Fragment słownika

Spis rzeczy
Zasady pisowni
............................................
9
G³oski i litery
ch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
h ......................................................
ó ......................................................
u ......................................................
rz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¿ ......................................................
¹ ......................................................
ê ......................................................
om, on, em, en . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
i ......................................................
j ......................................................
9
9
10
10
11
12
13
13
13
13
14
Budowa wyrazów a ortografia
-by . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
-¿e, -¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
przymiotniki z³o¿one . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
rzeczowniki z³o¿one . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
przyimki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
przedrostki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
przyrostki: -cki, -dzki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
przyrostki: -stwo, -wstwo, -ctwo, -dztwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
zakoñczenia wyrazów: -cji, -sji, -zji, -ii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
skróty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
skrótowce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
15
16
16
16
16
17
17
18
18
18
19
8
Spis rzeczy
Wielkie i ma³e litery
wielka litera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
ma³a litera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Interpunkcja
kropka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
przecinek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
œrednik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
dwukropek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wielokropek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
³¹cznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
myœlnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
pytajnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wykrzyknik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nawias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
cudzys³ów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
21
22
22
22
23
23
23
23
24
24
Inne problemy ortograficzne
dzielenie wyrazów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
liczebniki z³o¿one . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Polski alfabet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
S³ownik ortograficzny
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Zasady pisowni
G³oski i litery
ch
• Dwuznak ch piszemy, gdy w formach odmiany lub wyrazach pokrewnych wymienia siê na sz, np. zaduch – duszno, suchy – susza, piechur – pieszo, ³añcuch –
³añcuszek, strach – straszyæ, wêch – wêszyæ.
ch : sz
• Dwuznak ch piszemy na koñcu wyrazu, np. pech, rozmach, ruch.
WYJ¥TKI: druh, Boh (rzeka na Ukrainie), Czatyrdah (góry na Ukrainie).
-ch
• Dwuznak ch piszemy po literze s, np. schab, schronisko, wschód.
sch
h
• Literê h piszemy, gdy w formach odmiany lub wyrazach pokrewnych wymienia
siê na g, ¿ lub z, np.
h : g wahanie – waga;
h : ¿ druh – dru¿yna;
h : z b³ahy – b³azen.
h:g
h:¿
h:z
• Literê h piszemy w rozpoczynaj¹cych wyraz cz¹stkach obcych: hekto-, helio-,
hemo-, hetero-, higro-, hiper-, hipo-, homo-, hydro-, np. hektolitr, heliocentryczny,
hemoglobina, heteroatom, higroskopijny, hiperinflacja, hipoteka, homonim, hydrologia.
hekto-, helio-, hemo-, hetero-, higro-, hiper-, hipo-, homo-, hydroW innych wypadkach w¹tpliwoœci rozstrzygamy za pomoc¹ s³ownika.
G³oski i litery
10
ó
• Literê ó piszemy, gdy wymienia siê ona na o, e lub a w formach odmiany lub
wyrazach pokrewnych, np.
wóz – wozu, wróg – wrogi, z³ó¿ – z³o¿yæ;
siódmy – siedem, szósty – szeœæ, wióz³ – wieŸæ;
obróciæ – obracaæ, wmówiæ – wmawiaæ, przeróbka – przerabiaæ.
ó : o
ó : e
ó : a
• Literê ó piszemy w cz¹stce -ów na koñcu wyrazów (to znaczy w dope³niaczu
liczby mnogiej rodzaju mêskiego), np. domów, psów, samochodów.
• Literê ó piszemy w przyrostkach -ów, -ówka, -ówna, np. Bytów, Kraków, makówka, parówka, Nowakówna, Kucówna.
-ów piszemy na koñcu wyrazów.
WYJ¥TKI: Jedynymi wyrazami koñcz¹cymi siê na -uf s¹ puf (taboret) oraz puf
albo puff (wyraz naœladuj¹cy sapanie).
• Literê ó piszemy na pocz¹tku wyrazów utworzonych od ósmy, ów: ósemka,
ósmak, ósmoklasista, ósmoklasistka, ósmy, ów, ówczesny, ówczeœnie, ówdzie, ów¿e.
ósmy, ów
• Literê ó piszemy w pewnej liczbie wyrazów, w których nie ma wymiany ó na o,
e lub a (s¹ to wyrazy z ó niewymiennym), np. chór, córka, góra, jaskó³ka, Józef,
k³ótnia, król, królik, krótki, mózg, ogólny, ogórek, o³ów, o³ówek, oprócz, pagórek,
powtórzyæ, p³ótno, póki, próba, pró¿ny, równy, ró¿a, skóra, skrót, stró¿, szczegó³,
tchórz, wiewiórka, w³óczka, wró¿yæ, wyró¿niaæ, Ÿród³o, ¿ó³ty, ¿ó³w.
W wyrazach, które od nich pochodz¹, zachowujemy ó w odpowiednim miejscu,
np. równy – równaæ, równanie, równie¿, równoleg³y, równole¿nik, równoœæ itd.
Pisowniê tych wyrazów trzeba zapamiêtaæ.
Litery ó nigdy nie piszemy na koñcu wyrazu.
UWAGA: Wyrazy skuwka, zasuwka zosta³y utworzone za pomoc¹ przyrostka -ka
od czasowników skuwaæ, zasuwaæ. Wyraz podkuwka piszemy z liter¹ u, kiedy oznacza dolne okucie sañ, a wiêc pochodzi od podkuwaæ. W pozosta³ych wypadkach
piszemy podkówka (bo wyraz ten pochodzi od wyrazu podkowa).
u
• Literê u piszemy na pocz¹tku wyrazów (z wyj¹tkiem ósmy, ów i wyrazów, które
od nich pochodz¹) i na koñcu wyrazów (zawsze), np. udo, uleczyæ, urz¹d, od razu,
d¿iu-d¿itsu, kakadu.
• Literê u piszemy w wiêkszoœci przyrostków, np.
G³oski i litery
11
-uch
-ulec
-unek
-unia
-usia
-us
-uszek
-uœ
-utki
-uszko
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
leniuch, maluch
hamulec, szpikulec
podarunek, ratunek
babunia, chwilunia
gêbusia, kawusia
dzikus, lizus
garnuszek, maluszek
chlebuœ, córuœ
biedniutki, milutki
jab³uszko, serduszko
-uch, -ulec, -unek, -unia, -usia, -us, -uszek, -uœ, -utki, -uszko
Jedynym u¿ywanym dzisiaj przyrostkiem z ó jest -ówka, wystêpuje on na przyk³ad w wyrazach kroplówka, makówka, stalówka. Przyrostek -ów wystêpuje tylko
w nazwach miejscowoœci, np. Bytów, Kraków, i w nazwiskach, np. Marcinów. Dawniej u¿ywano tak¿e przyrostka -ówna, aby tworzyæ nazwiska panien, np. Gajówna,
Nowakówna.
• Literê u piszemy w czasownikach, które koñcz¹ siê na -ujê, -ujesz, -uje, np. dyktujê, dyktujesz, dyktuje, malujê, malujesz, maluje.
Tak samo piszemy formy czasowników utworzone na ich podstawie:
— czasowniki, które oznaczaj¹ polecenia, koñcz¹ce siê na -uj, -ujmy, -ujcie,
np. dyktuj, dyktujmy, dyktujcie, maluj, malujmy, malujcie;
UWAGA: piszemy stój, bo stoi, krój, bo kroi.
— formy czasowników zakoñczone na -uj¹cy (czyli imies³owy przymiotnikowe
czynne), np. dyktuj¹cy, kupuj¹cy, maluj¹cy;
— formy czasowników zakoñczone na -uj¹c (czyli imies³owy przys³ówkowe
wspó³czesne), np. dyktuj¹c, kupuj¹c, maluj¹c.
-ujê, -ujesz, -uje
-uj, -ujmy, -ujcie
-uj¹cy
-uj¹c
• Literê u piszemy zawsze tam, gdzie nie ma uzasadnienia pisownia ó (zobacz
regu³ê pisowni ó na poprzedniej stronie).
rz
• Dwuznak rz piszemy, gdy wymienia siê on na r w formach odmiany lub w wyrazach pokrewnych, np. starzec – starca, dobrze – dobry, stworzyæ – stwórca.
W wielu wypadkach pomocne mo¿e byæ zestawienie z innymi jêzykami s³owiañskimi (np. rosyjskim), np. rzepa – riepa, rzeka – rieka, orzech – oriech.
rz : r
• Dwuznak rz piszemy równie¿ w przyrostkach -erz, -arz, np. kuœnierz, pasterz,
tancerz, lalkarz, mleczarz, pisarz.
12
G³oski i litery
UWAGI:
1) Piszemy masarz (pracownik masarni), ale masa¿ (masowanie).
2) W niektórych wyrazach, np. baga¿, mira¿, pilota¿, piszemy ¿ na koñcu, poniewa¿ pochodz¹ one z jêzyków obcych.
W razie w¹tpliwoœci pisowniê wyrazu sprawdzamy w s³owniku.
-erz, -arz
• Dwuznak rz wystêpuje po spó³g³oskach: p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np. przewaga,
obrzydziæ, strzelba, modrzew, krzepa, ogrzewanie, chrzeœniak, zajrzeæ, ujrzeæ, wrzask.
prz, brz, trz, drz, krz, grz, chrz, jrz, wrz
WYJ¥TKI:
1) Dwuznak sz po spó³g³oskach piszemy:
— w wyrazach: kszta³t, kszta³ciæ, wykszta³cenie, bukszpan (krzew), kszyk (ptak),
pszczo³a, pszenica, Pszczyna, wszystko, wszêdzie, wszelki, wszy (od wesz) i w wyrazach, które od nich pochodz¹;
— w formach przymiotników utworzonych za pomoc¹ przyrostka -szy i -ejszy
(to znaczy w stopniu wy¿szym i najwy¿szym), np.: lepszy, najszybszy, krótszy, wiêkszy, naj³adniejszy, zdrowszy.
2) Znak ¿ po spó³g³oskach piszemy:
— w wyrazach: pieg¿a (ptak), g¿eg¿ó³ka (gwarowe okreœlenie kuku³ki);
— w cz¹stce -¿e, np. kop¿e, stój¿e, ³ap¿e, krój¿e, weŸ¿e, zgaœ¿e;
— w wyrazach pochodnych, w których czêœæ podstawowa zaczynaj¹ca siê znakiem ¿ stoi po przedrostku, np. od¿yæ (od+¿yæ), nad¿erka (nad+¿reæ), przed¿o³¹dek
(przed+¿o³¹dek).
¿
• Literê ¿ piszemy, gdy wymienia siê ona na g, dz, h, z, Ÿ, s w formach odmiany
lub wyrazach pokrewnych, np.
¿ : g ro¿ek – róg, wst¹¿ka – wstêga, powa¿ny – powaga;
¿ : dz ksiê¿a – ksiêdza, pieni¹¿ek – pieni¹dz, mosiê¿ny – mosi¹dz;
¿ : h dru¿ynowy – druh, wata¿ka – wataha;
¿ : z gro¿enie – groziæ, gwi¿d¿ê – gwizdaæ, ma¿ê – mazak;
¿ : Ÿ ska¿enie – skaziæ, du¿y – duzi, gro¿¹ – groziæ;
¿ : s bo¿y – boski, mê¿ny – mêski, wê¿szy – w¹ski.
¿:g
¿ : dz
¿:h
¿:z
¿:Ÿ
¿:s
• Literê ¿ piszemy po literach r, l, ³, np. dr¿enie, r¿ysko, l¿ej, l¿yæ, ³¿e, ma³¿.
r¿, l¿, ³¿
• Literê ¿ piszemy w cz¹stkach -¿e lub -¿, które do³¹czamy do innych wyrazów,
np. sk¹d¿e, idŸ¿e, z kim¿e¿, tako¿, jaki¿.
A
A (amper)
a (ar)
a – spójnik wspó³rzêdny.
Przed a zawsze
stawiamy przecinek,
gdy wprowadza
wypowiedzenie
wspó³rzêdne, np. Królik
z Prosiaczkiem siedzieli
sobie przed domkiem
Puchatka, a Puchatek
siedzia³ razem z nimi.
W wypowiedzeniu
pojedynczym nie
stawiamy przecinka,
gdy a jest spójnikiem
³¹cznym (mo¿e go
zast¹piæ i), np. Œpiewa³
cicho a melodyjnie
(cicho i melodyjnie).
Jeœli jednak jest
spójnikiem
przeciwstawnym
(wówczas mog¹ go
zast¹piæ ale, lecz), musi
byæ poprzedzony
przecinkiem, np. Prawda
zwyciê¿y, a nie fa³sz
(Prawda zwyciê¿y, lecz
nie fa³sz).
aba¿ur ~ru a. ~ra
abdykacja ~cji
abdykowaæ
abecad³o; ~de³
Abel, Abla
abiturient
abonament ~tu
abonent
abonowaæ
aborcja ~cji
aborda¿ ~¿u
aborygen
abp a. arcybp (arcybiskup),
abpa, abpie; lm abpi
a. abp abp, abpów;
w przypadkach
zale¿nych w liczbie
pojedynczej tak¿e
z kropk¹ zamiast
koñcówki: abp.,
np. z abp. Nowakiem
abpstwo (arcybiskupstwo),
abpstwa, abpstwie
Abraham
abrakadabra
absencja ~cji
absolucja ~cji
absolut ~tu
absolutorium; ~ria, ~riów
absolutyzm ~mu
absolwent
absorbowaæ
absorpcja ~cji
abstrahowaæ
abstrakcja ~cji
abstrakt ~tu; ~ty a. ~ta
abstynencja ~cji
abstynent
absurd ~du
absyda ® apsyda
absztyfikant
aby – spójnik
wprowadzaj¹cy
wypowiedzenie
podrzêdne. Zawsze
poprzedzamy go
przecinkiem, gdy
wystêpuje w takiej
funkcji, np. Wszyscy
podeszli bli¿ej, aby
przyjrzeæ siê dok³adniej.
Ac (aktyn)
aceton ~nu
acetylen ~nu
ach a. ach!
achaæ
Achilles — piêta
achillesowa
a co
acz – spójnik
wprowadzaj¹cy
wypowiedzenie
podrzêdne. Zawsze
poprzedzamy go
przecinkiem, np.
Zrezygnowa³ z wyjazdu,
acz z wielkim ¿alem.
aczkolwiek – spójnik
wprowadzaj¹cy
wypowiedzenie
podrzêdne. Zawsze
poprzedzamy go
przecinkiem,
np. Pozosta³ w domu,
aczkolwiek niechêtnie.
A.D. (Anno Domini)
ad (do...) — ad 1, ad 2 itd.
Ada; Ad
Adam — strój adamowy
(nagoœæ), jab³ko Adama
adaptacja ~cji
adapter ~ra (a. ~ru)
adaptowaæ (przystosowaæ)
Addis Abeba, Addis Abebie
Aden ~nu — adeñski —
Zatoka Adeñska
adept
Adidas (marka i firma) —
adidas (but sportowy)
adieu a. adieu!
adiunkt
adiustacja ~cji
adiutant
ADM (Administracja
Domów Mieszkalnych)
ndm a. ADM-u, ADM-ie
— adeemowski
adm. (administracja,
administracyjny)
administracja
administracja ~cji (skrót:
adm.)
administrowaæ
admiralicja ~cji
admira³ ~³a
adnotacja ~cji
adopcja ~cji
adopcyjno-opiekuñczy
(adopcyjny
i opiekuñczy)
adoptowaæ
adoracja ~cji
adorowaæ
adrenalina
adres ~su
adresat
adresowaæ
Adriatyk ~ku — adriatycki
— Morze Adriatyckie
adwent ~tu
adwentysta
adwokat
aerob
aerobik ~ku
aerodynamika
aeroklub ~bu
aeronautyka
aeroplan ~nu
aerozol ~lu
afera
aferzysta
Afganistan ~nu —
Afgañczyk, Afganka —
afgañski a. afganistañski
afiks ~su
afisz
afiszowaæ siê
aforystyka
aforyzm ~mu
afro ndm
afront ~tu
Afryka ~yce — Afrykanin,
rzad. Afrykañczyk —
Afrykanka — afrykañski
— Afryka Pó³nocna,
Afryka
Po³udniowo-Zachodnia,
Afryka Œrodkowa; Basen
Afrykañsko-Antarktyczny
afrykanistyka
afty, aft
28
Ag (srebro)
aga (ropucha); agi, ag
agar ~ru
agar-agar, agar-agaru
a. ndm
agat ~tu
agawa; agaw
AGD a. agd. (artyku³y
gospodarstwa
domowego)
agencja ~cji — Polska
Agencja Prasowa
agenda
agent
agitacja ~cji
agitowaæ
aglomeracja ~cji
agnostycyzm ~mu
agnostyk
agonia ~nii
agora
agrafka
agregat ~tu
agresja ~sji
agresor
agrest ~tu
agresywny
agrochemia ~mii
agrochemik
agronom; ~mowie a. ~mi
agronomia ~mii
agrotechnika
agroturysta
agroturystyka
aha a. aha!
ahoj!
AIDS a. aids (Acquired
Immune Deficiency
Syndrome) ndm a. pot.
AIDS-a a. aidsa, AIDS-ie
a. aidsie
aj a. aj!
a jak
Ajaks a. Ajas (postaæ
mitologiczna)
a jak¿e
a jak¿eby
ajatollah
a jednak
ajencja ~cji
ajent
ajentura
ajnsztajn a. einstein
(pierwiastek chem.,
symbol: Es) ~nu —
(jednostka fiz.) ~na
Ajudah ~hu
a ju¿
AK (Armia Krajowa) ndm —
AK-owski a. akowski
akacja ~cji
akademia ~mii — Polska
Akademia Nauk,
Akademia
Górniczo-Hutnicza
im. Stanis³awa Staszica
(uczelnia techniczna
w Krakowie); akademia
sztuk piêknych,
Akademia Sztuk
Piêknych w Warszawie
akademik
akademizm ~mu
akant ~tu
akapit ~tu
akatolik
akceleracja ~cji
akcent ~tu
akcentowaæ
akceptacja ~cji
akceptowaæ
akces ~su
akcesoria ~riów
akcja ~cji
akcjonariat ~tu
akcjonariusz
akcyza
aklasowy (nale¿¹cy
do klasy A)
aklimatyzacja ~cji
aklimatyzowaæ
akomodacja ~cji
akompaniament ~tu
akompaniowaæ
akonto (zaliczka)
akord ~du
akordeon ~nu
akordowiec ~wca
akr
akredytacja ~cji
akrobacja ~cji
akrobata
Alpy
29
Akropol (akropol
w Atenach) ~lu
a. Akropolis ndm
akropol (czêœæ miasta
w staro¿ytnej Grecji)
akryl ~lu
aksamit ~tu
aksel, aksla
aksjologia ~gii
aksjomat ~tu
akt
aktor
aktorstwo
aktówka
aktualia ~liów
aktualizacja ~cji
aktualizm ~mu
aktualizowaæ
aktyn (pierwiastek chem.,
symbol: Ac) ~nu
aktyw ~wu
aktywa
aktywacja ~cji
aktywizacja ~cji
aktywizowaæ
aktywny
aktywowaæ
akumulacja ~cji
akumulowaæ
akupresura
akupunktura
akurat
akustyka
akuszerka
akwaforta
akwalung ~gu
akwamaryn ~nu
a. akwamaryna
akwanautyka
akwarela
akwarium; ~ria, ~riów
akwarystyka
akwedukt ~tu
akwen ~nu
akwizycja ~cji
akwizytor
AL (Armia Ludowa) ndm
a. AL-u — aelowiec
a. AL-owiec — aelowski
a. AL-owski
Al (glin)
à la (w rodzaju, na sposób,
jak)
alabaster ~tru
Aladyn
alarm ~mu
alarmowaæ
Alaska ~sce — Alaskanin
a. rzad. Alaskijczyk —
Alaskanka a. rzad.
Alaskijka — alaski
a. rzad. alaskijski —
pó³wysep Alaska, stan
Alaska; Pr¹d Alaski
Albania ~nii — Albañczyk
— Albanka — albañski
— Góry Albañskie
albatros
albinizm ~mu
albinos
albo – spójnik
wspó³rzêdny. Nie
stawiamy przed nim
przecinka, np. Zrobiê to
dziœ albo jutro.
albowiem – spójnik
wprowadzaj¹cy
wypowiedzenie
podrzêdne. Zawsze
poprzedzamy go
przecinkiem, np.
Wszyscy wstali,
albowiem by³a to chwila
uroczysta.
albo¿
albo¿by
albo¿ to
album ~mu
alchemia ~mii
alchemik
ale – spójnik wspó³rzêdny.
Stawiamy przed nim
przecinek, np. Zrobiê to
dziœ, ale dopiero
wieczorem.
aleby (to siê nie sta³o)
alegoria ~rii
aleja ~ei; ~ei a. ~ej — aleja
Szucha; Aleje
Jerozolimskie, Aleje
Ujazdowskie
alergia ~gii
alergik
alert ~tu
ale¿
ale¿by (siê zmartwi³)
ale¿ to
alfa, alfie
alfabet ~tu
Alfa Romeo (marka
samochodów i firma),
Alfie Romeo — alfa
romeo (samochód marki
Alfa Romeo), alfie
romeo; alf romeo
alga; alg
algebra
Algieria (pañstwo) ~rii —
Algierczyk, Algierka —
algierski — Algierska
Republika
Ludowo-Demokratyczna
Algier (miasto) ~ru —
algierczyk, algierka —
algierski
algorytm ~mu
aliant
alias (inaczej; czyli)
alia¿ (stop metali) ~¿u
Ali Baba, Ali Babie
alibi ndm
alienacja ~cji
alikwot ~tu
alimenty
aliteracja ~cji
alka
alkaloid ~du
alkierz
alkohol ~lu
alkoholik
alkoholizm ~mu
alkomat ~tu
alkowa; alków
Allah ~ha a. Allach ~cha
almanach ~chu
aloes (roœlina) ~su
alpinistyka
alpinizm ~mu
Alpy, Alp — alpejski —
Alpy Australijskie, Alpy
Graickie, Alpy
Wschodnie, Alpy
Zachodnie
alt
alt (g³os) ~tu — (osoba) ~ta
altana
altannik
alter ego ndm
alternatywa
altówka
altruizm ~mu
aluminium ndm
alumn
aluzja ~zji
a³un ~nu
a³ycza
Am (ameryk)
a.m. (ante meridiem)
amalgamat ~tu
amant
amarant ~tu
amarylis ~sa a. ~su
amator
amatorstwo
amatorszczyzna
Amazonia ~nii —
amazoñski
amazonit ~tu
Amazonka (rzeka) —
Nizina Amazonki
amazonka (kobieta
je¿d¿¹ca konno; strój)
Amazonki (plemiê
mitologicznych
wojowniczek)
ambaras ~su
ambasada — ambasada
francuska, Ambasada
Francuska w Warszawie
ambasador
ambicja ~cji
ambitny
ambona
ambra
ambrowiec ~wca
ambrozja ~zji
ambulans ~su
ambulatorium; ~ria, ~riów
ameba; ameb
amen ndm
ameryk (pierwiastek chem.,
symbol: Am) ~ku
Ameryka — Amerykanin,
Amerykanka —
amerykañski — Ameryka
30
Pó³nocna, Ameryka
Po³udniowa, Ameryka
Œrodkowa, Ameryka
£aciñska
amerykanistyka
amerykanizacja ~cji
amerykanizm ~mu
amerykanka (mebel) —
Amerykanka
(obywatelka Ameryki)
ametyst ~tu
amfetamina
amfibia ~bii
amfilada
amfiteatr ~ru
amfora
amia (ryba), amii
a mianowicie – spójnik
wprowadzaj¹cy
wyliczenie. Zawsze
stawiamy przed nim
przecinek, po nim
mo¿emy postawiæ
dwukropek, np. Mamy
piêæ nieodmiennych
czêœci mowy,
a mianowicie:
przys³ówek, zaimek,
spójnik, partyku³ê
i wykrzyknik.
Amicis — Edmund de
Amicis
amnestia ~tii
amnezja ~zji
amok ~ku
amoniak ~ku
Amor (bo¿ek mi³oœci)
amorek ~rka
amortyzacja ~cji
amortyzowaæ
amory (zaloty)
amper (jednostka fiz.,
symbol: A)
amperogodzina
amperomierz
amplituda
ampu³ka
amputacja ~cji
amputowaæ
Amsterdam ~mu —
amsterdamczyk,
amsterdamka —
amsterdamski
amulet ~tu
Amundsen — Roald
Amundsen
amunicja ~cji
amur (ryba)
anabaptyzm ~mu
anabolik ~ku
anabolizm ~mu
anachronizm ~mu
anafora
anagram ~mu
anakonda
analfabeta
analfabetyzm ~mu
analityk
analityzm ~mu
analiza
analizowaæ
analogia ~gii
ananas
anarchia ~chii
anatom
anatomia ~mii
a.n.Chr. (ante nativitatem
Christi)
Andaluzja ~zji —
Andaluzyjczyk,
Andaluzyjka —
andaluzyjski — Nizina
Andaluzyjska, Góry
Andaluzyjskie
Andegawenia ~nii —
Andegaweñczyk,
Andegawenka —
andegaweñski
Anderlecht ~tu
Anders — W³adys³aw
Anders
Andersen — Hans Christian
Andersen
Andora (pañstwo) —
Andorczyk, Andorka —
andorski
Andora (miasto) —
andorczyk, andorka —
andorski
android
andrus
andrut
31
Andrzej; ~jów
andrzejki (zabawa) ~jek —
andrzejkowy
Andy ~dów — Andy
Patagoñskie, Andy
Peruwiañskie, Andy
Œrodkowe — andyjski —
Andyjski Wspólny
Rynek
anegdota
aneks ~su
aneksja ~sji
anemik
anestezja ~zji
anestezjologia ~gii
anga¿ ~¿u
anga¿owaæ
angielszczyæ
angielszczyzna
angina
Anglia ~lii — Anglik,
Angielka — angielski —
Nizina Angielska
anglik (koñ) — Anglik
(obywatel Anglii)
anglikanizm ~mu
anglistyka
angloarab (koñ)
Anglosasi — Anglosas,
Anglosaska —
anglosaski
Angola (pañstwo) ~li —
Angolczyk, Angolka —
angolski — Basen
Angolski
angstrem (jednostka fiz.,
symbol: Å) ~ma —
Ångström (nazwisko
fizyka)
ani – spójnik wspó³rzêdny.
Nie stawiamy przed nim
przecinka, np. Nie by³
w Poznaniu ani
we Wroc³awiu.
ani be, ani me
aniby (o tym pomyœla³)
ani chybi
ani dudu
anihilacja ~cji
ani krzty
anilana
apaszka
anilina
animacja ~cji
animowaæ
animozja ~zji
ani mru-mru
animusz ~u
anio³, aniele — Anio³
Pañski
anio³ek ~³ka
anion ~nu
ani razu
ani razu by
ani rusz
ani¿eli – spójnik.
W wypowiedzeniu
pojedynczym nie
stawiamy przed nim
przecinka, np. Bardziej
pasjonowa³ siê sportem
ani¿eli nauk¹.
Ankara — ankarczyk,
ankarka — ankarski
ankieta
ankieter
ankietowaæ
Anna; Ann
anna³y ~³ów
Annasz
Anno Domini (skrót: A.D.)
anoda
anomalia ~lii
anonim (osoba) ~ma —
(list) ~mu
anons ~su
anorak
anoreksja ~sji
anorektyczka
antagonizm ~mu
anta³ ~³a
Antarktyda — antarktydzki
Antarktyka — antarktyczny
ante meridiem (skrót: a.m.)
antena
antenat
antidotum; ~ota, ~otów
antologia ~gii
antonim ~mu
antracyt ~tu
antrakt ~tu
antresola
antropocentryzm ~mu
antropogeneza
antropologia ~gii
antropomorfizacja ~cji
antroponim ~mu
antrykot ~tu
anturium; ~ria, ~riów
antyalkoholowy
antybakteryjny
antybiotyk ~ku
antybohater
antychryst; ~ysty
antydopingowy
antyfaszysta
antyfeminizm ~mu
antygrypowy
antyhitlerowski
antyk (kultura staro¿ytna)
~ku — (zabytek) ~ku
a. ~ka
antykoncepcja ~cji
antykorozyjny
antykwa
antykwariat ~tu
antykwariusz
antylopa
antymon (pierwiastek
chem., symbol: Sb) ~nu
antynarkotykowy
antynarodowy
antypañstwowy
antypapie¿
antypatia ~tii
antypody
antyradar ~ru
antysemityzm ~mu
antytalent ~tu
antyteza
antywojenny
anulowaæ
a nu¿
any¿ ~¿u
any¿owy
aorta
Apacze — Apacz, Apaczka
aparat ~tu
aparatura
apartament ~tu
apartheid ~du
aparycja ~cji
apasz (opryszek)
apaszka (chustka)
apatia
apatia ~tii
apel
apelacja ~cji
apelowaæ
Apenin ~nu — Apenin
Kalabryjski, Apenin
Liguryjski, Apenin
Toskañsko-Emiliañski
Apeniny ~nin — Apeniny
Po³udniowe, Apeniny
Œrodkowe, Apeniny
Pó³nocne — apeniñski
— Pó³wysep Apeniñski
aperitif ~fu
apetyt ~tu
apiterapia ~pii
aplauz ~zu
aplikacja ~cji
aplikant
apogeum; ~gea
Apokalipsa (ksiêga Nowego
Testamentu)
apokalipsa (objawienie,
wizja; coœ
przera¿aj¹cego; utwór)
apokryf ~fu
Apollo ~lla a. ~llina
a. Apollon — apoliñski
apollo (osoba; motyl)
apologeta
apologia ~gii
apopleksja ~sji
apoplektyk
aport (aportowanie) ~tu
aport! (zawo³anie)
aportowaæ
apostolstwo
aposto³ ~³a
apostrof (znak graficzny)
~fu
apostrofa (figura
retoryczna)
apoteoza
aprobata
aprobowaæ
à propos
aprowizacja ~cji
a przecie¿
a psik!
apsyda
apteka — apteka
32
Pod Zamkiem, apteka
Hipokrates
aptekarz
Ar (argon)
ar, ara (skrót: a)
ara
arab (koñ) — Arab
(cz³owiek)
arabeska
Arabia ~bii — Arab,
Arabka — arabski —
Pó³wysep Arabski,
Morze Arabskie,
Pustynia Arabska
Arabia Saudyjska, Arabii
Saudyjskiej — Arab
Saudyjski, Arabka
Saudyjska — arabski
arabistyka
arabizm ~mu
arabszczyzna
arachidy
arachnologia ~gii
aragonit ~tu
arak ~ku
aralia ~lii
aran¿acja ~cji
aran¿er
aran¿owaæ
Ararat ~tu — Ararat Ma³y,
Ararat Wielki
araukaria ~rii
arbiter
arbitra¿ ~¿u
arboretum; ~eta
arbuz ~za
archaik ~ku
archaizacja ~cji
archaizm ~mu
archanio³ ~aniele
archeologia ~gii
archetyp ~pu
archidiakon
archidiecezja ~zji
archikatedra
Archimedes,
o Archimedesie
archipelag ~gu
archiprezbiter ~tera
(a. ~tra)
architekt
architektura
architraw ~wu
archiwalia ~liów
archiwariusz
archiwistyka
archiwizacja ~cji
archiwum; ~wa, ~wów
arcybiskup (skrót: abp
a. arcybp)
arcybiskupstwo (skrót:
abpstwo)
arcybogaty
arcybp a. abp (arcybiskup),
arcybpa, arcybpie;
lm arcybpi a. arcybp
arcybp, arcybpów;
w przypadkach
zale¿nych w liczbie
pojedynczej tak¿e
z kropk¹ zamiast
koñcówki: arcybp., np.
z arcybp. Nowakiem
arcyciekawy
arcydobry
arcydzie³o
arcykap³an
arcyksi¹¿ê ~ksiêcia;
~ksi¹¿êta, ~ksi¹¿¹t
arcyksiê¿na ~nej a. ~ny
arcyleñ
arcymistrz
arcypasterz
arcytrudny
arcywa¿ny
arcyzabawny
arena
areopag ~gu
areszt ~tu
aresztant
aresztowaæ
Argentyna —
Argentyñczyk,
Argentynka —
argentyñski — Basen
Argentyñski geogr.
argon ~nu (symbol: Ar)
argonowce
argument ~tu
argumentacja ~cji
argumentowaæ
aria ~rii
33
arianin
arianizm ~mu
ariergarda
Arizona — arizoñski
arka; ark — Arka
Przymierza
arkada
arkan (lasso) ~nu
arkana a. arkany (tajniki)
~nów
Arktyka — arktyczny —
Morze Arktyczne
arkusz
arlekin
armada (wielka flota
wojenna)
armata
armatura
Armenia ~nii —
Armeñczyk, Armenka —
armeñski a. ormiañski
— Wy¿yna Armeñska
armia ~mii — armia
„Kraków”, II armia
Wojska Polskiego, Armia
Krajowa, Armia Ludowa;
Armia Zbawienia
arogancja ~cji
arogant
aromat ~tu
aromaterapia
a. aromatoterapia ~pii
aromatyzacja ~cji
aronia ~nii
arpeggio ~ggia a. arped¿io
~d¿ia
arras (tkanina) ~su — Arras
(miasto) ndm
arsen ~nu (symbol: As)
arsena³ ~³u
arszenik ~ku
arteria ~rii
arteriografia ~fii
arterioskleroza
artretyk
artretyzm ~mu
artykulacja ~cji
artyku³ ~³u
artyku³owaæ
artyleria ~rii
artylerzysta
Atlantyk
artysta — artysta amator,
artysta malarz, artysta
muzyk, artysta plastyk
artyzm ~mu
arystokracja ~cji
arystokrata
arystokratyzm ~mu
Arystoteles —
Arystotelesowski
a. Arystotelesowy
(bêd¹cy dzie³em
Arystotelesa),
arystotelesowski
a. arystotelesowy (taki
jak u Arystotelesa)
arytmetyk
arytmetyka
arytmia ~mii
As (arsen)
as; asy
asceta
ascetyzm ~mu
asceza
asekuracja ~cji
asekuranctwo
asekurant
asekurantyzm ~mu
asekurowaæ
aseptyka
asesor
asfalt ~tu
a sio!
askorbinowy — kwas
askorbinowy
Asnyk — Adam Asnyk,
z Adamem Asnykiem
asocjacja ~cji
asonans ~su
asortyment ~tu
ASP (Akademia Sztuk
Piêknych, np.
w Krakowie) ndm
asparagus
aspekt ~tu
aspiracja ~cji
aspirant
aspirantura
aspirowaæ
aspiryna
astat ~tu (symbol: At)
aster, astra
asteroida
astma
astmatyk
Astra (marka samochodu)
— astra (samochód
marki Opel Astra)
astrofizyka
astrolabium; ~bia, ~biów
astrologia ~gii
astrometria ~rii
astronauta
astronautyka
astronom
astronomia ~mii
astygmatyzm ~mu
asymetria ~rii
asymilacja ~cji
asymilowaæ
asynchronia ~nii
asysta
asystent
asystowaæ
Asy¿ ~¿u
At (astat)
at (atmosfera techniczna;
znak @)
atak ~ku
atakowaæ
ataman
ataszat (urz¹d attaché) ~tu
atawizm ~mu
ateizacja ~cji
ateizm ~mu
atelier ndm
Atena
Ateny (pañstwo staro¿ytne),
Aten — Ateñczyk,
Atenka — ateñski
Ateny (stolica Grecji), Aten
— ateñczyk, atenka —
ateñski
atest ~tu
atestacja ~cji
ateusz
Atlanta — atlancki
Atlantyda (wyspa;
mityczne pañstwo) —
Atlantydzi
Atlantyk ~ku — atlantycki
— Ocean Atlantycki,
Nizina Atlantycka
Atlas
Atlas (postaæ mitologiczna)
~sa — (góry) ~su
atlas (zbiór map) ~su
atleta
atletyka
at³as ~su
atm (atmosfera fizyczna)
atmosfera
a to
a to ci dopiero
atol ~lu
atom ~mu
atomistyka
atomowiec ~wca
atrakcja ~cji
atrament ~tu
atrapa
atrium; ~ria, ~riów
atrybut ~tu
attachat ® ataszat
attaché ndm
atu ndm
atut ~tu
Au (z³oto)
au a. au!
Audi (marka samochodów
i firma) ndm — audi
(samochód marki Audi)
ndm
audiencja ~cji
audio ndm
audio-wideo ndm
audiowizualny
audycja ~cji
audytor
audytorium; ~ria, ~riów
augustianie
Augustów ~towa —
augustowianin,
augustowianka —
augustowski — Kana³
Augustowski, Puszcza
Augustowska
aukcja ~cji
aula
aura
aureola
Aurora (bogini w mitologii
greckiej)
Auschwitz ndm a. ~tzu
Austerlitz ndm
34
Australia ~lii —
Australijczyk, Australijka
— australijski —
Australia Po³udniowa,
Australia Zachodnia
(stany w Australii);
Zwi¹zek Australijski,
Wielka Zatoka
Australijska, Basen
Australijsko-Antarktyczny
australopitek ~teka
Austrazja ~zji
Austria ~rii — Austriak,
Austriaczka — austriacki
— Austria Dolna, Austria
Górna
Austro-Wêgry,
Austro-Wêgier —
austro-wêgierski
aut ~tu
autentyk ~ku
autentyzm ~mu
auto, aut
autoagresja ~sji
autoalarm ~mu
autobiografia ~fii
autobus ~su
autocasco ndm
autocharakterystyka
autochton
autocross ® autokros
autocytat ~tu
autodestrukcja ~cji
autograf ~fu
autoironia ~nii
autokar ~ru
autokemping ~gu
autokontrola
autokrata
autokrytyka
automat ~tu
automatyka
automatyzacja ~cji
automatyzowaæ
automobil ~lu
automobilklub ~bu
automyjnia ~ni
autonaprawa
autonomia ~mii
autopilot
autoportret ~tu
autopsja ~sji
autor
autorefleksja ~sji
autoreklama
autorstwo
autorytarny
autorytet
autoryzacja ~cji
autoserwis ~su
autostop ~pu
autostrada
autosugestia ~tii
autsajder
autyzm ~mu
ave Maria
Avignon ® Awinion
aviomarin ~nu
awangarda
awans ~su
awansowaæ
awantura
awanturnik
awanturowaæ siê
awaria ~rii
awers ~su
AWF (Akademia
Wychowania
Fizycznego) ndm
a. AWF-u, AWF-ie
Awinion ~nu — awinioñski
awionetka
awitaminoza
awizo ~za
awokado ndm
axel ® aksel
azalia ~lii
azbest ~tu
Azerbejd¿an ~nu —
Azerbejd¿anin,
Azerbejd¿anka —
azerbejd¿añski
Azja ~zji — Azjata, Azjatka
— azjatycki — Azja
Mniejsza, Azja
Po³udniowa
azot ~tu (symbol: N)
azotan ~nu
azotowiec ~wca
Aztekowie a. Aztecy —
Aztek, Azteczka —
aztecki
35
azyl ~lu
azymut ~tu
a¿ – spójnik. Stawiamy
przed nim przecinek
w wypowiedzeniach
z³o¿onych, np. Wszyscy
czekali, a¿ kasa zostanie
otwarta. Nie stawiamy
a¿ur
przed nim przecinka
w wypowiedzeniach
pojedynczych, np.
Wszyscy czekali a¿
do wieczora.
a¿ do
a¿eby – spójnik
wprowadzaj¹cy
wypowiedzenie
podrzêdne.
Oddzielamy je
przecinkiem, np.
Wszyscy czekali, a¿eby
kupiæ bilety.
a¿ nadto
a¿ur ~ru