tyt..1
spartański zwyczaj...! 130.1
Sydon, nadmorskie, miasto w Fenicji słynące z produkcji tkanin
sydońska purpura...III 139.4
Syjon (bibl.). miejsce, gdzie wzniesiono Świątynię Salomona...III 136.18
Sykion (Sikion), miasto greckie, ojczyzna Lizypa...I 122,1
Sylen (mit.), stary satyr, wychowawca Dionizosa...II 26,23
Sylwi, adresat fraszki...III 2,tyt.,l
Symich, adresat fraszki...II 115,tyt..3
Szpotek. bohater fraszki...III 33,tyt..l
Szymek, bohater fraszki...I 18,tyt.,1.4: II 43,2; III 110,1.9,31; III 153,29,41
Tag, rzeka na Półwyspie Iberyjskim...\V3,7
Tais, hetera i tancerka grecka...III 12,tyt.,1,2
Tankred, adresat i bohater fraszki...II 53,tyt., 3
Tantal (mit.), król Lidii...I 120,tyt.
Teby, miasto w Beocji
tebańskie turnieje...II 10,1
Tegea, miasto w Arkadii na Peloponezie
tegejska skała...II 25,2
Tej (Tejczyk) zob. Anakreont
Teja zob. Muza
Telamończyk zob. Aj as
Telefos (mit.), król Myzji...\V4,38
Teokryt, grecki poeta bukołiczny...I 124.tyt.
Tereus (mit.), król Tracji. mąż Filomeli...II 42.tyt.: II 137.7
Termopile, miejscowość w Beocji
Termopile Lechowe...W,. 6
Tetyda (mit.), nereida. matka Achillesa...III 116.2
'Fiber Wolfang, adresat fraszki...I 21.tył..3
tokaj zob. wina
Tomek, bohater fraszki...! 123.tyt..3
Trakowie. waleczny lud zamieszkujący tereny na północ od Grecji...I 34.39
Trasom, adresat fraszki...II 30.tyt.: Ill 143.tyt.
Troja, warowny gród nad Skamandrem...! 88.2: II 96.tyt..1
Ilion, inna nazwa
ilijarkie progi...I 5().2
trojańska wojna...II 10.2
Tulli, adresat i bohater fraszki...! H().tyl..5: III 13.tyt..4: III 14.tyt..1: III 15.tyt..4
INDEKS NAZW WŁASNYCH______________________________________________
287
Twardowski Samuel ze Skrzypny, poeta polski...1 4.19; III 141.tyt..2
Tyber Morsze. adresat fraszki...I 55,tyt.,1
Tyestes (mit.), brat Atreusa...III 80.1
Tyli i. bohater fmszki...I 58, ty t., 1.4
Tytyr (Tityros). bohater fraszki...III 155,4
Ukalegon (Ucalegon) (mit.), jeden ze starców trojańskich, sąsiad Eneasza...I 37,tyt., 1
Ukraina, część terytorium Rzeczypospolitej...II 133,44
ukraińskie strony...II 133,12
Ulisses (mit.). Odyseusz, król Itaki...I 4 ,3 :1 20,2: I 81.3: II 2.tyt..l: II 59,tyt.,2
Uznański [Stanisław], adresat fraszki...III 22,tyt.
zob. izraelski dom
Wacław, adresat fraszki...III 135,2
Wałek, bohater fraszki...II 16.tyt..2: III 28,tyt.,1
Wenus zob. Afrodyta
W'espazjan, cesarz rzymski...II 35,[tyt.]
Wielkie Księstwo Litewskie, dawna Litwa i ziemie ruskie...III l,tyt.,3
wina
alban...III 19,7: III 144,20
cekub (Caecubum vimini)...I 34,35: III 19,7; III 144,17
ewan, wino porzeczkowe(?)...! 145,27
falern (Falermun vimini), słynne wino rzymskie...I 34,36; III 19,7
tokaj, słynne wino węgierskie
tokajska piana...III 19,1
tokajski Bakchus...III 19,tyt.
tokajski muszcz...III 125,9
tokajskie zdroje...I 34,34
Wit, bohater fraszki...I 63,tyt.,1
Władysław IV Waza, król polski...I 76,2
Wulkan (mit.), bóg ognia, utożsamiany z Hefajstosem...I 9,6: II 80,tyt.,1,5.9,13,17,21,
25,29,33; III 139,5
Mulcyber...I 56,1
pan Lemnos...III 139,6
Zeuksis, z Heraklei. malarz grecki...III 64,1
Złoński Piotr, adresat fraszki...II 131,tyt.,3
Zofija, adresatka fraszki...II U l,ty t.,l: II 112,[tyt.].2
Zosia, bohaterka fraszki...III 148,2
SPIS TREŚCI
W p ro w ad zen ie do l e k t u r y ....................................................................................................
D W O R ZA N K I ALBO EPÌGRA M M ATA P O L S K IE JANA G A W IŃ SK IEG O . . .
5
15
[W J Do C z y t e l n i k a ...............................................................................................
15
[W 2] Do p o w ażn iejszeg o C z y te ln i k a ................................................................
15
[W3] K ażdy za ch u c ią i d z i e ..................................................................................
16
['W J K iedy m a ją być c z y t a n e .............................................................................
16
[W 5] O b m o w a do p rz y ja ź liw y c h ........................................................................
18
D w o rzan ek J a n a C a w iń sk ieg o K sięgi I ......................................................................
19
[ 1.] O sw ych Dtrorzankach ................................................................................
19
[2.] Do C z y te ln ik a ła s k a w e g o
...........................................................
19
[3.] Do C z y te ln ik a n iech ętn eg o .....................................................................
19
[4.] O sw ych k sięg ach
20
.......................................................................................
[o.] M icrocosm os .....................................................................................................
20
[6.] H e r k u l e s .........................................................................................................
[7.] O żyw ocie lu d zk im . Do Ja n a K ochan [o w s k ie g o ] ...............................
20
21
[8.] W ick S a tu rn a , w iek z ł o t y ..........................................................................
21
[9.] W ick d z i s i e j s z y ............................................................................................
21
[1 0 .] Żvć j a k o .........................................................................................................
[1 1 .] Do H e n ry k a .................................................................................................
21
22
[1 2 .] Z A n a k r e o n t a ...............................................................................................
22
[1 3 .] O a n t y p o d a c h ...............................................................................................
[1 4 .] S p a rtv oby w atel ..........................................................................................
22
23
[1 5 .] Do H a n n y ......................................................................................................
23
[1 6 .] Do t e j ż e ...........................................................................................................
23
[1 7 .] Z g r e c k ie g o ....................................................................................................
23
[1 8 .] D o S z v m k t i ....................................................................................................
23
[ R ] I W w ó d ...........................................................................................................
23
290
sp is t r e ś c i
[2 0 .] Z łaciń sk ie g o . S p ra w ied liw a g órę o trzy m u je ....................................
24
[2 1 .] Do W o l f a n g a T i b e r a ..................................................................................
24
[2 2 .] N a łysego K r o j ą .............................................................................................
24
[2 3 .] Cierpliw ość M a rk a .................................
24
[2 4 .] Do m a tro n y j e d n e j ........................................................................................
25
[2 5 .] O m a r n o t r a w c y .............................................................................................
25
[2 6 .] Do F i l o d e m a ..................................................................................................
25
[2 7 .] Z ła c iń s k ie g o ...........................................................
. .
25
[2 8 .] D o P o llic e n ta ..................................................................................................
25
[2 9 .] O s m o k u ..........................................................................................................
26
[3 0 .] O H isz p an ie
26
..................................................................................................
[3 1 .] O F ilid zie ...............................................................................
26
[3 2 .] N a dom ow e b u n t y ........................................................................................
[33. ] Otium cives simili et. bea ta sp erd id it u r b e s .........................................
26
26
[3 4 .] Do A n a k r e o n t a .............................................................................................
26
[3 5 .] O n agłej f o r t u n i e ....................................
29
[3 6 .] Anima anirn ans ....................
[ 3 7 .] Iarnproximus a rd e tU e a le g o n ................................................................
29
29
[3 8 .] B a n k ie t d yjecki do D o k to ra
..............................................................
[3 9 .] D o k to r ......................................................................! ....................................
29
30
[4 0 .] T e n ż e ..................................................................................
30
[4 1 .] O jaszczo rce
wtb u rsz ty n ie .
Z ła [ c iń s k ie g o ] .........................................
30
[4 2 .] O M ilocie b o g a ty m , n a są d p o z w a n y m .................................................
30
[4 3 .] T u rn ie ja n ied źw ied zia z b y k iem
...........................................................
30
[4 4 .] O t y c h ż e ..........................................................................................................
[4 5 .] Do g o sp o d a rz a n a zły t r u n e k ...................................................................
31
31
[4 6 .] M a r y l l a ............................................................................................................
[4 7 .] K to ien iw ry ? ....................................................................................................
31
31
[4 8 .] Do D o k to ra < M > o n tan a . Z Ja n em K o ch an [o w sk im ] a u t o r
[4 9 .] Je d [en ] n a g ro b e k . Z ła [ c i ń s k i e g o ] .........................................................
31
32
[5 0 .] N a toż a u to r
..................................................................................................
32
[5 1 .] N a toż a u to r
..................................................................................................
32
[5 2 .] C am piE l y s ii ..................................................................................................
32
[5 3 .] N a d u m n e g o ..................................................................................................
[5 4 .] K u p id o woskow y ..........................................................................................
32
33
[5 5 .] Do M orszego T y b e r a ..................................................................................
34
[56.] P obożności w izeru n k z A lc y ja ta ..............................................................
34
[57.] D o K a c h n y
34
[58.] O T y llim ! .......................................................................................................
35
[5 9 .] O ż y w o c i e .......................................................................................................
[6 0 .] N a m a la rz a niedoszłego. Z B id erm [aim a ] .........................................
35
35
SPIS JTREŚCI___________________________________
291
[6 1 .] N a toż a u to r s w o jo .....................................................................................
35
[6 2 .] N a toż a u to r s w o j e .....................................................................................
35
[6 3 .] N a W i t a .........................................................................................................
36
[6 4 .] Do Ja n a d r u ż b y ..........................................................................................
36
[6 5 . ] Pro te i m a teria p r i m a ................................................................................
36
[6 6 .] D o F i l a g a b a b o ż e n i a ................................................................................
36
[6 7 .] Do J a n a K o c b a n [ o w s k ie g o ] ...................................................................
36
[6 8 .] N a F r ą c k a ....................................................................................................
[6 9 .] U staw iczn o ść ............................................................................................
37
37
[7 0 .] Z A n a k r e o n t a ............................................................................................
37
[7 1 .] Mart.is cum Venere con iu n ctio ..........................................................
[7 2 .] N a M o r o n i a .................................................................................................
[7 3 .] P o b o żn o ść k u o jc z y ź n ie ..........................................................................
38
38
38
[7 4 .] Do K r o m b a .................................................................................................
38
[7 5 .] Ż o n a m a ł a ....................................................................................................
[7 6 .] Z g r e c k i e g o .................................................................................................
38
39
[7 7 .] K o rn u to
.......................................................................................................
39
[7 8 .] Do G u ls k ie g o ...............................................................................................
39
[7 9 .] Do P a m f i l a ..................................................................................................
[8 0 .] O d am ie. Z ł a [ c i ń s k i e g o ] ..............................................
39
39
[8 1 .] P o l i f e m .........................................................................................................
[8 2 .] P rz y jaciel bez s k u t k u ................................................
[8 3 .] Do H a n n y ....................................................................................................
40
40
40
[8 4 .] Do k o m p a n a ...............................................................................................
40
[8 5 .] Do tegoż .......................................................................................................
41
[8 6 .] P ra c a trz y n a s ta A lcydow a. Z ła[ciń sk ieg o ]
....................................
41
[8 7 .] Do dziew k i .................................................................................................
41
[8 8 .] Z A n a k r e o n t a ............................................................................................
[8 9 .] J ę z y k ..............................................................................................................
[ 9 0 . ] D o D y t a .........................................................................................................
41
42
42
[9 1 .] Z łe ż y c i e ......................................................................................................
[9 2 .] P o k u ta z i e m s k a ..........................................................................................
42
43
[9 3 .] Je d n e m u n a d r o g ę ....................................................................................
43
[9 4 .] T e m u ż z d r o g i ............................................................................................
[9 5 .] N a P o n ty lija n a p o ch leb cę .....................................................................
43
43
[9 6 .] Do P aw ełk a w Ja n ie K ochan [ o w s k i m ] ..............................................
43
[9 7 .] Do tegoż ......................................................................................................
44
[9 8 .] Do niesłow nej ............................................................................................
44
[9 9 .] Z p o lity k a o z w y c ię s tw ie ........................................................................
44
[1 0 0 .] K u p id o z g r e c k i e g o ..................................................................................
44
[1 0 1 .] Na jed n eg o .................................................................................................
44
292
S P IS TH F.SC I
1 0 2 .] Do F o ł t y n a ..................................................................................................
45
103.] Do j e d n e j .......................................................................................................
45
104.] Nu ii i('.sło w n eg o..........................................................................................
45
105.] W zorem A n a k r e o n t a ................................................................................
45
1 0 6 .] B ezpieczne u b ó stw o
46
................................................................................
10 7 .] K a c l m a d o j a n a ..........................................................................................
46
1 0 8 .] Amantium la c r im a r ..................................................................................
47
1 0 9 .] Do F a u sty n a o d w ło c z n e g o ......................................................................
1 1 0 .] N a j e d n e g o ..................................................................................................
47
47
1 1 1 .] Do Ł u b k a żal p rzy jacielsk i
47
...................................................................
1 1 2 .] O N ory n i .......................................................................................................
47
1 13.] O M ilo n ie m ..................................................................................................
47
1 14.] L e n i w y ..........................................................................................................
48
1 1 5 .] N ag ro b ek j e d n e m u ...................................................................................
48
1 1 6 .] T em u ż
..........................................................................................................
48
1 1 7 .] T em u ż
..........................................................................................................
48
1 1 8 .] T em u ż ..........................................................................................................
1 1 9 .] Z M u reta. O m iło ś c i...................................................................................
1 2 0 .] Z tegoż. T a n ta li p < o > e n a ......................................................................
48
49
49
1 2 1 .] Z g r e c k ie g o ..................................................................................................
49
1 2 2 .] O kazyjej k o n te rfe k t. Z ła [ c iń s k i e g o ] .................................................
49
1 2 3 .] Do T o m k a ....................................................................................................
50
Г24.] Z T e o k ry ta . A donis p o ra ż o n y ..............................................................
50
1 2 5 .] S ta ra P a u l a ..................................................................................................
1 2 6 .] P rzy jaciel p raw d ziw y w p o t r z e b i e ......................................................
1 2 7 .] Do P am fila ł y s e g o .....................................................................................
52
52
53
1 2 8 .] N a p e łn e d o iM ik o s z a ................................................................................
53
1 2 9 .] O ty ch że do te g o ż .......................................................................................
53
1 3 0 .] O t y c h ż e .......................................................................................................
53
1 3 1 .] O B l a k u .........................................................................................................
53
1 3 2 .] / Inilas, d ir is io .............................................................................................
54
13 3 .] N a h ipo кr y t a ...............................................................................................
54
1 3 4 .] Do J u r k a .......................................................................................................
54
1 35.] Do k a w a le ra jed n [eg o ]
...........................................................................
54
136.] Z łacińskiego..........................................................................................
1 3 7 .]()iy m ż c ....................................................................................................
138.] O próżnym w a c k u ................................................................................
139.] Do Marani a ............................................................................................
HO.] P r a w d a ....................................................................................................
14 L] l)o Marka o przyjaźni niew zajrinn [ e j ] ............................................
142.1 O k o ............. ; .......................................................................................
54
55
55
55
55
55
56
S P IS T R E Ś C I
_
293
[1 4 3 .] Jed en z m iłości ku ojczyźnie n i c ...........................................................
56
[1 4 4 .] Regum status. Z łaciń [ s k i e g o ] ..............................................................
56
[1 4 5 .] Z A n a k r e o n t a .............................................................................................
56
[1 4 6 .] D o T u I l a .......................................................................................................
57
[1 4 7 .] Do M a r k a ....................................................................................................
57
[1 4 8 .] Do P a m f i l a ..................................................................................................
57
D w o rzan ek J a n a G aw iń sk ieg o Księgi I I ...................................................................
59
[ 1.] Omen p a tria e - circulus révolu to r i u s ...................................................
59
[2.] D yjom edes. U l i s s e s .....................................................................................
59
[3.] Do J a n a u ć e i c i e l a ..........................................................................................
[4.] B alsam o w a g ł o w a .......................................................................................
59
60
[5.] O t y m ż e ............................................................................................................
60
[6.] Do Ja n a K o c h a n o w s k i e g o ] .....................................................................
60
................................................................................
60
[8.] N a M a u ra ł y s e g o ..........................................................................................
61
[9.] N a tegoż .........................................................................................................
61
[1 0 .] Z A n a k r e o n t a ...............................................................................................
61
[1 1 .] O ż y c i u ............................................................................................................
[1 2 .] Do j e d n e j .........................................................................................................
[1 3 .] P o p ęd liw y H y m en s z k o d liw y ...................................................................
61
62
62
[1 4 .] D o ry lla . . . . ' ..................................................................................................
62
[7.] P ro m e te u sz cierp iący
[1 5 .] D o L i b a n a .......................................................................................................
62
[1 6 .] Poena talionis. O W a ł k u ..........................................................................
[1 7 .] N a u k a z w y s tę p k u .......................................................................................
62
63
[1 8 .] Z łe n ab y cie. Z ła c iń s k ie g o ]
...................................................................
63
[1 9 .] O m iło ś c i.........................................................................................................
[2 0 .] O F rąck o w ej c h o r o b i e ...............................................................................
63
63
[2 1 .] P ien iąd ze .......................................................................................................
63
[2 2 .] A rch ilo ch a n a g r o b e k ..................................................................................
[2 3 .] Do H a n n y .......................................................................................................
[2 4 .] N a n ie s ło w n e g o ............................................................................................
63
64
64
[2 5 .] O D y jan n ie i s a ty r z e ....................................................................................
64
[2 6 .] Do d ziew ki z Jan em K o c h a n [ o w s k im ] .................................................
64
[2 7 .] C zem u m o rze s ł o n e ....................................................................................
65
[2 8 .] T o w arz y sze d o b rzy do D r u ż b y ................................................................
65
[2 9 .] Do tegoż .........................................................................................................
66
[3 0 .] Do T r a s o n t a .................................................................................................
66
[3 1 .] Do K ostki ......................................................................................................
[3 2 .] O B ornku sta ry m m łodą żonę p o jm u ją c y m .........................................
66
66
[3 3 .] C zas m istrz rzeczom
..........................................................................
06
[3 4 .] S yna ociec, dziecię, z gniew u lopi. pies je z w ody w y n o s i.................
67
294
spis t r e ś c i
[35.] O cesarzu , k tó ry rzekł: Dulcis odor lucri ex qualibet. r e ..................
67
[3 6 .] D o p [ a n a ] K o z ł a ..........................................................................................
67
[3 7 .] D łu żn ik w e s o ł y .............................................................................................
67
[3 8 .] Z ła c iń s k ie g o ..................................................................................................
67
[39.] Z A n a k r e o n t a ...............................................................................................
68
[4 0 .] M iejsce z d ra d y
.............................................................................................
69
[41.] Do J a n a K o ch an [ow skiego] K o n r a t ......................................................
69
[ 4 2 . ] O T e r e j u ..........................................................................................................
70
[4 3 .] D o z e l o t y p a ....................................................................................................
70
[4 4 .] Z ła c iń s k ie g o ..................................................................................................
70
[4 5 .] N a t o ż ...............................................................................................................
70
[4 6 .] D o iM irty la .......................................................................................................
70
[4 7 .] Do H a n n y o m alo w an y m K u p id z ie .........................................................
71
[4 8 .] Do t e j ż e .....................................................................
71
[4 9 .] N a k o r n u t a ....................................................................................................
[50.] O p i j a ń s t w i e ..................................................................................................
71
71
[51.] Boski o p i e k ....................................................................................................
[52.] Do P e try ła n a t r ę t a .......................................................................................
71
71
[5 3 .] D o T a n k r e d a ..................................................................................................
72
[5 4 .] N iew ola p r z y u c z o n a ..................................................................................
72
[5 5 .] C u d ó w c u d o t w ó r c a .....................................................................................
72
[5 6 .] O ro k u P lato n o w y m do p lato n istó w r ......................................................
72
[5 7 .] Z ł a ż o n a ..........................................................................................................
72
[5 8 .] Z A n a k r e o n t a ...............................................................................................
[5 9 .] O U lissie, wr zm y ślo nem im ien iu z d ro w ie u n o sz ący m c a l e
[60.] T ra fu n e k d o b ry . M ądrość u g m in u .........................................................
73
74
74
[61.] R a tu n e k w zajem n y . O ślepym i c h r o m y m ............................................
74
[62.] N a t o ż ...............................................................................................................
74
[6 3 .] N a t o ż ...............................................................................................................
75
[6 4 .] N a t o ż ...............................................................................................................
[65.] O ciele z ł a c iń s k ie g o ] ................................................................................
75
75
[66.] A u to rs\v [o je] z a d u c h e m ..........................................................................
75
[67.] T e n ż e sw [o je ] z a d a ł e m .............................................................................
76
[68.] T e n ż e sw [o je ] z a d u c h e m ...........................................................................
[6 9 .] W pocie czo ła etc ............................................................................................
76
76
[70.] O p isk o rzu trz y k ro ć p o łk n ięty m od K ozła
w Ja n ie K o ch an [o w sk im ]
........................................................................
76
[7 1 .] Do J a n a ............................................................................................................
76
[72.] N a ś w ia to w n ik a
77
..........................................................................................
[73.] N a p ię k n ą n iep ięk n ie żyjącą. Forma d e imiinus ...............................
77
[74.] Do L ilii, m łodego m ęża m ającej po p ierszy m s ta r y m .......................
77
295
S P IS T R E Ś C I
[7 5 .] Mihi consul ipse , ipse senat.us ................................................................
77
[7 6 .] Do Ję d rz e ja g o ł o b r o d c e ...........................................................................
77
[7 7 .] O łak o m cy b o g a ty m ..................................................................................
78
[7 8 .] 0 t y m ż e .........................................................................................................
78
[7 9 .] O sta rej do J a n a K o c h a n [ o w s k ie g o ] ...................................................
78
[8 0 .] O W u l k a n i e ..................................................................................................
78
[ 8 1 .] D o O t o n a .......................................................................................................
79
[82.] N aM ilo tę
79
....................................................................................................
[8 3 .] M ilonija o sw ym s t a n i e .............................................................................
80
[84.] Do s ą s i a d a ....................................................................................................
80
[8 5 .] O tro sk liw y m b a d a n i u .............................................................................
80
[8 6 .] O św iecie n o w y m .......................................................................................
80
[8 7 .] D o d a m y .......................................................................................................
80
[8 8 .] An Bacchus sit d e u s ? ................................................................................
80
[8 9 .] O p r a w d z i e ..................................................................................................
81
[9 0 .] N a tu ra z n a tu r y sw oja j e s t .....................................................................
81
[9 1 .] S ta n u o d m i a n a ..........................................................................................
81
[92.] N a ł a k o m c ę .................................................................................................
81
[9 3 .] N a u t r a t n e g o ...............................................................................................
81
[9 4 .] Z ł a c iń s k ie g o ...............................................................................................
[95.] Do H a n n y ................................................
81
82
[9 6 .] Z g u b a T ro je sk ą d ? ..................................................................................
[9 7 .] N a P a r d a d o k t [ o r a ] ..................................................................................
82
82
[98.] Z ł a c iń s k ie g o ...............................................................................................
83
[9 9 .] N a jed n eg o .................................................................................................
[1 0 0 .] Do sk ą p eg o P a n a .......................................................................................
83
83
[1 0 1 .] N a k u p c a k o ń sk ieg o ...............................................................................
83
[1 0 2 .] P r o ś b a b o ja ź liw a .......................................................................................
[1 0 3 .] W zorem A n a k r e o n t a ...............................................................................
[1 0 4 .] Do F ilip a m o m o t a
........................................................................
84
84
85
[1 0 5 .] D z ie w o s łą b .................................................................................................
85
[1 0 6 .] O k raso m ó w cy jed n em
..........................................................................
85
[1 0 7 .] Na j e d n ą ......................................................................................................
85
[1 0 8 .] Na n ie z g o d liw e g o ....................................................................................
85
[1 0 9 .] Do P o lija rc h a . Sirie viribus i r a .............................................................
86
[1 1 0 .] U cho le k k o w ie r n e ....................................................................................
86
[1 1 1 .] D o Z o fijej ....................................................................................................
86
[1 1 2 .] Do t e j ż e
............................................................................................
[1 1 3 .] Do A d a m a o siim n ien iu w olnym ........................................................
86
87
[1 1 4 .] Ż yw ot n i e s p o d z ie w a n y ..........................................................................
87
[1 1 5 .] D o S y m ic h a .................................................................................................
87
296
S P IS T K K ŚC l
[1 1 6 .] Do A n a k r e o n t a ..........................................................................................
87
[1 1 7 .] D o w ie lo m ó w c o n ie z r o z u m ia n e g o ......................................................
88
[1 1 8 .] Do D o b ro g o sta o d ru ż b a c h ...................................................................
[1 1 9 .] Do sta reg o n o w o ż e n i a .............................................................................
88
88
[1 2 0 .] Furtum Promet l w i .....................................................................................
88
[1 2 1 .] Z ła c iń s k ie g o ...............................................................................................
88
[1 2 2 .] Proem iata r e s p u b lic a .............................................................................
89
[1 2 3 .] Do p rzy jaciela o w ielu p o tra w a c h
89
......................................................
[1 2 4 .] Do t e g o ż .......................................................................................................
89
[1 2 5 .] Z b ó jc a do p r ó ż n e g o ..................................................................................
89
[1 2 6 .] N a f a r y z e ó w ...............................................................................................
89
[1 2 7 .] R aki ‘ ............................................................................................................
90
[1 2 8 .] O M iłku. Tecum h a b i t a ...........................................................................
90
[1 2 9 .] O swej fo rtu n ie ..........................................................................................
90
[1 3 0 .] Z ła c iń s k ie g o ...............................................................................................
90
[1 3 1 .] Do P io tra Z ło ń s k ie g o ................................................................................
90
[1 3 2 .] Do n ieu w ażn eg o m e d y k a ........................................................................
91
[1 3 3 .] Do H a n n y w d ro g ę pospolitego r u s z e n ia ............................................
91
[ 1 3 4 .] Do A d ry jan a. P ropter quod tale. ipsum rnagis t a l e .......................
92
[1 3 5 .] Z ła c iń s k ie g o ...............................................................................................
92
[1 3 6 .] N ag ro b ek S o b k o w i ..................................................................................
93
[1 3 7 .] Z A n a k r e o n t a .............................................................................................
[1 3 8 .] N a z ł o r z e c c ę ...............................................................................................
93
93
[1 3 9 .] Do D ru żb y ..................................................................................................
[1 4 0 .] Z g r e c k ie g o ..................................................................................................
[1 4 1 .] N a b ezzęb n eg o sta reg o ...........................................................................
93
94
94
[1 4 2 .] D o p a n ie j j e d [ n e j ] .....................................................................................
94
[1 4 3 .] Do C z y te ln ik ó w ..........................................................................................
94
D w o rzan ck Ja n a G aw iń sk ieg o Księgi 111................................................................
95
[1.] Unio W iel[kiego] K sięsl[w a] L it[ew skiego] z K oroną P olską.
Do ty ch że zacn y ch p a ń s t w ........................................................................
95
[2.] Do Syl wiego. Nenio laeditur nisi a se i p s o ............................................
95
[3.] P o k ry te g o p rzy jaciela ja k a r a d a ? ...........................................................
96
[4.] Z ły raz w s z y s c y ............................................................................................
[5.] Do ig n o ra n ta d o k to ra ................................................................................
96
96
[6.] Do n ie w d z ię c z n e j..........................................................................................
96
[7.] O u p o m in k u
.................................................................................................
96
[8.] D alila ..............................................................................................................
97
[9.] Do M ark a n ie s p o s o b n e g o ..........................................................................
9?
[10.] Z g r e c k ie g o ...................'................................................................................
[ 11.] O W enei ze z M a r s e m ..................................................................................
9Г7
9?
297
spis treści
[1 2 .] O T a id z ic z a m ę ż n e j .....................................................................................
97
[1 3 .] Z M a rc[y jalisa] d o T u lle g o
.....................................................................
97
[1 4 .] O ty m że a u to r s w [ o j e ] ................................................................................
98
[1 5 .] O ty m że a u to r s w f o j e ] ................................................................................
98
[1 6 .] Do K o ry n n y o R o s s i e ..................................................................................
98
[ 1 7 .]P auperubique iacel ..................................................................................
98
[1 8 .] D o N o r y m u n d a ............................................................................................
98
[1 9 .] P ean B ak clia t o k a js k ie g o ..........................................................................
99
[2 0 .] N a d ew o tk ę je d n ę .......................................................................................
101
[2 1 .] Z g r e c k ie g o ....................................................................................................
101
[2 2 .] Do U zn ań sk ieg o ..........................................................................................
101
[2 3 .] Do L i d a . . . . " ...............................................................................................
[2 4 .] J u s t y n ..............................................................................................................
102
102
[2 5 .] O r a d z ie p o b łażające j do R u l l a ................................................................
102
[2 6 .] Do P a w ł a .........................................................................................................
102
[2 7 .] Z ł a c iń s k ie g o .................................................................................................
102
[2 8 .] Do W a l k a ....................................................................................................... 103
[2 9 .] J o b o w e m i z e r y j e .......................................................................................... 103
[3 0 .] S icdm m ęd rcó w g r e c k ic h ..........................................................................
103
[3 1 .] Iru s do K r e z a ................................................................................................. 103
[3 2 .] O jed n y m ....................................................................................................... 103
[3 3 .] N a łysego S z p o lk a m a lo w a n e g o .............................................................
[3 4 .] D o D o b ro g o sta ............................................................................................
103
104
[3 5 .] N ow ożeniow i sta re m u r a d a .....................................................................
[3 6 .] O b m o w a .........................................................................................................
104
104
[3 7 .] O P a u l i n i e ....................................................................................................... 104
[3 8 .] O C h m u rze w Ja n ie K o ch an [o w sk im ] ................................................. 104
[3 9 .]
[4 0 .]
[4 1 .]
[4 2 .]
O ty m ż e ............................................................................................................
O t y m ż e ............................................................................................................
N a P o ł y n k ę ....................................................................................................
Juno. W enus. P a l l a s ....................................................................................
105
105
105
105
[4 3 .] Z A n a k r e o n t a ............................................................................................... 105
[4 4 .] D o M a k ro b a ................................................................................................. 107
[4 5 .] We n u s m a l o w a n a .......................................................................................
107
[4 6 .] Do jed n ej m a t r o n v .......................................................................................
107
[4 7 .] Do t e j ż e
107
‘.........................................................................................
[48.] Do tejże. O kości z b o k u ............................................................................. 108
[4 9 .] Dola zła p ręd sza ku c z ło w ie k u ................................................................
108
[5 0 .] O P alan cie i koni u ch ro m y m
108
..................................................................
[5 1 .] L o ir n i e k a r a i i Y ............................................................................................
108
[52.] Z g reckiego . . '..............................................................................................
109
‘2 9 8
S P I S T R I -S C I
[5 3 .] Źli. sk ą d ź l i ..................................................................................................... 109
[5 4 .] Z ła c iń s k ie g o ..................................................................................................
109
[55.] O m iło ś c i.......................................................................................................... 109
[56.] Słow o n a d ra n ę u ra ż a ................................................................................ 109
[57.] D em o k ry t. H e r a k l i t .....................................................................................
110
[58.] E c h o .................................................................................................................
110
[5 9 .] T aż o sobie ....................................................................................................
110
[6 0 .] S ę d z i a ...............................................................................................................
110
[61.] W zorem A n a k r e o n t a ..................................................................................
110
[6 2 .] Do F i l o r a t a ....................................................................................................
Ill
[6 3 .] D o L i s b a .......................................................................................................... 112
[6 4 .] Do zacnej m a tro n y jed n ej
[6 5 .] Do S te fa n a
........................................................................
112
....................................................................................................
112
..........................................................................................
112
[6 6 .] P o z n a n ie człek a
[6 7 .] Do d am y j e d n e j ............................................................................................. 112
[68.] P o rfiry jo p ta k . W stydu b iałogłow skiego w y r a ź [ e n ie ] .....................
112
[69.] O d a ra c h jed n eg o
.......................................................................................
113
[70.] Do H a n n y .......................................................................................................
[71.] Do t e j ż e ............................................................................................................
113
113
[72.] W o t a d ł u g i c h l a t ..........................................................................................
113
[73.] O D y j o n i e i D y j a n n i e ..................................................................................
113
[74.] K ard asz
.......................................................................................................... 114
[7 5 .] W iara, p raw o
...............................................................................................
114
[76.] S k r o m n o ś ć ....................................................................................................
114
[77.] Z ła c iń s k ie g o .................................................................................................. 114
[78.] Z A n a k r e o n t a ............................................................................................... 1 1 4
[79.] Z ła c iń s k ie g o ..................................................................................................
116
[80.] O b an k ie c ie M a n illa .................................................................................. 116
[8 1 .] O F o rtu n ie do j e d n e g o ................................................................................ 116
l . ..................................................................................
[8 2 .] O K lim ku
117
[8 3 .] N a b o g ato stro jn eg o u t r a t n i k a ................................................................
117
[8 4 .] O ś m ie r c i
" ...............
[85.] Do F a b ija n a o m iłości i niem ocy j e g o ...................................................
117
117
[86.] N a K rc tcń czy k a
117
[87.] Do je d n e j.
..........................................................................................
.................................................................................................. 117
[88.] Mors ultim a linea rerum ..........................................................................
118
[89.] Z ła c iń s k ie g o ] ............................................................................................
118
[90.] Ja k a p rzy czy n a, tak i s k u t e k .....................................................................
118
[91.] Z ła c iń s k ie g o .................................................................................................. 118
[92.] Pannicus te r r o r ............................................................................................
[93.] P ogrzeb s w a d z i e b n y ..................................................................................
118
118
299
sp is t r e ś c i
[9 4 .] G rzech sam jed en n i g d y ........................................................................... 119
[9 5 .] Do p rz y ja c ie la p rzy pełn ech n ab y te [g o ] iz b y te [g o ] ..................... 119
[9 6 .] O n ie u k u d o k t o r z e .....................................................................................
119
[9 7 .] O św ię to k rajcy
..........................................................................................
119
[9 8 .] Do B ijo n ajed [n eg o ] teraziejsze g o ......................................................
120
[9 9 .] N a M a u ra ł y s e g o .......................................................................................
120
1 0 0 .] O M a k ro b ie szó stą żonę p o jm [u ją c y m ]
............................................ 120
1 0 1 .] Z A n a k r e o n t a ............................................................................................
120
1 0 2 .] D o R o z y m u n d a ..........................................................................................
121
1 0 3 .] N a b o g acza u m ierająceg o . Ubi thesaurus . ibi et c o r ..................... 121
1 0 4 .] N a tegoż i po śm ierci s k ą p e g o ................................................................
122
1 0 5 .\ Quaestio p o e ti c a .......................................................................................
1 0 6 .] Do J a n a D ru żb y o sw ych k s i ę g a c h ......................................................
122
122
1 0 7 .] Z ła c iń s k ie g o ...............................................................................................
122
1 0 8 .] R e p l i k a .........................................................................................................
122
1 0 9 .] G niew b o h a t y r s k i ..................................................................................... 122
1 1 0 .] V illan esca ....................................................................................................
123
1 1 1 .] Cel ż ą d z e ....................................................................................................... 124
1 1 2 .] G rzech m ą d re m o b m aw iać m ą d r y c h ................................................. 1 2 4
1 1 3 .] Ś m ierć
.........................................................................................................
124
1 1 4 .] D o F i l o n a ....................................................................................................
1 1 5 .] Do g o sp o d a rz a w ino z w o d ą fa łs z u ją c e g o .........................................
124
124
1 1 6 .] N a t o ż ............................................................................................................ 124
1 1 7 .]R e s p o n s ....................................................................................................... 125
1 1 8 .] O żyw ocie lu d zk im
..................................................................................
125
1 1 9 .] O ło trz e j e d n y m .......................................................................................... 125
1 2 0 .] N a sk ry teg o n ie p rz y ja c ie la ................................................................... 125
1 2 1 .] N a ję z y c z n e g o d a r o w c ę ..........................................................................
125
1 2 2 .] O n ieró w n y m s t a d le .................................................................................. 126
1 2 3 .] O m alo w an ej P am fily i do jej m ę ż a ...................................................... 126
1 2 4 .] R o zu m , s m y s ł y .......................................................................................... 126
1 2 5 .] Z A n a k r e o n t a ............................................................................................ 126
1 2 6 .] N a G elly ją. Z ła c iń s k ie g o ] ................................................................... 127
1 2 7 .] O ż e n ie A lm a n ie g o ....................................................................................
127
1 2 8 .] O Jo w iszu i K u p i d y n i e .............................................................................
127
1 2 9 .] Do S t a n i s ł a w a ............................................................................................
127
13 0 .] M o r z e ...........................................................................................................
127
1 3 1 .] Z g r e c k ie g o .................................................................................................
128
1 3 2 .] Do J a n a d r u ż b y .........................................................................................
128
1 3 3 .] O an jelsk im p o zd ro w ien iu B ogarodzicy P an n y
............................
128
13 4 .] Do C ro lla w ielkiego. Propria? cuthegoriae ....................................
128
300
spis
тш -ści
[1 3 5 .] () iiicstro fo w an iu p ija n e g o .....................................................................
12o
[1 3 0 .] Z A n a k r e o n t a .............................................................................................
128
[1 3 7 .] N iep ew n y m niep ew ne u l a n i e ................................................................
130
[ 1 3 8 .] In orborn uerlilur o r b is .............................................................................
130
[1 3 9 .] In slaf nani Ani o r i s .....................................................................................
130
[1 4 0 .] Do B a ld e c k ie g o ..........................................................................................
132
[1 4 1 .] N ag ro b ek S am u elow i z S k rz y p n cj T w a rd o w s k ie m u ..................... 132
[1 4 2 .] L u k r e c y j a .................................................................................................... 133
[1 4 3 .] \ a jedli [ego] T ra so m [a]. często używ ającego:
.. I ja inombrimi lieip [nblicao]
...........................................................
133
[1 4 4 .] Z A n a k r e o n l a .............................................................................................
133
[1 4 5 .] Do < M > o u taiia d o k to ra o c i e p l i c a c h .................................................
134
[1 4 6 .] Do p r z y ja c ie la .............................................................................................
[1 4 7 .] N a D y m a .......................................................................................................
134
135
[1 4 8 .] K ara p r z y r o d z o n a ..................................................................................... 135
[1 4 9 .] N a jed n eg o ascetrę n a d stan s w ó j ......................................................... 135
[1 5 0 .] Do k o m p a n a ............................................................................................... 135
[1 5 1 .] O M ilocie sędzin ........................................................................................ 135
[1 5 2 .] Do E rm in ijej b u k o lik [a] ........................................................................
135
[1 5 3 .] Calen dae M a i ............................................................................................. 136
[1 5 4 .] O b m o w a .......................................................................................................
138
[ 1 5 5 .] Manurnissio i c h ..........................................................................................
K O M E N T A R Z E ......................................................................................................................
138
139
K o m en tarz e d y t o r s k i ....................................................................................................
141
I. W ykaz zn ak ó w i sk ró tó w p rzy jęty ch w e d y c ji............................................ 141
II. O pis źródeł ......................................................................................................... 147
III. Z a sa d y t r a n s k r y p c j i ........................................................................................ 150
IV. A p a ra t k r y t y c z n y ............................................................................................. 152
O b j a ś n i e n i a ...................................................................................................................... 159
S łow nik w yrazów a r c h a i c z n y c h ................................................................................ 2 4 5
Indeks in cip itó w
............................................................................................................ 2 5 7
Indeks nazw w ł a s n y c h .................................................................................................. 2 ^ 7
BIBLIOTEKA PISARZY STAROPOLSKICH
u k a z a ły się:
HIERONIM MORSZTYN. Światowa Rozkosz
wydał Adam Karpiński
tom 1
KASPER TWARDOWSKI.. Pochodnia Miłości Bożej
wydał Krzysztof Mrowcewicz
tom 2
KASPER MIASKOWSKL Zbiór rytmów
wydała Alina Nowicka-Jeżowa
tom 3
WACŁAW POTOCKI. Muza polska
tom 4
SEBASTIAN CRABOWÏECK1. Rymy duchowne
wydał Krzysztof Mrowccwicz
ioni 5
SEBASTIAN FABIAN KLONOWIC. fh.volania * Roksolania
wydal i przełożył Mieczysław Mejor
Ioni 6
KASPER TWARDOWSKI. Lekcyjc Kupidynowe
wydał Radosław Grześkowiak
lom 7
STANISŁAW GROCHOWSKI. Ilirydurz
wydala Jusiyna Dobkowska
loin ()
ALEKSANDER TEODOR LACKI. Pobożne pragnienia
wydal Krzyszlof Mrowccwicz
lom O
302
B IB L I O T E K A P IS A R Z Y S T A R O P O L S K I C H
MIKOŁAJ KOCHANOWSKI, Rot idy
wydal Adam Karpiński
tom 10
KASPER TWARDOWSKI. Łódź młodzi z nairałności do brzegu płynąca
tom 11
JAN ŻABCZYC, Symfonije anielskie
tom 12
SZYMON ZIMOROWIC. Roksolanki
tom 13
ANDRZEJ MAKSYMILIAN FREDRO. Monita politico-mo ralia * Przestrogi
wydały Ewa Jolanta Głębicka i Estera Lasocińska
tom 14
ERAZM OTWINOWSKL Pisma poetyckie
wydał Piotr Wilczek
tom 15
P. CORNEILLE * J.A. MORSZTYN, Cyd albo Roden к
wydali Adam Karpiński i Adam Stepnowski
tom 16
SAMUEL TWARDOWSKI, Przeważna legacyja Krzysztofa Zbaraskiego
wydał Roman Krzywy
tom 17
G.M. VERDIZZOTTI * M. BŁAŻEWSKI, Setnik przypowieści uciesznych
wydał Jan Śląski
tom 18
ADAM KORCZYŃSKI, IVizenmk złocistej przyjaźnią zdrady
wydał Radosław' Grześkowiak
tom 19
HIERONIM MORSZTYN. Filomachija
tom 20
Dialogns in N atali Domini * Dialog na Narodzenie Pańskie
wydała i przełożyła Joanna Ziabicka
tom 21
ADRIAN WIESZCZYCKI. Utwory poetyckie
wydała Anna Gutowska
tom 22
MIKOŁAJ SĘP SZARZYŃSKI. Poezje zebrane
wydali Radosław Grześkowiak i Adam Karpiński
przy współudziale Krzysztofa Mrowcewicza
tom 23
303
B I B L IO T E K A P I S A R Z Y S T A R O P O L S K I C H
SAMUEL TWARDOWSKI. Pałac Leszczyński
wydal Roman Krzywy
tom 24
SZYMON STARO WOLSKI. De claris oratoribus Sarmat iae *
O sławnych mówcach Sarmacji
wydała i przełożyła Ewa Jolanta Głębicka
tom 25
MACIEJ KAZIMIERZ SARBIEWSKI. Epigrammatum liber *
Księga epigramatów
wydały i przełożyły Magdalena Piskała i Dorota Sulkowska
tom 26
ABRAHAM ROŻNIATOWSKI, Pamiątka krwawej ofiary Pana Zbawiciela naszego
Jezusa Chrystusa
wydał Janusz S. Gruchała
tom 27
MICHAŁ JURKOWSKI, Historyje świeże i niezwyczajne
wydał Mariusz Kazańczuk
tom 28
KLEMENS BOLESŁAWIUSZ, Przerazliive echo trąby ostatecznej
wydał Jacek Sokolski
tom 29
JAN GAWIŃSKI, Dworzanki albo epigrammata polskie
wydał Jacek Głażewski
tom 30
w przygotow aniu:
STANISŁAW HERAKLIUSZ LUBOMIRSKI, Dzieła prozą ,
t. 1: Rozmowy Artaksesa i Ewandra
w opracowaniu Justyny Dobkowskiej
SEBASTIAN PE T R \C \, Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego
w opracowaniu Jacka Wójcickiego
SERAFIN JAGODY ŃSKI. Wybawienie Raggiera z w yspy Alcyny
w opracowaniu Romana Krzywego
MIKOŁAJ REJ. Kupiec
w opracowaniu Anny Kochan
JUSTUS LIPSJUSZ * PAWEŁ SZCZERBIC. Politica pańskie
w opracowaniu Estery Lasocińskiej
JUSTUS LIPSJUSZ * JANUSZ PIOTROWICZ. O stałości ksiąg dwoje
w opracowaniu Justyny Dobkowskiej
WACŁAW POTOCKI. Transakcyja irojny chocimskiej
w opracowaniu Joanny Krauze-Karpińskiej i Adama Karpińskiego
H I I Î I J O I KK \ P IS A R Z Y S T A R O P O L S K I C H
JAN DYMITR SOLIKOWSKl. Facies perturbatili'... Reipublicae *
Sen na juirie albo u iiloirisko... uciemiężonej Rzeczypospolitej
w opracowaniu Ariadny Masłowskiej-Nowak
SZYMON SZYMONOWIC. Listy
w opracowaniu Ewy Jolanty dębickiej
WACŁAW POTOCKI. Pieśni
w opracowaniu Mirosławy I lanusiewicz i Adama Karpińskiego
F I W \YI NUS . .1л// im /// era h is
w opracowaniu i przekładzie Mieczysława Mej ora
DANIEL NABOROWSKl. Poezje zebrane
w opracowaniu Krzysztofa Mrowcewicza i Radosława Grześkowiaka
JAN GAWIŃSKI. Sielanki
w opracowaniu Ewy Rot
SAMUEL TWARDOWSKI. IVladyslau; IV. król polski i szwedzki
w opracowaniu Romana Krzywego
ALBERT INES. Acroamata epigrammatica
w opracowaniu i przekładzie Magdaleny Piskały i Doroty Sutkowskiej

jajn gawiński - Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wigilia - Restauracja Polska Różana

Dzienny biuletyn Rady Gospodarczej – 16

Kliknij aby pobrać dokument w formacie PDF

Homilia Biskupa Kieleckiego

Kolacja z dowozem na 10 osób

Oferta ważna W DNIU 13.02.2016 r. Muzyka na żywo

Według danych Państwowego Komitetu Statystyki na Ukrainie