Załącznik do uchwały Nr XXVII/222/16 Rady Miejskiej w Zwierzyńcu

Załącznik
do uchwały Nr XXVII/222/16
Rady Miejskiej w Zwierzyńcu
z dnia 15 grudnia 2016 r.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2016 – 2020
GMINY ZWIERZYNIEC
1.1. Program opieki nad zabytkami opracowany został w oparciu o
1.1.1. Ustawę z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r.
poz.1446, z późn. zm.),
1.1.2. Opracowanie planistyczne i dokumentacja znajdująca się w gminie w zakresie środowiska kulturowego:
1.1.3. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Zwierzyniec Wykonawcą Studium był Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej oddział w Krakowie, Rada Miejska
w Zwierzyńcu przyjęła studium uchwałą Nr LI/288/97 z dnia 17.12.1997 r.
1.2. Charakterystyka sieci osadniczej
W skład gminy wchodzi z 11 miejscowości, które tworzą 10 sołectw: Żurawnica, Turzyniec, Obrocz,
Topólcza, Kosobudy, Kosobudy-Bór, Wywłoczka, Sochy, Bagno, Guciów oraz Miasto Zwierzyniec, które
pełni funkcję ośrodka gminnego. Gmina Zwierzyniec jest więc gminą miejsko – wiejską.
Największa liczba ludności zamieszkuje Miasto Zwierzyniec, najmniejszą miejscowością w gminie jest
Guciów, a najmniejszym sołectwem Kosobudy - Bór.
Na terenie Gminy Zwierzyniec występuje zróżnicowany typ zabudowy:
• nierolnicza, jednorodzinna;
• nierolnicza, wielorodzinna;
• rolnicza, zagrodowa.
Na obszarze Miasta Zwierzyniec i miejscowości Bagno, bezpośrednio sąsiadującej z miastem przeważa
zabudowa nierolnicza. Przewaga zabudowy rolniczej zaznacza się najsilniej w zachodniej części gminy, w
miejscowościach: Topólcza, Turzyniec i Sochy. Na pozostałym terenie udział zabudowy rolniczej mieści się w
przedziale od 60-80 %.
Układ przestrzenny Gminy Zwierzyniec zdeterminowany jest warunkami przyrodniczymi i
zaszłościami historycznego rozwoju osadnictwa. Większość jednostek osadniczych ukształtowana została w
okresie XVI – XIX wieku, wzdłuż istniejących szlaków komunikacyjnych oraz dolin rzecznych lub obniżeń
terenu i ma zabudowę zwartą lub skupioną.
Charakter przestrzenny Miasta Zwierzyniec kształtował się wraz z historią miejscowości i pełnionych
przez nią funkcji, w tym: przez pierwsze 200 lat zwierzyńca myśliwskiego, siedziby Zarządu Ordynacji
Zamoyskiej i osady przemysłowej, czy dodatkowo funkcji letniskowej na przełomie XIX i XX wieku.
W Zwierzyńcu zachowały się liczne zabytki kultury i architektury oraz układy urbanistyczne o
wyjątkowych walorach historycznych, architektonicznych, artystycznych, kompozycyjnych i przestrzennych,
które zostały wpisane do rejestru zabytków Województwa Lubelskiego i objęte ochroną konserwatorską.
1.3. Rys historyczny
Zwierzyniec jako jednostka osadnicza ma ponad 400 lat. Powstał jako rezydencja-ogród, co widoczne
jest do dziś dzięki niespotykanie dużej ilości zieleni w całym mieście. Jego początki sięgają 1593 roku. Powstał
na terenie włości szczebrzeskiej, która została włączona do Ordynacji przez Hetmana i Kanclerza Wielkiego
Koronnego Jana Zamoyskiego.
Dobra szczebrzeskie, obejmujące miasto Szczebrzeszyn oraz 35 wsi były dziedzictwem Górków herbu
Łodzia. Jan Zamoyski kupił Szczebrzeszyn od spadkobierców Stanisława Górki po bezpotomnej jego śmierci w
1592 roku. Zanim w 1593 roku dobra te wcielone zostały do nowo utworzonej Ordynacji, nie obyło się bez
wielu zawiłych procesów sądowych z przedstawicielami rodziny poprzedniego właściciela.
Początki Zwierzyńca związane są z działalnością Jana Zamoyskiego, który utworzył tutaj zwierzyniec
mysliwski otoczony 30-kilometrowym parkanem, a w obrębie nowo założonego zwierzyńca wzniósł
modrzewiowy dwór myśliwski. Było to miejsce doskonałego wypoczynku, znajdujące się wśród lasów.
Decyzja założenia tu siedziby (rezydencji służącej celom wypoczynku, czasem polowań, spotkań
towarzyskich) podyktowana została między innymi atrakcyjnym i bezpiecznym położeniem geograficznym,
bowiem miejsce to znajdowało się nad rzeką Wieprz, w sąsiedztwie istniejącej już wówczas Rudy (obecnie
Rudka). Na uwagę zasługiwał tu także stok góry, porosłej jodłowo-bukowym lasem, opadającym ku
rozlewiskom Wieprza, którego wody czyniły to miejsce trudno dostępnym, bez konieczności wznoszenia
murów i umocnień obronnych, a jednocześnie stwarzały możliwość utworzenia tu efektownych zbiorników
wodnych. „Zwierzyniec myśliwski” był miejscem, w którym opieką otaczano okazałe egzemplarze gatunków
miejscowych zwierząt, tj. jelenie, sarny, dziki, zające, kuny, wydry, borsuki, dzikie konie leśne, a także
sprowadzonych z birżańskich dóbr Radziwiłłów, wśród których znalazły się łosie, żubry, daniele, przeznaczone
na okazjonalne łowy, ale także do oglądania i podziwiania jako okazy miejscowej hodowli.
Ostatnio wysunięto tezę, że twórcą całego założenia rezydencjonalno-parkowego powstałego na przełomie XVI
i XVII wieku mógł być Bernardo Morando, główny architekt Jana Zamoyskiego. Nie zachowała się żadna
ikonografia dotycząca Zwierzyńca z XVII, XVIII, a nawet początków XIX wieku. Niemniej inwentarze z tego
czasu, przekazy inne, jak też stan obecny pozwalają na odtworzenie wyglądu tej rezydencji, choćby tylko
bardzo przybliżonego. Tak więc powstały tu: piękny modrzewiowy dwór, oficyny gospodarcze (kuchnia,
piekarnia, łaźnia), ogród kwiatowy i warzywny. Ścieżki ogrodu przechodziły w dukty leśne, prowadząc w głąb
puszczy. Przy osadzie istniały także: młyn, papiernia, tartak, austeria (czyli karczma) przy gościńcu
szczebrzeszyńskim, stary browar zbudowany w 1772 roku, farfurnia (manufaktura ceramiczna) funkcjonująca
w latach 1773-1775, mydlarnia z 1775 roku i stara gorzelnia z 1792 roku. W północno-zachodniej części
dzisiejszego Zwierzyńca w drugiej połowie XVII wieku powstał folwark, zaopatrujący dwór w żywność i
dostarczający zwierzętom pożywienie.
Willa modrzewiowa wśród lasu przez dwieście lat była wiejską rezydencją Zamoyskich. Przeobrażeniom
ulegał ogród otaczający dwór i za czasów III ordynata Jana Zamoyskiego „Sobiepana” przybrał postać
zgeometryzowanego ogrodu francuskiego. Osią symetrii w założeniu pałacowym stał się długi kanał po
wschodniej stronie domostwa i sztuczny staw uformowany w zachodniej części ogrodu. Na jednej z wysp tego
stawu, w latach 1741- 1747 stanął późnobarokowy kościół p.w. św. Jana Nepomucena – votum za ozdrowienie
ordynata Tomasza Antoniego Zamoyskiego z ciężkiej choroby i narodziny długo oczekiwanego syna jego i
Teresy Anieli z Michowskich.
W XVII i XVIII wieku Zamoyscy podejmowali w Zwierzyńcu wielu znakomitych, królewskich gości. Byli tu
m.in. król Władysław IV, Jan Kazimierz z Ludwiką Marią, Michał Korybut Wiśniowiecki, Jan Sobieski.
Stary dwór, naprawiany i umacniany co pewien czas, w drugiej połowie XVIII wieku wymagał już generalnego
remontu. Przeprowadzano go przez wiele lat, etapami, wykonując roboty kamieniarskie, ciesielskie, murarskie,
stolarskie. Odświeżony i piękny dominował wśród czterech nowych, klasycystycznych oficyn, jakie
wymurowano na polecenie XI ordynata Aleksandra Augusta Zamoyskiego pod koniec XVIII wieku. W tym
nowym otoczeniu doskonale harmonizował z urządzonym wówczas romantycznym ogrodem. W obrębie tego
ogrodu nadal istniał zwierzyniec myśliwski, ale od połowy XVIII wieku znacznie pomniejszony, bo liczył
wówczas już tylko 18 kilometrów obwodu. Początek XIX wieku były to ostatnie lata funkcjonowania dawnego
dworu. Po 1833 roku uległ on prawdopodobnie rozbiórce, bowiem na mapie Zwierzyńca z 1842 roku
drewnianego dworu już nie ma.
W drugiej połowie XVIII wieku IX ordynat Jan Jakub Zamoyski kierowanie majątkiem Ordynacji powierzył
kolegialnemu organowi – Radzie Ekonomicznej, zwanej Skarbem.
Po przeniesieniu w drugiej połowie XVIII wieku przez Tomasza Antoniego Zamoyskiego wiejskiej rezydencji
Zamoyskich ze Zwierzyńca do Klemensowa rozpoczął się proces przekształcania cichej wiejskiej rezydencji w
zespół urbanistyczny z wiodącą rolą manufaktur i zakładów przemysłowych.
Szczególny rozwój Zwierzyńca przypadł na wiek XIX. Na początku tego wieku decyzją XII ordynata
Stanisława Kostki Zamoyskiego, Zarząd Ordynacji Zamojskiej przeniesiono do Zwierzyńca, co miało istotny
wpływ na szybki intensywny rozwój miejscowości i powstanie kilku bardzo dużych zakładów przemysłowych.
Różne wydziały ordynackiej administracji przenoszono do Zwierzyńca stopniowo, już od 1806 roku.
Urzędników umieszczano w dwóch oficynach, znajdujących się po bokach istniejącego jeszcze wówczas
dworu. Osada urzędnicza była piękną zadbaną miejscowością. Dla ułatwienia ruchu pieszych na wszystkich
odcinkach dróg łączących poszczególne domostwa, budynki administracji i zakłady przemysłowe ułożono
drewniane kładki z sosnowej tarcicy. Miejscowość posiadała pocztę.
Od tego czasu utrwaliła się rola Zwierzyńca jako głównego ośrodka administracyjnego Ordynacji, ale także, a
może przede wszystkim, znacznego ośrodka gospodarczego. Wystarczy powiedzieć, że od 1804 roku powstały
tutaj kolejno:
 „mechanika”, czyli wytwórnia narzędzi i maszyn rolniczych (pierwszy tego typu zakład w Polsce),
1804-1883,
 nowy browar, 1806 - do chwili obecnej,
 nowa gorzelnia, 1833-1843, (od 1851 roku likiernia),
 likiernia, 1834-1875,
 tartak, 1836, z gontarnią,
 młyn, 1858,
 fabryka wyrobów drzewnych, 1873,
 fabryka posadzek, 1873, następnie fabryka powozów, w końcu fabryka mebli,
 rzeźnia, koniec XIX wieku,
 piekarnia, koniec XIX wieku.
Podstawowy układ dróg miasteczka został ukształtowany na początku XIX wieku, z adaptacją wcześniejszej
sieci drożnej związanej z funkcjonowaniem Zwierzyńca jako rezydencji. Powiązania komunikacyjne osady
zapewniały trakty publiczne do Szczebrzeszyna i Zamościa, Józefowa i Krasnobrodu oraz Biłgoraja.
Na początku XIX wieku osuszono ostatecznie nadwieprzańskie mokradła na obrzeżach osady i częściowo
uregulowano koryto Wieprza. W osadzie znajdował się trzy mosty na Wieprzu.
Po przeniesieniu Zarządu Ordynacji do Zwierzyńca stopniowo, od pierwszej połowy XIX wieku, zakładano
osiedla urzędnicze po lewej stronie Wieprza przy drodze do Obroczy, w Rudce oraz przy trakcie
szczebrzeszyńskim. W latach 1880-1890 na piaszczystym wzgórzu blisko browaru powstała willa Plenipotenta
zarządu Ordynacji, ozdobiona koronkowymi dekoracjami snycerskim, mająca wygląd szwajcarskiego pawilonu
– której osobliwością była tzw. „gimnastyka”, czyli sala do ćwiczeń, wyposażona w słup ze szczeblami, trapez,
drabinki i drążek.
W 1890 roku Zwierzyniecka osada przeżyła groźny pożar, który zaczął się w okolicy browaru i rozprzestrzenił
na znaczną część miejscowości, trawiąc zabudowę drewnianą. W następstwie pożaru od początku XX wieku
następowała wymiana zabudowy drewnianej z XIX wieku na nową - murowaną z kamienia i cegły, z
jednoczesnym powiększaniem się powierzchni Zwierzyńca.
Pod koniec XIX wieku ponownie urządzono park włączając do niego teren dawnego chmielniska nad
Wieprzem i ogrody młynarskie. Mimo rozwoju przemysłu Zwierzyniec zachował jednak cechy wielkiego
ogrodu i miejsca z ogromnym udziałem terenów zieleni. W parku zjawiły się znowu lekkie łukowate mostki z
ławkami we wnękach poręczy. Została zbudowana tu także efektowna altana.
W osadzie nadal rozwijała się gospodarka leśna, powstały szkółki leśno-ogrodnicze, w 1904 roku założona
została tu łuszczarnia i suszarnia nasion.
Na początku XX wieku zabudowa Zwierzyńca była bardzo zróżnicowana. Osady wieśniacze w Rudce
stanowiły najczęściej chałupy kryte słomą, domy urzędnicze były piękne i dostatnie, natomiast służba
folwarczna skupiała się w ciasnych czworakach, sześciorakach i ośmiorakach. Domy żydowskie skupiły się
wokół placyku przy szosie józefowskiej, a także przy drodze z Rudki do traktu szczebrzeszyńskiego.
Poprawił się stan dróg (dotychczas wyłącznie bitych), zaczęto układać nawierzchnie klinkierowe, ale dojazd do
stacji kolejowej był nadal trudny, bo najbliższy przystanek drogi żelaznej nadwiślańskiej znajdował się w
Rejowcu. Około 1906 roku powstała cegielnia, w 1912 roku przy tartaku zbudowano elektrownię.
Po I wojnie światowej w gospodarce Zwierzyńca nastąpiła pewna stagnacja, przejawiająca się brakiem nowych
większych inwestycji, natomiast jedną z ważniejszych dat był 1923 rok, kiedy to wybudowano tu stację
kolejową i część ulic oświetlono lampami elektrycznymi. Dla usprawnienia komunikacji między
zwierzynieckimi zakładami przemysłowymi w latach 1926-1927 zbudowana została kolejka wąskotorowa
łącząca fabrykę wyrobów drzewnych z browarem i tartakiem. W dwudziestoleciu międzywojennym w osadzie
powstało kilka reprezentacyjnych budynków takich jak willa dyrektora spółki akcyjnej na Rózinie (1921 rok),
willa Potockich (1921 rok), dom naczelnika lasów, kinoteatr „Oaza” (1926 rok). Zabudowa osady rozwijała się
wówczas na terenie Chmielnika (w 1939 roku liczba mieszkańców Zwierzyńca osiągnęła nie spotykany
wcześniej stan 3795 osób). Okresowo dobrze prosperowała fabryka mebli giętych. Pozostałe zakłady
przemysłowe raczej funkcjonowały słabo, z uwagi na trudności finansowe ordynata Maurycego Zamoyskiego i
ogólnie złą koniunkturę gospodarczą państwa.
Druga wojna światowa pozostawiła po sobie w mieście wiele zniszczeń. W czasie działań wojennych i walk
wyzwoleńczych zniszczona została ponad połowa domostw i zabudowań osady. Prawobrzeżny Zwierzyniec
uległ spaleniu połowicznie, zniszczona została znaczna część zabudowy Rudki, Borku, Bagna.
6 września 1944 roku ogłoszono dekret o reformie rolnej. 22 lutego 1945 roku majątek zwierzyniecki
Zamoyskich został upaństwowiony. Wielka własność ziemska w Zwierzyńcu przestała istnieć.
Po wojnie podstawą rozwoju gospodarczego Zwierzyńca stała się modernizacja i rozbudowa istniejącego
przemysłu: browaru, fabryki mebli, tartaku, a także nowych zakładów takich jak betoniarnia (1956 rok) czy
zakłady metalowe (1972 rok). Sprzyjała tej tendencji budowa linii kolejowej Zwierzyniec-Nisko i stacji PKP.
W 1948 roku powstała tu Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, funkcjonowały też masarnia i
piekarnia. W 1980 roku powstała restauracja „Leśniczanka”, nieco wcześniej pawilon handlowy przy ul.
Zamojskiej.
Równocześnie stopniowemu przekształceniu ulegała zniszczona w czasie wojny zabudowa mieszkalna
Zwierzyńca. Pierwszy powojenny okres odbudowy bazując na najbardziej dostępnym w Zwierzyńcu drewnie
zaznaczył się budownictwem jednorodzinnych, drewnianych domów – wzorowanych na budynkach
przedwojennych. Jednak już w końcu lat pięćdziesiątych osada – podobnie jak większość miast w Polsce –
poddała się standardom wprowadzanej powszechnie zabudowy wielorodzinnych osiedli mieszkaniowych w
formie blokowisk. Obce tradycji miejsca stworzyły drastyczne dysonansy w krajobrazie osady. Również
zabudowa indywidualna w większości realizowana była w oparciu o tanie, typowe projekty upowszechniające
pospolite i brzydkie kubiczne „murowańce”.
Należy zauważyć jednak, że zasadnicze elementy historycznego układu urbanistycznego, komponowanego w
nawiązaniu do istniejących warunków fizjograficznych, z zachowaną częścią rezydencjonalną, opartą na
celowo rozplanowanym systemie wodnym, siatką ulic, ukształtowaną jeszcze na początku XIX wieku,
lokalizacją dawnych osiedli mieszkaniowych, urzędników ordynackich i ludności najemnej, zachowanym
rozmieszczeniem dawnych zakładów przemysłowych - przetrwały do dziś. Powyższe względy wpłynęły na
objęcie układu dawnej osady Zwierzyniec ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków
urbanistyki pod nr A/185.
W 1974 roku utworzono Roztoczański Park Narodowy, obejmujący obecnie ponad 8 tys. hektarów bezcennych
lasów, a jego siedzibą stał się właśnie Zwierzyniec.
W 1980 roku w Zwierzyńcu wzniesiono nowy kościół parafialny p.w. Matki Bożej Królowej Polski.
1 stycznia 1990 roku Zwierzyniec uzyskał prawa miejskie.
Cenny układ urbanistyczny Zwierzyńca został w zarysie zachowany. Jego czytelność była w dużej mierze
zatarta z uwagi na zaniedbanie dawnych układów wodnych i przerosty roślinności niskiej i wysokiej. W
ostatnich latach zabytkowy układ urbanistyczny jest stopniowo przywracany, choćby poprzez częściową
odbudowę założenia pałacowo-parkowego, tzw. „Zwierzyńczyka”.
1.4. Cele programu
Niniejszy „Gminny program opieki nad zabytkami na lata 2016 – 2020 Gminy Zwierzyniec.” ma
umożliwić planowe i metodyczne działania władz gminnych na rzecz środowiska kulturowego miasta w latach
2016-2020.
Program ma na celu:
- uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa
archeologicznego,
- łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej,
- zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenia do poprawy stanu ich
zachowania,
- uwzględnienie uwarunkowań prawnych opieki nad zabytkami,
- eksponowanie zabytków i walorów krajobrazu kulturowego oraz współpraca z właścicielami zabytków w celu
ich ochrony,
- podejmowanie działań mających na celu zwiększenie atrakcyjności zabytków dla potrzeb
edukacyjnych i turystycznych.
1.5. Podstawa prawna gminnego programu opieki nad zabytkami
a) Art. 7, ust. 1, pkt. 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 roku, Nr 142,
poz.1591 z późniejszymi zmianami), który mówi, że:
Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy.
W szczególności zadania własne obejmują sprawy: kultury, w tym bibliotek gminnych
i innych instytucji
kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
b) Art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
(Dz. U. Nr 163 poz. 1568). W artykule tym znajdujemy:
Ust. 1:
Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio
wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami.
Ust. 3:
Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa,
rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Ust. 4:
Programy, o których mowa w ust. 3, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Ust. 5:
Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2
lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie
gminy.
2. DZIAŁANIA USTALANE W PROGRAMIE OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA
I
GMINY ZWIERZYNIEC NA LATA 2016-2020
2.1. Monitorowanie możliwości i wspieranie w procesie pozyskiwania finansowania remontów/rewitalizacji
obiektów zabytkowych;
2.2. Poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych;
2.3. Pozyskiwanie funduszy pomocowych na projekty związane z zachowaniem dziedzictwa kulturowego;
2.4. Remont, renowacja i zabezpieczenie obiektów zabytkowych (kościoły i inne budowle) oraz obiektów
historycznie wartościowych (jak np. niebędące zabytkami kapliczki, krzyże przydrożne i pomniki);
2.5. Obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków podlegające bezpośredniej ochronie konserwatorskiej muszą być
wprowadzone do wszelkich miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wszelkie zmiany
zagospodarowania (w tym również podziały działek) oraz prace inwestycyjne i remontowe prowadzone przy obiekcie
w obrębie obszaru ochrony konserwatorskiej wymagają określenia odrębnych warunków konserwatorskich i
uzgodnienia z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Lublinie, Delegatura w Zamościu.
Ustalenia powyższe dotyczące obiektów figurujących w gminnej ewidencji zabytków, które również są objęte ochroną
konserwatorską w zakresie wyglądu zewnętrznego, kompozycji przestrzennej, wszelkie zmiany zagospodarowania
terenu wymagają uzgodnienia z WUOZ, Delegatura w Zamościu;
2.6. Na całym obszarze Gminy Zwierzyniec występuje duże nasycenie zabytków archeologicznych, obszar ich
występowania można objąć specjalnym opracowaniem planistycznym.
2.7. Informowanie mieszkańców o obowiązku niezwłocznego powiadomienia Burmistrza lub LUOZ Delegatura w
Zamościu o znalezieniu przedmiotów posiadających cechy zabytku w celu ich zinwentaryzowania i wyeksponowania.
2.8. Z uwagi na dużą skalę zagrożeń oraz zniszczeń zabytków, obiektów, stanowisk archeologicznych należy
podejmować działania w celu zredukowania nielegalnych poszukiwań a także przekazywanie wszelkich informacji o
wypadkach takiej działalności.
2.9. Dokonywanie przeglądów obiektów zabytkowych pod względem stanu technicznego.
2.10. Weryfikacja, uzupełnienie wykazów i kart ewidencyjnych obiektów.
2.11. Współpraca z WUOZ w Lublinie, Delegatura w Zamościu z właścicielami zabytków w zakresie
dokumentacji dotyczącej zabezpieczenia zabytków przed zniszczeniem, uzupełnienia danych o zabytkach, planu
ochrony zabytków na wypadek wojny i klęsk żywiołowych.
2.12. Uzupełnienie dokumentacji fotograficznej istniejących obiektów.
2.13. Ustalenie lokalizacji obiektów na działkach i właścicieli tych działek zgodnie z ewidencją gruntów.
2.15. Zaktualizowanie kart adresowych w sprawie dalszej kwalifikacji obiektów do gminnej ewidencji dóbr kultury.
2.16. Poinformowanie właścicieli obiektów o wymogach w zakresie opieki nad zabytkami.
2.17. Kontynuacja rewaloryzacji obszaru zabytkowego założenia willi Zamoyskich, obejmującego obecny Zespół
Zarządu Ordynacji Zamojskiej wraz ze stawem kościelnym oraz tzw. „Zwierzyńczykiem"
2.18. Eksponowanie walorów bogatego krajobrazu kulturowego oraz zabytków archeologicznych
i zlokalizowanie ich przy szlakach turystycznych, przy ścieżkach rowerowych.
2.19. Współpraca z WUOZ w Lublinie, Delegatura w Zamościu w zakresie opracowań planistycznych
ochrony krajobrazu kulturowego i zabytków archeologicznych.
2.20. Współpraca z właścicielami zabytków w zakresie ich udostępnienia w celach turystycznych.
2.21. Opracowywanie tablic informacyjnych o obiektach i obszarach zawierających podstawowe dane
historyczne.
2.22. Współpraca z sąsiadującymi gminami w zakresie ustaleń obowiązujących w ustaleniach opracowań
planistycznych Gminy Zwierzyniec.
2.23.Tworzenie warunków do utrzymania i wyeksponowania w wyniku działań człowieka
wyróżniających się
krajobrazowe terenów z zachowanymi zabytkami charakterystycznymi dla tradycji osadniczej, poprzez:
- zachowanie obiektów w stanie przestrzennie nie zmienionych wraz z najbliższym otoczeniem,
- zakaz sytuowania tymczasowej zabudowy i zabudowywania historycznych obiektów budynkami gospodarczymi i
obiektami dysharmonijnymi.
3. MONITORING REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Zgodnie z Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, wójt/burmistrz/prezydent ma obowiązek
sporządzania, co dwa lata sprawozdań z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami i przedstawiania
go do akceptacji przez Radę Miasta.
Wyniki osiągnięte przy realizacji Programu Opieki nad Zabytkami powinny być oceniane na podstawie stopnia
realizacji działań wyszczególnionych powyżej.
3.1. Instrumenty prawne, koordynacji, finansowe, społeczne oraz kontrolne gminnego programu opieki
nad zabytkami
Instrumenty prawne:
1) przepisy ustawowe
2) programy określające politykę państwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego.
3) miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego;
4) wynikające z przepisów ustawowych dokumenty wydawane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków;
Instrumenty koordynacji:
1) strategia rozwoju miasta i gminy;
2) plany rozwoju lokalnego;
3) programy rozwoju infrastruktury miasta i gminy;
4) programy ochrony środowiska przyrodniczego;
5) programy prac konserwatorskich;
6) studia i analizy, koncepcje;
7) umowy i porozumienia;
8) kontrakty;
9) współpraca z wojewódzkim konserwatorem zabytków
10) współpraca z sąsiednimi samorządami w celu wypracowania wspólnej polityki ochrony
środowiska kulturowego i przyrodniczego
11) współpraca z ośrodkami naukowymi i akademickimi;
Instrumenty finansowe:
1) dotacje;
2) subwencje;
3) dofinansowania;
4) zbiórki społeczne;
5) programy operacyjne uwzględniające finansowanie z funduszy Wspólnoty Europejskiej.
Instrumenty społeczne:
1) pozyskanie poparcia społecznego na rzecz ochrony środowiska kulturowego;
2) edukacja kulturowa;
3) informacja nt. znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozwoju miasta i gminy;
4) współdziałanie z organizacjami społecznymi;
Instrumenty kontrolne:
1) monitoring stanu środowiska kulturowego.
4. ZABYTKI WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW I GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW
4.1. Zabytki wpisane do rejestru zabytków
Do rejestru zabytków województwa lubelskiego wpisano dotychczas 17 obiektów z terenu miasta i gminy
Zwierzyniec. Karty adresowe zabytków rejestrowych zostały opracowane
w 2004 r.
4.2. Zabytki wpisane do gminnej ewidencji zabytków
Do Gminnej Ewidencji włączono 53 obiekty. Opracowanie kart adresowych zabytków włączonych do Gminnej
Ewidencji Zabytków rozpoczęto w 2004 r.
4.3. Zabytki archeologiczne
Definicja zabytku archeologicznego.
Zabytek archeologiczny, to zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną
pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w
nich wytworów, bądź ich śladów lub zabytek ruchomy, będący tym wytworem (art. 3 pkt. 4 Ustawy o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami, Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zmianami).
Podstawową metodą ewidencjonowania stanowisk archeologicznych jest ogólnopolski program badawczo –
konserwatorski Archeologiczne Zdjęcie Polski (AZP). Systematyzuje on dotychczasowy zasób wiedzy o
rozpoznaniu archeologicznym terenu, poprzez badania terenowe oraz uwzględnianie informacji zawartych w
archiwach, zbiorach muzealnych, instytucjach i publikacjach. Dane te wykorzystywane są w bieżących
działaniach konserwatorskich. Do zbioru włączane są informacje o wszystkich sukcesywnie odkrywanych
reliktach przeszłości niezależnie od charakteru badań, a także wszystkie bieżące informacje weryfikujące lub
uzupełniające dotychczasowe dane. W ten sposób dokumentacja stanowisk archeologicznych utworzona tą
metodą jest źródłem najbardziej aktualnej wiedzy o terenie. Należy pamiętać, że zasięg stanowisk
archeologicznych, wyznaczony na mapach na podstawie badań powierzchniowych może nie odpowiadać
dokładnie zasięgowi faktycznego występowania reliktów pod warstwą użytkową. Dlatego należy traktować go
zawsze orientacyjnie, może bowiem okazać się, że obiekty archeologiczne zalegają także w sąsiedztwie
wyznaczonego na podstawie obserwacji powierzchniowej, zasięgu stanowiska.
Formy ochrony.
W myśl art. 6 pkt 3 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wszystkie
zabytki archeologiczne – bez względu na stan zachowania podlegają ochronie i opiece. Celem ochrony
stanowiska archeologicznego jest niedopuszczenie do zniszczenia nawarstwień kulturowych.
Inwestycje budowlane i przemysłowe (zwłaszcza rozwój budownictwa mieszkaniowego i przemysłowego oraz
budowa dróg), nielegalna eksploatacja piaśnic i żwirowni jak również intensywna działalność rolnicza,
zwłaszcza głęboka orka, niszczą bezpowrotnie substancję zabytkową. W przypadku podejmowania
jakiejkolwiek działalności inwestycyjnej w obrębie stanowisk archeologicznych inwestor zobowiązany jest do
przeprowadzenia na swój koszt badań archeologicznych (wraz z ich dokumentacją) w formie nadzoru przy
robotach ziemnych lub wyprzedzających inwestycję ratowniczych badań wykopaliskowych, w zależności od
zakresu prac i stopnia naruszenia zabytkowych struktur.
Badania archeologiczne prowadzone są przez dyplomowanego archeologa na podstawie zezwolenia wydanego
przez Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, mówi m.in., że „przedmioty będące zabytkami
archeologicznymi, odkrytymi przypadkowo albo pozyskanymi w wyniku badań archeologicznych, stanowią
własność Skarbu Państwa”, nakłada również obowiązek niezwłocznego powiadamiania służb konserwatorskich
w przypadku odkrycia lub znalezienia przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem.
Procedury postępowania związane ze znaleziskami archeologicznymi określa art. 32 i art. 33 w/w ustawy.
W mieście i gminie Zwierzyniec do Gminnej Ewidencji Zabytków włączono 54 stanowiska
archeologiczne. Opracowanie kart adresowych stanowisk archeologicznych włączonych do Gminnej Ewidencji
Zabytków rozpoczęto w 2004 r.
Załącznik nr 1.
WYKAZ ZABYTKÓW WPISANYCH DO REJESTRU ZABYTKÓW I GMINNEJ EWIDENCJI
ZABYTKÓW NA TERENIE MIASTA I GMINY ZWIERZYNIEC
Lp. Miejscowość
Rej. zab.
Charakterystyka
1
2
3
4
REJESTR ZABYTKÓW
1
Zwierzyniec
ZA/185
Część układu przestrzennego
2
Zwierzyniec, ul. Browarna
ZA/260
Kościół fil., mur, Dzwonnica drewn. Figura MB z
Lourdes, kam. Cmentarz przykośc. z drzewostanem,
stawem, wyspami
3
Zwierzyniec
ZA/324
ZESPÓŁ ZARZĄDU ORDYNACJI ZAMOJSKIEJ
gmach główny, mur., ob. szkoła oficyna wsch.,
mur., ob. internat (ul. Wachniewskiej 6) oficyna
płd., mur., ob. Mieszkania ( ul. Browarna 1) oficyna
pn. (ul. Wachniewskiej 2), mur., ob. świetlica i
stołówka oficyna zach. (ul. Browarna), mur., ob.
internat założenie zieleni z układem wodnym
4
Zwierzyniec, ul. Plażowa 2
ZA/172
Zespół rezydencji Plenipotenta Ordynacji - willa,
drewn., ob. siedziba RPN wozownia, mur.- kam.
budynek studni, drewn. otoczenie z
drzewostanem
5
6
A/392
ZA/394
7
8
9
10
Zwierzyniec, ul. Browarna 5
Zwierzyniec, ul.
Szczepankiewicza 12
Zwierzyniec, ul. Dębowa
Zwierzyniec - Rudka
Zwierzyniec, ul. 2-go lutego
Guciów
11
Guciów
A31/89
12
13
14
15
16
17
Guciów
Guciów
Guciów
Guciów
Guciów
Topólcza
A32/89
A33/89
A34/89
A35/89
A72/94
B/524
ZA/508
ZA/480
ZA/180
509/96
GMINNA EWIDENCJA ZABYTKÓW
1
Zwierzyniec
ul. Biłgorajska
2
Zwierzyniec ul. Zamojska
3
Zwierzyniec ul. Biłgorajska
4
Zwierzyniec
ul. Wachniewskiej
5
Zwierzyniec
ul. Zamojska 10
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Zwierzyniec
ul. Biłgorajska 2
Zwierzyniec
ul. Wachniewskiej 16
Zwierzyniec
ul. Biłgorajska 18
Zwierzyniec
Zwierzyniec, ul. Browarna 6
Zwierzyniec,
ul. Wachniewskiej 7
Zwierzyniec,
ul. Wachniewskiej 9
Zwierzyniec,
ul. Wachniewskiej 15
Zwierzyniec,
ul. Wachniewskiej 17
Zwierzyniec, ul. Parkowa 3
Browar, mur. Portiernia browaru, mur.
Łuszczarnia nasion, mur.-drewn. - Regionalny
Bank Genów
Cmentarz grzebalny - najstarsza część
Cmentarz żydowski, nieczynny
Plac – miejsce straceń
Zagroda wiejska nr 19
- chałupa drewn.
- stodoła drewn.
- obora drewn.
- poddach drewn.
- kapliczka szafkowa, drewn.
Cmentarzysko kurhanowe „Półsążek"
Cmentarzysko kurhanowe „Popławek" (stan. 2)
Cmentarzysko kurhanowe „Popławek" (stan. 3)
Cmentarzysko kurhanowe „Łomy"
Grodzisko „Monastyr"
Cmentarzysko kurhanowe - 101 kopców
Ikona „Matka Boska z Dzieciątkiem”, tempera na
desce, sztuka cerkiewna
Kapliczka św. Antoniego, domkowa, drewn.
Figura św. Jana Nepomucena, kam.
Figura kam. z krzyżem
Figura z „Okiem Opatrzności", kam.
Karczma, mur.
Oberża, mur., ob. handlowo-usługowy
Leśniczówka, drewn.
Gajówka, mur.
Rezydencja dyrektora fabryki mebli (Rózin 9),
mur. Dom prac. folwarku (Rózin 9a), mur. Stajnia
i piekarnia (Rózin 9b), mur., ob. bud.
gospodarczy Kurnik, drewn., ob. bud gospodarczy
Park Rózin
Willa „Borowianka", mur.
Dom pracowników Ordynacji, drew.
Dom pracowników Ordynacji, drew.
Dom pracowników Ordynacji, mur.
Dom prac. Ordynacji, tzw. „Za Kamienicą”, drew.
Willa Kosteckich, mur.
16
17
28
29
30
31
Zwierzyniec, ul. Parkowa 5
Zwierzyniec,
ul. Dubickiego 2
Zwierzyniec, ul. Plażowa 9
Zwierzyniec,
ul. Zdrowotna 2
Zwierzyniec ul. Ordynacji
Zamojskiej 2
Zwierzyniec ul. Szkolna 3a
Zwierzyniec ul. Biłgorajska
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Zwierzyniec, ul. Browarna 3
Zwierzyniec, wyspa na
stawie Kościelnym
Zwierzyniec
Bagno
Bagno
Guciów
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
Kosobudy
Kosobudy
Kosobudy
Kosobudy
Kosobudy
Kosobudy
Obrocz
Sochy
Sochy
Topólcza
Topólcza
Topólcza
Topólcza
Topólcza
Kościół par. (d. cerkiew gr.-kat), mur.
Zagroda nr 76a, (dom, stod.), drewn., uż. J. Ciurysek
Dom nr 60, drewn., wł. F. Tokarz
Cmentarz katolicki, d. prawosławny i unicki, czynny
Stanowiska archeologiczne (4)
Kapliczka domkowa, drewn.
Stanowiska archeologiczne (6)
Cmentarz ofiar pacyfikacji
Stanowiska archeologiczne (1)
Kościół par. (d. cerkiew prawosł.), mur.
Cmentarz unicki
Cmentarz prawosławny
Cmentarz katolicki
Stanowiska archeologiczne (5)
46
47
48
49
Turzyniec
Wywłoczka
Wywłoczka
Żurawnica
Stanowiska archeologiczne (6)
Kapliczka św. Jana Nepomucena, domkowa, drewn.
Stanowiska archeologiczne (3)
Stanowiska archeologiczne (4)
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Willa Potockich, mur.
Willa, drewn.
Dom, tzw. Stara Szlakówka, drewn.
Dom pracowników fabryki mebli, mur., ob.
mieszkania
Manufaktura powozów tzw. Mechanika, drewn.,
ob. mieszkania
Manufaktura rzemieślnicza, mur., ob. mieszkania
Mogiła powstańcza
Cmentarz z I i II wojny świat., nieczynny
Cmentarz wojenny na „Białym Słupie", nieczynny
Pomnik Szarańczy
Dom pracowników browaru , drew. mieszkania
prywatne.
Rzeźba
- tzw.
Pomnik psa Marysieńki Sobieskiej
Stanowiska archeologiczne (3)
Figura z krzyżem, kam.
Stanowiska archeologiczne (1)
Stanowiska archeologiczne (21)