docPies w łacińskich traktatach agronomicznych i
download 
Reklamacja Transkrypt
Pies w łacińskich traktatach agronomicznych i
I Ogólnopolska Studencko-Doktorancka Konferencja Naukowa pt. Zwierzęta w kulturze i sztuce obszaru basenu Morza Śródziemnego 11 grudnia 2009 roku stosunkowo mało, ponieważ znamy jedynie ich imiona bądź fragmenty dzieł2. Autorzy traktatów agronomicznych nie Damian Domański Uniwersytet Gdański tylko informują, jak powinno wyglądać gospodarstwo, ale też opisują uprawę roślin oraz przetwarzanie ich owoców, a także przekazują Pies w łacińskich traktatach liczne wiadomości o hodowli zwierząt oraz ich agronomicznych i Historii naturalnej leczeniu. Obok bydła czy zwierząt hodowlanych Pliniusza takich jak owce czy konie, pisarzy agronomicznych interesuje również pies, wierny przyjaciel i pomocnik człowieka. Kolumella WSTĘP zapytuje: Któż bowiem z ludzi ostrzeże zawczasu Lud rzymski już od czasu swoich początków był ludem rolniczym. Autorzy przed dzikim zwierzęciem lub złodziejem donośniej (…) niż on ujadaniem? (…) Kto jest wierniejszym łacińskich dzieł o rolnictwie uznali je za towarzyszem? podstawową strażnik? (…) Czy jest w końcu pewniejszy mściciel oraz najbardziej szlachetną dziedzinę ludzkiej działalności. Czy jest bardziej nieprzekupny lub obrońca? Oczywiście chodzi mu o psa, niemego Początek literatury agronomicznej zbiega stróża zagrody3. Przyjrzyjmy się bliżej temu, jak to się chronologicznie z czasem największego zwierzę opisane zostało w łacińskiej literaturze rozkwitu kultury i sztuki rzymskiej, jest to także agronomicznej. okres wielkich przemian ekonomicznych na półwyspie italskim. Powstawanie średnich i ROZMNAŻANIE SIĘ PSA. SZCZENIĘCTWO wielkich posiadłości ziemskich oraz masowe wykorzystywanie niewolników Nasze rozważania nad rolą psa w jako starożytnych gospodarstwach rolnych należy podstawowej siły roboczej sprzyjały szybszemu zacząć od płodności psa oraz wczesnych lat jego rozwojowi rolnictwa rzymskiego . życia. Marek Terencjusz Warron w drugiej 1 Od się księdze traktatu O gospodarstwie rolnym podaje, iż piśmiennictwa początek kopulacji psów przypada na początek poświęconego uprawie roli. Ta bogata literatura wiosny. Jemu współcześni powiadali, że właśnie również tego szybszy momentu rozwój rozpoczyna została jednak bardzo uszczuplona wskutek niszczącego działania czasu i ocalały z niej w całości traktaty zaledwie kilku autorów: Katona, Warrona, Kolumelli oraz Palladiusza. O dorobku innych autorów piszących o rolnictwie wiemy I. Mikołajczyk, Rzymska literatura agronomiczna, Toruń 2004, s. 11. 1 Studenckie Koło Naukowe Miłośników Języków i Kultury Krajów Basenu Morza Śródziemnego Fragmenty te, ocalone dzięki przytoczeniu w innych dziełach agronomicznych, zestawia i wnikliwie analizuje prof. I. Mikołajczyk, por. Rzymska…, ss. 52-113, 170-230, 271-305. 3 Colum. VII 12, 1, tu i dalej przytaczam tłumaczenie polskie I. Mikołajczyka, por. Lucjusz Juniusz Moderatus Kolumella, O rolnictwie, tłumaczenie, wstęp, komentarz I. Mikołajczyk, t. 1-2, Wrocław - Toruń 1991 [dalej jako „Kolumella”], t. 2, s. 29 i następne. 2 Instytut Studiów Klasycznych Śródziemnomorskich i Orientalnych Zwierzęta w kulturze i sztuce obszaru basenu Morza Śródziemnego, 11 XII 2009 w tym okresie suki są w rui (łac. catulire). Dają w mocno ściągnięty i do pewnego stopnia napięty. ten sposób znać samcom, iż chcą być pokryte4. Kolumella twierdzi, że tę praktykę stosuję się, aby Kolumella twierdzi, że psom obu płci powinno zbyt długi ogon nie szpecił psa. Ponadto się pozwalać na spółkowanie dopiero po współcześni Kolumelli sądzili, iż zabieg ten ukończeniu pierwszego roku życia, gdyż młodsze chroni psa przed wścieklizną9. psy doprowadza ono do wyniszczenia ciała oraz Szczenięta zaczynają widzieć po wypaczenia charakterów. Dalej pisze, iż psy dwudziestu dniach. W ciągu pierwszych dwóch płodzą z młodzieńczą werwą do dziesiątego roku miesięcy życia. Po tym okresie uważane są za niezdolne do gwałtownie, lecz stopniowo odzwyczaja od zapładniania suk, gdyż ze starych rodzi się leniwe przebywania z nią. W stosownym czasie są potomstwo . Suki zachodzą w ciążę również do gromadzone w jednym miejscu i zachęcane do dziesiątego roku życia. Po upływie tego czasu wzajemnej walki, ponieważ w ten sposób stają się stają się bezpłodne. Ze względu na to, iż ciąża bardziej ostre. Nie można jednak doprowadzić do trwa około trzech miesięcy, suki, które zostały tego, by zwierzęta zbytnio się zmęczyły, gdyż zapłodnione na początku wiosny, szczenią się w wskutek okolicach przesilenia letniego. W swoim traktacie Przyzwyczaja się je również do uwiązywania. Na De re rustica tenże autor pisze, iż suce należy początku czyni się to na cienkim sznurku, zabrać pierwsze potomstwo, ponieważ samica, najlepiej która po raz pierwszy została matką, karmi w przegryźć, sposób niewłaściwy, co ujemnie wpływa na przyzwyczajały się do gryzienia uwięzi10. By inne rozrost jej ciała6. zwierzęta nie raniły psów, zakłada się psom 5 nie oddziela tego mogłyby rzemyku. bije się stać Gdyby się je ich od się matki leniwe. usiłowały witką, go aby nie Jeżeli liczba szczeniąt jest duża, od razu obroże obronne (melium). Jest to pasek skórzany z po urodzeniu należy wybrać te, które gospodarz wbitymi weń gwoźdźmi. Gdy dzikie zwierzę chciałby zostawić w gospodarstwie, pozostałych zrani się o nie, przestaje atakować, dzięki czemu należy się bezpieczny jest nie tylko ten pies, ale także inne pozbyć. Warron nie informuje czytelnika, w jaki sposób należy to uczynić . zwierzęta11. Można się jednak domyślić, iż chodzi o ich pierwsze sześć miesięcy, gdy szczenięta nabierają zabicie8. sił, nie powinno się ich wypuszczać, chyba że do 7 Kolumella matki na swawole Po upływie czternastu dni od urodzenia i sugeruje, zabawę. By że przez utrzymać należy obciąć szczeniętom ogony. Informuje nas o wrodzone, szlachetne właściwości, nie można tym tylko Kolumella, on też opowiada, jak to pozwolić, aby szczeniaki były karmione z uczynić: W części grzbietowej znajduje się mięsień, wymion obcej karmicielki, bowiem ciepło i mleko który biegnie aż do ogona. Odcina go się, kiedy zostanie matki w znacznym stopniu sprzyja rozwojowi ciała i umysłu. Jeżeli suce nie wystarcza mleka, Varro, Rust. II 9, 11. Colum. VII 12, 11; por. Kolumella, t. 2, s. 31 6 idem. 7 Varro, Rust. 9, 12. 8 Wniosek ten wysuwam na podstawie informacji zawartych w dziele tego autora, a dotyczących kwestii „kupna-sprzedaży”, por. Varro, Rust. 9, 7. 4 5 9 10 11 2 Colum. VII 12, 14; por. Kolumella, t. 2, s. 32. Varro, Rust. II 9, 12-13. Varro, Rust. II 9, 15. Zwierzęta w kulturze i sztuce obszaru basenu Morza Śródziemnego, 11 XII 2009 najlepiej dać szczeniętom kozie mleko, gdy od pasterza sukę, która jest przyzwyczajona do osiągną wiek czterech miesięcy12. biegania, lub taką, która nie ma jeszcze Warron wspomina, że niektórzy nawyków. Pies bowiem przyzwyczaja się do gospodarze stosowali praktykę kastracji szczeniąt. pasterza i szybko przywiązuje do niego, bardziej Sądzili, iż wykastrowane psy są wierniejsze i nie niż do stada owiec. Na potwierdzenie tego oddalą się od gospodarstwa . Warron 13 przytacza opowieść o niejakim Osobny akapit w De re rustica Kolumella Publiuszu Aufidiuszu Pontianusie z Amiternum poświęca psim imionom. Pisze, iż psom nie należy z kraju Sabinów. Kupił on owce wraz z psami. nadawać zbyt długich imion, aby każdy szybciej Poprzedni właściciele, pasterze, przyprowadzili usłyszał zawołanie, ani też krótszych niż takie, które stado na umówione miejsce i powrócili do wymawia się dwiema sylabami. Podaje on cztery domu. Wówczas psy z tęsknoty uciekły od imiona dla samców: nowego właściciela i pokonując drogę trwającą a) łacińskie: Ferox (srogi), Celer (szybki); kilka dni oraz szukając pożywienia wyłącznie na b) greckie: polach, powróciły do Umbrii, do swoich Σκύλαξ (szczenię), Λάκων (Lakończyk); pasterzy. W tym miejscu Warron wyśmiewa a także sześć imion dla samic: innego autora piszącego o rolnictwie, Sasernę, przytaczając jego słowa z traktatu O rolnictwie: a) łacińskie: Lupa (wilczyca), Cerva (łania), Tigris (tygrysica); kto chce żeby pies za nim biegał, niech mu rzuci do b) greckie: Σπουδή (szybkość), ʾΑλκή (siła), jedzenia ugotowaną żabę17. ̔Ρωμή (potęga)14. Przy zakupie psów ważne jest również, aby psy pochodziły z jednego miotu, gdyż NABYWANIE PSÓW W podobnie połączone wspólnym pochodzeniem najlepiej się starożytności jak bydło psy oraz wzajemnie bronią18. Warron przytacza również sprzedawano, inne zwierzęta szereg uwag prawnych odnośnie „kupna- udomowione. W analizowanym dziele Warron sprzedaży” psów. Podaje po pierwsze, że pies pisze, iż należy kupować psy w sile wieku. Nie staje się własnością kogoś innego, gdy zostanie powinny być one ani młode, ani stare, gdyż nie sprzedany przez wcześniejszego właściciela. tylko nie obroniłyby stada, lecz również same Zapewne rozstrzygało to kwestię znalezienia mogłyby stać się łupem dla dzikiej zwierzyny . zagubionego psa. Po drugie, nakazuje wziąć pod Sugeruje on również, by nie kupować zwierząt uwagę stan zdrowia psa. Warron sugeruje od myśliwych i rzeźników, ponieważ jedne są czytelnikowi, leniwe do biegania za trzodą, drugie zaś, gdy zobaczą związanych ze sprzedażą bydła. Przy transakcji zająca lub jelenia, pobiegną raczej za nim niż za możliwe owcami16. Warron poleca czytelnikowi, aby nabył wspomnianych kwestii z korzyścią dla z jednej 15 aby było stosował również się do zasad zaniechanie ze stron. Colum. VII 12, 12-13. Varro, Rust. II 9, 14. 14 Colum. VII 12, 13; por. Kolumella, t. 2, s. 32. 15 Varro, Rust. II 9, 3. 16 Varro, Rust II 9, 5, tu i dalej przytaczam tłumaczenie polskie I. Mikołajczyka, por. Marek 12 Terencjusz Warron, O gospodarstwie rolnym, tłumaczenie na polski, wstęp i komentarz I. Mikołajczyk, Wrocław 1991, [dalej jako: Warron], s. 68. 17 Varro, Rust. II 9, 5-6, por. Warron, s. 68 18 Varro, Rust. II 9, 6. 13 3 Zwierzęta w kulturze i sztuce obszaru basenu Morza Śródziemnego, 11 XII 2009 Pisarz przekazuje ponadto poglądy sobie spowodowało powstanie obszernej literatury. współczesnych na wartość zwierząt. Informuje, Wytłumaczenie okazało się dosyć proste: psy że niektórzy wyznaczają cenę za każdą sztukę przyszły na myśli Katonowi właśnie w tym psa niezależnie od płci. Inni umawiają się, by momencie23. szczenięta szły wraz z matką. Jeszcze inni Warron w swoim traktacie stwierdza uważają, że dwa szczeniaki są warte tyle, co również, iż pożywienie psa jest zbliżone do tego, jeden dorosły pies. Jednak w większości jakie spożywa człowiek. Należy zapewnić mu przypadków, kontynuuje Warron, nabywa się odpowiednie jedzenie, gdyż głód prowokuje wszystkie psy, które przyzwyczaiły się do bycia zwierzę do poszukiwania pożywienia. Jeśli psu razem . nie dostarczy się pożywienia, potrafi on porzucić 19 W innym miejscu sugeruje on owce. Pisarz uważa, że wówczas mogłoby dojść przeciętnemu rolnikowi, iż psów trzeba mieć raczej również do złamania starego przysłowia: pies nie je niewiele, dla dobrej rasy i ostrych, które powinieneś psiego mięsa, jednak głód może zmusić psy do takiego przyzwyczaić, aby w nocy przede wszystkim czuwały, zachowania24. a we dnie spały w zamknięciu . urzeczywistnić mit o Akteonie, znakomitym 20 Głodzone psy mogą też myśliwym tebańskim, który według mitologii LEGOWISKA ORAZ POŻYWIENIE został zamieniony przez Artemidę w jelenia, rozszarpanego następnie przez własne psy. Szczeniętom należy pościelić legowisko z plew lub innych podobnie miękkich części Warron każe dawać psu pokruszony roślin. Czyni się to, aby lepiej rosły. W dni jęczmienny chleb namoczony w mleku. Gdy deszczowe miejsce spania trzeba wzmocnić zwierzęta liśćmi lub trawą, by szczeniaki i starsze psy nie systematycznego jedzenia, nieprędko odejdą od zabrudziły się błotem ani nie przemarzły. Mówi stróżowania owiec. Nie można pozwolić im jeść nam o tym Warron21. Katon zaś podaje, iż we dnie padliny tych zwierząt, by znając smak mięsa, psy powinny być zamknięte, aby w nocy były bardziej pies nie wyzbył się powściągliwości i nie zaczął złe i czujniejsze . Zapewne dotyczy to psów, atakować owiec. Psu podaje się również wywar które pilnowały zagrody, gdyż psy pasterskie przyrządzony na kościach oraz same ugotowane dzień spędzały na pastwisku. W komentarzu do kości, potłuczone na kawałki. Ich gryzienie dzieła Katona Stanisław Łoś próbował znaleźć wzmacnia zęby psa, jego paszcza staje się też odpowiedź na nurtujące wielu badaczy pytanie, bardziej rozwarta. Ponadto pies, który pozna dlaczego pisarz umieścił to zalecenie między zapach szpiku kostnego, staje się bardziej ostry. informacjami o lekarstwie na podagrę oraz o Oprócz tego należy przyzwyczajać psy do środku karmienia w dzień, w czasie pobytu owiec na 22 na niestrawność. Zagadnienie to są przyzwyczajone do pastwisku, oraz wieczorem, gdy znajdują się już w owczarni25. Varro, Rust. II 9, 7. 20 Varro, Rust. I, 21, por. Warron, s. 26. 21 Varro, Rust. II 9, 12. 22 Cato, Agr. CXXIV, tłumaczenie polskie I. Mikołajczyka, por. Marek Porcjusz Katon, O gospodarstwie rolnym, tłumaczenie na polski, wstęp i komentarz I. Mikołajczyk, Toruń 2009, s. 172. 19 Marek Porcjusz Katon, O gospodarstwie rolnym, tłumaczenie na polski, wstęp i komentarz St. Łoś, Wrocław 2006, s. 123. 24 Varro, Rust. II 9, 9, por. Warron, s. 69 25 Varro, Rust. II 9, 8-10. 23 4 Zwierzęta w kulturze i sztuce obszaru basenu Morza Śródziemnego, 11 XII 2009 Według Kolumelli wszystkie psy, gruby ogon. Aby głośno ujadać, pies powinien niezależnie od rasy i obowiązków, powinny mieć otrzymywać takie samo wyżywienie. Jeżeli dodatkowo duże, równe sutki do karmienia gospodarstwo jest duże i właściciel ma znaczną potomstwa. Sierść psa powinna być białej maści, ilość zwierząt do wykarmienia, powinno się by można było łatwiej go dostrzec w mroku. karmić psy mąką jęczmienną z serwatką. Ponadto Warron, dla którego pies był przede Natomiast gdy nie ma w pobliżu pastwiska, a wszystkim obrońcą stada, uważa, że zwierzę to z gospodarstwo obsadzone jest winoroślami, psy wyglądu powinno być podobne do lwa27. powinny być paszczę. Suki powinny mieć jęczmiennym lub Pies winien charakteryzować się dobrą rozmoczonym w rasą. Ze względu na okolice, z których pochodzą, letnim wywarze z bobu. Należy unikać gorącej Warron dzieli psy na lakońskie, epirockie oraz strawy, gdyż może ona wywołać u psa sallentyńskie. Lakońskie wściekliznę26. myśliwskimi. Wyróżniały orkiszowym karmione dużą pieczywem, były się psami szybkością, odwagą i doskonałym węchem. W Apulii KLASYFIKACJA ZE WZGLĘDU NA i Kalabrii posługiwano się nimi jako psami ZADANIA ORAZ KWESTIE WYGLĄDU pasterskimi. Spośród innych pisarzy W dziewiątym rozdziale drugiej księgi starożytnych wspominają o nich Wergiliusz w swojego dzieła Warron informuje o dwóch Georgikach oraz Horacy w Epodach. Arystoteles rodzajach psów: myśliwskich i stróżujących, lecz błędnie uważał, że psy lakońskie pochodzą ze skupia się przede wszystkim na tych drugich. skrzyżowania tego udomowionego zwierzęcia z Ukazuje nam, jaki pies powinien znaleźć się w lisem. Psy epirockie pochodziły z Molossji. Jest gospodarstwie, by stróżował i pilnował zagrody to kraina we wschodniej części Epiru, która oraz zwierząt. Informuje, iż zwierze to powinno słynęła w starożytności z psów pasterskich, stąd być ładne i dosyć duże, mieć ciemne lub czarne też pojawiła się nazwa molossy na ich określenie. ślepia, równe nozdrza oraz czerwone lub Arystoteles uważał je za bardzo dobre psy czarnawe wargi, przy czym górna nie powinna pasterskie. Spośród innych wyróżniały się być zadarta, zaś dolna nie powinna zwisać w wzrostem oraz odwagą wobec dzikich zwierząt. dół. O Ponadto pies musi posiadać dobrze uzębioną krótką szczękę, duży łeb, tłustą szyję i psach sallentyńskich wspomina tylko Warron . 28 kark oraz obwisłe duże uszy. Nogi winny być Kolumella pisze tak: jeden typ psa kupuje proste, bardziej pochylone do wewnątrz niż na się mając na względzie niegodziwe postępowanie ludzi zewnątrz, między i ten pilnuje zagrody oraz to, co do niej przylega. stawami. Zwieńczeniem kończyn są spore łapy, Drugi natomiast w celu zabezpieczenia się przed które w czasie biegu rozchylają się, rozdzielając szkodami ze strony ludzi oraz dzikich zwierząt. Trzeci w ten sposób palce. Pazury muszą być twarde, typ nabywa się do polowania i ten nie pomaga w natomiast podeszwy łap miękkie i gąbczaste. niczym rolnikowi, ale odrywa go od pracy i czyni z dużymi przerwami Pies powinien mieć nieduży brzuch, który zwęża się w części górnej ud, a także prosty grzbiet oraz 27 26 Colum., VII 12, 10. 28 5 Varro, Rust. II 9, 1-4. Varro, Rust. II 9, 5, por. Warron, s. 139. Zwierzęta w kulturze i sztuce obszaru basenu Morza Śródziemnego, 11 XII 2009 podróżnikiem29. W swoim dziele Kolumella skupia Psy nie powinny być ani szczególnie się tylko na dwóch pierwszych typach, gdyż pies łagodne, gdyż mogłyby łasić się do złodzieja, ani myśliwski zapalczywe nie ma żadnego związku z i srogie, ponieważ wówczas rolnictwem. W ten sposób dokonał on swoistej mogłyby atakować nawet domowników. Dobry klasyfikacji psów ze względu na zadania, jakie pies to przede wszystkim pies czuwający – nie wykonują w gospodarstwie . powinien on się wałęsać. Nie ma też wielkiego 30 Warron, znaczenia, czy psy podwórzowe dużo ważą i są sugeruje, iż do stróżowania należy wybrać psa powolne, albowiem potrafią więcej uczynić potężnego, i poruszając się powoli, na krótkiej odległości, niż brzmieniem. Jakie było jego zadanie? Najpierw w długim biegu i z daleka. Kolumella podaje miał przestraszyć nieproszonego gościa głosem, nam również wskazówkę, by nie drażnić psa, a potem zaś wyglądem. Powinien mieć jasny gdy kolor. Do pełnienia obowiązków pasterskich zdecydowanie i ciągle go uspokajać32. Kolumella, należy z podobnie głośnym wybrać psa szczekaniem białej ten jest już rozzłoszczony, należy maści,pies Pies pasterski zdaniem Kolumelli nie podwórzowy natomiast powinien mieć czarną powinien być ani wychudzony, ani tłusty sierść, gdyż różnokolorowy nie jest dla tych i ciężki. Ma być dość gorliwy oraz ruchliwy, zadań odpowiedni. Pies biały dla pasterza ponieważ kupuje się go do walki i biegu – bardziej wyróżnia się między dziką zwierzyną. powinien miedzy innymi odpędzić czatującego W ciemnościach trzeba uważać, by w obronie wilka, dogonić go, wydrzeć zrabowaną zdobycz stada przed wrogiem nie zabić psa, stąd też i odnieść ją z powrotem. Do tego typu zadań preferowanie przydatniejszy jasnej o jak sierści. Ciemny pies jest zatem pies o sylwetce dłuższej niż ten dobrze zbudowany33. podwórzowy w dzień jest dla wroga bardziej groźny, natomiast nocą niezauważalny, gdyż jest po LECZENIE PSÓW. LECZENIE UKĄSZEŃ PSA gospodarstwie w mroku, taki pies ma ułatwione Kolumella w swoim dziele De re rustica zadanie i łatwiej mu zaatakować złodzieja. Opis poświęca osobny akapit leczeniu psa. Na wyglądu psów Kolumelli nie różni się nieomal początku informuje o kuracji psich uszu, niczym od tego sporządzonego przez Warrona. odpadających Kolumella dodaje jednak kilka bardzo cennych muchy. By do tego nie doszło, trzeba je uwag, między innymi wspominając, że pies posmarować utartymi gorzkimi orzechami. Gdyby powinien prócz prostego grzbietu posiadać jednak okazało się, że choroba już doprowadziła szerokie łopatki, nogi powinny być grube i do ich owrzodzenia, pisarz zaleca, aby do ran kudłate, a ogon nie tylko gruby, ale też krótki. wsączyć parę kropli zagotowanej płynnej smoły, Stawy skokowe pies winien mieć silne, zaś wymieszanej z wieprzowym łojem. Jeżeli w ciało pazury Kolumella określa tu greckim słowem wbije się kleszcz, należy posmarować go tym δράκες . samym lekarstwem, wówczas pasożyt odpadnie. podobny do cienia. Poruszając się 31 29 30 31 Colum., VII 12, 2, por. Kolumella, s. 30 Colum., VII 12, 2-3 Colum., VII 12, 3-4. 32 33 6 wskutek Colum., VII 12, 5-7. Colum., VII 12, 8. pogryzienia przez Zwierzęta w kulturze i sztuce obszaru basenu Morza Śródziemnego, 11 XII 2009 Nie można odrywać go ręką; w przeciwnym psem. Już w pierwszych zdaniach Palladiusz wypadku mogą wystąpić owrzodzenia. pisze: Rolnikom przyda się winorośl skuteczna na Ratunkiem dla zapchlonego zwierzęcia ukąszenia jadowitych i żądlących zwierząt (…). jest zastosowanie kminu rzymskiego . Kmin Albowiem cały pęd ma tak wielką moc leczniczą, że należy utrzeć w równej ilości z ciemiężycą popiół z niego otrzymany, skutecznie leczy ukąszenia białą . Jeżeli tych składników brak, należy psów, a niekiedy psów chorych na wściekliznę37. W wetrzeć w ciało stary osad oliwny. innym miejscu podaje, podobnie jak Kolumella, 34 35 Jeżeli pies ma świerzb, trzeba utrzeć gips metodę leczenia świerzbu. Opisuje ją w i sezam w równej proporcji, wymieszać je następujący sposób: Świerzb zanika, gdy posmaruje z płynną smołą i posmarować chore miejsce. W się zaatakowane miejsca utartym czosnkiem. Tym czasach Kolumelli uważano, iż pomagało to samym środkiem leczy się ukąszenie wściekłego psa również chorym ludziom. Gdyby choroba lub wilka, które jednak goi się równie dobrze po nasiliła się, należało zastosować olejek z drzewa przyłożeniu do rany starego słonego sosu rybnego jałowcowego. Inne schorzenia, sugeruje pisarz, (garum). Pozostali pisarze nie uwzględniają należy leczyć tak, jak choroby bydła i zwierząt leczenia psa w swych dziełach. hodowlanych36. TRAKTATY AGRONOMICZNE A HISTORIA Również Palladiusz w zatytułowanej O NATURALIS PLINIUSZA leczeniu zwierząt domowych księdze XIV swego Traktatu o rolnictwie poświęca kilka zdań psu. Co Pliniusz ukazuje psa jako – obok konia – prawda w porównaniu do innych autorów zwierzę najwierniejsze człowiekowi i sugeruje, iż traktatów agronomicznych jego przekaz na należy temat tego zwierzęcia jest zdawkowy, jednakże encyklopedysty pies jest przede wszystkim ubogaca naszą wiedzę o relacjach człowieka z bardzo waleczny. Przytacza on zasłyszaną historię mu się o bliżej tym, przyjrzeć. jak pies Zdaniem walczył z rozbójnikami w obronie swojego pana. Chociaż Cuminum cyminum L., rodzina baldaszkowate. Roślina roczna do 50 cm wysokości. Pochodzi przypuszczalnie ze wschodnich krajów śródziemnomorskich. Owoce używane są w lecznictwie oraz jako przyprawa, por. J. André, Lexique des termes de botanique en latin, Paris 1956, s. 108-109; por. Z. Podbielkowski, Słownik roślin użytkowych: polski, łaciński, angielski, francuski, niemiecki, rosyjski, Warszawa 1985, s. 157. 35 Veratrum album L., bylina z rodziny liliowatych, gęsto owłosiona, osiągająca do 150 cm wysokości. Ma duże, białe lub żółtawozielonkawe kwiaty oraz kłącze o właściwościach leczniczych znanych już w starożytności, co poświadcza Ambroży z Mediolanu, wciągając ciemiężycę na listę roślin trujących, których człowiek używa do leczenia chorób, por. J. André, Lexique, s. 125; por. Kolumella, t. 2, s. 32; por. T. Krynicka, ”Hexaemeron” Ambrożego z Mediolanu jako źródło do XVII księgi „Etymologii” Izydora z Sewilli, „Vox Patrum” 25 (2005), ss. 125-138, s. 126-127. 36 Colum., VII 13, 1-2. 34 sam był ranny, nie odstępował od ciała zamordowanego właściciela, odpędzał ptactwo oraz dziką zwierzynę, by nie rozszarpały wnętrzności. Pliniusz opowiada też o epirockim psie, który rozpoznał w tłumie zabójcę swego pana. Tak długo szarpał go i ujadał, aż ten przyznał się do zbrodni. Podobno miało to miejsce podczas przeglądu wojska, zorganizowanego w tym celu przez Pyrrusa; 37 Palladius, XIV 1, 6, tu przytaczam polskie tłumaczenie I. Mikołajczyka, por. Rutyliusz Taurus Emilianus Palladiusz, Traktat o rolnictwie, tłumaczenie na polski, wstęp i komentarz I. Mikołajczyk , Toruń 1999 [dalej jako: Palladiusz], s. 185. 7 Zwierzęta w kulturze i sztuce obszaru basenu Morza Śródziemnego, 11 XII 2009 król szukał zabójcy, mając przy sobie psa, rzymskiego domostwa, ostrzegając przed należącego do zmarłego. stróżem domu. Przytoczone powyżej treści Następnie Pliniusz zwraca uwagę na ukazują, iż zwierzę to pełniło w starożytności wierność psa. Wspomina o tym, że po zabiciu również wiele innych zadań. Mówią nam o tym Jazona z Licji pies jego odmówił przyjmowania pisarze agronomiczni, którzy w dobie Renesansu 38 pokarmu i umarł z głodu . Inny pies rzucił się w zostali określeni mianem scriptores rei rusticae. płonący stos króla Tracji, Lizymacha. Inny Katon, Warron, Kolumella i Palladiusz w swoich przedstawiciel tego gatunku nie odstępował traktatach poświęcają stosunkowo dużo uwagi swego skazanego na śmierć pana w więzieniu, temu zwierzęciu. To dzięki tej oszczerbionej nie dochodził też od jego zwłok po wykonaniu poważnie przez wieki literaturze pies został wyroku, lecz wył smutno i wydawał głośny jęk. opatrzony etykietą stróża, opiekuna – czy to Gdy zagrody, czy też domu – a także wspaniałego przechodnie rzucali nieszczęsnemu zwierzęciu coś do jedzenia, zanosiło ono kęsy do myśliwego. ust swego zmarłego pana. Wreszcie, gdy ciało wielkich straceńca wrzucono do Tybru, wskoczył do Starszego. wody i podtrzymywał je, by unosiło się na powierzchni rzeki. Psy to jedyne zwierzęta, które poznają swego pana, jeśli przybędzie niespodziewanie i pod przebraniem. Reagują na swoje imię i głosy domowników. Są pamiętliwe, doskonale zapamiętują trasę. Gdy wpadną we wściekłość, należy usiąść na ziemi, wówczas rychło się wyciszą. Z pozostałych psich zalet Pliniusz wyróżnia zręczność w polowaniu i ostrość węchu. Nawet gdy psy osłabną, oślepną i zestarzeją się, bywają przez panów noszone na rękach, ponieważ również wówczas potrafią wyczuć zapach i doprowadzić myśliwego do zwierzyny39. ZAKOŃCZENIE Cave canem (Strzeż się psa) – napis ten witał tego, który przekraczał wejście do 38 Przytaczam tu tłumaczenie polskie I. i T. Zawadzkich, por. Pliniusz, Historia naturalna (wybór), tłumaczenie i komentarz I. i T. Zawadzcy, Wrocław 1961, s. 112. 39 NH VIII 142-147. 8 Dopełnieniem wyczynów jest pochwały relacja jego Pliniusza
