Daria Hejwosz Edukacja uniwersytecka i kreowanie elit

Recenzje
195
Daria Hejwosz
Edukacja uniwersytecka i kreowanie elit społecznych
Wyd. „Impuls”, Kraków 2010, ss. 332
Współczesna społeczność akademicka tworzona przez rektorów, nauczycieli akademickich i studentów, a także szerokie gremia polityków zastanawia się dziś nad kierunkami
dalszego rozwoju uniwersytetów. Jak kształcić? Jak finansować? Jaką formę nadać uniwersytetom w zmieniającej się rzeczywistości społeczno-gospodarczej?
Pytania te potęgowane są również wskutek takich zjawisk, jak masowość kształcenia
w uczelniach wyższych, jego komercjalizacja, czy też postępująca dewaluacja dyplomów.
Ukończenie studiów wyższych nie daje dziś bowiem gwarancji znalezienia dobrej pracy,
która stwarzałaby poczucie spełnienia oraz zwrotu zainwestowanego w studia czasu, wysiłku
i pieniędzy. W związku z tym nie daje również przepustki do sfery zwanej elitą – tak jak miało
to miejsce dawniej, lub jak dzieje się to dziś w najbardziej renomowanych uczelniach świata.
Sytuacja opisana powyżej skłania do poszukiwania takich wizji uczelni wyższych, w których zarówno student, jak i nauczyciel akademicki mają szansę na rozwój i samorealizację,
a nie regres i frustrację.
Zastanawiając się nad kondycją i przyszłością polskich uczelni wyższych, warto sięgnąć
po książkę Darii Hejwosz pt. Edukacja uniwersytecka i kreowanie elit społecznych. Jej celem
– jak podaje autorka – jest przedstawienie roli edukacji uniwersyteckiej w kreowaniu elit
społecznych. Podjęte w rozprawie rozważania można umiejscowić na pograniczu socjologii
edukacji i pedagogiki porównawczej.
Autorka już we wstępie ukierunkowuje czytelnika na wspólne poszukiwanie odpowiedzi
na pytania: Jaki jest współczesny uniwersytet? Jakie zadania w dobie zmieniającego się gwałtownie społeczeństwa stoją przed tą instytucją o wiekowej tradycji? W jaki sposób powinien
funkcjonować, aby mógł z jednej strony pozostać niezależny, wierny tradycji i odwiecznym
sposobom kształcenia, a z drugiej być otwarty na zmiany, jakie niesie ze sobą współczesny
świat? Czy edukacja uniwersytecka powinna być ukierunkowana na tworzenie elit, czy ma
służyć celom egalitarnym?
Dążąc do odpowiedzi na te pytania, Autorka nie tylko analizuje dokładnie i błyskotliwie
sytuację wyższych uczelni w Polsce, ale przedstawia również wyniki przeprowadzonych przez
siebie studiów na uniwersytetach amerykańskiego Harvardu, tokijskiego Todai, brytyjskiego
Oxfordu, niemieckiego Heidelbergu, a także uniwersytetów w Buenos Aires i Kapsztadzie.
Ta przesycona intelektualną dojrzałością wędrówka po kontynentach w celu poznania
specyfiki funkcjonowania i zadań, jakie wytyczają sobie poszczególne uniwersytety, rzuca
nowe światło również na obraz polskich uczelni.
Autorka dążąc do nakreślenia możliwie szerokiej i pogłębionej perspektywy analizowanych zagadnień, porusza kwestie demokratyzacji szkolnictwa wyższego, merytokracji,
inflacji dyplomów oraz „przeedukowania”. Na tle tych zjawisk ukazuje walory i niedostatki
elitarnego i egalitarnego kierunku kształcenia w szkołach wyższych. Jednocześnie pozostawia
196
Recenzje
czytelnikowi możliwość wypracowania osobistego stanowiska co do tej trudnej i problematycznej kwestii.
Oto bowiem dziś prawo do studiowania ma każdy młody człowiek. Ma on również
prawo wyboru rodzaju uczelni, kierunku i specjalności. Coraz bogatsza oferta kształcenia
stwarza wiele możliwości na poznawanie tego, co interesujące i pasjonujące. Uczelnie starają
się zaś być coraz bardziej otwarte na oczekiwania i potrzeby młodych ludzi. Co roku szkoły
wyższe opuszczają tysiące absolwentów z dyplomami w kieszeni, które jednak – jak się okazuje – nie są już niezawodnym kluczem do lepszego życia.
Egalitaryzm kształcenia sprawił, że uniwersytety porównywane są nieraz do fabryk
„produkujących” specjalistów z różnych dziedzin. Zanikają wieloletnie tradycje uniwersyteckie, w wielu przypadkach obniża się standard kształcenia, do lamusa odchodzą relacje
mistrz – student. Młodzi ludzie studiując nieraz na kilku kierunkach, podejmując pracę
zarobkową, mogą imponować swoją przedsiębiorczością i zaradnością życiową. Z drugiej
jednak strony mają przez to często mniej czasu na naukę, a kreatywne myślenie wykorzystują
czasem bardziej do opracowania własnego grafiku zajęć aniżeli aktywnego w nich udziału.
Z drugiej strony otwarcie drzwi uniwersytetów dla wszystkich chętnych jest w pewnym
sensie osiągnięciem cywilizacji i zasługą demokracji. Jak każde rozwiązanie ma więc swoje
zalety i niedostatki, które jednak powinny być niwelowane na drodze wspólnych dyskusji
i projektów.
Niewątpliwą zasługą Autorki recenzowanej książki jest to, że nie narzuca ona czytelnikowi własnych poglądów i odpowiedzi na poruszone w tekście pytania. Stymuluje natomiast
do refleksji nad tymi zagadnieniami, obok których nie można przecież przejść obojętnie. Od
kondycji dydaktycznej, badawczej i finansowej uczelni wyższych zależeć bowiem będzie nie
tylko poziom kształcenia, ale również przyszłość absolwentów i nauczycieli akademickich.
Jak pisze Autorka, „jeśli pragniemy budować mądre, zjednoczone, świadome społeczeństwo, jeśli nie chcemy pozostać na marginesie współczesnego świata, nie możemy pozwolić
sobie na przeciętność. Jeśli uniwersytet będzie przeciętny, to i całe społeczeństwo takie będzie”1.
W wypowiedzi tej kryje się nie tylko przestroga, ale i postulat, by w zmieniającej się
szkole wyższej nie tracić z oczu ideałów, które przyświecały jej przez setki lat, czyniąc z niej
miejsce rozwoju intelektualnego, werbalnego i osobowościowego.
Uniwersytecka misja wszechstronnego rozwoju człowieka nie powinna zatem podlegać
dewaluacji. Trzeba o niej nie tylko przypominać, ale i bronić jej przed ryzykiem bylejakości
i powierzchowności kształcenia.
Recenzowana książka Darii Hejwosz zasługuje na rekomendację nie tylko ze względu
na aktualność i ważność podjętych przez autorkę zagadnień, ale również z uwagi na sposób
ich prezentowania. Komunikatywność i błyskotliwość przekazu, szeroka perspektywa omawianych zagadnień, relacje z badań prowadzonych na uniwersytetach w różnych stronach
świata to niewątpliwe atuty publikacji, po którą warto sięgnąć, by o uniwersytetach – ich
historii, tradycji i przyszłości – wiedzieć więcej, myśleć głębiej i działać skuteczniej na rzecz
ich rozwoju.
Zofia Okraj
1
D. Hejwosz, Edukacja uniwersytecka i kreowanie elit społecznych, Wyd. „Impuls”, Kraków 2010, s. 318.