Starowicz Podstawy.qxd

Starowicz Podstawy.qxd
28/1/10
3:20
Page 25
2
SEKSUOLOGIA
PSYCHOSPO¸ECZNA
2.1. PSYCHOSPO¸ECZNE PODSTAWY SEKSUALNOÂCI
Zbigniew Lew-Starowicz
2.1.1. SEKSUALNOÂå
Termin „seksualnoÊç” pojawi∏ si´ w s∏ownikach w koƒcu XX wieku. Nie ma dotàd
powszechnie przyj´tej definicji tego terminu. W piÊmiennictwie seksualnoÊç jest
okreÊlana jako: aktywnoÊç seksualna, bycie seksualnym, wszelkie aspekty zachowaƒ
zwiàzanych z p∏cià i seksem, zasadniczy czynnik motywujàcy ludzi do nawiàzywania
relacji interpersonalnych, nadrz´dne poj´cie obejmujàce wszelkie procesy fizyczne
i psychiczne zwiàzane ze sferà seksualnà w jej wymiarze indywidualnym i spo∏ecznym. Najbardziej wszechstronna definicja seksualnoÊci zosta∏a opublikowana
w 2005 roku: „seksualnoÊç jest podstawowym elementem bycia cz∏owiekiem przez
ca∏e ˝ycie, obejmujàcym seks, p∏ciowà identyfikacj´ i role, orientacj´ seksualnà,
erotyzm, po˝àdanie, intymnoÊç i reprodukcj´. SeksualnoÊç jest doÊwiadczana i wyra˝ana w myÊlach, fantazjach, prze˝yciach, przekonaniach, wartoÊciach, zachowaniach, rolach i zwiàzkach. SeksualnoÊç powstaje na skutek interakcji czynników biologicznych, psychologicznych, spo∏ecznych, ekonomicznych, politycznych,
kulturowych, etycznych, prawnych, historycznych, religijnych i duchowych”9 (przek∏ad w∏asny).
W materia∏ach Mi´dzynarodowej Konferencji ONZ na Rzecz LudnoÊci i Rozwoju (Kair, 1994) seksualnoÊç jest uj´ta w aspekcie biologiczno-psychospo∏ecznym
i uto˝samiana ze zdrowiem seksualnym, które postrzega si´ jako zdrowy rozwój
seksualny, równe i odpowiedzialne relacje partnerskie oraz satysfakcja seksualna.
W Deklaracji Praw Seksualnych opublikowanej przez Âwiatowà Organizacj´
Zdrowia w 2002 roku seksualnoÊç jest traktowana jako integralna cz´Êç osobowoÊci
9 Laphimon M.: A Glossary of Term in Gender and Sexuality. The Rockefeller Foundation, Mahidol
University Thailand, Seul 2005.
Starowicz Podstawy.qxd
26
28/1/10
3:20
Page 26
Seksuologia psychospo∏eczna
ka˝dej istoty ludzkiej. Jej pe∏ny rozwój zale˝y od zaspokojenia podstawowych ludzkich potrzeb. SeksualnoÊç wynika z interakcji mi´dzy jednostkà a otaczajàcà jà
strukturà spo∏ecznà.
Z wy˝ej przedstawionych definicji seksualnoÊci wynika, ˝e termin „seksualnoÊç”
sta∏ si´ obecnie nadrz´dny wobec innych poj´ç, jak np. p∏eç, zdrowie seksualne, role p∏ciowe, erotyzm, seks, mi∏oÊç, orientacja seksualna.
2.1.2. UWARUNKOWANIA SEKSUALNOÂCI
SeksualnoÊç rozwija si´ na skutek interakcji wielu czynników biologicznych, psychologicznych, spo∏ecznych, religijnych… Jest poj´ciem interdyscyplinarnym i stanowi
przedmiot zainteresowania ró˝nych dziedzin nauki: seksuologii, medycyny seksualnej, nauk spo∏ecznych, a tak˝e wielu specjalizacji lekarskich, np. seksuologii, urologii, ginekologii, psychiatrii, rehabilitacji, endokrynologii. Sta∏a si´ przedmiotem
wyk∏adowym na uczelniach medycznych, psychologicznych, pedagogicznych, teologicznych i in.
Obecnie w badaniach nad seksualnoÊcià najwi´cej uwagi poÊwi´ca si´ nast´pujàcym czynnikom:
biologicznym (genetyka, hormony, neuroprzekaêniki, anatomia i fizjologia seksualna),
psychicznym (potrzeby, oczekiwania, postawy, obraz w∏asnej osoby, twórczoÊç
erotyczna, osobowoÊç, relacje partnerskie, rozwój psychoseksualny),
spo∏ecznym (normy, edukacja, mody, stereotypy, role p∏ciowe, sztuka erotyczna
i pornografia, „gender studies”, seksozofie).
Do najwa˝niejszych osiàgni´ç w badaniach nad seksualnoÊcià mo˝na zaliczyç:
odkrycie roli hormonów i neuroprzekaêników na poziomie centralnym i obwodowym (chemia seksu i mi∏oÊci) w reaktywnoÊci seksualnej, co przyczyni∏o si´ do
produkcji leków stosowanych w terapii zaburzeƒ erekcji, podniecenia seksualnego kobiet, orgazmu,
odkrycie w mózgu oÊrodków sterujàcych zachowaniami seksualnymi (dzi´ki zastosowaniu metod obrazowania fMRI) oraz dróg nerwowych odpowiedzialnych
za orgazm kobiety,
poznanie strefy erogennej u kobiety wià˝àcej si´ z podnieceniem seksualnym
i rozstrzygajàcej kontrowersje dotyczàce punktu G w pochwie,
odkrycie cyrkularnego charakteru reaktywnoÊci seksualnej u kobiet,
wyniki badaƒ transkulturowych na temat atrakcyjnoÊci p∏ci, kryteriów wyboru
partnera,
wyniki badaƒ dotyczàcych epidemiologii zaburzeƒ seksualnych.
SeksualnoÊç wià˝e si´ z jej funkcjà prokreacyjnà i kompensacyjnà, a tak˝e z prze˝yciami i zachowaniami seksualnymi, relacjami partnerskimi, instytucjonalizacjà
seksualnoÊci. Z∏o˝onoÊç seksualnoÊci, widoczna w podanej wy˝ej definicji tego terminu, uniemo˝liwia jej pe∏ne omówienie. Ni˝ej zostanà opisane wybrane aspekty
Starowicz Podstawy.qxd
28/1/10
3:20
Page 27
Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci
27
seksualnoÊci. Kryterium ich wyboru by∏y nast´pujàce czynniki: zakres tematów poruszonych w niniejszej ksià˝ce, zagadnienia oceniane przez Âwiatowà Organizacj´
Zdrowia jako kluczowe (np. zdrowie seksualne), kontrowersyjne i dyskusyjne (np.
istota m´skoÊci i kobiecoÊci).
MODEL SELIGMANA ROZWOJU SEKSUALNOÂCI
WartoÊç tego modelu polega na uporzàdkowaniu ró˝nych poj´ç. Obejmuje on pi´ç
kategorii:
1. To˝samoÊç p∏ciowa. Polega na ÊwiadomoÊci bycia kobietà, m´˝czyznà, a tak˝e na
ÊwiadomoÊci w∏asnych narzàdów p∏ciowych. Przyk∏adem patologii to˝samoÊci
p∏ciowej jest zespó∏ dezaprobaty p∏ci.
2. Orientacja seksualna. Polega na wyborze obiektów budzàcych fantazje i reakcje
seksualne. Patologia polega na braku akceptacji orientacji i ch´ci jej zmiany.
3. Preferencje i zainteresowania seksualne. Patologià sà zaburzenia preferencji
seksualnych (parafilie, dewiacje, zboczenia).
4. Rola p∏ciowa. Oznacza publiczne wyra˝anie to˝samoÊci p∏ciowej.
5. Funkcjonowanie seksualne. Patologià sà dysfunkcje seksualne.
2.1.3. ORIENTACJE SEKSUALNE
Orientacja seksualna wià˝e si´ z wyborem obiektów budzàcych fantazje i reakcje
seksualne, jego trwa∏oÊcià w ˝yciu danej osoby i akceptacjà. Badania socjologiczne
ró˝nie oceniajà rozpowszechnienie orientacji seksualnych w populacji. Zale˝y to od
przyj´tych przez badaczy kryteriów. Je˝eli ograniczajà si´ oni do pytaƒ o wszelkiego
typu zachowania seksualne w ciàgu ˝ycia, to np. homoseksualne zachowania zast´pcze w homoerotycznej fazie rozwoju psychoseksualnego mogà prowadziç do zwi´kszenia odsetka populacji ocenianej jako zorientowanej homo- czy biseksualnie.
Obecnie wyró˝nia si´ trzy orientacje seksualne: heteroseksualnà (najbardziej
rozpowszechnionà w populacji), homoseksualnà i biseksualnà (mniej znanà od
dwóch poprzednich). Coraz wi´cej badaczy krytycznie ocenia poj´cie orientacji
seksualnej, odwo∏ujàc si´ do badaƒ, z których wynika, ˝e niejasne sà kryteria jej
rozpoznawania, bywa zmienna w ciàgu ˝ycia, subiektywnie rozumiana i jest wytworem j´zyka, uproszczonej kategoryzacji spo∏ecznych zjawisk. Ich zdaniem bardziej w∏aÊciwe jest poj´cie to˝samoÊci seksualnej, która akcentuje rol´ podmiotowoÊci i subiektywnoÊci w okreÊlaniu w∏asnej seksualnoÊci i p∏ci. Nadal jednak
w najnowszych publikacjach seksuologicznych autorzy stosujà termin „orientacja
seksualna”.
Prawdopodobnie w przysz∏oÊci zostanà wyodr´bnione dwie kolejne orientacje
seksualne:
1. Aseksualna. Obejmuje oko∏o 1,3% populacji. Polega na braku odczuwania pociàgu seksualnego do partnera, niezale˝nie od p∏ci. Z przeprowadzonych badaƒ
wynika, ˝e cz´Êciej wyst´puje u kobiet. Nie sà dotàd znane przyczyny jej powsta-
Starowicz Podstawy.qxd
28
28/1/10
3:20
Page 28
Seksuologia psychospo∏eczna
nia. Nale˝y ró˝nicowaç jà z zaburzeniami po˝àdania, podniecenia seksualnego,
z zanikiem lub brakiem potrzeb seksualnych oraz awersjà seksualnà.
2. Autoerotyczna. Polega na osiàganiu satysfakcji i orgazmu w zachowaniach masturbacyjnych, dominujàcych lub wy∏àcznych w ˝yciu seksualnym danej osoby.
Nie wiadomo, jakiej cz´Êci populacji dotyczy. Cz´Êciej spotykana jest u m´˝czyzn.
Zwiàzek z drugà osobà nie eliminuje ani nie zmniejsza tego typu zachowaƒ. Przyczynà sà zakodowane zachowania masturbacyjne z okresu m∏odoÊci, najcz´Êciej
wià˝àce si´ z seksem w sieci, oceniane jako bardziej atrakcyjne od relacji z partnerem. Nale˝y ró˝nicowaç z uzale˝nieniem od seksu, zaburzeniami preferencji
seksualnych, obsesyjno-kompulsywnymi, z nadmiernym pop´dem seksualnym
oraz z ukrytà w zwiàzku heteroseksualnym orientacjà homoseksualnà.
2.1.4. ZDROWIE SEKSUALNE
Do koƒca XX wieku (a w wielu kulturach pierwotnych nadal) zdrowie seksualne
uto˝samiano ze zdolnoÊcià do prokreacji i odbywania stosunków pochwowych. Jedynie w kulturze chiƒskiej zdrowie seksualne mia∏o szersze znaczenie: zdolnoÊç do
prokreacji, wspó∏˝ycia, wyraz harmonii z naturà, równowaga mi´dzy yin i yang
(pierwiastkiem m´skim i kobiecym), zdolnoÊç do panowania nad nami´tnoÊcià, dobre krà˝enie energii i traktowanie nasienia jako ˝yciodajnej energii. Ta koncepcja
wiàza∏a si´ z okreÊlonymi dzia∏aniami prozdrowotnymi: aktywnoÊcià ruchowà, dietetykà, profilaktykà, podporzàdkowaniem dobra jednostki i zwiàzku wymogom spo∏ecznym.
W kulturze Zachodu zdrowie seksualne postrzegano, poza oczywistym kryterium prokreacyjnym i zdolnoÊci do wspó∏˝ycia, w kategoriach ascezy, a seks pozaprokreacyjny by∏ traktowany jako przest´pstwo. Tego typu postawa sprzyja∏a pojawieniu si´ trwajàcej ponad dwa stulecia obsesji antymasturbacyjnej. Wp∏yw epoki
wiktoriaƒskiej przyczyni∏ si´ do uto˝samiania zdrowia seksualnego kobiet z p∏odnoÊcià, brakiem odczuwania przyjemnoÊci, aseksualnoÊcià i „czystoÊcià moralnà”. Orgazm, zainteresowanie seksem, zachowania masturbacyjne by∏y oceniane jako patologia. Do zmiany postaw wobec zdrowia seksualnego przyczyni∏y si´: post´p wiedzy,
zmiany obyczajowe (tzw. rewolucja seksualna w koƒcu lat 60. XX wieku), upowszechnienie praw cz∏owieka, antykoncepcji, akceptacja seksu pozaprokreacyjnego, ruchy feministyczne, a nast´pnie konferencje ONZ i Deklaracja Praw Seksualnych WHO.
Nowe koncepcje zdrowia seksualnego mia∏y wp∏yw na zmiany w mi´dzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych WHO, np. na usuni´cie z niej homoseksualizmu i biseksualizmu, pejoratywnych terminów (np. impotencja, zboczenie, ozi´b∏oÊç), wprowadzenie kryteriów subiektywnych (cierpienie, brak
zadowolenia) i partnerskich, nowych rozpoznaƒ (np. molestowanie seksualne, zespo∏y z∏ego traktowania, zaburzenia relacji partnerskich).
Definicja zdrowia seksualnego ONZ, Deklaracja Praw Seksualnych WHO
i zmiany w Klasyfikacji ICD-10 majà bardzo du˝e znaczenie dla s∏u˝by zdrowia –
upowszechnienia norm medycznych w zakresie seksualnoÊci i obowiàzku ich przestrzegania oraz promowania.
Starowicz Podstawy.qxd
28/1/10
3:20
Page 29
Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci
29
Z∏o˝onoÊç uwarunkowaƒ seksualnoÊci wià˝e si´ z istnieniem zró˝nicowanych
norm seksualnych: prawnych, religijnych, obyczajowych, Êrodowiskowych, kulturowych, statystycznych, partnerskich i indywidualnych. Cz´sto si´ zdarza, ˝e sà one
rozbie˝ne z normami medycznymi, np. w niektórych krajach zachowania homoseksualne, stosunki oralne, analne sà traktowane jako przest´pstwo. Okaleczenia rytualne narzàdów p∏ciowych kobiety obejmujà do 20 mln dziewczàt rocznie. Istniejà
zwiàzki, w których zachowania dewiacyjne, nawet zagra˝ajàce zdrowiu i ˝yciu, sà
traktowane jako normalne. Powstajà organizacje pedofilów postrzegajàcych siebie
jako „pozytywnych” czy „dobrych” i domagajàce si´ równouprawnienia z innymi
orientacjami seksualnymi oraz zlikwidowania kar za ich zachowania seksualne.
Wszystkie religie Êwiata majà w∏asne systemy norm seksualnych, niekiedy nader
drobiazgowo ingerujàce w zachowania seksualne wiernych i wiele z tych norm jest
rozbie˝nych z normami medycznymi, np. zakaz zmiany p∏ci u transseksualistów,
traktowanie zachowaƒ masturbacyjnych, seksu oralnego, analnego itd.
Jednym z zadaƒ personelu terapeutycznego jest promocja zdrowia seksualnego
i norm medycznych. Zdarza si´, ˝e rozbie˝noÊç norm medycznych z innymi rzutuje
na relacje z pacjentem czy publicznie g∏oszone poglàdy, co jednak nie powinno
mieç miejsca.
2.1.5. ROLE P¸CIOWE
Istota m´skoÊci i kobiecoÊci oraz specyfika ról p∏ciowych by∏y przedmiotem zainteresowania badaczy, poczàwszy od pionierów psychoanalizy, i êród∏em wielu teorii.
Pojawiajà si´ mody podkreÊlajàce ró˝nice lub podobieƒstwa mi´dzy p∏ciami. Obecnie najwi´kszym zainteresowaniem cieszà si´: psychologia ewolucyjna i „gender
study”. Dzi´ki zastosowaniu metod obrazowania mózgu, fotopletyzmografii i wielu
innych metod eksperymentalnych coraz wi´cej wiemy o specyficznych ró˝nicach
mi´dzy p∏ciami, a wiele „dogmatów” o cechach p∏ci zosta∏o obalonych. Nie oznacza
to bynajmniej, ˝e psychologia ró˝nic p∏ciowych osiàgn´∏a pu∏ap swoich mo˝liwoÊci.
Ma to praktyczne nast´pstwa; np. zespo∏y ekspertów toczà spory, co ma zostaç usuni´te, a co zmienione w przysz∏ej klasyfikacji ICD-11 (ma byç opublikowana
w 2012 roku), a tak˝e w amerykaƒskiej klasyfikacji DSM-V. I tak np. zdaniem jednych badaczy nie ma uzasadnienia dla rozpoznania zespo∏u napi´cia przedmiesiàczkowego, osobowoÊci zale˝nej u kobiet, orgazmu przedwczesnego u kobiet, zahamowania wytrysku u m´˝czyzn. Inni eksperci domagajà si´ utrzymania tych rozpoznaƒ,
a tak˝e wprowadzenia rozpoznania uzale˝nienia od seksu itd.
Z badaƒ nad ró˝nicami mi´dzy p∏ciami wynika, ˝e:
Inna jest budowa mózgu kobiety i m´˝czyzny (zró˝nicowanie oÊrodków sterujà-
cych seksualnoÊcià, emocjami).
Inna jest „chemia seksu i mi∏oÊci”, np. u kobiet wi´ksze znaczenie majà estrogeny, a u m´˝czyzn testosteron.
W rolach spo∏ecznych nadal dominuje stereotypizacja ról.
Cechy atrakcyjnoÊci i wyboru partnera w du˝ym stopniu wià˝à si´ z reprodukcjà.
Starowicz Podstawy.qxd
30
28/1/10
3:20
Page 30
Seksuologia psychospo∏eczna
Wiele zachowaƒ ocenianych jako typowe dla danej p∏ci wynika z innego trakto-
wania dzieci przez rodziców w zale˝noÊci od ich p∏ci.
W niektórych kulturach istnieje trzecia p∏eç, np. berdache, spo∏ecznie akcepto-
wana.
Zachowania „typowo” m´skie czy kobiece cz´sto sà Êwiadomà strategià zachowania, odpowiedzià na zapotrzebowanie, wynikajà z potrzeby akceptacji.
Przyk∏adem kontrowersji w ocenie ró˝nic mi´dzy p∏ciami jest postawa wobec
pornografii. Komercyjna, najbardziej dost´pna pornografia jest adresowana do
m´˝czyzn i robiona przez m´˝czyzn. Ma ona charakter „ginekologiczny” i opiera si´
na przekonaniu, ˝e na m´˝czyzn dzia∏ajà najbardziej bodêce wzrokowe, a dla kobiet
nie jest ona atrakcyjna ani podniecajàca. Od lat 80. XX wieku powstaje pornografia
dla kobiet robiona przez kobiety. W niej nie ma „ginekologii”, dominuje autentyzm
prze˝yç, akceptacja cia∏a obu p∏ci, ekspresja zmys∏owoÊci, kreowany nastrój. Obecnie istnieje zatem pornografia adresowana i do m´˝czyzn, i do kobiet. Czy to dowód
ró˝nic mi´dzy p∏ciami? I tak, i nie. W wyniku treningu ka˝da z p∏ci mo˝e ulegaç
podnieceniu w kontakcie z okreÊlonym typem pornografii. Sà jednak osoby, których
wra˝liwoÊç i percepcja sà trwale zakodowane na pewien typ stymulacji.
W wielu publikacjach o du˝ym nak∏adzie autorzy koncentrujà si´ na ró˝nicach
mi´dzy p∏ciami: „kobiety sà z Wenus, a m´˝czyêni z Marsa”. Stwierdzajà, ˝e emocje
kobiet przypominajà 8-pasmowà autostrad´, a m´˝czyzn polnà drog´, a z kolei
z seksem jest odwrotnie. Znajduje to potwierdzenie w tradycyjnych rolach p∏ciowych, ale inaczej jest w przypadku m´skich kobiet i kobiecych m´˝czyzn czy osób
z osobowoÊcià androgynicznà.
Podobnie jest w przypadku powszechnego poglàdu, ˝e m´˝czyêni z natury sà poligamiczni, a kobiety monogamiczne. Psychologia ewolucyjna t∏umaczy to reprodukcjà i „interesem gniazda”. Na ile sà to uwarunkowania wrodzone, a na ile nabyte?
Rozwa˝ania o psychologii ró˝nic p∏ciowych nie majà jedynie akademickiego charakteru. W gabinetach terapeutów cz´sto pacjenci powo∏ujà si´ na stereotypy ról
p∏ciowych w walce o dominacj´ w zwiàzku, gdy chcà usprawiedliwiç swoje zachowania i oczekiwania wobec drugiej osoby.
2.1.6. INSTYTUCJONALIZACJA SEKSUALNOÂCI
Obecnie wspó∏istniejà na Êwiecie nast´pujàce typy instytucji, w których dochodzi do
zachowaƒ seksualnych: ma∏˝eƒstwo tradycyjne monogamiczne, monogamia seryjna, sta∏y zwiàzek nieformalny, ma∏˝eƒstwo poligamiczne i poliandryczne, „kontraktowe”, homoseksualne, triolistyczne, typu LAT (living apart together; osobne gospodarstwa, okresowe bycie razem). Mo˝na zaryzykowaç stwierdzenie, ˝e w XXI
wieku nastàpi równouprawnienie tych zwiàzków i o zawarciu jednego z nich decydowaç b´dzie Êwiadomy wybór, czemu b´dzie towarzyszyç akceptacja spo∏eczna.
Starowicz Podstawy.qxd
28/1/10
3:20
Page 31
Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci
31
2.1.7. OBRAZ SEKSUALNOÂCI POLAKÓW
Od ponad 20 lat przeprowadzane sà w Polsce badania seksualnoÊci na reprezentatywnej próbie populacji. Mapa seksualnoÊci Polaków okazuje si´ zró˝nicowana
(najbardziej tradycyjne sà zachowania w Polsce Po∏udniowo-Wschodniej, a liberalne w oÊrodkach wielkomiejskich i przy zachodniej granicy), poziomem wykszta∏cenia (wy˝szy poziom wià˝e si´ z bardziej liberalnymi postawami) i religijnoÊci. Zachowania seksualne Polaków ró˝nià si´ te˝ istotnie w zale˝noÊci od wieku:
w starszych pokoleniach dominujà postawy tradycyjne, a w m∏odszych bardziej liberalne. Jednym z przyk∏adów na to jest postawa wobec seksu oralnego. Wi´kszoÊç
badanych w wieku ponad 60 lat negatywnie ocenia ten typ kontaktów seksualnych
(szczególnie kobiety) i nie mia∏a tego typu doÊwiadczeƒ w swoich sta∏ych zwiàzkach.
WÊród m∏odzie˝y seks oralny jest traktowany jako forma pettingu, a wÊród aktywnych seksualnie wi´kszoÊç mia∏a tego typu zachowania.
Jakkolwiek w badaniach Polacy ujawniajà zró˝nicowane zachowania seksualne,
to jednak mo˝na na ich podstawie przedstawiç obraz seksualnoÊci typowy dla p∏ci.
Obraz seksualnoÊci typowej Polki:
Wstydzi si´ zachowaƒ masturbacyjnych.
Inicjuje ˝ycie seksualne w wieku 18 lat i póêniej.
Wi´ê uczuciowa jest motywem inicjacji.
Seks w jej ˝yciu jest Êrednio istotny.
Preferuje pozycj´ klasycznà w ˝yciu seksualnym.
Ceni monogami´, wiernoÊç.
Ma ch´ç na seks kilka razy w tygodniu.
Jest zadowolona z jakoÊci ˝ycia seksualnego i zwiàzku, w∏asnej atrakcyjnoÊci.
Orgazm jest dla niej bardzo wa˝ny.
Nie jest aktywna w ˝yciu seksualnym.
U m´˝czyzn ceni troskliwoÊç o kobiet´, wyglàd i osobowoÊç.
Obraz seksualnoÊci typowego Polaka:
UÊwiadomiony g∏ównie przez rówieÊników i media.
Masturbuje si´ i akceptuje takie zachowania.
Inicjuje ˝ycie seksualne przed 18. rokiem ˝ycia.
Seks jest w jego ˝yciu bardzo wa˝ny.
Lubi kontakty oralne.
Mia∏ kilka partnerek seksualnych.
Preferuje prezerwatywy jako metod´ sterowania p∏odnoÊcià.
Jest zadowolony z siebie w roli kochanka, w zwiàzku, z jakoÊci ˝ycia seksualnego.
U kobiet ceni urod´, gospodarnoÊç, wiernoÊç.
Lubi ró˝ne pozycje seksualne.
Starowicz Podstawy.qxd
32
28/1/10
3:20
Page 32
Seksuologia psychospo∏eczna
Wniosek z wielu przeprowadzonych badaƒ jest nast´pujàcy: wi´kszoÊç badanych
nie ma zbyt wysokich oczekiwaƒ wobec seksu i dlatego nie ma kompleksów w roli
kochanka.
PROBLEMY ZWIÑZANE Z ˚YCIEM SEKSUALNYM
Jakkolwiek wi´kszoÊç badanych pozytywnie ocenia siebie w roli partnera seksualnego i jakoÊç ˝ycia seksualnego w zwiàzku, dane epidemiologiczne na temat rozpowszechnienia zaburzeƒ seksualnych pochodzàce z tych samych badaƒ nie uzasadniajà takiego optymistycznego obrazu.
Z tych samych badaƒ wynika, ˝e wi´kszoÊç respondentów z zaburzeniami seksualnymi nie podj´∏a leczenia u specjalisty. WÊród m´˝czyzn z zaburzeniami erekcji
pomocy u specjalisty szuka∏o 8% badanych!
Tabela 1. Rozpowszechnienie zaburzeƒ seksualnych wÊród m´˝czyzn i kobiet
Zaburzenie
M´˝czyêni
Kobiety
Zmniejszone potrzeby seksualne lub ich brak
17%
30%
Dyspareunia
5%
12%
Brak orgazmu
3%
8%
31%
7%
Awersja seksualna
1%
3%
Zaburzenia erekcji
10%
—
—
2%
Zbyt wczesny orgazm
Pochwica
2.1.8. POJ¢CIE NORMY W SEKSUOLOGII
InterdyscyplinarnoÊç seksuologii wià˝e si´ ze wspó∏istnieniem ró˝nych norm dotyczàcych seksualnoÊci: medycznych, prawnych, kulturowych, religijnych… Dla terapeutów najwa˝niejsze i obowiàzujàce sà normy medyczne.
W seksuologii istniejà trzy kategorie norm:
1. Norma kliniczno-diagnostyczna. Cecha wyst´pujàca u 95% badanych. Opiera
si´ na ogólnym kryterium normy w medycynie. Jej przyk∏adem sà wyniki badaƒ
laboratoryjnych, w których okreÊla si´ dolnà i górnà granic´ normy.
2. Medyczna norma seksualna. Dotyczy cech seksualnoÊci niewynikajàcych z zaburzeƒ somatycznych i psychicznych. Do niedawna by∏a najbardziej powszechna.
3. Nowe medyczne normy seksualne. Ich podstawà sà: Deklaracja Praw Cz∏owieka,
Deklaracja Praw Seksualnych Cz∏owieka, definicja zdrowia seksualnego ONZ,
Mi´dzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Âwiatowej Organizacji Zdrowia (a w USA: DSM – Klasyfikacja Amerykaƒskiego Towarzystwa
Starowicz Podstawy.qxd
28/1/10
3:20
Page 33
Psychospo∏eczne podstawy seksualnoÊci
33
Psychiatrycznego) oraz konsensusy zespo∏ów ekspertów. Konsensusy te sà konieczne, gdy˝ kolejne edycje Mi´dzynarodowej Klasyfikacji ICD WHO ukazujà
si´ co kilkanaÊcie lat, a po ka˝dej edycji pojawiajà si´ nowe wyniki badaƒ majàce
wp∏yw na definicje i kryteria diagnozowania zaburzeƒ. Konsensus zespo∏u ekspertów staje si´ zatem tymczasowà nowà normà a˝ do czasu wprowadzenia jej do
kolejnej edycji ICD (najnowsza uka˝e si´ w 2012 roku). W przeciwieƒstwie do
poprzednio opracowanych klasyfikacji ICD nowà edycj´ Âwiatowa Organizacja
Zdrowia przygotowuje obecnie na podstawie propozycji zg∏aszanych przez towarzystwa i oÊrodki naukowe, zespo∏y ekspertów, organizacje spo∏eczne. Po zebraniu wszystkich propozycji zespo∏y ekspertów zacznà nad nimi dyskutowaç i po
2 latach konsultacji zostanie opublikowana nowa wersja – ICD-11.
Chocia˝ pewne typy zaburzeƒ seksualnych nie budzà wi´kszych kontrowersji
wÊród ekspertów (np. awersja seksualna, zaburzenia erekcji), to jednak w przypadku
innych trudno uzyskaç konsensus. Najlepszym tego przyk∏adem jest wytrysk przedwczesny. Proponowane kryteria diagnostyczne, np. odczucie subiektywne, czas
wewnàtrzpochwowej latencji ejakulacji do 1 czy 2 min, odniesienie do wyniku badania Êredniego czasu latencji w krajach UE (wynoszàcego 5,4 min), nie spe∏ni∏y zadania. Wielu m´˝czyzn z czasem latencji 2–4 min nie spe∏nia kryteriów diagnostycznych
tego zaburzenia. Zespó∏ ekspertów w nowym konsensusie ograniczy∏ si´ do lakonicznej definicji: „trwa∏e bàdê nawracajàce wytryski po minimalnej stymulacji seksualnej
lub wkrótce po wprowadzeniu cz∏onka do pochwy i zanim pacjent tego sobie ˝yczy,
nad którymi nie ma kontroli, co powoduje u niego i(lub) partnerki zaburzenia”.
Z dyskusji prowadzonych na mi´dzynarodowych konferencjach seksuologicznych wynika, ˝e w nowej klasyfikacji ICD-11 pojawià si´ prawdopodobnie nast´pujàce rozpoznania: zachowania seksualne wià˝àce si´ ze snem i zespó∏ hipogonadyzmu wià˝àcy si´ z wiekiem. Zamiast zespo∏u napi´cia przedmiesiàczkowego
proponuje si´ rozpoznanie przedmiesiàczkowych zaburzeƒ dysforycznych. Wynika
to z faktu, ˝e zespó∏ napi´cia przedmiesiàczkowego dotyczy wi´kszoÊci populacji
kobiet w wieku rozrodczym i jest traktowany jako zjawisko fizjologiczne, a patologià jest jego skrajna postaç – zaburzenia dysforyczne. Nie wiadomo natomiast, czy
w ICD-11 znajdzie si´ rozpoznanie uzale˝nienia od seksu, gdy˝ budzi ono wiele
kontrowersji i jest cz´sto nadu˝ywane.
PiÊmiennictwo
1. Aresin L., Starke K.: Leksykon erotyki. Ksià˝nica, Katowice 1998. — 2. Bogaert A.: Asexuality:
Prevalence and Associated Factors in a National Probability Sample. The Journal of Sex Research,
2004, 41, 3, 279–287. — 3. Broido E.: Constructing identity: The nature and meaning of lesbian, gay
and bisexual identities. W: Handbook of counseling and psychotherapy with lesbian, gay, and bisexual
clients (red. R. Perez, K. DeBord, K. Bieschke). American Psychological Ass., Washington 2001. —
4. Laphimon M.: A Glossary of Term in Gender and Sexuality. The Rockefeller Foundation, Mahidol
University Thailand, Seul 2005. — 5. Lew-Starowicz Z.: Raport SeksualnoÊci Polaków. RMG,
KRM, Warszawa 2005.