Sztuka dyrygowania - Muzykoteka Szkolna

Sztuka dyrygowania - Muzykoteka Szkolna

Sztuka dyrygowania
Scenariusz lekcji dla uczniów klas IV - VI szkoły podstawowej, odc. 6/7
Materiały:
·
·
·
film z cyklu Muzykoteka szkolna – seria dla klas IV-VI szkoły podstawowej, odcinek 6 pt. Ile waży dyrygent, czyli jak
kierować orkiestrą
prezentacja w Power Poincie – w załączniku
nagrania wideo prezentujące koncertowe wykonania następujących utworów:
- L. van Beethoven V Symfonia, cz. IV
- J. Brahms I Symfonia, cz. IV
- R. Wagner Uwertura do „Tannhäusera”
- G. Mahler I Symfonia pod. dyr. Simone’a Rattle’a
- G. Mahler II Symfonia (fr. finałowy) pod dyr. Leonarda Bernsteina
- P. Czajkowski Suita z baletu „Dziadek do orzechów” pod dyr. Seiji Ozawy (Tchaikovsky,The Nutcracker Suite)
- I. Strawiński Kołysanka z Ognistego ptaka pod dyr. kompozytora (Stravinsky, Lullaby, The Firebird)
·
·
·
·
metronom (najlepiej elektroniczny, może być również tradycyjny)
batuta lub coś, co może ją zastąpić (np. zbliżonych wymiarów patyk)
wydruk tekstu znanej uczniom piosenki – kilka kopii (piosenka ma być w metrum 2/4, 3/4 lub 4/4)
3 lub 4 grube flamastry w różnych kolorach Przebieg lekcji:
1. 1. SLAJD NR 1, 2 Podstawowe funkcje dyrygenta
· Przypominamy klasie tytuł piosenki, którą uczniowie dobrze znają (w metrum 2/4, 3/4 lub 4/4) i prosimy ich, by ją
zaśpiewali SLAJD NR 3 – uwaga: nie akompaniujemy im na pianinie, nie gramy przygrywki, nie dajemy żadnego
znaku do rozpoczęcia. Prawdopodobnie zapanuje lekka konsternacja, być może w końcu zacznie pojedyncza osoba,
a reszta do niej dołączy (wówczas przerywamy wykonanie po kilku chwilach), a może w ogóle nie zaczną. Prosimy
ich, by sami zanalizowali tę sytuację: nie wiadomo było, kiedy zacząć, przydałby się ktoś, kto pokaże początek.
Wyjaśniamy, że tą osobą jest dyrygent, a jednym z jego zadań jest pokazanie wykonawcom momentu wspólnego
wejścia na początku SLAJD NR 4. Ponawiamy próbę, tym razem dając uczniom ręką wyraźny znak do rozpoczęcia
(nie dyrygujemy jednak dalej), oczywiście ponownie bez akompaniamentu.
· Wyjaśniamy uczniom, że równie ważne jest pokazanie zakończenia SLAJD NR 5 – prezentujemy przykłady wideo (w
każdym przypadku chodzi o końcowe kilkanaście sekund): finałowe części V Symfonii Beethovena i I Symfonii
Brahmsa oraz Uwertury do „Tannhäusera” Wagnera. Pytamy uczniów, czy muzykom byłoby łatwo równo skończyć,
gdyby nie było dyrygenta.
· Powracamy do naszej piosenki SLAJD NR 6 – prosimy o zgłoszenie się 3-4 ochotników do „komisji”. Komisji
wręczamy metronom ustawiony na tempo odpowiednie do naszej piosenki. Uczniów prosimy o ponowne jej
wykonanie, śpiewamy najpierw sami kilka taktów, by pokazać właściwe tempo. Włączamy metronom (w przypadku
elektronicznego bezgłośnie, jedynie z migającą diodą) i – synchronizując się z nim – pokazujemy wejście, nie
dyrygujemy jednak dalej, uczniowie śpiewają sami. Komisja obserwuje metronom, słuchając śpiewającej klasy –
najprawdopodobniej w którymś momencie uczniowie rozminą się z nim. Gdy stanie się to rażące, przerywamy
wykonanie. Prosimy komisję o podzielenie się obserwacjami: wykonawcy nie trzymali tempa. Wyjaśniamy, że to
kolejna funkcja dyrygenta – pilnowanie, by muzycy śpiewali/grali cały czas we właściwym tempie SLAJD NR 7.
· Pytamy uczniów, jak w takim razie najlepiej pokazać tempo podczas dyrygowania. Odpowiedź: trzeba jakoś machać
ręką/rękami. Ale jak? SLAJD NR 8 Proponujemy najprostszy sposób – pokazywanie pulsu przez ruch ręką w dół na
każdej ćwierćnucie. Prosimy ochotników o pokazanie tempa w taki sposób (demonstrując im to uprzednio) i
·
·
podzielenie się wrażeniami. Z pewnością zauważą, że ręka szybko się męczy. Wyjaśniamy, że istnieje mniej
męczący sposób, zwany taktowaniem: ręka idzie w dół tylko na „raz”, zaś na pozostałe miary w takcie podąża w
innych kierunkach, zależnych od tego, czy muzyka jest „na 2”, „na 3” czy „na 4”. Próbujemy wspólnie określić, na ile
jest nasza piosenka – prosimy uczniów o jej zaśpiewanie i jednoczesne klaskanie (lub tupanie) na „raz”, pomagając
im w tym i głośno licząc. Rysujemy na tablicy uproszczony (bez zawijasów) schemat taktowania w ustalonym
metrum (a na slajdzie prezentujemy wszystkie 3 podstawowe: na 2/4, 3/4 i 4/4 SLAJD NR 9), następnie uczymy
klasę taktowania metrum z piosenki. Prosimy o zgłoszenie się ochotnika, który staje przed klasą – jego zadaniem
będzie zadyrygowanie (za pomocą taktowania prawą ręką) kolejnym wykonaniem fragmentu piosenki. Jeśli będzie
zainteresowanie, dajemy również szansę paru innym ochotnikom.
Wyjaśniamy, że taktowanie nie służy wyłącznie pokazywaniu tempa – dla profesjonalnych muzyków ważne jest
również wskazywanie, na ile w takcie jest się w danym momencie (na „raz”, na „dwa” itd.). Uczniowie śpiewali w
sposób ciągły, ale np. w orkiestrze muzycy często wyłączają się z gry, a potem ponownie muszą wejść i to nie
zawsze na „raz”, wówczas taktowanie dyrygenta pomaga odnaleźć właściwe miejsce.
Podsumowujemy to, co już wiemy o funkcjach dyrygenta – potrzebny jest do:
- pokazywania momentu rozpoczęcia utworu
- pokazania jego zakończenia
- kontrolowania tempa SLAJD NR 10.
·
Dodajemy, że istnieją 2 przedmioty pomocne w pracy dyrygenta – jednym z nich jest batuta SLAJD NR 11
(demonstrujemy) – czyli patyczek będący jakby przedłużeniem ręki. Dzięki niej ruchy ręki są bardziej wyraziste i
lepiej widoczne – pokazujemy, dyrygując przez chwilę bez batuty, a następnie z nią. Drugim przedmiotem jest
podium SLAJD NR 12, czyli podwyższenie, podest, na którym stoi dyrygent, dzięki czemu jest lepiej widoczny dla
wszystkich muzyków.
1. 2. Dyrygent jako osoba odpowiedzialna za interpretację
· Zapowiadamy uczniom, że za chwilę zobaczymy filmy prezentujące dyrygentów podczas koncertu, prosimy, żeby
przyjrzeli się im i spróbowali powiedzieć, czy oni na pewno tylko taktują SLAJD NR 13? Prezentujemy przykłady
wideo (utwory Mahlera i Czajkowskiego wymienione wyżej), następnie prosimy uczniów o wypowiedź. Z
pewnością zauważyli „miny” i jakieś dodatkowe – poza taktowaniem – gesty. Pytamy, po co one były? Dyskusja.
· Podsumowujemy: dyrygent jest też po to, żeby z pomocą orkiestry zinterpretować muzykę, nadać jej wyraz,
wydobyć z niej emocje, uczucia. M.in. temu służą dodatkowe gesty czy miny SLAJD NR 14.
· Pytamy uczniów, czy – z tego, co zaobserwowali – w orkiestrze obowiązuje zasada, że „wszyscy są równi” SLAJD NR
15. Dyskusja. Podsumowanie: w orkiestrze nie ma demokracji, najważniejszy jest dyrygent i wszyscy muszą mu się
podporządkować, również w kwestii interpretacji utworu – muzycy mają realizować wizję dyrygenta, a nie swoją
własną. Orkiestra jest „instrumentem” dyrygenta, na którym on „gra” SLAJD NR 16.
1. 3. Prezentacja filmu Muzykoteki
2. 4. Partytura i jej realizacja
· Wspólnie z uczniami przypominamy sobie, czego dowiedzieliśmy się z filmu o partyturze: to są nuty, z których się
dyryguje SLAJD NR 17. Partytura zawiera partie wszystkich instrumentów zestawione jednocześnie – patrząc z góry
na dół, widzimy, który instrument w danym momencie gra (oraz co i jak gra), a który nie. Dodajemy, że w każdej
partyturze układ instrumentów jest taki sam – z grubsza: u góry instrumenty dęte drewniane, pośrodku blacha, na
dole smyczki SLAJD NR 18, 19.
· Zwracamy uwagę, że rzadko kiedy grają przez cały czas wszystkie instrumenty – w partiach wielu z nich są liczne
przerwy. Ważny jest wówczas moment, kiedy instrument ponownie włącza się do gry – musi to zrobić w
odpowiednim momencie, w przeciwnym wypadku będzie słyszalny fałsz. Jednym z kolejnych ważnych zadań
dyrygenta jest pomaganie muzykom w powrocie do gry, czyli pokazywanie wejść.
· Próbujemy wspólnie znaleźć takie wejścia w widocznych na slajdach fragmentach partytury SLAJD NR 20, 21.
· Wyjaśniamy następnie uczniom, że pokazywanie wejść również odbywa się za pomocą gestów – prezentujemy
przykład wideo: Strawińskiego dyrygującego fragmentem z Ognistego ptaka (wyraziście pokazuje wejście fagotu).
· Prosimy o zgłoszenie się ochotnika do następnego zadania SLAJD NR 22. Rolę partytury odgrywać będzie wydruk
tekstu naszej piosenki. Uczniów dzielimy na 3 lub 4 grupy (np. na tyle, ile jest rzędów w klasie), każdej
przyporządkowujemy inny kolor flamastra. Następnie dzielimy tekst piosenki na kilka (co najmniej 8) lub
kilkanaście fragmentów (mogą być różnej długości), każdy zakreślając jakimś kolorem. Dla ułatwienia przy każdym
zakreślonym fragmencie możemy dopisać numer grupy. Zadanie jest następujące: uczniowie mają zaśpiewać
piosenkę w taki sposób, w jaki zostało to określone w „partyturze”, czyli z podziałem na śpiewające w określonej
kolejności grupy – pokazywanie wejść kolejnych grup to rola ochotnika-dyrygenta. Ustalamy, że z chwilą pokazania
wejścia kolejnej grupie, śpiewająca do tej pory milknie. Dla ułatwienia dyrygent nie jest tym razem zobowiązany
taktować, ma się skupić na właściwym pokazywaniu wejść. Jeśli starczy czasu, zapraszamy do zabawy innych
ochotników, dla każdego opracowując jednak nowy podział na fragmenty (lepiej więc mieć w zapasie więcej
wydruków tekstu piosenki). W zależności od możliwości uczniów zadanie można na różne sposoby komplikować,
np. wprowadzać fragmenty, w których śpiewają 2 grupy naraz, czy też dołączyć dwa poziomy dynamiczne (głośno –
cicho). Na koniec prosimy ochotnika (lub ochotników), by spróbowali połączyć to z taktowaniem – prosimy o
podzielenie się z klasą wrażeniami. Czy łatwo jest być dyrygentem?
Anna Pęcherzewska-Hadrych
Załączniki:
1) Prezentacja - do pobrania tutaj