Gmina Lipusz

informator turystyczny
Gmina Lipusz
Lipusz commune
przewodnik / guidebook
Lipusz
plan miejscowości • locality map
str. 2
Położenie i charakterystyka
Location and characteristics
str. 3
Historia Lipusza
The history of Lipusz
str. 4
Zabytki Lipusza
Historic objects in Lipusz
str. 6
Pomniki przyrody
Monuments of nature
str. 7
Zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne terenu
Tourist and recreational land management of the area
str. 9
Szlak wodny do turystyki kajakowej nad rzeką Wdą
Water route for canoeing tourism over the Wda river
str. 9
Ścieżki rowerowe
Bike routes
str. 10
Ścieżka rowerowa Lipusz - Wdzydze Kiszewskie
Lipusz - Wdzydze Kiszewskie bike path
str. 10
Lipuska Trasa Rowerowa
Lipusz Bike Route
str. 10
Miejsca, które warto odwiedzić
Places worth visiting
str. 11
Partnerzy projektu
Project partners
str. 12
Gmina Lipusz
mapa • map
str. 14
Miejsca noclegowe
Accommodation places
str. 15
Obiekty użyteczności publicznej
Institutions and utility objects
str. 16
1
Lipusz
plan miejscowości • locality map
legenda / legend
2
skala • scale 1 : 14 500
.
/
polozenie
i charakterystyka
Location and characteristics
.
/
polozenie
i charakterystyka
Location and characteristics
Gmina Lipusz leży w środkowo-południowej części województwa pomorskiego w powiecie kościerskim. To jedna z 7 gmin wiejskich powiatu kościerskiego. Liczy 3556 mieszkańców. W jej skład
wchodzi 8 sołectw: Bałachy, Gostomko, Lipuska Huta, Lipusz (siedziba gminy), Płocice, Szklana Huta,
Śluza, Tuszkowy. Powierzchnia gminy Lipusz wynosi 109,2 km², w tym użytki rolne stanowią
23%, a lasy 66%. Gmina zajmuje 9,37% powierzchni powiatu.
Lipusz to gościnna gmina kaszubska, otwarta dla turystów i inwestorów, dobrze skomunikowana z całym
regionem, z pięknym leśnym krajobrazem, 600-letnią historią oraz bogatą tradycją. Na terenie gminy
krzyżują się szlaki komunikacyjne biegnące z Kościerzyny do Chojnic i Bytowa. Odległość od najbliższego
miasta, Kościerzyny, wynosi 15 km, natomiast do aglomeracji Trójmiejskiej ok. 80 km.
The commune of Lipusz is located in the middle-southern part of Pomerania Province, in the
district of Kościerzyna. The commune of Lipusz is one of seven rural communes of the district. The
commune has 3556 inhabitants. It includes 8 village administration areas: Bałachy, Gostomko, Lipuska
Huta, Lipusz (the seat of the commune administration), Płocice, Szklana Huta, Śluza, Tuszkowy.
The area of the commune of Lipusz covers 109,2 square kilometres, including 23% of arable land and
66% of forests. The commune takes 9,37% of the total area of the district.
Lipusz is a hospitable Cassubian commune, open for tourists and investors, with good road communication with the whole region, beautiful forest landscape, 600 years of history, and rich tradition. Within
the area of the commune the main communication trails leading from Kościerzyna to Chojnice and
Bytów join together. The distance from the closest city is 15 kilometres, and the distance to the Tricity
agglomeration (Gdańsk, Gdynia, Sopot) equals to 80 kilometres.
3
historia gminy
the historu of lipusz
historia gminy
the history of lipusz
W okolicach Lipusza (tak jak na całym Pomorzu) pierwsza ludność, żyjąca ze zbieractwa
i myślistwa, pojawiła się około 10 tysięcy lat temu. Znaleziska świadczą o zasiedleniu tego terenu
przez ludzi kultury grobów skrzynkowych. Pochodzenie nazwy Lipusz wywodzi się od wyrazu „Lipa”
(w przeszłości w okolicach Lipusza rosło wiele lip).
Pierwszy raz nazwa ta pojawiła się w źródłach
w 1398 r. w wykazie danin duchowieństwa pomorskiego jako Lyndenpusch (czyli „lipowy las”).
Wiadomo, że w XVI i XVII wieku istniał młyn
w Borowcu (kamień młyński można nadal oglądać
na podwórku państwa Kiedrowskich), papiernia
(niedaleko wypływu Wdy z jeziora Lubiszewskiego)
oraz młyn w centrum Lipusza (na lewym brzegu
rzeki). W początkowych latach zaboru pruskiego
Lipusz pozostawał w posiadaniu rodziny PiechowJabłuszek. Widok na starą chatę i jez. Wieckie
skich, a prawie wszystkie okoliczne majątki pozostaA view of an old cottage and the Wieckie lake
wały w rękach polskich. Nasilenie kolonizacji niemieckiej nastąpiło po 1894 roku, kiedy to powstała hakata (Związek Popierania Niemczyzny w Marchiach
Wschodnich). Z większych inicjatyw lipuskich, które zostały zrealizowane w czasie zaboru pruskiego,
warto wymienić: powstanie pierwszej szkoły publicznej (1819 r.), dwóch lipuskich kościołów: ewangelickiego (1865) i katolickiego (1866-67), uzyskanie połączeń kolejowych z Kościerzyną (1900 r.), Bytowem
(1901 r.) i Chojnicami (1902 r.), obecnego młyna wodnego( 1902 r.) i nadleśnictwa (1905 r.)
Do 1905 r. handel i prawie wszystkie zakłady rzemieślnicze w Lipuszu znajdowały się w rękach niemieckich właścicieli. Dzięki utworzeniu w 1906 r. przez ks. Piotra Dunajskiego Banku Ludowego pozycja
ekonomiczna Niemców w Lipuszu została skutecznie osłabiona. Po porażce Niemców w I pierwszej
wojnie światowej 31 stycznia 1920 roku Lipusz odzyskał niepodległość. Wieś w okresie międzywojennym leżała w strefie przygranicznej. Splendoru dawały mu organizowane 2-3 razy w roku
jarmarki. Lipusz jako wieś przygraniczna był
zagrożony od pierwszych godzin wybuchu II
wojny światowej - 16. X. 1939 r. hitlerowcy
w polskim Karpnie zamordowali 17 lipuszan,
natomiast cztery dni później kolejne 4 osoby. O ich
groby do dziś troszczą się mieszkańcy. W czasie
okupacji istniały 3 obozy: żydowski obóz pracy
w Zdrojach, obóz budowlany i obóz jeniecki
w Lipuszu. Wieś została wyzwolona 8 marca 1945
roku. Od czasów powojennych do dzisiaj Lipusz
Karpno. 21 grobów, z mordu dokonanego przez hitlejest siedzibą gminy z krótką przerwą w latach 1976rowców na mieszkańcach Lipusz / 21 graves of the inha84, kiedy to istniała gmina Dziemiany-Lipusz.
bitants of Lipusz murdered by the Nazis
4
Within the vicinity of Lipusz, as in the whole Pomerania, the first inhabitants, living on
picking and hunting, appeared here about 10 thousand years ago. The archeological findings prove the
settlement in the area by the people of Pomeranian face urn culture. The origin of the name of the village,
Lipusz, is derived from the word ‘Lipa’ which means a lime tree (in the past in the vicinity of
Lipusz there were many lime trees growing). It is known that in the 16th and the 17th centuries there
was a water mill in Borowiec (the mill stone can still be seen at the courtyard of the house belonging
to Mr. and Mrs. Kiedrowski), a paper manufacture (near the place where the Wda river flows out
of the Lubiszewskie lake, and also a mill in the centre of Lipusz (at the left side of the river). Within
historia gminy
the history of lipusz
the first years of the Prussian annexation period
Lipusz stayed a property of the Piechowski family,
and almost all of the local land properties were in
the hands of Polish owners. The intensification of
German colonization took place after 1894, when
German Eastern Marches Society was created
(commonly known acronymically as Hakata or
H-K-T after its founders: von Hansemann,
Kennemann and von Tiedemann). Among the
bigger initiatives in Lipusz, carried out during
the Prussian annexation period, it is worth mentioLipusz. Kościół św. Michała Archanioła
ning: rising the first public school (in 1819),
Church of St. Michael the Archangel
two churches of Lipusz: the Evangelic one (in 1865)
and the Catholic one (in 1866-67), getting the railway connection with Kościerzyna (in 1900), Bytów
(in 1901), and Chojnice (in 1902), the present water mill (in 1902), and the forest inspectorate
(in 1905). Until 1905, all the trade and almost all
craftsmen’s workshops belonged to the German
owners. Thanks to the Folk Bank, created in 1906
by the priest Piotr Dunajski, the economic position of
the Germans in Lipusz was effectively weakened.
After the German defeat during World War I, on
the 31st of January 1920 Lipusz regained its independence. In the period between World Wars I and II,
the village was located within the border area. The
fairs organized two to three times a year added splendour to the village. Lipusz, as a border locality, was
in danger since the first hours of World War II –
Lipusz. Stacja kolejowa / The railway stadion
on the 17th of October 1939 the Nazi murdered
17 inhabitants of Lipusz in Polish Karpno, and four days later, the next four people. At present
their graves are looked after by the contemporary inhabitants. At the time of German occupation
there were three camps: the Jewish labour camp in Zdroje, the construction camp, and the prisoner of
war camp in Lipusz. The village was liberated on the 8th of March 1945. Since the post-war times
until the present, Lipusz has been the seat of the commune authorities, with a short break between the
years of 1976-84, when there was the commune of Dziemiany-Lipusz.
Lipusz. Widok na skwer z fontanną
A view of the square with the fountain
5
zabytki
Historic objects
zabytki lipusza / Historic objects in Lipusz
Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego w Lipuszu / Museum of Rural Household in Lipusz
Powstałe w 2002 roku muzeum mieści się w zbudowanym
w 1865 roku kościele poewangelickim. Do tej pory zgromadzono
320 eksponatów. W muzeum znajdują się stare sprzęty domowe
oraz sprzęty gospodarskie, tj.: naczynia kuchenne, magiel, drewniane
łóżka, różne rodzaje kierzonek, kopanka, 2 młockarnie konne,
kamienie do śrutownika, wóz konny, cepy, uprzęże konne, orczyki,
drewniana pompa, cierlica do lnu, drobne narzędzia i wiele innych.
Ze sprzętów do prac polowych zgromadzono: koparkę konną, kilka
rodzajów bron, pługi. W muzeum zobaczyć można także wóz
strażacki z 1913 r., warsztat tkacki z początku XX w. Podziwiać
tu można również wiele przedmiotów użytkowych, które już na
zawsze zniknęły z wiejskich zagród.
Created in 2002, the museum is located in a post-Evangelic church built in 1865. Until today,
there have been 320 exhibits collected. In the museum there are old household facilities and some farming
equipment: kitchen dishes, a linen press, wooden beds, various kinds of butter churns, a device for
self-reliant excavating oil from a well, two horse threshing-machines, stones for a grinder, a horse cart,
flails, horse harnesses, rudders for connecting the harness of a draught-animal and a farming machine,
a wooden pump, a device for scutching flax, small tools, and many others. The farming equipment
collection includes: a horse digger, several kinds of harrows, some
ploughs. In the museum it is possible to see a fire engine from 1913,
a weaver’s loom from the beginning of the 20th century. One
can also admire numerous articles of daily use which disappeared
forever from rural farm-houses.
83-424 Lipusz, ul. J. Wybickiego 1, tel. 58 687 45 81
Wstęp po wcześniejszym umówieniu telefonicznym. Wstęp bezpłatny.
Młyn wodny w Lipuszu / Water Mill in Lipusz
Klasyczny młyn z początku XIX wieku nad rzeką Wdą, poruszany siłą spadającego wodospadu
(energia odzyskiwana z wody spadającej nieprzerwanie z dużych wysokości). Początkowo był wyłącznie
konstrukcją drewnianą, z czasem został podmurowany. Dziś jest starannie zakonserwowanym zabytkiem
kultury kaszubskiej. Jest on jednym z nielicznych, starannie odrestaurowanych młynów wodnych na
Pomorzu Gdańskim. Jednocześnie pozostaje pamiątką po dawnej historii ziemi kaszubskiej. Lipuski młyn
wodny można obejrzeć także od strony rzeki, gdyż nieopodal przebiega szlak kajakowy na rzece Wdzie.
The classic mill from the beginning of the 19th century over the Wda river, moved by the force of
a waterfall (the energy regained from the water continuously falling from big heights). At first the object
was exclusively a wooden construction, with the course of
time it was given a stone foundation. At present the mill is
a thoroughly preserved historic object of Cassubian culture.
It is one of scarce, carefully renovated water mills in Gdańsk
Pomerania. At the same time, the object is a relic of old
history of the Cassubian land. The water mill in Lipusz can
also be admired from the side of the river, as the canoeing
route on the Wda river goes nearby.
6
zabytki
Historic objects
Kościół parafialny pw św. Michała Archanioła w Lipuszu
Parish church of St. Michael the Archangel in Lipusz
Obecny kościół został wzniesiony w latach 1866-1867 w stylu neogotyckim. Kilka elementów we wnętrzu obecnej świątyni pochodzi z poprzednich
świątyń, zniszczonych przez pożary. Najstarszym zachowanym zabytkiem jest
późnobarokowa figura Matki Bożej z Dzieciątkiem wykonana z brązu. Polichromie
kościoła, obraz św. Michała Archanioła wykonał w 1924 r. artysta plastyk Leon
Drapiewski.
The present church was erected within the years of 1866-1867 in
neo-Gothic style. Several elements in the present interior were taken from previous
churches, destructed by fires. The oldest preserved historical object is the lateBaroque figure of the Mother of God with the Infant made of bronze. The polychromies of the church, the painting of St. Michael the Archangel were made in 1924 by
Leon Drapiewski, an artist.
Msze Św.
Niedziela
7.00, 9.30, 11.15, 16.00
w codzień:
w okresie letnim:
7.00, 18.00
w okresie zimowym:
7.00, 17.00
pomniki przyrody / Monuments of nature
Diabelski kamień
Pomnik przyrody nieożywionej, głaz narzutowy o obwodzie
7 metrów, jeden z wielu kamieni polodowcowych na Kaszubach.
Według legendy kamień nie znalazł się przypadkowo w tym miejscu, postawił go tu diabeł, ponieważ nie zdążył go zrzucić na
kościół przed pianiem koguta. Na kamieniu można jeszcze
dostrzec ślady diabelskich pazurów. Głaz znajduje się na terenie
ścieżki dydaktycznej - możemy go podziwiać jako piękny i tajemniczy pomnik przyrody.
A monument of inanimate nature, an erratic rock of the
circumference of 7 metres, one of numerous post-glacial stones in
Cassubia. According to a legend, the rock was not placed here by
coincidence, but it was put here by a devil, as he failed to carry it up
to the church before the cock’s crow. It is still possible to see marks
of the devil’s claws on the rock. The rock is situated by the educational path – it can be admired as a beautiful and mysterious monument of nature.
7
pomniki przyrody
Monuments of nature
Tuszkowska Matka
Pomnik przyrody ożywionej, sosna pospolita w wieku około 230 lat
o obwodzie 3,20 m i wysokości 30 m. W ogólnopolskim konkursie „Przeglądu
Leśniczego” na najgrubsze drzewo - pomnik przyrody zajęła 28 miejsce na
264 zgłoszone drzewa. Z tym drzewem związana jest legenda, wyjaśniająca
jego pochodzenie: W Tuszkowach zmarła najstarsza wiekiem kobieta
zwana Tuszkowską Matką. Cała wieś uczestniczyła w kondukcie żałobnym.
Z tyłu powoli wieziono trumnę na wozie poruszanym przez woły. Nie milkły
nabożne pieśni. Kondukt posuwał się powoli dawną piaszczystą drogą na cmentarz
w Lipuszu. Kiedy żałobna procesja znalazła się w połowie drogi między
Tuszowami a Lipuszem, wszyscy usłyszeli piękny śpiew jakiegoś ptaka, co było
dziwne, gdyż była już późna jesień. Śpiew ptaka był tak donośny, że wystraszone
woły nie chciały iść dalej. Gwałtownie szarpnęły wozem, w wyniku czego trumna
zsunęła się na ziemię. Uczestnicy pogrzebu uznali całe to zdarzenie za znak, że
zmarła obrała sobie jako miejsce wiecznego spoczynku ten właśnie pagórek, nad
którym zjawił się ptak. Pochowali ją więc opodal drogi na zboczu pagórka. Na
grobie starej kobiety wyrosła sosna, która potężniała z biegiem lat. Na pamiątkę
tego wydarzenia nazwano tę sosnę Tuszkowską Matką. Tuszkowska Matka to
jeden z cenniejszych walorów gminy Lipusz, które warto zobaczyć.
A monument of animate nature, the Scots pine at the age of about
230 years, the circumference of 3,20 metres, and of the height of 30 metres.
In the national contest of the ‘Przegląd Leśniczy’ magazine of the thickest
trees – monuments of nature, the pine took the 28th place among 264 trees
taking part in the contest. There is a legend concerning the tree, which explains its origins: In Tuszkowy
the oldest woman, called the Mother of Tuszkowy, passed away. All the inhabitants of the village took part in
the funeral procession. At the end of the procession, slowly, the coffin was carried on a cart drawn by oxen.
Religious songs did not cease to be sung. The procession moved slowly along the old sandy road to the cemetery in
Lipusz. When the procession found itself at the half of the distance between Tuszkowy and Lipusz, all the people
heard beautiful singing of a bird, which was strange as it was late autumn already. The bird’s warbling was so
sonorous that the scared oxen did not want to go further. Suddenly, they pulled the cart so violently that the
coffin slid down on the ground. The participants of the funeral procession perceived the whole event as a sign that
the deceased had chosen the hillock where the bird sang as the place of her
eternal rest. As a result, the people buried the old woman by the road on the
slope of the hillock. On her grave a pine tree appeared, which grew bigger and
more impressive with the course of time. In memory of the event,
the pine tree was given the name ‘Tuszkowska Matka’(the Mother of
Tuszkowy). Tuszkowska Matka is one of the most valuable assets of the
commune of Lipusz, which are worth seeing.
„Grupa Trzech Dębów”
Rosnące obok siebie trzy dęby szypułkowate o obwodzie kolejno
3,00 m, 3,20 m, 3,90 m i wysokości 25 m, 25 m, 27 m. Dęby znajdują
się niedaleko leśniczówki Płociczno.
Three pedunculate oaks growing in a group, of the trunk circumference of 3.00 m, 3.20 m, and 3.90 m, and the height of 25 m,
25 m, 27 m. The oaks are situated near the forester’s lodge of Płociczno.
8
zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne terenu
Tourist and recreational land management of the area
zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne
terenu
Tourist and recreational land management
of the area
Na terenie gminy do dyspozycji turystów i mieszkańców są: czyste
jeziora, lasy bogate w grzyby, strzeżone kąpielisko nad jeziorem Skrzynki
Duże, pole biwakowe usytuowane przy szlaku kajakowym rzeki Wdy,
trasy turystyki pieszej i rowerowej, pomniki przyrody, ośrodek jeździecki
w Zdrojach, kwatery agroturystyczne. O atrakcyjności turystycznej gminy
Lipusz stanowi również kompleks sportowy, w skład którego wchodzą:
korty tenisowe, stadion lekkoatletyczny, boisko do siatkówki plażowej,
boiska piłkarskie z trawą naturalną i syntetyczną oraz boisko wielofunkcyjne z nawierzchnią poliuretanową. W Lipuszu funkcjonują wypożyczalnie sprzętu wodnego.
Within the area of the commune tourists and inhabitants have the following at their disposal:
clean lakes, forests rich in mushrooms, a guarded beach on the the Duże Skrzynki lake, a camping site
located near the canoeing route along the Wda river, cycling and hiking routes, monuments of nature,
a horseriding centre in Zdroje, agrotourist accommodation. What contributes to the attractiveness of
the commune of Lipusz is also the sports complex which includes: tennis courts, an athletics stadium,
a beach volleyball pitch, football pitches with natural and synthetic lawns, and a multi-functional
playground with polyurethane surface. In Lipusz there is water equipment rental shops.
Szlak wodny do turystyki kajakowej
nad rzeka Wda
,
,
Water route for canoeing tourism over
the Wda river
Jeden z najpiękniejszych szlaków kajakowych w Polsce. Wypływa z jeziora Wieckie w miejscowości
Śluza w gminie Lipusz i uchodzi do Wisły pod Świeciem. Szlak liczy 211 km i aż 11 stałych przenosek.
Płynie w większej części przez Bory Tucholskie oraz Zespół Jezior Wdzydzkich. Na pokonanie całego
szlaku potrzeba ok. 10 dni. W Lipuszu często uczęszczany jest jednodniowy odcinek Lipusz - Wdzydze
Kiszewskie, który obsługiwany jest przez gminną infrastrukturę turystyczną.
It is one of the most beautiful routes in
Poland. The route starts from the Wieckie
Lake in the locality called Śluza in the commune of Lipusz and flows into the Vistula river
near Świecie. The route is 211 kilometres long
and it has 11 land portages. In its bigger part, it
flows through Bory Tucholskie and the Complex of Wdzydze Lakes. It takes about 10 days
to cover the whole route. In Lipusz the very
popular route is the one-day section from
Lipusz to Wdzydze Kiszewskie, which is
serviced by the commune tourist infrastructure.
9
szlaki turystyczne
tourist routes
,
.
sciezki rowerowe
Bike routes
Gmina Lipusz posiada bardzo dobre warunki do aktywnej turystyki na łonie przyrody. Okoliczne lasy przeplatane są siecią ścieżek rowerowych o ponad 30 km długości, oznakowanych i wyposażonych
w miejsca postojowe. Obecnie funkcjonuje ścieżka dydaktyczna „Płociczno” licząca 3,5 km, ścieżka rowerowa „Matka Tuszkowska” o długości
9,8 km, Lipuska Trasa Rowerowa o długości 31 km a także ścieżka
rowerowa Lipusz - Wdzydze Kiszewskie o dł. 20 km, która poza walorami przyrodniczymi ukazuje ciekawe elementy kulturowe i historyczne.
Coraz częściej na terenie gminy odbywają się rajdy Nordic Walking.
The commune of Lipusz has very good conditions for active
tourism in the open. The nearby forests are cut through by
a network of bicycle paths of the length of over 30 kilometres, marked and equipped with resting spots. At present the functioning
routes are among others: the 3.5-kilometre-long educational path
called ‘Płociczno’, the 9.8 kilometre long ‘Matka Tuszkowska’ bike route, the Lipusz Bike Route of the
length of 31 kilometres, and also the bike route from Lipusz to Wdzydze Kiszewskie of the length of 20
kilometres, which, apart from the natural assets, presents also some interesting elements of culture and
history. More and more often within the area of the commune there are Nordic Walking raids organized.
,
.
sciezka rowerowa lipusz - Wdzydze Kiszewskie
Lipusz - Wdzydze Kiszewskie bike path
Trasa przebiega przez miejscowości Lipusz, Płocice - urokliwa wieś wśród lasów, Loryniec,
Czarlina, Wdzydze Kiszewskie - Skansen Wdzydzki. Poza walorami przyrodniczymi ukazuje ciekawe
elementy kulturowe i historyczne Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Długość trasy: 20 km.
The bike path goes through the following localities: Lipusz, Płocice - a charming village among
forests, Loryniec, Czarlina, Wdzydze Kiszewskie - the Wdzydze Heritage Park. Apart from the natural
assets, the path presents interesting cultural and historic elements of the Wdzydze Landscape Park. The
length of the route: 20 kilometres.
lipuska trasa rowerowa
Lipusz Bike Route
Trasa rowerowa przebiega przez miejscowości: Lipusz - Muzeum -„Diabelski Kamień” „Tuszkowska Matka”- Szklana Huta (miejsce po hucie szkła) - Tuszkowy
(ciekawe żartobliwe historyjki) - Śluza (dawna granica polsko- niemiecka) Jabłuszek - Skwierawy - Borowiec - Papiernia (papiernia królewska) Karpno - Lipusz - Muzeum. Ukazuje elementy przyrodnicze i kulturowe.
Długość trasy 31 km.
10
The bike route goes through the following localities: Lipusz - Museum
- ‘Diabelski Kamień’ - ‘Tuszkowska Matka’ - Szklana Huta (the place of
the former glassworks) - Tuszkowy (interesting amusing stories) - Śluza
(a former Polish-German borderline) - Jabłuszek - Skwierawy - Borowiec Papiernia (the king’s paper-mill) - Karpno - Lipusz - Museum. The route
presents natural and cultural elements. The length of the route: 31 kilometres.
,
,
miejsca, ktore warto odwiedzic
Places worth visiting
Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach
Kiszewskich / The Museum - the Cassubian Ethnographic Park of Teodora and Izydor Gulgowski
in Wdzydze Kiszewskie
Istniejące od 1906 r. muzeum powstało dzięki twórczości Teodory i Izydora Gulgowskich. Najstarsze
muzeum na świeżym powietrzu w Polsce. Muzeum zajmuje się popularyzacją kultury ludowej Kaszub. Obecnie
w Parku obejrzeć można zagrody, tartak, kuźnie i karczmę, pojedyncze chałupy, szkołę, kościół oraz wiatraki.
The museum was founded in 1906 due to the works of Teodora and Izydor Gulgowski. The oldest
in Poland museum in the open. The museum deals with making the folk culture of the Cassubia more and
more popular. At present in the museum it is possible to see farm buildings, a lumber-mill, smithies and
an inn, individual dwelling houses, a school, a church, and windmills.
83-406 Wąglikowice, tel./fax 58 686 11 30, www.muzeum-wdzydze.gda.pl
Muzeum Ziemi Kościerskiej / The Museum od the Kościerzyna Land
Placówka dająca możliwość zwiedzania wystaw obejmujących historię Kościerzyny i Ziemi
Kościerskiej, obrazujących życie codzienne Kaszubów w poprzednich stuleciach.
The institution makes it possible to visit the historical exhibition concerning the history of the city of
Kościerzyna and the Kościerzyna Land, depicturing the every-day life of the Cassubians in the previous centuries.
ul. Rynek 9, 83-400 Kościerzyna, tel. 58 680 04 88
Muzeum Akordeonu w Kościerzynie / Museum of Accordion in Kościerzyna
Jedyne w Polsce Muzeum o takim profilu, gdzie zaprezentowano łącznie 117 instrumentów
pochodzących m.in. z Polski, Włoch, Francji, Niemiec, i Rosji.
The only in Poland museum of the kind, where there are 117 instruments presented altogether, among
others from Poland, Italy, France, Germany, and Russia.
ul. Długa 31, 83-400 Kościerzyna, tel. 58 684 93 62
Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie / Museum of National Anthem in Będomin
Działa od 1977 roku, jedyne w kraju Muzeum Hymnu Narodowego, prezentujące postać twórcy
hymnu na tle epoki oraz losy Mazurka Dąbrowskiego
The museum has been functioning here since 1977, the only one in Poland Museum of National
Anthem, presenting the creator of the national anthem on the background of his contemporary epoch, as
well as the history of ‘Mazurek Dąbrowskiego’.
Będomin 16, 83-422 Będomin, tel. 58 687 71 83
Muzeum Kolejnictwa / Museum of Railway
Znajduje się w dawnej parowozowni z roku 1929r, w której zgromadzono kilkanaście starych
pojazdów, wagony motorowe z lat międzywojennych oraz ręczną drezynę.
The museum is located in the former locomotive shed from 1929, where over a dozen old vehicles have
been gathered, motor carriages from the period between World Wars I and II, as well as a hand trolley.
ul. Towarowa 7, 83-400 Kościerzyna, tel. 58 721 86 31
11
partnerzy projektu
project partners
Oferujemy komfortowy dom jednorodzinny dla 6 - 8 osób położony 20 metrów od
jeziora Duże Skrzynki.
Dom wczasowy znajduje się w miejscowości Nowe Karpno koło Lipusza. Nowe
Karpno to malownicza miejscowość położona w kręgu trzech jezior oraz w bezpośrednim
otoczeniu rzeki Wda, lasów i łąk.
Do dyspozycji Gości są: trzy sypialnie, garderoba, duży salon z kominkiem, dwie
łazienki, w pełni wyposażona kuchnia. Obok domu wyznaczone jest miejsce na ognisko,
Goście mają także do dyspozycji murowany grill wraz z altanką i meblami ogrodowymi.
Wokół domu jest dużo zieleni, a dla dzieci miejsce zabaw z piaskownicą i huśtawką.
Atrakcje: plażowanie i kąpiele w jeziorze, sporty wodne (możliwość wypożyczenia kajaków
i łódek), spływy kajakowe po rzece Wda, jazda konna w ośrodku jeździeckim Zdroje oddalonym
o kilka kilometrów, wycieczki rowerowe po wyznaczonych trasach rowerowych (możliwość
wypożyczenia rowerów), wędkowanie, spacery po lesie z możliwością spotkania dzikiej
zwierzyny i ptactwa, zbieranie grzybów i jagód bądź innych owoców lasu, zimą kuligi oraz
jazda na łyżwach po lodowisku na jeziorze.
Oferujemy również 3 domki letniskowe: 2-osobowy, 4-osobowy, 4-osobowy. Łącznie nawet na
10 osób. W każdym domku znajduje się łazienka oraz kuchnia z aneksem kuchennym.
Obok każdego domku można przygotować grilla, są tam ławy do siedzenia i stół.
Firma P.P.H.U. Navigo w Lipuszu organizuje spływy kajakowe indywidualne oraz grupowe, jak również produkuje sprzęt wodny / pływający.
Produkowany i wypożyczany sprzęt pływający może być wykorzystany
przez Państwa na 1-dniowy spływ kajakowy przepięknym odcinkiem
z Lipusza do Wdzydz Kiszewskich i nie tylko.
Organizowane przez Navigo spływy kajakowe przygotowane są profesjonalnie, często z obsługą ratownika i przewodnika oraz instruktora
kajakarstwa, z transportem osób na spływ i po spływie. Zachęcamy do
aktywnego wypoczynku na wodzie, zapewniając bezpieczeństwo i moc
niezapomnianych wrażeń.
Spływy kajakowe organizowane przez firmę P.P.H.U. „NAVIGO” odbywają się na rzekach Pomorza i Kaszub, między innymi na takich jak
Wda, Brda, Słupia, Łupawa, Radunia, Łeba, Zbrzyca, Wieprza i inne.
12
We offer a comfortable detached house for 6 - 8 people, located
20 metres from the lake called Duże Skrzynki.
The house is situated in the village of Nowe Karpno near Lipusz. Nowe
Karpno is a picturesque locality in the vicinity of three lakes and within
the direct surrounding of the Wda river, forests and meadows.
The following facilities are at the guests’ disposal: three bedrooms,
clothing room, big living room with a fireplace, two bathrooms, fully
equipped kitchen.
Near the house there is a place prepared for bonfires, at the guests’
disposal there is also a brick grill with a bower and garden furniture.
Around the house there is a lot of greenery, and for children there is
a playground with a sandpit and a swing.
Attractions: lying on the beach and swimming in the lake, water sports
(there is a possibility to hire canoes and boats), canoeing rallies along the
Wda river, horse-riding in the horse-riding centre Zdroje, situated several
kilometres away, bicycle trips along marked routes (there is a possibility
to hire bikes), fishing, walking in the forests, where it is possible to see
wild animals and birds, picking mushrooms and blackberries, as well
as other fruit of the forest, in winter, sleigh rides and skating on the ice
rink on the lake.
We also offer 3 summer houses: for two people, for four people, for four
people. Altogether, even up to 10 people.
Inside each summer house there is a bathroom and a kitchenette. Near each
summer house there is a place for grilling, as well as benches to sit on and
a table.
P.P.H.U. Navigo Company in Lipusz organises canoeing trips both individual and
group ones, and also is a producer of water / floating equipment. The manufactured and
hired floating equipment can be used by the visitors for instance for one-day canoeing
trips along the really beautiful section from Lipusz to Wdzydze Kiszewskie.
The canoeing trips organized by Navigo are professionally prepared, often with the
service of a lifeguard and a tourist guide, as well as a canoeing instructor, and we
also provide transport of the participants to and from the place where the canoeing trip
takes place. We would like to encourage visitors to active recreation on water, providing
you with safety and a lot of unforgettable impressions.
Canoeing trips organized by P.P.H.U. ‘NAVIGO’ take place along rivers of Pomerania
and Cassubia, among others on the rivers such as the Wda, the Brda, the Słupia,
the Łupawa, the Radunia, the Łeba, the Zbrzyca, the Wieprza, and others.
partnerzy projektu
project partners
Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji w Lipuszu jest samorządową instytucją
kultury, która podejmuje działania dla zaspokajania społecznych potrzeb mieszkańców
w zakresie kultury, sportu, turystyki, rekreacji, edukacji i zadań zleconych doraźnie
przez organy Gminy oraz administruje gminnymi obiektami i urządzeniami kultury, sportu
i rekreacji.
Jedną z bardziej znaczących imprez organizowanych przez GOKSiR są Dni Lipusza,
a w ramach nich Pomorski Festiwal Orkiestr Dętych. GOKSiR poza tym, że jest instytucją
będącą lokalnym centrum kulturalnym, rekreacyjnym, edukacyjnym i turystycznym, stanowi
również świetlicę oraz miejsce aktywizacji i integracji społeczności lokalnej. Spotyka się tutaj
wiele środowisk, które podejmują inicjatywy przyczyniające się do rozwoju społecznego gminy.
W ciągu roku szkolnego w sali klubowej GOKSiR prowadzone są zajęcia edukacyjne: nauka języka angielskiego, nauka gry na instrumentach, szkółka karate, zajęcia aerobiku oraz
nauka tańca. GOKSiR organizuje liczne imprezy sportowe o zasięgu lokalnym, ale również
na szczeblu powiatowym i wojewódzkim, takie jak Grand Prix Pomorza w Skacie
Sportowym, Grand Prix Lipusza i Powiatu w Szachach, Grand Prix Serca Kaszub w Skacie
Sportowym. Dzięki posiadanej przestronnej Sali widowiskowej organizowane są występy
grup artystycznych: spektakle teatralne, przeglądy prozy i poezji oraz wystawy.
Dom znajduje się w miejscowości Szklana Huta. Dookoła rozciągają
się duże kompleksy leśne, w których nie brakuje jagód i grzybów. Do jeziora jest ok. 200 m, nad jeziorem jest pomost i kąpielisko. Dla chętnych w
odległości kilku kilometrów znajduje się świetny ośrodek jeździecki Zdroje.
W Lipuszu w sezonie letnim odbywa się wiele imprez na stadionie, stamtąd
też rozpoczynają się atrakcyjne spływy kajakowe szlakiem Wdy. Proponujemy dla gości apartament na piętrze domu. Jest tam pokój dzienny, aneks
kuchenny, sypialnia, ubikacja oraz łazienka z wanną i kabiną prysznicową.
Do mieszkania dla gości prowadzi osobne wejście. W pokoju dziennym jest
telewizor, radio, stół oraz rozkładana kanapa dla dwóch osób. W kuchni
przygotowane jest pełne wyposażenie, jest tu kuchenka gazowa, lodówka,
czajnik elektryczny, naczynia i garnki. Przed domem znajduje się drewniana
altana ze stołami i ławami oraz murowany grill. Można tu miło odpocząć po
kąpielach w jeziorze, spacerach po lesie i zbieraniu jagód. W cenie wynajmu
do dyspozycji gości rowery, łódka oraz ponton, a przed domem kosz do
koszykówki oraz kometka. Wczasowiczom oferujemy produkty z własnego
gospodarstwa: zawsze świeże jajka, warzywa, mleko. We wiosce, 30 m od
domu, jest ogólnodostępny plac zabaw. Oprócz sprzętów dla dzieci są tam
też: wiata, drewniane ławy i stoły oraz miejsce na ognisko. Dookoła Szklanej
Huty ciągną się kilometry tras spacerowych i rowerowych po lasach i nad
jeziorami. Jest tu piękna przyroda, niezwykłe krajobrazy Szwajcarii Kaszubskiej oraz, tak potrzebne do udanego wypoczynku, spokój i cisza.
The Commune Centre of Culture, Sport and Recreation (GOKSiR) in Lipusz is
a self-government institution of culture, which takes actions for satisfying the social
needs of the local inhabitants within the range of sport, tourism, recreation, education, as well as individual special tasks for the commune institutions, and it also
manages the commune objects and institutions of culture, sport, and recreation.
One of the most significant events organised by GOKSiR is the ‘Dni Lipusza’ (‘Days
of Lipusz’) which includes the Pomeranian Festival of Brass Bands. Apart from the
fact that GOKSiR is the institution which is the local centre of culture, recreation,
education, and tourism, it also plays the role of a common room and the place of
the local social integration and activation. Members of numerous societies meet
here and undertake initiatives which contribute to the social development of the
commune.
During school year in the club chamber of GOKSiR there are organised educational
courses of English language, playing musical instruments, the karate school, aerobics classes, and also dancing classes. GOKSiR organises many sports events of a
local range, but also some of a district and province range, as for instance the Grand
Prix of Pomerania at Professional Skat, the Grand Prix of Lipusz and the District at
Chess, or the Grand Prix of the Heart of Cassubia at Professional Skat.
Due to the fact that GOKSiR has a large auditorium, there are performances of
artistic bands organized, such as theatre shows, seasons of prose and poetry,
and also exhibitions.
The house is situated in the locality called Szklana Huta. It is surrounded with vast forest
complexes full of blackberries and mushrooms. About 200 metres away there is a lake with
a pier and a beach. For those who are inclined to, there is an excellent horse-riding centre
called Zdroje within a distance of just several kilomertes. In the summer season in Lipusz
there are numerous events held which take place at the stadium, it is also the starting point for
canoeing trips along the Wda river. Our guests are offered a suite of rooms on the upper storey.
There is a living room, a kitchenette, a toilet, and a bathroom with a bath and a shower. There
is a separate entrance to the guests’ suite. In the living room there is a TV set, a radio, a table,
and a folding couch for two people. The kitchen is fully equipped; there is a gas cooker,
a fridge, an electric kettle, dishes and pots. In front of the house there is a wooden bower with
tables and benches, as well as a brick grill. It is a niece place to rest after swimming in the lake,
walking trips in the forest and picking blackberries. The price for renting the suite includes
the availability of bikes, a boat and a pontoon, and in front of the house there is a basket for
basketball and a place for playing badminton. The guests are offered products from our own
farm: always fresh eggs, vegetables, milk. In the village, 30 metres from the house, there is
a public playground. Apart from the equipment for children, there is also a shed with wooden
benches and tables as well as a place for bonfires. Around Szklana Huta there are manykilometre-long cycling and hiking routes leading across forests and over lakes. There is
beautiful nature, exceptional landscapes of Szwajcaria Kaszubska and, which is necessary
for fine recreation, peace and quiet.
13
1
5
2
4
3
7
14
miejsca noclegowe
accommodation places
1 Murowany domek „Agro Breza”, Józef Breza
Nowe Karpno 2, tel. 58 687 46 01 lub 607 897 957
e-mail: [email protected]
2 Gospodarstwo rolne i agroturystyczne „Astra”
Irena i Jan Błaszkowscy
Szklana Huta 3, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 50 21
3 Gospodarstwo agroturystyczne „Kaizerówka”
w Czystej Wodzie, Joanna Knopik
Rzym 4, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 49 69
4
Siedlisko Malwy, Kasia Michalczewska
Wyrówno 5, 83-424 Lipusz
tel. +48 604 425 442, +48 58 5511606
5 Pokoje gościnne „Kaszubskie Zacisze”
Dorota Plata
Nowe Karpno 4 a, 68-424 Lipusz, tel. 660 106 483
6 Gospodarstwo agroturystyczne „Rancho Maszera”
Andrzej Jocher
Płocice 7 a, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 47 28
7
Gospodarstwo agroturystyczne „Siedlisko Bobrówka”
Małgorzata Moszkowska
Wyrówno 3 A, 83-424 Lipusz, tel. 601 653 828
Legenda / Legend
6
15
,
.
obiekty uzytecznosci publicznej
Institutions and utility objects
.
,
obiekty uzytecznosci publicznej
Institutions and utility objects
Urząd Gminy / Comune Administration Office
ul. H. Derdowskiego 7, tel. 58 687 45 15
Gminna Biblioteka Publiczna / Commune Public Library
ul. Młyńska 12, tel. 58 687 45 77, e-mail: [email protected]
Ośrodek zdrowia / Health care centre
ul. Rogali 1, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 45 13
Ośrodek Pomocy Społecznej w Lipuszu / Social Assistance Centre in Lipusz
ul. Wybickiego 27, 83-424 Lipusz, tel. 58 680 05 92, tel. kom. 781 501 075
Apteka w Lipuszu / Pharmacy in Lipusz
ul. Młyńska 1, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 45 19
Parafia rzymskokatolicka pw. św. Michała Archanioła w Lipuszu
Roman Catholic parish of St. Michael the Archangel in Lipusz
ul. J. Wybickiego 9, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 45 10
Bank Spółdzielczy w Starogardzie Gd.o./ Lipusz
Cooperative Bank in Starogard Gd. Division in Lipusz
ul. J. Wybickiego 11, 83-424 Lipusz, tel./fax 58 687 45 26
Urząd Pocztowy / Post Office
ul. Pocztowa 1, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 45 20
Centrum Kształcenia / Centre of Education
ul. H. Derdowskiego 7a, 83-424 Lipusz, tel. 18 353 38 96
Nadleśnictwo Lipusz / Forest Inspectorate of Lipusz
ul. Brzozowa 2, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 45 23
Zespół Szkół w Lipuszu / Complex School in Lipusz
ul. H. Derdowskiego 7a, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 46 32
o p r a c o w a n i e
Szkoła Podstawowa w Tuszkowach / Primary School in Tuszkowy
Tuszkowy 2, 83-424 Lipusz, tel. 58 687 48 84
16
Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Lipusz
ul. Młyńska 12, 83-424 Lipusz
tel./fax. 58 687 45 77
e-mail: [email protected]
www.turystyka.lipusz.pl, www.lipusz.org
Redakcja:
Teksty:
Tłumaczenie:
Kartografia:
Fotografie:
Opracowanie graficzne:
Studio Plan
ul. Piotrkowska 72, 54-060 Wrocław
tel./fax 71 373 44 37, 71 354 25 07
e-mail: [email protected]
www.plan.pl
Grzegorz Zwoliński
Wydanie I 2011
ISBN 978-83-62645-10-7
Urząd Gminy Lipusz
Małgorzata Wierzbicka
Monika Sibielec, Dariusz Wojciechowski, Marta Zięba
Urząd Gminy Lipusz, Dariusz Wojciechowski
Katarzyna Borkowska
Informacje zawarte w niniejszym wydawnictwie są prawnie chronione. Żadna część tego wydawnictwa nie może być w jakikolwiek sposób powielana ani wykorzystana
do innej publikacji bez zgody Studia PLAN.