docJak kraje bogate mogą pomagać krajom biednym?
download 
Reklamacja Transkrypt
Jak kraje bogate mogą pomagać krajom biednym?
Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej „Jak kraje bogate mogą pomagać krajom biednym?” Opis zagadnienia, diagnoza problemu, propozycje rozwiązań i strategie ich realizacji. AUTOR: Jędrzej Bieniasz, Gimnazjum nr 59, Wiktorska 30/32, 02-587 Warszawa 2 SPIS TREŚCI Spis treści Cele pracy............................................................................................................................................................. 4 I. Opis zagadnienia .......................................................................................................................................... 5 a. Definicja kraju biednego i bogatego ........................................................................................................ 5 b. Podział na bogatą Północ i biedne Południe – przyczyny......................................................................... 6 c. Biedni i bogaci w liczbach ........................................................................................................................ 7 d. Kategorie pomocy. Działalność międzynarodowa. .................................................................................. 9 II. Analiza źródeł badawczych ........................................................................................................................ 12 a. Ankieta – „Kak kraje bogate mogą pomagać krajom biednym?”.......................................................... 12 b. Wywiad – „Czy bogate kraje uratują trzeci świat?” .............................................................................. 19 c. Analiza raportu ONZ „Realizacja milenijnych celów rozwoju w roku 2007” .......................................... 23 III. Diagnoza problemów krajów biednych ................................................................................................. 28 a. Azja......................................................................................................................................................... 28 b. Afryka ..................................................................................................................................................... 28 c. Ameryka Łacińska .................................................................................................................................. 29 IV. Propozycje rozwiązań. Strategie ich realizacji. ...................................................................................... 30 Bibliografia ......................................................................................................................................................... 34 3 CELE PRACY Następująca praca ma na celu analizę sytuacji krajów biednych i bogatych diagnozę problemów związanych z pomocą tym krajom oraz propozycje strategii ich rozwiązania. Zastanawiając się na wyborem tematu pracy brałem pod uwagę różne źródła i opinie. W końcu zdecydowałem się napisać o tak palącym problemie, jakim jest bieda. Moim zdaniem nastał czas, kiedy należy przeprowadzić międzynarodową dyskusję na temat przyszłego rozwoju świata. Nigdy nie było bardziej dogodnego momentu, by zająć się problemem ubóstwa. Wykorzystując wszelkie metody działania można rozwiązać wiele problemów współczesnego świata. Na początku zajmę się zagadnieniami teoretycznymi związanymi z krajami biednymi i bogatymi. Przede wszystkim zaprezentuję definicję kraju biednego i bogatego, analizując przy tym odpowiednie statystyki. Następnie przedstawię przyczyny podziału na bogatą Północ i biedne Południe – zarówno historyczne jak i współczesne. Na koniec zajmę się kategoriami pomocy oraz działalnością międzynarodową na rzecz pomocy biednemu Południu. Kolejno zapytam uczniów mojego gimnazjum o to zagadnienie. Ponadto zaprezentuję analizę wywiadu z Janem Szczycińskim z UNDP i Maciejem Kuźmiczem z Gazety Wyborczej. Na podstawie zgromadzonych materiałów postaram się sformułować diagnozę problemu zadanego w temacie pracy. Na koniec zaprezentuję kilka propozycji z rozwiązaniami, które mogłyby zniwelować podział świata i pomóc biednym krajom w rozwoju. 4 I. OPIS ZAGADNIENIA a. DEFINICJA KRAJU BIEDNEGO I BOGATEGO Co to takiego kraj biedny i bogaty? Należy na samym początku zastanowić się bardzo dokładnie, gdyż to pozwoli nam dobrze zrozumieć istotę problemu. Tymi pojęciami operujemy bardzo często, ale do końca nie mamy świadomości, jakie elementy czynią dany kraj biednym i bogatym. Nie istnieje do końca sprecyzowana definicja biedy i bogactwa. Każdy potrafi interpretować te pojęcia w różny sposób. Ja postaram się opracować dwie, krótkie definicje, które doskonale oddadzą generalne pojęcie o krajach biednych i bogatych. Najprostsza definicja biedy to «brak wystarczających środków materialnych».1 Przekładając to na potrzebne nam pojęcia: kraj biedny to kraj, w którym brakuje wystarczających środków materialnych. Zatem kraj bogaty to przeciwieństwo kraju biednego – to kraj, w którym są wystarczające środki materialne. Idźmy dalej – powiążmy te definicje z dwoma pojęciami: minimum egzystencji i dobrobyt. Minimum egzystencji to «koszyk dóbr, niezbędnych do podtrzymania funkcji życiowych człowieka i sprawności psychofizycznej. Uwzględnia on jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia i zagrożenia życia. W skład koszyka minimum egzystencji wchodzą potrzeby mieszkaniowe i artykuły żywnościowe. Łączny koszt nabycia (zużycia) tych dóbr określa wartość koszyka, która stanowi granicę ubóstwa skrajnego.»2. Dobrobyt to «dobre warunki materialne». Na podstawie tych informacji można ułożyć dwie definicje: I.Kraj biedny – kraj, w którym brakuje wystarczających środków materialnych, mało ludzi żyje w dobrych warunkach materialnych, a wielu żyje poniżej poziomu minimum egzystencji. II.Kraj bogaty – kraj, w którym są wystarczające środki materialne, wielu ludzi żyje w dobrobycie, a większość żyje powyżej poziomu minimum egzystencji Te proste definicje możemy uzupełnić o bardziej naukowe elementy, przede wszystkim wskazując na odpowiednie wskaźniki ekonomiczne: a. Produkt Krajowy Brutto (PKB) – miara wielkości gospodarki 1 Z Internetowego Słownika Języka Polskiego PWN: http://sjp.pwn.pl Z Internetowej Encyklopedii PWN: http://www.wikipedia.pl 2 5 b. PKB per capita – miara zamożności społeczeństwa mieszkającego w danym państwie Kraje biedne będą się charakteryzować mniejszym PKB, a co za tym idzie PKB per capita. PKB stał się wyznacznikiem zamożności danego kraju, więc wskaźnik ten stosuje się do wyróżniania najbiedniejszych krajów. b. PODZIAŁ NA BOGATĄ PÓŁNOC I BIEDNE POŁUDNIE – PRZYCZYNY Żyjemy w zamożnej i nowoczesnej Europie. Wielu z nas nie zdaje sobie sprawy z tego, że niecały świat znajduje się w tak dobrej kondycji. Ogromna jego część żyje nadal w zacofaniu gospodarczym i w biedzie. Co wpłynęło na powstanie podziału na bogatą Północ i biedne Południe? Ludzie zajmujący się tym problemem nie są do końca zgodni co do źródła takich różnic. Najczęściej wskazuje się na uwarunkowania historyczne. Tu wymienia się przede wszystkim kolonializm, który rozpoczął się wraz z początkiem Wielkich Odkryć Geograficznych. Na przestrzeni wieków mocarstwa europejskie bogaciły się kosztem kolonii, prowadząc politykę rabunkową na nowych terenach. Pozyskiwano głównie surowce i niewolników. Pomiędzy koloniami rozgrywały się regularne wojny (jedna z przyczyn I Wojny Światowej). Kolonializm uniemożliwiał rozwój poszczególnych społeczeństw, prowadził do ich eksploatacji, a nawet zniszczenia. Wpłynął na współczesne problemy gospodarcze byłych terenów kolonialnych. Wszystkie te elementy skumulowały się wraz ze zniknięciem stabilnych struktur politycznych i finansowania w wyniku powstawania nowych państw po II Wojnie Światowej oraz po upadku ZSRR. Nowe organizmy państwowe nie uporały się z problemem utrzymania samych siebie, co doprowadziło do wielkich zapaści gospodarczych. Następnie pod uwagę bierze się różnice kulturowe. W krajach biednego Południa takie wartości, jak zysk ekonomiczny i rozwój są na drugim miejscu. Gospodarka jest przestarzała i opiera się na mało wydajnym rolnictwie (o tym mówi tabela 1 z rozdziału następnego), z czego wynika problem z wyżywieniem. Przemysł rozwija się dość słabo, gdyż brakuje wykwalifikowanej kadry pracowniczej. W porównaniu do wskaźników ekonomicznych liczba ludności rośnie w zastraszającym tempie. Zmiana liczby ludności wpływa w ogromnym stopniu na sprawy demograficzne, społeczne, gospodarcze i ekologiczne. Pojawiają się takie problemy jak analfabetyzm, głód, erozja gleb, brak pracy, bieda, których konsekwencjami jest pogłębiający się niski poziom życia ludzi z biednego Południa. Aktualnie do tego dochodzą różne działania stref wpływów (np. korporacje, wielkie firmy, ludzie), które wykorzystują swoją pozycję na światowym rynku. Korzystają z niedoskonałości systemów prawnych państw biednego Południa m.in. poprzez eksport 6 niebezpiecznych i szkodliwych substancji czy poprzez uruchamianie niebezpiecznych gałęzi przemysłu. Ponadto systemy prawne państw Bogatej Północy sprzyjają poczynaniom korporacji np. w faworyzowaniu producentów z krajów rozwiniętych poprzez pierwszeństwo w handlu i duże dotacje. Ponadto bogata Północ stosuje szereg metod, które tylko poniżają biedne kraje w handlu międzynarodowym, m.in. bariery celne. To przyczynia się do hamowania rozwoju produkcji na Południu i pogłębia biedę tego regionu. c. BIEDNI I BOGACI W LICZBACH Od wielu lat organizacje międzynarodowe prowadzą statystyki związane z poziomem rozwoju państw na świecie. Statystyki potrafią zobrazować skalę rozwoju świata, ale także pomagają wyznaczyć te kraje, którym trzeba pomóc. Ok. ¼ liczby mieszkańców Ziemi doświadcza skrajnego ubóstwa. Według opinii ekspertów sytuacja ta może się znacznie pogorszyć. Przyjrzyjmy się na początek tabelce, która prezentuje różnice między krajami bogatymi i biednymi. Kraje Liczba ludności (mln.) Dochód narodowy na jednego mieszkańca (dol.) Udział rolnictwa w produkcie krajowym (%) Zużycie energii na jednego mieszkańca (t)3 Ludność czynna zawodowo (%) - rolnictwo - handel i usługi Ludność miejska (%) Przeciętny przyrost naturalny (%) Przeciętne trwanie życia (lata) BOGATE 742 BIEDNE 2493 12 960 270 3 38 5,0 0,3 7 60 75 72 15 22 0,6 1,9 76 61 Tabela 1 –Kraje bogate i biedne w liczbach4 Na pierwszy rzut zauważalne są duże dysproporcje w każdym zagadnieniu. Liczba ludności w krajach biednych przewyższa niemal 3,5 – krotnie liczbę ludności krajów 3 4 (t) – w przeliczeniu na ropę naftową Na podstawie: Raport MBOR 1988, Encyklopedia Świat w Przekroju ’91, Warszawa 1991 7 bogatych, a liczba ta ciągle rośnie. Następnie, patrząc na dochód narodowy na jednego mieszkańca, możemy doznać wielkiego szoku: w kraju bogatym jest 60-krotnie wyższy niż w kraju biednym! Kolejno należy wskazać na różnice w sposobie rozwoju gospodarki – kraje biedne nadal opierają rozwój na mało wydajnym rolnictwie (więcej w następnym rozdziale). Na koniec największa różnicę zauważamy pomiędzy ludnością miejską - w kraju bogatym w miastach mieszka ponad 3-krotnie więcej ludzi niż w biednych krajach. Taka statystyka potrafi doskonale zobrazować skalę problemu biedy i bogactwa na świecie. Oto kilka kolejnych statystyk: • Wielkość PKB per capita5 Państwa najbogatsze 1. Luksemburg – 80 471 dol. 2. Irlandia – 44 087 dol. 3. Norwegia – 43 574 dol. • Edukacja6 Państwa o najmniejszej liczbie ludności umiejącej pisać i czytać 1. Niger – 17,6% 2. Burkina Faso – 26,6% 3. Sierra Leone – 29,6% • Przeciętna długość życia7 Państwa zamożne 1. Singapur – 81,7 lat 2. Japonia – 81,2 lat 3. Szwajcaria – 80,5 lat Państwa najbiedniejsze 1. Burundi – 680 dol. 2. Malawi – 706 dol. 3. Jemen – 759 dol. Państwa o najwyższej liczbie studentów w szkolnictwie wyższym 1. Kanada 2. USA 3. Australia Państwa biedne 1. Suazi – 32,6 lat 2. Botswana – 33,7 lat 3. Angola – 38,6 lat • Liczba ludności w przeliczeniu na jednego lekarza8 Największa Najniższa Czad, Erytrea, Gambia, Indonezja, 1. Kuba Malawi, Nepal, Bangladesz, Sri 2. Włochy Lanka, Filipiny – po 50 tys. osób 3. Izrael 5 Źródło: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, kwiecień 2007 Źródło: „Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej”, Warszawa 2007, część II, str. 176-177 7 ibidem 8 ibidem 6 8 • Liczba zgonów na 1000 urodzeń żywych9 Największa Najniższa 1. Angola – 185,3 1. Singapur – 2,29 2. Sierra Leone – 160,3 2. Szwecja – 2,76 3. Afganistan – 160,2 3. Japonia – 3,24 Z tych statystyk wynika ogromna dysproporcja pomiędzy krajami biednymi i bogatymi. Podkreślają tylko skalę problemu pomocy krajom najbiedniejszym oraz ile tak naprawdę jest do zrobienia w sprawie biednych krajów. Statystyki doskonale uzupełniają obraz głębokiego podziału, o którym napisałem w części „Podział na bogatą Północ i biedne Południe – przyczyny”. d. KATEGORIE POMOCY. DZIAŁALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA. Kraje wysoko rozwinięte zaczęły się poczuwać do reakcji na zaistniałą sytuację i rozpoczęły działania zmierzające do wyciągnięcia biednych krajów z krawędzi ubóstwa. Wyróżniamy dwie kategorie pomocy. Pierwsza kategoria – pomoc doraźna – to pomoc krótkotrwała w konkretnych sytuacjach, np. dostawa żywności, leków, środków czystości w okresie klęsk żywiołowych. Druga kategoria to pomoc długofalowa. Pomoc długofalowa odbywa się na różne sposoby: i. pomoc finansowa – rządy krajów najbiedniejszych otrzymują fundusze pieniężne na różne cele, np. rozwój rolnictwa czy technologii. Pomoc taka trwa dopóki stan danego elementu nie ulegnie zmianie na lepsze ii. pomoc technologiczna – wielu ekspertów z krajów bogatych zajmuje się opracowywaniem nowych technologii i strategii rozwoju dla krajów biednych. Aktualnie najczęściej pracuje się nad wydajniejszymi technikami uprawy, które mogłyby doprowadzić do zażegnania problemu głodu oraz nad technologiami, które pomogły by zwalczać analfabetyzm. iii. pomoc rzeczowa – dostarczanie tych rzeczy, które są aktualnie potrzebne i zaspokajanie aktualnych potrzeb przez dłuższy czas. Większość tych działań pomocowych odbywa się pod przewodnictwem wielkich organizacji międzynarodowych. Najbardziej znane organizacje to: Organizacja Narodów Zjednoczonych i jej agendy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Bank Światowy. 9 ibidem 9 ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych Organizacja ta powstała w 1945 r. Za główne zadania organizacja przyjęła: utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, utrzymywanie przyjaznych stosunków między narodami oraz rozwiązywanie problemów międzynarodowych. Przy ONZ powstało wiele agend, wśród których mamy te, które zajmują się głównie problemami społecznymi i gospodarczymi na świecie. Wszystkie agendy pracujące na rzecz rozwoju światowego określamy jedną nazwą: UNDG – United Nations Development Group10. Organizacje z tej grupy zajmują opracowywaniem projektów rozwoju i pomocy krajom najbiedniejszym, badają aktualną sytuację rozwoju na świecie. W 1996 roku zostały przyjęte tzw. Milenijne Cele Rozwoju (MDGs)11: 1) Wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i głodu (zredukowanie do 2015 r. o połowę liczby ludności żyjącej za mniej niż 1 dolar USA dziennie oraz ograniczenie do 2015 r. o połowę liczby ludzi cierpiących głód); 2) Zapewnienie powszechnej edukacji dla wszystkich dzieci na poziomie podstawowym do 2015 r.; 3) Promocja równości płci i równouprawnienie kobiet (poprzez wyeliminowanie różnic między płciami w dostępie do edukacji podstawowej do roku 2005 i na wszystkich szczeblach edukacji do 2015 r.); 4) Ograniczenie śmiertelności dzieci poniżej 5 lat o dwie trzecie do 2015 r.; 5) Ograniczenie do 2015 r. liczby matek umierających przy porodzie o trzy czwarte 6) Zredukowanie o połowę do 2015 r. liczby osób żyjących z HIV/AIDS, chorujących na malarię lub inne choroby zakaźne; 7) Poprawa stanu środowiska naturalnego Ziemi, poprzez integrację zasad trwałego rozwoju w programach i politykach poszczególnych krajów, odwrócenie tendencji wyczerpywania się zasobów, zmniejszenie o połowę do 2015 r. liczby ludzi 10 11 Źródło: http://www.undg.org/index.cfm?P=13 Treść MDGs pochodzi z: http://www.un.org/millenniumgoals 10 żyjących bez dostępu do wody pitnej oraz znaczącą poprawę do 2020 r. w zakresie jakości życia ludzi żyjących w slumsach; 8) Rozwinięcie globalnej współpracy na rzecz rozwoju, poprzez rozwijanie otwartego, przewidywalnego niedyskryminacyjnego i przejrzystego światowego systemu handlowego, uwzględnienie specjalnych potrzeb krajów najmniej rozwiniętych, wyspiarskich i śródlądowych (zwłaszcza w zakresie dostępu do rynków krajów rozwiniętych, redukcji długów, zwiększenia pomocy rozwojowej), wszechstronne podejście do kwestii oddłużenia państw Południa, wypracowania strategii na rzecz zapewnienia pracy młodemu pokoleniu, zapewnienie dostępu do leków dla krajów rozwijających się oraz umożliwienie im korzystania z dobrodziejstw nowoczesnej technologii. Międzynarodowy Fundusz Walutowy Powstał w 1945 roku i jest jednocześnie organizacją międzynarodową oraz bankiem udzielającym kredytów państwom członkowskim. Każdy kraj członkowski ma liczbę głosów proporcjonalną do swojego wkładu finansowego. Otrzymanie kredytu przez państwo znajdujące się w trudnej sytuacji jest uzależnione od uzgodnienia programu reform gospodarczych.12 Cele:13 1. Stabilizacja kursu walutowego 2. Uregulowanie zasad funkcjonowania międzynarodowego rynku walutowego 3. Nadzór nad zadłużeniem międzynarodowym 4. Walka z inflacją 5. Likwidacja bezrobocia 6. Przeprowadzanie reform wspierających rozwój gospodarczych 7. Tworzenie warunków dla wielostronnego regulowania należności za bieżące operacje w handlu międzynarodowym 8. Udzielanie pomocy w likwidacji trudności płatniczych Bank Światowy (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju) Swoją działalność zainaugurował w 1946 r. Bank Światowy nie jest bankiem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Zapewnia długoterminowe pożyczki o preferencyjnym oprocentowaniu dla najbardziej potrzebujących krajów 12 13 Opis pochodzi z : „Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej”, część II, Warszawa 2007, str. 178 Źródło: http://www.sciaga.pl/tekst/69822-70-miedzynarodowy_fundusz_walutowy_cele_i_ich_realizacja 11 członkowskich oraz przedsiębiorstw publicznych (po otrzymaniu gwarancji rządowych), dotacje, pomoc techniczną – obecnie wszystko do celów walki z ubóstwem i finansowania rozwoju takich dziedzin życia społecznego jak ochrona zdrowia, edukacja, ochrona środowiska czy też rozbudowa infrastruktury. W zamian za to wymaga jednak pewnych działań politycznych, takich jak walka z korupcją, rozwój demokracji, czy też najważniejszego – rozwoju sektora prywatnego. Fundusze na udzielanie kredytów państwom słabiej rozwiniętym pochodzą ze składek państw członkowskich, spłaty przez państwa wcześniejszych długów oraz dzięki emisji obligacji na światowych rynkach kapitałowych.14 Cele: wspieranie rozwoju gospodarczego przy jednoczesnym zwalczaniu ubóstwa. Kolejność działań w BŚ: przedstawienie projektu → przygotowanie do realizacji projektu → BŚ szacuje wartość projektu → negocjacje z pożyczkobiorcą → nadzór realizacji projektu → ocena realizacji projektu II. ANALIZA ŹRÓDEŁ BADAWCZYCH a. ANKIETA – „Jak kraje bogate mogą pomagać krajom biednym?” Celem ankiety było zbadanie, jak młodzież postrzega działalność w dziedzinie pomocy krajom biednym. Przeprowadzając ten sondaż , chciałem także zbadać stan wiedzy na temat krajów biednych. Ankieta została przeprowadzana 8 lutego 2008 roku wśród uczniów Gimnazjum nr 59 im. Tadeusza Reytana. Do badania wybrałem 36-osobową reprezentatywną grupę uczniów, którzy interesują się światem i mają pojęcie o zjawiskach zachodzących w naszej rzeczywistości. Dzięki temu moja grupa badawcza nie musiała być zbyt duża. Uczniowie wypełniali ankiety zaraz po otrzymaniu, więc uznaję odpowiedzi za autentyczne i zgodne z ich wiedzą i przekonaniami. Błąd statystyczny może wynieść maksymalnie jeden procent, jako że wyniki są liczbami całkowitymi. 14 Opis pochodzi z: http://pl.wikipedia.org/wiki/Bank_Światowy 12 Pytanie miało charakter zamknięty, respondenci mogli wybrać tylko jedną odpowiedź. Co trzeci ankietowany wie, jak funkcjonuje dzisiejszy system handlu, który faworyzuje bogatych producentów, jest niesprawiedliwy i nierówny, wyzyskuje do granic możliwości i tak już biednych ludzi. Kraje bogate kupują po bardzo niskich cenach towary z biednych krajów, by następnie sprzedać je jak najdrożej. We wszystkim pomaga im ich pozycja na rynku oraz niekorzystne prawo międzynarodowe. Wynik odpowiedzi „NIE” każe zastanowić się nad uświadomieniem społeczeństwa, jak w rzeczywistości wygląda światowy handel. Należy zmienić mentalność konsumenta z trybu kupowania na tryb świadomego kupowania. 13 Pytanie miało charakter zamknięty, respondenci mogli wybrać tylko jedną odpowiedź. 67% odpowiadających spotkało się z pojęciami biedne Południe i bogata Północ. Podział ten wynika z tego, że kraje biedne leżą na południu w stosunku do krajów bogatych. Im więcej ludzi ma świadomość istnienia takiego podziału, tym bardziej możemy przystąpić do jego zwalczenia. Tylko przy pomocy poparcia całego społeczeństwa można coś zdziałać na rzecz poprawy sytuacji biednych krajów, a niestety, nadal ponad 30% nie słyszała o podziale na bogatą Północ i biedne Południe. 14 Pytanie miało charakter zamknięty, respondenci mogli wybrać tylko jedną odpowiedź. Wśród odpowiedzi istniała opcja podania własnej propozycji. Najwięcej odpowiedzi padło na kolonializm i gospodarkę rabunkową – aż 78% respondentów główną przyczynę biedy krajów biednego Południa widzi w kolonialnej przeszłości. Taka odpowiedź potwierdza opinie badaczy. Jedynie zaskakiwać może tak mała liczba odpowiedzi o różnicach kulturowych. Można by się spodziewać większego podziału między kolonializmem, a różnicami kulturowymi, jednak respondenci opowiedzieli się przede wszystkim za kolonializmem. Jako odpowiedź samodzielna najczęściej padało: „Nie wiem”. Pytanie miało charakter zamknięty, respondenci mogli wybrać tylko jedną odpowiedź. Respondenci mieli problem ze wskazaniem, czy organizacje działają skutecznie czy nie, dlatego widzimy, że głosy pomiędzy „Raczej tak” i „Raczej nie” są podzielone. Takie zachowanie wydaje się logicznie. Śledząc informacje w mediach, słyszy się jedynie o podejmowanych działaniach, np. o projektach ONZ czy o uchwałach Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Trudno powiedzieć coś więcej o skuteczności w tych działaniach, jeżeli nie poszukamy głębiej, np. w Internecie. Tylko 3% stanowczo wypowiedziało się, że organizacje międzynarodowe działają skutecznie. Nikt nie wskazał odpowiedzi „Kategorycznie nie”. 15 Pytanie miało charakter zamknięty, respondenci mogli wybrać tylko jedną odpowiedź. Najwięcej odpowiadających, bo co trzeci, wskazał, że projekty są w fazie realizacji i należy poczekać na efekty. 28% wypowiedziało opinię, że projekty udały się tylko po części, bo napotkano na wiele przeszkód. ¼ respondentów uznało wykonywane projekty jako kiepskie i przykrywkę dla dalszych działań wykorzystywana biednych krajów. Najmniej chętnych znalazła odpowiedź, że projekty dawały nadzieję, ale nie przyjęły się. Rzeczywistość jest faktycznie zawiła, tak jak odpowiedzi respondentów. Prowadzi się wiele działań, podejmuje się realizacji nowatorskich projektów. Jednak rozliczając już zakończone,trudno wyciągnąć jakieś konkretniejsze wnioski. Najbardziej znane projekty to m.in. Zielona Rewolucja w Indiach czy komputer osobisty za 100$. Zielona Rewolucja nie doprowadziła do zażegnania głodu, za to zostały zniszczone gleby w Indiach. Idea komputera za 100$ rozwija się trochę lepiej – realizacja staje się coraz bardziej realna. Należy tylko dobrze wykorzystać tę technologie – nie może zostać ona zmarnotrawiona. 16 Pytanie miało charakter zamknięty, respondenci mogli wybrać dwie odpowiedzi. Wśród odpowiedzi istniała opcja podania własnej propozycji. Respondenci mieli do wyboru aż dziesięć odpowiedzi. Najwięcej osób – 28% i 23% - opowiedziało się, że największe palące problemy krajów biednych to dostępność wody pitnej oraz edukacja na niskim poziomie. Odpowiedzi są bardzo słuszne i zgodne z rzeczywistymi problemami – wybrano wodę, która jest niezbędna do przeżycia, a także do utrzymania czystości oraz edukację. W następnej kolejności wskazano na przestarzałą gospodarkę opartą na uprawie roli. To także faktyczny problem, którym warto się zająć. Poprawa działania gospodarki pozwoliłaby wyprowadzić wielu ludzi z ubóstwa. Problem niskich kwalifikacji pracowników oraz przestarzałych technologii wybrało tylko 6%. Sądzę, że to racjonalny wybór w porównaniu, gdy można było wskazać dostępność wody czy edukację na niskim poziomie. Najmniej respondentów widzi problem w eksplozji demograficznej oraz nieprecyzyjnym prawie krajów biednych. Co do drugiego nie mam wątpliwości, natomiast jestem zaskoczony, że tak mało osób zauważyło problem zbyt dużej liczby ludności, z której wynikają kłopoty z wyżywieniem. 6% odpowiedzi to odpowiedź „inna”. Tu padała tylko jedna propozycja „brak żywności”. Pula odpowiedzi w tym pytaniu wyniosła 70 – jeden z respondentów nie wskazał żadnego z problemów. 17 Pytanie miało charakter zamknięty, respondenci mogli wybrać jedną odpowiedź. Wyniki są całkiem zadowalające (jako wynik zadowalający uznajemy odpowiedzi „4” i „5”), bo aż 69% ma świadomość, że nigdy nie było lepszego momentu, aby wziąć się za problemy krajów biednych. Taki wynik rokuje duże poparcie społeczne dla działań pomocowych oraz wskazuje na wysoki poziom świadomości problemów, jakie pojawiają we współczesnym świecie. 31% jednak nadal uważa, że do pomocy krajom biednym możemy podchodzić z dystansem i opieszałością. Nie widzą wysokiego poziomu potrzeby pomocy tym krajom. Należy pokazać, że pomoc krajom biednym już dawno przekroczyła wskazany przez respondentów poziom 3. Nikt nie wskazał odpowiedzi „2” i „1”. Można śmiało powiedzieć, że to bardzo dobry znak. Problem biedy to nie byle problem wśród innych problemów, a jeden z najważniejszych. Należy teraz popracować nad tym, by wszyscy wiedzieli, że na pomoc krajom biednym jest coraz mniej czasu i trzeba wziąć się do pracy i działania. 18 b. WYWIAD – „Czy bogate kraje uratują trzeci świat?”15 Jako jedno ze źródeł badawczych chciałbym zaprezentować wywiad przeprowadzony w 2005 roku przez Marka Tejchmana z serwisu internetowego Money.pl. Wywiad został przeprowadzony z Maciejem Kuźmiczem z Gazety Wyborczej oraz z Janem Szczycińskim z UNDP. MAREK TEJCHMAN: Witam Państwa bardzo serdecznie. Dzisiaj gośćmi naszego magazynu gospodarczego są Maciej Kuźmicz z Gazety Wyborczej i Jan Szczyciński z UNDP, czyli programu Narodów Zjednoczonych do spraw rozwoju. Już za tydzień zaczyna się szczyt UNDP, czego możemy spodziewać się po tym szczycie? JAN SZCZYCIŃSKI: Faktycznie za tydzień zaczyna się szczyt, to będzie największy jak do tej pory szczyt przywódców państw i szefów rządów światowych. Właściwie są dwie główne kwestie, które będą omawiane i miejmy nadzieję, będą decydowane. Pierwsza to jest kwestia finansowania rozwoju i ocena realizacji milenijnych celów rozwoju, które zostały wyznaczone przez państwa członkowskie ONZ w 2000 roku. Ich priorytetowym celem jest likwidacja ubóstwa na świecie i miejmy nadzieję, że będą podjęte decyzje odnośnie finansowania i realizacji tych celów do 2015 roku. Drugą bardzo istotną kwestią będzie reforma ONZ. Ile do reformy ONZ nie możemy praktycznie nic powiedzieć, choć negocjacje gorące trwają przez cały czas między państwami członkowskimi ONZ, o tyle jeśli chodzi o ten pierwszy komponent finansowy, zwiększone i o lepszej jakości finansowanie rozwoju to właściwie mamy od początku tego roku, od forum ekonomicznego w Davos poprzez ostatni lipcowy szczyt państw G8 i bardzo konkretne zobowiązania, możemy mieć taką nadzieję, że konkretne decyzje zostaną podjęte jeśli chodzi o zwiększenie pomocy i poprawę jej jakości. MAREK TEJCHMAN: Czyli będą pieniądze na realizację tych celów milenijnych. Jeszcze raz powiedzmy, jakie to cele: przede wszystkim likwidacja biedy na świecie. JAN SZCZYCIŃSKI: Przede wszystkim likwidacja biedy, te cele mają też takie bardzo wymierne wskaźniki, one nie są takie generalne po prostu, zlikwidować biedę. Jest to likwidacja biedy, zapewnienie powszechnego dostępu do edukacji podstawowej, opieka zdrowotna nad kobiet w ciąży, zmniejszenie śmiertelności dzieci, zapobieganie rozprzestrzenianiu się HIV i AIDS, ochrona środowiska, a także cel ósmy, ostatni, taki bardziej adresowany do państw wysokorozwiniętych, cel mówiący o budowaniu globalnego partnerstwa między bogatymi i biednymi państwami na rzecz rozwoju. MAREK TEJCHMAN: A jak wygląda realizacja tych celów? 15 Wywiad pochodzi ze strony: http://www.money.pl/gospodarka/tokfm/artykul/czy;bogate;kraje;uratuja;trzeci;swiat,157,0,129437.html# 19 MACIEJ KUŹMICZ: Słabo, realizacja tych celów wygląda bardzo słabo niestety. ONZ ma dobre chęci i stara się już od dawna zmusić bogatych, by współpracowali z biednymi, ale się to nie udaje, przynajmniej na razie. Mimo, że w ubiegłym roku ta pomoc rozwojowa to było mniej więcej 70 mld dolarów, czyli najwięcej w historii. To mimo tego tak na prawdę to jest dużo za mało, aby świat ruszył z miejsca. Jeżeli w tym tempie będziemy finansować rozwój krajów najbiedniejszych, bo trzeba to sobie otwarcie powiedzieć nikt nie ma na to pieniędzy oprócz krajów bogatych. Jeżeli one nie potrząsnął swoją kieszenią i nie wydobędą stamtąd potrzebnych pieniędzy to nikt inny tego nie zrobi. Także już od dawna jest znany priorytet przeznaczenia 0,7% PKB każdego kraju na rozwój krajów najbiedniejszych i on jest realizowany przez cztery pięć krajów, a cała reszta po prostu tego nie realizuje. MAREK TEJCHMAN: Jakie to kraje? MACIEJ KUŹMICZ: To są przede wszystkim kraje Skandynawskie, które tak na prawdę mogą sobie na to pozwolić i oprócz tego mają bardzo silną opinię publiczną, która wymaga tego od rządzących. Kraje takie jak Stany Zjednoczone, jak Wielka Brytania te potęgi gospodarcze, Francja, Niemcy nie realizują tego celu. Czyli w tym momencie rolą ONZ-tu nie będzie wyznaczenie tego, by wszyscy finansowali rozwój, bo o tym wszyscy wiedzą, celem będzie to, żeby zmusić te kraje najbogatsze, żeby pokazać im, że muszą to robić, że w końcu muszą zacząć dawać pieniądze. MAREK TEJCHMAN: A jak można zmusić te kraje? MACIEJ KUŹMICZ: Można przede wszystkim pokazać, że będzie im się to opłacać. To tak na prawdę jedyny sposób na to, żeby bogaci zaczęli przeznaczać w końcu pieniądze takie, jakie są niezbędne na rozwój. MAREK TEJCHMAN: Będzie się to opłacać dlatego, że będzie partner do handlu? MACIEJ KUŹMICZ: Tak między innymi. Ale jeżeli idzie o partnera do handlu to ja bym tutaj nie przesadzał. Mówimy tutaj o krajach najbiedniejszych, najuboższych, to są takie kraje jak Niger, gdzie ostatnio mieliśmy przerażającą klęskę głodu, taki kraj jak Sudan, jak Kamerun, czyli takie które są najuboższe w tym momencie i one na pewno nie będą odbiorcami wielkich partii towarów bardzo zaawansowanych technologicznie ze Stanów. Ale pamiętajmy o tym, że te kraje są demograficznie bardzo prężne, one się bardzo szybko rozwijają i ci ludzie, którzy w tym momencie tam mieszkają są zdesperowani, bo tak na prawdę nie mają żadnej alternatywy, oni na pewno nie będą mieli pracy, na pewno będą żyli poniżej jednego dolara dziennie, więc jak wynika ze wszystkich raportów ONZ to może być powodem do większego terroryzmu, to może być powodem do destabilizacji. A tak na prawdę krajom najbogatszym nie zależy w tym momencie na otwieraniu nowych rynków w krajach najuboższych, bo one są płytkie 20 i mało chłonne, zależy im na tym, żeby te kraje były bezpieczne i tak jak pisze Jeffrey Sachsa w swojej książce „Koniec biedy”, to jest inwestycja, na którą najbogatsi muszą się zdecydować w tym momencie, a właściwie powinni być już zdecydowani i powinni już zacząć przekazywać pieniądze. I trzeba skończyć z pięknymi słowami, że cele milenijne musimy realizować bo inaczej będzie źle. Trzeba sobie jasno powiedzieć, jeżeli nie będziemy dawać pieniędzy na rozwój, w tym Polska, to może się to tak skończyć, że za dziesięć piętnaście lat będziemy mieli świat dużo bardziej biedny, dużo bardziej podzielony i dużo bardziej zdesperowany na tym biednym południu. A to oznacza dużo bardziej niebezpieczny. A koszty niwelowania konfliktów, koszty zażegnywania konfliktów są znacznie wyższe od tych pieniędzy jakie możemy wydać na rozwój. MAREK TEJCHMAN: A w jaki sposób te pieniądze wydawać? MACIEJ KUŹMICZ: Przede wszystkim efektywnie. Trzeba stworzyć system kontroli pomocy, a właściwie system monitorowania pomocy, czyli taki system, który będzie upewniał dawców, kraje dawców, że pieniądze, które dają nie idą na zakup broni, nie idą na pałace dla kacyków w krajach najsłabiej rozwiniętych, ale trafiają do najbiedniejszych. MAREK TEJCHMAN: A czy organizacje ONZ mają takie możliwości? MACIEJ KUŹMICZ: Czy mają takie możliwości tak na prawdę w tym momencie będzie to testowane podczas 60. sesji ONZ. Jeżeli okaże się że ONZ nie jest w stanie zaproponować sensownego systemu pomocy, to wydaje mi się, że ONZ będzie przechodził bardzo głęboki kryzys. Pamiętajmy o tym, że najwięksi dawcy, czyli Stany Zjednoczone już się rozczarowały do ONZ między innymi na fali ostatnich skandali z programem ropa za żywność. Będzie bardzo trudno przekonać Amerykanów, którzy w tym momencie są dość konserwatywni, że powinni dawać więcej pieniędzy na pomoc zagraniczną, a pamiętajmy, że paradoksalnie według badań Instytutu Gallupa, Amerykanie są święcie przekonani, że dają na swoją pomoc dla krajów słabo rozwiniętych i rozwijających się jedną piątą swojego budżetu, tymczasem oni na pomoc przekazują niecałą jedną dziesiątą swojego PKB. Także trzeba będzie walczyć ze stereotypami i to będzie bardzo ważne zadanie ONZ na tym szczycie. MAREK TEJCHMAN: W jaki sposób walczyć z tymi stereotypami? JAN SZCZYCIŃSKI: Praktycznie większość pomocy, która jest realizowana, to jest pomoc na zasadzie dwustronnej, między państwem bogatym a państwem biedniejszym. Tak powiem w kwestii pewnego sprostowania rolą ONZ bardziej jest przekonanie państw wysoko-rozwiniętych, że powinny w inny sposób świadczyć tą pomoc i oczywiście też budowa lepszego systemu pomocy wielostronnej. 21 MACIEJ KUŹMICZ: Wydaje mi się że jeżeli ONZ nie będzie w stanie przekonać tych krajów dawców, że jest w stanie zaproponować coś w rodzaju systemu nadzoru pomocy, albo systemu monitorowania albo wskaźników wykorzystania tej pomocy, to tak na prawdę nie przekonają się do tego, że są w stanie pomagać efektywnie i nadal będą posługiwać się tym stereotypem dajemy im pieniądze, a oni je kradną. Za pieniądze pomocowe powstaje bardzo dużo projektów, które są bardzo wartościowe o tyle że za bardzo małe pieniądze udaje się aktywizować najbiedniejszych, udaje się tych ludzi przywracać do społeczeństwa, oni już nie są wykluczeni, bo to jest największy kłopot. JAN SZCZYCIŃSKI: Faktycznie liczby najpewniej są takim najlepszym przełamywaczem stereotypów, jeśli chodzi o zmianę podejścia do pomocy rozwojowej. I tu bardzo istotna jest kwestia pewnej harmonizacji i konsekwencji w tej pomocy rozwojowej. Bo my mówimy o pomocy rozwojowej, czyli o funduszach, które po prosty wychodzą z państw. Ale też po pierwsze to jest obowiązek, pewne zobowiązanie tych państw rozwiniętych, żeby starać się możliwie najlepiej kontrolować te fundusze, a nie tylko spełniać swój dobry obowiązek, dawać fundusze i też się nimi zajmować. A po drugie, żeby ta pomoc rozwojowa była zharmonizowana z resztą polityki i wewnętrznej, krajowej, i polityki zagranicznej i na przykład polityki handlowej. Bo jest to pewna niekonsekwencja, na którą też dzisiaj publikowany raport UNDP o rozwoju społecznym wskazuje. Z jednej strony państwa bogate przeznaczają dość dużo pieniędzy, bo prawie 70 mld dolarów rocznie na pomoc, z drugiej jednak strony stosują takie polityki dotacji na przykład dla rolnictwa, czy takie bariery celne czy dotacje do eksportu, które uniemożliwiają tym państwom najuboższym, na przykład państwom afrykańskim funkcjonowanie bez tej pomocy rozwojowej. MAREK TEJCHMAN: Dajemy im rybę bez wędki. JAN SZCZYCIŃSKI: UNDP policzyło, że te straty dla państw rozwijających się wynikające z dotacji do rolnictwa, produkcji i eksportu w krajach najbardziej rozwiniętych wynoszą 72 mld dolarów rocznie. Czyli mniej więcej tyle ile wynosi pomoc. MACIEJ KUŹMICZ: To prawda, ja bym się nie zgodził z tym, że kraje rozwinięte dają dużo pieniędzy na pomoc. Liczba 70 mld dolarów jest ładną sumą na papierze, ale jednocześnie 70 mld dolarów to nie jest żaden wysiłek dla tych krajów. Pamiętajmy o tym, że kraje najbogatsze, tylko i wyłącznie najbogatsze, przeznaczają co roku 300 mld dolarów tylko na dopłaty dla swoich rolników. Więc 70 mld dolarów ze wszystkich krajów to wcale nie jest dużo. Na zbrojenia na całym świecie jest przeznaczanych około 700 mld dolarów rocznie, a więc dziesięć razy więcej niż na pomoc rozwojową. Na perfumy Europejczycy wydają siedem miliardów dolarów rocznie. Czyli widzimy jakiego rzędu to są kwoty te 70 miliardów dolarów. Pamiętajmy, że do pomocy są wliczane też między innymi umarzane długi. Więc to nie jest tak, że my dajemy 70 mld dolarów i możemy czuć się dobrze. To są też pieniądze, których nie odbieramy od tych 22 krajów, ale one nie mają bezpośrednio wpływu na to że powstanie coś nowego, że powstanie szpital, droga czy szkoła. JAN SZCZYCIŃSKI: A faktycznie potrzeby nie są tak niebotyczne, bo wspomniany Jeffrey Sachs wyliczył, że jeżeli państwa rozwinięte spełniłyby swoje zobowiązania i deklaracje i od przyszłego roku przeznaczyłyby dwa razy więcej pomocy, czyli około 140 mld dolarów na pomoc to cele milenijne mogłyby być zrealizowane. MAREK TEJCHMAN: Dziękuję bardzo za rozmowę. c. ANALIZA RAPORTU ONZ „Realizacja Milenijnych Celów Rozwoju w roku 2007”16 Od 2005 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych co roku przygotowuje raport na temat realizacji Milenijnych Celów Rozwoju. Raport został wydany w języku angielskim. WSTĘP We wstępie znajdują się ogólne informacje na temat działań ONZ na rzecz pomocy biednym. Na początku przedstawiono osiągnięcia, które mają przybliżyć realizację MDG (czas realizacji: 2015 r.): • Stosunek ludzi żyjących w skrajnym ubóstwie spadł z 1/3 (1990 r.) do 1/5 w roku 2004. Jeżeli taki trend się utrzyma, w 2015 r. zostanie osiągnięta założona redukcja biedy na całym Świecie i w najważniejszych regionach • Liczba ludzi żyjących w skrajnym ubóstwie w rejonie Sahary spadła o 6 punktów procentowych w stosunku do 2000 roku. Jednak jest to za mało, by w 2015 roku osiągnąć redukcję biedy o połowę • Zwiększyła się liczba dzieci rozpoczynających naukę w szkole – z 80% w 1991 roku do 88% w 2004 roku. • Zwiększył się udział kobiet w życiu publicznym • Spadł stopień umieralności dzieci na całym Świecie. Świadczy to o skuteczności działań na rzecz redukcji liczby zgonów małych dzieci np. z powodu odry • Zwiększyły się działania na rzecz opanowania malarii 16 Źródło raportu: http://www.un.org/millenniumgoals 23 • Udaje się opanowywać epidemie gruźlicy, jednakże wyniki nie są na tyle wystarczające, by osiągnąć założone wskaźniki zachorowalności i umieralności Na podstawie wyników możemy określić ile jeszcze zostało do zrobienia. Niestety, tylko jeden z ośmiu regionów jest na dobrej drodze do realizacji MDG. Nadal mamy największe problemy z brakiem miejsc pracy, pustynnieniem, zwiększaniem się zanieczyszczenia wody, wysokim stopniem zachorowalności za HIV. Najbliższe główne wyzwania wg ONZ: • • • • • • Ponad 500 000 kobiet umiera co roku z powodu problemów podczas ciąży i rodzenia. Dobrze obrazuje to, że w strefie Saharyjskiej umiera 1 na 16 kobiet, podczas gdy w rozwiniętym Świecie umiera 1 na 3800 kobiet Jeżeli trend się utrzyma, zmniejszenie liczby niedożywionych dzieci o połowę ominie ok. 30 milionów dzieci, przede wszystkim z rejonów Afryki Saharyjskiej i Azji Południowej Liczba ludzi umierających na AIDS wzrosła do 2,9 milionów w 2006 roku, a działania profilaktyczne prawie zawiodły 1,6 miliardów ludzi potrzebuje dostępu do środków czystości. Jeżeli trend się utrzyma, z założonej liczby ludzi do 2015 roku ok. 600 milionów nie otrzyma pomocy z zakresu poprawy warunków sanitarnych W krajach rozwijających się ludzie nie mają udziału w rozwoju gospodarczym. Kraje idą do przodu, a życie ludzi nie ulega zmianie. Wynika to z nierównego podziału dóbr. Gwałtownie rośnie emisja dwutlenku węgla, wzrasta ocieplenie klimatu. We wstępie wspomniano o tym, że jeżeli rządy krajów wszelkimi środkami dążą do rozwoju, to potrafią go osiągać. Jose Antonio Ocampo na koniec wstępu mówi, że wspólnymi siłami możemy dojść do sukcesu MDGs i należy zacieśnić współpracę w tej materii. Prezentacja wykresów Następnie umieszczono szereg wykresów – aż 32! - o każdym z ośmiu celów. Ogólnie raport jest bardzo obszerny (21 stron), przedstawię kilka wykresów, związanych przede wszystkim z tematem pracy. Wykresy są zeskanowane z elektronicznej wersji raportu. 24 Objaśnienia do wykresów (tłumaczenia): Proporcja ludzi żyjących za mniej niż 1$ dziennie (w %) Sub-Saharan Africa – Afryka Saharyjska i okolice Western Asia – Azja Zachodnia CIS –byłe republiki ZSRR Europe – Europa Southern Asia – Azja Południowa South-Eastern Asia – Azja Południowo – Wschodnia Eastern Asia – Azja Wschodnia Northern Africa – Afryka Północna Latin America & the Caribbean – Ameryka Łacińska i basen Morza Karaibskiego Developing regions – regiony rozwijające się Transition countries of SouthEastern Europe – kraje pod przemianami z Europy Południowo-Wschodniej Udział biednych w dochodzie narodowym (w %) 25 Proporcja niedożywionych dzieci poniżej 5 roku życia (w %) Umieralność dzieci poniżej 5 roku życia na 1000 urodzeń 26 Procent dzieci rozpoczynających naukę w szkole (w %) 27 III. DIAGNOZA PROBLEMÓW KRAJÓW BIEDNYCH a. AZJA17 Występują tu ogromne kontrasty społeczne. Tereny Azji PołudniowoWschodniej to tereny byłej polityki kolonialnej Europy. Kilka krajów osiągnęło wielki sukces gospodarczy – Japonia, Korea Południowa, Singapur, Tajwan, Hongkong, Malezja (tzw. Azjatyckie tygrysy). Jednak największy sukces odnoszą Chiny, które już są 5 gospodarką świata biorąc pod uwagę PKB. Owszem, uporano się z problemem głodu, ale warunki życia są bardzo trudne. Chiny nadal pozostają państwem komunistycznym. Z tymi potęgami kontrastuje parę mniejszych i biednych państw np. Korea Północna, Kambodża czy Bangladesz. W tym rejonie nie ustają konflikty, choć nie są takie gwałtowne jak w Afryce. Utrzymuje się konflikt pomiędzy Indiami i Pakistanem – obydwa kraje dysponują bronią jądrową, więc eskalacja konfliktu mogłaby być zagładą tego regionu. Widoczne są pozostałości po ZSRR. Wiele państw to tylko atrapy, w których panuje struktura klanowa lub plemienna. Rosja próbuje utrzymywać państwa w zależności od siebie. Ponadto zaczął się rozwijać islamski fundamentalizm, który charakteryzuje się nienawiścią do USA i Izraela, a Iran to przykład kraju, w którym udała się rewolucja islamska. GŁÓWNE PROBLEMY AZJI: niskie warunki życia, neokolonializm, duża umieralność dzieci, duże kontrasty społeczne, konflikty międzypaństwowe b. AFRYKA18 Drugi co do wielkości kontynent, bierze mały udział w różnych dziedzinach życia. Niewiele terenów zostało objętych globalizacją. Większość terytorium Afryki to tereny byłych imperiów kolonialnych. Sądzono, że zniesienie kolonializmu doprowadzi do szybkiego rozwoju, jednak państwa pogrążyły się we własnych konfliktach. Wiele spośród krajów afrykańskich po odzyskaniu niepodległości nie uporało się z problemami ekonomicznymi i gospodarczymi. Nie stworzono właściwej infrastruktury, zmarnowano pomoc międzynarodową. Korupcja odstrasza zagranicznych inwestorów. 17 18 Źródło: „Przewodnik Młodego Obywatela - rozszerzenie”, wyd. CEO, Warszawa 2006, str. 227-228 Źródło: „Przewodnik Młodego Obywatela - rozszerzenie”, wyd. CEO, Warszawa 2006, str. 229 28 Najwięcej konfliktów występuje pomiędzy plemionami. Problemem są granice państw, które nie pokrywają się z granicami plemiennymi. Najkrwawszym konfliktem jest konflikt pomiędzy plemionami Hutu i Tutsi na granicy Konga, Rwandy, Burundi i Ugandy. Jedynym sukcesem politycznym jest likwidacja apartheidu w RPA. Afryka to najbiedniejszy kontynent. Jeżeli liczba ludności przekroczy miliard, to 30% ludności będzie cierpiało biedę. Bieda sprzyja epidemiom takich chorób jak AIDS. Aż 25 z 36 milionów nosicieli wirusa HIV żyje w Afryce. GŁÓWNE PROBLEMY: przestarzała gospodarka, wiele ludzi zarażonych HIV i chorych na AIDS, duży wskaźnik umieralności dzieci, krwawe konflikty plemienne, ogromna bieda c. AMERYKA ŁACIŃSKA19 Występują tu olbrzymie kontrasty społeczne. Mamy z jednej strony posiadaczy wielkich plantacji, z drugiej strony skrajną nędzę. Bardzo popularne są ruchy ludowe. Wiele krajów było pod wodzą dyktatury wojskowej. Do teraz zostały głębokie podziały społeczne w państwach – np. w Kolumbii istnieją prywatne armie, które chronią najbogatszych. Kraje Basenu Morza Karaibskiego określamy mianem „bananowe republiki” – formalnie demokratyczne, jednak to są już dyktatury. Pod koniec lat 80 kontynent przeżywał głęboki kryzys finansowy – spadał dochód narodowy i pojawiła się hiperinflacja. Przeprowadzono neoliberalne reformy, które uzdrowiły gospodarkę, ale powiększyły strefę ubóstwa. Ameryka Łacińska bierze mały udział w światowej gospodarce. Wielkie znaczenie ma przemysł narkotykowy. GŁÓWNE PROBLEMY: przestarzałe systemy polityczne, produkcja narkotyków, wielkie podziały społeczne, ogromna bieda, bezkarność najbogatszych 19 Źródło: „Przewodnik Młodego Obywatela - rozszerzenie”, wyd. CEO, Warszawa 2006, str. 230-231 29 IV. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ. STRATEGIE ICH REALIZACJI. Nigdy nie było lepszego momentu, aby wziąć się za rozwiązanie problemów biedy na świecie. W tym rozdziale chciałbym zaprezentować kilka takich rozwiązań – od najprostszych, a kończąc na bardziej wyszukanych systemach pomocy. 1) ROZWIĄZANIE 1: Działalność obywatelska STRATEGIA: My, jako obywatele, mamy szerokie pole działania. Możemy wpływać na nasze władze lokalne i centralne np. poprzez demonstracje czy składanie petycji. Ponadto powinniśmy wspierać akcje humanitarne lub sami takie akcje organizować. Obowiązek niesienia pomocy wynika z wielu umów międzynarodowych, a przede wszystkim z Karty Narodów Zjednoczonych (art.2, pkt.5) : „[…]wszyscy członkowie organizacji powinni okazywać jej wszelką pomoc w akcjach podjętych zgodnie z Kartą.” Afryka niekoniecznie potrzebuje nowoczesnych urządzeń, a bardziej przyda się pomoc np. przy budowie szkół czy przy doprowadzaniu wody pitnej. Przy okazji dobrze jest zbierać stare rzeczy np. ubrania, bo one mogą być komuś przydatne. PRZESZKODY: Podczas realizacji działalności obywatelskiej może wystąpić wiele komplikacji: władza nie posłucha obywateli, brak koordynacji międzynarodowej podczas akcji humanitarnej, cel akcji nie zostanie osiągnięty (np. zabraknie materiałów, ludzi, wystąpi jakiś kryzys). Jednak największym problemem może być mentalność ludzka – tych co chcą pomóc i tych, którym się pomaga. ZAKŁADANE REZULTATY: Przede wszystkim wzrost nakładów na pomoc biednym, w zależności od celu akcji humanitarnej (np. zwiększenie dostępności wody pitnej, wzrost poziomu edukacji), zacieśnienie współpracy międzynarodowej, przebudowa mentalności zarówno pomagających jak i tych, którzy potrzebują pomocy. 30 2) ROZWIĄZANIE 2: Rekonstrukcja zasad światowego handlu – stworzenie zbioru praw obowiązujących podczas handlu międzynarodowego STRATEGIA: Handel światowy mógłby być doskonałym narzędziem do zwalczenia ubóstwa. Jednak jest on tak sterowany przez kraje bogate w taki sposób, że kraje biedne stają się coraz biedniejsze. Dlatego istnieje potrzeba zmian zasad w światowym handlu. Kraje bogate dyktują wszelkie zasady handlu: narzucają opłaty importowe i eksportowe, kupują jak najtaniej towary w krajach biednych (ustalają ceny na te towary!), niechętnie dzielą się patentami, limitują udział krajów biednych w światowym handlu, stosują ceny dumpingowe, niezdrową konkurencję. Gdyby zwiększyć udział krajów biednych w światowym handlu choć o 1% to z biedy wyszłoby ok. 128 milionów ludzi. Ponadto należy zdemokratyzować Światową Organizację Handlu, by kraje biedne miały coś do powiedzenia w tej organizacji. PRZESZKODY: Oczywiście, przeszkoda może być tylko jedna – opór tych osób, które stracą wielkie dochody na tym, że do handlu zostanie dopuszczonych wielu nowych producentów. ZAKŁADANE REZULTATY: Przede wszystkim włączenie krajów biednych do handlu światowego, co przyczyniłoby się do wzrostu poziomu ekonomicznego tych krajów, a wielu ludzi wyszłoby z biedy. 3) ROZWIĄZANIE 3: Stworzenie kolegialnego urzędu ds. zwalczania biedy na świecie STRATEGIA: Idea jest prosta: tworzymy nowy urząd wykonawczo-kontrolny koordynujący działalność na rzecz pomocy krajom biednym (czyli m.in. działalność takich organizacji jak ONZ, MFW czy BŚ). Komisja taka liczyłaby ok. 15-20 członków. Co kwartał przygotowywany byłby raport na temat działań międzynarodowych na rzecz krajów biednych. Siedziba komisji powinna znajdować się w którymś z krajów skandynawskich, bo 1) kraje skandynawskie najbardziej przykładają się do pomocy międzynarodowej, 2) mentalność społeczeństw krajów skandynawskich sprzyjałaby dobrej pracy takiej komisji. 31 Komisja nie byłaby afiliowana przy żadnej znanej organizacji, ale miałaby możliwość kontrolowania działań innych organizacji. Istnieje ewentualność współpracy przy ONZ. Taką komisję można by porównać do polskiego NIK, ale na skalę światową i ponadto działającą skutecznie. PRZESZKODY: Największą przeszkodą byłaby biurokracja oraz jednak w jakiś sposób dostałyby się istniejące już machinacje i układy z poprzednich organizacji międzynarodowych. ZAKŁADANE REZULTATY: Przede wszystkim wzrost skuteczności działań na rzecz pomocy biednym. Przewiduje się usunięcie zjawiska marnotrawienia pieniędzy, które występuje niemal przy każdej pomocy finansowej dla krajów biednych. 4) ROZWIĄZANIE 4: Jeden kraj bogaty bierze pod opiekę jedno biedne państwo STRATEGIA: Kraj bogaty podpisuje umowę międzynarodową z krajem biednym, w której zostaje zawarty przedmiot pomocy, który kraj bogaty zobowiązuje się wykonać. Najlepiej, gdy ta umowa jest jednostronna – w końcu kraj bogaty ma wszystko, a krajowi biednemu trzeba pomóc, a dawanie czegoś w zamian może być ciosem. Na początku warto przeprowadzić analizę, jakie metody sprawdzą się wśród danej społeczności i dadzą najlepszy efekt końcowy. Analiza mogłaby wskazać silne strony danego kraju. Świadomość tkwiącego potencjału, w którejś z dziedzin pozwoli go wykorzystać. Pomoc występuje w dwóch kategoriach – doraźnej i długofalowej. Kraj bogaty bierze udział we wdrażaniu projektów ekonomicznych i społecznych w kraju biednym, przekazuje efektywne technologie, wspiera rozwój edukacji. System ten ma działać na zasadzie mistrz-uczeń. Kraj bogaty to w tej sytuacji „mistrz”, natomiast kraj biedny to „uczeń”. Wszystko odbywa się w myśl przysłowia, które często się powtarza: „Nie daj głodnemu ryby. Podaruj mu wędkę i naucz go łowić”. Wspomniałem o pomocy doraźnej, gdyż na początku będzie ona niezbędna. Gdy zażegna się pierwsze problemy, można przejść do realizacji „podarowania wędki” i „nauki łowienia”. 32 Pomoc ta trwa dopóki nie zostanie osiągnięty założony cel. Wtedy należy przekazać dalszą realizację rządowi danego kraju biednego, by ludzie sami zaczęli na siebie pracować. PRZESZKODY: Główny zarzut dla tego rozwiązania to groźba neokolonializmu. Kraj bogaty może zbytnio uzależnić kraj biedny od siebie. Ponadto może wkraść się biurokracja oraz korupcja. Nie należy zapominać o tym, czy kraje bogate będą chciały podjąć się takiej pomocy. ZAKŁADANE REZULTATY: Te same, co poprzednio: wzrost poziomu życia, likwidacja ubóstwa. Dochodzi jeszcze ukierunkowanie danego biednego kraju na właściwe tory rozwoju. Taka pomoc mogłaby przyspieszyć rozwój danego kraju o wiele lat. Myślę, że i tak największą przeszkodą dla realizacji wszelkich rozwiązań jest mentalność ludzka, której zmiana czasami graniczy z cudem. Trudno będzie zmienić mentalność ludzi np. z Afryki. Tamten rejon rozwija się inaczej niż reszta świata – tam panują inny system wartości. Rozwój stoi na drugim miejscu, a liczy się przede wszystkim tradycja plemienna. Tak samo niezmienna jest mentalność narodów krajów biednych. Wspominałem wcześniej, że np. tylko kraje skandynawskie wywiązują się z wspierania krajów biednych. Wszystko rozbija się o możliwości ludzi – bo to oni się zajmują i tak naprawdę od nich zależy efekt i realizacja przedsięwziętych projektów. Czy wkradnie się korupcja, biurokracja – zależy od człowieka. Czy w ogóle będzie się chciało rozwiązać dany problem – leży w gestii ludzi. Należy być dobrej myśli i wierzyć w ludzi – to podstawa. Mam nadzieję, że w mojej pracy przybliżyłem kwestię pomocy krajom biednym, dzięki czemu będzie można uświadomić wielu ludziom, jaka to ważna sprawa i kwestia do rozwiązania. Ruszajmy do pracy, bo zostało już niewiele czasu. 33 Bibliografia Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej część I. (2006). Warszawa: CEO. Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej część II. (2007). Warszawa: CEO. Money.pl. (2008, Styczeń 29). Pobrano z lokalizacji http://www.money.pl/gospodarka/tokfm/artykul/czy;bogate;kraje;uratuja;trzeci;swiat,157,0,129437.html# ONZ. (2007). Realizacja Milenijnych Celów Rozwoju. ONZ. Przewodnik Młodego Obywatela - zakres podstawowy i rozszerzony. (2006). Warszawa: CEO. Serwis Internetowy PWN. (2008, Luty 25). Pobrano z lokalizacji http://www.pwn.pl Ściąga.pl. (2008, Styczeń 29). Pobrano z lokalizacji http://www.sciaga.pl/tekst/69822-70miedzynarodowy_fundusz_walutowy_cele_i_ich_realizacja Ściąga.pl. (2008, Styczeń 28). Pobrano z lokalizacji http://www.sciaga.pl/tekst/59141-60bank_wiatowy_cele_i_ich_realizacja Wikipedia, Wolna Encyklopedia. (2008, Luty 25). Pobrano z lokalizacji http://www.wikipedia.pl 34
