Definicja rehabilitacji

Postępy Nauk Medycznych 3/2000, s. 61-69
Irena Dorota Karwat¹, Andrzej Skwarcz
Rehabilitacja medyczna – jej cele, założenia i znaczenie praktyczne
Definicja rehabilitacji
„Rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań, w szczególności
organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i
społecznych zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym udziale tych osób, możliwie
najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej”. (Dz.U. art. 7 z
27 sierpnia 1997r.).
Rehabilitacja jest procesem medyczno - społecznym , który dąży do zapewnienia osobom
niepełnosprawnym godziwego życia w poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa
społecznego oraz zawodowego
Rehabilitacja jest procesem medyczno – społecznym, który dąży najogólniej mówiąc do
poprawy jakości życia osób niepełnosprawnych.
Rozwój rehabilitacji jako jednej ze specjalności medycznych rozpoczął się po II wojnie
światowej – uznano ją wtedy za integralną 3 fazę procesu terapeutycznego (obok
diagnozowania i leczenia).
POLSKA SZKOŁA REHABILITACJI
Autorem założeń współczesnej rehabilitacji w Polsce jest W. Dega, od 1950 roku pierwszy
krajowy specjalista do spraw rehabilitacji. W. Dega i M. Weiss byli inicjatorami programu
polskiej szkoły rehabilitacji .
Polska koncepcja rehabilitacji zakłada następujące cele i cechy:
1. Wczesność zapoczątkowania, czyli rehabilitacja rozpoczyna się możliwie już w okresie
leczenia, od czasu przyjęcia chorego do szpitala lub ambulatorium.
2. Powszechność. Rehabilitacja jest dostępna wszystkim, którzy jej potrzebują i obejmuje
wszystkie specjalności w lecznictwie szpitalnym, ambulatoryjnym i sanatoryjnym.
3. Ciągłość. Rehabilitacja medyczna jest ściśle powiązana z rehabilitacją zawodową i
społeczną. Z chwilą zapoczątkowania rehabilitacja prowadzona jest aż do uzyskania pełnej
sprawności, a u osób nie rokujących pełnego powrotu do zdrowia, do czasu uzyskania
optymalnych mechanizmów kompensacyjnych, utrwalających wyniki usprawnienia lub
utrzymania uzyskanej kondycji.
4. Kompleksowość. Uwzględnia się od początku wszystkie aspekty (etapy) rehabilitacji, tj.
leczniczy, społeczny i psychologiczny.
Wszystkie etapy procesu rehabilitacji mogą być realizowane tylko przez grupę
przygotowanych specjalistów, tworzących interdyscyplinarny zespół, którego skład zależy od
programu usprawniania, jaki zostaje opracowany indywidualnie dla określonej osoby. W
zależności od indywidualnych potrzeb osoby niepełnosprawnej, proces ten może obejmować
całość postępowania rehabilitacyjnego, zawartego w trzech etapach, ściśle zazębiających się
ze sobą (rehabilitacja lecznicza, społeczna, w tym zawodowa i psychologiczna) lub też
przebiegać w formie ograniczonej.
Twórcy polskiego modelu rehabilitacji różnili się nieco między sobą w stosowanej
terminologii oraz interpretacji poszczególnych faz czy też etapów postępowania
rehabilitacyjnego, jednakże byli zgodni, co do poglądów w zasadniczych celach i
zagadnieniach. Najogólniej ujmując ten problem, chodzi o takie postępowanie medycznospołeczne, które dąży do zapewnienia osobie niepełnosprawnej zadowolenia i godziwego
życia w poczuciu przydatności własnej osoby. Cel ten może być realizowany, gdy
postępowanie rehabilitacyjne spełnia, wyżej wymienione, cztery cechy przypisane polskiej
koncepcji rehabilitacji . Model ten okazał się przydatny już w siedemdziesiątych latach.
Wszystkie jego cechy, umożliwiają wykorzystanie możliwości mobilizacji całego organizmu,
jego rezerw psychicznych i kompensacyjnych .
Funkcjonujący dotychczas model oparty na założeniach polskiej szkoły rehabilitacji, w
praktyce, w zasadzie jest w pełni realizowany tylko w niewielu placówkach rehabilitacyjnych
w Polsce. Do takich należy Stołeczne Centrum Rehabilitacji w Konstancinie. Funkcjonujące
tam Centrum Kształcenia i Rehabilitacji Inwalidów zajmuje się zarówno kształceniem osób
niepełnosprawnych, jak i kształceniem kadry mającej pracować z tymi osobami .
Zespół rehabilitacyjny
Zgodnie z zasadą kompleksowości powstało pojęcie zespołu terapeutycznego. Jest to grupa
specjalistów reprezentujących różne dziedziny medycyny oraz nauk pokrewnych
wykorzystywanych w terapii, którzy współpracują ze sobą i tworzą oraz modyfikują
wielopłaszczyznowy program rehabilitacji.
W skład zespołu terapeutycznego wchodzą:
lekarz specjalista rehabilitacji medycznej;
lekarze innych specjalności (neurolog, ortopeda, reumatolog, kardiolog, urolog, pediatra lub
inni);
fizjoterapeuci;
terapeuta zajęciowy;
terapeuta mowy;
pielęgniarki;
psycholog, neuropsycholog;
inni w zależności od potrzeb (technik ortopedyczny, pracownik socjalny).
REHABILITACJA W ŚRODOWISKU
Koncepcja rehabilitacji w środowisku (community based rehabilitation) przedstawiona w
1979 roku przez Światową Organizację Zdrowia zawiera dwa podstawowe kierunki działań,
zmierzające do:
1. Dotarcia z poradą i opieką rehabilitacyjną do osób niepełnosprawnych na wsi i w małych
miastach oddalonych od ośrodków rehabilitacyjnych.
2. Organizowanie wielokierunkowej pomocy niepełnosprawnym przez ludzi żyjących z nimi w
tym samym środowisku tj. w domu, w pracy czy też przez społeczność lokalną (5, 12, 22)
Warunkiem uzyskania jak najwyższych efektów naprawczych w procesie usprawniania jest
czynny w nim udział samej osoby niepełnosprawnej i jej najbliższych członków rodziny.
Podział rehabilitacji
W szeroko pojmowanym procesie rehabilitacji wyróżnia się rehabilitację medyczną,
społeczną i zawodową.
Na rehabilitację medyczną (fizjoterapię) składają się:
- kinezyterapia
- fizykoterapia
- masaż leczniczy
Kinezyterapia
- czyli leczenie ruchem to podstawowa i najważniejsza gałąź rehabilitacji.
Wśród ćwiczeń wyróżniamy te o działaniu miejscowym – dotyczące miejsca gdzie
zlokalizowane jest schorzenie oraz te o działaniu ogólnoustrojowym – gdzie do ćwiczeń
wykorzystuje się zdrowe, nie objęte procesem chorobowym części ciała i narządy, co
powoduje poprawę wydolności ogólnej, która decyduje o końcowym efekcie leczenia.
Wśród metod kinezyterapeutycznych wyróżniamy:
metody mechaniczne (np. McKenzie, Cyriaxa, Karskiego, Kaltenborna – Evientha)
- zasadniczym celem wykorzystania czynnika ruchu jest bezpośrednia i lokalna zmiana
właściwości tych tkanek narządu ruchu, które są związane z zaburzeniem czynności
organizmu
metody neurofizjologiczne (np. PNF, Vojty, NDT Bobath)
- do nauki nowych wzorców ruchowych wykorzystuje się głównie odruchy warunkowe, czego
efektem jest hamowanie odruchów patologicznych i wyzwalanie reakcji fizjologicznych
metody edukacyjne (np. Domana, Pilatesa)
- oprócz powyższych dwóch czynników konieczne staję się włączenie świadomości, woli i
determinacji usprawnianego
Fizykoterapia
Fizykoterapia; fizjoterapia {fizjo- + terapia - gr. therapefa 'leczenie') med. metoda lecznicza,
rehabilitacyjna lub profilaktyczna polegająca na kontrolowanym działaniu na organizm takimi
czynnikami fizycznymi, jak: woda, światło, powietrze, ciepło, zimno, promieniowanie świetlne lub
elektryczne, niska lub wysoka temperatura, drgania, ruch bierny i czynny w celu poprawienia
działania określonych elementów organizmu; fizjoterapia jest podstawową metodą leczenia
sanatoryjnego. Regularnie prowadzone zabiegi fizykoterapeutyczne poprawiają czynność narządów,
zwiększają wydolność ogólną ustroju, wpływają korzystnie na pracę autonomicznego układu
nerwowego, zwalczają ból i zmniejszają stany zapalne.
Wyróżniamy następujące działy fizykoterapii:
Balneoterapia
klimatoterapia
wodolecznictwo
leczenie poprzez inhalacje
kinezyterapia
masaż leczniczy
termoterapia
fototerapia
elektroterapia
magnetoterapia
ultrasonoterapia
W leczeniu uzdrowiskowym fizykoterapia stanowi podstawę leczenia.